Wzajemne położenie prostych i

płaszczyzn

Michał Góra

2022
Wzajemne położenie prostych i płaszczyzn
Autor/Autorka: Michał Góra

Kąty między płaszczyznami oraz prostymi

Kąt między dwiema prostymi to kąt ostry (lub prosty, gdy proste są prostopadłe) utworzony przez wektory kierunkowe tych
prostych.
Kąt między dwiema płaszczyznami (zob. Rys. 6a) to kąt ostry (lub prosty, gdy płaszczyzny są prostopadłe) utworzony przez
wektory normalne tych płaszczyzn (zob. Rys. 6b).

Rysunek 1: Kąt między płaszczyznami.

Kąt między prostą i płaszczyzną (zob. Rys. 7a), to kąt o mierze π2 − α, gdzie α to miara kąta ostrego (lub prostego, gdy prosta i
płaszczyzna są równoległe) jaki tworzą wektor kierunkowy prostej oraz wektor normalny płaszczyzny (zob. Rys. 7b).

Rysunek 2: Kąt między prostą i płaszczyzną

UWAGA

Uwaga 1:

Znając wektory normalne płaszczyzn oraz wektory kierunkowe prostych, szukane miary kątów pomiędzy dwiema
płaszczyznami, dwiema prostymi lub pomiędzy prostą i płaszczyzną można łatwo wyliczyć wykorzystując stosowne
własności iloczynu skalarnego wektorów.

Odległość punktu od płaszczyzny

Odległość punktu P (x0 , y0 , z0 ) od płaszczyzny π : Ax + By + Cz + D = 0 wyraża się wzorem (zob. Rys. 8a)

|Ax0 +B y0 +Cz0 +D|

d (P , π) = . (1)
√A2 +B2 +C 2

2
 Rysunek 3: Odległości: a) punktu od płaszczyzny, b) punktu od prostej.

Odległość punktu od prostej

Rozważmy punkt P oraz prostą l przechodzącą przez punkt P0 i równoległą do wektora v⃗. Przypuśćmy, że punkt P nie leży na
−−→
prostej l. Wówczas, wektory P0 P oraz v⃗ tworzą równoległobok (zob. Rys. 8b). Pole tego równoległoboku, równe iloczynowi
długości podstawy ∥v⃗∥ i wysokości h , możemy obliczyć również wykorzystując stosowną własność iloczynu wektorowego:

∥−−→ ∥
h ⋅ ∥v⃗∥ = ∥P0 P × v⃗∥
∥ ∥

Poszukiwana odległość d(P , l) punktu P od prostej l, równa wysokości h równoległoboku rozpiętego przez wektory v⃗ oraz
−−→
P0 P , wyraża się więc wzorem:
∥−−→ ∥ (2)
∥P0 P ×v⃗ ∥
∥ ∥
d (P , l) =
∥v⃗ ∥

Odległość prostej od płaszczyzny

Niech π będzie płaszczyzną o wektorze normalnym n⃗ , a l prostą o wektorze kierunkowym v⃗. Aby odległość prostej l od
płaszczyzny π była niezerowa (tj. aby prosta nie przecinała płaszczyzny) wektory n⃗ i v⃗ muszą być prostopadłe. W takiej sytuacji,
odległość prostej od płaszczyzny jest równa odległości dowolnego punkty prostej od płaszczyzny. Aby wyznaczyć tę odległość,
wybieramy dowolny punkt prostej, następnie stosujemy wzór ( 4 ).

3
 PRZYKŁAD

Przykład 1: Wyznaczanie odległości prostej od płaszczyzny

Rozważmy płaszczyznę π : 2x + y − 2z + 4 = 0 oraz prostą

⎧x = 1+ t
⎪
l: ⎨ y = 2 − 4t , t ∈ R.
⎩
⎪
z = −t
Aby wyznaczyć odległość prostej od płaszczyzny musimy sprawdzić, czy mają one wspólny punkt. Podstawiając równania
prostej do równania płaszczyzny otrzymujemy równanie sprzeczne

0 = 2 (1 + t) + 2 − 4t − 2 (−t) + 4 = 8.

Oznacza to, że prosta l nie ma punktów wspólnych z płaszczyzną π - prosta i płaszczyzna muszą więc być równoległe. Do
tego samego wniosku dojdziemy licząc iloczyn skalarny wektora normalnego płaszczyzny n⃗ = (2, 1, −2) oraz wektora
kierunkowego prostej v⃗ = (1, −4, −1):

n⃗ ∘ v⃗ = 2 ⋅ 1 + 1 ⋅ (−4) + (−2) ⋅ (−1) = 0,

co oznacza, że n⃗ ⊥ v⃗. Odległość prostej l od płaszczyzny π jest więc taka sama jak odległość dowolnego punktu prostej, np.
P (1, 2, 0), od płaszczyzny π. Na podstawie wzoru ( 4 ) mamy
|2⋅1+1⋅2−2⋅0+4|
d (π, l) = d (π, P ) = = 83 .
√22 +12 +(−2) 2

Odległość między płaszczyznami

Rozważmy dwie płaszczyzny równoległe π1 oraz π2 o wspólnym wektorze normalnym n⃗ = (A, B, C), tj.:

π1 : Ax + By + Cz + D1 = 0
.
π2 : Ax + By + Cz + D2 = 0
Odległość między płaszczyznami π1 oraz π2 (zob. Rys. 9 ) wyraża się wówczas wzorem
|D1 −D2 |
d (π1 , π2 ) = .
√A2 +B2 +C 2

Rysunek 4: Odległość między równoległymi płaszczyznami.

4
 UWAGA

Uwaga 2:

−
→ −
→
Wektory normalne dwóch równoległych płaszczyzn są równoległe. Ponieważ dwa wektory równoległe n1 oraz n2 są
−
→ −
→
proporcjonalne, tj. n1 = α ⋅ n2 , dla pewnej stałej α ∈ R, zatem możemy przyjąć (jak w powyższym wzorze), że płaszczyzny
równoległe mają wspólny wektor normalny.

PRZYKŁAD

Przykład 2: Wyznaczanie odległości między płaszczyznami

Rozważmy dwie płaszczyzny: płaszczyznę π1 o równaniu

3x − 6y + 2z − 4 = 0

oraz płaszczyznę π2 o równaniu

−6x + 12y − 4z − 6 = 0.
−→ −
→
Wektory normalne tych płaszczyzn, równe odpowiednio n1 = (3, −6, 2) oraz n2 = (−6, 12, −4), łączy zależność
−
→ −
→
n2 = −2 ⋅ n1 z której wynika, że płaszczyzny π1 oraz π2 są równoległe. Aby wyznaczyć odległość pomiędzy nimi, musimy
zapisać je w postaci kanonicznej o wspólnym wektorze normalnym. W tym celu równanie określające płaszczyznę π2
zapiszemy w równoważnej postaci

3x − 6y + 2z + 3 = 0.

Stąd

|−4−3| 7
d (π1 , π2 ) = = = 1.
√32 +(−6)2 +22 √ 49

Odległość między prostymi

→
Niech l1 (odpowiednio l2 ) będzie prostą przechodzącą przez punkt P1 (odpowiednio P2 ) równoległą do wektora v1
→
(odpowiednio v2 ).

Proste równoległe

Przypuśćmy, że proste l1 oraz l2 są równoległe. Możemy wówczas przyjąć (nie tracąc ogólności), że proste te mają wspólny
→ →
wektor kierunkowy, tj. v1 = v2 . W celu wyznaczenia odległości pomiędzy prostymi l1 oraz l2 , wystarczy na jednej z tych prostych,
powiedzmy na prostej l2 , wybrać dowolny punkt P2 , następnie, korzystając ze wzoru ( 5 ) na odległość punktu od prostej,
wyznaczyć odległość prostej l1 od punktu P2 . Otrzymana wartość, równa odległości między równoległymi prostymi l1 oraz l2 ,
wyraża się wzorem:

∥−−−→ →∥
∥P2 P1 ×v1 ∥
∥ ∥
d ( l1 , l2 ) = .
∥→
v ∥
∥ ∥1

Proste skośne

→
Przypuśćmy, że proste l1 i l2 nie są równoległe. Oznacza to, że wektory kierunkowe tych prostych, równe odpowiednio v1 oraz

→ 5
→
v2 , spełniają warunek
→ →
v1 × v2 ≠ 0⃗.
→ → −−−→
Z wektorów v1 , v2 oraz P2 P1 możemy zatem utworzyć równoległościan (zob. Rys. 10 ), którego objętość, równa iloczynowi pola
→ → → → −−−→
podstawy ∥ ∥
∥v1 × v2 ∥ i wysokości h, można również wyrazić przy pomocy iloczynu mieszanego trójki wektorów v1 , v2 oraz P2 P1 :
∣ −−−→ → → ∣
h ⋅ ∥∥v1 × v2 ∥∥ = ∣(P2 P1 , v1 , v2 )∣ .
→ →
∣ ∣

Poszukiwana odległość d(l1 , l2 ) pomiędzy prostymi skośnymi l1 oraz l2 , równa wysokość h równoległościanu rozpiętego przez
→ → −−−→
wektory v1 , v2 oraz P2 P1 , wyraża się więc wzorem:

∣ −−−→ → → ∣
∣(P2 P1 ,v1 ,v2 )∣ (3)
∣ ∣
d ( l1 , l2 ) = .
∥→v ×
→∥
v
∥ 1 2 ∥

Rysunek 5: Odległość między prostymi skośnymi.

6
 PRZYKŁAD

Przykład 3: Wyznaczanie odległości między prostymi skośnymi

Rozważmy cztery punkty A (0, 1, 0) , B (−1, 2, 1) , C (1, 0, 1) , D (1, −1, 1). Proste lAB oraz lCD przechodzące
odpowiednio przez punkty A, B oraz C, D mają postać

⎧x = t
⎪ ⎧x = 1
⎪
lAB : ⎨ y = 1 + t (t ∈ R) lCD : ⎨ y = −t (t ∈ R) .
⎩
oraz
⎪ ⎩
⎪
z=t z=1
−→
− −→
−
Ich wektory kierunkowe AB = (−1, 1, 1) oraz CD = (0, −1, 0) nie są równoległe, zatem proste te są skośne. Odległość
między nimi wyznaczymy ze wzoru ( 6 ):

∣ −→
− −→− −→− ∣
∣(AC ,AB ,CD )∣
∣ ∣
d (lAB , lCD ) = .
∥−→
− −→− ∥
∥AB ×CD ∥
∥ ∥

Mamy

∣ 1 −1 1∣
−→
− −→ − −→−
(AC , AB, CD ) = ∣ −1 1 1 ∣∣ = 2
∣
∣ 0 −1 0∣
oraz

−→
− −→
−
∣ i⃗ j⃗ k⃗ ∣∣
∣
AB × CD = ∣ −1 1 1 ∣ = (1, 0, 1) .
∣ ∣
∣ 0 −1 0∣
Ostatecznie

2
d (lAB , lCD ) = ∥(1,0,1)∥
= √ 2.

Kąty między płaszczyznami oraz prostymi

Kąt między dwiema prostymi to kąt ostry (lub prosty, gdy proste są prostopadłe) utworzony przez wektory kierunkowe tych
prostych.
Kąt między dwiema płaszczyznami (zob. Rys. 6a) to kąt ostry (lub prosty, gdy płaszczyzny są prostopadłe) utworzony przez
wektory normalne tych płaszczyzn (zob. Rys. 6b).

Rysunek 6: Kąt między płaszczyznami.

Kąt między prostą i płaszczyzną (zob. Rys. 7a), to kąt o mierze π2 − α, gdzie α to miara kąta ostrego (lub prostego, gdy prosta i
płaszczyzna są równoległe) jaki tworzą wektor kierunkowy prostej oraz wektor normalny płaszczyzny (zob. Rys. 7b).

7
 Rysunek 7: Kąt między prostą i płaszczyzną

UWAGA

Uwaga 3:

Znając wektory normalne płaszczyzn oraz wektory kierunkowe prostych, szukane miary kątów pomiędzy dwiema
płaszczyznami, dwiema prostymi lub pomiędzy prostą i płaszczyzną można łatwo wyliczyć wykorzystując stosowne
własności iloczynu skalarnego.

Odległość punktu od płaszczyzny

Odległość punktu P (x0 , y0 , z0 ) od płaszczyzny π : Ax + By + Cz + D = 0 wyraża się wzorem (zob. Rys. 8a)

|Ax0 +B y0 +Cz0 +D|

d (P , π) = . (4)
√A2 +B2 +C 2

Rysunek 8: Odległości: a) punktu od płaszczyzny, b) punktu od prostej.

Odległość punktu od prostej

Rozważmy punkt P oraz prostą l przechodzącą przez punkt P0 i równoległą do wektora v⃗ . Przypuśćmy, że punkt P nie leży na
−−→
prostej l. Wówczas, wektory P0 P oraz v⃗ tworzą równoległobok (zob. Rys. 8b). Pole tego równoległoboku, równe iloczynowi
długości podstawy ∥v⃗∥ i wysokości h , możemy obliczyć również wykorzystując stosowną własność iloczynu wektorowego:
∥−−→ ∥
h ⋅ ∥v⃗∥ = ∥P0 P × v⃗∥ .
∥ ∥
Poszukiwana odległość d(P , l) punktu P od prostej l , równa wysokości h równoległoboku rozpiętego przez wektory v⃗ oraz
−−→
P0 P , wyraża się więc wzorem:
∥−−→ ∥ (5)
∥P0 P ×v⃗ ∥
∥ ∥
d (P , l) = .
∥v⃗ ∥

Odległość prostej od płaszczyzny

⃗ ⃗ 8
Niech π będzie płaszczyzną o wektorze normalnym n⃗ , a l prostą o wektorze kierunkowym v⃗ . Aby odległość prostej l od
płaszczyzny π była niezerowa (tj. aby prosta nie przecinała płaszczyzny) wektory n⃗ i v⃗ muszą być prostopadłe. W takiej sytuacji,
odległość prostej od płaszczyzny jest równa odległości dowolnego punkty prostej od płaszczyzny. Aby wyznaczyć tę odległość,
wybieramy dowolny punkt prostej, następnie stosujemy wzór ( 4 ).

PRZYKŁAD

Przykład 4: Wyznaczanie odległości prostej od płaszczyzny

Rozważmy płaszczyznę π : 2x + y − 2z + 4 = 0 oraz prostą

⎧x = 1+ t
⎪
l: ⎨ y = 2 − 4t , t ∈ R.\n
⎩
⎪
z = −t
Aby wyznaczyć odległość prostej od płaszczyzny musimy sprawdzić, czy mają one wspólny punkt. Podstawiając równania
prostej do równania płaszczyzny otrzymujemy równanie sprzeczne

0 = 2 (1 + t) + 2 − 4t − 2 (−t) + 4 = 8.

Oznacza to, że prosta l nie ma punktów wspólnych z płaszczyzną π - prosta i płaszczyzna muszą więc być równoległe. Do
tego samego wniosku dojdziemy licząc iloczyn skalarny wektora normalnego płaszczyzny n⃗ = (2, 1, −2) oraz wektora
kierunkowego prostej v⃗ = (1, −4, −1):

n⃗ ∘ v⃗ = 2 ⋅ 1 + 1 ⋅ (−4) + (−2) ⋅ (−1) = 0,

co oznacza, że n⃗ ⊥ v⃗. Odległość prostej l od płaszczyzny π jest więc taka sama jak odległość dowolnego punktu prostej, np.
P (1, 2, 0), od płaszczyzny π. Na podstawie wzoru ( 4 ) mamy
|2⋅1+1⋅2−2⋅0+4|
d (π, l) = d (π, P ) = = 83 .
√22 +12 +(−2) 2

Odległość między płaszczyznami

Rozważmy dwie płaszczyzny równoległe π1 oraz π2 o wspólnym wektorze normalnym n⃗ = (A, B, C), tj.:

π1 : Ax + By + Cz + D1 = 0
.
π2 : Ax + By + Cz + D2 = 0
Odległość między płaszczyznami π1 oraz π2 (zob. Rys. 9 ) wyraża się wówczas wzorem
|D1 −D2 |
d (π1 , π2 ) = .
√A2 +B2 +C 2

Rysunek 9: Odległość między równoległymi płaszczyznami.

9
 UWAGA

Uwaga 4:

−
→ −
→
Wektory normalne dwóch równoległych płaszczyzn są równoległe. Ponieważ dwa wektory równoległe n1 oraz n2 są
−
→ −
→
proporcjonalne, tj. n1 = α ⋅ n2 , dla pewnej stałej α ∈ R, zatem możemy przyjąć (jak w powyższym wzorze), że płaszczyzny
równoległe mają wspólny wektor normalny.

PRZYKŁAD

Przykład 5: Wyznaczanie odległości między płaszczyznami

Rozważmy dwie płaszczyzny: płaszczyznę π1 o równaniu

3x − 6y + 2z − 4 = 0

oraz płaszczyznę π2 o równaniu

−6x + 12y − 4z − 6 = 0.
−→ −
→
Wektory normalne tych płaszczyzn, równe odpowiednio n1 = (3, −6, 2) oraz n2 = (−6, 12, −4), łączy zależność
−
→ −
→
n2 = −2 ⋅ n1 , z której wynika, że płaszczyzny π1 oraz π2 są równoległe. Aby wyznaczyć odległość pomiędzy nimi, musimy
zapisać je w postaci kanonicznej o wspólnym wektorze normalnym. W tym celu równanie określające płaszczyznę π2
zapiszemy w równoważnej postaci
3x − 6y + 2z + 3 = 0.
Stąd
|−4−3| 7
d (π1 , π2 ) = = = 1.
√32 +(−6)2 +22 √ 49

Odległość między prostymi

→
Niech l1 (odpowiednio l2 ) będzie prostą przechodzącą przez punkt P1 (odpowiednio P2 ) równoległą do wektora v1
→
(odpowiednio v2 ).

Proste równoległe

Przypuśćmy, że proste l1 oraz l2 są równoległe. Możemy wówczas przyjąć (nie tracąc ogólności), że proste te mają wspólny
→ →
wektor kierunkowy, tj. v1 = v2 . W celu wyznaczenia odległości pomiędzy prostymi l1 oraz l2 , wystarczy na jednej z tych prostych,
powiedzmy na prostej l2 , wybrać dowolny punkt P2 , następnie, korzystając ze wzoru ( 5 ) na odległość punktu od prostej,
wyznaczyć odległość prostej l1 od punktu P2 . Otrzymana wartość, równa odległości między równoległymi prostymi l1 oraz l2 ,
wyraża się wzorem:

∥−−−→ →∥
∥P2 P1 ×v1 ∥
∥ ∥
d ( l1 , l2 ) = .
∥→ ∥
∥v 1 ∥

Proste skośne

→
Przypuśćmy, że proste l1 i l2 nie są równoległe. Oznacza to, że wektory kierunkowe tych prostych, równe odpowiednio v1 oraz
→
v2 , spełniają warunek

→ →
× ≠ ⃗
10
 → →
v1 × v2 ≠ 0⃗
.

→ →
Z wektorów v1 , v2 oraz
−−−→ → →
P2 P1 możemy zatem utworzyć równoległościan (zob. Rys. 10 ), którego objętość, równa iloczynowi pola podstawy ∥∥v1 × v2 ∥∥ i
→ →
wysokości h , można również wyrazić przy pomocy Iloczyn mieszany-Zastosowanie iloczynu mieszanego trójki wektorów v1 , v2
−−−→
oraz P2 P1

∣ −−−→ → → ∣
h ⋅ ∥∥v1 × v2 ∥∥ = ∣(P2 P1 , v1 , v2 )∣ .
→ →
∣ ∣

Poszukiwana odległość d(l1 , l2 ) pomiędzy prostymi skośnymi l1 oraz l2 , równa wysokość h równoległościanu rozpiętego przez
→ → −−−→
wektory v1 , v2 oraz P2 P1 , wyraża się więc wzorem:

∣ −−−→ → → ∣
∣(P2 P1 ,v1 ,v2 )∣ (6)
∣ ∣
d ( l1 , l2 ) = .
∥→ →
v 1 ×v 2 ∥
∥ ∥

Rysunek 10: Odległość między prostymi skośnymi.

11
 PRZYKŁAD

Przykład 6: Wyznaczanie odległości między prostymi skośnymi

Rozważmy cztery punkty A (0, 1, 0), B (−1, 2, 1), C (1, 0, 1), D (1, −1, 1). Proste lAB oraz lCD przechodzące
odpowiednio przez punkty A, B oraz C, D mają postać

⎧x = t
⎪ ⎧x = 1
⎪
lAB : ⎨ y = 1 + t (t ∈ R) lCD : ⎨ y = −t (t ∈ R) .
⎩
oraz
⎪ ⎩
⎪
z=t z=1
−→
− −→
−
Ich wektory kierunkowe AB = (−1, 1, 1) oraz CD = (0, −1, 0) nie są równoległe, zatem proste te są skośne. Odległość
między nimi wyznaczymy ze wzoru ( 6 ):

∣ −→
− −→− −→− ∣
∣(AC ,AB ,CD )∣
∣ ∣
d (lAB , lCD ) = .
∥−→
− −→− ∥
∥AB ×CD ∥
∥ ∥

Mamy

−→
− −→ − −→− ∣ 1 −1 1∣
(AC , AB, CD ) = ∣ −1 1
∣
1∣= 2
∣
∣ 0 −1 0∣
oraz

−→
− −→
−
∣ i⃗ j⃗ k⃗ ∣
∣ ∣
AB × CD = ∣ −1 1 1 ∣ = (1, 0, 1) .
∣ ∣
∣ 0 −1 0∣
Ostatecznie

2
d (lAB , lCD ) = ∥(1,0,1)∥
= √ 2.

Publikacja udostępniona jest na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa - Na tych samych warunkach 4.0.
Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej.
Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści publikacji pod warunkiem wskazania autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej jako
autorów oraz podania informacji o licencji tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielona taka licencja.
Pełny tekst licencji dostępny na stronie https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl.

Data generacji dokumentu: 2022-07-07 13:21:05

Oryginalny dokument dostępny pod adresem: https://pre-epodreczniki.open.agh.edu.pl/openagh-permalink.php?

link=06d42eef0a1f45ef2c2601f26dd34f3d

Autor: Michał Góra

12