— - w zagadnieniach

— - nie ma tego w zagadnieniach, jest u mnie w notatkach więc niech będzie i tu

(?) - nie jestem w stanie potwierdzić prawdziwości tekstu.
(*) - możliwe, że nie mam pełnej definicji lub informacji

1. Wyjaśnij przyczyny przepadku znacznej części literatury antycznej:

Kopiowano te zwoje, co do których była pewność, że będą czytane lub zostaną sprzedane.
Mniej znane tytuły kopiowano prywatnie. Skopiowanie zwoju było możliwe tak długo jak mógł
on wytrzymać, czyli 200 lat.

1204 - krucjata zdobywa Konstantynopol

1453 - upadek Konstantynopola; przepada ostatnia kopia “Biblioteki” Diodora (Diodor
Sycylijski, grecki historyk, żył w epoce Cezara i Augusta)

Istnieje bizantyński “Leksykon” cytujący utracone dzieła, dzięki czemu w ogóle wiemy, że
istniały. Napisał go Focjusz (I poł. IX w. n. e., erudyta, literat, stworzył też “Bibliotekę”,
patriarcha Konstantynopola). Większość cytowanych w “Leksykonie” utworów nie zachowała
się.

Tradycja bezpośrednia - informacje pozyskuje się bez pośrednictwa osób trzecich

Tradycja pośrednia - informacje pozyskiwane są z pośrednictwem osób trzecich

Świat mityczny i historyczny u Greków łączą się przez:

- najazd Dorów na Peloponez
- Wojnę Trojańską

Literatura erudycyjna - tworzy się ją na potrzeby szkoły, dla wąskiej grupy osób. (uj.edu.pl -
wszelkie teksty antyczne o charakterze utylitarnym, których autorzy korzystając z różnych
źródeł informacji tworzyli dzieła mające dostarczyć czytelnikowi informacji z różnych
dziedzin)

Mity systematycznie uporządkowano pisząc genealogie (zachowały się fragmentarnie).

Arystokraci chcieli mieć wielkich przodków, więc pisano, że ich przodkowie np. walczyli pod
Troją. Tak wyglądały pierwsze “genealogie”.

Hekatajos z Miletu - napisał “Genealogiai”, gdzie podchodził do mitów racjonalnie, starając

się odróżnić fakty od wymysłów. (Hellenowie mają śmieszne opowieści)

2. Scharakteryzować historiografię i inne gatunki literackie pod kątem ich

przydatności dla rekonstrukcji rzeczywistości historycznej:

Biografia:
- klasyfikuje fakty i podporządkowuje wydarzenia wg. aspektów życia
(niechronologiczne)
- nie bada ciągu przyczynowo-skutkowego
- może opowiadać anegdoty i rzeczy niesprawdzone
- może chwalić opisywaną postać (lub wręcz przeciwnie, lecz to rzadziej się zdarza)
 - biograf zdradza źródła (w przeciwieństwie do historiografa)

Pierwszym uchwytnym historiografem jest Plutarch z Cheronei.

Komedia - była świetnym narzędziem do “rażenia” polityków. Można uznać ja za dobre

źródło historyczne, lecz należy pamiętać o tym, że komedia w epoce hellenistycznej nabiera
obyczajowego charakteru i skupia się na wyśmiewaniu cech ludzi, gdyż potęga monarchów
budzi wielki szacunek. Komedia w takiej formie (hellenistycznej) trafia do Rzymu.

Mowy (420 - 322 r. p.n.e.) - głównie mowy sądowe i publicystyczne (teksty pisane w formie
mowy), do tego nieco mów przeznaczonych na zgromadzenia. Zapisane mowy sądowe
mogą sugerować wybitność mówców, lecz należy pamiętać, że choć w istocie byli dobrzy w
tym co robili najprawdopodobniej ich talent został nieco podkoloryzowany na papierze. W
sądzie (szczególnie ateńskim) ludzie byli względem siebie podli podczas rozpraw i
wzajemnie obrzydzali się na wszelakie sposoby przed resztą społeczeństwa.

Ciekawostka: aż 140 mów wygłoszono poza Atenami, ale mało kogo to obchodziło, bo Ateny
były światem dla swoich mieszkańców - atenocentryzm.
Ateny i Sparta nie koniecznie były w centrum, ale to o nich pisano w utworach literackich.

Historiografia grecka jest przede wszystkim historiografią wojny. Historiografowie nie

interesują się ekonomią, ponieważ to problemy niższych warstw społecznych. Jedni
historiografowie piszą o Grekach, a inni opisują barbarzyńców. Chodzi im o zachowanie
regionalnych tradycji (historii).

Grecy zaliczali do historiografii:

- historię powszechną (Herodot)
- historię lokalną (Hellanikos z Lesbos) - historie narodów, rodów i ludów, które nie
były napisane po attycku i nie mówiły o Atenach; przepadły (kolejny powód czemu
się nie zachowały)

Historiografia antyczna:
- silnie retoryzuje logikę, estetykę i politykę (pisana przez polityków będących
wychowankami retorów - wysoki poziom retoryki; liczy się nie tylko co jest napisane,
ale i jak jest napisane)
- określa rzeczywistość przez obowiązujące wzorce obywatelskie (Grecy uważali
obowiązujące wzorce obywatelskie za niezmienne, a Grecy z Aten myśleli, że
postawy ateńskie obowiązują wszędzie)
- opisuje to, co robi elita (wojna, dyplomacja)
- pełni funkcję dydaktyczną
- nie ujawnia źródeł
- wprowadza fikcyjne mowy (Herodot spisuje to, co sam słyszał, inni mu przekazali lub
co wydawało mu się, że zostało powiedziane. Natomiast Tukidydes zmyślał to, co
zostało powiedziane na podstawie logicznej dedukcji)
- wybitna schematyczność opisu bitew
- korzysta się w niej z dzieł innych historyków jako źródeł
- nie dba się w niej o szczegóły
Najstarsi historiografowie nie korzystali z dat, lecz osadzali wydarzenia w czasie poprzez
pokolenia (np.: za czasów pokolenia złotego…) - jedno pokolenie trwało od narodzin do
spłodzenia potomka. Dla Herodota jeden wiek to trzy pokolenia.

Herodot z Halikarnasu - pierwszy, który na przedzie postawił problematykę ludzką, a nie

boską jak Homer. Bogowie nadal uczestniczą w historii, lecz główną rolę grają w niej ludzie,
którzy sami determinują swój los i to ich czyny są w centrum historii.
Omawia kwestie prawdopodobne i nieprawdopodobne.
Jego cel to zachować w pamięci ludzi wielkie czyny i pokazać przyczyny walki (ciąg
przyczynowo-skutkowy; pierwszy wpadł na to by go pokazać zamiast jak inni pisać kronikę).
Dużo podróżował. Podawał swoje historie jako kosmopolita.
Herodot zamiast gardzić innymi narodami (Egipcjanie, Persowie) jak Grecy był nimi
zafascynowany. Dla Greków Ateny były światem - wszystko, co ciekawe znajdowało się tam,
więc nawet wykształceni nie podróżowali.
Za najważniejsze do opisania uważał to, co działo się na jego oczach stąd przede wszystkim
opisał Wojny perskie.

Herodot w swoim prologu relacjonuje to co powiedzieli mu ludzie, którzy pamiętali pewne

historie i chce on utrwalić ich słowa bez recenzowania ich. Nie miał zwyczaju korzystania ze
źródeł pisemnych. Jego zdaniem należy pamiętać, że to co jest w czasach obecnych (dla
Herodota), nie wyszło z nikąd.
Tradycja oralna, która służyła mu za źródło ma jedną słabość - Herodot nie krytykuje swoich
źródeł, co jest błędem, gdyż tradycja oralna opiera się na ludzkiej pamięci, która bywa
zawodna.

Walter J. Ong - jego zdaniem oralna historiografia zawsze jest dostosowywana do

standardów panujących w czasach, w których jest ona przekazywana.

Tukidydes z Aten - pisze w dialekcie attyckim, również opisał Wojnę peloponeską, gdyż
uważał, że będzie ona wielka.
Był Grekocentrystą, czyli Grecja była dla niego wielkim światem.
Nie spisywał opowieści ludzi, ponieważ był świadom wad tradycji oralnej (ukryta krytyka
Herodota).
Jego “Wojna peloponeska” nie miała być chwilowym popisem, lecz czymś co ma przetrwać i
na czym można się uczyć historii. (?) Nie udało mu się jednak opisać całej wojny. Wg. niego
wojna zaczyna się od powrotu Tebańczyków do Platei.

(*) Model tukidydesowy - model praktyczny, wojna i krytyka

(?) Echorsyne (IV w. p.n.e.) - próbuje opisać całą historię - dzieło przepadło

Eponim - urzędnik od którego imienia utworzono nazwę konkretnego roku (w Atenach

archont, a w Sparcie efor)
 3. Scharakteryzować źródła epigraficzne, papirologiczne, archeologiczne i
ikonograficzne pod kątem ich przydatności dla rekonstrukcji historycznej:

Papirusy były powszechne i najlepiej zachowały się w piaskach Egiptu (ciepło i sucho).
Warto jednak pamiętać, że niektórzy Egipcjanie od XIX w. fałszują papirusy, gdyż są
świadomi ich wielkiej wartości dla Europejczyków. Dobrym przykładem jest ewangelia żony
Jezusa, choć w tym wypadku nie chodziło o pieniądze, lecz o kompromitację.
Papirusy najłatwiej znaleźć na starożytnych wysypiskach i cmentarzyskach (czasem owijano
nimi zmarłych).
Większość papirusów jest z nielegalnych wykopalisk, ponieważ kiedyś nie obowiązywały
obecne zasady i nie ograniczano aż tak ich wydobycia. Papirusy z nielegalnych wykopalisk
nie są pewnym źródłem informacji.
Fun fact: Niektóre papirusy wyglądają jak sms-y w formie fizycznej. Papirusy z Herkulanum
są nadal odczytywane.

Papirusy:
- literackie (Homer, Biblia)
- nieliterackie (dokumenty, prywatne zapiski, akty małżeństw i rozwodów, akty kupna i
sprzedaży itd.)

Można się zetknąć z inskrypcjami pozostawionymi przez efebów - chłopców w wieku naboru
(wg. wikipedii 18-20 lat).

Horos (l. mn. horoi) - inskrypcje wyznaczające granice posiadanego obszaru lub
świadczące o zadłużeniu. W wypadku infamii oznaczały teren, na który obywatel bez praw
nie mógł wejść.
Nie każde polis miało jakieś dzieła lub było w nich wspomniane, więc trudno by ich istnienie
było udokumentowane, lecz tutaj z pomocą przychodzą inskrypcje, które znajdujemy po dziś
dzień. Natomiast wspomniane dzieła literackie bardzo często są zachowane
fragmentarycznie i podejmuje się próby odtworzenia ich.

4. Geneza i system rachuby olimpijskiej:

Timajos z Tauromenion zapoczątkował rachubę olimpijską (jest ona podstawą dla innych
rachub), czyli czas od jednych igrzysk do drugich. Zebrał imiona wszystkich zwycięzców
pewnego biegu i na podstawie tego ustalił, że pierwsze igrzyska odbyły się w 776 lub 775 r.
p.n.e. Jego założeniem było stworzenie rachuby, a skutkiem ubocznym rejestr zwycięzców.
Warron uważa, że pierwsze igrzyska odbyły się w 776 r. p.n.e.

Hippiasz z Elidy - sofista, twórca “Synagoge” - encyklopedia.

Euzebiusz z Cezarei - pierwszy chrześcijański historyk

Dionizy mały (IV w. n.e.)- stworzył nową rachubę opartą na narodzinach Chrystusa,
okazała się ona być całkiem skrupulatna. Rok miał zacząć się 25 grudnia, lecz po
skorektowaniu systemu kalendarzem rzymskim zaczyna się 1 stycznia.
Dionizy Petawiusz - humanista, jezuita - 753 r. p.n.e. to założenie Rzymu

Cezar wprowadził kalendarz juliański, natomiast my korzystamy z gregoriańskiego (bardziej

astronomiczny), w którym rok jest krótszy o 10 dni, przy czym nadal wykorzystujemy daty z
kalendarza juliańskiego.

5. Wyjaśnić znaczenie ceramiki dla datowania warstw archeologicznych:

Ceramika jest postrzegana jako dobre narzędzie do datowania, gdyż jest trwalsza i
powszechniejsza niż papirus w starożytności. Dzięki zmianom w modzie stylów
ceramicznych łatwo można rozpoznać okresy, z których pochodzą naczynia. Ponadto im
głębiej znajduje się naczynie w ziemi, tym jest starsze - kolejność danych epok ujawnia się
sama.
Czasem pewne naczynia pojawiały się więcej niż jednym rejonie - pewnie służy to jako
dowód na kolonizację albo rozwój handlu między krajami.

Epigrafika - nauka o inskrypcjach, czyli tekstach wyrytych na materiale twardym, aby stały
się długowieczne i publiczne, gdyż polis jest publiczne, a efekty działań politycznych
powinny być widoczne dla każdego (ryli np.: statystyki, umowy międzynarodowe). Epigraficy
uwieczniają obecną dla nich chwilę (podczas, gdy historiografowie skupiają się na
przyszłych pokoleniach). Do epigrafiki nie zalicza się inskrypcji na monetach, ale liczą się
grafitti (teksty “wydrapane”) i dipitti (teksty namalowane - nie do końca wiem czy dobrze
mam zapisaną nazwę i nie umiem tego potwierdzić).

Igrzyska olimpijskie - święto sportowo-religijne. Organizowano je ku czci Zeusa,

najważniejszego greckiego bóstwa w miejscowości Olimpia. (archaegraph.pl)

Najstarszymi tekstami są teksty prawne i liryka biesiadna.

Puchar/czara Nestora (730 r. p.n.e.) - “Jestem czarą Nestora, z której dobrze się pije”.
Możliwe, że właściciel pucharu nazywał się Nestor, choć nie można też wykluczyć
nawiązania do “Odysei”.

Kodeks z Gortyny (I poł. V w. p.n.e.) jest zapisany bustrofedonem.

Leukomata - inskrypcje namalowane na pomalowanych na biało deskach, które niestety

zgniły.

Schola (grecki), otium (łaciński) - szkoła

Schole - czas wolny intelektualistów, poświęcali go na pisanie swoich dzieł literackich

Zwój - z początku był poziomy (volumen), a zwoje pionowe (rotulus) pojawiły się dopiero w
średniowieczu. (notatka z HLG 1)

Kodeks - “średniowieczna książka”; rozwiązanie rewolucyjne; używany może wytrzymać

nawet 1000 lat. (notatka z HLG 1)

Ekfraza - szczegółowy opis literacki dzieła plastycznego lub architektonicznego. (wilanow-

palac.pl)
Agora - główny plac, rynek i centrum życia politycznego, religijnego oraz handlowego.
(wikipedia.org)

W malarstwie czarnofigurowym postacie są malowane czarną farbą, a w malarstwie

czerwonofigurowym czerwona glina jest użyta do przedstawienia postaci na powierzchni
naczynia.
(khanacademy.org)

Delfy (toponim)
W “Hymnie do Apollina” Homer podaje, że Apollo zamienił się w delfina, aby odnaleźć
kapłanów do swojej świątyni. Gdy natknął się na statek wskoczył na jego pokład i pokierował
wiatrami na wybrzeże Delf.
Myśli Greków o swoim pochodzeniu:
Pochodzenie od Trojan
Heraklici - od dorów, Heraklesa i jego synów

V/vi pne - uhistoryzowanie mitologii

Hekatajlos - “Genealogia”; kto był czyim synem, sięga królów spartańskich; wprowadza i
utrwala prozę

Herodot - ma czoło wysuwa historię ludzką; (“Dzieje”); opisał wojny perskie. Nie miał złego
zdania o innych kulturach z względu na jego arystokratyczne pochodzenie.

Tukidydes - atenocentryczny polityk i retor, gardził szczegółami, nie ujawnia źródeł,

natomiast przytacza mowy(41)

Efor - iv. Pne próba spisania historii Greków.

Każdy historyk miał swój własny sposób obliczania miar czasu np. pokolenie - od narodzin
do spłodzenia 1 potomka

Historie oceniano przez współczesne wzory co nie jest podejściem historycznym

Historia perpetua - jeden historyk ciągnął pracę drugiego

eponim - nazywanie imieniem urzędnika jakiegoś roku

Hippiasz z Elidy - próba stworzenie uniwersalnej rachuby czasu. Policzył liczbę zwycięzców i
pomnożył razy 4. Igrzyska co cztery lata odbywały się możliwie tylko w czasach Hippiasza.
nie wiemy w jakim miesiącu rozpoczynały się igrzyska. Nie przyjęła się, tylko wśród
erudytów.

III pne - Eratostenes z Cyreny stworzył tabliczek historyczne od upadku Troi. Zyskał na
popularności w imperium rzymskim.

Iv ne - Euzebiusz, dokonał korelacji rachuby olimpijskiej i chrześcijańskiej czyli od Abrahama

Vi ne obliczenie daty narodzin Chrystusa

Era męczenników - zliczanie dat od wstąpienie na tron Dioklecjana.

Urzędnicy w Rzymie zaczynali urząd od pierwszego stycznia stąd początek roku wtedy.

Xviii - liczenie czasu od pne(upowszechniło się)

1582 - kalendarz gregoriański, usunięcie 10 dni dla krajów katolickich.

Dla antyku podajemy daty według kalendarza juliańskiego.

Biografia - nie gatunek historiograficzny; opisywanie cech jednostek; v pne; ma za zadanie

chwalić lub ganić. Erudyci dla erudytów - nie angażowali się w polityke; zmiana z polityki
lokalnej na państwową. Nie jest chronologiczna, opisuje człowieka według pewnych
kategorii. Ujawniają źródła(tradycja pośrednia); Plutarch.

Mowy - sądowe, 17 na zgromadzeniach (Demostenes). Były wygłaszane, ale zredagowane.

Poezja - wyraża przede wszystkim ideały arystokratyczne. Solon w elegiach wyłożył swoje
reformy.

EPIGRAFIKA

Nauka o inskrypcjach, wykonanych na materiale twardym do publicznego wglądu. Odsyłają

nas wprost do momentu powstania.

Wyłączone:
Papirus
Monety
Na tabliczkach glinianych w piśmie linearnym B

Od powstania pisma do wojna perskich 5000 tys napisów

Czara Nestora - południowa Italia; Nestoros men eupoton poterion; Jestem pucharem
Nestora, z którego dobrze się pije.

Kodeks z Gortyny
Horos agony ateńskiej; jestem granicą Agory.

Inskrypcje są nierównomiernie rozłożone geograficznie z przyczyn polityczno społecznych.

Jest ich dużo z względu na stosunki polityczne, była to jedyna możliwość badań na tym z
względu na położenie(obszar świata peryferyjny dla Grecji). Turcja jest krajem tak bogatym
archeologicznie, że nie jest możliwością przerobienia tych materiałów.

PAPIEROLOGIA

Materiały miękkie:
Pergamin
Liście palmowe
Kora

Lepszy sposób zapisu:

Kodeks

Niemal wszystkie papirusy pochodzą z Egiptu z względu na specyficzne warunki pogodowe.

Z opuszczonych wioski
Z wnętrzności zwierząt
Z skrytek; 13 kodeksów; ewangelia Tomasza, Filipa

Greckie iv pne - viii ne ( większość z Egiptu); czas papirusów greckich

Papirusy dzielą się na:

Literackie
Dokumentowe np. rozwody, podatki, listy i wykazy
Semi Literackie np. teksty magiczne, ćwiczenia szkolne