lgon ngu

E
N NGON NGU HOC
N

AN KHOA HOCA BSL VIÆr.NAM

1
3-1970
 VAN DE LA-TINH HÓA CHÜ THÁI
NGUYEN KIM THAN
tác cua
voi sy công
và Tong Klm A
Hoàng Trân Nghjch

1. DAN TOC THÁI

1.1. Dan tÙc Thái là mot trong nhïng dan toc thiêu só dông dân nhit
& nuróe ta. Theo thQng kê nm 1960, dan tÙc Thái có 386.450 ngroi.
1.2. Dong bào Thái i vào mÙt vùng xung yéu mièn biên gloi tay-bãe
nroota Vùng ay chay suQt tir Lal-châu, Nghfa-lÙ, Son-la, qua Hoa-binb,
Thanh-hóa, vao Lan Nghë-an. Dön8 bao sóng tap trung nhât o Khu ty iri
Tay-bac (trên 27 van, tíre 45% so dân toàn Khu ), Có mÙt nên vn hóa lau
doi và phát triên, lai có s0 dân
trong döl dông cho nen dông bào Thal
dong motval tro råt quan trong dol Yol qua kht,
ca Khu Tay-bãc. hlÇn tai và trong cua
lai
1.3. Dong bào Thái ó nuoc ta tr
Tên «Thál » la do cach phien xrng la "Tay », có noi tr xung là" Thay
am co
truyen
ngroi Hân, mà ra (1).trong
trong các såch ci caa các sách cù, cho
la yêu

Dong bào Thái cung thugc mot

1.4.
Nùpg, Cao-lan, Sán-chi, Glay ttrc nhom ngôn ngt voi aöng bào
Ouf-chàu, Phén, Lr oViet-nam, Nhang), Bo-y, Pa-di, Thu-lao, Ngab
12

Choang ), Döng. BP-y, Le, Thuy, ngroi Thái, Cháng, (truróc day
vg
Mo-1a0, Ma0-nan... gol
&
Naoài ahing tai tigu
Trung-quoc, ng

tai San-la (1964) vù Lai-chåu (do tac ga tnn thap

1965) ra, durgc
tap Tir oung Thai
Ainh (in ro-né-ô) tieu tham kháo trong hai dol dieu
tai
Mèo, 1959. ban bo cão cça Sà chú geu cua lu
efinh hinh
giao duc (B6 giao duc) Dà cac 2záy dung chùgiáo d cua bùi này
ban báo cáo Khu t tri 1 hal
diêu traThai» cta Vi11fn khoa h0
ám thuc Vien ngón ngü hoc.
(1) Trong bai nay, chüng tier That cta
da quen thuoc. tot
Dan dùng danh ti KThaj
Thai b donh tu
 Thái-luong (túc Xiêm) và Lào o
Lào,Thál, Lr, Nhuon Lào; vól ngroi A-hom
ngrol San ß Mièn-dlen; nguoi
ó mién At-xam (dong bãc
Thál-lan;
An-do).
bào Thai phân biet hal ngành chinh:
1.5. Tir làu, dong quen
nhät tri vé nguon gôc cua
Thái den và Thái träng. Chra co Su gial thichdo la can cir vão màu áo ngan
ten goi này. Có Dgrol cho rang sy phan biet
do la cän c r vão nhirng vgch trên áo dal cúa
cua phu nï; có nguol cho rang
vao màu da. Mot bo phan ngr&i
phu nY; cüng có ngroi cho rang dya
MMat-châu v.V.. ty xung là
(Hoa-blnh) còn
Thài &MOc-chau (Son-la ), Dà-bác,
Thai do». Cüng chua glá thích drgc ro rng nguón goc cua tên gol nay.

Viec di cur cua Thái të cic

dong bào vùng thuoc min Nam Trung-
quoc tó dja bàn Tây-bac tht Vi¢t-nam hien nay không diên r a döng loat.
hal cua ngrot Thäi, ngành Thái den dën
Trong cuoe di c r lon lan
c r trú ó vùng Nghïa-lo,
truóc ( khoäng thë ký X - X I ; thoat dau, hÍ
L.al-châu roi theo lru vrc song M m à
Yên-báli, lan dân sang ciác vùng So'n-ta,
kéo dài hàng träm n m. Ngành
vào Thanh-hóa, Nghe-an. Cuoe di c r này
thé ký XIT. Nguoi Thái o MÙc-
Thái träng ß Mirong-lay ( Lai-châu) tir
Con nguoi Thái o Phù-yén
chau thi tir Lào sang khoang the ký XIV.
( Nghïa-lo ) là sr hop lhành cça ngroi Thái MÙc-châu, ngroi
Thái tring,
nguroi 1ày và ngroi MurÝng (2).
Nhïng dlêm
dic sr và dân tÙe hoc nói trên cüng tgo nen nhïng
1jch
nét khác biÇt trong tièng T hái.

2. TIENG THÁI

2.1. Dac aiem loai hinh co ban cua cic tiêng thuÙc nhánh Tày-Thál là:
Am tiét nào ckng có mÙt
1) Co môt he thöng thanh diÇu và båt ký
nguyen am va mot thanh diÇu
nh t djnh ;
2) Nhtng âm cuoi cça Am tiët chi han ché trong mot só âm vi nhat ainh;

3) Phan loa tir trong von tir co ban là tir don tiet;

4) Quan hê ngt pháp giYa các tir duoc biêu thi bng hal phuong thirc
chinh là trat ty cù pháp và tir hr;

trat tir xuol: trong cum tr mÙt chi u, tir

5) Cau trúc cça cum tir theo
bi han dinh dál truóc, tir h¡n dinh dat sau (trir nhYng tir bleu thË so lirong
chi hoat dÙng aat truróe,
tir «2 lró lên hoac chi mÙt vài tinh thii khác); tir
të chi döi tugng dt sau; trong cum të ha chieu thl chù ngr dat truoe,
vi ngu dät sau;
6) Co hàng logt danh tit và dong tir dùng lam cong cu ngt pháp : danh
ttr chi sy v-t cá thê và Ùng tir chi phirong hiróng.
2.2. Teng Thál o ViÇt-nam là mÙt ngôn ngY thong nhät. Tuy vay, giua
khac nhau ay trróe het
Cac vun8, nhïng nét khác nhau; nhïng cho
van có
bicu hien ve mat ngi âm và có khi c vÁ mat tr vung

Viin Lo,Ding Nghiêm Van, So lirge gioi thiu các nhóm

(2 Theo La
dan too Tay, Nùng, Thái o Viet-nam, Hü-nol, 1968.
 tiëng nof cua mot so
s vhng
So sánh nhing sy k3ác biÇt v ngY Am glïa
atên binh (3):
.

VIlil Moc-châu (1) Yen-cháu (3)

Murong-la Muong-lay

và thanh
() (V)
(1

kh

ro

20

So

thanh diÇu

2.3. Cn c vào sy
Thia iéng Thái giong nDau Va
khac
làm bon
Mal-son, phrgue got rongnhau ve ngt âm, có the Lan
1huan-chau,ong-ma
(Lal-chau), Than-uy
Dgon s r
Son-la),Tuin-gláo dung ß
dung & Muong-lay, en trrXa) an-chan n-Btao (trir tre 3 xã), Muùn
Sin-ho và 3 xa Phong-Lho,
Tuan-gláo uong-te, phia(Nghïa-lö).1
Bic
Dian-bie
Dg ngon 11 st
chau (Son-la), Phù-yên (Lal-chau). Phtrom
Lang-chánb, (Nghia-l0), ngôn ah-nhaf,
Mai-chau, Dà-bac
1r
mot
st dung
(Son-la), v..(Thanh-h0a). Phrong ngon IV (Hoa-binh),
Qul-chau, Que-pnOng,v.V..
&

(3) V2 giá
Nghe-an). sir
dung &Quan-bo
Yên-ch
so 1, tr-106.
tri cia cac
ký hiÇu ghi am (in
heo ngd), wem
3t dièa tra cùa N tap ehi
12
guyen Minh
Bre
«Ngon
và
Nguyen Khác Todn
 24. Gia cie vùng nol mol phirong
khác biQt nhö vê ngY âm. Chäng han, o
ngon ke trén, cing con mot só
Phong-th6, khong có ânm d ê m w - ( 6 ) ;
Quan-hóa,f-và ph-, a-và k h , Va t s a nhtng biên the tur do (7);
Qul-chau, không có c - c h i có kh-) va 8). Thanh digu cúa mÙt so të
cing không hoàn toàn don8 nhat.
có lfeh sir lâu
2.5. Vàg
doi nhat,
phurong ngon I rÙng nhät, dong ngwoi nhät,
có nhiêu di san vän hóa hon ca, có tiêm lyc kinh té doi dào
hon cas thu phu cça Khu tir tri Tây-bãc o vão vùrg này (thi x Son-la).
1e thong ngiY am cua phirong ngôn này có tinh pho bién cao.
Truoc dáy, de thong nhât và cál tiën chir viêt co truyen cça dân toc
minh, aàng bào Thái dä lay he thQng ngt am cüa phrong ngon I làm co
so, duy tri sir phân biêt d/l, blo, và co bo sung thêm ba phs am ph-, k h ,
s c n a phuong ngon

Dirol day, chúng toi xin miêu ti hg thong âm vi eita tiéng Thát thong
nhal dóo.
2.6. Cau trúe cùa am tiet tieng Thåi.
Tieng Thåi có nm logi binh âm i t. Cau trúc cùa môi logi nhr sau:
1) am gocthanh dieu
2) am goc a m cuoi + thanh diea
3) am dau Fâm gõethanh aiÇu
4) âm dàu +âm goc +âm cuói thanh diu
) am dau -âm dêm +âm goc +âm cuoi + thanh diÇu.
Vi du (9):
L0g1 1: i cchi», ú c bà nÙi;
Logi 2 và 3: må «chó , pà «cáv, di "anh , aw cchú ;
Loai 1: kin i n , titp ram rap";
TLoal 5: kwén a quang däng , (to) kwa" "(con) naf .
Am goc bao gii cing phal à nguyên am. Am Tãu bao glo cing phal là
phy am. Am dem chi có thê là ban nguyên am. Am cuoi có the là pho Am
hoe ban nguyên ám.
2.7. He hong am goc.
He thong nguyên am trong iéng Thal gom có miroi nguyên am don và
ba nguyoa åm dO! (vem trang sau)
Vi du:
àco, é ong bung ", è phiah ra
i Cchi ó «ir , hit
I « ir tr";
ó cay s-y», ö «nói chuyên, i bà noi ;
ië a mö chàl >, uo nuon "núng ninh, n «. tron.

(6) Theo sIr dièu tra cùa Nguyèn Minh Bte và Nguyen Khãc Toàn.
(7) Theo su dièu tra cua N
guyen Vn Ai.
(8) Theo str diêu tra cua Vi
Bà Hùng
(9 Ve gla tri cúc dúu ghi thanh difu cça càc tir dan trong bài noy, xin
aem .3. Chung tói vit rÝi tæng àm iet mot theo trugèn thong chu plet cna
döng bào Thái.
 Am dong sau

Am dong trirce
tron moF
Do nang không trôn moi hông tròn
mol

Cao

Hoi cao

Hol thipP
Thap

xét nbr sau

toi có mãy nhan
Theo tài lieu d thu thap dugc, chung
Thal Xip-xoong pan-na
(Van-
nam,
hac
1) tleng Xiêm, Lào,
voi cae
glta
cón co s t dol lip a m vi
hoe nguyén
Trang-quoe), tieng8 Thal & ta không
Bm dai va nguyé am ngan, trir trrong hop
duy nhat ala.
2) Chi có Am vi không th tr minh tgo thành
âm tl6t, không the
âm tiet mo.
diing sa phy âm dáu dë tgo thành
3) Trong phrong ngôn i . các am vi nguyén âm doi deu có khuynh
hirong don am hóa ) Vä mäl yéu to lgo thành thir nhat: 0
0 (xem 2.2).
no
4) CüngE trong phuong ngôn II, nu các ám vi nguyén âm hol eao (e,
o, ) dúng trroe nhïng am cuoi m. n, ", (am mü) thl ao nâng cua l o i
nhich len cao. V1 du:
kém-> kim dmin, hèn hin thay , z te z i 7a trên ,
kom-kim enhot", nün n a Ltên, h o - h i lau»; fak hom fdk
hùum &rau giÁn, konkin enguroi, thon-thù a túi.
5) Khf drng trróe phu âm goc lurüi và âm-?, nhïng am vi nguyên am
i, 6, e, o.có biên thë két hop: i ngän, é ngân, e ngan và o ngan.
2.8. He thÑng thanh diÇu.
Tiéng Thif có sáu thanh dieu. Dua vo thinh giác, và cn eú vào cac
am tiét tach roi, chung tol xin mieu ta van tat các thanh
dieu áy nbt sau
1) Thanh 1: diem
xuat phát thap, phan dau hol ogang roi lên dan
aitm két thúc trung binh; 8a0 gons
xuat
thanh stc irong tleng Viet nhrng Ute
phát thap hon. Vi
dy a
tga B20, Ta tbe
gol la a theng påk . dày. Chúng tol tg
2) Thanh 2: diêm xuat phat
dan & phan cuol; 8an grODg
thap, Dgang rol thoal thoal xuong va
neio hon. Vi dy: ma dch0 , nann
Ru
ay
nuyen tong tleng ViÇt nhirng trrong
3) Thanh 3: diem xuat phat
nung toi tam gol a theng
thap, truc xuong dàn rai lai uon Pa
voi diÁm xuát phát; lên De
gan go13 ant ol trong
dat, ná a cál no hung tol tgm Bo1 1a tieng Viêt. Vi du: ma p
theng thoi ».

)monophlongaison
 Vi tri rhát Aa Goc
Dau lat
Moi long
Iroi lrol luroi
Phuong
pháp phát Am

Am mül

aiec
Tãc
Am mieng diec, bat hoi th

kêu d

Tãc-xát

diec

kéu

Bên

Tuy vay b. d chiém uu the.

2) Trong c bon ph irong ngôn, 2 có hiën thê ty do j. HiÇn trong này thi
co nguyên nhan ljch sir: tiéng Thál co von không có âm xåt kêu må chi trom
co J Nhirng hln nay, trong thé he trë. z d chi¿m iru thé.

3 du:
vå s. Vi phrag ngon IV, con có maycip bién
t 2 t enhom,
the tr do vàz. fvathc

ago, tát-thah
duong di, e
cgt-sg evol' chir
4 Trong Cac phrong ngôn, r chi xuat hi n trong cic tir thuan hal a
tiet và blén the tir do Kho-
2.10. Am dem. guoe
Trong tiëDg Thal, chi có
mÙt âm dêm. Am này là bân nguyèn nhat
Nó chi xuät
hlén sau 3n ghie
Rat it thäy
cac phy am goc lui không bat hol dm và
nhirng am tet có Am dém này. Khác vol tiéng Vit, giól t
này trong tleng Thai bao gò cîng
phäl có m ot phy dm drng anm
kwdm dkë,
nól, tó kwa" tcon nal, ma? wa trroc. d o0ng
cra", zwan cal riu. «qua va, w@p t
2.11. He
thöng âm cuol
He thong Am cuoi trong urtss
Am. Dó là: Phy án1
tiêng Thal gom có: 7 phu am và 3 ban guyeu
müi:
Mién-e
Pho Ani tãc:
P k ? XV
Ban
nguy én ám: bi ngur
 Nhan xét: 1) Cac phu am làm Am cuoi deu tro thành phu âm khép
2) Hal phu åm goc lroi (, k) aêu co khuynh
"
brong
Dgc hoa sau các nguyên âm dong trroc không tron mol;
r o n h0a sau cåc nguyên âm dong sau tron moi (tfre là co
thèm hal bièn the ket hop ngac hoa và tron h0a). Khi dirng truoc
nal
pthe nkét nay, cicn).nguyên am
hop nga
dong truóc dèu gian trurong do (tirc là có bin

3Khi có mot trong ba am cuöi p, t, k thl chi thay thanh dieu 1 hoe
tbanh dieu 6 xuit hlên.
4) Khi có phå am yét hàu ? thi cüng ehi có thanh dieu 1 hoãe thanh dieu
xuat hien. Trong trirong hop do, hai thanh diÇu áy bién dang Thanh 1
en cao dot ngðt, truong dÙ rát ngin. Than h 6 xuong tháp aÙt ngot, trrong
do cüng rat ngan.
)Bán nguyên am j chi xut hiÇn sau các nguyên am do ng sau ban
nguyen am u chi xuat hten sau guyen àm dong sau khong tron mo o
trong trrong hop này, o phát âm nhu 4 ngàn); ban nguyên àm w co the
xuat hiÇa sau cac nguyên âm dong trroe và a, d.
Vi du : mam tham, müm emåm, pün oléa, thoi, pan chia, (to) pi"
con dia, pål ctr ngB, báp nhuc, va, bàp «tia bot, chiet, mat «hit tät»,
mit mo, ho, cåj thoa nroc), càw thách, dQ», lot akhe», pàjengon, dâu,
paj «diP, fük atät (vào m-t)», fa? «guiP, pok «d y", po? cböng, tou Cdrot",
u7 por con dau

3, CHU THÁI
3.1. Dong bào Thái có mot hÇ thong chï vlét riêng. Theo truyên thuyét
thi Lo Let (thé ký X ) là ngroi dä có cong Tàm cho thé chï aó dùng rÙn
Day trong nhân dân 1Thái Tây-bãc.
à chi Theo nhieu nhà khoa hoc thi chït Thál cüng nhir cht Xiêm, chï Lào,
v.V... thuoc ve nhánh chir An-do (11). Nhung chit Thál có hinh d ng råt
th. e kháe chr Bra-ho-mithie chie dtrgoe col là co nh t và là goc cua cac tht

vol chit thuoc nhánh An-d0, và may thir cht chính båt nguon tit ch Bra-ho
ai ani mi nhu Pa-li, bë-va-na-ga-rl. So vÛl chir viet cua các dân toc gin nhir
Kho-me, Niêm, Lao, Mlen-dtee, San, A-hôm, Thái & Xip-xooug-pan-na (Trung-
quoe), v. v chir Thal eua ta cüng khác. Böl vây, nguon gÑc eua cht Thál,
nhat là sr blén dôl cua nó trong quá trinh lich sr con là van de phal
nghien Cru saa hon nira.
Vi chra có tai i ê nào giái dáp tot hon van do nói trên, chüng tôi xin
hong gioi thiê gla thuyét cça L. Phi-no. Theo tác giå này, vào the ký VI sau
den cong nguyèn, ó Pe-gu (12) ngiroi ta có dùng mÙt thú chï gin giong thir
Vi dy
edoD *mplosf
(11) Xem H. Mas péro, Les langues Thai, trong bo Les langues du monde. T.I
Paris, 1952 tr 572 V. A. Itrin, Razvitie pix ma, Mokva, 1969, tr. 173.
oguyén (1 Mgf nuroc de lup caa ngroi Mon thinh ldp vão the ký Vt Nam
Mien-diên ngay nay. Näm 1057 bi nguoi Min chiem. Tir the ki XII den the
k XV. dil derói há qupèn cùa nguoi Thàt. Ti the ký XVI den the ky XVIII lo
b ngrèi fiën thöng tri. Bi de quóe Anh zdm chiem tie näm 1852.

17
 gian dó. Có lë thtr
thol duoc
chY dó da
chY truyên vào Cäm-pu-chia cùng 19p. Ngrol Tha
nguoi San, và ó day, nó di xratrlen doe va dä
ien
truyên vao các vàng cu trü xa cua o mang
da s r dung thit chï dó o nhïng vùng
& Bac Lào, nhÝ c ó các
theo trong các cuÙe di cur. O vùng Xip-xoong-pan-na,
chinh; o nhïng
nhà s r và viÇc chép kinh Ph-t, nó con giü duoe nhung chr
co (Båc-bo ViÇt-nam), nó dã suy doi; o Mièn-diên thi nó bi chi
vùng làp anh hróng c u a o
Miên-diÇn loal trir; còn ß lru vrc sông Mê-nam, chju
Chir tron cua ngroi Kho-me, nó tro
thành chï chinh thtrc cua virong quoc
väl sur bièn döi (14).
Su-kho-dai (13) và tir dó mà truyên sang Lào vól mÙt
cua chiY Thái & Bac-
Không the döng ý voi nhin dinh ve su suy do1
bo Viet-nam mà chi có thë cho ráng: nhân dân
Thál dây dä làm bièn doi
sinh hoat cua l n h , va
thr cht dó cho phù hop vól dieu kién giao tiep,
khac vot các thi chtr
do blen dol dÙc läp, thi chtr ay dä có nhiéu diëm
Cung nhánh.
3.2. Vi nhïng diëu kiÇn ljch sr kbác nhau, dong bào Thái & Tây-bice,
Thanh-hoa, ú Nghé-an có ba he Lhong chir trong ung vol ba vung (rem

húng 1 o trang.19
Qua bàng này, có thë th y rö:
1) Chüt Thái Tay-bác có hinh dang riêng
2) Chit Thái Thanh-hóa r t gin gül vói chit Lio

3) Chi Thái Nghê-an khác xa các thit chY Tày-Thái không nhiYng vë
hinb dang, mà con khic cå vè cách vi¿t: t t trên xuÑng drói, tir phai sang
trái. Cách viel này chac là chËu anh hrong cua cách viët chï Han. qua
ngroi ViÇt làm trung glan.

3.3. Tuy hinh dang co khác nhung chir Thál 1ày-bac. VAn gir drge
nhïng däc diêm bên trong cça cic thit chï Thái, Xlêm, Lào, Dac diem chi
yea là tinh chat hôn hop: va có tinh chat âm to vra có tinh chãt ám

tiet. Dãe diem này bieu hiÇn nh1r sau:

1) Mol ký hiÇu phu am (dong bào Thái goi là e to P) deu c ó the
thi mÙt am to nhat djnh, dong thÝi deu có the bleu thi mot âm tiet
blen
có phy am diu tuong trng ván o. Vi du: trong chï Thal
gom
Tay-bae
ký hieu blëu thi âm to b có the blëu thi am tiet bo (15).
2) Vtra có ký hlÇo ghi nguyên am don và nguyên am
Thäi gol doi,
chung oco
vira
hiÇu ghi t8 hop nguyen 4m và am cuoi (dong hào
hieu này là may tre 1a van ). Vi då: có nhïng ky bieu rleng d
thi dj. ün, V.V...
Bic diem thit hal l thanbh diu
riêng mà bing ký hieu phs am. Trong không
chr
duoe beu thi
Thal
báng
bleu thi bang
hal ký hieu kháe Tay-bãc, mol phy a
nhau: mot ký hiu thäp va mot h
(13) Con 9ot la Su-khó-thai ; do hai thiù ünh
giüa th ký XIl tai dia dien cùng ten nguoi Thài thanh
( vùng gi~a Thai-lan
(14) L. inof, Les nig
1956, tr. 99-995 écritures Lao, tap chi FranceAsie, s0 118-
(15) Co vàng ding mgt ký
higu riêng ( may khit ) de ghi van o
 PANG ICHO THÁI Ò CÁC
vÜNG *
MYPHùrENAjecniroN MNGIAY 9atAD NGH-AN THANH nosase AY TE
bud uJud ul u

3 22z 22
PW Uw VulJul d a n u ul

xalxAl xaly2,2xol xof

vc l l vl

V1 v66 v66 t 6 9 6 v

1eu YLVY

Các bing chú Thai trong båi anày do dong chi Nguyn Van Tai viét.
119
 thanh dieu cça van thuÙc ve nhóm thap s
cBo . Ky hiÇu thap dùng khi cao dung khi thanh diu cua van
ttre là cac thanh diÇu 1. 2, 3, ký hieu
là các thanh dieu 4, 3. 6.
thuoe ve nhóm cao » Lirc
åm dau v à ky hie
Dac aiem thir ba là sy két hop cua các ký hieu
van không hoàn toàn theo trât ty binh tuyën cua phat am. Trong chë Thal
âm dau. Do 1à các ký hlêu
Tày-bãc chi có ba ký hiêu vàn dat sau ký hiÇu
vän e. è, 0, 0, tro, aj va o r aat trtróc ký
ghi a, uo Và dn. Bay ký hiÇu ghivän w hai ben ky nieu ghi âm
hieu ghi âm dau; ký hieu ghi dat
Cac ky hieu ghi các van i, ié, it, äm, a và o (« may khit ") thl viét
fau. hieu
o phia trên, cùng mot hàng doc
vói ký hiÇu ghi phu om dau, ky ghi
phs åm
van u thi lai dat & phia duoi cùng mot hàng doc
voi ký hiu ghi
dau.
Co the dùng so do sau day de biêu thi vi tri cça các ký higu ghi van
lrong cht Thái: tre

Trên

Phy rieng
Trroe e, è, , ó, tro, d 0u(aw) (w) a , uo, on Sau
dáu hiên a

nay, c
mot si
hien.
Duroi 1)
So sän
3.4. Chir Thái cuot
Tây-hãc, vo hinh dang. tuy
hoan toan thong nhät. Co the giong nhau vë co ban
khong hurng hal k
phat la
nhau do qua bang so tháy nhïng cho
hiea pha àm (xem bang glong
sanh Cac ký 2)
hai chu
Nhir bang
này d chi ro. so voi chï T'hái 1 .
chr Thäi cae vün8 dùng à à
khac co nhïng vùng phrong 3)
sr khác biet nhir
non
Vesó lugog ky higu phu
sau am, cht Thál
sau:
nbieu
Voi chit
ky bieu Mrörng-lay, Phong- khuga;
20
 Ve dang chï,

Mirong-lay Phong-tho Moc-chau Phù-vên

So chr khác hän là: 10
hai So chï hoi khác là: 8 7 5
Ký biêu ghi "
& MÙc-chau, Phù-yên ký hiÇu ghi v
là ó vùDg phrong8
ky ngon I
va ll; ngrgc lal, ký hiÇu
ghi v ß vùng phuong ngon l Va lla y
Am hieu ghi " MÙe-châu, Phù-yên.
iét Ve nhiYng ký hiêu ghi van, sr khác nhau råt il,
ght
am 5 Tong cong, chï Thái có: 11 ký hiÇn ghil pho am (tè ci 6 ký hteu
dungó vhng phirong ngon D. 19 ky hieu ghi vàn và 3 ky hieu dac biet
dë ghi nu"
van
emÙt , kon engroi và de ghi am tiet lay la
36. De ghl eác ani diu, döng bào Thai ding cie ky hiêu da trinh bày
trong bang 1.
3.7. De ghi 9 âm cuQl m, a, ", P ,
ky higu trong bang lrên. Cu thê là dùng
k, ? J w dong bão Thal dùng &

k hiêu ghi âm: de ghi am vi

To thap

To cao

(Trir trirong høp J W d irng sau a vi nhiYng van aj, aw dä co ký hleu

riêng).
3.8. De ghi âm dêm, dong bào dùng ký hiÇu ghi âm (tà cao) và k
Satu hieu ghi ám j (to cao) ghép vel ký hiÇu ghi am göc. VE dy:
Am: Cach ghl: Am: Cach ghi:
wi nj+i we
Pj+
wie We j+e
3.9. Nhir vay, ve cách phien am. xét theo quan dièm âm vi hoe ngày
nay, chü Thái co mot so urn diem và nhugc diem. Uu dlem noi bat là trong
mot só trurong hop, da theo dúng vguyên tic ghi mot âm vj bäng mot ky
hieu. Diêu này the hiên rö o ba trurong hop sau dày:
D 8 ám cuoi p, t, k. m n. ", j w drge ghi bång 8 ky hieu (xem 37).
So sanh voi chir Vigt: åm cuoi k dugc ghi bang hai ký hiÙu ek và ec», am
cuoi dryc ghi bung hai ky hiÇu eng Và anh; am cuoi j duyc ghi bang
k y hleu i va y am cuoi w aroe ghi bäng hai ký hieu "u và "o
nhtrDe
và khác 2) Am dem cing dirge ghi bing mot ký hien (xem 3.8; di nhiên dùng
hai chï thi không tiet klêm). So sánh voli chir Viêt :âm dem droe ghi hang
u và On, (Vi du: xuê Noa).
ngon
3)Moi nguy ên am doi chi ghi bang mot ký hieu (xem bang 1), So sinb
voi chir Viet: ie drgc ghi bàng i ê , y , ian, "ya. (Vi du: tieu, yeu, kia
khuyal; tro drgo ghi häng «tro và cra; uo duge ghi bång auo và u a .
ahieu
 nhiëu trirÒDg hop,
khi khöng the gây nham
U'u dlem tht baf là trong am cuol w chi ghi bang
Vi du âm dan D Và
1an thi dã tiét kiêm ký hieu. 8 am cuoi.
am dâu de ghi
mot ký htÇu, dùng 8 ký hiÇu ghi
có the cho là iru diem thir ba là
Mot diem doc dio, sáng tgo và
diu ze-rô (xem bang D.
co ky hiÇu ghi am ve dang
hoc (chira xét
chï

chi xét riêng vë mit âm vi

3.10. Song, nhat la may
v . V . . ) c h ï Thai da có nhieu nhrrc djem. Ro
Cach ghép chï,
irroag hop sau day
thanh diêu chu yéu

riêng
có dáughi thanh diÇu (16). Yéu to
1)
Khong dau, và tuy da dùng
cho nó gån liên voi ám
là gin fên vói phan van thil laB
biet diroc
thanh diêu nhung mói chi phân
2

ky hieu âm dau de phân biÇt

ra rat dë doc nham.
trong 6 thanh díÇu. Thànih
hai ký hiÇu khác nhau.
2) Môi phu âm droe ghi bng nhau.Vi du c ó ký
3) Mot so âm vj nguyên âm drge
ghi bang 2 ky hiÇu khàc
vira ghl án vira ghi à (truoe
ghi ám vira ght a triroe p), co ky hieu
hieu vira chir Thai khó hoc, khó nho.
nhrge diëm chu yeu làm cho
k. t. Bay là nhiïng Thái c ó the gay
3.11. Nhan tháy tinh trang không
thông nhàt cua chë
Thal, nam 1954, song
trong viÇe sir dung trong nhan dan
ra nhiêu khó khn Thai-Meo, cac dong chí länh
thành lap Khu tr tri
song voi viee chuan bi Só giào duc Khu da dieu
dgo cua Khu d chù trirong thong nhat chu Thái
Thái và xåy drng phirong
an thong nhat chï Thái.
tra, nghién ciru chir
ngôn l làm c o so. Thing 11-1951,
Phirong án này ly chtr Thai vùdg phirong
tinh, huyên trong Khu da thóng qua phrong an do,
hoi nghf dai bléu càc nhieu nguyèn nhân khách
Nhung vi
quan vå chu quan, vi¢c pho blen chr
BANG I1- NGUYÈN ÂM VÀ VÅN
Thai thong nhat dä gàpnbieu trãc tru

0-
Thángnäm 1960, Khu üy Tay-bãc
1 Tr
di chù trrong cai tien chï Thái. aTieu
các

ban ngiY vän dân toc cua Khu di thant Cac

tle
chú triron
lap và xic tiën viÇc thurc hiên
này. Bo giáo duc dã cu cán bÙ ve gu ay
Nhieu doàn diëu tra nghiên etru ten dor
noi, chit viet dã duoc phái ve cac
Pna
gian nghiên d céu, xay
Sau mot thol kin=
day thr, dau tháng 11-1961, phrong a nn
wi
tien chr Thái dã dugc hoi ngh h drg
we
nuthong qua. Ngay 27-11-196l chr
wE Ltrong Chinh phú da phê chuan p dàn
án dó. Cua
3.12. Cht Thái cai tien có
nbtYng dlem mói sau dày:
1 a y he thong ngit ám cua phtrong ngôn I có bà sung thenm a ym
a ph, k , s eua pharons pgon i1 lam co so; cóo
bao
TAy
(16) Tuy Muùn -luy co " muy ed döng
de ghi a và thanh k
có u may cum d ghi uni i lhanh 6, nheng day vin khóng pl
rieng dñnj dë ght hianh difu.
 2) Thêm hai ký hiÇu có hinh
dang giong e và j de ghi thanh diêu; ke
ca dáu không ( môi
zê-rô ), t o phy am ( to thap », "to eao v), có 3 ky
hiêu, nhr vËy có the dam bào
ghi duoc 6 thanh dieu ;
3) Them dau utrên ký hiêu ghi âm a de ghi d, do dó, bo ba ky
hiÇu ghi äm, än, " và sira i cách phiên am p, it, ök;
4) Them hai ký hiÇu có hinh dang glong «
g» và r p de có phureng
tlen ghi nhïng të mrgn có am adu g và r, them ce ký hiÇu mói de ghi
d, au, twe, we, uDI, Wi,
5) Chuyen các ký hieu nguyên ß
am hàng doc (trên và duói ký hieu
phu âm)xuong hoc lên hàng ngang
6 Bo e may khit mà thay bang ký hieu ghi o sin co;
7) Stra lai hinh dang nlrng ký hiÇu ghi kh t o cao . r, ous
8) Sang tao thênm he thong chY in;
9) Dua 10 dn ng at câu vào chï viet
Nhr vay, chï Thai cal tien cüng tö ro khuynh hrong co ging ap dung
nguyen tãe åm vi hoc. da bot tinh chät âm liét, mà thiên ve tiuh chat âm to.
ày 3.11. Nhtrng tr 1961 dén nay, viÇc pho cap ch Thál tien tridn ch-m. Mot
trong nhirug ngayên nhân chu yeu cia hiêa trgng dö, theo ý ching toi, là do
ah ban than he thoug chr Thál ma ra.
Cht Thái qua là mot di san lâu doi và dä có thc dung trong doi song tinh
al.
than cua dong ibão fhal. Nhung nhla vao ttnh hinh hien nay ma xet, no co
nhieu mt bi han ché. Hien nay nguyên vong cua dong bào Thái là drél sy
ló. länh dao cua Dang, tién nhanh, tién manh de duoi kip miên xuói, xây dyng
ch khu Tây-bac thành mot khu phát riên vë kinh tè, viYng manh vé quoc phong.
hr Muon thyc hien duroc nguyên voug dó, not trong nlïng dieu kien rt quan
.ro trong là dong bào can nâng cao mau chóng trinh do vn hoa, khoa boc.
Trong mÙt niróe xä hÙi chú nghïa nhieu dân toe, muon git vYng thành qua
bac cách mang. muon nång cao trinh do chinh tri, v n hoa, khoa hoc mau cbông.
rieu
các dân toc thië so ein dra vào dân toc tru cot (dân toc e chu the 9), ngoài
ành
tiéng me dé ra cOD can h9 Và dùng tieng oi, chir vièt cua dan toc tru cot
oDE ay. Dó là con drong chac chan nhât, mau chóng nhat và cüng là con dirong
iúp ngån nhat. Trong tinh hinh nuóc ta mot nuróc không lon läm, nguoi khong
iéns dong låm, so lugng dân toc thieu so lai nhièu, trinh do kinh te, vn hóa chua
noi
phát trlen cao lämthl con durong ay lai càng can thiét và cing dúng. Nhur
kinb nghiem di chirug minlh, tiêng Thái, ch Thai chi có the giúp dong bào
eal
nam duge nbirng thwong thYc ve chinlh tri, vän hóa, khoa hoe, con muón nam
bi8 duoc nhrng kiên thte cao hon ve cic mat dó, dong bào can biet iëng Vict và
Thu cht ViÇt. Nhung chü Thái lat lkhông phai là eåi càu töt de dong bào co tihe de
ron dang chuyen sang hoc tieng Viet, cbir Viet vi binh dang. cãu trüc noi bÙ, v.v
cça hsi he thong chir dó khác nhau rát xa.
Ve hinh dang, chü Thái Tay-bãc khong giong bát ký he thoug chi
pl Tày-Thál nào. Nól mot cách nghiem khac thì nó co don, Dit gi thuy t la
có mot sQ sách báo töt, viët bång cht cua cac dâo toc Tay-Thài khàc thi dong
bào Thal cing không doe durge. Nhitng sách báo tot, viet báng chit Thai
Tay-bãc cüng không the lurn hành ra ngoàl pham vi cua khu VUC Cu t r cua
dong bào. Tac dung cua chir Thàl vl the rat hep.
 cål tien dã có mÙt tiën gag huong ve Dgnyên tác am
b0 là co
Tuy cht Thai c h o nen nhng
cai tien, vi cân tranh xao tron lung tung
vi hoc, nlhtrng vl ehi
la hien nay
van con va neu CIr git
nguyen tiih trang
ban cua n0
nhrgc d i ë i co hon, Liet kigm cong Cho Sre

thi khong có cách nào

dë làm ch0 nó glán di ba t n h r c h r in, utay
hon, co du phuong tien trusen
g r e i hoc, ngroÍ dung
chir, v.V)hon.
âm thong nhat lain
co
so và
Mat khác, tuy chr Thái ai lay he thong ngir nó
van
tö tich cro irong chY
viët cça nhieu vùng nlirng
hap thu nhiYng yu chu ay van con tina chat dja

de laf trong dong bào cåm giác cho ráng

phirong dê nho, de
3.15. Vi thé cân phai nghï cách làm cho chï Thál de hoc,
thiêu so anh
voi chï vi¿t cça ngroi ViÇt và cça nhiëu dán tÙc
dùng hon, gan là cách la-tinh hóa chï Thái.
em khác hon. Cách dó chi có the
hóa
o khu ty tri Tây-bãc dä yêu cau la-tinh
Tir lâu, mÙt sÑ anh chË em
chu « quðe ngï» dë phiên am tiëng Thàt
chir Thál; gân dây mÙt sö da düng anh chË

phän dông
và da có mÙt so sách in bang
chr phien am ày. Hlen nay
e m dan bo, tri thirc
và nhiêa dong bào ua nhat tri ung ho chleu brong do.
3.16. Tat nhiên không phai là không
có nguuol bän kho n. Cai bn
drgc cai
bào là xr ly nhu the nào de git gin
khon chinh cùa mot so
di san vän hóa cñ. Bn döng
kho n dó chinh dang. Nhrng la-tinh hóa cht Thál
hôa khong màu thuân vói nhau. Dùng cht
và giY gin nhïng di sán v n
la-tinh hoa de phlên àm các tac
là mot viÇo hoân toàn có
phäm cu
That cho biët ráng bó cht nom, ngroi Vit van có

the
the
làm dugc. Kinh nghiÇm
dùng c h ï quõc ngï de phien am tät Ca các såch nônm cü. Và cüng

nho do má nhirng di san vo cung qui gia nhr Q u o c åm thi tap cù

Nguy&n Träi, «Truyêa

Binh Chleu, v.v..
KiÁu cüa Nguya Du, Lue Van Tien nhcua
duoe pho blèn rong ral hon truroc. Vi the, t
Nguyea
dinh ta

s co the git gin duge nitng di sån ci cia dong hào Thil, hoga thé n~a
se con lam cho nhYng di sán áy phát huy tac dung tot adep hon bät ky
thof nào truoc day.
3.17. Mot so anh chi em khác con bn khoän: mot so dong bào co
thanh kiên voi ch Thai la-tinh hoa cça thire dàn Phàp xay dyag hol
chtag chièm dóng Tày- bic, nay lai chù truong la-tinh hoa thi làm the nao
de ding bio ing h tht chit ay droc. Bn khoän này cüng co phin
chinh dáng.
Ho1 thrc dân Pháp chiém dóng Tây-b c, chúng aä dùng mot hoc
Phop cùng mot vai ngroj Thái và Pháp khác xay dung cbt Thal
hoa(1 1a-t
Thir chï áy my dËc diêm sau dây
có
1) Duy trl cách dùng hal ký hiÇu de ghi mÙt
phu âm dâu:
hin, m m
hn, n:n P.:P ph, pr: ph

Dgn gn, :
t 't:t th,tr :lh
b, b :b kh, kr:kh

(17) Xem Deew hvan Kaan Edmond Chabant, Pab

1948. saan eb
 bng, ng : f, 'T: ch, cr:ts
hv, vD
hl, 1:1
k. :k h, r:h
k,
he, x: c

2) Dùng mot so ký hiÇu quen thuoc cua chü Pháp:

C:sgn:ou:u; ce: o.
3 5o hèt cãe däu phu throng dàag trong chY Viet mà thay bing mÙot
hoc hai chï cai
: r ; ue: ro; a: (aa:a)

ae:or;ee:e(e:).
Ve däu thanh ho dùng hai chtr và z dat
diÇu thi cuÑi ám tiét
Phirong hrong co ban cüa ho là kich thich dàu óc dan toc hep hoi
bng loi mi dàn, phinh phù ve truyèn thong cça cht ci và làm cho cht Thál
tach xa ch# ViÇt. DI doi voi mru mô lap x Thái , tho doan nói trên
ro rang là hòng làm cho ngiroi Thái ngi ve bon th1rc dan mà xa roi ngroi
Viet.
Nhung nêu nay ta có phrong hrong dúng ve mät chinh tri ckng nhr
ve mat khoa hoe và neu ta làm töt công tic giài thich thi dong bào chac
chan së ung ho viec la-tinh hóa chë Thài.

4-PHUONG ÁN LA-TINH HÓA CHU THÁL

4.1. Ve nguyên tàc xây dirug chï Thái la-tinh hoa, chúng toi dè nghi
1) Lay he thong ngt am Thái có tinh chat phò bien làm co so.
2) Theo sát nguyèn tic âm vi hoc, cQ gäng làm cho moi âm vi drgc
ghi bang mÙt ky hiÇu nhât dinh; khi không the gây nhàm 1än thi cüng có
the dùng mot ký higu ghi mÙt våi âm vi khac nhau.
co
3) Dira vo chï «quóc ngï nhtrng có the sira doi mot so aiêm quá
bat hop 1ý cua nó.
4.2. Chr Thál la-tinh hoa, mÙt khi dä droc nhdn dân Thái cháp nhan
và dugc Nhà niróc phe chuàn, s không con là chir viêt cça mot vùng Thài
riêng biet nào mà phaf là công cu giao tiep chung cua ngrol Thal ú các
gl vùng. Vi the nó phái phän ánh hÇ thong ngr am pho blen cua tleng Thái.
inh
Nhir dã nói ó 2.2-2.5, he thong ngï åm cua phuong ngôn I có tinh
pho blen cao. Nhurng vi mÙt so nguyèn nhân ngoai ngôn ngu, neu chi lay
he thong ngt am ày làm chuan thi, trong inh hinh hien nay, se không
thuan lori. Do dó, chúng toi cho r ng nên láy hê thöng ngt am thong nh t
xem 2.5) de làm co so la-tinh hoa chï Thái. Chù truong này không den
nol t2o ra mot bhe thong ngï âm nhân tao, vi nhïng åm ph, kh, ts
chi phán bö o mot s0 it të và không gây nên sy xáo tron troug he thong
ngr am Cua phroDg ngôn I Roi dây, mot quyên tù dien chinh tá rát nho
cung du giúp cho dong bào Thál viet cht Thái mot cach thong nhat. Cãng
xn not thêm là ngoàl nbà trurong, dàl phát thanh ra, chra nên dol hoi
 nhitng chuan
theo mrc ngr am thong nht

ngay mol nguol phälvièt. phát âm

phan ánh trên cbü theo nguyên tic am vi hoc
là chi can
4.3. Nol mÙt cách don gian,
don ngtr am nao co tac dung phin
phan ánh vào trong chù viët nhiYng có v
to có nghïa này voi yëeu to nghia khác c ü a mot ngón ngï chir
biet yëu cgnb nào do
ánh nhïng don vi chi khác nhau ó mot khia
khong cin phan xuat hiên eüa nó gay nên. Vi
do boan c nh
ve an hoc hay ve sinh lý hoc
t t on eluon dàl hon o trong tr ok dngye»,
du, trong lieng Thái, o trong cua o khacC nhau:
khác nhau do chi là do hoàn cánh xuät hien
nhung sir nua mo (co ban
o dal xuat biên trong các åm
e t mß (không có àm cuö),
(có phy åm müi làm àm cuo), cono ngan
Dguyen am cuo) ho~c nua khép (có phu âm tic làm âm cuo).
Nèu
thi xuät hiÇn trong các åm tlet khép
và Dgin, chung khong có tác dung
làm blën nghia
ta dol cho cho d à l chi theo nguyên tic ämvj hoe
eua ttr. Nhr vay chùng
ain
la motVa aVt. VIVay neu
co" n (o ngan) (mà chi dùng mot ký hieu
thì khòng dùng hal ký hleu
ke ngroi dtrng tuoiD thi lir®l phal
oD thôi. MÙt vi då khàc: khi phat am thi lurïi
khi phat am kà acon qugo
nhích vE phia truóc, mof phai det,
nhich vë phía sau mot chut,
mol Van det, khi phat am
ku
tao tbi lroi
tròn. Bo là nbirng lkhia eanh khàc
phai nhich hän ve phia sau, mot phat khác nhau ay do hoan canh Xuat hiÇn
nhau ve mat sinh 1ý; nlbiïng ch0
ke, co m0t nguyen am dong truroe
khác nhau må r a : trong trrong hop
nguyên âm dong sau, không
khong tròn môi, trong trirong hop kü, có mot
trón mól, con trong truong høp ku thi co mot nguyen am dong sau, tron
nhau thl nghia cua ke, ka, ku vân
moi. Néu ta dol cho cua am k ay cho
täc am vi hoc thi khôug
không biën döi. Dó là mÙt âm vi. Theo nguyen
can dùng ba ký biÇu nhr ( c , a k , «q chäng han mà chi can mot ký hi u,

thl se tiet klem irge nbiëu

vi dy k. Nhtr thë, theo nguyen ãc am vi hoc
ma khoa hoc.
ký hiÇu, chit viet së glan dj
chi duroc
Trong cách ghi åm cùa các nhà khoa hoc thi moi ký hiÇu
dao nhân
bieu thË mÙt am vi. Nhurng khf xây dyng chï viét cho dông
dân, ta không nhàt djnh phaf làm theo nhur the, vi se không tiet klem.

trong tieng Tháf có 7phu âm

va
åm Cuof
Nhur da nóf ó 2.11, h thöng
3 bån nguyén am. Neu ta dùng dtroc 10 ký hiÇu khác hán ký hlea
ghi am

mot chue
dau thi rat töt; nhung làm nhr thë thi s0 ký hiÇu se täng thém
don vi nïa, së ton thêm công stre cùa nhân dan dùng chï viët. Va
am da co
viec dùng 7 ky hlen ghi am dau da có và 3 ky hiÇu ghi nguyen
dt ghi am cuoi khong the gay nên sr nhàm lan g. Vi vây ta vin
dùng nhing ký hiêu da có iay.
Vi dy nên viet: mám t h a m , nen dan, pap quy n, käi acon
kuàng "con nai, tor «drói.
.4. Nhu dà noi 3.14 và 3.15, cht viet eùa các dâu toc anii em tr
nuóe ta can dura vào chï «quoc ngit. Doi voi cht Thai la-tinh hoa,
này eàng can thiét vi có tho nó mól gan chit Tay-Nüng, mà su gin
c a hal thir chï này së tao nên nhiÁa dièu klên thuan loi cho dong
thu c nhóm ngon ngr Tay Thál trao aoi vän hoa, giúp nhau tien
Song dien
chr cquöc ngr Xay drng tir the ký XVIl có mo
phil ci liéa dè ghi
khonghop 1, cin (18). Tu lau, Ho Chù jeh là nguoi
Ch, kh
(18) Xem Ván dë ci tien chï quoe ngta, Hà-ngt, 1967-
26
 Am V Chir, dau Am 1 Chï, dau

nh

ng
Am
ia
kh (19)
äu h
ch (19)
k
o'l
ph
ac th th
eD kh kh (19)
ns Am dem

ng
iÇu, ie
aiêu
Am
uo
rge
hân
iêm. ro ro
va
am
chuc
co Am
nên ng &

cuoi h
gà
trong

, d i e u

Thanh dáu sãc khong däu

n güi dau huyê dau nga
bao dieu dãu hof dân nng8

dfem
da cil
19)Theo ý chùng toi, nên düng c de ghi c. ckh de ghi kh, 9
de ghi x. Nhung theo muon cia mot so dong bào Thái, ckúng toi da dang
ch, kh, kh de ghi nhtng dm kë trên.
 vi du, Nguoi throng dùng f thay
tiën chir «quóc ngit trong thyc tiên;
chäc chan la trong mot ngay không
cho ph; z k thay cho c. Diêu
thay chod, gi;
mà cal tien cbir quoc
Dgr.
Xa nra, chung ta ckng së theo Nguroi
hóa mác phal nhtrng khuyêt
nên dë chit Thai la-tinh
V le dó, không the, can lam cho chir Thai
la-tinh
diêm cua chY equoc ngt. Nol mÙt cách cu nbieu ky hleu khic
hoa tranh drge nhYng'hiên trong nhur ghi mot ám vi bang chr quöc ngï.
am, v.V. trong
Dhau, không theo sát su phát trien cua ngï neu ra day phrong
nói o trên, chùng toi xin
4.5. Theo ba nguyên tãc d
an la-tinh hóa chï Thál.
He thong âm vl tiéng Thái vàcic ký hiÇu trong ciitf viët (xem trang 2.
1 thë nào cüng chi
thich: 1) Moi àm vi dù
Chi
ghi bang mot ký hiÇu dã nêu ra ó
có blen the kêt hop nhu
báng trên.
de
the dùng thêm các ký hiÇu g, Za-rat.
r
có
2) Ngoài nhïng ký hiÇu trén,
khac. Vi du: ki-l0-gam,
phlen dm tir mron cua tieng Viet hay cua ieng
3) Viët roi tirng am tiet, nhung döl vol nhüng âm tiét mo, có the bo ky hiea

ghi nguyên âm và viêt lHên hai ky hieu phy am.

Vi du:xläng "lurng, chi có

ty nhr s'ok la viet cook

de khoi 1ân voi "giac, cok
trrong
4) Chr
trong
hop in, chï hoa và nguyên täC viet chr hoa: nhr trong chir quoc ngi.
Cac dãu trong câu (châm, phay, dâu noi, ngojc don, ngo~e kép, V.V):
nhtr trong chir quöc ng
1.6. Sau dây là mÙt doan vån phiên ra chir Thái mói

Kák kèng b n mrong

(canh-gác-bän-mròug)

Chiu D Tal zirn kâk, l hen ban

(sang h ô m n a y a n h Tai - dung gac-trông- thay- ban, làng
mirong, nam din khàn chán héng. Ta vên mên mo khirn pai tüp
Cmurong, vùng n u o e dat - xinh - dep l ä m - m a t irÝi - n h r - l ó - lén ngon} cbt
pü, chu på mal lrong hro dét xé töng. muoi móh kuah. pleng
mù t a n dam tri8
(nül-caC-rung-Cay-vang-Tang-naDg roi-cham-srong COn
lai 20n zôn, Dam tokföng fung khun kh'àu xå
noi
(mây-tröl-liYng lo - nuróc-chay -0 o, ri rào -sóng tóe- lên-trang-xóa
Lôm ma tong på m·i kbh'èu, nok hong xlëu xlu. Fo làm
lông trom
gió -den-chgm-rirng cay xanh-chim - kêu- riu rit ngó xuong no
bon Da long, hen kôn qua
12p lan kuóng på kh'äu xuk luong
(mánh -ruong- khe -thay- ngrol-thap thoáng trong-rëng -
lúa chin-vau
Luong khan zù bón ni bau peh luong khan zú föng täm din pe dén
(canh -dep- ß-chò -này không -giong- canh-dep 0- noi-thap dät- Dau
(Tong Rim An
trích và phiên åm mo tieng
tap doc trong sách giáo khoa chu viet
So giào duc Khu o ngu,
Tây-bic xuat nan 1901
Dich: Canh gác bán ban Tal, 1
Säng nay, anh 1al mrÝng Sach

dep qua. Mat tröl nho dtrng gac, trong thày

mrÝng. bán tat truo
khol len
nul, cac rng cây
ngon phue
suong tan, mây tröi lo
Gió lay
lung. nuóc chay ào ào, sóng bån tóeraug
lén t
xó

dong rung cay xanh (ri), chim kêu riu rit. Nbin xuong n
duoi khe, trong
Canh dep
(anh) thày (bóng) nguoi thap thoáng trong biên u8 vn nang
dáy kbác cánh dep ó dong bng.
190
Son-la, 196-Hà-ngi,
28