Karbonhidrat Metabolizması ve • bunların da ortalama yüzde 80 kadarını
Adenozin Trifosfat Oluşumu
1)ATP
2)Kreatin Fosfat
3)Glikolitik Yol→ Acil durumda enerji temini
için önemli. Uzun süre devam etmez.
4)Oksidatif Yol→Uzun süreli enerji temini
için
• Sitrat miktarı ATP sentezi için sınırlayıcı
bir faktör. ADP/ATP oranı → ATP
sentezleyip sentezlemeyeceğimizi
belirler.
• Oksidatif yol islevşel değilse yağlar
kullanılır.
• Pentoz Fosfat Yolu → fazla glikozun yağ
olarak depolanması için gereklidir.
• Kahverengi yağ dokusunda hiç ATP
Sentetaz yok bu yüzden enerjinin tamamı
ısıya dönüşür.
Metabolizmada Adenozin Trifosfatın Rolü
• AMP Fazla olursa → Hücrenin
yenilenmesi ile ilgili reaksiyonlar devreye
girer.
• AMP artarsa → Hücrenin daha fazla
yaşaması sağlanır
• Fruktozun taşıyıcısı yok.
• Astrositlerde glikojen depolanması
Anjiyotensin-4 ile sağlanır. Diğer adı IRP
→ İnsulin Releted Peptid
• Glikojen → KC , Kas , beyinde
(astrositlerde) depolanır.
• Glikolitik yol sitoplazmada gerçekleşir.
• Oksidatif yol mitokondride gerçekleşir.
Karbonhitrat Metabolizmasında
Glikozun Merkezi Rolü
• Sindirim kanalında Kh sindirimlerinin son
ürünleri glikoz, fruktoz ve galaktozdan
İbarettir;
glikoz oluşturur.
• Barsak kanalından emilen fruktozun
çoğu ve galaktozun hemen hemen hepsi
derhal karaciğerde glikoza çevrilir.
• Bu nedenle dolaşım kanında pek az fruktoz
ve galaktoz bulunur.
• KC’de %5-8 arasında glikojen depolanır
→ kristal olarak çöktürülür → osmoz için
→ suyun içeri fazladan girmemesi için
• Karaciğer hücrelerinde monosakkaritlerin
(glikoz, fruktoz ve galaktoz) birbirlerine
çevrilmelerini hızlandıran enzimler bulunur,
• Ayrıca, bu reaksiyonların dinamiğine
uygun olarak, kaciğer monosakkaritleri
kana geriye serbestlettiği zaman son
ürün daima glikozdur.
• Bu karaciğer hücrelerinde bol miktarda
glikozfosfataz bulunması sayesinde
gerçekleşir→ Amaç ihtiyaç halinde
glukozu tekrardan dolaşıma vermek.
• Böylece, glikoz-6-fosfat, glikoz ve fosfata
yıkılır ve karaciğer hücrelerinin zarlarından
glikoz tekrar kana taşınabilir.
• Bu nedenle bir kez daha vurgulamak
gerekirse, dolaşım kanındaki
monosakkaritlerin yüzde 95'ten çoğunun
son dönüşüm ürünü glikozdur.
Hücre Membranından Glikozun Taşınması
• Glikozun vücudun doku hücrelerinde
kullanılabilmesi için hücre zarından hücrenin
sitoplazmasına taşınması gerekir.
• Ancak, glikoz hücre zarı porlarından
difüze olamaz.
• Çünkü, bunun için parçacıkların molekül
ağırlıkları en çok 100 olmalıdır
• Oysa, glikozun molekül ağırlığı 180'dir.
Ancak, glikoz kolaylaştırılmış difüzyon
mekanizmasıyla oldukça serbest olarak
hücrenin İçine geçer.
• Temelde şöyle açıklanabilir, Hücre zarının
lipit yüzeyinde glikozla birleşebilen çok
sayıda taşıyıcı protein molekülleri bulunur.
• Bağlanmış durumdaki glikoz, taşıyıcı ile
zarın bir tarafından diğer tarafına kolayca
taşınır ve sonra serbestlenir.
• Bu nedenle, eğer glikoz konsantrasyonu
zarın bir tarafında diğer tarafa göre daha
fazla ise, yüksek konsantrasyonlu taraftan
karşı tarafa doğru daha fazla glikoz
taşınacaktır.
• Doku hücrelerinin çoğunun zarından
glikozun taşınması, sindirim zarı ya da
böbrek tübül epitelindeki taşıma
yöntemlerinden oldukça farklıdır.
 • Glikoz, adı geçen bu bölgelerde aktif
sodyum-glikoz kotransport mekanizmasıyla
iletilir ve aktif sodyum taşınması, glikozun
konsantrasyon farkına zıt yönde emilimi için
gerekli enerjiyi sağlar.
• Sodyum kotransport mekanizması, ancak
glikozun aktif emilimi için uyum yapmış özel
epitel hücrelerinde işlev görür.
• Bütün öteki hücre zarlarında glikoz ancak
yüksek konsantrasyondan düşük olan tarafa
doğru, kolaylaştırılmış difüzyonla taşınır.
• Bunu da sağlayan membran glikoz taşıyıcı
proteinin özgün bağlanma niteliğidir.
İnsülinin Glikozun Kolaylaştırılmış
Difüzyonunu Artırması
• İnsülin, glikoz ve diğer monosakkaritlerin
taşınmasını büyük ölçüde artırır.
• İnsülinin yokluğunda, karaciğer ve beyin
hücreleri dışında bütün vücut hücrelerine
taşınan glikoz miktarı normal enerji
metabolizması için gereken miktarın çok
uzağındadır.
• Bu nedenle, hücrelerin çoğunda
karbonhidratların kullanım hızı
pankreastan insülin salgılama hızı ile
kontrol edilir.
Glikozun Fosforilasyonu
Glikoz hücrelere girer girmez, aşağıdaki
reaksiyonda görüldüğü gibi bir fosfat kökü ile
birleşir
Bu fosforilasyon, karaciğerde glikokinaz enzimi,
öteki hücrelerin çoğunda da hekzokinaz enzimi
ile hızlandırılır.
Glikozun fosforilasyonu karaciğer hücreleri,
böbrek tubulus epiteli ve barsak epitel hücreleri
dışında hemen tümüyle geri dönüşsüzdür.
Yukarıda adı geçen hücrelerde ise aktive
olduğunda, reaksiyonu tersine döndüren diğer
bir enzim olan glikoz fosfataz, da bulunur.
Vücudun çoğu dokusunda fosforilasyon
glikozun hücre İçinde hapsedilmesine hizmet
eder.
Yukarıdaki özgül hücreler, özellikle karaciğer
hücreleri dışında glikoz hücreye girer girmez
fosfat ile bağlanır ve geriye difüze olamaz
Glikojenin Karaciğer ve Kasta Depo Edilmesi
Glikoz bir hücreye emildikten sonra, ya
hücreye enerji sağlamak için kullanılır ya da
glikozun büyük bir polimeri olan glikojen halinde
depo edilir.
Vücuttaki bütün hücreler hiç değilse bir miktar
glikojen depo edebilirler.
Ancak, belirli bazı hücrelerde büyük miktarda
depo edilebilir;
Özellikle karaciğer hücreleri ağırlıklarının yüzde
5-8 i, kas hücreleri ağrlıklarının yüzde 1 -3'ü
kadar glikojen depo edebilirler.
Glikojen molekülleri ortalama molekül ağırlıkları
5.000.000 ya da daha büyük molekül ağırlığına
kadar çıkan moleküller halinde polimerize
olabilir
Glikojenin çoğu katı kristaller şeklinde çöker.
Monosakkaritlerin yüksek molekül ağırlığındaki
bileşiğe (glikojen) çevrilmesi, hücre içi sıvının
ozmotik basıncını önemli şekilde değiştirmeden,
büyük miktarda karbonhidratın depo edilmesini
sağlar
Aksi halde, molekül ağırlığı küçük olan yüksek
konsantrasyondaki eriyebilir monosakkaritler
hücre içi ve hücre dışı ozmotik basınçlar
arasında büyük bir dengesizlik yaratabilirdi.
Depolanan Glikojenin Yıkımı-Glikojenoliz
• Glikojenoliz, hücrelerde depolanan
glikojenin tekrar glikoz oluşturmak üzere
hücrelerde yıkılmasıdır.
• Daha sonra glikoz enerji sağlamada
kullanılabilir.
• Glikojenoliz, glikojen oluşumundaki kimyasal
reaksiyonların tersine dönüşümü ile
gerçekleşmez
• Glikojenolizde, glikojen polimerinin
herbir dalındaki glikoz molekülleri,
bağlandıkları diziden fosforilaz enzimiyle
katalize edilerek ayrılır.
• Dinlenme durumunda, fosforilaz inaktif
şekildedir
• Böylece glikojen depo edilir.
• Glikojenden glikoz elde edilmesi
gerekliğinde, önce fosforilaz aktive
edilmelidir.
Epinefrin veya Glukagon ile Fosforilazın
Aktivasyonu
Epinefrın ve glukagon, Fosforilazı aktive eder
ve böylece hızlı bir glikojenolize neden olurlar.
Bu hormonların her birinin ilk etkisi hücrelerde
siklik AMP oluşumunu sağlamaktır
Bu madde daha sonra fosforilazı aktive eden
kimyasal reaksiyonlar zincirini başlatmaktadır.
Epinefrin sempatik sistem uyarıldığı zaman
böbreküstü medullasından serbestlenir.
Böylece, sempatik sinir sisteminin işlevlerinden
biride, hızlı enerji metabolizması için gerekli
glikozu artırmaktır.
Epinefrinin bu işlevi, özellikle karaciğer hücreleri
ve kasta ortaya çıkar.
Glukagon
Glukagon kanda glikoz konsantrasyonu çok
düştüğü zaman, pankreasın alfa hücrelerinden
salgılanan bir hormondur.
Başlıca, karaciğer hücrelerinde, siklik AMP
oluşumunu uyarır
Karaciğerdeki glikojeni glikoza çevirerek kana
verir,
böylece kan glikoz düzeyini yükseltir.
Glikolitik Yolla Glikoz Moleküllerinden Enerji
Serbestlenmesi
Bir gram glikoz molekülünün tam oksidasyonu
ile 686.000 kalori enerji serbestlendiği ve bir
gram ATP molekülü oluşumu için sadece
12.000 kalorilik enerji gerektiği için bir gram
ATP molekülü oluşurken glikoz bir defada su ve
karbon diokside kadar parçalansaydı fazla
enerji israf edilecekti.
Vücudun bütün hücreleri içerdikleri bir seri özel
protein enzimlerle, glikoz molekülünü küçük
adımlara bölünmüş bir dizi tepkimeyle parçalar
ve her basamakta enerji bir molekül ATP
oluşturmak üzere küçük paketler halinde
serbestlenir.
Böylece hücrelerde kullanılan her glikoz
molekülüne karşılık 38 ATP molekülü oluşur.
Glikoliz ve Pirüvik Asit Oluşumu
Glikoz molekülünden enerji açığa çıkışının en
önemli yolu glikoliz sürecinin başlatılmasıdır.
Daha sonra glikolizin son ürünleri enerji
sağlamak İçin oksidasyona uğrarlar.
Glikoliz, glikoz molekülün iki molekül pirüvik asit
oluşturmak üzere parçalanması anlamına gelir.
Glikoliz, ardışık 10 farklı kimyasal reaksiyon
aşamasıyla gerçekleşir.
Bu aşamaların her biri en az bir özgün protein
enzim ile katalize edilir.
Glikoz ilk olarak, fruktoz 1, 6-fosfata çevrilir,
sonra üç karbon atomlu iki molekül
gliseraldehit-3-fosfata parçalanır, daha sonra da
herbiri beş aşamada prüvik aside parçalanır
Glikolitik seride bir çok kimyasal reaksiyon
bulunmasına karşın çoğu basamakta glikoz
molekülündeki serbest enerjinin ancak küçük bir
bölümü açığa çıkar.
Bununla birlikte. 1.3 fosfo gliserik asitle 3-
fosfogliserik asit aşamaları ve fosfoenolpirüvik
asitle pirüvik asit aşamaları arasında
serbestlenen enerji paketleri, bir mol ATP
oluşumu için gereken 12.000 kalorilik enerjiden
fazladır ve bu reksiyonlar ATP oluşturacak
biçimde eşlenirler.
Böylece her bir mol fruktoz 1-6 difosfatın pirüvik
aside parçalanması sırasında toplam 4 mol
ATP oluşur.
Ancak glikolizin başlayabilmesi için glikoz
molekülünden fruktoz 1-6 difosfatın oluşumu
için 2 mol ATP gereklidir
Bu nedenle glikolitik süreçte her bir glikoz
molekülünden sadece 2ATP kazanılır.
Bu ATP ye aktarılan 24.000 kalorilik enerjidir
Ancak glikoliz sırasında orijinal glikozdan
toplam 56.000 kalori enerji kazanıldığı için ATP
sentezinde tüm verim sadece %43 tür.
% 57 si ısıya dönüşür.
Pirüvik Asidin Asetilkoenzim A'ya Dönüşümü
Bu reaksiyona göre pantotenik asit vitamini
türevi olan koenzim A ile iki pirüvik asit
molekülü iki molekül asetil-CoA oluşturmak
üzere birleşirken iki karbon dioksit molekülü ve
dört hidrojen atomu serbestlenmektedir.
Bu dönüşümde ATP oluşmaz, ancak
serbestlenen 4 hidrojen atomunun daha sonra
oksitlenmesi sırasında altı molekül ATP oluşur.
Sitrik Asit Döngüsü (Krebs Sİklusu)
Glikoz molekülünün yıkılmasında bundan
sonraki aşamaya sitrik asit döngüsü
(trikarboksilik asit siklusu ya da Krebs siklusu)
adı verilir.
Bu kimyasal reaksiyon zincirinde asetil-CoA'nın
asetil parçası, karbon dioksit ve hidrojen
atomlarına yıkılır.
Bu reaksiyonların tümü mitokondri matriksinde
gerçekleşir.
Serbestlenen hidrojen atomları, oksitlendiğinde
büyük miktarda enerjiyi serbestleterek ATP
oluşturmak üzere eklenir.
Sitrik asit döngüsünün başlangıç aşamasında
asetil-COA sitrik asit oluşturmak için
okzolaasetik asitle birleşir. asetil-CoA nın CoA
bölümü serbestler ve prüvik asitten daha fazla
asetil-CoA oluşturmakta kullanılır.
Asetil bölümü ise sitrik asit molekülünün bir
parçasını yapar.
Sitrik asit döngüsünün ardaşık aşamalarına ,
birkaç su molekülü katılırken siklusun diğer
aşamalarında CO2 ve H atomlarıda serbestler
Metabolize olan her glikoz molekülü için 2
asetil-CoA molekülünün 6 mol su ile birlikte
sitrik asit döngüsüne girer
Bunlar daha sonra 4 karbondioksit molekülü ,
16 hidrojen atomu 2 molekül koenzim A ya
ayrılır.iki molekül ATP oluşur
Sitrik asit döngüsünde ATP oluşumu
Sitrik asit döngüsü sırasında büyük miktarda
enerji serbestlenmez.
Ancak kimyasal reaksiyonların birinde (α –
ketoglutarik asidin süksinik aside dönüşümü
sırasında) bir molekül ATP oluşur.
Böylece metabolize olan her glikoz molekülün
den 2 asetil-CoA molekülü sitrik asit siklusuna
girer ve her birinde bir molekül ATP ya da
toplam 2 molekül ATP oluşur
TCA döngüsünde dehidrejenazların NAD ın
hidrojen atomlarını serbestletici etkisi
Sitrik asit döngüsünün çeşitli kimyasal
reaksiyonları sırasında
hidrojen atomları serbestlenir.
Dört hidrojen atomu glikoliz sırasında, 4 atom,
pirüvik asitten asetil-CoA oluşumunda' 16‘ sı da
sitrik asit döngüsünde olmak üzere, bir
glikoz molekülünün parçalanması sonucu
toplam 24
adet hidrojen atomu serbestlenir.
Ancak bu hidrojen atomları basitçe hücre içi
sıvıya katılamazlar.
Her defasında ikili paketler halinde
serbestlenirler
Bu olay dehidrojenaz adı verilen özgün bir
protein enzimle katalize edilir.
24 adet hidrojen atomundan 20'si niyasin
vitamini türevi olan nikotinamıd adenin
dinükleotid (NAD) ile birleşir
Bu reaksiyon, özgün dehidrojenaz enzimi
aracılığı olmadan ya da hidrojen taşıyıcısı
olarak görev yapan NAD+ bulunmadan
gerçekleşemez.
Hem serbest hidrojen iyonu, hem de NAD+ ile
birleşmiş hidrojen büyük miktarda ATP
oluşturan birçok oksidatif kimyasal reaksiyona
girer
Glikoz yıkımı sırasında serbetleyen 4 hidrojen
atomuda (TCA siklusunda süksinik ve fumarik
asıt basamakları arasında
serbestleyenler.)özgül bir dehidrojenaz ile
bağlanır.
Ancak daha sonra NAD+" aracılığı olmaksızın
doğrudan oksidatif sürece katılırlar.
Karbon dioksitin serbestlenmesinde
dekarboksilazların işlevi
Pirüvik asitten Asetil-CoA olşumunda ve sitrik
asit siklusunda Co2 üç aşamada serbestlenir.
Karbon dioksidin serbestlenmesine neden olan
dekarboksilaz adı verilen özgül protein
enzimleri karbon dioksidi substrattan ayırırlar.
Karbon dioksit vücut sıvılarında erir ve sonra
akciğerlere taşınarak oradan da vücut dışına
atılır.
Hidrojenin Oksidasyonuyla Büyük Miktarda ATP
Oluşumu (Oksidatif Fosforilasyon Olayı)
(1) glikoliz,
(2) sitrik asit döngüsü.
(3) dehidrojenasyon
(4) dekarboksilasyon süreçleri sırasında ne
yazık ki küçük miktarda ATP oluşur.
Tek bir glikoz molekülünün metabolizması
sırasında glikolizde ve sitrik asit döngüsünde
2'şer ATP molekülü oluşur.
Glikoz metabolizması sırasında oluşan toplam
ATP'nin % 90'ı glikoz yıkımının ilk aşamalarında
açığa çıkan hidrojen atomlarının daha sonra
oksidasyonu sırasında oluşur.
Bütün bu ilk aşamaların temel işlevi glikoz
molekülündeki hidrojenleri oksidasyon için
kullanılabilecek hale getirmektir.
hidrojenin oksidasyonu mitokondrilerde
enzimatik olarak katalize edilen bir seri
reaksiyon sonucu gerçekleşir.
Bu reaksiyonlar:
(1) her hidrojen atomunu bir hidrojen iyonuyla
bir elektrona ayırır ve
(2) elektronlar sıvıdaki çözünmüş oksijeni,
hidroksil iyonlarını oluşturmak üzere su
molekülleri ile birleştirmek için kullanır.
Sonra hidrojen ve hidroksil iyonları su
oluşturmak üzere su molekülleri birleştirmek için
kullanılır.
ATP Oluşturmada Mitokondrilerdeki
Kemiozmotik Mekanizma
Hidrojenin iyonizasyonu, Elektron Taşıma
Zinciri ve Su oluşumu
Mitokondrideki oksidatif fosforilasyonun ilk
basamağı besinlerden ayrılan hidrojen
atomlarının iyonizasyonudur
Bu hidrojen atomları çift çift ayrılır
Bunlardan biri derhal H+ iyonuna dönüşür diğeri
de NADH oluşturmak üzere NAD+ ile bağlanır.
İlk olarak NADH'dan hidrojen atomunun da
ayrılmasıyla bir H+ iyonu daha oluşur
Ayrılan NAD+ da bu süreçte tekrar tekrar
kullanılır.
Hidrojen atomlarından ayrılarak iyonizasyona
neden olan elektronlar derhal, mitokondrinin iç
zarının (raf zarı) bir integral parçası olan
elektron alıcılarının elektron transport
zincirine girerler.
Elektron alıcıları elektron alıp vererek geri
dönüşümlü olarak redüklenir ya da oksitlenirler.
Elektron taşıma zincirinin önemli elemanları
arasında flova protein, birçok demir sülfit
proteinleri, ubikinon ve sitokram B. C1,C A
veA3 bulunur.
Herbir elektron bu alıcılar arasında birinden
ötekine geçerek nihayet sitokrom A3 ulaşır.
Bu alıcıya sitokrom oksidaz adı verilir.
Zira, iki elektron vererek oksijen elementini
iyonik oksijene indirger ve daha sonra bu
oksijen iyonları su oluşturmak için hidrojen
iyonlarıyla birleşir.
Hidrojen İyonlarının Elektron Taşıma Zinciri
Tarafından Mitokondrinin Dış Boşluğuna
Pompalanması
Elektronlar, elektron transport zincirinden
geçerken büyük miktarda enerji serbestlenir.
Bu enerji hidrojen iyonlarını: mitokondrinin iç
matriksinden iç ve dış zarlar arasındaki dış
boşluğa pompalanmak için kullanılır.
Böylece bu boşlukta pozitif yüklü hidrojen iyon
konsantrasyonu artarken iç matrikste kuvvetli
bir negatif elektriksel potansiyel yaratılmış olur.
ATP Oluşumu
Oksidatif fosforilasyonda bundan sonraki
aşama ADP'nin ATP'ye çevrilmesidir.
Bu olayda mitokondrinin iç membranı boyunca
yerleşik, başı bir düğme gibi iç matrikse doğru
uzanan büyük bir protein rol oynar.
Bu molekül bir ATPaz'dır ve ATP sentetaz
adını alır.
Dış hoşluktaki pozitif yüklü yüksek hidrojen iyon
konsantrasyonu ile iç zarın iki taralı arasındaki
büyük elektriksel potansiyel farkı, hidrojen
iyonlarının mitokondri iç matriksine ATPaz
molekülünün içinden geçerek akışına neden
olur
Hidrojen akımından kaynaklanan enerji ATPaz
tarafından ADP'nin serbest ATP'ye
dönüşümünde kullanılır.
Böylece molekül yüksek enerjili bir fosfat bağı
daha kazanmış olur.
Sürecin son aşaması mitokondri içindeki
ATP'nin sitoplazmaya aktarılmasıdır.
Bu geçiş, iç zardan kolaylaştırılmış
difüzyonyonla
Geçirgen olan mitokondri dış zarından da basit
difüzyonla olur.
ADP de, ATP'ye çevrilmek üzere sürekli olarak
mitokondri matriksine taşınır.
Elektron taşıma zincirinden geçen her iki
elektrona karşılık (iki hidrojen atomunun
iyonizasyonunu temsil eder) üç molekül ATP
sentez edilir
Vücuda Enerji Gerektiği Zaman Depolanan
Glikojenden Enerji Serbestlenmesinin Kontrolü:
Hücrede Glikoliz Hızının Kontrolünde ATP ve
ADP Konsantrasyonlarının Etkisi
Hücrelerin gereksinimi olmadığı halde,
glikozdan sürekli enerji serbestlenmesi büyük
bir israf olurdu.
Glikoliz ve onu izleyen hidrojen atomlarının
oksidasyonu hücrenin ATP gereksinimine göre.
sürekli olarak kontrol edilir.
Bu kontrol çeşitli geribildirim kontrol
mekanizmaları ile sağlanır.
Bunlardan en önemlisi ADP ve ATP nin
hücredeki konsantrasyonlarıdır.
ATP'nin enerji metabolizması üzerindeki önemli
denetim yollarından biri, fosfofruktokinaz
enzimini baskılamasıdır.
Bu enzim glikolitik reaksiyon basamaklarından
birinde yer alan fruktoz-1-6 difosfatın
oluşumunu sağlar,
Bu nedenle hücrede ATP miktarının fazla
olması glikolizisi yavaşlatır.
Tersine, ADP ve AMP, bu enzimin etkinliğini
büyük ölçüde artırır.
ATP'nin hücre içindeki hemen hemen bütün
kimyasal reaksiyonlara enerji sağlamak için
kullanılması sonucu ATP derişimi azaldığında,
ATP'nin fosfofruktokinaz üzerindeki
baskılaması kalkar,
Aynı zamanda artan ADP derişimi de enzim
aktivitesini uyarır. Böylece glikolitik süreç
yeniden harekete geçer ATP depoları yenilenir.
Başka bir kontrol yolu da sitrik asit döngüsünde
oluşan sitrat iyonudur.
Bu iyonun artması aynı zamanda
fosfofrüktokinazı kuvvetle baskılayarak glikolitik
süreci engeller.
Böylece glikoliz sırasında oluşan pirüvik asidin
kullanılmasını sağlayan sitrik asit döngüsü de
duraklatılmış olur.
Hücredeki bütün ADP, ATP'ye dönüştüğünde
ilave olarak ATP oluşmadığını görürüz.
Sonuç olarak besinlerin (glikoz, yağ ve
proteinler) ATP oluşturmak üzere kullanım
aşamaları durur.
Hücrede, çeşitli fizyolojik işlevlere gereken
enerji için ATP kullanıldığında yeni oluşan ADP
ve AMP enerji süreçlerini tekrar başlatırlar.
ADP ve AMP de hemen hemen ani olarak ATP
durumuna dönerler. Bu sayede çok ağır
egzersizdeki aşırı hücresel aktivite dışında.
ATP deposu her zaman otomatik olarak dolu
tutulur.
Enerjinin anaerobik yolla serbestlenmesi
Bazen oksijen sağlanamadığı veya yetersiz
olduğu durumlarda oksidalif fosforilasyon
gerçekleşemez.
Bu koşullarda bile, hücrede karbonhidrat
yıkımının glikoliz evresinde küçük miktarda
enerji elde edilebilir.
Çünkü glikozu pirüvik aside parçalayan
kimyasal reaksiyonlar oksijen gerektirmez.
Bu süreç glikozun çok büyük ölçüde israfına yol
açar.
Bu yoldan tüketilen her glikoz molekülünden
elde edilen enerjinin ancak 24.000 kalorisi ATP
oluşumunda kullanılır ki, bu da glikoz
molekülündeki toplam enerjinin yüzde 3'ünden
biraz daha fazladır.
Bununla beraber, hücrelerde serbestleyen ve
anaerobik enerji denilen bu glikolitik enerji
oksijen bulunmadığı zaman birkaç dakika için
hayat kurtarıcı olabilir.
Anaerobik glikoliz sırasındalaktik asit oluşumu
ile fazladan anaeorbik enerji serbestlenmesi
Kütlelerin yasası etkisine göre bir kimyasal
reaksiyonun son ürünleri ortamda biriktiği
zaman. reaksiyonun hızı sıfıra yaklaşır.
Glikolitik reaksiyonların iki farklı son ürünü (1)
pirüvik asit ve (2) NADH ve H+ oluşturmak
üzere NAD+ ile birleşen hidrojen atomlarıdır.
Bunlardan biri ya da ikisinin birikmesi glikolitik
süreci durdurarak daha fazla ATP oluşmasını
önleyecektir.
Miktarları çok artmaya başladığı zaman, bu iki
son ürün birbiriyle etkileşerek, laktik asit
oluştururlar.
Anaerobik koşullarda, pirüvik asidin büyük bir
bölümü laktik aside dönüşür.
Pirüvik asit hücre dışı sıvıya, hatta aktivitesi az
olan diğer hücrelerin içine kolayca geçer.
Bu nedenle laktik asit. glikolitik son ürünleri
ortadan kaldıran bir çeşit "lavabo deliği" gibidir.
Böylece pirüvik asit ve hidrojen ortamdan
uzaklaştırılarak glikolizin devamı sağlanmış
olur.
Eğer bu çevrilme olmasaydı, glikoliz ancak
birkaç saniye daha devam edebilirdi.
Halbuki oksijensiz ortamda bile bu yolla
dakikalarca önemli miktarda ATP sağlanabilir.
Laktik Asidin Oksijen Varlığında Tekrar Pirüvik
Aside Dönüşümü.
Eğer kişi bir anaerobik metabolizma sonrası
tekrar oksijen solumaya başlarsa, laktik asit
tekrar hızla pirüvik asit ve NADH+H+"ne
dönüşür.
Daha sonra bu maddeler hızla büyük miktarda
ATP oluşturmak üzere oksidasyona uğrarlar.
Bu fazla miktardaki ATP de pirüvik asidin
yaklaşık dörtte üçünün tekrar glikoza
dönüşümüne yol açar.
Böylece, tekrar oksijen sağlandığında
anaerobik glikoliz sırasında oluşan büyük
miktardaki laktik asit vücuttan kaybedilmez, ya
tekrar glikoza dönüştürülür ya da doğrudan
enerji için kullanılır.
Bu değişimin büyük bölümü karaciğerde, küçük
bir bölümü de diğer dokularda gerçekleşir.
Laktik Asidin Kalpte Enerji İçin Kullanımı.
Kalp kası laktik asidi pirüvik aside çevirerek
enerji için kullanma yeteneğine sahiptir.
Bu olay büyük ölçüde ağır egzersiz sırasında,
iskelet kaslarından kana büyük miktarda laktik
asit serbestlendiği zaman gerçekleşir.
Daha sonra bunlar kalp tarafından fazladan
enerji kaynağı olarak kullanılırlar.
Pentoz Fosfat Yoluyla Glikozdan Enerji
Serbestlenmesi
Vücutta hemen hemen tüm kaslarda, enerji için
kullanılan tüm karbonhidratlar glikolizle pirüvik
aside yıkılır ve daha sonra da okside olur.
Bununla birlikte, glikolitik yol glikozun yıkılarak
enerji için kullanıldığı tek yol değildir
Glikozun yıkılıp oksitlenmesi için ikinci yolda
pentoz fosfat yada fosfoglukonat yoludur.
Bu yol ile glikozun %30 u karaciğerde ve
ondan daha fazlası yağ hücrelerinde yakılır.
Bu yol özellikle sitrik asit döngüsündeki
enzimlerden bağımsız olarak enerji sağlaması
nedeniyle önem taşır.
Böylece belli enzimatik bozukluğu bulunan
hücrelerde alternatif bir yol oluşturur.
Glikozdan, 1 molekül karbon dioksit, 4 hidrojen
atomu serbestlenmesi ile beş karbonlu bir şeker
D-ribuloz oluşur.
Bu madde daha sonra diğer beş-, dört-, yedi- ve
üç karbonlu şekerlere çevrilir.
Sonuç olarak, bu şekerlerin değişik
kombinasyonları ile tekrar glikoz sentez edilir.
Ancak başlangıçta reaksiyona giren her 6
molekül glikozdan tekrar sadece 5 molekül
glikoz sentezlenir.
Yani pentoz fosfat yolu döngüsel bir sureçtir.
Her çevrimde bir molekül glikoz metabolize olur.
Böylece, siklusun tekrar tekrar çevrimi ile tüm
glikoz karbon dioksit ve hidrojene çevrilir.
Hidrojen daha sonra oksidatif fosforilasyon
yolağına girerek ATP oluşur ya da daha sık
olarak yağ veya diğer maddelelerin sentezinde
kullanılır.
Hidrojenin yağ sentezinde kullanılması
Dinükleotid Fosfat‘ın İşlevi
Pentoz fosfat döngüsü sırasında serbestleyen
hidrojen, glikolitik yolda olduğu gibi NAD+ ile
birleşmez.
Onun yerine hemen hemen NAD+ ile aynı olan
fakat ondan bir fazla fosfat kökü içeren
nikotinamid adenin dinükleotid fosfat (NADP+)
ile birleşir.
Bu fark son derece önemlidir.
Çünkü ancak NADP+ ile hidrojen birleşerek
oluşturulan NADPH karbonhidratlardan yağların
ve bazı başka maddelerin sentezi için
kullanılabilir.
Hücrelerde aktivite yokluğu nedeniyle glikoz
kullanımı için glikolitik yol yavaşladığı zaman,
pentoz fosfat yolu çalışarak (başlıca
karaciğerde) hücrelere taşınmakta olan fazla
glikozu parçalar ve bol miktarda NADPH
oluşturur.
NADPH glikozdan türeyen asetil-CoA nın uzun
yağ zincirlerine dönüşmesine yardımcı olur.
Bu glikoz molekülündeki enerjinin ATP oluşumu
dışında, vücutta yağ oluşumu ve
depolanmasında kullanıldığı ayrı bir yoldur.
Glikozun Glikojen veya Yağa Dönüşümü
Enerji için glikozun hemen gerekmediği
durumlarda hücrelere sürekli olarak gelen
glikozun fazlası ya . glikojen şeklinde depo
edilir ya da yağa çevrilir.
Glikozun hücrelerde mümkün olduğu kadar çok
glikojen şeklinde depo edilmesi tercih edilir.
Glikojen depolayan hücreler glikojen ile doyma
düzeyine yaklaştıkları zaman glikozun fazlası
karaciğer ve yağ hücrelerinde yağa çevrilerek
depo edilir.
Protein ve Yağlardan Karbonhidratların
Oluşumu "Glikoneojenez"
Vücutta karbonhidrat depoları normalin altına nedenlerle adenohipofizden kortikotropin salgısı
indiği artmaya başlar.
Zaman amino asitlerden ve gliserolden oldukça Bu da böbreküstü korteksini uyararak gliko
çok miktarda glikoz yapılır. kortikoid hormonların, özellikle kortizolün çok
Bu olaya glikoneojenez denir. miktarda yapılmasını sağlar.
Glikoneojenez açlık sırasında kan glikoz Kortizol vücuttaki bütün hücrelerde proteinleri
konsantrasyonundan aşırı düşüşü önlemede mobilize ederek vücut sıvılarında amino asit
özellikle önemlidir. miktarını yükseltir.
Glikoz beyin ve eritrositler gibi dokularda enerji Bunların büyük kısmı karaciğerde derhal
için temel maddedir deamine olur ve glikoza çevrilecek ideal
kanda uygun miktarda bulunması maddeler haline gelirler.
gerekmektedir. Böylece glikoneojenezi hızlandıran en önemli
Açlıkta kan glikoz düzeyini korumada karaciğer yollardan biri böbreküstü korieksindeki
depolanan glikojeni glikoza çevirerek ve glikozu glikokortikoidlerin serbestlenmesidir.
esas olarak laktat ile amino asitlerden Kan Glikozu
(glikoneojenez) sentezleyerek önemli bir rol Üç veya 4 saat süreyle yemek yememiş bir
oynar. insanda, kanda normal glikoz konsantrasyonu
yaklaşık 90 mg/dl'dir.
Beyne devamlı glikoz sağlanmasına yardımcı Eğer kişide diabetes mellitus yoksa. çok
olmak için karaciğerin glikoz üretiminin v miktarda karbonhidrat içeren bir yemekten
yaklaşık %20 si glikoneogenezdendir. sonra bile bu düzey nadiren 140 mg/dl'nin
Uzun süren açlıkta böbrekler de amino üzerine çıkar.
asitlerden ve başka proteinlerden hatırı sayılır Kanda glikoz konsantrasyonunun
miktarda glikoz sentezler. düzenlenmesi, insülin ve glukagon hormonları
Vücut proteinlerindeki aminoasitlerin yaklaşık ile sağlanır.
%60’ı
Kolayca karbonhidratlara dönüştürülebilir, geri
kalan yüzde 40'ının kimyasal yapısı ise bunu
zorlaştırır ya da olanaksızlaştırır.
Her amino asit biraz farklı bir kimyasal süreçle
glikoza çevrilir.
Örneğin, alanin basitçe deaminasyonla
doğrudan pirüvik aside çevrilir; pirüvik asit de
daha sonra glikoza dönüştürülür ve glikojen
şeklinde depolanır.
Daha karmaşık yapılı birçok amino asitler de
üç-dört-beş- ya da yedi karbonlu farklı şekerlere
çevrilir;
Daha sonra fosfoglukonat yoluna girerek
sonunda glikoz oluşlururlar.
Böylece deaminasyon ile birlikte bazı birbirine
dönüşüm süreçleri sonucu, amino asitlerin çoğu
glikoza dönüşür.
Glikoneojenezin Düzenlenmesi
Hücrelerde karbonhidratların azalması ve kan
şekerinin düşmesi glikoneojenez hızında artış
sağlayan temel uyaranlardır.
Karbonhidratların azalması doğrudan birçok
glikolitik ve fosfoglukonat reaksiyonları tersine
çevirerek, deamine amino asitleri ve gliserolü
karbonhidratlara dönüştürür.
Buna ek olarak özellikle kortizol hormonu bu
düzenlemede önemli rol oynar.
Kortikotropin ve Glikokortikoidlerin
Glikoneojenez Üzerine Etkisi
Hücrelerde normal miktarda karbonhidrat
bulunmadığı zaman, henüz tam anlaşılamayan