II Rzeczpospolita – Konstytucja kwietniowa

Dążenie do zmiany ustawy zasadniczej

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Zmiana ustawy zasadniczej w Konstytucji marcowej (art. 125)

 zmiana Konstytucji może być uchwalona tylko w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów, względnie członków Senatu, większością 2/3 głosów
 wniosek o zmianę Konstytucji winien być podpisany co najmniej przez 1/3 ustawowej
liczby posłów, a zapowiedziany co najmniej na 15 dni
 drugi z rzędu na zasadzie tej Konstytucji wybrany Sejm może dokonać rewizji Ustawy
Konstytucyjnej własną uchwałą, powziętą większością 3/5 głosujących, przy obecności
co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
 co lat 25 po uchwaleniu niniejszej Konstytucji ma być Ustawa Konstytucyjna poddana
rewizji zwyczajną większością Sejmu i Senatu, połączonych w tym celu w Zgromadzenie
Narodowe

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej II kadencji (1928-1930)

 zgodnie zart.125 Konstytucji już ten Sejm miał prawo do zmiany ustawy zasadniczej
uchwałą 3/5 głosów przy kworum połowy ustawowej liczby posłów
 zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu do rewizji uprawniony był Sejm samodzielnie
(bez Senatu!)
 pierwszy projekt poprawek do konstytucji złożyli posłowie stronnictwa sanacyjnego
(BBWR) już w X 1928 (kierunek zmian ~ późniejszej konstytucji kwietniowej)
 nowej konstytucji nie uchwalono (brak większości koniecznej do zmiany konstytucji ->
powód rozwiązania przez prezydenta Ignacego Mościckiego Sejmu 30 VIII 1930)

Sejm RP III kadencji (1930-1935)

 16 XI 1930 wybory (tzw. wybory brzeskie) poprzedzone aresztowaniami liderów
niektórych partii opozycyjnych wobec sanacji
 ostatecznie BBWR uzyskał 249 mandatów w Sejmie i 77 w Senacie
 nowy projekt, tym razem już całkowicie nowej ustawy zasadniczej:
 złożyli posłowie BBWR na początku 1931
 prace sejmowej komisji konstytucyjnej trwały do 1933
 w pracach komisji, w ramach sprzeciwu wobec struktury komisji, brali udział
wyłącznie posłowie sanacji
 26 I 1934 sprawozdanie z prac komisji referenta Stanisława Cara:
 miał przedstawić wówczas 63 tzw. tezy konstytucyjne
 w drodze sprzeciwu posłowie opozycyjni opuścili salę plenarną
 Car w porozumieniu z marszałkiem Sejmu Kazimierzem Świtalskim podjedli decyzję o
głosowaniu tez jako projektu nowej konstytucji -> pod nieobecność (zawiadomionych o
tym) posłów opozycji procedowano dalej, przyjmując projekt w II i III czytaniu
 projekt trafił do Senatu, gdzie (na polecenie Piłsudskiego) prace senackiej komisji
konstytucyjnej trwały długo -> ostatecznie Senat przyjął (z poprawkami) projekt
konstytucji 16 I 1935
 Sejm przyjął poprawki Senatu i uchwalił ustawę zasadniczą 23 III 1935
 Prezydent podpisał ustawę 23 IV 1935 r., weszła w życie 24 IV 1935
Fundamenty ustrojowe
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
II Rzeczpospolita – Konstytucja kwietniowa

 „Ustawa Konstytucyjna” – łącznie 81 artykułów

 14 rozdziałów:
I. Rzeczpospolita Polska VIII. Siły zbrojne
II. Prezydent RP IX. Wymiar sprawiedliwości
III. Rząd X. Administracja państwowa
IV. Sejm XI. Kontrola państwowa
V. Senat XII. Stan zagrożenia państwa
VI. Ustawodawstwo XIII. Zmiana konstytucji
VII. Budżet XIV. Przepisy końcowe

Dekalog
Art. 1. [prymat państwa]
1. Państwo Polskie jest wspólnem dobrem wszystkich obywateli.
2. Wskrzeszone walką i ofiarą najlepszych swoich synów ma być przekazywane w spadku dziejowym z pokolenia w
pokolenie.
3. Każde pokolenie obowiązane jest wysiłkiem własnym wzmóc siłę i powagę Państwa.
4. Za spełnienie tego obowiązku odpowiada przed potomnością swoim honorem i swojem imieniem.
Art. 2. [zasada koncentracji władzy publicznej w osobie Prezydenta RP]
1. Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej.
2. Na Nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historji za losy Państwa.
3. Jego obowiązkiem troska o dobro Państwa, gotowość obronną i stanowisko wśród narodów świata
4. W Jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa.
Art. 3. [zasada zwierzchnictwa Prezydenta RP]
1. Organami Państwa, pozostającemi pod zwierzchnictwem Prezydenta
Rzeczypospolitej, są: Rząd, Sejm, Senat, Siły Zbrojne, Sądy, Kontrola Państwowa.
2. Ich zadaniem naczelnem jest służenie Rzeczypospolitej.
Art. 4. [prymat państwa nad społeczeństwem]
1. W ramach Państwa i w oparciu o nie kształtuje się życie społeczeństwa.
2. Państwo zapewnia mu swobodny rozwój, a gdy tego dobro powszechne wymaga, nadaje mu kierunek lub normuje
jego warunki.
3. Państwo powoła samorząd terytorjalny i gospodarczy do udziału w wykonywaniu zadań życia zbiorowego.
Art. 5. [prymat społeczeństwa (zbiorowości) nad jednostką]
1. Twórczość jednostki jest dźwignią życia zbiorowego.
2. Państwo zapewnia obywatelom możność rozwoju ich wartości osobistych oraz wolność sumienia, słowa i
zrzeszeń.
3. Granicą tych wolności jest dobro powszechne.
Art. 6. [nacisk na obowiązki obywatela względem Państwa]
Obywatele winni są Państwu wierność oraz rzetelne spełnianie nakładanych przez nie obowiązków.
Art. 7. [uzależnienie praw politycznych od zasług obywatela na rzecz Państwa]
1. Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia na sprawy
publiczne.
2. Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych uprawnień.
Art. 8. [podkreślenie wartości pracy]
1. Praca jest podstawą rozwoju i potęgi Rzeczypospolitej.
2. Państwo roztacza opiekę nad pracą i sprawuje nadzór nad jej warunkami.
Art. 9. [prymat dobra powszechnego]
Państwo dąży do zespolenia wszystkich obywateli w harmonijnem współdziałaniu na rzecz dobra powszechnego.
Art. 10. [prymat celu zbiorowego (Państwa) nad jednostkowym]
1. Żadne działanie nie może stanąć w sprzeczności z celami Państwa, wyrażonemi w jego prawach.
2. W razie oporu Państwo stosuje środki przymusu.

Prawa i obowiązki obywateli

II Rzeczpospolita – Konstytucja kwietniowa

Brak osobnego rozdziału, a nawet pojedynczych przepisów poświęconych prawom i

obowiązkom obywatelskim.
Art. 81.
1. Niniejsza ustawa konstytucyjna wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.
2. Jednocześnie uchyla się ustawę z dnia 17 III 1921wraz ze zmianami, wprowadzonemi ustawą z 2 VII 1926 z
wyjątkiem art. 99, 109 – 118 oraz 120.
Art. 68.
1. Żadna ustawa nie może zamykać obywatelowi drogi sądowej dla dochodzenia krzywdy lub szkody.
2. Poręcza się wolność osobistą, nietykalność mieszkania i tajemnicę korespondencji.
3. Ustawy określą warunki, w jakich może być dokonana rewizja osobista lub domowa albo naruszona tajemnica
korespondencji.
4. Nikt nie może być pozbawiony sądu, któremu z prawa podlega, ani karany za czyn, niezabroniony przez prawo
przed jego popełnieniem, ani też zatrzymany bez nakazu sądu dłużej niż czterdzieści osiem godzin.
Utrzymane w mocy przepisy Konstytucji marcowej:
 art. 99 – ochrona własności
 art. 109, 110 – ochrona praw mniejszości narodowych
 art. 111-116 – gwarancja wolności sumienia i wyznania, autonomii kościołów i związków
wyznaniowych, zasada równouprawnienia wyznań z naczelną rolą wyznania
rzymskokatolickiego
 art. 117 – zasada wolności nauki
 art. 118 – powszechny obowiązek nauki
 art. 120 – obowiązek nauki religii w szkołach
Brak m.in.:
 art. 95 (zakaz dyskryminacji ze względu na pochodzenie, narodowość, język, rasę lub
religię -> zob. art. 7 ust. 2)
 art. 96 (równość wobec prawa)
 art. 101 (swoboda przemieszczania się)
 art. 104 (wolność słowa -> zob. art. 5 ust. 2)
 art. 105 (wolność prasy)
 art. 107 (prawo do petycji)
 art. 108 (wolność stowarzyszeń i zgromadzeń -> zob. art. 5 ust. 2)
 art. 119 (bezpłatność nauki)
 art. 121 (cywilnoprawna odpowiedzialność państwa za działalność organów)

Zmiana konstytucji (art. 80)

1. Zmiana Konstytucji może być dokonana z inicjatywy Prezydenta RP, Rządu lub 1⁄4 ustawowej liczby posłów.
2. Wniosek, postawiony przez Prezydenta RP, może być głosowany tylko w całości i bez zmian lub ze zmianami, na
które Rząd imieniem Prezydenta RP wyrazi zgodę.
3. Ustawa, zmieniająca Konstytucję z inicjatywy Prezydenta RP, wymaga zgodnych uchwał Sejmu i Senatu,
powziętych zwykłą większością głosów; z inicjatywy zaś Rządu lub Sejmu – zgodnych uchwał, powziętych
większością ustawowej liczby posłów i senatorów.
4. Prezydent RP może w ciągu 30 dni od otrzymania projektu ustawy, zmieniającego Konstytucję, zwrócić go
Sejmowi z żądaniem ponownego rozpatrzenia, które może nastąpić nie wcześniej niż na następnej kadencji.
5. Jeżeli Izby Ustawodawcze uchwalą ponownie projekt bez zmian, Prezydent RP, stwierdziwszy podpisem moc
ustawy zarządzi jej ogłoszenie, chyba że rozwiąże Sejm i Senat.
Władza prawodawcza
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Sejm i Senat
 organy państwa pozostające „pod zwierzchnictwem Prezydenta” (art. 3)
 5-letnia kadencja Sejmu (art. 32) i związana z nią kadencja Senatu (art. 47)
 skład (art. 33 i 47):
 Sejm:
 II Rzeczpospolita – Konstytucja kwietniowa

 208 posłów wybieranych w 104 2-mandatowych okręgach wyborczych (liczba

wskazana w ordynacji wyborczej z 8 lipca 1935 r.)
 Senat: 96 senatorów (liczba wskazana w ordynacji wyborczej z 8 lipca 1935 r.)
 procedura legislacyjna (art. 37, 48, 53, 54):
 uchwała Sejmu (zwykła większość głosów z kworum 1/3 ustawowej liczby posłów)
 uchwała Senatu (j/w)
 odrzucenie ewentualnych poprawek lub uchwały Senatu odrzucającej projekt
(większość 3/5 głosów)
 podpis Prezydenta + ogłoszenie w Dzienniku Ustaw + prawo weta prezydenckiego
 prawodawcze:
 „Sejm sprawuje funkcje ustawodawcze”(art.31, 46)
 prawo inicjatywy ustawodawczej i ustrojodawczej (art. 50, 80)
 ratyfikacja wybranych umów międzynarodowych (art. 52)
kompetencje

 kontrolne:
 wotum nieufności („żądanie ustąpienia”) wobec Rządu / ministra (art. 29, 31, 46)
 pociąganie do odpowiedzialności konstytucyjnej Prezesa RM lub ministrów przed TS
(art. 30, 31)
 prawo do interpelacji (art. 31, 45)
 uchwalanie absolutorium (art. 31)
 wyraźne wyłączenie „funkcji rządzenia Państwem” z kompetencji Sejmu (art. 31)

Prawa wyborcze i wybory

Czynne prawo wyborcze (art. 33):
 każdy obywatel
 pełnia praw obywatelskich i cywilnych
 cenzus wieku (24 Sejm i 30 Senat)
 dodatkowe ograniczenia możliwe w ordynacji wyborczej (art. 33, 47)
np. czynne prawo wyborcze w wyborach do Senatu miały wyłącznie: osoby odznaczone orderami,
posiadające wykształcenie wyższe / stopień oficerski, piastujące stanowiska z wyboru w organach
samorządu gospodarczego, określonych organizacji gospodarczych, zawodowych i stowarzyszeń
Bierne prawo wyborcze (art. 33):
 j/w
 cenzus wieku (30 lat – Sejm; 40 – Senat)
Sejm: 4-przymiotnikowe wybory (powszechne, tajne, równe i bezpośrednie) (art. 32):
 104 dwumandatowe okręgi wyborcze
 ograniczone prawo do zgłaszania kandydatów na posłów (tylko tzw. zgromadzenia
okręgowe, które ustalały listy kandydatów)
Senat:
 1/3 senatorów powołuje Prezydent RP (prerogatywa: art. 13, 47)
 2/3 senatorów wybieranych w wyborach (art. 47) przez wojewódzkie kolegia wyborczeel
(degaci do kolegiów wybierani przez zebrania obwodowe)
Władza wykonawcza
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Prezydent RP
 naczelna, „nadrzędna” rola w państwie (art. 2, 11), w tym zwierzchnictwo nad innymi
organami państwowymi, włącznie z Sejmem, Senatem i sądami (art. 3)
 źródło władzy państwowej (art. 2)
 7-letnia kadencja (art. 20)
 podział kompetencji na:
 II Rzeczpospolita – Konstytucja kwietniowa

 zwykłe: wymóg kontrasygnaty Prezesa RM i właściwego ministra (art. 14)

 prerogatywy: brak wymogu kontrasygnaty- uprawnienia osobiste (art. 14, art. 13)
 zasada nieodpowiedzialności Prezydenta RP za akty urzędowe (art. 15)
 przysięga (art. 19): Świadom odpowiedzialności wobec Boga i historji za losy Państwa, przysięgam Panu
Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Św. Jedynemu, na urzędzie Prezydenta: praw zwierzchniczych Państwa
bronić, jego godności strzec, ustawę konstytucyjną stosować, względem wszystkich obywateli równą kierować
się sprawiedliwością, zło i niebezpieczeństwo od Państwa odwracać, a troskę o jego dobro poczytywać za
obowiązek. Tak mi dopomóż Bóg i Św. Syna Jego Męka. Amen.
 koordynacyjne: „harmonizuje działania naczelnych organów państwowych” (art. 11)
 wykonawcze
 prawodawcze:
 stanowienie prawa: dekrety z mocą ustawy na wniosek RM w ramach umocowania
ustawowego (art. 49, 55-57)
 podpisywanie i ogłaszanie ustaw i dekretów w Dzienniku Ustaw (art. 54, 57)
 inicjatywa ustrojodawcza (art. 80)
 zwołanie i rozwiązanie Sejmu i Senatu + otwarcie / zamkniecie / odroczenie sesji (art.
12)
 rozwiązanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji (prerogatywa- art. 13)
 zawieranie i ratyfikacja umów międzynarodowych (art. 12)
 prawo weta ustawodawczego (Sejm i Senat odrzucają większością) (art. 54)
 sądowe:
 prawo łaski (prerogatywa – art. 13, 69)
 powoływanie Pierwszego Prezesa SN, sędziów TS (prerogatywa- art. 13, 71)
kompetencje

 kreacyjne:
 mianowanie i odwołanie Prezesa RM („wedle swojego uznania”) i ministrów (na
wniosek PRM) (art. 12, 13 [PRM – prerogatywa])
 mianowanie określonych urzędników (art. 12), Prezesa NIK (prerogatywa- art. 13,
77), sędziów (art. 65)
 powoływanie senatorów prezydenckich (prerogatywa- art. 13)
 wyznaczenie na czas wojny następcy Prezydenta RP (prerogatywa- art. 13)
 wskazanie kandydata na Prezydenta RP (prerogatywa- art. 13)
 wojskowe:
 zwierzchnik Sił Zbrojnych (art. 12)
 mianowanie i zwolnienie Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych
(prerogatywa – art. 13)
 polityka zagraniczna:
 stanowienie o wojnie i pokoju (art. 12)
 reprezentacja państwa w stosunkach zagranicznych, przyjmowanie i wysyłanie
przedstawicieli dyplomatycznych (art. 12)
 wskazanie kandydatów na urząd Prezydenta RP przez:
 Zgromadzenie Elektorów
 ustępującego Prezydenta
 wskazały oba uprawnione podmioty -> wybory powszechne spośród 2 kandydatów
 Prezydent RP nie wskazał i nie zarządził wyborów -> kandydat od Zgromadzenia
Elektorów uznany za wybranego
(art. 16-

 Zgromadzenie Elektorów:
wybór
18)

 Marszałek Senatu (przewodniczący)

 Sejmu (z-ca)
 Prezes RM
 Pierwszy Prezes SN
 II Rzeczpospolita – Konstytucja kwietniowa

 Generalny Inspektor Sił Zbrojnych

 75 elektorów (50 od Sejmu, 25 Senatu)

Rząd
= Prezes RM + ministrowie
 wykonawcze:
 „kierowanie sprawami Państwa”
kompetencje

 domniemanie kompetencji na rzecz Rządu (art. 25)

 prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych przez PRM, ministrów i RM (art.
27)
 prawodawcze: prawoinicjatywy ustawodawczej i ustrojodawczej (art.50,80)
 odpowiedzialność polityczna:
 pełna przed Prezydentem RP (art. 28)
 graniczona przed parlamentem (art. 29)
 odpowiedzialność Prezesa RM i ministrów konstytucyjna przed TS (art. 30)