Współczesne problemy rozwiązujemy przy pomocy nauki i techniki, według Darlingtona jednak “każdy

nowy sposób zwiększenie możliwości człowieka na ziemi wykorzystano do zmniejszenia perspektyw

jego potomnych, każdy postęp odbywał się kosztem zniszczenia środowiska, którego człowiek nie
potrafił naprawić i którego nie umiał przewidzieć”.
Niegdyś można było powiedzieć, że człowiek rozumie siebie samego tak, jak każdą część świata.
Dziś rozumie siebie mniej, niż cokolwiek innego.

W dziedzinie ludzkiego zachowania brak zarówno precyzyjnych narzędzi, jak i metod. Nauka i
technika osiągnęły stadium, w którym jednorazowy wielki wysiłek pozwala na osiągnięcie celu - z
problemami dotyczącymi ludzkiego zachowania nie wiąże się podobno motywacja, dalecy więc
jesteśmy od ich rozwiązania (lot na Księżyc a naprawienie edukacji).

We wszystkich rozważaniach o ludzkim zachowaniu zabrakło rzeczy podstawowej w badaniach

naukowych - myślenia przyczynowego. Pierwotna wiedza człowieka prawdopodobnie powstała w
wyniku jego własnego zachowania: przedmioty poruszały się, bo on/ktoś inny nimi poruszał. W nauce
o zachowaniu wciąż odwołujemy się do podobnych atrybutów duchowych. Nikt nie dziwi się słysząc,
że ktoś ktoś przynoszący dobre nowiny idzie szybciej, ponieważ jest szczęśliwy albo z uporem dąży
do celu, bo ma silną wolę. Ludzkie zachowanie nadal prawie każdy przepisuje intencjom, zamiarom,
dążeniom i celom - w fizyce i biologii natomiast odrzucono podobne personifikowanie. Zaczęto
przypisywać zachowanie się rzeczy ich jakości, istocie czy naturze.
Zachowanie przypisuje się ciągle ludzkiej naturze. Istnieje rozległa “psychologia różnic
indywidualnych”, według której porównuje się i opisuję ludzi w kategoriach cech charakteru talentów i
zdolności. Mówi się np., że aby zapanować nad przyrostem naturalnym, należy zwalczyć dumę z
powodu wielkości rodziny, zmienić postawy w stosunku do dzieci itp., a walcząc o pokój uporać się z
wolą potęgi lub urojeniami prześladowczymi przywódców, zwalczyć instynkt śmierci.

Myślenie przyczynowe jest oparte na materialnych faktach. Psychika człowieka jest wypadkową
struktury genetycznej, rezultatu ewolucji i gatunku jego osobniczej historii - (niematerialne) uczucie
agresji, zrodzone w toku ewolucji z (fizycznego) współzawodnictwa, prowadzi do (fizycznych) aktów
agresji.
Kierunek dopełniający, według którego zjawiska psychiczne są w rzeczywistości materialne,
stworzony został przez Freuda. Wierzył że fizjologia potrafi wyjaśnić czynności psychiczne.
Świat umysłu koncentruje na sobie całą uwagę - zachowanie nie jest uważane za zjawisko rządzące
się własnymi prawami. Niepokojące wypowiedzi lub czyny są w psychoterapii niemal zawsze
traktowane jako objawy. Lekceważy się warunki, w których wypadkową jest zachowanie. Wyjaśnienia
intrapsychiczne doprowadzają tę osobliwość do absurdu - jeżeli pytamy kogoś, dlaczego poszedł do
teatru i odpowiada: “ponieważ miałam ochotę”, jesteśmy skłonni przyjąć tę odpowiedź jako swego
rodzaju wyjaśnienie, mimo że jest ono niewystarczające.

William James korygował powszechnie panującą opinię o zależności między uczuciami a działaniem,
twierdząc np., że nie dlatego uciekamy, ponieważ się boimy, ale boimy się, ponieważ uciekamy.
Doznając uczucia strachu, odczuwamy nasze zachowanie, to samo zachowanie które wg
tradycyjnego poglądu jest wyrazem uczuć i które uczucia te mogą wyjaśnić. James nie wskazał
jednak żadnego faktu poprzedzającego, nie podał żadnego wyjaśnienia: ani dlaczego uciekamy, ani
dlaczego się boimy.
Niezależnie od tego, czy uważamy, że wyjaśniamy uczucia albo zachowanie odzwierciedlające te
uczucia, bardzo mało uwagi poświęcamy okolicznościom, które je poprzedziły. Psychoterapeuta
dowiaduje się o wczesnym okresie życia pacjenta niemal wyłącznie z jego wspomnień, na których nie
można polegać. Wydaje się, że ważne jest to co pacjent pamięta, a nie to co rzeczywiście się
wydarzyło (a nawet że wolimy takie sytuacje poprzedzające, których nie można sprawdzić).

Niezdolni pojąć czyjegoś zachowania, przypisujemy je komuś kogo nie możemy zobaczyć i o kogo nie
jesteśmy nawet skłonni się spytać (np. doszukiwanie się przyczyn w ewolucji gatunku ludzkiego).
Prawdopodobnie postępowanie takie jest wyrazem wieloletniego przekonanie, że zachowanie ludzkie
w dużej mierze nie wynika z żadnych poprzedzających sytuacji.

W zachowaniu jaźń jest łącznikiem między przeszłością a obecnym zachowaniem, jest ośrodkiem
emanującym zachowanie. Mówimy, że jest autonomiczna, co w pojęciu nauki o zachowaniu znaczy
tyle, co nadprzyrodzona. Pojęcie jaźni służy jedynie do wyjaśnienia tego, czego jeszcze nie potrafią
wytłumaczyć w inny sposób. Słowo traci swój sens w miarę pogłębiania wiedzy o zachowaniu.
Warunki ewolucji, odpowiedzialne za genetyczne wyposażenie człowieka, mogą sprzyjać
agresywnemu działaniu, a nie uczuciu agresji. Karanie zachowania seksualnego zmienia to
zachowanie - jakiekolwiek uczucia, które mogą związku z tym powstać, są najlepsze przypadku
produktami ubocznymi. Młodzi ludzie porzucają szkoły, niepodejmujący pracy zarobkowej, grupujący
się tylko w gronie rówieśników, robią to z powodu zaburzonych układów społecznych w rodzinie,
szkole, zakładzie pracy itd.

Naukowe badania nad zachowaniem nie wymagają zrozumienia istoty osobowości, stanów umysłu,
uczuć, cech charakteru, planów, celów, intencji czy innych prerogatyw jaźni. Powody, dla których tak
długo trwało dojście do w tego wniosku:
● rzeczy będące przedmiotem badań fizyki biologii nie zachowują się jak ludzie - ponadto, jaźń
powstała w wyobraźni człowieka
● przekonanie że jaźń można niekiedy obserwować bezpośrednio - możemy odczuwać własną
radość, zjawiska zachodzące w naszym wnętrzu (ale nie czujemy zjawisk wymyślonych po to,
aby wyjaśnić zachowanie człowieka: opętany nie czuję w sobie demona i może nawet
zaprzeczyć jego istnieniu; inteligentny człowiek nie czuję swojej inteligencji; introwertyk -
introwersji respondent nie czuję swoich postaw czy opinii) - czujemy pewne stany naszego
ciała, związane z zachowaniem, ale postępujemy tak samo, kiedy ich nie czujemy; uczucia są
produktami ubocznymi i nie powinno się ich mylić z przyczynami
● niechętnie odrzucaliśmy koncepcje intrapsychiczne, ponieważ trudno było znaleźć
alternatywę - musimy szukać jej w środowisku zewnętrznym ale jego wpływ nie jest
oczywisty; środowisko nie działa w sposób bezpośrednio dostrzegalny: nie popycha ani nie
ciągnie, dokonuje jedynie selekcji; coś podobnego do ludzkiego zachowania można
wytłumaczyć zasadami mechaniki: Kartezjusz obserwując posągi w ogrodzie królewskim
doszedł do wniosku, że organizmy żywe mogą poruszać się na podobnych zasadach, co
elementy mechaniczne.

Bodziec - wyzwalające działanie środowiska.

Reakcja - skutek.
Odruch - skutek wynikający z działania środowiska.
Każdy przejaw zachowania można uważać za reakcję na jakiś bodziec. “Przez całe życie jesteśmy
popędzani lub poszturchiwani”.
Model S-R nie był wystarczająco przekonujący i trzeba byłoby znaleźć coś takiego jak jaźń, co
mogłoby przekształcać bodziec w reakcje.
Środowisko nie tylko dopinguję czy pobudza, ale też selekcjonuje. Musimy wziąć pod uwagę to, jak
środowisko wpływa na organizm przed jego reakcją oraz to, jak działa ono po tej reakcji. Zachowanie
jest kształtowane i utrwalane przez własne skutki.

Dwa istotne wnioski:

● zachowanie, oddziałujące na środowisko w określonym celu (instrumentalne), można badać
tworząc warunki, w których oczekiwane skutki są od niego zależne; badane zależności stają
się coraz bardziej złożone i stopniowo przyjmują funkcję wyjaśnień tak, jak wcześniej stan
umysłu, uczucia, cechy charakteru, cele i dążenia
● znaczenie praktyczne: środowiskiem można manipulować; wyposażenie genetyczne
człowieka może się zmieniać tylko bardzo powoli, ale zmiany w środowisku jednostki
powodują szybkie i dramatyczne skutki.
Szczególne kłopoty sprawiają cechy jaźni:
● według tradycyjnych poglądów człowiek jest wolny - jest niezależny w tym znaczeniu, że jego
zachowanie nie jest niczym uwarunkowane
● nauka o zachowaniu w niewielkim stopniu potrafi stworzyć model człowieka
przewidywalnego, jednak w miarę postępu nauki znikają indywidualne wyjątki od ogólnej
reguły determinizmu; J. Wood Krutch stwierdził: “można z dużą dokładnością przewidzieć, ile
osób uda się na plażę w dniu, gdy temperatura osiągnie pewien punkt, a nawet ile osób
skoczy z mostu, chociaż ani ja, ani ty nie musimy tego zrobić” - podważa stwierdzenie, że
czyny człowieka zależą tylko od jego jaźni
● ujawniając nacisk wywierane przez środowisko nauka o zachowaniu zdaje się kwestionować
także pojęcie godności i wartości; w wyniku badań naukowych zarówno zasługi jak i winy
przypisuje się środowisku i tradycyjne zwyczaje nie znajdują już usprawiedliwienia

Jest jeszcze jeden problem: jeśli wszelka siłę przypisuje się tylko środowisku, jednostka wydaje się
być narażona na nowe niebezpieczeństwo. Wolność, godność i wartość to sprawy najważniejsze i
pewne kwestie sporne. Od czasu, kiedy technologia zachowania dysponuje dostatecznymi
możliwościami, aby sprawy te rozstrzygnąć, każda niemal zmiana, która stwarza jakąś nadzieję
rozwiązania, powoduje coraz większy opór przeciw proponowanym rozwiązaniom. Nauka jest formą
ludzkiego zachowania tak samo jak i opór przeciwko wiedzy. Co się stało z walką człowieka o
wolność i godność i jakie problem powstały, odkąd nauka zaczęła grać rolę w tej walce?

Podsumowanie:
● potrzebna jest nam technologia zachowania, ale nauka, na której podstawie technologię taką
można byłoby stworzyć, bardzo powoli się rozwijała
● niemal wszystkie kierunki objęte nazwą “nauki o zachowaniu” wiążą to zachowanie ze
stanami świadomości, uczuciami, cechami charakteru, naturą ludzką itp.
● nauka zachowań opiera się zmianom po części dlatego, że dotychczasowe wyjaśnienia
często w bezpośredniej obserwacji wydawało się realne i trudno było znaleźć alternatywy
● środowisko nie dopinguje ani nie pobudza, tylko selekcjonuje - funkcja ta jest trudna do
wykrycia i analizy, mimo że niby można przyznać że to środowisko jest bardzo ważne w
tworzeniu zachowania
● trudność ilustrują pojęcia wolności i godności - według tradycyjnych teorii należą one do
atrybutów autonomicznego człowieka i mają podstawowe znaczenie w postępowaniu,
zgodnie z którym człowiek przyjmuje odpowiedzialność za swoje postępowanie i zdobywa
uznanie dla swoich osiągnięć
● w wyniku badań naukowych zarówno odpowiedzialność jak i zasługi przypisuje się
środowisku - dotyczy to również kwestii wartości.
Skinner B. – Poza wolnością i godnością. Rozdział 2 Wolność

Żywe istoty działając mając na celu uwolnienie się od szkodliwych kontaktów. Pewien stopień tej wolności
osiąga się za pomocą ODRUCHÓW - prostych form zachowania (np. Kichanie- uwalnianie dróg oddechowych
od drażniących substancji).

Bardziej złożone formy zachowania mają ten sam cel-uwolnienie od niebezpieczeństwa, w nim atakuje lub
ucieka (takie zachowania są częścią genetycznego wyposażenia)

Formy zachowania mające na celuj zmniejszenie siły szkodliwych bodźców nabywane są w procesie
warunkowania instrumentalnego- procesu polegającego na tym że jeśli zachowania pewnego rodzaju
pociągają za sobą określone skutki wzrasta prawdopodobieństwo, że zachowania to powtórzy się, skutek
wywołujący takie działanie nazywamy wzmocnieniem.

Wzmocnienie negatywne - jest prawdopodobne że będzie się powtarzać każda odpowiedź, która redukuje
siłę takiego bodźca lub powoduje ustanie jego działania. Wzmocnienie negatywne zwane jest awersyjnym
( tzn. Że powoduje oddalanie, ucieczkę?)

Człowiek może być awersyjny z zamysłu to znaczy - może traktować innych awersyjne, mając na celu
określone następstwa np. Dozorca pobudzał niewolnika batem do pracy, a niewolnik wracając do tej pracy
unikał chłosty ale i wzmacniał zachowanie dozorcy polegające na używaniu bata. A więc człowiek ucieka lub
unika awaryjnych bodźców i wzmacnia reakcję kogoś kto traktuje go awersyjnie po to aby spełniał rozkazy.
Chcąc tego uniknąć człowiek musi „wydostać się z czyjegoś zasięgu” np. Wyemigrować, uwolnić się z niewoli.
Nieprawidłowym sposobem ucieczki jest atak na kogoś kto stwarza awersyjne sytuacje w celu osłabienia i/
lub zniszczenia jego siły.

Człowiek traktowany awersyjnie jest skłonny do agresji i uzyskuje wzmocnienie widząc, że jego agresja
wyrządza szkody. Agresywne zachowanie nie musi być skierowane przeciwko rzeczywistej przyczynie
stymulacji, może być „przeniesione” na jakąkolwiek dogodną osobę lub przedmiot.

Wzmocnienie pozytywne- jego skutki nie są tak łatwe do spostrzeżenia jak w wypadku okoliczności
awersyjnych, ponieważ właściwa im jest tendencja do odroczenia i dlatego ich konsekwencje mogą być
opóźnione.

Istnieje sytuacja gdzie zachowanie wywołane przez wzmocnienie pozytywne ma odroczone konsekwencje
awersyjne (metoda stosowana w celu wywierania przemocy gdy zysk rządzącego jest stratą rządzonego;
warunkowe wzmocnienie pozytywne) np. pieniądze- są one wzmocnieniem tylko po wymianie ich na rzeczy,
które stanowią wzmocnienie, ale mogą też służyć jako wzmocnienie gdy wymiana jest niemożliwa –
podrobiony banknot, sfałszowany albo wstrzymany czek czy niedotrzymana obietnica- są to pozytywne
wzmocnienie warunkowe, choć szybko dostrzega się ich awersyjne skutki. Reakcja na ludzi którzy w taki
sposób nadużywają pozytywnego wzmocnienia warunkowego jest szybka i opera się na ucieczce lub ataku
takich ludzi.

Autentyczne wzmocnienie pozytywne może być niewłaściwie użyte gdy wielkość wzmocnień nie jest
proporcjonalna do jego wpływu na zachowanie. Wzmocnienie jest zazwyczaj sporadyczne, a rozkład
wzmocnień jest ważniejszy niż suma wzmocnień otrzymanych. Przykład: wynagrodzenie za pracę akordową (
robotnik otrzymuje sumę za każdą część wykonanej pracy) – kierownicy mogą z góry obliczyć koszty pracy, a
robotnicy mogą decydować o wysokości zarobku. Jednak system ten „stałego rozkładu wzmocnień” może
być użyty do wywołania dużych zmian w zachowaniu. Za bardzo małą zapłatę skłania robotnika do pracy z
„całych sił” a proporcje wzmocnień mogą być elastyczne - to znaczy - za tą samą cenę można żądać więcej
pracy, bez ryzyka że robotnik przestanie pracować. Jest to sytuacja skrajna  ciężka praca za niskie
wynagrodzenie może stać się silnie awersyjną.

Procedura „zmiennego rozkładu wzmocnień” przykład: system hazardowy  przedsiębiorstwa hazardowe

nagradzają ludzi za oddawanie pieniędzy. Jeżeli przystępują do gry, płaci im, ale według schematu, który
podtrzymuje ich uczestnictwo, nawet gdy suma ostatecznie wypłacona była mniejsza od sumy wkładu.
Proporcje wzmocnień mogą być dziełem przypadku lecz mogą też być ustalane przez kogoś kto decyduje o
szansach w grze na dłuższą metę. Ostatecznie saldo jest ujemne, a gracz traci wszystko.

Trudno uporać się skutecznie z opóźnionymi awersyjnymi następstwami gdyż w czasie ich działania nie jest
już możliwa ucieczka ani atak, jak w przypadku kiedy można rozpoznać i dosięgnąć osobą odpowiedzialną.

Literatura wolności - cel- pobudzenie ludzi do atakowanie lub ucieczki od kogoś kto postępuje awersyjnie aby
panować nad innymi. Literatura kładzie również nacisk na metody osłabiania lub zniweczenie panującej
władzy- „tyranów należy obalić, skazać na wygnanie lub zamordować, prawną podstawę włączy –
zakwestionować”. Znaczenie literatury wolności - radzić i kieruje ludzi, gdyż bez tego poddają się oni
awersyjnym bodźcom. Wolność można by przypuszczalnie określić jako „nieobecność awersyjnej władzy z
naciskiem na to jak sytuacja jest odczuwana” lub „wolność to warunki w których człowiek działa przy
obecności nieagresywnej władzy, z naciskiem na stan umysłu związany ze swobodą działania”. Zadaniem
literatury jest zmiana stanu umysłu i uczuć.

System płac - ktoś otrzymuje zapłatę, jeśli postępuje w określony sposób z czego wynika że nadal będzie on
postępował tak samo. Prace można czynić mniej awersyjną poprzez skracanie dniówki i poprawę warunków
pracy i dzięki temu też można zmusić ludzi do pracy za mniejsze wynagrodzenie.
Skinner, rozdział 3, Godność

• Zachowanie ludzi jest często wzmacniane poprzez pozytywne bodźce, takie jak chwalenie,
nagradzanie czy aprobatę; ludzie są skłonni wzmacniać tych, którzy ich wzmacniają, i
atakować tych, którzy ich atakują, ale te działania są często społecznie uwarunkowane;
kredyt zaufania zależy od widzenia przyczyn zachowania innych; wycofujemy go, gdy
przyczyny są zbyt oczywiste; nie chwalimy zachowań wynikających z jawnych wzmocnień
pozytywnych; nadmierne uleganie wzmocnieniom seksualnym jest krytykowane;
Montaigne zauważył, że bardziej zasługuje na uznanie ten, kto wydaje rozkaz, niż ten, kto
go wykonuje

• Członkowie klas próżnujących tracą pozycję po przejściu do pracy zarobkowej, ponieważ

uważa się ich za podlegających wzmocnieniom pieniężnym; uznanie dla osób
wzmacnianych przez pieniądze zależy od ich wydajności w pracy; większość osób
poddaje się bodźcom materialnym z obawy przed utratą pozycji społecznej; nauczyciele
byli długo nie wynagradzani, co może wynikać z przekonania, że przyjęcie zapłaty byłoby
poniżej ich godności; pożyczanie pieniędzy dla zysku było potępiane przez wieki; nie
cenimy pracowników, którzy działają wyłącznie dla zadowolenia społecznego.

• Najwyżej cenimy zachowania, których motywacje są nieoczywiste; miłość bez

wzajemności oraz niedoceniane formy sztuki, muzyki i literatury są bardziej cenione;
szczególnie cenimy osoby, których zachowanie jest odmienne pomimo widocznych
powodów do zachowania się inaczej, np. w przypadku celibatu lub porzucania bogactwa;
według La Rochefoucauld, dobroć bez wystarczającej siły charakteru jest często uważana
za niedołęstwo i bezsilność woli.

• Odwrotna zależność między uznaniem a oczywistymi motywami zachowania jest

widoczna szczególnie w przypadku zachowań zależnych od bodźców; stopień uznania
zależy od sytuacji, np. naśladowanie innego pracownika jest niezbyt cenione, jeśli jest to
demonstracja umiejętności odtwórczych i wykonawczych; bardziej cenimy umiejętność
korzystania z ustnych instrukcji niż naśladowanie, a jeszcze bardziej korzystanie z
pisemnych instrukcji; największe uznanie zyskuje ten, kto opanował umiejętność bez
żadnej pomocy, ponieważ wykazuje samodzielność i całkowite opanowanie sytuacji.

• Częściej doceniamy treść wypowiedzi niż sam fakt mówienia; powtarzanie czyjegoś zdania
zyskuje mniejsze uznanie niż wygłaszanie ważnej treści; czytanie tekstu jest doceniane za
umiejętność czytania; werbalne wygłaszanie z pamięci doceniane jest za znajomość
prezentowanych faktów; najwyższe uznaniem darzymy osobę, która prezentuje
samodzielne spostrzeżenia, nie opierając się wyłącznie na cudzych słowach.

• Bardziej chwalimy punktualne dzieci, które nie wymagają przypominania o obowiązkach,

ponieważ ich punktualność jest szczególnie godna uznania; osoby, które liczą w pamięci,
zyskują większe uznanie niż ci, którzy korzystają z papierowych notatek, ponieważ bodźce
kierujące ich postępami są bardziej widoczne; specjaliści w dziedzinie zyki teoretycznej
są bardziej cenieni niż eksperymentatorzy, ponieważ ich postępowanie jest mniej zależne
od doświadczenia praktycznego i bardziej od teorii; osoby, które radzą sobie dobrze bez
nadzoru, są bardziej chwalone niż ci, którzy muszą sięgać po wskazówki z podręcznika,
ponieważ wykazują większą samodzielność i umiejętność działania.

• Istnieje osobliwa zależność między uznaniem a ukrytym charakterem okoliczności

decydujących; często zachowujemy milczenie na temat tych okoliczności, aby nie stracić
szacunku lub nie żądać uznania, na które faktycznie nie zasługujemy; ludzie podejmują
różne działania, aby zachować godność w trudnych sytuacjach, jak tolerowanie
nieprzyjemnych warunków; zachowanie godności polega na unikaniu sytuacji, które mogą
zagrażać naszej godności.

• Ludzie często próbują zyskać szacunek poprzez ukrywanie lub przemilczanie

decydujących okoliczności; przykłady obejmują spikerów telewizyjnych i wykładowców,
którzy korzystają z pomocy niewidocznych, takich jak su er lub notatki; staramy się
wymyślać bardziej błahe motywy dla naszego postępowania, aby zyskać akceptację;
fl
fi
 zachowujemy twarz, kryjąc nasze słabsze pobudki i udając, że działamy z własnej woli;
unikamy wstydu poprzez usprawiedliwianie naszego zachowania argumentami.

• Gdy zabiegamy o uznanie dla innych, bagatelizujemy oczywisty charakter ich motywów
zachowania; preferujemy ostrzeżenie niż karę, ponieważ wzmocnienie warunkowe jest
mniej oczywiste niż bezwarunkowe, a unikanie jest bardziej godne pochwały niż ucieczka;
raczej podpowiadamy niż udzielamy pełnych odpowiedzi, aby zachęcić do samodzielnego
myślenia; staramy się ułatwić ludziom "zachowanie twarzy", akceptując ich wyjaśnienia
nawet wtedy, gdy są nieprawdopodobne.

• Uznanie jest odwrotnie proporcjonalne do jawności pobudek; nie warto chwalić kogoś, kto
i tak robi to, co chce, a szanse na sukces oceniamy według widocznych dowodów; nie
marnujemy uznania na odruchy bezwarunkowe, spotęgowanie ich jest trudne; nie cenimy
działań przypadkowych; nie udzielamy uznanie, jeśli zostało już udzielone przez innych,
aby uniknąć podwójnej „nagrody”; właściwe rozporządzanie możliwościami jest bardziej
oczywiste w odniesieniu do kar niż nagród.

• Nie pochwalamy ludzi, którzy pracują wyłącznie dla poklasku, ponieważ ich zachowanie
nie jest godne pochwały; osoby, które starają się tylko o pochwały, tracą na wartości, gdyż
ich działania są pozbawione autentyczności; takie postępowanie zmniejsza wrażliwość na
rzeczywistość, gdyż skupia się jedynie na otrzymaniu uznania, zamiast na samym
działaniu.

• Istotne jest rozsądne stosowanie kar i nagród, które powinny być sprawiedliwe i
adekwatne do zasług danej osoby; zbyt hojna nagroda dla niewłaściwego zachowania jest
niesprawiedliwa, podobnie jak zbyt surowa kara bez uzasadnienia; wyniki wzmocnienia,
takie jak powodzenie lub pech, mogą wprowadzić dezorientację, zwłaszcza gdy nie są
zasłużone.

• Ludzie starają się oceniać swoje szczęście w kontekście swojego zachowania; docenianie
szczęścia polega na uznaniu, że zostało ono osiągnięte w wyniku właściwych działań;
ludzie zyskują poważanie przyciągając uwagę, co sugeruje, że to, na co zwracamy uwagę,
nabiera dla nas znaczenia.

• Zainteresowanie godnością i wartością człowieka wykracza poza racjonalną politykę i

trafną ocenę wzmocnień; oprócz uznania i pochwały, doświadczamy także zachwytu,
zdumienia i podziwu wobec niezrozumiałych zachowań; im mniej rozumiemy dane
zachowanie, tym bardziej jesteśmy skłonni do podziwiania; przykłady takiego podziwiania
obejmują role aktorskie, wyrocznię kapłańską czy talent twórczy artystów;
autonomiczność człowieka jest przypisywana temu, co niezrozumiałe; w podświadomym
toku myśli matematyków, intuicja często jest bardziej podziwiana niż rozumowanie
stopniowe.

• Cudem nazywamy zachowanie, które nie jest możliwe do zwiększenia w żaden inny
sposób; zachowanie, które wywołuje podziw, często nie jest kontrolowane przez
zewnętrzne nagrody lub kary; różnica między uznaniem a podziwem jest widoczna, gdy
podziwiamy zachowanie, na które podziw nie ma wpływu, podziwiamy genetyczne cechy
lub osiągnięcia, ale nie dla zmiany, a raczej dla uznania ich wyjątkowości.

• Walka o godność często ma podobne cechy do walki o wolność; brak szacunku i uznanie
mogą prowadzić do awersyjnych reakcji, takich jak ucieczka lub agresja; literatura o
godności ujawnia naruszanie godności przez innych, eksponuje ich intrygi i proponuje
sposoby obrony; środki obrony w walce o godność są zwykle bardziej werbalne niż
zyczne; oburzenie, jako pełne urazy niezadowolenie, wynika z odmowy szansy na podziw
i uznanie.

• Literatura godności często angażuje się w kwestie sprawiedliwości oraz słuszności nagród
i kar; protestuje się przeciwko naruszeniom osobistej wartości, gdy ktoś jest traktowany
niesprawiedliwie, popychany, upokarzany lub zmuszany do działania wbrew swojej woli.
fi
• Artyści, literaci i ustawodawcy często sprzeciwiają się i oburzają, gdy ich działania są
postrzegane jedynie jako sposób na zysk lub zdobycie głosów; ludzie zazwyczaj reagują
sprzeciwem, gdy im się wmawia, że ich wysiłki są bezwartościowe lub gdy minimalizuje się
trudności, z jakimi się zmagają.

• Postęp w metodach zycznych i biologicznych może zmniejszyć szacunek i podziw dla

osób wykonujących tradycyjnie uznawane za dzielne zawody, np. strażaka, żeglarza czy
pilota; w społeczeństwie, gdzie wyczerpująca i niebezpieczna praca nie jest już potrzebna,
ciężko pracujący i dzielni ludzie mogą być postrzegani jako głupcy, gdyż ich wysiłek nie
jest już konieczny.

• Literatura godności jest tu w kon ikcie z literaturą wolności, która dąży do zmniejszania
awersyjnych bodźców w codziennym życiu; czasem wartość osobista odnosi zwycięstwo
nad wolnością od awersyjnych bodźców; niektóre wynalazki, które oszczędzają pracę,
mogą wywoływać sprzeciw, ponieważ zmniejszają wartość pracy lub wyrobu; w kon ikcie
między wolnością a godnością zazwyczaj wolność zwycięża, chociaż podziw dla osób
narażających się na niebezpieczeństwo i ciężką pracę pozostaje, ale obywa się to bez
oklasków

• Technologia zachowania może zagrażać ukrytym wartościom osobistym; alfabet umożliwił

przekazywanie wiedzy, ale początkowo budził protest ze względu na obawę przed utratą
osobistej mądrości; krytyka polegała na tym, że uczenie się z książek może prowadzić
jedynie do pozorowanej mądrości, a nie prawdziwej.

• Technologie, takie jak suwak logarytmiczny, kalkulator i maszyna cyfrowa, zmniejszają

potrzebę umiejętności arytmetycznych; ta zmiana może pozbawić ludzi szansy na
zyskanie podziwu za ich umiejętności; jednak korzyścią jest możliwość uniknięcia
trudności związanych z wykonywaniem trudnych obliczeń (uwolnienia się od awersyjnych
bodźców), co może rekompensować utratę podziwu.

• Postęp naukowy może umniejszyć godność i poczucie osobistej wartości jednostki

poprzez stopniowe odebranie jej niezależności w działaniu; obrońcy godności mogą
protestować przeciwko postępowi naukowemu, który zdaniem nich pozbawia ludzi
możliwości zyskania najwyższego uznanie i podziwu.

• Stopień docenienia czyjejś godności zależy od znajomości rzeczywistych motywów

działania danej osoby; im mniej wiemy dlaczego ktoś działa, tym bardziej wartościujemy
jego aktywność; literatura godności może stanowić przeszkodę na drodze do dalszych
osiągnięć jednostki, gdyż kładzie nacisk na zachowanie należnego szacunku, co może być
sprzeczne z postępem naukowym.
fi
fl
fl
 Skinner – poza wolnością i godnością
rozdział 5 – alternatywa kary

Postawa zezwalająca

→ postawa zezwalająca, czyli brak kontroli nad zachowaniem drugiej osoby, jej wolność nie jest
zagrożona. Wolność i godność są zagwarantowane

→ wolnemu i pełnemu cnót człowiekowi niepotrzebne jest kierownictwo, ma wrodzoną dobroć

→ zalety postawy zezwalającej :

• brak nadzoru
• nie wywołuje kontrataku
• nie naraża na zarzut ograniczania wolności i godności
• uwalnia od winy

→ jeśli w świecie, w którym panuje postawa zezwalająca ludzie są źli wobec siebie, to dlatego, że
ludzka natura jest niedoskonała

→ postawa zezwalająca nie jest taktyką, lecz jej brakiem

→ krytyka postawy zezwalającej : zaniechanie nadzoru to przyzwolenie, by zamiast człowieka

sprawowało go inne – społeczne lub naturalne środowisko

Majeutyka – metoda położnicza

→ majeutyka - metody kształtowania zachowania bez ujawniania nadzoru

→ metoda ta zakłada, że właściwe zachowanie wypływa z zewnętrznego źródła, więc człowiek nie
musi się stosować do zasad surowego porządku
→ w terapii ta metoda działa tak, że nie mówi się w prost pacjentowi, jak ma zwiększyć
skuteczność swojego postępowania i nie daje się gotowych rozwiązań, czy wskazówek, gdyż
zakłada się, że rozwiązanie jest już w pacjencie, terapeuta musi tylko pomóc je wydobyć

→ WAŻNY CYTAT : „Freud dzielił z Sokratesem dwie zasady poznaj samego siebie i cnota jest
wiedzą, i metodę majeutyczną, czyli położniczą, która jest oczywiście procesem
psychoanalitycznym „

→ Metafora o położnej – mówi o położnej, która nie mając żadnego udziału w poczęciu, pomaga w
narodzinach, to ktoś kto daje życie zachowaniu i zyskuje przez to uznanie. Położna – ktoś, kto
pomaga drugiemu człowiekowi w narodzinach zachowania.

→ Czyli jeśli terapeuta pomaga pacjentowi wykształcić lepsze formy radzenia sobie, to można go
przyrównać do tej położnej, bo pomaga w narodzinach nowego, lepszego zachowania

→ pacjenta można zatem przyrównać do rodzącej

→ należy zapamiętać, że twórcą tej metafory jest Sokrates i generalnie ta metoda wywodzi się od
niego

→ Sokrates dowodził również, że może tak pokierować młodym, niewykształconym niewolnikiem,

by ten sam wyprowadził twierdzenie Pitagorasa, choćby ten nigdy o nim nie słyszał – twierdził, że
w ten sposób można wydobyć z człowieka wiedzę

→ „szukanie i uczenie się to w ogóle jest przypominanie sobie” – Sokrates

→ terapeuta stosujący metodę majeutyczną pomaga dojść pacjentowi do wniosków za pomocą

napomnień i aluzji

→ zalety metody położniczej :

• otwiera przed pacjentem(położnik) nowe możliwości
• wkład pacjenta nie zostaje umniejszony
• terapeuta (położna) nie jest winny za to, że pacjentowi nie udało się wybrnąć z problemów
 • wywiera większy wpływ na pacjenta, bo sam dochodzi do pewnych wniosków i sam
wykształca rozwiązania
• pacjent uczy się sam o sobie

→ krytyka metody majeutycznej :

• Nie ma żadnych dowodów, by wspomniany wcześniej niewolnik Sokratesa, sam umiał
wyprowadzić twierdzenie Pitagorasa

• Według Skinnera jeśli pacjent znajdzie rozwiązanie, to nie dlatego, że pomógł mu terapeuta
używający metody położniczej, lecz pozytywne wpływy należy przypisać innemu
środowiskowi, które miało na pacjenta wpływ

• Ja bym interpretowała to tak, że przez to że nie mamy do końca wpływu na to, co wytworzy
się w głowie pacjenta i jak zinterpretuje wnioski, do których za pomocą terapeuty doszedł,
nie mamy też przez to zagwarantowanego dobrego rokowania w terapii i tego, czy
rzeczywiście nasze wnioski są zgodne z wnioskami pacjenta

Kierowanie

→ metodę tą objaśnia metafora : „ zachowanie, któremu ktoś dał życie rozrasta się i może być
kierowane lub formowane, podobnie jak formuje się rosnącą sadzonkę; zachowanie można więc
udoskonalić „

→ Freud : jeśli pacjent tkwi w jednym etapie rozwoju terapeuta musi pomóc mu wyrwać się i
ruszyć na przód

→ Kierowanie to jest pomaganie jednostce w rozwoju, zatem ów rozwój jest sukcesem jednostki

→ Jest to sukces świadczący o wolności i wartości jednostki oraz o jej ukrytych możliwościach

→ Jak ogrodnik, który rozwija rośliny nie jest odpowiedzialny za ich ostateczną formę, tak
terapeuta jest oczyszczony z zarzutów, gdy sprawy pójdą źle

→ kierować to albo otwierać nowe możliwości rozwoju albo hamować jego wzrost
ograniczającymi narzędziami
→ kierowanie jest tylko skuteczne w granicach oddziaływania wpływów

→ Według Skinnera kierowanie jest też pewną formą przymusu, ponieważ terapeuta podsuwający
myśli o zmianie jakiegoś postępowania może wywierać przymus
→ wyjaśnienie : jeśli terapeuta w toku terapii dojdzie do wniosku, że na przykład środowisko pacjenta
jest toksyczne, to będzie mu podsuwał myśli, że należy je zmienić. Skinner mówi, że jest to pewna forma
przymusu

→ Przymus jest bardziej oczywisty, gdy hamuje rozwój

→ Kierowanie polega na stworzeniu dogodnych okoliczności do ujawnienia się pożądanego

zachowania

→ Kierowanie to nie jest oczekiwanie, że jednostka przejawi zachowanie z góry założone według
pewnego wzorca – takie coś to nadzór

Tworzenie zależności od rzeczy

→ jest to proces, który polega na kształtowaniu zachowania jednostki poprzez doświadczenia i

interakcje z otoczeniem

→ Skinner uważał, że ludzkie zachowanie jest w dużej mierze kształtowane przez warunkowanie
operacyjne, czyli proces, w którym zachowanie jest wzmacniane lub osłabiane przez skutki, które
następują po nim

→ człowiek jest produktem swojego otoczenia i doświadczeń – człowiek nie jest niezależny

→ głównym składnikiem zależności od rzeczy są warunki w jakich człowiek kształtuje się i uczy

→ krytyka tworzenia zależności od rzeczy :

• nie uwzględnia wolnej woli
• nie uwzględnia kontekstu społecznego – kultura itp.
• brak uwzględnienia aspektów emocjonalnych i psychicznych
Manipulowanie umysłami

→ manipulowanie umysłami odnosi się do projektowania środowiskowych warunków, które mają

wpływ na zachowanie jednostek poprzez kontrolowanie bodźców i wzmocnień.

→ Skinner uważał, że ludzie są podatni na manipulację, ponieważ ich zachowanie jest w dużej
mierze determinowane przez bodźce zewnętrzne i skutki, które następują po tym zachowaniu

→ W jego koncepcji, społeczeństwo może projektować środowisko w taki sposób, aby kształtować
pożądane zachowania poprzez odpowiednie zastosowanie wzmocnień i kar

→ Manipulowanie umysłami według Skinnera obejmuje m.in.:

• Kształtowanie zachowania poprzez wzmocnienie : Skinner uważał, że zachowanie może
być kształtowane poprzez systematyczne stosowanie wzmocnień pożądanych zachowań i
karanie niepożądanych

• Projektowanie środowiska : Skinner sugerował, że można projektować środowisko w taki

sposób, aby sprzyjało pojawieniu się określonych zachowań

• Kontrolowanie dostępu do wzmocnień : Skinner argumentował, że kontrolowanie dostępu

jednostek do pożądanych wzmocnień może być skutecznym narzędziem manipulacji. Na
przykład, kontrolując dostęp do jedzenia, pieniędzy czy innych nagród, można motywować
jednostki do podejmowania określonych działań

• Manipulowanie percepcją skutków : prezentując określone zachowania jako bardziej

atrakcyjne, wartościowe lub prestiżowe, można manipulować decyzjami jednostek

→ Skinner wierzył, że manipulowanie umysłami może być używane w celu promowania

pozytywnych zachowań i tworzenia społeczeństwa opartego na pozytywnych wzmocnieniach.

Jednakże, koncepcja ta wywołała krytykę ze względu na obawy związane z manipulacją ludzkimi

wolnościami, autonomią oraz brakiem uwzględnienia pełnej złożoności ludzkiej psychiki i

doświadczeń.
 r6 wartości skinner poza wolnością
i godnością
→ to co przypisujemy jakiemuś obiektowi, zależy od naszego organizmu oraz poprzednio
doznanych bodźców
→ gdy mówimy, że coś jest np. dobre, to następuje wzmocnienie pozytywne, a gdy np. złe, to
mamy wzmocnienie negatywne i uciekamy od tego/unikamy (klasyfikacja w kategoriach
wzmocnienia)
→ różnica między uczuciami wewnątrz ciała aka emocjami, a tymi na zewnątrz jest taka, że
emocji nie możemy aktywnie odczuwać zjawiska oraz wiedzę o emocjach zdobywamy przez
kontakt słowny, który jest mało precyzyjny (rodzic zgaduje, ze dziecko jest głodne, bo je
garściami ale nie ma pewności)
→ gdy mówimy, że coś jest przyjemne, to zdajemy relację z uczuć, ale uczucia są efektem
ubocznym tego, że przyjemna rzecz jest wzmocnieniem

→ wzmocnienia dotyczą również innych ludzi np. wzmocnienie seksualne, dzielenie się,
okradanie etc.
→ gdy okoliczności wzmocnienia są wywoływane celowo i podtrzymywane przez innych
ludzi, to prawdopodobnie powstanie pogląd, że ta osoba działa dla dobra innych, okoliczności
powodujące takie zachowanie mają charakter awersyjny np. grożenie komuś siłą albo
mówienie komuś „dobrze!”
→ skutek wzmocnienia, któremu nie można przypisać wartości dla trwania w ewolucji to
anomalie np. heroina
→ szczęście to niejako wykładnik indywidualnych wzmocnień, odgrywających rolę ze
względu na ich wartość dla przetrwania, natomiast szacunek to pochodna wzmocnień
warunkowych, używanych w celu wywołania zachowań (wzmocnienia warunkowe czerpią z
indywidualnych)
→ problem uczciwości i sprawiedliwości (działania na rzecz innych - czy obie strony mają
korzyści?) jest sprawą właściwej polityki i czy zastosowano rozsądnie wzmocnienie
→ w wartościowaniu pojawiają się takie słowa jak np. musisz, powinieneś, dobrze, źle,
właściwie, niewłaściwie
→ norma lub prawa zawierają informacje o powszechnie panujących warunkach
przyrodniczych lub społecznych i kwestia ich przestrzegania leży w okolicznościach jakich ta
norma czy prawo dotyczy np. nakaz noszenia kasku w pracy, nie ma żadnego uwarunkowania

r6 wartości skinner poza wolnością i godnością 1

 przyrodniczego, że ci cegła na łeb spadnie, ale dodanie, że za brak kasku cię zwolnią już
bardziej zadziała, mimo braku powiązania tych 2 sytuacji (celowy przymus w imię dobra
ogółu)
→ okoliczności skłaniające człowieka do działania dla dobra ogółu wywierają silny przymus
, dlatego może powstać konflikt z okolicznościami indywidualnego wzmocnienia, które są w
cieniu np. zmiana religii albo zniszczenie/osłabienie tych co tworzą przymus przez
stworzenie własnego systemu; często temu współzawodnictwu towarzyszy zachowanie
werbalne, które je wspiera i skłania innych do współpracy
→ gdy już nie ma przymusu, zostaje indywidualne wzmocnienie, a namiętności, które się
pojawiają, człowiek chce zaspokoić bezwłocznie, jeśli nie musi się wysilać żeby być
najedzonym, bezpiecznym itd. to wsm nic nie będzie robił i to można określić jako „brak
ideałów”, odrzucenie wszelkich zasad ma różne nazwy np. anomia, amoralność, pustka,
beznadzieja, ale wszystkie dotyczą stanów umysłu lub uczuć, a w rzeczywistości określają
brak skutecznych wzmocnień
→ sposób poradzenia sobie z brakiem skutecznych wzmocnień? wstecznictwo czyli
zwiększyć pierwotne środki przymusu usuwając konflikty, użyć silniejszych wzmocnień i
pogorszyć warunki np. ludzie nie sa leniwi, tylko albo za mało zarabiają albo mają za dużo w
tyłku; takie wstecznictwo może przynieść zamierzony skutek, ale nie sięga do przyczyn
problemu
→ a tak naprawdę to powinno się sprawdzić, jakie dobra zyskuje osoba poddana przymusowi
dobra dla ogółu np. pochwała

→ warunkowanie instrumentalne rozwinęło się, bo istoty, które bardziej czule reagowały na

skutki własnego zachowania, miały większą zdolność przystosowania się do środowiska
→ szczególnie ważny repertuar środków werbalnych zyskujemy od innych ludzi

→ człowiek bez środowiska społecznego to człowiek dziki nastawiony na zaspokajanie

swoich potrzeb, człowiek pozostawiony samemu sobie od urodzenia, nie będzie wykazywał
żadnych zachowań werbalnych, ale też nie będzie świadom swojego człowieczeństwa, nie
będzie umiał sobą kierować

→ w toku ewolucji pewne rzeczy stają się dobre i mogą być wykorzystane do nakłaniania
ludzi, aby ich zachowanie miało na celu dobro ogółu, ale jeśli te rzeczy są wykorzystywane
bez umiaru, to jednostka zgłosi sprzeciw i sięgnie po dobra indywidualne, sprzeciw można
odeprzeć przez narzucenie warunków, które wywołają zachowania dla dobra ogółu lub można
też zwrócić uwagę na lekceważone uprzednio korzyści np. bezpieczeństwo

r6 wartości skinner poza wolnością i godnością 2

Ewolucja kultury 7

Środowisko społeczne, jest tym co nazywamy kulturą. Kształtuje ona i podtrzymuje zachowanie tych, którzy w nim żyją.

Kultura podlega ewolucji. Przełomowym momentem w rozwoju kultury jest pojawienie się obyczajów, które skłaniają ludzi
do pracy na rzecz jej przetrwania. Obyczaje takie nie wynikają z „dobra jednostki”, prowadzących do „dobra ogółu”
ponieważ przetrwanie kultury nie może być źródłem wzmocnień warunkowych. Kultura, która z każdego powodu skłania
członków do pracy na rzecz swego przetrwania, ma największe szanse przetrwania.

Relatywizm kulturowy - każda kultura posiada swój własny zbiór pojęć dobra, a to, co zostało uznane za dobro w jakiej
kulturze, może nim nie być w innej.

Cechy kultury:
• Jednostka nie tylko podlega działaniu okoliczności tworzących kulturę, ale wspomaga je w jej utrzymywaniu, i w
miarę jak okoliczności pobudzają jednostkę do takiego działania, kultura się odradza.
• Żadna kultura nie znajduje się w stałej równowadze; Kultura rozwija się albo upada, a my możemy to przewidzieć.
Przetrwanie kultury ukazuje wówczas jakie wartości trzeba dodać ponadto do osobistego i społecznego dobra.
• Zazwyczaj im większa liczebność członków danej kultury, tym większa jest szansa na jej przetrwanie.
• Kultura (tak jak gatunek) podlega selekcji w procesie przystosowania do środowiska. W tym zakresie w jakim
określona kultura pomaga swym członkom ma zaspokojenie potrzeb, pomagają oni jej przetrwać przekazując
następnym pokoleniom
• Nowe obyczaje mogą zarówno umacniać kulturę jak i ją osłabiać; Pochodzenie jakiegoś obyczaju nie musi być
uzależnione od jego wartości do przetrwania kultury

Występuje podobieństwo między ewolucją biologiczną, a ewolucją kultury. Zanika ono w momencie kiedy mówimy o
dziedziczeniu - obyczaje kulturowe mogą być przekazywane nie tylko potomnym, ale i współczesnym, a nawet żyjącym
jeszcze członkom poprzedniej generacji. Co więcej obyczaje mogą być przekazywane na drodze „dyfuzji” innym kulturom

Dlaczego człowiek miałby uznać przetrwanie swojej kultury za „dobro? [dobro kultury]
• Wiele z tego co ludzie robią przyczyniając się do przetrwania kultury nie jest „zamierzone”. Obyczaje skłaniające
jednostkę do działaności dla dobra ogółu, prawdopodobnie ułatwiają innym przetrwanie, a zatem i przetrwanie kultury,
której są nosicielami.

Nie każda zmiana, czy rozwój są wzrostem.

Przykłady rozwoju kultury:

• stosowane materiały - od kamienia, przez brąz do żelaza
• sposoby zdobywania żywności - od zbieractwa, przez rybołóstwo i łowiectwo do uprawy roślin i hodowli
• systemy ekonomiczne - od feudalizmu, przez merkantylizm oraz industrializm do socjalizmu
ROZDZIAŁ 8 – Projektowanie kultury

• Na rzecz przetrwania kultury ludzie muszą przewidzieć trudności, z jakimi kultura może się
spotkać (nie zawsze są konkretne bo odnoszą się do odległej przyszłości)
• Kultura musi być przekazywana z pokolenia na pokolenie, więc jej siła zależy od tego, czego i
ile uczą się jej nowi przedstawiciele
• Kultura musi być rozsądnie stabilna, ale musi też się zmieniać i będzie silniejsza, jeśli potrafi
uniknąć nadmiernie szybkich zmian, nadmiernego przywiązania do tradycji i lęku przed
nowościami
• Kultura będzie miała nieprzemijającą wartość jeśli uwzględni rewidowanie starych obyczajów
i próbowanie nowych
• Kultura rozwija się w miarę jak nowe obyczaje powstają i podlegają selekcji
Projektowanie kultury przypomina planowanie doświadczenia: tworzy się okoliczności i obserwuje
następstwa
Utopia - obejmuje kompletne środowisko społeczne, a wszystkie jego elementy zgodnie współdziałają
ze sobą; przetrwanie społeczności ma znaczenie dla jej członków
„Być może, nie potrafimy jeszcze stworzyć jako całości, możemy jednak stopniowo zaplanować
lepsze obyczaje”
„Sprawa polega na tym, żeby zaprojektować świat, który będzie podobał się nie tym, którzy w nim
żyją, lecz tym, którzy będą w nim żyli” – świat, który podobałby się współczesnym musiałby trwać w
niezmienionej postaci, gdyż ludzie nauczyliby się go lubić

• Projektowanie nowej kultury nie pozwala na zerwanie z przeszłością, zawsze będzie związane
z własną kulturą
• Projektowanie kultury to ściśle sprecyzowany plan, który wymaga kontroli – aby zapobiec
nadużyciu uprawnień kontroli należy zająć się nie osobą sprawującą władzę, ale
okolicznościami, które ją do tego doprowadziły
Głównym zadaniem kultury jest kontrola jednostki przez odległe następstwa własnego zachowania –
obyczaje rozwijają się dzięki temu, że ci, którzy je stosują, w rezultacie lepiej żyją (okoliczności
określone w kodeksach praw i reguł; sentencje, przysłowia i inne formy mądrości ludowej; rząd,
kościół → mówią jednostce jak ma postępować, pouczają)

• Celowe zaprojektowanie kultury, łącznie z planami kontroli zachowania ludzkiego, jest

niezbędnym warunkiem dalszego rozwoju ludzkiego
• Wartości istotne dla przetrwania zmieniają się w miarę, jak zmieniają się warunki ( w
dawnych czasach ogromną rolę odgrywała silna wrażliwość na wzmocnienia w postaci
pokarmu, kontaktów seksualnych oraz zniszczenia wynikającego z agresji – w miarę rozwoju
zorganizowanego społeczeństwa wrażliwość na wzmocnienia tego typu zmniejsza się → jedną
z funkcji kultury jest usuwanie tych wrodzonych skłonności przez uczenie samokontroli)
- Zachowanie człowieka tłumaczy się nie autonomicznym czynnikiem wewnętrznym lecz
podlegającym ewolucji środowiskiem, które kształtuje i umacnia postępowanie
jednostki.

- Zachowanie w pewnym stopniu zależy od poprzedzających wydarzeń.

- Lepsze rezultaty daje oddziaływanie na środowisko niż na człowieka.

Robert Owen pierwszy ,,pojął i nauczał, że środowisko tworzy charakter człowieka, a

samo jest w jego władzy”.

- W wielu sytuacjach to środowisko przejmuje rolę i funkcję autonomicznego człowieka.

- Percepcja i poznanie, nabywane w okolicznościach natury werbalnej, w jeszcze

większym stopniu zależą od wpływów środowiska. Reagujemy czynnie na dany
przedmiot zależnie od np. koloru zrywamy owoce lub nie albo człowiek, który zadał
pytanie i uzyskał odpowiedź, zareaguje zależnie od tego, co usłyszał.
- Reakcję na daną cechę przedmiotu, z pominięciem cech pozostałych, nazywamy
abstrakcją. Myślenie abstrakcyjne jest wytworem specyficznego środowiska, a nie
zdolności poznawczych.

- Prawa naukowe są opisem okoliczności wzmocnienia, a człowiek, który zna prawa

naukowe, może działać skutecznie, mimo że nie zetknął się z okolicznościami, których
ono dotyczy.

- Są teorie psychoterapetyczne, które podkreślając wagę świadomości przypisują

określoną rolę autonomicznego człowiekowi, gdy rolę tę właściwie i z lepszym skutkiem
należy zarezerwować dla okoliczności wzmocnień.

- Ważne jest, że dziecko wzrasta w okolicznościach, w których ciało jest jedyną częścią
środowiska, która z dnia na dzień jest wciąż taka sama (idem). Mówimy, że odkrywa ono
swą tożsamość, uczy się rozróżniać swoje ciało od reszty świata.

- Naukowe badania nad zachowaniem pozwalają odrzucić pojęcie autonomicznego

człowieka i zrozumie, że sprawowaną przez niego władzę w rzeczywistości dzierży
środowisko.

- Jeśli ktoś celowo zmienia środowisko naturalne lub społeczne, to znaczy w tym celu,
aby zmienić ludzkie zachowanie - prawdopodobnie łącznie z własnym - występuje w
podwójnej roli:
- rola kontrolera - określa kulturę sprawującą kontrolę
- rola człowieka - kontrolowanego jako produktu kultury

- Badania eksperymentalne przesunęły wyznaczniki zachowania z autonomicznego

człowieka na zewnętrzne środowisko, odpowiedzialne zarówno za ewolucję gatunku,
jak i zachowanie jako przedstawicieli. Wersje wczesnego naturalizmu nie spełniały
pokładanych w nich nadziei, gdyż nie zawierały wyjaśnień na temat funkcji środowiska.

- Społeczeństwo może być projektowane w taki sposób, aby promować pożądane

zachowania poprzez odpowiednie manipulacje środowiskiem!