Toksykologia Weterynaryjna

Wstęp
 Definicje

• Toksykologia – Nauka o truciźnie i zatruciu.

Zajmuje się identyfikacją trucizn, ich
właściwościami, w tym wywoływanymi przez
nie efektami biologicznymi.
• Etymologia: τοξικός - trujący
 Definicje

Trucizna – dowolna substancja (ciało stałe,

ciecz lub gaz), która w wyniku kontaktu z
organizmem zaburza jego procesy fizjologiczne.
Ten wpływ jest bezpośrednim wynikiem
właściwości danej substancji, bez udziału
czynników mechanicznych, czy termicznych.
(Osweiler, Toxicology 1996)
 Definicje
• Toksyna
– trucizna pochodzenia biologicznego

• Ksenobiotyk
– substancja, która pojawia się w ustroju, choć nie jest ani
produkowana przez tkanki ustroju, ani jej obecność nie
wynika z procesów fizjologicznych.

• LD 50
- Dawka substancji powodująca śmierć 50% osobników
badanej populacji
 Ogólny podział
Trucizny (T): LD50 dla drogi pokarmowej
< 200 mg/kg
LD50 dla drogi skórnej < 400 mg/kg
LD50 dla drogi oddechowej
< 1 mg/l powietrza /4h
Substancje szkodliwe (Xn):
LD50 < 2000 mg/kg
Toksykologia zajmuje się substancjami o wartości LD50 < 4000mg/kg
 Drogi zatrucia
• Pokarmowa

• Skóra (śluzówki)

• oddechowa

• Parenteralna
Diagnostyka Toksykologiczna
 Diagnostyka toksykologiczna
1. Wywiad toksykologiczny
2. Objawy kliniczne
3. Zmiany anatomopatologiczne
4. Badania laboratoryjne
 Badania laboratoryjne

• Badania wstępne:
- cechy (badania) organoleptyczne
- odczyn pH materiału (treść żołądka oraz przedżołądków - przeżuwacze)
- ewentualna obecność obcych ciał stałych lub związków chemicznych
- niefizjologiczne zabarwienie
- nienaturalna woń
• Wstępne badania chemiczne:
- w rurce do prażenia
- barwienie płomienia
- analiza jakościowa toksycznych anionów i kationów
• Wyodrębnianie trucizn z materiału biologicznego
• Analiza ilościowa (np. techniki chromatograficzne)
 Badania dodatkowe
• Badanie botaniczne
• Badanie biologiczne (obecnie rzadko)
 Wywiad toksykologiczny
Cel wywiadu toksykologicznego:
1. Określenie z jakimi czynnikami pochodzenia
chemicznego bądź roślinnego zwierzęta mogły
wejść w kontakt
2. Ukierunkowanie zakresu badań laboratoryjnych
3. Przeprowadzony prawidłowo pozwala obniżyć
koszty i czas analizy
4. Jest pomocny w dokonaniu wstępnej
diagnostyki różnicowej
Przeprowadza lekarz weterynarii na miejscu zdarzenia z osobą
/osobami obecnymi na miejscu zdarzenia, właścicielem zwierząt
czy osobą zajmującą się zwierzętami (przede wszystkim ich
żywieniem i pielęgnacją)
Elementy wywiadu toksykologicznego

Wywiad toksykologiczny

Tło Pomieszczenie Gospodarstwo Środowisko

(pastwisko)
 Tło
Daje obraz zachorowania
1. Ilość zwierząt z podziałem na gatunki
2. Opis zwierząt: wiek, płeć, gatunek, masa ciała, kondycja, stan
fizjologiczny
3. Ilość zwierząt padłych, chorych, poddanych ubojowi z konieczności
4. Ustalenie miejsca i daty pierwszych objawów
5. Żywienie:
• Zmiana żywienia!!!
• Ogólne warunki przygotowywania, przechowywania i podawania
pasz
• Technologia żywienia / prawidłowa dla danego gatunku zwierząt
• Warunki higieniczne, sanitarne podczas przygotowywania i
podawania pasz
• Wygląd pasz - świeżość, obecność ciał obcych, grzybów, chwastów,
roślin trujących
• Dostęp do wody / pochodzenie wody / awarie w dostawie wody
 Pomieszczenie
1. Warunki zoohigieniczne w pomieszczeniach dla
zwierząt / wentylacja - rodzaj, awarie,
kanalizacja – odprowadzanie ścieków i
odchodów zwierząt / częstotliwość,
oświetlenie, ogrzewanie / rodzaj/ temperatura
w pomieszczeniach /awarie
1. Od jak dawna zwierzęta przebywają w tych
pomieszczeniach / nowe, stare
2. Materiały, z jakich zbudowane są
pomieszczenia dla zwierząt
3. Dostęp do pomieszczeń dla osób postronnych
4. Zabiegi remontowe / rodzaj / data np.
malowanie, tynkowanie, uszczelnianie okien
5. Zabiegi deratyzacji, dezynfekcji, dezynsekcji
(3D) / rodzaj, używane środki / data / osoba
przeprowadzająca zabieg – właściciel,
wyspecjalizowana firma
 Pastwisko

1. Odległość pastwiska od pomieszczeń dla zwierząt

2. Zabezpieczenie pastwiska (ogrodzenie i możliwość
przedostawania się zwierząt na inne pola)
3. Rodzaj roślin rosnących na pastwisku
4. Ostatnie zabiegi chemiczne na pastwisku / data
(nawożenie, środki chwastobójcze)
5. Dostęp do wody na pastwisku / pochodzenie wody
(dowóz beczkowozami, inne źródła np. rzeka, staw)
6. Możliwość kontaktu z czynnikami toksycznymi w drodze
na pastwisko (zabiegi chemiczne wzdłuż rowów, w
zbiornikach wodnych i in.)
7. Pora letnia – zabezpieczenie zwierząt przed wysokimi
temperaturami (wiaty, osłony)
 Gospodarstwo
1. Magazyny paszowe:
zabezpieczenie / rodzaj pasz /
ewentualna obecność środków
dezynfekcyjnych, środków ochrony
roślin / pestycydów
2. Magazyny środków dezynfekcyjnych,
ochrony roślin, chemicznych
pestycydów:
zabezpieczenie / rodzaje i nazwa
składowanych środków / dostawa
nowych preparatów
3. Zabiegi remontowe i 3D w
magazynach paszowych / data/
zabezpieczenie pasz
4. Ogólny porządek w gospodarstwie
składowanie pustych opakowań po
środkach chemicznych, możliwość
wydostawania się zwierząt poza
pomieszczenia
 Środowisko
1. Rejon (okolice typowo rolnicze, rejony
przemysłowe)
1. Obecność zakładów przemysłowych
emitujących substancje szkodliwe /
rodzaj tych substancji
2. Sposób odprowadzania ścieków przez te
zakłady / oczyszczalnie ścieków / awarie
/ data
3. Urządzenia odpylające / sprawność /
awarie / data
4. Zwrócenie uwagi na produkcyjność
zwierząt:
- mleczność, przyrosty wagowe, nieśność
5. Problemy rozrodu: zmiany w płodności,
plenności, częstotliwość ronień, czas
trwania problemów dotyczących układu
rozrodczego, zniekształcenia płodów
 PISMO PRZEWODNIE DO PRACOWNI TOKSYKOLOGICZNEJ
Zatrucia ptaków i zwierząt gospodarskich : przeżuwacze, trzoda chlewna, konie

Opracowywane na miejscu przez lekarza weterynarii na podstawie

przeprowadzonego wywiadu. Powinno być dostarczone do Pracowni
Toksykologicznej wraz z pobranymi do badań próbkami
1. Data opracowania pisma
- nadawca przesyłki (nazwa, adres, nr telefonu kontaktowego,
instytucja)
2. Odbiorca - adres i nazwa laboratorium toksykologicznego
3. Imię i nazwisko / nazwa gospodarstwa, dokładny adres właściciela
materiałów / telefon kontaktowy
4. Ogólna liczba zwierząt w gospodarstwie z podziałem na gatunki
5. Liczba i gatunki zwierząt chorych, padłych lub poddanych ubojowi z
konieczności
6. Objawy kliniczne / miejsce / czas zachorowania
- okres trwania choroby
- okoliczności śmierci zwierząt
7. Stosowane w związku z zaistniałą sytuacją leki /nazwa /ilość
8. Data sekcji i zmiany anatomopatologiczne
PISMO PRZEWODNIE DO PRACOWNI TOKSYKOLOGICZNEJ c.d.

9. Opis żywienia / rodzaj, jakość, ilość paszy / data ewentualnej zmiany

paszy / przy wypasaniu zwierząt w okresie letnim opis pastwiska
10.Warunki higieniczne - pomieszczenia dla zwierząt:
- magazyny paszowe
- magazyny środków ochrony roślin i nawozów mineralnych
- data ostatnich zabiegów remontowych i 3D
- nazwa środków chemicznych w gospodarstwie, z którymi
zwierzęta mogły wejść w kontakt
11. Opis środowiska
12. Sugestie lekarza - w jakim kierunku wykonać badania toksykologiczne
13. Wykaz materiałów przesłanych do badań. Numeracja i opis próbek
zgodne z wykazem w piśmie przewodnim
14. Warunki płatności, komu przesłać wyniki badań
15. Podpis lek. wet. przesyłającego materiały