‫دانشكده مهندسي برق‬

‫درس ادوات نیمه هادی‬

‫فصل ‪3‬‬

‫نظریه باند های انرژی‬

‫استاد ‪ :‬دکتر مجيد شالچيان‬

‫‪shalchian@aut.ac.ir‬‬

‫‪1402‬‬ ‫‪1‬‬
‫دانشكده مهندسي برق‬

‫فهرست مطالب‬
‫• تابع پتانسیل پریودیک‬
‫– قضیه بالخ‬
‫– شبکه متقابل‬
‫– شرط مرزی پریودیک‬
‫– مدل ‪Kronig Penney‬‬
‫• ساختار باند انرژی‬
‫• جرم موثر‬

‫‪1402‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫نتایج نظریه باند های انرژی‬
‫دانشكده مهندسي برق‬

‫نظریه باند های انرژی‬

‫‪-‬در اتم های منفصل تراز های انرژی منفصل داریم‪،‬‬
‫‪-‬در جامدات و کریستال ها این تراز ها بدلیل بر هم کنش بین اتمها تبدیل به باند های‬
‫انرژی می شوند‪.‬‬
‫‪ -‬باالترین باندی که الکترونها در دمای بیشتر از صفر در آن قرار می گیرند باند هدایت‬
‫نامیده می شود‪.‬‬
‫‪ -‬اولین باند پایینتر از باند هدایت‪ ،‬باند واالنس نامیده می شود‪.‬‬
‫‪ -‬در نیمه هادی ها معموال یک باند ممنوعه از مرتبه الکترون – ولت بین باند هدایت و‬
‫ظرفیت قرار دارد‪.‬‬
‫‪ -‬هدایت الکتریکی در نیمه هادی ها مربوط به حالت های پر باند هدایت و حالت های‬
‫خالی باند ظرفیت می باشد‪.‬‬

‫‪ -‬مکانیک کوانتمی ‪ :‬توصیف ریاضی مدل باند انرژی‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫فرضيات‬
‫ساختار کریستالي ایده ال بدون ناخالصي و ‪ defect‬است‬ ‫‪-‬‬
‫اتمها در موقعیت خود قرار گرفته اند و نوسانات آنها (فونون) صفر است‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اثرات ثانویه بعدا به تحلیل اضافه مي شوند )‪(purturbation‬‬ ‫‪-‬‬
‫تحلیل یک بعدی ‪ -‬اتمها به فاصله ‪ a‬از یكدیگر و برهمكنش آنها کولمبي است‬ ‫‪-‬‬
‫از اثر بر هم کنش الكترون ها روی یكدیگر صرفنظر کرده ایم‬ ‫‪-‬‬
‫هسته ها دارای بار مثبت ‪ +z’q‬هستند‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫تابع پتانسیل )‪ U(x‬برای ‪ 1‬اتم‪ 2 ،‬اتم و ‪ N‬اتم‬

‫برای ‪ N‬اتم‪ ،‬اولین هسته در ‪ x=0‬و آخرین هسته در ‪ x=(N-1)a‬قرار گرفته اند‪ N ( .‬تعداد اتمهای‬
‫قطعه کریستال دریک بعد است)‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫قضيه بالخ‬
‫اگر تابع پتانسیل پریودیک باشد‪( ،‬مثل ساختار کریستالي) احتمال حضور الكترون ها‬
‫که از حل معادله شرودینگر بدست مي اید‪ ،‬نیز با همان پریود تكرار مي شود‪.‬‬

‫دقت شود که خود تابع موج پریودیک نیست‬

‫بلكه توان دوم اندازه آن پریودیک است‪.‬‬

‫در مورد تابع موج چه می توانیم بگوییم؟‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫قضيه بالخ در ساختار ‪ 1‬بعدی‬

‫مي توان تابع موج را به فرم حاصلضرب یک تابع پریودیک در یک مولفه موج صفحه ای ‪ eikx‬نوشت‪.‬‬
‫)‪ u(x‬تابع موج سلول واحد نام دارد و دارای پریود ‪ a‬مي باشد‪.‬‬

‫نشان دهید اگر تابع موج به شكل باال یعني حاصلضرب یک موج صفحه ای و یک تابع پریودیک‬
‫باشد‪ ،‬داریم‬

‫مقادیر مجاز ‪ k‬چقدر هستند؟ فعال نمي دانیم و برای محاسبه آن به شرط مرزی دیگر نیاز داریم‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫مثال از توابع موج بالخ‬

‫تابع موج سلول واحد‬

‫موج صفحه ای‬

‫حل های کامل‬

‫رنگ آبی بخش حقیقی و رنگ قرمز بخش موهومی‬

‫‪1402‬‬
 ‫شبکه متقابل ‪Reciprocal Lattice :‬‬
‫• تبدیل فوریه یک شبکه در حوزه مکان‪ ،‬شبکه متقابل نام دارد‪.‬‬
‫• پریودیک بودن کریستال یعنی ساختار و خواص آن با جابجایی توسط مضارب‬
‫صحیحی از بردار های جابجایی حفظ می شود‪.‬‬
‫‪ u1,u2,u3‬اعداد صحیح هستند‪.‬‬
‫مهمترین پارامتر از دید ما چگالی الکترون ها است که به تابع موج ارتباط دارد )‪n(r‬‬
‫و این کمیت نیز به جابجایی با بردار ‪ T‬حساس نیست‪.‬‬

‫وقتی کمیتی پریودیک است‪ ،‬می توان انرا بر حسب مولفه های سری فوریه بسط داد‪.‬‬

‫‪1402‬‬
‫یاداوری سری فوریه زمانی‬

‫‪1402‬‬
 ‫شبکه متقابل ‪Reciprocal Lattice‬‬
‫• در فضای یک بعدی یک تابع پریودیک )‪ n(x‬با پریود مکانی‪ a‬را می توان به صورت‬
‫ترکیبی از امواج مکانی پریودیک با پریود ‪ 2p/a‬نوشت که ‪ p‬عدد صحیح است‬

‫• نقاط ‪ ، 2p/a‬نقاطی هستند که روی شبکه متقابل قرار دارند و توابع پریودیک‬
‫حوزه مکان نظیر چگالی این الکترون ها را می توان بر حسب دامنه این نقاط بسط‬
‫داد‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫شبکه متقابل ‪Reciprocal Lattice‬‬
‫مثال از ساختار پریودیک و نقاط شبکه متقابل‬ ‫•‬

‫هرچقدر سیگنال در حوزه مکان متمرکز تر شود برای توصیف آن به نقاط بیشتری در شبکه متقابل (فرکانس مکانی)‬ ‫•‬
‫نیاز داریم و در مقابل موج صفحه ای که دارای تک فرکانس است به صورت نامحدود در کل فضا گسترده شده‪ .‬اصل‬
‫عدم قطعیت هایزنبرگ‪ :‬نمی توان همزمان موقعیت و اندازه حرکت (متناسب با فرکانس مکانی) ذره کوانتمی را با دقت‬
‫دلخواه معین کرد‪ .‬دلیل آن همین مفهوم تبدیل فوریه است و اینکه اصوال با موج سروکار داریم نه ذره!‬
‫‪1402‬‬
‫شبکه متقابل دوبعدی و بردار های جابجایی آن‬

‫‪1402‬‬
 ‫تعمیم به شبکه سه بعدی‬
‫• تابع پریودیک )‪ n(r‬را در نظر بگیرید‪ .‬می توان انرا به صورت بسط فوریه نوشت‪:‬‬

‫اگر ‪ a1,a2,a3‬بردار های جابجایی در حوزه مکان باشند‬

‫بردار های پایه شبکه متقابل ‪ b1,b2,b3‬از روابط زیر بدست می آیند‪.‬‬

‫نقاط موجود روی شبکه متقابل با مضارب صحیحی از این بردار های پایه به همدیگر‬
‫منتقل می شوند‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫مثال‬
‫• با انتقال به فضای متقابل نشان بدهید که تابع پریودیک )‪ n(r‬که ‪a1, a2,a3‬‬
‫بردارهای پایه جابجایی آن هستند تحت جابجایی با بردار‪ T‬ثابت می ماند‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫مثال‬
‫• نشان بدهید که تابع پریودیک )‪ 3 n(r‬بعدی تحت جابجایی با بردار‪ T‬ثابت می ماند‪.‬‬

‫‪1402‬‬
‫دانشكده مهندسي برق‬

‫فهرست مطالب‬
‫• تابع پتانسیل پریودیک‬
‫– قضیه بالخ‬
‫– شبکه متقابل‬
‫– شرط مرزی پریودیک‬
‫– مدل ‪Kronig Penney‬‬
‫• ساختار باند انرژی‬
‫• جرم موثر‬

‫‪1402‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫حل معادله شرودینگر با پتانسيل پریودیک‬

‫• عالوه بر قضیه بالخ باید در تابع موج مورد نقاط ابتدایی و انتهایی ساختار شرط مرزی اعمال‬
‫کنیم‪.‬‬
‫? ‪𝜓 𝑥=0‬‬
‫? 𝑝𝑁 = 𝑥 𝜓‬

‫• معموال از شرط مرزی پریودیک استفاده می شود یعنی فرض می شود‪ ،‬مقدار تابع موج در‬
‫نقاط ابتدا و انتها با هم برابر است و رفتار در نقطه ‪ Np‬مشابه رفتار در نقطه ‪ 0‬است‪.‬‬
‫• یا به عبارتی تابع موج دارای پریود ‪ Np‬می باشد‪ .‬این یک شرط جدید به ‪ k‬های مجاز اعمال‬
‫می کند‪.‬‬
‫)𝑥(𝜓 = )𝑝𝑁 ‪𝜓(𝑥 +‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫‪p‬‬ ‫شرط مرزی پریودیک‬

‫بدلیل تقارن انتظار داریم رفتار در دو طرف ماده مشابه باشد‪.‬‬

‫فرض می شود ‪ N‬اتم یک حلقه تشکیل می دهند و نقطع ‪ Np‬روی نقطه ‪ 0‬می افتد‪.‬‬

‫𝝅‬ ‫𝝅‬
‫‪−‬‬ ‫<𝒌≦‬
‫𝒑‬ ‫𝒑‬

‫در نتیجه در ساختار ‪ 1‬بعدی با ‪ N‬اتم ‪ N‬مقدار مستقل برای ‪ k‬داریم‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫مدل ‪Kronig-Penney‬‬
‫تقریب مشابه چاه پتانسیل محدود از‬
‫از تابع پتانسیل کریستالی‬

‫شکل پتانسیل را ایده ال و پریودیک با دو ناحیه ‪ U=U0, U=0‬در نظر می گیریم‪.‬‬

‫‪p=a+b‬‬
‫سلول واحد را در ناحیه ‪ -b<x<a‬می گیریم‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫‪2 +‬‬
‫‪2m‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪( E −U ( x )) = 0‬‬ ‫حل معادله و شرایط مرزی‬
‫• دو حل ‪ bounded‬و ‪ unbounded‬بلحاظ انرژی داریم ولی هر دو را همزمان در‬
‫نظر می گیریم‪.‬‬
‫‪E‬‬

‫برای دو حالت جواب ها را بر حسب ‪ sin , cos‬می نویسیم و در ادامه از این روابط‬
‫در جای مناسب استفاده می کنیم‪.‬‬
‫𝑥 ‪sin 𝑖𝑥 = 𝑖sinh‬‬
‫𝑥 ‪cos 𝑖𝑥 = cosh‬‬
‫‪1402‬‬
1402
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫شرط پیوستگی‬ ‫حل معادله و شرایط مرزی‬

‫شرط پریودیک بودن (بالخ)‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫صفر قرار دادن دترمينان و محاسبه انرژی های مجاز‬

‫‪1402‬‬
1402
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫فهرست مطالب‬
‫• تابع پتانسیل پریودیک‬
‫– قضیه بالخ‬
‫– شبکه متقابل‬
‫– شرط مرزی پریودیک‬
‫– مدل ‪Kronig Penney‬‬
‫• ساختار باند انرژی‬
‫‪Leon Brillouin‬‬ ‫• جرم موثر‬
‫‪1889-1969‬‬

‫‪1402‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫‪p=a+b‬‬ ‫حل گرافيکی و محاسبه سطوح انرژی مجاز‬

‫طرف راست ‪ N‬خط با اندازه بین ‪ -1, 1‬هست که به مقدار ‪ k‬بستگی دارد‪.‬‬
‫طرف چپ یک تابع نوسانی میرا است که فقط در بازه های خاصی بین ‪ -1‬و ‪ 1‬هست و به انرژی بستگی دارد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪-1‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫ساختار باند انرژی )‪(E-K Diagram‬‬

‫‪‬‬
‫‪k =‬‬
‫‪p‬‬

‫نواحی تیره باند های مجاز و‬

‫نواحی بین آنها باند های‬
‫ممنوعه هستند‬

‫‪1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪−‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪k =0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪k =‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪p‬‬
‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫مفهوم ‪ Brillion Zone‬و تعداد حالت های مجاز‬

‫چون ‪ N‬مقدار ‪ k‬مجاز و مستقل داریم و هر کدام از آنها کلیه باند‬
‫های انرژی را قطع می کنند‪.‬‬

‫بنا براین تعداد حالت های مجاز بازای هر باند برابر ‪ N‬می باشد‪.‬‬
‫در هر انرژی دو مقدار ‪ k‬داریم‪.‬‬
‫اگر ‪ N‬به بی نهایت میل کند‪ k ،‬یک تابع پیوسته است‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫که تمام حل ها‬ ‫‪−‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪‬‬ ‫اولین ‪ Brillion Zone‬ناحیه‬
‫‪p‬‬ ‫‪p‬‬
‫در آن حضور دارند و کافی است باند ها در این ناحیه حل شوند‪.‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪2 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ p‬‬ ‫‪‬‬
‫‪p ‬‬
‫است‪.‬‬ ‫‪,‬‬ ‫دومین ‪ BZ‬بین‬
‫‪‬‬

‫‪1402‬‬
‫باند های انرژی مجاز داخل کریستال‬

‫نواحی بین باند های مجاز ‪ bandgap‬یا باند ممنوعه هستند‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫نمایش ‪ E-K‬به صورت ‪extended BZ‬‬

‫اگر بازای انرژی ثابت مقدار ‪ k‬باندازه مضرب صحیح )‪ 2/(a+b‬جابجا شود‪ ،‬باز سمت راست معادله تغییر نمی کند و‬
‫تابع موج همان قبلی است‪ .‬لذا می توان مشخصه ‪ E-k‬را به شکل زیر نیز رسم کرد‪.‬‬

‫‪1402‬‬
‫دانشكده مهندسي برق‬

‫فهرست مطالب‬
‫• تابع پتانسیل پریودیک‬
‫– قضیه بالخ‬
‫– شبکه متقابل‬
‫– شرط مرزی پریودیک‬
‫– مدل ‪Kronig Penney‬‬
‫• ساختار باند انرژی‬
‫• جرم موثر‬

‫‪1402‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫اصل عدم قطعيت هایزنبرگ و بسته موج‬

‫• نمی توان همزمان موقعیت و اندازه حرکت ذره کوانتمی را با دقت دلخواه دانست‪.‬‬
‫• در واقع چون اندازه حرکت ذره متناسب با عدد موج و پریود مکانی است موقعیت مکانی ذره را می‬
‫توان بر حسب مولفه های سری فوریه پریود مکانی توصیف کرد و هرچه موقعیت ذره محدود تر باشد‬
‫مولفه های بیشتری از فرکانس مکانی برای توصیف ان الزم است‪ .‬مثال تابع ضربه در حوزه مکان در‬
‫حوزه فرکانس مکانی همه مولفه ها را دارد‪.‬‬

‫برای توصیف یک ذره در حوزه مکان‬

‫از ترکیب چند مولفه موج صفحه ای‬
‫با پریود های مکانی مختلف استفاده‬
‫می کنیم و به این ساختار یک بسته‬
‫موج می گوییم‪.‬‬

‫‪1402‬‬
‫اصل عدم قطعیت هایزنبرگ‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫بسته موج‪Wave-packet :‬‬

‫مدل باند انرژی می گوید الکترون ها چه مقادیر مجازی از انرژی و عدد موج را‬
‫می توانند داشته باشند‪.‬‬
‫حال اگر میدان بیرونی اعمال کنیم سرعت الکترون ها (جریان) چقدر است؟‬

‫برای آنکه تحلیل مناسبی از حرکت ذره حامل داشته باشیم‪ ،‬تعدادی موج را که حل های‬
‫معادله شرودینگر هستند و تقریبا با هم حرکت می کنند‪ ،‬بگونه ای که برایند آنها‬
‫احتمال حضور الکترون را مشخص می کند مورد استفاده قرار می دهیم و به آن‬
‫‪ wave-packet‬بسته موج می گوییم‪.‬‬

‫‪1402‬‬
‫بسته موج‪Wave-packet :‬‬
‫فرض کنید دو مولفه موج روی مشخصه ‪ E-k‬با فاصله کم از هم را در نظر بگیریم‪:‬‬

‫جمع این دو مولفه موج عبارت است از‬

‫‪1402‬‬
‫یک موج سینوسی با فرکانس ‪ +/2‬داریم که دامنه آن با موج ‪ cos‬با فرکانس به مراتب کمتر مدوله‬

‫شده است‪ .‬به هر کدام از طپش های با فرکانس ‪ ‬یک بسته موج می گوییم‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫سرعت گروه معادل سرعت ذره‬

‫در حالت کلی برای یک بسته موج سرعت گروه بیانگر حرکت ذره است و از‬
‫رابطه روبرو بدست می اید ‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫نکته مهم‬
‫𝑏 ‪ 𝑘 = ± 𝜋Τ 𝑎 +‬و نقاط مشابه آن شیب‬ ‫همانطور که در شکل مشخص است در ‪ k=0‬و‬
‫مشخصه ‪ E-k‬صفر می شود‪dE dk = 0 .‬‬
‫این ویژگی مهمی است‬

‫‪1402‬‬
 ‫صفحه ‪ 163‬تا ‪ 166‬کتاب کيتل ‪Origin of the energy Gap‬‬
‫وقتی طول موج الکترون با ثابت شبکه کریستال یکی شود‪ ،‬شرط براگ رخ می دهد و الکترون ها در هر برخورد با شبکه‬
‫بازتاب می شوند لذا حل های مجاز ‪ traveling wave‬نیستند و ‪ standing wave‬هستند‪.‬‬

‫انرژی پتانسیل حالت ‪ +‬چون مرکز اثر بار ‪ +‬و ‪ -‬منطبق است از ‪ traveling wave‬کمتر است و انرژی پتانسیل حالت‬
‫‪ - 1402‬از ‪ traveling wave‬بیشتر است‪.‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫تعریف شتاب‪ -‬جرم موثر و قانون دوم نيوتون‬

‫در مکانیک کالسیک نیرو خارجی باعث تغییر اندازه حرکت است و نرخ تغییر‬
‫سرعت گروه متناسب با نیروی خارجی است و ضریب تناسب جرم ذره است‪.‬‬

‫‪dx 1 dE‬‬
‫= ‪vg‬‬ ‫=‬ ‫اگر از سرعت گروه نسبت به زمان مشتق بگیریم و این رابطه را معادل قانون دوم‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dk‬‬
‫نیوتون بدانیم‬
‫‪dv g‬‬ ‫‪1 d  dE‬‬ ‫‪ 1 d  dE‬‬ ‫‪ dk 1 d E 1 d k‬‬
‫‪2‬‬
‫=‪a‬‬ ‫=‬ ‫‪ = dk  dk‬‬ ‫‪ . dt = dk 2 . dt‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt  dk‬‬

‫جرم موثر از رابطه زیر بدست می آید‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫جرم موثر‬
‫تا زمانیکه جرم موثر ثابت باشد می توان حرکت الکترون ها در اثر اعمال نیروی بیرونی را داخل‬ ‫•‬
‫کریستال (با وجود تحلیل کوانتمی) بصورت کالسیک تحلیل کرد و آنها را مثل توپ هایی با جرم موثر‬
‫در نظر گرفت‪.‬‬
‫جرم موثر متناسب با وارون انحنای مشخصه ‪( E-K‬مشتق دوم) است‪.‬‬ ‫•‬
‫نزدیک دره باند هدایت و قله باند ظرفیت مشخصه ‪ E-K‬رفتار سهموی دارد و جرم موثر تقریبا ثابت‬ ‫•‬
‫است‪.‬‬
‫جرم موثر وقتی انحنا رو به پایین باشد منفی است‪.‬‬ ‫•‬

‫‪1402‬‬
‫کدام ذره جرم موثر بزرگتری دارد ‪ a‬یا ‪b‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫سرعت حامل ها و جرم موثر در باند های مختلف‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫دليل وجود دو نوع حامل (الکترون و حفره) از منظر باند انرژی‬

‫برای نیمه هادی یک بعدی با ‪ N‬اتم‪ N ،‬مقدار مستقل ‪ k‬داریم که در فاصله )‪ 2/(a+b‬از یكدیگر‬
‫قرار گرفته اند و هر باند انرژی نیز ‪ N‬حالت مجاز دارد‪.‬‬
‫در دمای صفر کلوین باند های پایینتر از سطح فرمي کامال پر و باند‬
‫های باالتر کامال خالي هستند‪.‬‬
‫𝒒‬ ‫𝒒‬ ‫جریان الكترون با سرعت ‪vm‬‬
‫‪𝑱𝒎 = −‬‬ ‫𝒎𝒗 ‪= −‬‬
‫𝒎𝒕𝜟‬ ‫𝑳‬
‫‪4‬‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬
‫‪1‬‬

‫‪1402‬‬ ‫‪3‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫فلوی جریان توسط باند های نيمه پر‬

‫در صورت وجود ‪ state‬های خالي‪ ،‬سرعت الكترون مي تواند توسط میدان بیروني تغییر کند‪.‬‬

‫جرم موثر برای الکترون در نزدیک قله باند ظرفیت که با سرعت ‪ –v‬حرکت می کند منفی‬
‫است‬
‫جرم موثر برای حفره ای که در خالف جهت الکترون و با سرعت ‪ v‬حرکت می کند مثبت‬
‫است‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫جایگزینی الگو با حفره باند ظرفيت‬

‫پس می توانیم بجای الکترون های باند ظرفیت با تعداد محدودی جای خالی‪ ،‬تعداد محدودی حفره‬ ‫•‬
‫با بار ‪ +‬و جرم موثر ‪ +‬در نظر بگیریم‪.‬‬

‫• نیروی بیرونی باعث جابجایی اندازه حرکت یا شیفت ‪ k‬در جهت ‪ +‬یا – می شود و لذا تقارن از بین می رود‬
‫و به همین دلیل جریان داریم‪.‬‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫جرم موثر کجا مهم می شود‪:‬‬

‫نزدیک دره باند هدایت و قله باند واالنس رابطه انرژی و ‪ K‬پارابولیک است‪ ،‬لذا جرم موثر ثابت است‪.‬‬ ‫•‬

‫‪1402‬‬
 ‫دانشكده مهندسي برق‬

‫جمع بندی مطالب‬

‫‪ -1‬با استفاده از قضیه بالخ می توان حل های معادله شرودینگر در محیط پریودیک را به صورت‬
‫حاصلضرب امواج صفحه ای با عدد موج ‪ k‬و یک تابع پریودیک با پریود پتانسیل نوشت‪ .‬از شرط مرزی‬
‫پریودیک و مدل ‪ Kronig-Penney‬برای حل معادله شرودینگر در ساختار پریودیک یک بعدی استفاده‬
‫می شود‪.‬‬
‫‪ -2‬حل های مجاز در باند های انرژی خاصی قرار می گیرند و خارج باند ها انرژی های ممنوعه هستند‪.‬‬
‫‪ -3‬نمودار ‪ E-K‬در اولین ‪ BZ‬باند های انرژی را مشخص می کند و جرم موثرمتناسب با عکس انحنای باند‬
‫های انرژی می باشد‪.‬‬
‫‪ -4‬اصل عدم قطعیت هایزنبرگ در واقع بیان دیگر تبدیل فوریه است‪ .‬برای توصیف یک ذره که در مکان‬
‫محدود باشد پریودهای مکانی یا مولفه های فرکانس مکانی زیادی الزم است و نمی توان همزمان در حوزه‬
‫مکان و فرکانس مکانی به میزان دلخواه قطعیت را باال برد‪ .‬بسته موج و سرعت گروه‬
‫‪ -5‬با استفاده از جرم موثر بجای جرم اصلی می توان از مدل کالسیک برای تحلیل حرکت ذره در باند های‬
‫مجاز استفاده نمود‪.‬‬

‫‪1402 30‬‬