ბოლო დამუშავება: 15 მარტი, 2016

მუხლი 800. დაზღვევის ხელშეკრულების დადების ვალდებულება

პირი, რომელიც საჯაროდ სთავაზობს დაზღვევის ხელშეკრულების დადებას,

ვალდებულია დადოს ეს ხელშეკრულება, თუკი უარის თქმისათვის არ არსებობს
მნიშვნელოვანი საფუძველი.

I. მიზანი ................................................................................................................................................................ 1
II. ხელშეკრულების დადების ვალდებულება ............................................................................................... 1
III. უარის თქმისათვის მნიშვნელოვანი საფუძველი .................................................................................... 3
IV. სამართლებრივი შედეგი .............................................................................................................................. 5
V. ხელშეკრულების განმარტება ....................................................................................................................... 6

I. მიზანი
800-ში გათვალისწინებული მოწესრიგებით კანონმდებელი იცავს დაზღვევის 1
ხელშეკრულების მხარეთა ინტერესებს. ამ თვალსაზრისით დაცვის ობიექტი, ერთი
მხრივ, დამზღვევია, როგორც მომხმარებელი და, მეორე მხრივ, მზღვეველი,
როგორც მეწარმე.

II. ხელშეკრულების დადების ვალდებულება

მზღვეველი სადაზღვევო მომსახურების რეკლამირებით პირთა განუსაზღვრელი 2
წრისადმი ავლენს დაზღვევის ხელშეკრულების დადების ნებას. აღნიშნულის
საფუძველზე დაინტერესებული პირები მიმართავენ სადაზღვევო კომპანიას
ოფერტით ცალკეული სადაზღვევო პროდუქტით სარგებლობის თაობაზე. 800-ე
ეხება ისეთ შემთხვევებს, როდესაც აქცეპტის ნაცვლად, პოტენციურ დამზღვევს
მზღვეველი უარს ეუბნება ხელშეკრულების დადებაზე. ამ თვალსაზრისით 800-ს
განმარტება სკ-ს 319 II და III-ში ასახული რეგულირების გათვალისწინებას
მოითხოვს.

კერძოდ, 319 II-ის მიხედვით, თუ სადაზღვევო კომპანიას ბაზარზე უჭირავს 3

დომინირებული მდგომარეობა, მზღვეველს ეკრძალება საქმიანობის ამ სფეროში
„დამზღვევისათვის“ ხელშეკრულების დადებაზე უარის გაცხადება ან მისთვის
უსაფუძვლოდ ხელშეკრულების არათანაბარი პირობების შეთავაზება.
მაგალითად, თუ ქვეყნის მასშტაბით მხოლოდ ერთი სადაზღვევო კომპანია
აზღვევს საფეხბურთო აგენტის პასუხისმგებლობას, მასზე გავრცელდება 319 II-ით
დადგენილი აკრძალვა.

ხელშეკრულების არათანაბარ პირობებთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ 4

მომხმარებელთან დადებული ხელშეკრულებებში აღნიშნული პრობლემა
განსაკუთრებული სიმწვავით ვლინდება. ზოგადად მხარეთა უთანასწორობა
ხელშეკრულების პირობების განსაზღვრისას სოციალური და ეკონომიკური
პროცესების განვითარების კანონზომიერი შედეგია. ის აქტუალურია როგორც
მომსახურების, ასევე სხვა ტიპის ხელშეკრულებებში1. ამ თვალსაზრისით არც
დაზღვევის ხელშეკრულებააა გამონაკლისი.

1 Zweigert/Kötz, Introduction to Comparative Law, Third Edition, 1998, p. 126-127.

1
ქეთევან ირემაშვილი
 ბოლო დამუშავება: 15 მარტი, 2016

5 ხელშეკრულებების სტანდარტიზაციის შედეგად მზღვეველი და დამზღვევი

არათანაბარ პირობებში აღმოჩნდებიან.2 ასეთი უთანასწორობა კი თავისთავად
ზრდის დამზღვევის დაცვის საჭიროებას. მზღვეველს გააჩნია აშკარად
გამოხატული ეკონომიკური, ინტელექტუალური და ფსიქოლოგიური
უპირატესობა.3 ის გაწვრთნილია სადაზღვევო ტერმინების შინაარსის
განსაზღვრასა თუ გარკვევაში. მომხმარებელი კი, არ ფლობს ხელშეკრულების
4

პირობების განსაზღვრისა და მოლაპარაკების უნარის გამოყენების საკმარის

გამოცდილებას.5

6 მნიშვნელოვანია 319 III-ით დადგენილი დანაწესის გათვალისწინებაც.

დასადგენია, რამდენად შეიძლება სადაზღვევო მომსახურების მიჩნევა საარსებო
მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად გამიზნულ მომსახურებად. თავის მხრივ,
სადაზღვევო მომსახურებით სარგებლობა შეიძლება როგორც სამეწარმეო, ისე
არასამეწარმეო მიზნით. მაგალითად, თუ დამზღვევი დააზღვევს მის საკუთრებაში
არსებულ მსუბუქ ავტომობილს, რომელსაც საოჯახო მეურნეობის მიზნებისათვის
იყენებს, ეს ჩაითვლება მისი მხრიდან სადაზღვევო მომსახურებით არასამეწარმეო
მიზნით სარგებლობად. მაგრამ თუ კომპანია აზღვევს მსუბუქ ავტომობილს,
რომელიც ემსახურება კომპანიის თანამშრომლებს, აღნიშნული მოექცევა
დამსაქმებლისა და კომპანიის სამეწარმეო ინტერესებში.

7 თავისი არსით დაზღვევა საარსებო მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილების

საშუალებად არ უნდა ჩაითვალოს. სადაზღვევო მომსახურების არსი
დამზღვევისათვის სიმშვიდის გარანტიის უზრუნველყოფაა. აღნიშნული კი
სცდება საარსებო მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილების სფეროს და მომხმარებლის
ერთგვარი კომფორტის საგნად განიხილება. თუმცა, გამონაკლის შემთხვევებში,
შესაძლებელია განსხვავებული დასკვნის გამოტანაც. მაგალითად, როდესაც საქმე
ჯანმრთელობის დაზღვევას ეხება, 319 III-ის გათვალისწინება შეიძლება
მნიშვნელოვანი გახდეს. მით უფრო, თუკი ჯანმრთელობის დაზღვევით
6

სარგებლობა მომხმარებლისთვის მისი სოციალური სტატუსის ან თავად

ჯანმრთელობის დაზღვევით გათვალისწინებული სამედიცინო მომსახურების
სპეციფიკის გამო სამედიცინო მომსახურების მიღების ერთადერთი საშუალებაა.

2 აღსანიშნავია, რომ ხელშეკრულების პირობების მზღვეველის მიერ ცალმხრივად განსაზღვა ყოველთვის

კონტრაჰენტის სისუსტით არ არის განპირობებული. ასეთი ტიპის კონტრაჰირება მომხმარებლისთვის
მისაღებია დროისa და ფინანსური რესურსის დაზოგვის თვალსაზრისით,2 ან მისი გულგრილობისა და
ინდეფერენტულობის შედეგია. იხ. იქვე, 134.
3 იქვე, 334.

4 Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, Fourth Edition, 2007, p. 159-160.

5 Zweigert/Kötz, Introduction to Comparative Law, Third Edition, 1998, p. 331.

6 თანამედროვე პირობებში ტექნოლოგიური მიღწევებისა და სამედიცინო მომსახურების მეთოდების სწრაფი

განვითარების კვალობაზე მკვეთრად იზრდება სამედიცინო მომსახურების ღირებულება. იხ. Jerry/Richmond,

Understanding Insurance Law, Fourth Edition, 2007, p. 494. აღნიშნულის გამო, ფაქტობრივად, ჯანმრთელობის
დაზღვევა თავისი მნიშვნელობით სამედიცინო მომსახურების მიღების უფლების რეალიზაციას გაუთანაბრდა.
იხ. იქვე, 487.
2
ქეთევან ირემაშვილი
ბოლო დამუშავება: 15 მარტი, 2016

III. უარის თქმისათვის მნიშვნელოვანი საფუძველი

სადაზღვევო საქმიანობის პროცესში დამზღვევის მიერ მიწოდებული 8
ინფორმაციის შესწავლა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ეტაპია. დამზღვევის მიერ
შევსებული აპლიკაციის შეფასებისას სადაზღვევო კომპანიები ხელმძღვანელობენ
შიდა და გარე რესურსებით. მაგალითად, სადაზღვევო კომპანიებს შემუშავებული
აქვთ იმ განმცხადებლების ნუსხა, რომელთაც გარკვეული მიზეზის გამო უარი
ეთქვათ დაზღვევის ხელშკრულების გაფორმებაზე.7

სადაზღვევო მომსახურების სპეციფიკის გათვალისწინებით, ხშირ შემთხვევაში, 9

მზღვეველის უარი ხელშეკრულების დადებაზე ლეგიტიმურად შეიძლება
ჩაითვალოს. კერძოდ, კონკრეტული რისკის აღების თაობაზე გადაწყვეტილების
მიღებისა და მისი ღირებულების დადგენის პროცესში მზღვეველი
ხელმძღვანელობს გარკვეული კრიტერიუმებით. აღნიშნული კრუტერიუმები,
ერთი მხრივ, განისაზღვრება სადაზღვევო პრაქტიკაში დადგენილი
სტანდარტებით და, მეორე მხრივ, თავად სადაზღვევო კომპანიის შიგნით
შემუშავებული პოლიტიკიდან. მაგალითად, მაღალი რისკის შემცველი
პოლისებითვის ზოგიერთი კომპანია აწესებს შესაბამისად მაღალ პრემიას, ზოგი
კომპანია კი ამგვარი პოლისების გაცემას საერთოდ არ მიიჩნევს მიზანშეწონილად.
ამიტომ, მზღვეველის უარის ლეგიტიმურობის განსაზღვრა რთულ ამოცანას
წარმოადგენს. ასეთ დროს 800-ეს მიერ დადგენილი „უარის თქმისათვის
მნიშვნელოვანი საფუძვლის“ კრიტერიუმით ხელმძღვანელობისას მოსამართლემ
არაერთი გარემოება უნდა გაითვალისწინოს. აღსანიშნავია, რომ მოსამართლის
მიერ მსგავსი გადაწყვეტილებების მიღება, გარკვეული თვალსაზრისით,
სადაზღვევო კომპანიის პოლიტიკაში ჩარევად განიხილება.8 ასეთი არგუმენტი
აზრსმოკლებული არ უნდა იყოს, რამდენადაც მოსამართლეს არ გააჩნია ის
კომპეტენცია, რომლის საფუძველზეც სადაზღვევო კომპანიის ანდერრაიტინგის
სამსახური ცალკეულ გადაწყვეტილებას იღებს.

მომხმარებლის ინტერესის გათვალისწინებასთან ერთად 800 იცავს მზღვეველის, 10

როგორც მეწარმის, ინტერესსაც. მას უფლება აქვს თავისუფლად განსაზღვროს
სადაზღვევო მომსახურების შინაარსი და კონტრაჰენტის ვინაობა, თუ აღნიშნული
კანონთან წინააღმდეგობაში არ მოდის (იხ. 319 I).

დამზღვევისათვის უარის გაცხადება სხვადასხვა სახით შეიძლება მოხდეს. 11

დამზღვევისაგან პირველად ეტაპზე მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე 12

სადაზღვევო კომპანიამ შესაძლებელია საერთოდ უარი თქვას რისკის აღებაზე.
უარის ლეგიტიმურობის დასადგენად უნდა შეფასდეს მზღვეველის მიერ
მიღებული ინფორმაციის მნიშვნელობა. მაგალითად, თუ დამზღვევის
საკუთრებაში არსებული საცხოვრებელი სახლი ავარიულ მდგომარეობაშია და
მისი დაზიანების რისკი საკმაოდ მაღალია, ასეთი გარემოება დამზღვევისათვის
გაცხადებული უარის მნიშვნელოვან საფუძვლად უნდა ჩაითვალოს.

7 იქვე, 201.
8 Merkin/Rodger, EC Insurance Law, 1997, p. 47.
3
ქეთევან ირემაშვილი
 ბოლო დამუშავება: 15 მარტი, 2016

13 სადაზღვევო პრაქტიკაში მიღებულია უარი გარკვეული ტიპის მომსახურებებზე,

რომელთაც მზღვეველი ხელშეკრულების გამონაკლის პირობებში ითვალისწინებს.
ასეთ დროს დამზღვევს უარი არაპირდაპირ განეცხადება. ასეთია მაგალითად,
ჯანმრთელობის დაზღვევის დროს ე. წ. ექსპრიმენტული მკურნალობის
მომსახურება.9 ექსპერიმენტული მკურნალობის ხარჯები საკმაოდ მაღალია და
მზღვეველისათვის მათი პროგნოზირება სირთულეს წარმოადგენს. დამზღვევთა
ინტერესების მაქსიმალური დაცვისა და კომპანიის გადახდისუნარიანობის
უზრუნველყოფის მიზნით, სადაზღვევო კომპანიები უმეტესად
არამიზანშეწონილად მიიჩნევენ ასეთი ტიპის რისკების აღებას. მეწარმის ამგვარი
პოლიტიკა ლოგიკურია იმ თვალსაზრისით, რომ თუ ის სადაზღვევო დაფარვას
ყველა ტიპის სამედიცინო მომსახურებაზე გაავრცელებს, გაიზრდება როგორც
მისი, ისე დამზღვევის ხარჯები. კერძოდ, გაიზრდება სადაზღვევო პრემია. ამიტომ,
დამზღვევისათვის გაცხადებული უარი, საბოლოოდ მისივე ინტერესების დაცვის
ერთგვარ მექანიზმად შეიძლება ჩაითვალოს. შესაბამისად, თუ დამზღვევი
მზღვეველს მიმართავს აღნიშნული ტიპის მკურნალობის დაზღვევის
ინიციატივით, მზღვეველის უარი ამ შემთხვევაში ლეგიტიმურად ჩაითვლება.

14 მზღვეველის მხრიდან ხელშეკრულების დადებაზე უარის გაცხადება მოიცავს მის

მიერ მომეტებული რისკის არსებობის გამო მაღალი სადაზღვევო პრემიის
დაწესებასაც, რაც, თავის მხრივ, დამზღვევისათვის ხელშეკრულებაზე უარს
შეიძლება ნიშნავდეს. იქ, სადაც რისკის განხორციელების ალბათობა დიდია,
მზღვეველი უფლებამოსილია საერთოდ არ აიღოს ასეთი რისკი ან მისი
ტარებისათვის შესაბამისად მაღალი პრემია დააწესოს. მოცემულ შემთხვევებში,
მზღვეველის უარის ლეგიტიმურად მისაჩნევად, პრემია არ უნდა იყოს
შეუსაბამოდ მაღალი. რისკის სიმძიმესთან პრემიის შესაბამისობის დადგენა
რთული ამოცანაა. მზღვეველი, როგორც მეწარმე, თავისუფლად განსაზღვრავს
სადაზღვევო მომსახურების ფასებს ცალკეული ტიპის სადაზღვევო
პროდუქტისათვის.

15 სადაზღვევო პრაქტიკაში მზღვეველის უარის ლეგიტიმაცია შეიძლება

პრობლემური გახდეს, თუკი დავა დისკრიმინაციის საფუძველზე წამოიჭრა.
მაგალითად, სადაზღვევო კომპანიები სიცოცხლის დაზღვევისას
ხელმძღვანელობენ სტატისტიკური მონაცემებით. სიკვდილიანობის
მაჩვენებლების შესწავლის საფუძველზე მზღვეველმა შესაძლოა განსხვავებული
გადაწყვეტილება მიიღოს სხვადასხვა სქესისა და ასაკის ადამიანის სიცოცხლის
დაზღვევის თაობაზე. კონკრეტული საქმის ფაქტობრივი გარემოებების
გათვალისწინებით, მოსამართლემ უნდა დაადგინოს დისკრიმინაცის
განხორციელების ფაქტი და მზღვეველის უარის მართებულობა.

9 Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, Fourth Edition, 2007, p. 498.

4
ქეთევან ირემაშვილი
ბოლო დამუშავება: 15 მარტი, 2016

მზღვეველს შესაძლებელია დაზღვევის ობიექტის შესახებ გააჩნდეს გარკვეული 16

ინფორმაცია, რომელიც მას ხელშეკრულების დადებაზე უარის თქმის საფუძველს
აძლევს.10 მაგალითად, თუ მზღვეველმა იცის დამზღვევის მძიმე ფინანსური
მდგომარეობის შესახებ, ის შეაფასებს კონტრაჰენტის მიერ პრემიის გადახდის
ვალდებულების შესრულების შესაძლებლობას.

მზღვეველის უარის საფუძვლიანობასთან ერთად არანაკლებ მნიშვნელოვანია 17

დამზღვევისათვის მისი გონივრულ ვადაში გაცხადება. აღნიშნული დამზღვევის
ინტერესების დაცვის აუცილებლობითაა გაპირობებული. მზღვეველისაგან
პასუხის მიღებამდე „დაზღვევის ობიექტი“ რისკის ქვეშაა: არ არსებობს მისი
მიმართ დამდგარი ზიანის ანაზღაურების გარანტია.11 კეთილსინდისიერების
პრინციპი ავალდებულებს მზღვეველს, მეტი მზრუნველობით მოეკიდოს
დამზღვევის ინტერესს და ხელშეკრულების დადებაზე დაგვიანებული უარით
მძიმე მდგომარეობაში არ ჩააყენოს ის.

IV. სამართლებრივი შედეგი

800 მოთხოვნის შემცველ ნორმებს განეკუთვნება. ის უფლებას ანიჭებს დამზღვევს, 18

მზღვეველის უარის საფუძველზე, მისგან ხელშეკრულების დადება მოითხოვოს.
თავის მხრივ, მზღვეველის უარი წინასახელშეკრულებო ურთიერთობების
სფეროში ექცევა. შესაძლებელია მსჯელობა მოთხოვნის საფუძვლად 317-ე II-ს
გამოყენებაზე, რომელიც თავის მხრივ მიუთითებს 316-ზე. იურიდიულ
ლიტერატურაში გამოთქმული მოსაზრების მიხედვით, 317 მიუთითებს არა
მთლიანად 316-ზე, არამედ მხოლოდ მის მეორე ნაწილზე.12 აღნიშნულის
გათვალისწინებით რთულია 800-ს მისადაგება წინასახელშეკრულებო ბრალის
შემადგენლობასთან. კერძოდ, მოცემულ შემთხვევაში არ არსებობს culpa in
contrahendo-ს გამოყენებისათვის აუცილებელი წინაპირობები.13

მზღვეველსა და დამზღვევს შორის წარმოშობილი წინასახელშეკრულებო 19

ურთიერთობა არ აკმაყოფილებს მოცემული შემადგენლობის ნიშნებს.
მზღვეველის რეკლამირება შესაძლოა საკმარისი აღმოჩნდეს დამზღვევში
საფუძვლიანი ნდობის ჩამოყალიბებისთვის. თუმცა, მზღვეველის უარი
განსხვავდება იმ შემთხვევებისგან, რომელსაც 317 II და III არეგულირებს. თუ
მზღვეველი დამზღვევს შეუქმნის ხელშეკრულების დადების ლეგიტიმურ
მოლოდინს და აღნიშნულის საფუძველზე დამზღვევი გასწევს გარკვეულ ხარჯებს,
ასეთ შემთხვევაში გამოიკვეთება მზღვეველის წინასახელშეკრულებო ბრალი.

სამართლებრივი შედეგის თვალსაზრისით, თუ მზღვეველის უარი მნიშვნელოვანი 20

საფუძვლის გარეშე გაცხადებულად ჩაითვლება, დამზღვევი ისარგებლებს
მზღვეველისათვის ხელშეკრულების დადების ვალდებულების დაკისრების
უფლებით 800-ე მუხლის, როგორც სპეციალური ნორმის, საფუძველზე

10 ცისკაძე, ნებაყოფლობითი დაზღვევის სამართლებრივი რეგულირება, 2001, გვ. 14.

11 Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, Fourth Edition, 2007, p. 209.
12 ვაშაკიძე, სამოქალაქო კოდექსის გართულებულ ვალდებულებათა სისტემა, 2010, გვ. 83.

13 იქვე, 87.
5
ქეთევან ირემაშვილი
 ბოლო დამუშავება: 15 მარტი, 2016

V. ხელშეკრულების განმარტება

21 დამზღვევმა უნდა ამტკიცოს მზღვეველის მხრიდან გაცხადებული უარის

არალეგიტიმურობა. ზემოთ მოყვანილი არგუმენტების გათვალისწინებით,
მზღვეველის მიერ რისკის შეფასების შედეგად მიღებული ცალკეული
გადაწყვეტილების უსამართლობის მტკიცება რთულია და, საბოლოოდ,
მზღვეველის უარის შეფასება სასამართლოს პრეროგატივას წარმოადგენს.

6
ქეთევან ირემაშვილი