ADF 16

ÜNİTE 4: ELEKTRİK VE MANYETİZMA

ELEKTRİKSEL KUVVET VE ELEKTRİKSEL ALAN
ELEKTROSTATİK KUVVET örnek 1
(COULOMB KUVVETİ)
Elektrik yükleri +q, +q, –2q olan K, L, M +q +q –2q
Aynı elektrik yüküyle yüklü noktasal cisimler birbirine itme kuvveti, noktasal cisimleri şekildeki gibi yer- K L M
zıt elektrik yüküyle yüklü noktasal cisimlerin birbirine çekme kuv- leştirilmiştir. K nin L ye uyguladığı d d
veti uyguladığını biliyoruz. elektriksel kuvvetin büyüklüğü F dir.
Noktasal elektrik yükleri arasındaki itme veya çekme kuvveti Cou- Buna göre, L ye uygulanan bileşke elektriksel kuvvetin büyük-
lomb Kuvveti olarak bilinir. Bu kuvvet yüklerin çarpımı ile doğru lüğünü F cinsinden bulunuz.
orantılı, aralarındaki uzaklığın karesi ile ters orantılıdır.
F F F F Çözüm:
+ + – –
d d

Aynı cins elektrik yüklü noktasal cisimler birbirine eşit büyüklükte

ve zıt yönde itme kuvveti uygular.

F F
+ –
d
Zıt elektrik yüklü noktasal cisimler birbirine eşit büyüklükte, zıt yön-
de çekme kuvveti uygular.
q1, q2 elektrik yüküyle yüklü noktasal cisimlerin birbirine uyguladı-
ğı kuvvetin büyüklüğü, uygulama 1
q1 q2
F1 F2 Elektriksel yük büyüklükleri eşit olan noktasal iki cismin birbirine
+ +
uyguladığı kuvvetin büyüklüğü F dir.
d
2 Noktasal cisimlerden birinin yük büyüklüğü ve aralarındaki
q1.q2 N.m
F1 = F2 = k. k = 9.109 2 (Coulomb sabiti) uzaklık iki katına çıkarılırsa, elektrik yüklü noktasal cisimlerin
d2 C birbirine uyguladığı kuvvetin büyüklüğü kaç F olur?
vektörel olarak ÂF1 = –ÂF2 dir. A)
1
B)
1
C) 1 D) 2 E) 4
4 2
Çözüm:
not
Elektrik yüklü noktasal cisimlerin (elektrik yükleri ne olursa
olsun) birbirlerine uyguladıkları itme ya da çekme kuvvetleri
daima eşit ve zıt yönlüdür.

 q q F q q F
F F 4 4
+ + + +
d 2d

Noktasal elektrik yüklü cisimler arasında uzaklık arttıkça elekt-

rik yüklü noktasal cisimlerin birbirlerine uyguladıkları elektriksel uygulama 2
kuvvetin büyüklüğü azalır. Eşit kare bölmeli düzleme konulan K, V

L, M noktasal cisimlerinin yükleri sıra-

 F
q q
F 2F
2q q
2F
+ + + +
sıyla +q, –2q, +q dur. K M
+q +q
d d Buna göre, M noktasal cismine etki
eden bileşke elektriksel kuvvet IV
Noktasal elektrik yüklü cisimlerin elektrik yük miktarları arttıkça,
hangi doğrultudadır? L
elektrik yüklü noktasal cisimlerin birbirlerine uyguladığı kuvvet I II III
–2q
artar.
A) I B) II C) III D) IV E) V

1
ADF 16 FİZİK ÜNİTE 4: Elektrik ve Manyetizma

Çözüm: Çözüm:

uygulama 4
analiz 1
K L M K ipi qX qY L ipi
Yatay
2d d X küresi Y küresi
Yatay düzlem
Sürtünmesiz yatay düzlemde elektrik yükleri qX, qY olan özdeş ilet-
Sürtünmesiz yatay düzlemde, elektrik yüklü, iletken K, L, M küreleri ken X, Y küreleri yalıtkan iplere bağlanıp sürtünmesiz yatay düzle-
şekildeki konumda tutulmaktadır. me şekildeki gibi konulduğunda iplerdeki gerilme kuvvetinin bü-
M küresi serbest bırakıldığında hareket etmediğine göre, yüklükleri TK, TL oluyor.
I. K'nin elektrik yükü L'ninkinden büyüktür. Buna göre,
II. K'nin elektrik yükü M'ninkinden büyüktür. I. X ve Y nin elektrik yükleri aynı cinstir.
III. L ile M cisimleri zıt işaretle yüklüdür. II. K ipindeki gerilme kuvvetinin büyüklüğü, L ninkine eşittir.
III. X in elektrik yükünün büyüklüğü, L ninkinden küçüktür.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III (İplerdeki gerilme kuvvetleri sıfırdan farklıdır.)
D) I ve II E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Çözüm: D) I ve III E) II ve III
Çözüm:

uygulama 3
Tavana Bağlı Elektrik Yüklü Cisimlerin
Eşit kare bölmeli düzlemde elektrik yükleri +q
o
F
Dengesi
Tavan
qK, qL olan noktasal cisimlerin O noktasın- qK O F T

daki +q elektrik yüküne uyguladıkları bi- + Yalıtkan iple tavana asılan aynı cins elektrik yüklü cisim
leşke elektriksel kuvvet ÂF dir. G
şekildeki gibi dengede iken ipte oluşan gerilme kuvve-
q + tinin büyüklüğü,
Buna göre, K oranı kaçtır? Tavan
qL F Sabit
qL
T+F=G
8 4 9 9
A) B) C) D) E) 2 T = G – F olur.
9 9 4 8

2
ÜNİTE 4: Elektrik ve Manyetizma FİZİK ADF 16

örnek 2 not
Tavan Tavana bağlı ipteki gerilme kuvvetinin büyüklüğü, iplere bağlı
K ipi L ipi M ipi
olan cisimlerin ağırlıklarının toplamı kadardır.
+ + + + + +
Eşit uzunluktaki yalıtkan iplerle tavana asılan iki cisim şekildeki gibi
+ + + + + +
dengede iken iki cismin birbirine uyguladığı elektriksel kuvvetlerin
büyüklükleri daima eşittir.
+ + – –
X Y Z T1 T2 D E
+ + – – Yatay  Cisimler birbirine itme kuvveti uy-
q1 q2
guladığından elektrik yükleri aynı F F
Yalıtkan iplere asılmış +q elektrik yüklü özdeş kürelerin altına özdeş m1 m2
cinstir. D E
nötr, X küresi ile +q ve –q elektrik yüklü Y ve Z küreleri yataya sabit- q .q
lendiğinde K, L, M iplerindeki gerilme kuvvetlerinin büyüklükleri TK,  F = k. 1 2 den q1, q2
d2 m1.g m2.g
TL, TM oluyor. çarpım durumda olduğundan
Buna göre, TK, TL, TM arasındaki ilişkiyi yazınız. elektrik yük büyüklükleri arasında
I. q1 = q2 II. q1 > q2 III. q1 < q2
Çözüm:
ilişkisi olabilir.
 m1, m2 kütleleri arasındaki ilişki trigonometrik oranları bulunur.
F F
tan = , tan = dir. Buna göre,
m1.g m2.g
  =  ise, m1 = m2
  >  ise, m1 < m2
  <  ise, m1 > m2 olur.

not
Ağır olan cisim daha az açılır. Hafif olan cisim daha çok açılır.

uygulama 5
Eşit uzunluktaki yalıtkan iplerle tavana bağla-
nan elektrik yüklü K, L küreleri şekildeki gibi D E
İp İp
örnek 3 dengededir.
düşey
 >  olduğuna göre,
Aynı cins elektrik yüklü özdeş küreler yalıtkan iplerle L
K
K ipi şekildeki gibi asılmıştır. Küreler arasındaki elektriksel I. Elektrik yük büyüklükleri
kuvvetin büyüklüğü, kürelerden birinin ağırlığına eşit- II. Kütleleri
tir. III. Birbirine uyguladıkları elektrik kuvvet büyüklükleri
L ipi K, L iplerindeki gerilme kuvvetlerinin büyüklükleri niceliklerinden hangileri kesinlikle eşittir?
T
TK, TL olduğuna göre, K oranını bulunuz.
TL A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III
Çözüm:
Çözüm:

3
ADF 16 FİZİK ÜNİTE 4: Elektrik ve Manyetizma

Elektrik Alanın Büyüklüğü

analiz 2
Sürtünmesiz yatay düzlemde şekildeki konumda tutulan ve elekt- Elektrik alan büyüklüğü, birim yüke etki eden elektriksel kuvvettir.
rik yüklü özdeş K, L, M kürelerinden K nin yükü negatif, L ninki de Bu ifadeye göre, ÂE = ÂF olur.
pozitiftir. q
K L M
– + Newton
Yatay Birimi dur.
Coulomb
d 3d

L küresi serbest bırakıldığında dengede kaldığına göre,

q O
I. M nin elektrik yükü pozitiftir. E
d +1
II. M nin elektrik yük miktarı K ninkinden büyüktür.
III. M nin elektrik yük miktarı L ninkinden büyüktür. O noktasındaki elektriksel alan şiddeti, o noktaya konulan +1 yükü-
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? ne etki eden elektriksel kuvvettir.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II q
 ÂE = k
q.1
D) II ve III E) I, II ve III ÂE = k
2 2
d d
Çözüm:
Birden fazla elektrik yükünün bir noktada oluşturduğu elektrik alan
bulunurken, elektrik yüklerinin her birinin o noktada oluşturduğu
elektrik alanların vektörel toplamına eşittir.
o
+q1 O E1 –q2

o
E2

+q1, –q2 elektrik yüklerinin O noktasındaki bileşke elektrik alanın

büyüklüğü, E = E1 + E2 dir.

ELEKTRİK ALAN
Elektrik yüklü bir cisim etrafında elektrik alan oluşturur. Elektrik yük-
lü bir cismin etkisini gösterebildiği bölgeye elektrik alan denir.
örnek 4
Büyüklüğü, pozitif birim yüke (+1C) etki eden kuvvet olarak tanım-
+q
lanır, vektörel bir büyüklüktür. ÂE sembolü ile gösterilir. d K d L

Elektrik Alanın Yönü +q yükünün K noktasında oluşturduğu elektriksel alan şiddeti E

Elektrik alanın yönü pozitif birim (+1C) uygulanan kuvvet yönün- oluyor.
dedir. Buna göre elektrik yüklü bir cismin d kadar uzaklığındaki bir Buna göre, +q yükünün L noktasında oluşturduğu elektriksel
noktanın elektrik alanı bulunurken, noktada (+1C) yük varmış gibi alan şiddetini E cinsinden bulunuz.
kabul edilir.

Çözüm:
K
o o K
E E
+q –q
(+1) (+1)

d d
+q elektrik yükünün oluşturduğu –q elektrik yükünün oluşturduğu
elektrik alan dışa doğrudur. elektrik alan içe doğrudur.

4
ÜNİTE 4: Elektrik ve Manyetizma FİZİK ADF 16

uygulama 6 uygulama 7
+3q +q, –q elektrik yükleri eşkenar üçgenin K, M
K
L köşelerine sabitlenmiştir. K noktasına konu-
+q d d –3q d
lan elektrik yükünün M noktasındaki elektrik
+4q
L alanının büyüklüğü E kadardır.
d K L
Şekil I Şekil II +q –q

Şekil I ve Şekil II deki gibi sabitlenmiş elektrik yüklerinin K, L nokta- Buna göre, yüklerin M noktasında oluşturduğu elektriksel ala-
larında oluşturdukları bileşke elektrik alanın büyüklükleri EK, EL dir. nın bileşkesinin büyüklüğü kaç E dir?
E 1
Buna göre, K oranı kaçtır? A) B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
EL 2
4 5
A) B) 1 C) 2 D) 3 E)
5 4
Çözüm:
Çözüm:

uygulama 8
örnek 5 o
Eşit kare bölmeli düzleme yerleştirilen E
K O L
qK, qL elektrik yüklerinin O noktasındaki
–q d 2d +2q
bileşke elektrik alan vektörü ÂE oluyor. qK
Elektrik yükleri –q, +2q olan noktasal cisimler K, L noktalarında O
sabitlenmiştir. –q elektrik yükünün O noktasındaki elektrik alanın
qK
büyüklüğü E kadardır. Buna göre, oranı kaçtır?
qL
Buna göre, O noktasındaki bileşke elektrik alan büyüklüğünü qL

E cinsinden bulunuz. 8 9 9
A) B) 1 C) 4 D) – E) –
9 4 8
Çözüm:

Çözüm:

5
ADF 16 FİZİK ÜNİTE 4: Elektrik ve Manyetizma

Elektrik Alan Kuvvet Çizgileri örnek 6

Elektrik yüklerinin etrafında oluşturdukları alan, elektrik kuvvet çiz-
gileriyle gösterilir. Bir noktasal elektrik yükünün etrafında sonsuz
sayıda elektrik alan çizgisi olduğu varsayılır.
K L M

Elektrik yüklü K, L, M kürelerinin elektrik alan çizgileri şekildeki gi-

bidir.
+ –
Buna göre, kürelerin elektrik yüklerinin işaretini yazınız.
K L M
Pozitif yükün elektrik alan Negatif yükün elektrik alan Çözüm:
çizgileri dışa doğrudur. çizgileri içe doğrudur.

+ –
analiz 2

Zıt elektrikle Y üklü iki cisim yanyana konulduğunda elektrik alan d1 d2

K L
çizgileri pozitif (+) yükten negatif (–) yüke doğrudur.

Elektrikle yüklü iletken K, L kürelerinin konumu ve bunlara ilişkin

kuvvet çizgilerinin biçimi ile yönü şekildeki gibidir.
+ + K'nin yükünün büyüklüğü qK, L'ninki qL ve d1 > d2 olduğuna
göre,
I. K ve L cisimleri negatif yüklüdür.
II. qK > qL dir.
III. K ve L cisimleri pozitif yüklüdür.
Aynı cins elektrik yüklü cisimlerde elektrik alan çizgilerinin yönelim-
leri dışarı doğru olur ve asla birbirlerini kesmezler. yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
not D) Yalnız III E) II ve III

Çözüm:

+2q + – –q

Elektrik alan çizgi sayısı, yük miktarı ile orantılıdır. Şekle bakıl-
dığında +2q elektrik yükünün çizgi sayısı, –q elektrik yükünün
çizgi sayısının iki katı kadardır.

6
ÜNİTE 4: Elektrik ve Manyetizma FİZİK ADF 16

uygulama 9 uygulama 11
q yüklü iletken noktasal bir cisim, d kadar uzağında E şiddetinde r yarıçaplı O merkezli çember üzerine qZ
elektriksel alan oluşturuyor. qX, qY, qZ yüklü noktasal parçacıklar şe-
Buna göre, kildeki gibi yerleştirilmişitir. r

I. d mesafesini artırma Bu yüklerin O noktasında oluşturduğu qX qY

O
II. q yük miktarını azaltma bileşke elektriksel alan ÂE oluyor. E
III. Noktasal cisme nötr bir iletken cisim dokundurma
Buna göre,
işlemlerinden hangileri tek başına yapılırsa E azalır?
I. q X > qY

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III II. qX = qY

D) I ve II E) I, II ve III III. qX = qZ

ilişkilerinden hangileri kesinlikle doğrudur?

Çözüm:

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II ve III E) I ve II

Çözüm:

uygulama 10
Yüklü noktasal bir cismin çevresindeki bir noktada oluşturduğu örnek 7
elektriksel alan şiddetinin yük miktarına bağlı grafikleri Şekil I, II, III
durumlarında gösterildiği gibi çizilmiştir.
İp E E İp İp E

Elektriksel Elektriksel Elektriksel X Y m Z m

g g g
Alan şiddeti Alan şiddeti Alan şiddeti +q m –q –q

E E E
Şekil - I Şekil - II Şekil - III

Yönleri Şekil I, Şekil II ve Şekil III’de gösterilen elektriksel alanların

0 q Yük 0 q Yük 0 q Yük içinde, iplere asılı +q, –q, –q yüklü X, Y, Z cisimleri şekildeki konum-
miktarı miktarı miktarı
larda tutuluyor.
I II III
Buna göre, serbest bırakılan X, Y, Z cisimlerinden hangileri şek-
lide gösterilen konumlarda dengede kalabilir?
Buna göre, I, II, III durumlarında verilen grafiklerden hangileri (g: Yerçekimi ivmesi)
doğru çizilmiş olabiliir?
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) X ve Z E) X, Y ve Z
D) I ve III E) II ve III
Çözüm:
Çözüm:

7
ADF 16 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 4: Elektrik ve Manyetizma

1. +q, –3q elektrik yüklü iletken X, Y küreleri yalıtkan 4. Şekildeki eşit kare bölmeli düzleme
K, L ipleriyle şekildeki gibi dengede iken iplerde K ipi yerleştirilen qK, qL elektrik yüklerinin O +q E
qK
oluşan gerilme kuvvetlerinin büyüklükleri TK, TL X noktasında oluşturdukları bileşke O
oluyor. elektrik alan vektörü ÂE oluyor.
L ipi q
X, Y küreleri birbirine dokundurulup serbest Buna göre, K oranı kaçtır?
qL
bırakıldığında TK, TL için ne söylenebilir? Y

qL
TK TL
4 1 1 9
A) Artar Azalır A) B) C) D) E) 3
9 3 2 4
B) Değişmez Artar
C) Azalır Azalır
D) Değişmez Azalır 5. E
E) Değişmez Değişmez +q –q
K M
m 3m
+2q
L
2m
+3q
2. X
Sürtünmesiz yatay düzlem üzerindeki düzgün E alanı içine bı-
+q rakılan şekildeki m, 2m, 3m kütleli K, L, M kürelerinin elektrik
+4q
O yükleri sırasıyla +q, +2q, –q dur.
Buna göre, K, L, M kürelerine etki eden elektriksel kuvvet-
lerin büyüklükleri FK, FL, FM arasındaki ilişki nedir?
Şekildeki O merkezli çember üzerinde bulunan +q, +3q, X,
+4q elektrik yüklü noktasal parçacıkların O noktasındaki yüke A) FL < FK < FM B) FM = FL < FK
uyguladıkları bileşke elektriksel kuvvet sıfırdır. C) FK = FM < FL D) FM < FK < FL
Buna göre, X parçacığının elektrik yükü nedir? E) FL < FM < FK

A) –5q B) –2q C) +q D) +3q E) +5q

6. K
+q

120°
3. O L
–q
120°
K L K M

–q
M
Şekil I Şekil II
Noktasal K, L, M parçacıklarının yükleri sırasıyla +q, –q, –q dur.
Elektrik yüklü K, L, M kürelerinin elektriksel alan çizgileri Şekil I K parçacığının O noktasında oluşturduğu elektriksel alan şid-
ve Şekil II deki gibi oluyor. deti E dir.
Buna göre, K, L, M elektrik yüklerinin işareti için ne söyle- Buna göre,
nebilir? I. L ve M parçacıklarının O noktasında oluşturduğu elektrik-
sel alan şiddetlerinin bilekesi E dir.
K L M
II. O noktasındaki bileşke elektriksel alan şiddeti 2E dir.
A) + + +
III. K ve M parçacıklarının O noktasında oluşturduğu elektrik-
B) – – –
sel alan şiddetlerinin bileşkesi E den büyüktür.
C) – + –
D) – + + yargılarından hangileri doğrudur?
E) + + nötr A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III

1-B 2-A 3-C 4-A 5-C 6-E

ADF-16 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-16’yı çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.