Professional Documents
Culture Documents
Fali̇h Rifki Atay Kurtuluş
Fali̇h Rifki Atay Kurtuluş
KURTULUŞ
p o zitif
© Pozitif Yayınları
Kasım 2012
GENEL DAĞITIM
ARTI YAYIN DAĞITIM
Alemdar Mah. Çatalçeşme Sok. Çatalçeşme Han
No: 25/2 34110 Cağaloğlu-lstanbul
Tel: (0212) 514 57 87 • Faks: (0212) 512 0914
info@artidagitim.com.tr
satis@artldagitim.com.tr
www.artidagitim.com.tr
POZİTİF YAYINLARI
Alemdar Mah. Çatalçeşme Sok. Çatalçeşme Han
No: 25/2 34110 C a ğ a lo ğ l^ ^ u t b ııl
Tel: (0212) 514 57 87 • Faks:©212)512 0914
Tel: (0212) 512 48 84 • Fax: (0212) 512 0914
www.pozitifkitap.com
FALİH RIFKI ATAY
KURTULUŞ
I I B
p o zitif
İÇİNDEKİLER
Ö N SÖ Z............................................................................................................... 7
ALTI İHTİLAL....................................................................................................9
TEMEL............................................................................................................... 15
M U T.................................................................................................................. 21
ŞARLATAN...................................................................................................... 27
HAFIZ ÖMER................................................................................................. 33
SAYIM...............................................................................................................39
TAKILMA.........................................................................................................45
1966................................................................................................................... 51
BİZLİĞİMİZ.....................................................................................................57
KIZIM SANA.................................. 63
ESKİSİ................................................................................................................69
CUMHURİYET............................................................................................... 75
ALDANMA....................................................................................................... 79
HİKÂYELER.....................................................................................................8S
BİTEN TÜRKLÜK...........................................................................................93
SEMİNER..........................................................................................................97
M EZ İT ............................................................................................................. 103
SEKTÖR.......................................................................................................... 109
BÜYÜ...............................................................................................................115
ULU.................................................................................................................. 121
TONGA........................................................................................................... 127
SAAT................................................................................................................ 133
Ç İR K İN ...........................................................................................................139
43‘ÜNCÜ YIL..................................................................................................145
ANA DAVAMIZ............................................................................................. 147
¡0 KASIM....................................................................................................... 151
ZITO... ZITO...................................................................................................153
GO HOME!".................................................................................................. 157
TANIK............................................................................................................. 161
YÜZÜME BAKTI, GÜLDÜ.......................................................................... 165
17 VE 10...........................................................................................................169
FIKRALAR......................................................................................................175
5
ÖNSÖZ
Moda, 20 Şubat
Evet on sekizinci yüzyılın sonlarından beri kurtuluş yolu
arıyoruz. Altı ihtilal yaptık Doğru “teşhis ” koyan ve doğru
“tedavi" yolu gösteren yalnız Atatürk devrimciliği olmuştur.
Kurtuluş, onun gösterdiği bu yolda Türkiye Türklüğünü
Batı medeniyet toplumları arasına katmaktır.
Ne sağa ne sola sapmaksızın onun yolunda yürümektir.
Bu kitapta topladığım yazı ve fıkralarda Kurtuluş Savaş ı’na,
kendi anlayış ve görüşlerimle devam ediyorum.
Falih Rıfkı Atay
ALTI İHTİLAL
••
Ü çüncü Selim Fransız İhtilali yılında tahta çıkmıştır. 1808
yılına kadar hüküm sürdü. Yerli yabancı herkesin gördüğü
ve gösterdiği bir gerçek var: Batıyoruz! Sultan Selim sadrazama
bir mektubunda diyor ki: “Gece gündüz ağlayıp, ilahi, beni böyle
dünyaya rezil etmektense, Muhammed ümmetinin perişanlığını
görmeden bir gün önce canımı al!” Gönlü bu!
Fakat sadrazam seçmek için şeyhülislam ile kaymakam pa
şayı huzura çağırır. İkisine beş altı vezirin adını vermişler. “Han
gisini sadrazam yapalım?” diye sorar. İkisi de hiçbirini salık ver
mez. “öyle ise istihareye bırakayım!” der. İstihare rüyaya yatmak
demek. Şeyhülislam rüyada bir şey görmez. Padişah ise üç defa
Cezayirli Haşan Paşa’yı görür. Ona sadrazamlık mührünü verir.
Sultan Selim Batı üstünlüğünün hayranlığı içinde. Ama kafa
da bu. İlk ihtilalimiz ki bir saray ihtilalidir, Nizam-ı Cedid’le
Tanzimat’ı bu ihtilal çerçevesi içine alalım, Batı üstünlüğünün ye
niçeri ocağının bozukluğundan ileri geldiği inancındadır. Talimli
asker yaptık mı, biraz da idareyi düzelttik mi, yeniden Viyana ka
pılarına kadar gideriz. Yeniçeri ocağı; biz testiye tüfek atar, keçeye
kılıç çalarız, talim gâvur işidir, istemeyiz diye tutturur. Ocak ve
kışla yan yana gitmez. Yeniçeri softa ile birleşerek hem orduyu
ortadan kaldırır hem Sultan Selim’i öldürür. Padişah Mustafa
devri sıfır. İkinci Mahmut devrinde saray medrese ile birleşerek
9
KURTULUŞ
10
FALİH RİFKI ATAY
■■■
11
KURTULUŞ
12
FALİH R1FKIATAY
13
KURTULUŞ
14
TEMEL
■■■
15
KURTULUŞ
16
FALİH R1FK1 « A Y
17
KURTULUŞ
16
FALİH RIFKIATAY
19
KURTULUŞ
20
MÜT
■■■
21
KURTULUŞ
22
FALİ1İ R1IKI ATAV
23
KURTULUŞ ,
24
FAIÎH R1FKİ ATAY
24 İleri gelenler
25
ŞARLATAN
■■■
27
KURTULUŞ
28
FALtH RIFKİATAY
29
KURTULUŞ
— Niçin vereyim?
— Kapıcılık ettiğin şu apartman yok mu, onu sahibinin elin
den alıp devletleştireceğiz.
— Pekiyi, ama o zaman benim aylığımı kim verecek?
Liste propagandacısının sözü ne kadar bilimselse, kapıcının
sözü de ancak o kadar cehilsel görünüşlü. Ama kapıcının sıcak bir
odası, yiyeceği, içeceği, giyeceği var. Mutlumca. Bu peşini hangi
veresiye feda edeceğinden şüphe etmekte haklı değil mi? Üstelik
seçimler ekimde. Önümüz kış. Adamcağızın kaygısal bir düşün
ceye kapılması tabii veya doğaldı.
30
FALİH RIFKİ ATAY
31
KURTULUŞ
32
HAFIZ ÖM ER
33
K IS M lJttlŞ KIMv)
^.-Gd.buraya'IMiHJÖBiE^Şattıikıçbfcdesürmetliolmadı-
ğtaqgööten-demişve dediğini dtod^ife?%Hat*te yaptırmış.
Hafız Ömer bir Bulgar casgşgydu.
Bu köye şimdi ne zaman bir politikacı gidip de atıp tutsa gü-
lûm ^erek:, - / '
— Biz Hafız Ç ^ r ^ g ö ^ îe r d e n i ^ derlermiş
^ j s ı p ı ^ ^ İ ! ^ ; ; . , , ,
- .^rrrî 3iz.,T0«İQb»^.llNb9iiSa^«^ı^kavu^armsdc İÇ?n yeni bir
KM^i:MiJliyesavaş»iwfiywıız..-Türiciye yalnız Türklerindir de
diklerini duyunca, teşbihte/ bata olmazdemişler, hemen Hafız
Onser hikâyesi hatOTpa gej<fe;k,-..v^ ,
Sakın bizim komünistlere,'içlerindenbirtakımı vaktiyle as
ker ygya siyil yargıçlar taraftndanhüküm giymişolduklarını öğ-
rendiğim için komünist dediğimi sanmayınız. İçlerinden bizzat
höoaai tanıklar arasında» “P.fid;kpnröıystimr diyenler ve “Mus*
tafa Kemal’in yanlışlığı devrimi'Na^ım Hikmet’e yaptırmamış plT
raasıdıci” sözünü itiraflariBa ekleyenler vardır. ,
> Buna daifeaöet y©k( En çok-defiı. Moskova ile Y-e bazı defa
34
FALİH RIFKIAİMT
Bizim bir terzimiz vardı. Dul bir kadın, Beyoğlu’nun arka so
kaklarından birinde altı metre cepheli iki katlı bir eski aile evine
üçü dördü sığınmışlardı. Günün birinde tanımadıkları biri kapıyı
çaldı: “Yanınızda da tıpkı sizinkine benzer bir ev var. Sahipleri
ile konuştum. Eğer siz de razı olursanız arsanıza kaloriferli, par
keli, banyolu bir apartman yapıp birer dairesini size vereceğim,”
dedi. Sözleştiler. Adam apartmanı tam vaktinde bitirdi. Bizim terzi
ailesi de ömründe rüyada görmediği bir yuvaya kavuştu. Sebep
olana candan duacı. Bu bir işadamı.
Birinci Dünya Savaşı’nda Suriye ve İrak da bizdeyken, demir
yolu ile Avusturya ve Almanya’ya bağlıyken, giyecek gömlek, ta
kacak kravat, koca Suriye’de pabucumuzu perdeletecek kösele,
kahvemize koyacak şeker, hiç ama hiçbir şey bulamazdık. Kapi
tülasyonları kaldırıp Türklüğü imtiyazladıktan sonra, bugün eğer
abluka altında kalsak yiyecek, içecek, giyecek, kullanacak her şe
yimiz var. Hepsi kurtuluş ve bağımsızlığın yetişme fırsatım ver
diği işadamlarının eseri.
Şimdi siz bir solcu gazetenin tam yedi sekiz sütun üzerine,
AP liderlerini yermek için en iri punto ile ileri sürdüğü suça ba
kınız: “Demire! işadamlarını övdü.”
Şüphesiz işadamları arasında kötüleri, banka kredilerini kö
tüye kullananları, batakçılık edenleri, dolandırıcıları da var. Nasıl
ki devletin işlerinde hırsızı var, rüşvetçisi var. Kendi beş kuruşluk
kazancı için hâzineyi yüz binlerce lira kayba uğratanlar var. Her
şey devletin dindeyken ve kazanılan parayı harcama imkânı bile
35
Kükretip
36
FAllH RJFKIAJAY
37
SAYIM
39
Musfcfiı Kemal gülümseye# tipmiş \a; “Yoo, sizden nişin
Wr «üay asker alayım? Kendim İfdiı’a g{f^ Ç»ğ olup Hindistan’a
40
FA1İH R1FKIATAY
alın” dökümü yapmak pek faydalı olur, ama bir rahat uykumuz
var, onu da kaçırırız diye korkarım.
“İktisadi nüfus” dedikleri^ medeni ihtiyaçlanmasım tamam
lamış, kazanan, harcayan, işleri döndüren nüfus bakımından Bi
rinci Dünya Savaşı’ndan önceki Rusya 15 milyon hesap edilmek
teydi. Vaktiyle bir Fransızın İki Avrupa adlı kitabında okumuştum.
Gene ona göre Romanya, bu bakımca o devirdeki Çin’den daha
kalabalık, endüstri Batısı ile alışverişi daha fazlaydı. Osmanlı
yarı sömürgesinin böyle bir sayımda hali yaman olacağına şüphe
yoktu. Türkler ancak bir iki şehirde kravatlıydılar. İstanbul’da
biraz düzgünce esvâplıyı Şeker bayramlarında görürdük. Ütülü,
kumaşı parlamamış kostümün adı bile “bayram lıktı. Müslüman
nüfustan pek çoğunun çorap masrafı yoktu. Şehir orta hallisinin
çekidüzeni haftada bir hamam, üç günde bir berberde sakal tıra
şıydı. Geçen gün bir köy muhtarı gördüm, o bile kapitülasyonlar
Türkiyesi’nin bir alafrangası sayılabilir. Biz İstanbul’dan Ankara’ya
gidenler 1923 meclisinde poturlu boz getirli, yandan düğme göm
lekli Kuvayı Milliye devri adamlarınca şöyle bir nereden çıktı bu
züppeler yollu bakıldığımızı hatırlarım. Yol asfaltlama günde bir
tıraş gibi lükstü. Bir milletvekilinin: “Nemize yetmez elli lira ay
lık?” Bir başkasının: “Ankara yollarının tozu yüzlerimizin pud
rasıdır!” dediği günlerdi.
Petrol gazı lamba, “Eşşek bulan... Eşşek bulan...” telkih, po
turlu abani sarıklı başkentten aygaz ocaklı Batı Anadolu köyüne
doğru bir hayli yol aldık. Batı Anadolu il merkezlerinde yumurta
vererek sinemaya giden nüfusla şimdi Hakkâri’de para vermeden
ekmek alamayan nüfus arasındaki farkı da 19 milyon +12 mil
yona eklemek lazım!
Fakat bilir misiniz, asıl işimize yarayabilecek dökümlerden hiç
birini yapamayız. Mesela yüzde kaç kişi yalan söyler, kaçı söyle
mez? Solun yüzde kaçı komünist, kaçı sosyalist, kaçı sosyal ada
letçi? Veya hiçbiri değil de sahtekâr?
41
KUKrtJIİJŞ i
42
FALİH RIFKIATAY
43
KURTULUŞ
44
TAKILMA
45
KURTULUŞ
lordu dilediği gibi kesti, biçti, kendi kullarından bir hükümet bı
raktı, çizmeleri, tekerlekleri ve at nallan kan içinde çekilip gitti.
İkinci müdahale hakkının Vietnam’da kullanıldığım görüyoruz.
750 milyonluk Kızıl Çin 200 milyonluk Sovyetler Birliği, Asya
ve Afrika devletlerinden pek çoğu Amerika’ya karşı! Umurunda
mı Amerika’nın? Yedinci filosunun ateş kuvveti bütün Kızıl Çin
ateş kuvvetinin üstünde. Bir yeni ankette atom bombasının kul
lanılmasını isteyen Amerikalı sayısı yüzde kırktan daha yukarı.
Biz tam müdahale hakkını kullanacakmışız, Amerika önü
müze çıkmış: “Eğer bu yüzden Rusya başınıza bir dert açarsa
yanınızda savunucu bulamazsınız,” demesi üzerine askerimizi
teknelerden geri almışız. Pekiyi, o antlaşmayı yaparken noterde
Amerika’yı iki tanıklı kefil mi almıştık? Sovyetler Birliği ile ete
ğimizden geri çekmemesi için bir uzlaşma mı yapmıştık? Bu nasıl
müdahale hakkıdır ki efendim NATO benzin vermemiş de uçak
filolarımızı kullanamamışız, Amerika çıkarma teknesi gönderme
miş de asker bindirememişiz, ya Rusya başımıza bir dert açarsa
ne yaparmışız da fırsatı ondan kaçırmışız. Ayıp olmasa Trabzonlu
Ali Ağa’nm hikâyesini anlatırdım, ama siz söyleyin bana, böyle
bin kayıtlı şartlı müdahale hakkına güvenerek Kıbrıs Türklüğü
nün de başını derde sokmak neden?
Ne koparabilirsek koparacaktık o zaman!
Kıbrıs Türklüğü hiç olmazsa yarım yıllık kalkınma sermaye
sini bu uğurda kaybetti.
Faydalananlar yok mu, var: Biri aşırı sol ki Türkiye’de bu fır
satla Amerikan düşmanlığı havası yaratmış ve Türkiye’yi Sovyet
Birliği’nin kucağına atmak istemiştir.
İkinci sağ ki Batı ve Hıristiyan düşmanlığı havasını yaratmış,
Ayasofya işini çıkarmış, suçlu Atatürk’müş gibi, Kıbrıs’ı ondan
öç almak bahanesi olarak sömürmüştür.
— Devam, devam, civanmert hatipler.
46
FALİH JtlFKI ATAY
Sana:
—Yaşa!
Ötekilerine de:
— Şa şa şa...
48
FALİH RIFKIATAY
■■■
49
KURTULUŞ
leyen cahil, bak dinimizin dörde kadar müsaadesi var, der. Tefsire
aldırmaz. Diyorlar ki Sayın İnönü yazı devrimine bağlı kalarak
o zamandan beri eski yazı ile hiç yazmamış. Ne kadar iyi. Ama
aynı Sayın İnönü koca devrim yıkıntısını tamir etmeye bakma
mıştır. Kendi partisinden Devlet Başkanı, elli beş bin kişinin tah-
silsiz olarak imamlık yaptığını Söylemişti de bu önemli aksaklığa
karşı hiçbir tedbir aldırmamıştı. Ben de bir devrime bağlılık taas
subu var. On beş yıldan beri namaz kılarken kaameti hep ‘Tanrı
uludur,” diye yaparım. Bu benim Türklüğümün bir gururudur da!
İngilizler, İncin İngilizce yapar. Her millet öyle!
“Fikirlerime değer vereceğini bilsem şu Ayasofya hakkında da
başbakana bir şeyler söylemek isterdim. Derdim ki Sayın Demire],
gerek partinizce gerek şahsinızca Atatürk’e bağlılıktan bahsedilip
durulmaktadır. Buna inanmak için fiiliyat42görmeliyiz. Ayasofya
hâkkındaki söz ve yazılan neden hep sükût ile karşılıyorsunuz?
Bence Atatürk’ü seven Atatürk sağmış gibi davranmalıdır. Sevgi,
bağlılık böyle olur. Ayâsöfya’yı cami yaparak müteassıp43 yığının
sevgisini kazanma zihniyeti yanlış bir yoldur. Atatürk ölmüştür,
ne yapabilir, demeyiniz. O ölmemiştir, ölmeyecektir, her şeyi ya
par. Tavizler gittikçe artarak sonu hüsran44 olur. Tarih tekerrür
den45 ibarettir, sözü çok defa doğru çıkmaktadır.”
42 Eylem, uygulama
43 Bağnaz
44 Düş yıkımı
45 Yineleme
50
enim çalışma odamınpenceresinden yıldaüç yüz altmış beş
B defa güneşin battığı görünür. Hiçbir batışı da ötekine ben
zemez. Şimdi tam karşımda. Engin, prtasmda. Günler uzadıkça
sağa doğru giderek Sultanahmet Camisi kubbesi üstüne kadar va
rır. Sonra günler kısala kısala gene karşıma gelir. 1966 yılına gir
mişizdir. Yetmişliğin yılı, yedi yaşının haftası gibi geçiyor. Bana
1965 yılının hatıralarını anlat deseniz, bilmem kaç dakikalık bir
konuşma yapabilirim. Bir de çocuğunuza dün okulda neler oldu
ğunu sorunuz. Aşağı yukarı bir gazetelik hikâye.
Bir eski fotoğrafçı ahbabımın nereden de aklına gelmiş, bana
arşivinden bir hatıra verdi. 1924’te dört gazeteci, bir ajansçı, bir
de yakın dostumuz meclis dış merdivenleri önünde yan yana di
zilmişiz. Soldan sağa doğru rahmetli Ruşen Eşref, merhum Ra-
gıp Zonguldak, rahmetli Haydar Rüştü, ben, merhum Mahmut Si
irt, rahmetli Vasıf Çınar. Ben ve Ragıp fesliyiz, ötekiler kalpaklı.
Akşamüstü Kemal’in lokantasında buluşmamız gözümün önüne
geliyor. Daha dün gibi. İstanbul basın gençlerinin o vakit bizleri,
Cumhuriyet prensleri diye durmadan yerdiklerini düşünüyorum.
Niçin Mustafa Kemal onları seçmemiştir de bizi meclise almıştır
diye. Şimdi onların da dörtte hemen hemen dördü rahmetli. Hele
biri vardı, bana Bolu Mebusçuğu derdi. Mebusçuk, dede yaşında,
kendisi yılbaşlannı toprak altında geçireli on yılı aştı. Ne boşuna
51
KURTULUŞ
52
FALİH RIFKIATAY
53
KURTULUŞ
54
FALİH İÜFKİ ATAY
55
KURTULUŞ
56
BİZLİĞİM İZ
■■■
57
KURTULUŞ
— Peygamber kimdir?
— Allah’tır.
- Allah kimdir?
— Ali’dir
— Pekiyi ne yapar Mustafa Kemal, padişah, Ali mali olan
bu adam?
— Çamurlu iki parmağı vardır. Uzatınca düşman kralının
gözlerini oyar.
“Çamurlu parmakla göz oymak” eski bir masal!
Atatürkçülük, dışarıda ve içeride, çoğunca, bizleri 1920 İne
bolu katırcısının katırı kadar beyinsiz sananların silahı!
58
FALİH R1FK1ATAY
59
kurtu lu ş
60
FALİH RIFKJ ATAY
61
KURTULUŞ
56 Gerçekleşmeyecek düş
62
K IZ IM SANA..:
■■■
63
KURTULUŞ
64
FALİH R1FK1ATAY
■■■
65
KU R T U L U Ş
Y argıç da:
S a n ık , s o s y a lis t d o la n d ır m a z , d e m e k is te m iş is e d e y a r g ıç
bu m e m le k e tli o ld u ğ u iç in , h ır sız la r p o lis e s v a b ı g iy e r e k e v s o y
d u k la rı g ib i, n ic e m a z a n n a -i su 5l) ta k ım ın ın b a şın d a v e p o litik a d a
s o s y a lis t m a s k e si ile “ ic r a -y ı sa n a t” e ttik le r in i b ilm e k te y d i. H o ll
y w o o d sü r tü ğ ü k e n d in i a h la k ü stü g ö r e r e k k im i k o c a , k im i karı
k o le k siy o n u y a p tığ ı g ib i, D o ğ u so s y a lis tle r i d e y a la n ı, u y d u r m a y ı,
iftir a y ı se r m a y e e d in m işle r d ir .
S o s y a lis t d o la n d ır m a z d o ğ r u , a m a B a tı s o s y a lis ti o. B iz d e k i
b ü tü n m ille ti k a fe s e k o y m a y a ça lışıy o r.
66
FALİH RIFKİATAY
67
KURTULUŞ
69
KURTULUŞ
Cesy, aman böyle şey olamaz, beni ancak Fransa kralı görevlen
direbilir diye çırpınırsa da kaymakam paşa, ferman böyledir, diye
dördüncü Murad’ın Hatt-ı Şerifi’ni61 okutarak Comte de Cesy’ye:
— Çoluk çocuğunu al ve hemen elçilik konağına taşın, em
rini verir. Tuhaftır, Fransa kralı XIII. Louis de olup biteni benim
seyerek Comte de Cesy’yi 1639 yılına kadar süren ikinci elçili
ğine atamıştır.
Comte de Cesy’nin bu elçiliği sırasında kralın bir oğlu doğ
muştu: XIV. Louis! Elçilikte şenlik yapılmış, fişekler ve bu arada
tüfek de atılmıştır. Gürültü üzerine bostancıbaşı gider. Karşısına
elçinin İstanbul’da büyüyen ve pek iyi Türkçe konuşan oğlu çı
kar. Sevimli de bir delikanlı. Bostancıbaşıya:
— Padişahımızın bir oğlu oldu da onu kutluyoruz, demesi
üzerine bostancıbaşı:
— Vay küstah, dünyada padişah bir tanedir, o da bizimki,
diye elçinin oğlunu yaka paça sürükler. O sıra yetişen elçi:
— Aman dur, oğlumu bırak, onun yerine beni götür, ama
sonrasına karışmam, der. Bostancıbaşı delikanlıyı salıverir.
Daima dediğim gibi, başımıza ne geldi ise işte bu on yedinci
yüzyılı kaybetmemiz yüzünden gelmiştir. Medreseyi üniversi
teye doğru türütemedik. XIII. Louis’in başbakanı Fransız aka
demisini kuran Kardinal Richlieu. Bir din adamı. Onun bizdeki
çağdaşı kimdir, biliyorsunuz: Cinci Hoca!
O kadar şaşmayın: Lise öğretimini vermeyen bugünkü med
reselerimizin yetiştirdikleri ile Hıristiyan din adamları arasında
aynı arayı olduğu gibi tutuyoruz. Bir Vatikan’daki Konsil görüş
melerini, bir de son Ankara müftüler toplantısı haberlerini kar
şılaştırınız.
61 Padişahın buyruğu
70
FALİH RIFK! ATAV
71
KURTULUŞ
72
FALİH R1FK1ATAY
73
CUMHURİYET
75
KURTULUŞ
siyah fesi kenarına boyalı saçı kıvrılmış, açık çarpıcı renkte es
vabı ve san pabuçtan ile atlas bir faytonun içinde peçeli ve yaş
maklı mesire kadınlarına bıyık burarak “sulanırken” göıdümdü.
Biz ki okulda tarihi Fatih’e, Yavuz’a kadar okur, ertesi yıl döne
döne o fasıllan okurduk, bu şehzadeyi bir türlü ne onlara götü
rebiliyor, ne de onlardan getirebiliyordum. Sultan Reşad’ı, sarsak
ve şişman, İstanbul’a gelen Almanya imparatoru ile yan yana gö
rünce utancımdan başımı çevirmiştim.
Meşrutiyet’te artık sıra ile son üç dört padişahın, biri yarı
deli, biri tam deli, biri kaçık hikâyelerini okudukça, ah araların
dan bir Fatih yahut Yavuz çıksa gibi ilkokul çocukluğu hayalle
rini de kaybetmiştik.
Ama Cumhuriyet? O kimsenin hatırında yoktu. Olsa olsa,
eğer Dünya Savaşı’nı kazanırsak, bu zafer Enver’in sayılacağı, o
da damat ve harbiye nazırı olduğu için önce diktatör, sonra yeni
bir hanedan kurucusu olacağı yolunda yakıştırmalar duyardık.
76
FALİH RIFKIATAY
77
KURTULUŞ
D e m ir ta v ın d a d ö v ü lm e liy d i.
■■■
M u sta fa K e m a l’le s a m im i o la r a k y a ln ız G ö k a lp k o lu n d a n ,
ırkçı v e g e le n e k ç i o lm a y a n . B atı k ü ltü r v e m e d e n iy e tç is i T ü rk çü
ler işb irliğ i etm işle r d ir . S a y ıla r ın ın n e k ad ar a z o ld u ğ u n u s ö y le
m e k te n s ık ılır ım . P ek ç o k la r ı M u sta fa K e m a l g ib i bir k u r ta r ıc ı
n ın h er y a p tığ ı k en d i in a n çla rın a a y k ırı d a o ls a e lb e tte d a h a d o ğ ru
o ld u ğ u n u fik r in e b a ğ lıy d ıla r. P ek a z ı y a p ıla n la r ı a n la y a r a k v e o n
lara in a n a ra k , p e k ç o ğ u M u sta fa K e m a l’e b a ğ lı ola ra k v e o n a in a
n arak y ü r ü m ü şle r d ir .
H er n e is e , g e n e d e iş im iz e b a k a lım . E lb et A ta tü r k ’ü d a h a iyi
a n la m ış o la n la r ın d a g ü n ü gelir. 6
66 Sakat, illetli
78
ALDANMA
e n s o lc u lu ğ u n , id eoloji b a k ım ın d a n , n e k ad ar a z ın lık ta o l
79
KURTULUŞ
80
FA L İH R IF K I ATAY
rin cezasını çekiyoruz. Bir millete bin yılda bir gelen Atatürk gibi
bir şansı böyleleri yüzünden kaybettik.
Bildiğiniz üzere Batı medeniyet ve kültür sınırları dışında is-
tibdatsız ve üstelik kıtlıksız tek bir sosyalist rejim yok. Ama nor
mal ilerletici, kalkındırıcı ve kendilerine göre seçimli rejimler var.
81
KÜRtUİUŞ’ ' !
s:'.
■
-V 7
'
HİKÂYELER
85
KURTULUŞ
m ü jd e sin i v e r d i. A r i f O r u ç ’u n g a z e te s i b ir 31 M a r t k ış k ır tıc ıs ıy d ı.
Y eraltı k o m ü n is tliğ in in d e b o z g u n c u lu ğ a k a tıld ığ ım g ö rü y o rd u k .
E k o n o m i y a ln ız O k y a r ’la b irk a ç a r k a d a şın ın a ğ z ın d a y d ı. B a ş k a
ları y ığ ın z a a fla r ın ı sö m ü r e r e k k ıs a v e k e s tir m e y o ld a n ik tid arı
y a k a la m a k p e ş in d e y d ile r . B u g e liş m e d e n b irk a ç a y so n r a A ta tü rk
k en d i p artisi ile s e ç im e g ir s e y d i, a z ın lık ta k a la c a ğ ın a şü p h e yok tu .
Ç o ğ u n lu ğ u a la c a k o la n la r is e d ü p e d ü z g e r ic ile r d i. K u r ta r ıc ı d e v
r im le r y ık ılıp g id e c e k t i. H a lk y ığ ın la r ı T a n z im a tı b ile g â v u r lu k
sa y a n m e d r e s e ü r e tm e n le r in in m a n e v i b a s k ıs ı a ltın d a y d ı. A şa r k i
A n a d o lu k ö y lü s ü n ü y ü z y ılla r c a in le tm iştir , k ıv r a n d ır m ıştır , büt
ç e n in b a ş lıc a g e lir k a y n a ğ ıy k e n A ta tü r k b ir k a le m d e T ü rk k ö
y ü n ü bu b e la d a n k u r ta r m ıştır , h o c a la r h alk a: “ B ir d in b o rcu y d u
o... K a lk tığ ı iç in ta r la n ız d a n d a b e r e k e t k a lk tı,” d iyorlard ı. A k s i
g ib i h a v a la r d a k u r a k g id iy o r d u .
■■■
A ta tü r k ’ü n H a lk F ır k a sı B a tı s is t e m i b ir t e k p a rti d e ğ ild i.
Ç ü n k ü o ta r ih le r d e C u m h u r iy e t’e v e d e v r im le r im iz e in a n a n bir
p a r tilik b ile a y d ın y o k tu . O s m a n lı a y d ın la r ı h e n ü z T ü r k ç ü lü ğ e
b ile k a r şıy d ıla r . O n u n iç in H a lk P a r tis i’n in d e ç o ğ u n lu ğ u d e v -
r im le r i k e n d i iç in e s in d ir m e m iş ti. B u ç o ğ u n lu k A ta tü r k ’e b a ğ lı,
A ta tü r k ç ü lü ğ e k a rşıy d ı.
86
FALİH RltK İ Â T A '
87
KURTULUŞ
h o ş a g id ic i o lm a k ta b u la n g e n ç b ir ta k ım o p o r tü n istle r d e a y n ı
c e p h e y e k a tılm ışla r d ı.
H e r k e s “ h o ş a g id e n ” h a b e r g e tir m e y a r ışın d a y d ı:
— 3 0 k a d a r e fe n d im . O tu z d a n fa z la m ille tv e k ili ç ık a r m a la
r ın ın ih tim a li y o k .
M e r k e z ta k ım ın ın k o d a m a n la r ın d a n b iriy d i.
1 9 4 6 s e ç im le r in i y o ls u z lu k la k a z a n ıld ığ ın ı b e n p e k so n r a d u y
d u m . A m a b u y o ls u z lu k ta İn ö n ü v e b a şb a k a n ı S a r a ç o ğ lu ’n u n a sla
ilg ile r i o lm a d ığ ın ı y a k ın d a n b iliy o r u m . S e ç im g e c e s i İstan b u l v a
lisi Ç a n k a y a ’y a te le fo n e ttiğ i v a k it k e n d is i ile b e n k o n u ştu m :
İnönü:
— N e d e m e k o? K ır d a r ’a s ö y le y in . İstan b u l s e ç im le r in i YJ
b e ttik . Y a p a c a ğ ı h iç b ir ş e y y o k , d e d i.
88
F A L İH R IF K I ATAY
S a r a ç o ğ lu d a h a d a ile r i gitti:
s e ç im y a p m ış o ld u ğ u m u z u g ö s t e r m iş o lu r u z , d iy o rd u .
H e p s in i o ld u ğ u g ib i s ö y le m iş k e n n e d iy e h e n ü z sa n d ık la rı a ç ıl
ğ ın ı h â lâ a n la m a m ış ım d ır . B u n u n b ir o y u n o ld u ğ u n u işite n H ü
s e y in C a h it Y a lç ın v a liy e g e le r e k h e m e n ç e k ile c e ğ in i s ö y le m iş ,
g ü ç lü k le v a z g e ç ir ilm iş t i.
C H P ’n in tu ta c a ğ ı te k b ir y o l vardı: A ta tü r k p r e n sip le r in e s ım
tisi o la r a k k a lm a y ı k a b u l etm ek !
1 9 4 6 s e ç im le r i g e r ç e k te k a y b e d ilm iş ti. O n d a n so n r a d a s e ç im
k a z a n m a k ih tim a li y o k tu .
d e v r im k a n u n la r ın ın ç iğ n e n m e s in e k a rşı bu p a rtid e h iç a m a h iç
b ir s a v a ş m a ç a b a sı g ö r ü lm e m iş tir .
m ışla r s a ş im d i o n u n a k s in e ö y le v e o n u n iç in , y a n i y a ln ız ö d e
v e k a r a k te r le r in i b ır a k m a k , y a a h la k v e k a ra k terlerin i k o r u m a k
iç in p o litik a d ış ı k a lm a k zo ru n d a y d ıla r.
1 9 5 0 s e ç im le r in in e r k e n e a lın m a s ı k o n u ş u ld u ğ u sırada:
70 Ödün vericilik
89
KURTULUŞ
— E ğ e r e r k e n e a lm a z d a h e m e n k u r u lta y ı to p la r sa n ız v e parti
iç in d e k i ik iliğ i k a ld ır ıp s e ç im le r i k a y b e d e c e k g ib i c a n la b a şla ç a
lış ır s a n ız b ir s o n u ç a lm a n ız ih tim a li o la b ilir , d e m iş tim .
R e c e p P ek er v e o n u n A ta tü r k ç ü ta k ım ı ile g e r ic i v e y e n i ik -
b a lc ile r a r a sın d a k a v g a g ü n le r in d e y d i. H o c a G ü n a lta y :
— P a şa m , P a şa m , a r k a d a ş ım ız A ta y a v u c u m u z iç in d e k i z a
fe r e o r ta k y a r a tm a y a ç a lışıy o r , d e m işti.
Ç a n k a y a ’y a “ h o ş a g id e n ” h ab erler y a ğ ıy o r d u :
— E fe n d im , k ö y lü m ü z ü n bir s a ğ d u y u s u va rd ı ki...
90
FA L İH R1FK1 ATAY
■■■
Batı m e d e n iy e t v e k ü ltü r ü d ış ın d a k i M ü s lü m a n to p lu lu k la r ı
m e d e n iy e t v e k ü ltü r k r iz i için d ed irler. B u k r iz la ik e ğ it im y o lu
ile g id e r ilm e d ik ç e , b u to p lu m la r d a a n c a k b ü tü n a y d ın la r a z ın lı
ğ ın d ü rü st, a h la k lı v e k a ra k terli o lm a s ı ile n o r m a l bir d e m o k r a si
g e liş m e s i olur. A n c a k b u şa r tla d e m o k r a s i bir ile r le m e v e k a l
k ın m a r e jim i ola b ilir.
B u n d a n so n r a “ h o ş a g id e c e k ” te k h a b e r y e n i m e c lis d e v r in d e
p o litik a cıla rın g e ç e n y ir m i y ıld a n ibret a lm ış o ld u k la rın ı görm ektir.
91
‘
*4 f ’
■
BİTEN TÜRKLÜK
93
KURTULUŞ
S ta lin , M a c a r is ta n b ir fu r g o n m e s e le s id ir , d iy o rd u . N ite k im
K ır ım ’d a a r tık T ü r k k a lm a m ış g ib id ir . A lm a n la r la iş b ir liğ i e t
H a lb u k i b e y a z e m p e r y a liz m d e v r in d e T ü r k lü k h iç b ir d a ğ ı
■■■
A v u str a ly a v e A m e r ik a g ib i, b o m b o ş lu k ü lk e le r e g ö ç m e n ta şıd ı.
z ıl e m p e r y a liz m in ü z e r in d e n d a h a y ir m i o tu z y ıl g e ç ti m i silin ip
g id e c e k . T ü r k lü ğ e te k T ü rk y u r d u T ü r k iy e ’d e n b a ş k a y e r d e rast-
la y a m a y a c a ğ ız .
E ğ er R u s y a , B ir in c i D ü n y a S a v a ş ı’n d a so n u n a k a d a r k a lıp da
m a k ü z e r e T r a k y a v e K o c a e li b ö lg e le r in d e K ı z ıl H a lk C u m h u r i
se r t tu tu m u ü z e r in e g e r iy e ç e v r ilm e s e y d i, b iz im T ü r k lü ğ ü n d e
s o n u g e lm iş o la c a k t ı. B u g ü n d e k o m ü n is t h a r ita s ın d a T ü r k iy e
K ü rd ista n , L a z is ta n v e A le v iy y e c u m h u r iy e tle r i g ib i b ö lü m le r e
p a rça la n m ıştır.
94
FALİH RIFKI ATAY
H iç u n u tm a m . B ir g ü n bir A n k a r a to p la n tısın d a :
— B u lg a r is ta n ’d a k i y a r ım m ily o n d a ik i y ü z e lli b in d e n fa z la
T ü rk var. H e p s in i v a ta n a g e tir e lim , d e m e k liğ im ü z e r in e p e k b ü
y ü k s a n ıla n , b e n c e p e k k ü ç ü k biri:
— N e d e m e k ? Y e n id en R u m e li’y e g e ç t iğ im iz z a m a n o T ürk-
lere tu tu n a c a ğ ız , d e m iş ti.
B u n d a n ik i y ıl ö n c e B u d a p e ş te ’y e g id e n bir B u lg a r h e y e tin
d e k i T ü rk , fır s a tın ı b u lu p e lç iliğ im iz d e n b ir ta n ıd ığ ım a :
— A m a n y e tişin . T ü r k ç e k o n u şa n so n T ü r k ü z . B ü tü n ç o c u k
la r ım ız d ille r in i k a y b e tm e k ü z e r e , d iy e y a k ın m ış t ı.
K i li s ’in g ü n e y in d e y a r ım m ily o n a y a k ın T ü r k A r a p la ş m a k
ü z e r e , K e r k ü k b ö lg e s in d e k i y a r ım m ily o n T ü rk d e ö y le . K ırk b in
k a la n k a lm a y a n K ıb r ıs T ü r k lü ğ ü iç in ç ır p ın ıp d u r u şu m u z la bu
g e r ç e k le r d e n u z a k k a lış ım ız a r a sın d a k i a y k ır ılığ a n e d e r sin iz ?
95
KURTULUŞ
H e p s in i m e d r e s e y e m a te m a tik v e f i z ik d ersi k o y a m a d ığ ım ız
iç in k a y b e ttik . B u g ü n k ü m e d r e s e le r d e d e m a te m a tik v e fiz ik y o k .
D a h a d a k ö tü sü “ h o c a s ız lık ta n m a te m a tik v e f iz ik d ersi v e r ilm e
m iştir,” y a z ılı C u m h u r iy e t lis e d ip lo m a la r ı var.
96
SEMİNER
KÎ8K
a b a n c ı, ta r a ç a ü s t ü n d e n A n a d o iu k ıy ıla r ın a v e İ s ta n b u l’a
— N e İsp a n y a , n e İta ly a , n e Y u n a n is ta n ’d a b ö y le s in i g ö r m e
m iş tim . N a s ıl b ir g ü z e llik bu. N iç in ş im d iy e k a d a r d u y m a d ım ?
B u a d a la r ın ız ı n e d e n ta n ıtm a z s ın ız k u z u m , d iyord u .
B ü tü n a d a a h ır k o k u su iç in d e . Y ü z le r c e araba. H e p s in in h a y
van ları a çık ta. B a z ı çevrelerd e k a rasin ek bulutları. P laka sın ırlam ak
v a ta n d a ş ın tic a r e t h a k k ın ı sın ır la m a s a y d ığ ın d a n , tıp k ı şe h ird ek i
ta k s i v e d o lm u ş e n fla s y o n u g ib i, b u ra sı d a araba d o lu . H e p s in in
to p la n d ığ ı m e y d a n a b u rn u n u zu tık a m a d a n y a k la ş a m a z s ın ız . E şe k
ler d e h e s a p s ız . O n u n iç in n e at, n e d e o n la r b e şli. A tlı araba b a z ı
97
lCllRXÜLü$
S a y ın İ ş c a n , a s ıl s ö y le y e c e k le r im i s o n a b ıra k a ra k s iz k i e n
y ü k s e k m a a ş lı d e v le t e m e k ta r la r ın d a n s ın ız . N iz a m C a d d e si s o n
ların a d o ğ r u bir e v k ir a la m ış o ld u ğ u n u z u fa r z e d e r e k A d a ’y a g e l
m e n iz i ta v s iy e e d e r im . V ap u rd an e v e d ö rt lir a y a g id ip sa b a h le y in
d e d ört lir a y a is k e le y e g e le c e k s in iz . E ğ e r e ş i n iz h a p is c e z a s ı ç e k
m iy o r d a o n u n d a ç a r şıy a k ad ar in ip d ö n e c e ğ i tu ta rsa a y lık araba
m a s r a fın ız ı k o la y c a h e s a p la m ış o lu r s u n u z . K a la b a lık ç a a ile le r in
araba m a sr a fı a y d a b in b e ş y ü z lira d a n a ş a ğ ı d ü ş m e z . B ü y ü k tur
y o lu o n b e ş k ilo m e tr e . K ü ç ü k tur y o lu o n u n y a r ıs ı kadar. K ö şk
v e e v le r k ü ç ü k tu r y o lu ü z e r in d e . F akat a s ıl y a p ı y ığ ın ı isk e le d e n
y a y a g id e b ile c e k ç e v r e d e . B itişik n iz a m . Ü st ü ste a p a rtm a n , ev.
B ir a d a d a m ı y o k s a G a la ta ’d a m ıs ın ız , ş a ş m a k iç in .
K ın a lı n ın y a r ıs ın ı y ık t ığ ı m ız g ib i, B ü y ü k a d a ’n m y a r ıs ın ı da
sa n k i s o k a ğ a a tm ış ız . Y ah ya K e m a l’in tü r k ü s ü n d e k i V ira n b a ğ 'd a
G ö k a lp v e d o s tla r ım ız la o c ü n b ü şlü p ik n ik le r im iz in ü stü n d e n elli
y ıl g e ç ti. V ir a n b a ğ , h â lâ o “ E sk ib a ğ !” ; D e n iz n e k a d a r d e ğ iş m e
m iş s e on u n ç e v r e s i d e a y n ı y a b a n i b itk ile r iç in d e .
98
FALÎH RIFKI ATAY
A d a la r b e n z in z e h r i ile h a v a la n b o z u lm a y a n te k s ığ ın a k la r ı
m ız . A m a b e n z in y e r in e at p is liğ i v e s id iğ i k o k u s u iç in d e .
E s k id e n b ir k a ç is k e le d ü ş ü n m ü ş le r d i. D e n iz d e n y o la d o ğ r u
b u d ik y a m a ç la r d a o d a g ü ç . B a n a e n u y g u n u orta b o y lu tr o le y
b ü sler g ib i g e ld i.
F ak at a z iz d o s tu m , s iz d e n a la fr a n g a b ir d a v r a n ış b e k liy o r u m .
T e k n ik ü n iv e r s ite , G ü z e l S an atlar A k a d e m is i, şe h ir c i v e m im a r
ları ile A d a la r ’d a o tu ra n z e v k v e k ü ltü r a d a m la r ı a ra sın d a b ir s e
m in e r d ü z e n le y in iz . B u n lard an :
1 — T a şıt d a v a sı iç in ,
O z a m a n A d a la r ’d a d a araba lü k s b ir g e z in ti v a sıta sı o lu r v c
p e k a z s a y ıy a in e r e k b u g ü n k ü m a h z u r la r ı74 o r ta d a n k alkar.
S iz o a z m in iz le is te r s e n iz , b u iş g e le c e k m e v s im e k a d a r biter.
İs ta n b u l b e le d i y e s i z e n g i n o lm a lıd ır . B u n u n b a ş l ıc a şa rt'
İsta n b u l’u n b ü tü n tu r istik im k â n la r ın ı iş le tm e k tir . B u y o ld a her
74 Sakınca, engel
KURTULUŞ
■■■
— A y o l o k o m ü n is ti n e d e n o k u y o r su n ? G ü lü m se y e r e k :
B iz le r b ir a c e m i iş ç i k a d a r b ile ü cret v e r e m e y e c e ğ im iz , ç o
lu k ç o c u ğ u v a r sa d ile n e c e k k a d a r s ık ın tı iç in d e v e e s k i “c e r h o
c a s ı” d ü ş k ü n lü ğ ü n d e p ro leta ry a s e r m a y e s in i d in a d a m ı d iy e k o
m ü n iz m e k arşı s ila h g ib i k u lla n a c a ğ ım ız ı s a n ıy o r u z .
O n a h iç b ir s o lc u , b e n k o m ü n is tim , d e m e z . “ B e n y o k s u lc u -
y u m !” d er v e o h a fız o k u lu y o k s u lu n u d a k o lu n a ta k a ra k v e g e
r e k tiğ in d e o n a A r a p ç a s ö z le r o k u ta ra k p r o p a g a n d a sın ı yü rü tü r.
Yarı a ç v e y o k s u l, so n r a a la b ild iğ in e d e c a h il in sa n la r a d in
a d a m ı im tiy a z ın ı75 v e r m e k le h a n g i e k o n o m ik v e s o s y a l d ü z e n e
sa v u n u c u y e tiş tir d iğ im iz i sa n ıy o r u z ?
75 Ayrıcalık
100
FALİH RIFKJ ATAY
D e v r im c i, b ile n v e d o y a n , T an rı’y a v e p e y g a m b e r in e o ld u ğ u
k ad ar m e d e n iy e te , h ü r r iy e te v e m ü s b e t ilim le r e in a n a n y ir m in c i
y ü z y ıl d in a d a m la r ın ı y e tiş tir m e k iç in b ü tü n p a r tile r e lb ir liğ in d e
d a h a n ic e g e c ik e c e k le r ?
. u k n ab rm ak ■ - - -
101
— -
MEZ1T
ta »
ir d e fa d a h a y a z d ım m ı, b ilm iy o r u m . E sk id e n m e z it b a lığ ı
- A m a b u n a bir ç a re b u l, d e m işle r .
H a h a m g ü lü m se y e r e k :
B iz d e d o ğ u p b ü y ü m ü ştü k . O k u lla r d a h a y li d ir s e k ç ü r ü tm ü ş
tü k , F akat h âlâ ticarettir, fa b r ik a c ılık v e y a b a n k a c ılık tır , h o c a la r ı
m ız ın “ ilm -i s e r v e t” d iy e ö ğ r e ttik le r in in h e p s in i H ır istiy a n v e y a
b an cı im tiy a z ı sa n ır d ık . B e z ir g â n 767778O s m a n lıc a d a “ m ü s t e h c e n e 7
b e n z e r s ö z le r a ra sın d a y d ı.
D e r v iş ç e m i ö m ü r s ü r m e k is te d ik ? H ayır. H e p im iz z e n g in o l
m ak h ırsı ile y a n a r d ık . Fakat:
İ03
KURTULUŞ
— A h , b ir s e r m a y e b u ls a m d a d ü k k â n v e y a fa b r ik a a ç sa m ...
y e r in e ,
— A h , iy i b ir s a a tin d e p a d iş a h ın g ö z ü n e iliş s e m d e v e z ir o l
s a m . . .Y ahut, ah b ir v e z ir in h o şu n a g its e m d e v a li o ls a m , g ib i ö z
le m le r e k a p ılır d ık . P a d işa h b ile r ü ş v e tç i, sa d r a z a m v a lilik , ş e y
h ü lisla m m ü f tü lü k sa tıc ıs ı, b ü tü n b a rem 7980a ş a ğ ı d o ğ r u e k s iltm e c i
a r tır m a c ıy d ı. Y u k a r ıy a v e r d iğ im iz i a ş a ğ ıd a n ç ık a rır, ü ste d e bir
h a y li a lır d ık . T a rım v e tic a r e tle k a z a n a n re a y a 811 d a h a ra ç k a y n a -
ğ ım ız d ı. ‘"Be a d a m su ç lu s u ç s u z r a s g e le H ır is tiy a n k e s iy o r m u ş -
su n , h er ö ld ü r d ü ğ ü n H ır is tiy a n la d e v le te c i z y e (H ır istiy a n la r d a n
a lm a n v e r g i) k a y b e ttir d iğ in i u n u tu y o r m u s u n ,” b u y r u ltu su n u ta
rih te o k u m u ş su n u z d u r . H ır is tiy a n ın M ü slü m a n o lm a s ın ı b ile , c iz
y e d e n k u r tu la c a ğ ı iç in p e k is te m e z d ik .
O s m a n lıd a z e n g in d e m e k , v e z ir , p a ş a , k a z a sk e r , k a d ı, b e y le r
b e y i, v a li, sıra sır a d e v le t v e h ü k ü m e t a d a m ı o lm a k v e y a o lm u ş
o lm a k d e m e k t i. O d e v ir s in e k ü r le r i, ş im d ik i p a r ti o c a k b u c a k
a d a y lığ ı v e y a id a r e m e c lis i ü y e liğ i y e r in e iç g ü v e y liğ iy d i. Y u k a
r ıy a d a lk a v u k lu k e d ip h a v a d a n g e ç in m e k . N a s ıl k i d e m o k r a s id e
d a lk a v u k lu ğ u a ş a ğ ıy a ç e v ir d ik !
D e r k e n T a n z im a t g e ld i. R e a y a d a n c iz y e a la m a z old u k . Ç arşı
p azar, m a ğ a z a b a n k a h e p o n la r ın e lle r in e g e ç ti. V e z ir v e p a şa d a n
z e n g in le r in sa y ıla r ı g ittik ç e a z a ld ı. Y a şa y ış ta b iz e s k i e fe n d ile r re
a y a o lm u ş tu k , e s k i r e a y a d a m e m le k e t e fe n d ile r i y e r in d e y d i. D iş
b iliy o r d u k , a m a n e sa n a tla r ın ı e d in e b iliy o r d u k n e d e k a fa la r ın ı
k e sip m a lla r ım m ü lk le r in i y a ğ m a e d e b iliy o r d u k . G e ç m iş te n y a l
n ız k ib r im iz i sü r ü k lü y o r d u k : K ız ım ız ı y ir m i k u r u ş m ü la z e m e t81
m a a ş lı B a b ıâ li k â tib in e y a h u t y ü z s e k s e n k u r u ş m a a ş ü ç a y d a bir
79 Devlet kadrosu
80 Vergi veren halk
81 Stajyer
104
FALİH R1FK1 ATAY
ç ık a n m ü la z ım a 82 v e r ir d ik . M ü s lü m a n d a n e s n a f a k ız d e ğ il, s e
la m d a v e r m e z d ik .
D e r k e n B ir in c i D ü n y a S a v a şı g e ld i. M ıs ır sın ır ın d a İn g ilte r e ’y e
M e z o p o ta m y a top ra k la rın d a g e n e o n a , E rzu ru m ö te s in d e R u sy a ’y a
v e Ç a n a k k a le B o ğ a z ı n d a İ n g iliz , F r a n sız , A v u stu r y a lI, k im g e l
m iş s e h e p s in e k a r şı h arb e g ir iştik . K a p itü la sy o n la r ı k a ld ır m ıştık .
H ü s e y in C a h id ’i “ m e n -i ih tik â r” 83 k o m is y o n u r e is liğ in e , C a v id ’i
D ü y u n -i U m u m iy e ’n in 84 b a şın a g e ç ir m iş tik . T ü tü n rejisi85 d e d o s
tu m u z İ z z e t M e lih 'in e lin d e y d i. N ih a y e t arab alard a e k o n o m i v e
fin a n s T ü rk ü g ö r ü y o r d u k . B ir d e İtibar-ı M illi b a n k a m ız v a r y a ,
“A r tık ik tis a d -ı m illi d e v r i g e ld i,” d e d ik . T ü rk leri z e n g in e tm e k
g ö r e v in i, b ü tü n ord u lar iç in a lışv e r iş y a p a n L e v a z ım a t-ı U m u m iy e
reisi İsm a il H a k k ı P aşa ile İttihat v e T e r a k k i F ır k a sı’n ın e s n a f iş
82 Teğmen
83 Vurgunculuğu önleme
84 Devlet borçlan
85 Tekel
105
KUR*i ü u
V e b ö y le c e b ü tü n k a z a n d ık la r ım ız , k a z a n d ık la r ın d a n ç o k d ah a
k o la y c a k a y b e ttile r . D ile n m e y e k ad ar d ü ştü ler.
K u r tu lu ş H a r b i İs ta n b u l sın ır la r ı d ış ın d a k i b ü tü n ça rşı p a
za r v e y ü k s e k tic a r e t H ır is tiy a n lığ ı ile im tiy a z lı y a b a n c ılığ ı ta s
fiy e e tti. T ü r k le r i, a d e ta , k en d i y u r tla r ı iç in e h a p se d e r e k , k ap alı
ça r şıla r ın ı a ç m a k , ö le n sa n a tla rın ı d ir iltm e k , ith a l ih r a ç tü c c a r lı
ğ ın ı y a p m a k , b a n k a la r ın ı, fa b rik a la rın ı d ir iltm e k , ith al ih r a ç tü c
c a r lığ ın ı y a p m a k , b a n k a la r ın ı, fa b r ik a la r ın ı k u r m a k z o r u n d a b ı
raktı. K ü ta h y a ’da: “ G a z i P a şa ’y a s ö y le y in . Ç a r ş ım ız k a p a lı. B iz e
z a n a a t v e tic a r e t y a p a n H ır is tiy a n la r ı g e r i g ö n d e r tin !” d iy e d ile
m e le r d e b u lu n a n la r ı h â lâ h a tırlıy o ru m . B ü tü n A n a d o lu v e T rakya,
İ 9 2 3 ’te ta r ım c a , tic a r e tç e , e s n a flık ç a , k r e d ic e , h er ş e y c e sıfırd a n
106
FALİH R1FK1 ATAY
D e v le t d e v le t liğ in i y a p a c a k , k o n tr o l c ih a z la r ın ı iş le te c e k , p o
litik a m e n fa a tle r i d ış ın d a v e ü stü n d e k i h a lk v e m e m le k e t d a v a la
rın ı g ü d e c e k y e r d e , k e n d in i a k a n se le b ır a k tığ ı iç in v a r ı d a y a ğ m a
e d e r e k y o k e tm e k T ü r k iy e ’y i 1917 R u s y a s ı k a r g a şa s ın a sü r ü k le
m e k is te y e n k ış k ır tm a c ıla r a fır sa t v erd i.
M e z it b a lığ ın ın m e k r u h o lm a d ığ ın ı ö ğ r e n d ik , a m a n a sıl tu tu
lur, ta v a sı m ı, ız g a r a s ı m ı n e tü r lü sü n ü p iş ir s e k a ğ ız ta d ı ile y e r iz
h e n ü z ö ğ r e n e m e d ik . B ir b ir im iz e lin d e d e g ö r d ü k m ü , ç iğ ç iğ y e
m e k iç in iş ta h la n ıy o r u z .
107
■ ■■■■• \*û ,• í !..
.... . / ■
ra k terle g e ç iy o r u z . K r o m iş le tm e s in in b a ş ın d a m ıy ız ? Ö n c e b e n ,
so n r a k r o m , d a h a so n r a d e v le t. Ç o ra p fa b r ik a sı m ı a ç tık ? Ö n c e
b e n , so n r a h a n ım b a c a ğ ı, d a h a s o n r a d e v le t. B ir d e p o litik a se k
d a h a so n r a “ V a ta n v e S ilistr e .”
E h h . F ik ir se k tö r ü iç in b a şk a tü r lü sü n ü m ü b e k liy o r u z ? S a ğ
c ıs ın d a , o r ta c ı v e so lc u s u n d a , b ilm iy o r m u s u n ? A t. H a tır la m ıy o r
m u su n ? U y d u r . Ş u s e ç i m e d e b iy a tla r ın a b a k ın . S a ğ ı m u k a d d e
sa t tü c c a r ı, s o lu y o k s u llu k tü c c a r ı, o rta sı d ü p e d ü z e sn a f. D ü n y a
b a n cı p e tr o l ş ir k e tin d e m em u r. A y lığ ı a r tm a y ın c a b u g ü n k o m ü
lis te d e m e s le ğ i c iğ e r c i, s o l lis te d e g a r so n . “ O k u m a y a z m a ö ğ r e n
m e d e n a d a m o ld u m b e n !” d iy e n se k tö r b a şı el ü stü n d e . A lk ış la
y a z d ım , Ü n iv e r s ite k ü r sü s ü n e b ile ç ık t ım d a a d a m o la m a d ım !”
d e m e k iç in a lk ışla m ış tır .
109
KURTULUŞ
— S ig a r a m n ered e?
— A ğ z ın d a a y o l?
— E fe n d im iz h a n g i d ille r i k o n u şu r?
— B ir k a ç d il k o n u şu r, a m a h iç b ir in i a n la m a y ız .
B ir in a n c a b a ğ lı m ıs ın , a h la k lı, k a ra k terli m is in , in a n d ığ ın ı
a ç ık ç a s ö y le r m is in , y a la n c ı, d ü z m e c i, iftir a c ı d e ğ il m isin ? H an i
Y e ş ilk ö y ’e g id e n y o l ü s tü n d e , g e n iş b a h ç e d u v a rla rı o r ta s ın d a bir
h a sta n e vardır, o r a y a u ğ ra , a k lın ı bir y o k la tıv e r .
• ■■■
86 Gaflet uykusu
87 Bilginler
88 Buyruk
89 Bir bütünden (toprak) parça ayırma
110
FAL İH RIFKI ATAY
S u lta n H a m id ’i a r a y a c a ğ ım ı d ü ş ü n m e z d im . K ın a lı A d a ’n ın arka
s ın a g id in iz d e h a d d in iz s e o n u a n m a y ın ız . H e le b ü tü n A n a d o lu
y a k a sı k o r u lu k la r ın ın y e r le b ir e d ile r e k ç im e n to y ığ ın la r ı v e la
s ıl g e ç ic i b ir r a h m e t o k u m a z s ın ız ?
n ız b ir ta k ım b a rb a rca g e le n e k le r im iz d e y e r im iz d e sa y ıy o r u z .
■■■
tu tm a z s ın ız . A m a h e p in iz M ü s lü m a n s ın ız . E ğ e r biri M ü slü m a n
to p la n tısı ü z e r in e y a z d ık la r ım ı b e lk i o k u d u n u z , b e lk i g ö z d e n g e
a d a m la r ın ın b a şı d e m e k . D a h a ü st r ü tb e si y o k . R u m la r d a b ile p a
p a z la r ın bu a y a r d a o la n ı y a H arvard y a O x fo r d ’d a n ç ık m a .
S o n to p la n tıd a g ö r ü lm ü ş k i C u m h u r iy e t m ü ftü le r i d ö rt ta
k ım : 1- S ü le y m a n lı ta k ım ı 2 - N u r c u ta k ım ı 3 - H a f ız o k u lu ta
k ım ı 4 - A y d ın ta k ım .
S a id -i K ü rd i y o lu n d a , m ü te a ssıp v e c a h il. H a f ız o k u lu ta k ım ın ı
ta h m in e d e r s in iz . B u n la r a y d ın d in a d a m la r ın a b ile “ k â fir” g ö z ü
a ç tır m a m a k ta .
90 Kötü koku
91 Baskıyla yöneten, zorba
111
KURTULUŞ
B u g ö r e v i y a p m ış la r m ıd ır ? H ayır!
Meydan d e r g is in d e b ir m e k t u p o k u d u m . M ü ft ü le r d e n b ir
k ıs m ı h er k ö y e b ir h a fız o k u lu s o k m a k k a r a r ın ı v e r m işle r . Y an i
h e r k ö y d e s a ğ d a n y a z ı ö ğ r e te c e k le r . M e d e n iy e t ç iliğ e g â v u r lu k
d a m g a s ı v u r a c a k la r . İlk o k u l ö ğ r e tm e n in i d ö v d ü r e c e k le r , k o v d u
racak lar, sü r d ü recek ler.
Y a C K M P ’d e n b ir b a k a n ı y a r d ım c ı a la b ilm e le r in e n e d e r sin iz ?
K a lk ın m a n ın t e m e li “ in s a n ”dır.
B a tı m e d e n iy e t to p lu m u o lm a m ız ın t e m e li e ğ it im b irliğid ir.
B u iş T ü r k iy e ’d e b ü tü n d a v a la r ın ü stü n d e . K o r k u n ç lu ğ u , ç ir k in
liğ i, b erb a tlığ ı a p a ç ık . H iç b ir parti p r o g r a m ın d a b ir te k s ö z g ö
rü yor m u su n u z ?
im
FAÜH RİFKI A1AY
d e n ta v iz v e r m e k s e ç im e e lv e r iş li o ld u ğ u iç in , b e n im s e n d iğ i y ü
z ü n d e n s o la k a y d ı. G e n ç liğ i h a v a d a b ıra k tık .
E vet, s iz ki M ü s lü m a n s ın ız , b e n im d in im in a d a m ıd ır d iy e b ö y -
le le r in d e n h a n g is in i to p lu lu ğ u n u z a a lıp g ö r ü şü r s ü n ü z ?
D o ğ r u s u b ö y le v a a d e g e le m e y iz . D e v le t B a s ım E v i’n d e ç ık a n
p ara ile b e n d e y ü z m ily a r v a a t e d e b ilir im . T ab ii o z a m a n v a ta n
d a şla ra k ilo s u y ü z lir a d a n e n fla s y o n e k m e ğ i, k ilo s u s e k iz y ü z li
rad an e n fla s y o n z e y t in i v e k a ra b o rsa d a n ş iş e s i b ir m ily o n a v is k i
iç ir m e k s a a d e tin i ta ttır tır ız , a m a b ir k a ç g ü n s o n r a fe lla h zorb a
s o s y a liz m in d e o ld u ğ u g ib i, d ile n c iy e b ile k a r m a e k o n o m id e k i k a
rın d o y u r u c u d ile n c iliğ in i a ra tırız.
E fe n d im , b ü tç e n in d a h a iy is i var. B ir a ltın e n a z ın d a n y ü z
lira. D e m e k e n a ş a ğ ı a y lık 2 0 a ltın . T e k n is y e n 100 a ltın . B ü tç e
d e 4 5 0 .0 0 0 .0 0 0 a ltın . İşte bu bir ş e y e b e n zer.
113
■
-■ • • "
ï $ - 'jtr'sï ■
.-.'1
JT.- i « » . - , -i «♦ »o r» ' ,,
s ' » ! ts ; r , . / » » * si t (
• 1 . r 3 ¡ .•.» 1 J ...
■t,■■• .
BÜYÜ
■■■
2 3 T e m m u z sa b a h ı İkdam g a z e te s in d e A h m e t R a s im ’in h er
sa tır b a şı iç “o ” ile ik i “o o o h ” lu v e “ k a v u ş t u k t u , “ k u r t u ld u k t u
h ü rriy et y a z ıs ı b a s ıld ık ta n so n r a , b irk a ç g ü n iç in d e m ü d ü r ü m ü z ü
g ö r m e z o ld u k . Tanin g a z e te s in i ç ık a r m a y a g itti. H a fiy e m u b a s
sır93 y u h a la n m a m a k iç in , b iz g e n ç k e n “ y u h ” d e ğ il d e “ y u h a ” ç a
ğ ır ır d ık , sırra k a d e m b a stı94 v e k ork arak fıs ıltı p e r d e sin d e o k u
duğum uz Sis, b ir d e Riicu k u y r u ğ u ile Tanin g a z e te s in in b ir in c i
s a y fa s ın d a ç ık tı. D e v r im m id ir, sa n k i C u m h u r iy e t v e y a 2 7 M a
y ıs , s iz 2 3 T e m m u z 1 9 0 8 “ in k ıla b -ı m e s u d ”u n u 95 g ö r m e liy d in iz .
O k u lu m u z d a k ıs ılm a y a n s e s k a lm a m ış tı. C a d d e le r e , m e y d a n la r a
92 Lise
93 Eskiden okullarda öğrencilerin sınıf dışı davranışlarını düzenleyen kimse
94 Kayıplara karıştı.
95 Mutlu devrim
115
KURTULUŞ
d ö k ü lm ü ştü k . H o c a la r la p a p a z la r ı b ir b ir in e ö p tü r ü y o r d u k . H a d
leri m iy d i ir k in m e k ? '
“V a y s e n i e n k a z -ı istib d a t!” ^6 d iy e c ü b b e le r in d e n sü r ü k le r d ik .
O y s a T e p e b a şı b iz im d e ğ ild i. P o lis im iz Y u n a n u y r u k lu m e y
h a n e c in in k a p ısın d a n iç er i b ıra k m a zd ı. A v u s tu r y a B o s n a -H e r s e k ’i
k en d i ü lk e s in e k a tın c a b o y k o t y a p tığ ım ız d a n f e s s iz k a lm ış , b a şla
r ım ız a b e y a z k e ç e d e n ta k k e u y d u r m u ştu k . Y e n i g e le n İ n g iliz b ü
y ü k e lç is in in a r a b a sın d a n a tla rın ı sö k ü p k e n d im iz k o ş u m a ltın a
g ir m iş , k o c a fa y to n u 1 9 0 8 y a z ı s ıc a ğ ın d a B a n k a la r y o k u şu n d a n
y u k a r ı ç ık a r m ış tık . B ir o n a , bir d e F ra n sa ’d a P ie r r e L o ti’y e g ü
v e n iy o r d u k .
■■■
Y ir m in c i y ü z y ı l ı n b a şla r ın d a b ü tü n A s y a v e A fr ik a B atı e g e
m e n liğ i a ltın d a y d ı. D e m o k r a si ü stü n e h içb ir şü p h e g ö lg e s i d ü şm ü ş
d e ğ ild i: B u g ö lg e d e m o k r a s i B ir in c i [D ü n y a ] S a v a ş ı’nd an so n ra
b a ş g ö ste r e n k r iz le r e k a rşı k o y a m a d ığ ı z a m a n k e n d in i b e lir tm iş
tir. D a h a ö n c e d e m o k r a s i k i O s m a n lıc a ad ı “ M e ş r u t iy e f ’ti, m u
k a d d esa tta n d ı: O b ir b ü y ü , bir tıls ım , “ h er d erd e d e v a ” bir m u c i
z e le r k a y n a ğ ıy d ı. M e şr u tiy e t o lu p K a n u n -i E s a s i98 y ü r ü r lü ğ e g ir d i
m i a ç ın d o y a c a ğ ın a , ç ıp la ğ ın g iy in e c e ğ in e , ç a tıs ız ın b a r ın a c a ğ ın a
v e a y lık la r ın p e ş in ö d e n e c e ğ in e in a n m a m a k T an rı’y ı in k â r e tm e k
116
FALİH RIFKI ATAY
M e ş r u tiy e t o ld u m u , O s m a n lı İm p a r a to r lu ğ u ’n u y a ln ız ç ö k
m e k te n k u r ta r m a k la k a lm a y a c a k , o n a e s k i g ü ç lü lü k v e ü s tü n
lü ğ ü n ü d e v e r e c e k tik . K ü ltü r sü z k im s e “ b a sit”çid ir: B iz im hür
r iy e tç ile r d e ilim d e n , fe ls e fe d e n , ta r ih te n k o p u p g e lm e k im s e le r
d e ğ ild ile r . O n la ra g ö r e b ir e n g e l vardı: İstib d a t. B ir k u r tu lu ş y o lu
vardı: M e şr u tiy e t.
T em el h e p o k öy, h e p o ta rım , h e p o m e d r e s e v e y o b a z , te m e l
o y ü z d e y e tm iş v e y a a ltm ış ü m m ilik 100 te m e l, h e p d ö rt b e ş ü n iver
site y ılın ı o n d ört o n b e ş te ta m a m la y a n b in bir e k s ik li y a r ı ayd ın .
17
KURTULUŞ
B u r e jim i, A ta tü r k d e v r im le r in in e ğ it im y o lu ile , k a lk ın m a
y o lu ile T ü rk m ille tin i b ir B atı to p lu m u şa r tla r ın a e r iş tır in c e y e
k ad ar a ç a a ç a g e tir m e y i b ile m e z d ik . B ila k is A ta tü r k ’te n so n r a tı-
k a y a tık a y a b ir ç ık m a z a sa p la d ık .
T ü r k iy e g ib i ik i m e d e n iy e t ç a r p ış m a s ı iç in d e ç ır p m a n b ir
B atı ü lk e s i o lm a d ığ ı iç in o n u n k ita p la r ın d a b u şarta u y a r rejim
a d ı da y o k tu .
B ir A v r u p a y o lc u lu ğ u n d a p e k g iy in m e s in i b ilm e y e n b ir ar
k a d a ş ım ız ın k u la k la r ın a k a d a r g e ç e n b ir şa p k a a ld ığ ın ı görüp:
118
FALİH R1FK1ATAY
k a v r a y a n la r ın g e le c e ğ i sa m sın d a y d ıla r . R ü ş tü E r d e lh u n ’u v e o y
s a n d ık la r ın a d a y a n a n ik tid a r a d a m ın ın g e n e lk u r m a y b a şk a n ı ile
g ö r ü ştü ğ ü n ü sö y le y e li) İ n g iliz g e n e r a lin e :
— Y a n i s iz g e n e lk u r m a y b a ş k a n ın m e z a n n e d iy o r s u n u z ? O b e
n im bir u m u m m ü d ü r ü m d e n fa r k sız d ır , d iy e c e ğ in i h atırd an b ile
g e ç ir m iy o r la r d ı.
H e p s in i, b ir ç o k sa ğ d u y u lu d o s tla r ım la g ö z ü m le g ö r m ü ş g ib i
b iliy o r d u m . E ş e ğ e ters b in e r e k y a r ış y a p ıld ığ ı vard ır, a m a o bir
alayd ır, h iç b ir to p lu m g e r ile y e r e k ile r le y e m e z .
119
KURTULUŞ
101 Matematiksel
120
ULU
ir p a d iş a h k i b u d a la c a k u ru n tu y ü z ü n d e n , y ir m in c i y ü z y ıld a ,
B İs ta n b u l’a e le k tr ik so k m a z .
T e le fo n g e tir tm e z .
D o n a n m a y ı, e ğ e r d e n iz e a ç ılır s a , to p la r ın ı Y ıld ız ’a ç e v ir ip v u
rab ilir d iy e , ö n k ö p rü ile b a ğ lı H a liç ’te çürütür.
B ir p a d iş a h ki o k u lla r d a e d e b iy a t d e r si o k u tm a z .
K u r u ö v m e d ış ın d a ta r ih d ersi v e r d ir m e z .
O tu z ü ç y ıl b ö y le bir p a d iş a h ın h ü k m ü a ltın d a ç ö k ü p g id e n bu
m e m le k e tte 1 9 6 5 ’te o n u “ u lu h a k a n ” d iy e an a n la rı d e n e m e ta v ş a n ı
g ib i k u lla n ılm a k ü z e r e a k ıl h a sta n e sin e y o lla m a z d a n e y a p a rsın ız?
A m a p o litik a n ın ö n sa fın d a d ır o . B a s ın ın b aş sü tu n la rm d a d ır o.
S a ğ ı bu.
T e k ir d a ğ ’d a s iy a s i p arti s ö z c ü lü ğ ü e d e n bir m ü ş te r is iz a v u
k at, ik i k a tlı b ir a p a r tm a n ı s o k a k ta k ile r e , k ö y lü le r e gö stererek :
— A r tık b u a p a rtm a n la rd a s iz le r i o tu r ta c a ğ ız .
121
KURTULUŞ
Y ah u t h a s ta s ız h e k im :
— T ü c c a r d a n n a sıl p a ra k a z a n d ığ ın ı s o r a c a ğ ız , d iy e h a y k ı
rır, b irk a ç k a ld ır ım ç a ğ ır tg a n ı C o c a c o la g ö tü r e n g arson a:
— E m p e r y a lis t iç k i is te m iy o r u z , d iy e c a k a atar.
S a ğ ın ın s e ç i m s e s i o , so lu n u n d a bu is e , al s a ğ ın ı v u r so lu n a...
■ ■ e
Y a o r ta d iy e c e k s in iz . O n u n d a y e r in d e d u rd u ğ u y o k k i... S a ğ ı
var, so lu var, k u z e y i g ü n e y i var. K e n d isi k i A ta tü r k ç ü lü k d e d iğ i
m i z ş e y o ls a g e r e k , o y g e tir tm e z d iy e o n d a n g ö r ü n e n y o k . S a ğ a
k a y d ın m ı, h a fız o k u lu , m e d r e s e , te k k e , A r a p ç a e z a n , lis e d e ilm i
h a l, b in b ir ç e ş it o y a v la m a tu z a ğ ı var. S o la k a y d ın m ı, k ö y e g id ip
b ü tü n a ğ a to p r a k la r ı s iz in , b a n k a la r d a n e b ir ik m iş s e s iz e , g e c e
k o n d u s e m tle r in e g id ip Ş iş li a p a r tm a n la r ın d a a r tık s iz le r k e y fe
d e c e k s in iz , y o llu “ s o s y a l ad a İefi’ç ilik !
B ir k a p ıc ı k a r ıs ı M o d a ’d a b ir d o s tu m u n d a ir e s in e g ü n lü k h iz
m e te g elir , s a f s a f e v in h a n ım ın a :
— B u r a la r a b iz le r g e le c e k m iş iz , d o ğ r u m u a c a b a , d iy e sorar.
S a ğ so la , s o l s a ğ a y u h , ik isi b ird en o r ta y a y u h a , o r ta ik is in e
b id e n “ K a r a g ö z lü m b ir a z d a h a p es... B ir a z d a h a p es...” S o l sa ğ a a l
ç a k , s a ğ so la c a s u s , ik is i b ird en o r ta y a h ır s ız , o rta 141’e sarılarak:
“N e r d e s in sa v c ı? ” y a h u t 142’y i y a k a la y a ra k : “ N e r e d e s in p o lis ? ”
122
FALİH RIFKI (V(AY
Ş u b ir b ir le r in i y iy e n , a ç ın b o ş k a r n ın ı, ç ıp la ğ ın y ır t ık p a
ç a v r a s ın ı s ö m ü r e n v e b ü tü n ü lk ü s ü b e ş b in lik ö d e n e ğ i k e m ir
m e k iç in m e c lis e c a n a tm a k ta n ib aret s o k a k sü r tü k le r in e b a k ın .
D ü n k ü k ö tü n ü n y e r in i k a p m a k is te y e n y a r ın k i b eter. Y a la n cıla r,
iftir a c ıla r v e ajan lar so lu , k ır p m a sa k a lla r , k ara b erele r v e k a z ın
m ış k e l k e lle le r s a ğ ı v e ik is i a r a sın d a e ş e k y e r in e fik ir b o y a y ıc ı
ik b a l o p o r tü n istle r i! S a ğ a h o ş g ö r ü n m e k iç in k a sa b a o r ta s ın d a
a y a k la r ın a k o v a ile su d ö k tü r e r e k , “ a le n i” a b d e st alan lar, so n ra
so la r a stla d ıla r m ı, g e l b e n im r e fo r m a ğ a b e y c iğ im , s ö y le b e n im
p etrol k a r d e ş ç iğ im , d iy e k e n d ile r in i u n u tu p z a ti k ılm a y a c a k la r ı
n a m a z ı k a z a y a bırak an lar...
— Ö v m ü ş o lacak lar...
— N e r e d e n b iliy o r s u n u z ?
— B a ş k a tü rlü sü im k â n sız d ır d a o n d a n . Ü ç d e fa R u sy a ’y a g i
d iş im d e n b ilir im . Ç in c e k o n u şu y o r la r m ıy d ı?
— H ayır!
— Ö y le is e p e k k u la k a sm a d o stu m . B e n d e h ep “ n u m u n e” leri
d o la ş tır ıld ım d ı. O n y ıl so n r a g id e n F r a n sız y a z a r la r ın ın k ita p la
rın a b a k tım , a y n ı “ n u m u n e ” lik le r in h ik â y e s i! A y n ı k o lh o z , a y n ı
in e k le r v e a y n ı ahır. S o n r a D a n im a r k a ’y a g itm iş tim . G e z d im , g e z
d im , h e p “ n u m u n e lik .” B a sın c ıla r a g ittim , “ P e k m ü te v a z ı bir k ö y
g ö r m e k is tiy o r u m . B a n a y o k s u l s a y a b ild iğ in iz bir k ö y a d r e si v e
123
KURTULUŞ
124
FALİH RIFKI ATAY
n e fe s e a n la ttığ ı: “ E fe n d im , h e r k e s m a k in e , a m a k o rk a k m a k in e ...
B ir ş e y so r a y ım d e d im , ö n c e so k u lu r g ib i old u lar, İ n g iliz c e y i d u
y u n c a k a ç ış ıv e r d ile r . Ş e h ir ö lü , c a d d e le r v itr in le r ö lü , a y a k ta g e
z e n in sa n la r ölü ...” Z a v a llı d e lik a n lı b iz im s o lu n s e n in k u şa ğ ın a
v a a t e ttiğ i c e n n e t d e iş te bu!
■■■
B ir b a ş y a z ıd a d a “d e k a d ” s ö z ü “d a k ik a ” ç ık m ıştır . “ D e k a d ”
o n y ıllık z a m a n d e m e k tir . D a k ik a ile h a y li farkı var.
■■12
125
KURTULUŞ
G e ç m iş le r in e a sırlarca d u rm a d a n s ö v ü lm ü ş o la n T ü rk lerin ç o
c u k la r ı b ö y le e s e r le r i y a ln ız a lıp o k u m a lı d e ğ il, e z b e r d e e tm e li
dirler. H e le d e n iz c ile r im iz !
126
YONGA
■■■
ü r k ç e y e “ B ü y ü k Y a sa ” d iy e ç e v ir m iş iz . F r a n sız c a s ı “G ra n d e
— G e l d e b u n d a n s o n r a m e m le k e ti id a r e et, d iy e h a y ıfla n -
m ışla r d ı.
104 Zorba
105 Tabut
127
KURTULUŞ
“ B re a v r e t (k a d ın ) z ır h , k ü la h , k ılıç , o ta ğ , tü fe k v e k ap la n p o s
tu n u n eyler? H e p s i b e n im d ir !” d ed i is e d e k im s e d in le m e y ip p a şa
n ın b in y e d i y ü z n a k it k e s e , y e tm iş k e s e a ltın ı d a h i g id ip p a ş a bu
d e fa m a l v e c a n d a n a y r ıla r a k “ y a sab u r” ç e k ti. İsta n b u l’d a K ö p
r ü lü v e z ir , K a y a S u lta n ’m m a lı a sıl v a lid e h a n ın d a k i o r ta k u le d e
d ir d iy e k e n d isi g id e r e k bir b ü y ü k M ıs ır h a sır ı ile bir m er te b a n i
ta b a k ta n b a şk a b ir ş e y b u la m a y a r a k h â ip v e h â ir (eli b o ş v e u m
d u ğ u n u b u lm a m ış ) E y ü p ’e g e ld i. B ü tü n m a lla r b o sta n c ıb a şı k a y ı
ğ ın a k o n u p g itti. M e le k Paşa:
asa
B ö y le c e y ü z y ılla r c a n e c a n ım ız n e d e m a lım ız h iç b ir g ü v e n c e
a ltın d a o lm a d a n k e n d im iz c e y a ş a d ık . T a n z im a t v e d a h a so n ra ,
y e d i y ü z e lli y ı l l ı k İ n g iliz h a k la r ın a k a v u ş u r g ib i o ld u k s a d a h u y
c a n ın a ltın d a d ır, d e m iş le r , h a s ım ö ld ü r m e k v e h â z in e y e “ m ü s a
d e r e ” ile para s a ğ la m a k is te d ik ç e ö z e l m a h k e m e le r k u r m a k v e
ö z e l k a n u n la r ç ık a r m a k y o lu n u b u ld u k . V a h id ü d d in d e v r i h arb iye
n a z ır ın ın K ü rd M u sta fa D iv a n -ı H arb i’n e 108 g ö n d e r d iğ i, b e n im d e
128
FALİH R1FKI ATAY
— E ğ e r b ir h a rb e g ir e r se k lis te d e k i b e ş b in k iş iy i id a m e t
tir m e d e n k ım ıld a m a m , d e m işti.
O z a m a n d e d im , a m a o n p a ra v e r m e d e n İ s ta n b u l y a k a s ı
n ın y a r ıs ın ı d a b u z a m a n y ık tık . E d e b iy a tın ı b u ld u k m u , z a m a n
m e k â n v ı z g e lir b ize!
129
KURTULUŞ
B iz im so lu n to p ra k re fo r m u n u n b a ş d a y a n a ğ ı, to p ra k a ğ a la
rın a v e r e c e k p a r a m ız y o k la fı d e ğ il m id ir ? “ O n la r ın c e d le r i k ö y
lü y ü a n g a r y a a ltın d a in le te r e k ç o k ta n p a r a la r ın ı ç ık a rm ışla rd ır,”
g ib i g e r e k ç e le r e d e ş im d i ra stlıy o r u z . B e lk i d e e s k i ç a lışa n la r ü z e
r in e bir h e s a p g e ç e r e k ü st p ara d a iste y e c e k le r .
B iliy o r s u n u z , b iz im C H P so lc u la r ı to p r a k re fo r m u n d a “ m e c
buri k o o p e r a tifç i,” y a n i k o lh o z c u . N a s ıl k i ö n c e d e v le t e lin d e k i
to p ra k la rı d a ğ ıt ın ız , d e d in iz m i, h e p sin d e b ir a y a k la n m a . Ç ü n k ü
b u n la r h a z ır so fh o z !
H er n e is e , İ z m ir ’e g ittiğ im d e d u y d u m , re fo r m u n “m ü s a d e r e ”
m a n a s ın a g e ld iğ in i g ö r e n m ü lk sa h ip le r i y a r ın b ir d e a p a rtm a n
refo rm u o lu r sa k a y g ıs ın a v e b e lk i bir a ile y e b ir d a ir e bırak ırlar
u m u d u n a d ü şe r e k ç o lu k ç o c u k v e y a k ın la r ın a d a ir e le r in i d a ğ ıtı-
v e r m işle r . Y arın s o lc u b ir ik tid arın :
— Efendi senin beş dairen var. Hakkın bir daire. Gerisini çatı
sızlara dağıtacağız. Para mı? Ödemeyiz tabii. Para planın. Elli yıl
taksitle bir şeyler vermeyi düşünürüz. Gerçi sen yıllardan beri ki
racıları sömürerek çoktan apartman parasını çıkarmışsındır ya...
Üste verecek duruma düşmemek için hemen tapunuzu tes
lim edersiniz.
Mal canın yongasıdır, demişler. Kendi solları CHP’ye işte bu
yonga şüphesinin cezasını çektirecekler.
Afrikalı sömürgelerde mal mülk, banka, bankadaki para, fab
rika, fabrikadaki sermaye yabancılarındı. Zavallı Arabın elinde
bağımsızlık senedinden başka bir şey yoktu. Onun için Araplar,
Hazreti Muhammed, Bedir’de Mekke’nin müşrik110 kapitalistlerini
110 Tanrı’ya ortak koşan, birden çok Tanrı’ya inanan
130
HALI H RIH Kİ ATAY
T ü rk so lc u lu ğ u n u n ru h u 6 /7 E y lü l ruhu! Y a ğ m a v e “g a n im e t-
ç ilik ” ruhu!
S o la b a k , 6 /7 E ylü l ruhu!
S a ğ a b a k , 31 M art 1 9 0 9 ruhu!
131
SAAT
K e n d i k e n d im e 10 E k im ’d e s a n d ık b a ş ın a g e le c e k p a r m a k
iz c i y ü z d e a ltm ış v e y a y e tm iş te n ik is i b u n la r o ld u ğ u n u d ü ş ü n
d ü m . Ş ü p h e s iz o g ü n e k ad ar k e n d ile r in e n e s o l M a r x ’ın lü gatları
ile , n e o r ta k a r m a e k o n o m is in in te r im le r i ile a d a y lığ ın ı b e ğ e n
d ir m e y e k a lk ış a c a k d e ğ ild irler. S o l, k a d ın ım sa n a n a h şu n u v e
r e c e ğ iz d iy e b e n im a p a r tm a n ım ı g ö s te r e r e k k a r m a e k o n o m ic i d e
k o m ü n istle r g e lin c e k a p ıcıla rı p o lisle r ta y in e d e c e k le r , k o c a n ı iş e
sü r e c e k le r y o llu b irer k ış k ır tm a p a r o la sı su n a c a k tır .
133
KURTULUŞ
G e r i ü lk e le r d e d e m o k r a s i b ilg id e n ö n c e , o k a d a r ö n c e k i b ilg i
h e m e n h e m e n a k la g e lm e y e c e k k a d a r ö n c e b ir a h la k v e k a rak ter
rejim id ir. T ır n a k la r ım sö k s e le r y a la n s ö y le m e y e c e k , d ir se k le r in i
k ır sa la r d ü şü n d ü ğ ü n ü n te r s in e e v e t d e n m e y e c e k o la n la r ın rejim i!
E sk id e n , d in d e a y ıp o lm a z , d iy e b ir s ö z v a r d ı, h a n i tıp d e r sle
d im iz e ç e v ir d ik . M it in g v e y a to p la n tı k ü r sü le r in d e d ü şü n d ü k le r i
n in , b ild ik le r in in , in a n d ık la r ın ın m a s k a r a sın ı ç ık a r a n d e m a g o ji114
p e r e n d e b a z la r m ı115 g ö r d ü k ç e , in s a n a ğ z ın a h o p a rlö r a la ra k , h a n g i
ş a ir in s e h a tır la m ıy o r u m , b e y tin i h a y k ır a c a ğ ı g e liy o r : “ K im i gör
s e k e te k le r iz - N e u ta n m a z k ö p e k le r iz !”
112 Sömürme
113 Bağış
114 Söz savcılığı
115 Takla atan
134
FALİH RIFKJ’ATAV
G e ç e n le r d e “ b a ğ ım s ız p o li s ” ü z e r in e b ir fık r a y a z m ış t ım .
L o n d ra ’y a g id e n b ir h e y e tte k i e s k i ta n ıd ığ ım d a n d in le d im . K e n
d ile r in i A v a m K a m a r a s ın ın a ç ılış tö r e n in e d e g ö tü r m ü şle r . T am
reis iç e r i g ir e c e ğ i sırada:
— D ik k a t e d in iz , d e m işle r , ş im d i g ö r ü lm e d ik b ir ş e y g ö r e
c e k s in iz . P o lis , r e is e se la m v e r e c e k . H a lb u k i b ilir s in iz b e lk i, İn
g iliz p o lis i k r a liç e y e b ile s e la m v e r m e z !
B iz d e is e g e le n g e ç e n “ b ü y ü ğ ü n e ” s e la m v e r m e k te n z a v a llı
p o lis tr a fik işa r e ti v e r m e y e v a k it b u la m a z .
Y a r g ıç g i b i b a ğ ı m s ı z p o l i s , ç o c u ğ u n u n n a f a k a s ı n ı ç a r ş ı
d ü k k â n la r ın d a n d ile n m e y e ih tiy a c ı o lm a y a n , h a s ta s ın ı d ü ş ü n m e
y e n , h a k v e h ü r r iy e t b e k ç is i, ş e r e f d u y g u lu p o lis!
— S e n b e n im k im o ld u ğ u m u b ilm iy o r s u n ha...
G ö s te r ir im b e n san a...
V e e r te s i g ü n b u y u r u n u z G a la ta ’d a n H a k k â r i’ye!
■■■
135
KURTULUŞ
D e m e k k i te z g â h b a şın d a k i T ü rk iş ç is i n a m a z ın ı k a z a y a b ıra
k a b ilir, fa k a t ç o lu k ç o c u k g e ç im i v e r e n iş k a z a y a k a la m a z .
A ta tü r k ç ü lü k p r o le ta r y a c ı c e p h e s i k u r m a k tır d a to p lu m u m e
d e n iy e t v e k ü ltü r e ğ it im i ile y o ğ u r a r a k g e r ile m e y e karşı s a v a ş
m a k A ta tü r k ç ü lü k d e ğ ild ir .
B u b a k ım d a n T ü r k iy e , ile r is i 2 7 y ıl ö n c e s in d e k a lm ış olan
a c a y ip bir m e m le k e t o lm u ştu r . B iz h a tır la r ım ız d a 2 7 y ıl ö n c e s in
d e n d a h a g e r iy e d o ğ r u b u g ü n e n is p e tle v e b ir ç o k b a k ım d a n , to p
lu m u m e d e n ile ş tir m e k iç in p e k e s a s lı b a k ım la r d a n , g ittik ç e d ah a
a y d ın lığ a k a v u şa r a k , g id e r iz .
N i c e A n a d o lu ç a r ş ıla r ın d a , h a r e m li s e la m lık lı ş e h ir v e k a
sa b a sin e m a la r ın d a T ü rk k a d ın ı h ü rriy et v e h a k h a sr e tin i 2 7 y ıl
g e r iy e b a k a ra k çek er.
■■■
136
FALİH RJFKIATAY
N e d ir bu d e v r ik c ü m le ? N e s ir d e v e p iy e s le r d e sa n a tçı k o n u şm a
d ilin i y e r y e r k u lla n a b ilir . F ak at n a s ıl b ir m e m le k e ttir o k i tarih
ç is i, İsta n b u l’u S u lta n F atih a ld ı, der, r o m a n c ıs ı, a ld ı İsta n b u l’u
F atih, d iy e y a z a r . N a s ıl bir y a z ı d ilid ir o k i b ü tü n b ilim k ita p la
rın d a g r a m e r li, e d e b iy a t y a z ıla r ın d a g r a m e r s iz d ir . Y o k sa g r a m e r
d e m i “p is b u r c o y !”
N e d e m e k b ö lg e s e l? N iç in d u y g u sa l? İ lle A r a p n is p e t “ i”s in e
b u y ü z d e y ü z u y d u r m a k a lıb ı k a r şılık a lm a k is tiy o r u z ? T ü r k ç e -
n in fiille r i h e p “ k ıy a s i.” "6 B u d ilim iz e o ld u k ç a y o r u c u bir m o n o
to n lu k verir. B ir d e o n u “ se l,” “ sa l” la d o n a tm a k ? “A n ıts a l” y o k ,
“a n ıtsı” var. “ B ö lg e s e l” y o k , “ b ö lg e lik ” var. D a h a tü rlü tü rlü v e
d ili g ü z e lle ş t ir ic i n is p e t ş e k ille r im iz var. A m a T ü r k ç e b ilm e k ,
T ü r k ç e y i ta tm a k la z ım . “ E d e b iy a ts a l” o lu r m u h iç ? A y ıp g ib i bir
şey ! A c a b a p e k y a k ış tır a m a d ık la r ım ız iç in b irk a ç e s k iy i k liş e o la
rak sa k la s a k n e çık a r?
116 Kurallı
117 İlgi, bağlılık
137
■
ÇİRKİN
ü y ü k m im a r v e şe h ir c i L e C o r b u sie r d e n iz d e y ık a n d ığ ı sıra
B k a lb i d u r a r a k ö ld ü . K e n d is in e g e le c e k y ü z y ı l ı n a d a m ı d i
y e n le r var. D e ğ e r i p e k g e ç a n la ş ılm ış tır . B ü y ü k e se r le r in d e n biri
N e h r u ’n u n o n a y a p tır m ış o ld u ğ u bir şeh ir. A d ı Ş an d irgarh . B u n
d a n k ırk ik i y ı l ö n c e L e C o r b u sie r k i a slı İsv e ç lid ir , L e m a n G ö lü
k ıy ıs ın d a a n a sı iç in bir e v y a p m ış. B e le d iy e c ile r b ö y le bir yap ı ile
ta b ia tı b o z d u ğ u n u s ö y le y e r e k k e n d is in e , b u son d u r, b ir d a h a bu
tü rlü h a lt k a r ış tır a m a z sm , d e m işle r . B ir e n d ü str i a d a m ı d a B or
d e a u x y a k ın la r ın d a k i P e s s a e ’d e g e n e o n a e lli e v y a p tır m ış. R e n k
re n k d u v a rlı, sta n d a r t e v li b a h ç e li site ta m a m la n ın c a y e r li id are
ciler, n e k ü sta h lık tır g ö z le r im iz ö n ü n e b u ç ir k in liğ i se r m e k , d e
m iş le r v e e v le r e su v e r m e m işle r . A ltı y ı l L e C o r b u sie r ’n in d eğ eri
a n la ş ılm c a y a k ad ar, e v le r b o ş k a lm ış. B a h ç e le r d e o t b itm iş.
139
KURTULUŞ
ta n d a ş k a lp le r in i d e d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z y o k . G e n e M o d a ’d a k o y a b a
k a n bir a p a r tm a n ın n a sıl o lu p d a bu k a d a r y ü k s e k tu tu ld u ğ u n u
so ru ştu rd u m : “ B ilm e z m is in a y o l... Ö n c e a rsa ü s tü n e to p ra k y ı
ğarlar. Y ü k s e k lik iz n in i o y ığ ın tı ü stü n d e n a lıp so n r a top rağı ta
şıtır, te m e li k azarlar.”
A c a b a b u m e m le k e tte m e d e n iy e te d a h a k a ç d ü z in e y ıl var?
E v et, d e v r im iz d e b ü y ü k b ir d e ğ iş m e var. A c a b a n e d ir b u d e
ğ iş m e ?
B u d e ğ iş m e o n d o k u z u n c u y ü z y ı l so n u v e y ir m in c i y ü z y ıl
b a şla rı k a p ita lis t-s o s y a lis t k a v g a s ın ın , m e d e n i B a tı’d a y a tış m ış o l
m asıd ır. N o r v e ç ’te o t u z y ıl sü ren s o s y a lis t rejim so n s e ç im le r d e
y e r in i b u rju valar k o a lis y o n u n a b ırak tı. B u h a l n e y i g ö ste r ir ? B ir
to p lu m n e k a d a r ile r le y e b ilir s e o k a d a r ile r le m iş o ld u ğ u n a şü p h e
o lm a y a n N o r v e ç lile r d e b ile s o s y a liz m in g e le c e k z a m a n la r rejim i
o lm a k şa r tla r ın ı g e r ç e k le ş tir e m e m iş o ld u ğ u n u g ö ste r ir . N o r v e ç
s o s y a liz m i, tu tu m u n u d a h a d a r a d ik a lle ş tir m e k is te d iğ i v e h e le
N A T O ’d an ç ık m a y a k a lk ış tığ ı iç in a tılm ıştır. Y e r in e g e le n e s k i k a
ra k terd e b ir k a p ita list re jim i d e ğ il, bir s o s y a l a d a le t rejim idir. B u
re jim , in s a n ın y a r a tıc ı g ü c ü n ü ö ld ü r d ü ğ ü n e , e lli y ıl lı k R u s y a d e
n e m e s i ile a r tık ş ü p h e k a lm a y a n , d e v le tle ş tir m e , r o m a n ı y a z a n la
d iz e n i e ş itle ş tir m e , ü r e tim a ra çla r ın ı k a m u la ş tır m a s is te m le r in e
k arşıdır. A d a le tç id ir , e ş itç i d eğ ild ir . H ü rriy etçid ir, d ik ta c ı d eğild ir.
118 Gericilik
140
FALİH RIFKI ATAY
H a n i y e n iç e r i Y a h u d in in y a k a s ın a y a p ışa ra k :
— V ay s iz İs a ’y ı h a ç a g e r e r s in iz ha...
D e m iş d e Y ahudi:
— A m a n e fe n d im b in y e d i y ü z y ı l l ı k m e s e le b u , d iy e k e n d in i
k u rta rm a k is te y in c e :
— N e m e la z ım , b e n y e n i d u y d u m , d e m iş .
R u sy a ’n ın 1917si’n d e n b a ş la y a c a ğ ız d a y ir m i b ir in c i y ü z y ıl ın
o n b e ş in c i y ılın d a k ıtlık ta n n e k ad ar a lt ın ım ız v a r sa K a n a d a ’y a
g ö n d e r ip b u ğ d a y d ile n e c e ğ iz .
V e e lli y ıl y u m r u k altın d a!
■■■
G e ç e n le r d e 1917 B o lş e v ik e ş itç iliğ i ü z e r in e , h u tb e sö y le r g ib i,
n u tu k ç e k e n k ıp k ır m ız ı bir s o lc u y a , k e n d is in i so n u n a k ad ar sa
bırla d in le y e n ta n ıd ığ ım so rm u ş:
141
KURTULUŞ
— A m a n h o c a m , h a ra m d e d iğ in iz h er ş e y s iz in ü stü n ü z d e
b a şın ız d a , e v in iz d e m u t fa ğ ın ız d a var, d e y in c e s o fta k öp ü rm ü ş:
N ite k im M o s k o v a ’d a b e ş i b ird en 4 x 4 b ir o d a y a s ığ m a n R u s
iş ç ile r i k e n d i lid e r le r in in n e d e n H o lly w o o d m ily a r d e r a r tistlerin i
b ile im ren d iren v illa la r d a k e y if sü rd ü k lerin i a n la y a b ilm işle r m idir?
A m e r ik a :
142
fA Ü H R1FK1 ATAY
var. H iç k ıp k ız ıl k o m ü n is tin k e n d i u y d u lu ğ u n a u y m a y a n b ir d a v
r a n ış a k a tıld ığ ı T ü r k iy e ’d e d e ğ il, y e r y ü z ü n d e g ö r ü lm ü ş m ü dür?
Ş ü p h e s iz o n d a n s o n r a s ın ı M o s k o v a h e p im iz d e n d a h a iy i b i
lir v e yü rü tü r.
B iz T ü r k iy e s o k a k la r ı v e g a z e te le r in d e fik ir v e y u r ts e v e r lik
a k ım ı d iy e k ö p ü ren c o ş k u n lu k la r ın k o c a im p a r a to r lu ğ u n a sıl p a
ra m p a ra m p a rça e d ip so n r a d a b a tır d ığ ın ı v e te h lik e le r i g ö s te r e n
le r in d e ç e şitli su ç la m a la r a k ın d a b u n a ltıld ık la r ın ı g ö r m ü ş o la n
la r d a n ız . K u r ta r ıc ı y o ld a n b a tırıcı y o la y e n id e n a y n ı g a fle tle nasıl
s a p tığ ım ız a ş a ş ıy o r u z .
143
mm
•
43’ÜNCÜ YIL
C m e ti k u r a n la r ın y a ş la r ın a b a k tım : Y ir m i ü ç ü n d e n o n ik isi
C u m h u r iy e t d e v r in d e d o ğ m u ştu r . O n b ir in d e n b irk a çı d a 1 9 2 3 ’te
ç o c u k lu k ç a ğ ın d a y d ı.
B e y o ğ lu ’n d a b ir A v r u p a şeh ri so k a ğ ın d a g ib i d olaşırd ık .
145
KURTULUŞ
B ü tü n b u n la r ı T ü r k g e n ç li ğ in e M e ş r u t iy e t v e C u m h u r iy e t
T ü r k iy e le r i a r a sın d a k i b a ş d ö n d ü r ü c ü fa rk ı g ö s te r m e k iç in y a z ı
y o r u m . K o m ü n is tle r in a lç a k ç a “k ü ç ü ltü c ü lü k ’le r i n i su ra tla rın a
ç a r p ın ız . A ta tü r k b ir İ n g iliz A s y a k o lo n is i k a d a r e li k o lu b a ğ lı
T ü r k iy e ’y i İn g ilte r e ’n in b iz z a t k e n d is i k a d a r b a ğ ım s ız k ılm ıştır .
T ü r k iy e ’n in b ü tü n ç a lış m a v e k a z a n m a k a y n a k la r ın ı T ü rk to p lu -
m u n u n e lin e v e r m iştir .
A ta tü r k d e v r im le r i, b iz e , 4 3 ’ü n c ü y ıld a n m e d e n iy e tç e v e k ü l
tü r c e ta m b ir B a tı m e m le k e t v e to p lu m u o lm a k im k â n la r ın ı d a
sa ğ la m ıştır .
A ta tü r k so n r a s ı a d a m v e p o litik a c ıla r ı o n u n e s e r in i ta m a m la -
y a m a d ıla r . H a tta d e v r im le r in d e n e n e s a s lı o la n la r ın ın sa r s ılm a
s ın a g ö z y u m d u la r. B a ş la d ığ ım ız sıfır a g ö r e , h e r b a k ım d a n , ç o k
ile r iy iz . V a r a c a ğ ım ız a g ö r e , s ı r f A ta tü r k so n r a s ı a d a m v e p o liti
k a c ıla r ın ın “a c iz v e g a fle t” v e k ör ç ık a r c ılık la r ı y ü z ü n d e n p e k
g e c ik m iş iz d ir .
146
y Jİİ!-
'iy« / . .'ciligrü üt
ANA DAVAMIZ
iç o k u r u y a z a r ı o lm a y a n , g e le n e k ç i g ö r e n e k ç i bir k ö y d e y iz .
H B a ş ın d a k i h o c a y a in a n m ıştır . O n e d e r s e d e m e k k i T anrı
ö y le b u y u r m u ştu r . B u k ö y d e d e m o k r a s i ç o ğ u n lu ğ u n u n ir a d e sin i
y e r in e g e tir m e k s e , s ıtm a lıs ın a k in in v e r m e k b ile a n tid e m o k r a tik .
N e s ö y le s e n iz , h o c a “ G â v u r lu k tu r bu!” d e d i m i, k ö y sa n d ığ ın d a n
s iz in iç in b ir te k o y ç ık m a k ih tim a li y o k . M ille t v e k illiğ in in y ıld a
a ltm ış y e tm iş b in lira d a ö d e n e ğ i var.
E ğ er b u k ö y A fr ik a ’d a v e s iz d e B e lç ik a ’d a n g e lm e b ir sö m ü rü -
c ü y s e n iz iç in iz d e n : “ O h n e iy i, b u n la r b u h a ld e k a ld ık ç a b iz y ü z
y ılla r c a b a şla r ın d a k a lır ız , b e n im ç ık a r ım bu h o c a y ı b e s le m e k v e
tu tm a k ta n ib a ret!” der, rah at e d e r sin iz .
147
KURTULUŞ
148
FALİH R1FKI ATAY
149
10 KASIM
s»
ıs ı
KURTULUŞ
152
Z I T O ... Z I T O ...
■■■
ir ik i h a ft a g e ç ir m e k ü z e r e B ü y ü k a d a ’y a g e ld im . Y ılla r d a n
B b e r i h a v a sı iç in e b u k a d a r y a k ın d a n g ir m e m iş t im . H e r İs ta n
d e r in b ir a c ı ile y a n m a d a n B ü y ü k a d a ’y a a y a k b a s a m a m . B u r a d a
y a z lı k ış lı b ir m ü ta r e k e 123 y ı l ı g e ç ir m iş im d ir .
1 9 2 1 ’d e B ü y ü k a d a R o d o s k a d a r R u m , A t in a ’d a n f a z la Y u n a n
lıy d ı. B iz T ü r k le r , k e n a r k ö ş e d e , k e n d i a r a m ız d a a v u n u r d u k . R u m
n e y a n a b a k a r a k n e y e g ü l s e b iz e g ü le r s a n ır d ık . T a T u n a b o y la r ın
d a n E d ir n e s ın ır la r ın a k a d a r , a s ır la r c a y u r t y u v a k a y b e d e n T ü r k -
le r in a c ıs ın ı ta d ıy o r d u k . Ç a r ş ı R u m lu k , e ğ l e n c e R u m , k ır la ter-
n a lı, R u m c a b il e n T ü r k b il m e y e n d e n d a h a a d a lıy d ı.
B u d e fa d a b ir s a n c ı g ib i k u la ğ ı m a 1 9 2 1 ’in s e s le r i g e ld i: “ Z ito ,
z i t o V e n i z e l o s , K o n d o r y o t is k e D a n lis ! ” V e n i z e l o s Y u n a n o r d u la
r ın ı B a tı A n a d o l u ’y a s ü r e n lid e r in , K o r d o r y o t is f e t ih d o n a n m a s ı
a m ir a lin in v e D a n l i s d e k u m a n d a n ı n a d ıy d ı. S o k a k g ö s t e r iş ç i s i
ç o c u k l a r ı n ı n b o ğ a z d a m a r la r ın ı ş iş ir e r e k b u ş a r k ıy ı n a s ı l s ö y l e
d ik l e r i v e e ll e r in d e t a ş b a s m a s ı k a b a r e n k li r e s i m le r i n a s ı l y ü z l e
r i m i z e d o ğ r u s a l la d ı k la r ı g e n e g ö z l e r i m i n ö n ü n e g e ld i . H a y a l in i ,
s i n e k k o v a r g i b i , e l i m l e it m e k is t e d im .
123 Ateşkes
153
KURTULUŞ
154
FALİH RIFKİ ATAY
155
KURTULUŞ
156
G O HOME!
157
KURTULUŞ
158
FALIH RII Kl AI'AV
159
.
V.
T A N IK
■■■
T y ıl so n ra , S a y d a H ır is tiy a n la r m d a n b ir k a ç ı b a k m ışla r k i d in
ç ığ r ın d a n ç ık m ış tır , b ir sü rü b id atler125 o n u s o y s u z la ş tır m a y o lu n
d ad ır, a ra la rın d a b irleşerek :
B e n d e A ta tü r k ’ü o n b e ş y ıl g ö r d ü ğ ü m , d in le d iğ im g ib i a n
la tsa m , s a ğ v e s o lu n k im b ilir n e g ib i sa ld ır ışla r ın a u ğ r a y a b ilir im ,
d iy e d ü şü n ü y o r u m . B e lk i d e b e n i v e y a b e n im g ib i k a la n la rı ista v
r o z a m ıh la y a c a k la r b ile çıkar.
S a ğ c ın ın a ğ z ın d a A ta tü r k ç ü lü k , so lc u n u n a ğ z ın d a A ta tü r k ç ü
lü k , o rta n ın a ğ z ın d a g e n e o...
161
KURTULUŞ
N ite k im 1 9 1 9 ’d a n 1 9 2 3 ’ü g ö r e n y a l n ı z o o lm u ş tu . K e n d is in e
bir h a y a l a rk a d a şı b ile b ü k ü c ü m işti. -«•
A ta tü rk , sa ğ lığ ın d a s a ğ v e s o l e ğ ilim le r ü z e r in e n e d ü ş ü n m ü ş
tür, b u n u k e n d is in d e n d in le y e r e k v e d a v r a n ışla r ın ı g ö r e r e k b ile n
le rd en b ir h a y lim iz h e n ü z h a y a tta y ız .
K u r tu lu ş S a v a ş ı’n d a S o v y e t R u s y a ’d a n y a r d ım g ö r m ü ş , fa k a t
k u r tu lu şta n so n ra , h e m e n B a tı ile işb ir liğ i y a p m ıştır . D ış p o liti
k a d a b a ğ ım s ız lık d e ğ il, B a lk a n v e S a d a b a d p a k tla r ı127 ile b a ğ ım
la ş m a y o lu n u se ç m iştir .
T ü r lü iş le r d e , o n u s a ğ a d o ğ r u v e y a ö z e l s e k t ö r e k a r şı s o la
d o ğ r u ç e k m e k is te y e n le r d a im a o lm u ştu r . A ta tü r k ’ü n h a k e m li
ğ in d e , h iç b ir z a m a n ö z e l s e k tö r e g ü v e n s iz lik d u y g u s u s e z ilm e z .
K a r m a e k o n o m ic iy d i, b u n a şü p h e e d ile m e z .
126 Ayıklama
127 Antlaşma
162
FAL İH RIFKİATAY
A ta tü r k a s lın d a b ir h ü r r iy e tç iy d i. O n u n d e v r im le r in in b a ş
a m a c ı T ü rk v ic d a n ın ı v e k a fa s ın ı te o k r a tik k u r u m v e g e le n e k le r
b a sk ıs ın d a n k u r ta r m a k tı. “ K e r h e n ” 128 te k p a rti lid e r i o la ra k k a l
m ıştır. İk i d e fa b u s e v m e d iğ i e g e m e n lik te n k u r tu lm a k istem iştir.
A ta tü rk y a şa r k e n , b u g ü n k ü s a ğ b ü tü n s ö y le d ik le r i v e y a z d ık
ları ile , b u g ü n k ü s o l b ü tü n s ö y le d ik le r i v e y a z d ık la r ı ile y era ltın -
d a y d ıla r. H e p s in i b iliy o r d u k . T ü r k iy e ’d e y e n i h iç b ir s ö z , h içb ir
tu tu m y o k . M a n e v i v e m a d d i k a lk ın m a y ı b irb ir in d e n a y ır m a y a n ,
T ü r k lü ğ ü h er b a k ım d a n hür v e rahat b ir y a ş a y ış a k a v u ştu r m a k
is te y e n A ta tü r k ç ü lü k , k e n d is i ö ld ü k te n so n r a s a h ip s iz k a lm ıştır.
H e r k e s o n u , e ğ il im in e g ö r e , k e n d i iş in e g e le n u c u n d a n tu tm u ştu r.
B u g ü n k ü a n a rşi h a li b u n d a n g eliy o r.
163
.
' -
' ■
Y Ü Z Ü M E BAKTI, G Ü L D Ü
B d ü ğ ü m d e b a n a m asaj y a p a n R u s k i b a c a k la r ın d a n b ir in i sa
v a şta k a y b e d e n e s k i bir su b a y d ı, g ö r d ü k le r im i s o r m a s ı ü zerin e:
“ Y a z ıla n la r ın h e p s in e in a n m a y ın . B ir ç o k ş e y le r y a p tık la r ın ı]
g ö z ü m le g ö rd ü m . D u r m a d a n ile r le y e c e k le r in e şü p h e e tm iy o r u m ,”
d e m iş tim .
G ü ld ü v e y ü z ü m e b ak tı:
Ö n c e y ü r e ğ im e b ir a te ş p a r ç a sı y a p ış tığ ın ı d u y d u m . Ö y le o l
sa y d ı b e n İsta n b u l’d a k a la m a z d ım . B o ğ a z iç i R u s y a lıla r ı ile d on a-
n a c a k tı v e çar a ile si y a z la r ın ı D o lm a b a h ç e S a r a y ı’n d a g e ç ir e c e k ti.
165
KURTULUŞ
D ik ta c ı k o m ü n iz m R u s y a ’d a b a şa r ı ö r n e ğ i v e r m e m iştir . B u
ö r n e k B a tı s o s y a liz m in in k e n d i k e n d in i g ö z d e n g e ç ir m e s in e yar
d ım e tti. ab,
İş ç id e n y u k a r ıy a d o ğ r u m a a ş v e ü c r e t b a r e m le r i d a h a m ı eşit?
H ayır! M u ltim ily a r d e r y o k , a m a m ily a r d e r y a ş a y ış ı var.
N e N a z i v e fa ş is t r e jim le r in d e b e n s iz i is te m iy o r u m , d iy e b i
lir d im . N e d e a y n ı ş e y i k o m ü n is t ü lk e le r in d e s ö y le y e b ilir im . N a
sıl o r ta ç a ğ d a p a d iş a h k u lu y d u m s a , b u r e jim d e id e o lo ji k ö le s iy im .
İd e o lo g bir e n g iz is y o n d e s p o tu d ilin d e n ç ık a n g ö k te n in m e “A yet.”
R u s y a d e n e m e s i “ m a d d i” v e “ m a n e v i” k a r şılığ ın ı b e k le m e d e n
v e a lm a d a n in sa n y a r a tıc ılığ ın ı iş le te c e k bir fak tör k eşfed em em iştir.
166
FALİH RIF'KI S%Y
B e n h ü r r iy e te g ö tü r m e y e n y o lu is te m iy o r u m . B e n im iç in ek
m e k v e h ü rriy et, b a r ın m a k v e h a k , g iy in m e k v e ş e r e f in s a n lık y o -
ğ u r u lu ş u n u n k a r m a m a y a sıd ır.
İk i b ü k lü m b e s le n m e k le h ü r s ü r ü n m e k a r a sın d a h a y v a n lık
d e ğ il, a m a in s a n lık b a k ım ın d a n n e fark var?______________________
A m e r ik a iç in d e , F r a n sa iç in d e , b ir ç o k B a tı d e m o k r a s ile r i
iç in d e hal bu.
B iz a k ıl d e ğ iş t ir e c e ğ im iz y e r d e rejim d e ğ iş tir m e p e ş in e d ü ş
m e k y ü z ü n d e n b u d e fa d a bir A fr ik a s is te m i so lc u lu k h e v e s in e
k a p ıld ık . R e jim a k lı d e ğ iş tir m e z . A k ıls ız lık lib e r a llik le d e , karm a
e k o n o m ic ilik le d e , s o s y a lis tlik le d e iş le r i k ö tü y ü rü tü r. D ik ta c ı
o ld u m u , ü st ü s t e lik to p a ta n k a d a y a n a r a k s iz i a p ta llığ a tapındırır.
167
-
'
t
17 VE 10
■■■
o m ş u m u z S u r iy e ’n in r a h a tç a y a ş a m a k iç in ta n k lı je t li bir
K o r d u su o lm a k ta n b a ş k a h iç b ir k u s u r u y o k . O n y e d i y ıld a
o n u n c u ih tilal! Y o k e s k is i o r ta la m a s o lc u y m u ş d a y e n is i Ç in c iy -
m iş. E sk is i B a tı’y a k arşı ılım lıy m ış d a y e n is i A r n a v u tç a se r tle -
n e c e k m iş . “ K e s k in sirk e k a b ın a zarar...” d e m işle r . O s m a n lı fık r a
s ın ı da n a sıl h a tır la m a z s ın ız : “A d ın n e ? ” “ M ü la y im !” “ S a n k i sert
o ls a n n e h a lt e d e r sin ? ”
169
Al
KURTULUŞ
170
FALİH RIFKJ ATAY
k en d i p a ra sı ile A m e r ik a n b u ğ d a y ın ı ö d e r g ö r ü n ü r s e d e bu p a
k ad ar s o y u c u v e sö m ü r ü c ü A m e r ik a ’y a b u ğ d a y sa tışın d a n b ir te k
d o la r g itm e m iştir .
a to m b o m b a s ı p a tla tm a p e şin d e . Y ü z d e y ü z y e r li ta n k y a p m a k ta .
y o n in e k li D a n im a r k a z e n g in b ir m e m le k e t. H in d is ta n ’ın d ü şm a n ı
Y en i b a ş k a n lığ a g e le n N e h r u ’n u n k ız ı İn d ira G a n d i M o s k o
v a ’d a y k e n u y a n m ış: “ B iz R u sy a k â r i b ir ih tila l y a p ıp g e le n e k le r in
k u r tu lu r u z !” d iy e d ü şü n m ü ş . A m a n e r e d e A ta tü rk ? G e ç e n g ü n
b ir r e sm in i g ö rd ü m : “ B a şb a k a n İn d ira G a n d i H in t u su lü b a ğ d a ş
k u ru p y e m e k y e r k e n !”
e ttir e c e ğ in i a rk a d a şı K ü b a lı K a str o ’y a s ö y le m e m iş m iy d i? B u g ü n
m e m k a ç b in fr a n k c e z a !
H in d is ta n ’a g it t iğ im iz d e L a h o r ’d a b ir P a k ista n lI g a z e te c i:
171
KURTULUŞ
— B iz e b ir Ç a n a k k a le d e m e c i b ır a k ın ız , d e m işle r d i.
— P a k ista n lIla r k a d ın la r ın ı ç u v a ld a n ç ık a r m a d ık ç a v e H in -
d u la r in e k le r in i a h ır a s o k m a d ık ç a H in d is ta n g e r ç e k h ü r r iy e te k a
v u şa m a z.
N e h ile y d im k i o n d a n s o n r a b iz h ü r A ta tü rk k a d ın la r ın ı y e n i
d e n ç u v a la s o k a c a ğ ız v e h a lk y ığ ın la r ın ı b a s k ıs ın d a n k u rta rd ığ ı
so fta y ı y e n id e n ü retip tü k e t e c e ğ iz ?
B iz d ik k a ts iz c e , ih tila ls iz c e , ta n k s ız v e je t s iz , B a tı m e d e n iy e ti
to p lu m u o lm a k şa rtla rı iç in d e te k M ü slü m a n m ille t iy iz . B iz e bu
şartları A ta tü rk h a z ır la m ıştır . H e r türlü e ğ it im i o k u ld a e ğ itim i, c a
m id e e ğ it im i, k ö y d e e ğ it im i, h e p s in i a n a y a sa p r e n sip le r in e g ö re
ay a rla m a k ! T ek y a p a c a ğ ım ız bu! D in a d a m ın ı B a tı ü n iv e r s ite le
rin d e y e tiş e n p a p a z la r g ib i b ilg in le ş tir ir s e k , T ü rk y a v r u s u n a d ü n
y a n ın d ü z d e ğ il, y u v a r la k o ld u ğ u n u ö ğ r e tir se k , v a iz i v e h u tb e y i
172
FALİH RIFKI ATAY
b ile n le r e y a z d ır ıp d a b ilm e y e n le r e y a ln ız b u n la r ı o k u m a k g ö r e v i
v e r ir se k m ille t is y a n m ı ed er? İn d ira G a n d i h a k lı. 1917 B o lş e v ik
İh tila li’n e b e n z e r a ltü st e d ic i bir to p lu m sa r s ım ı o lm a d ık ç a H in
d ista n k u r tu la m a z . Y ahut k u r tu lm a sı k u şa k la r sürer. B iz ö y le d e
ğ iliz . S a d e c e s e ç m e n le r ç o ğ u n lu ğ u n u n b e y a z o y v e r d iğ i v e b ü tü n
m e c lis le r e g e le n le r in y e m in e ttik le r i a n a y a sa y ı u y g u la m a k la , sa
d e c e b u n u n la m illi g e liş m e v e k a lk ın m a y ı h e r h a n g i ih tila l şar
tın a b a ğ la m a k ta n k u r tu lu r u z .
173
■
’ ‘ ■ í ■ :: ■ ■
: ... . . .
■V ■. .. V. ■.
‘" V J
FIKRALAR
■■■
131 Baskı
175
KURTULUŞ
v e d o k u m a d a y ü z d e 10’dur.”
B iz is e y u k a r ıd a sa y ıla n şe y le r in y ü z d e d o k sa n d o k u z u n u m illi
s e r m a y e m iz le k e n d im iz y a p ıy o r u z .
B iz A fr ik a ’n ın h iç b ir m e m le k e tin e b e n z e m iy o r ju z ], S o lu n ç a
b a sı b iz i o n la rd a n b ir in e b e n z e tm e k ! Y o k ö y le şey ...
S a ğ a b a k ın : K ö r k ü tü k N u r c u lu k ! M illi g ü v e n liğ in g a z e te le r e
g e ç e n b ir r a p o ru n a g ö r e im a m h atip o k u lla r ın ın ç o ğ u n d a N u r c u
sa tla rı b iz i e n a ş a ğ ı ik i y ü z y ı l g e r i g ö tü r m e k !
Y a orta? P u s la y ı şa ş ır a n o! A m a n e d e o ls a n e k o m p r a d o r p a-
r o la c ısm ın N a sır n e d e A y a s o fy a p a r o la c ısın ın E z h e r c e h e n n e m in e
y u v a r la n m a k ta n A ta tü r k T ü r k iy e s i’n i k o r u y a c a ğ ız .
2
B ir d in lilik , b ir d e d in c ilik var. İy ic e a y ır t e d e lim . E sk i “d in
D in lilik b u ra d a biter.
176
FALİH RİFKI ATAY
R a h m e tli R ıfa t H o c a A ta tü r k ’ü n s e v d ik le r in d e n d i. A ta tü r k
“d in li”y e d e ğ il, “d in c i”y e k a rşıy d ı.
D in c ilik d e m e k y a y ir m in c i y ü z y ıl d a b ir y e n iç a ğ to p lu m u n u
y e d in c i y ü z y ıl d ü z e n i iç in e so k m a y a ç a lışm a k , y a n i şe r ia tç ılık v e y a
d in i bir to p lu m a h ü k m e tm e k iç in s ö m ü r m e , o n u d ü n y a iş le r in e
k a r ıştır m a , a slı fa s lı o lm a y a n kara in a n ç la r ı y a y m a v e k ış k ır tm a ,
ta a ssu b u k a z a n m a y o lu n d a o y d a la v e r e le r i ç e v ir m e d em ek tir.
B iz im d e m o k r a s i d e v r i h ır s ız , h a k s ız , k ıy ıc ı v e n ü fu z 134 e s
n a fla r ın ın h e p si d in c iy d i.
V e d in s iz diler.
A ta tü r k la is iz m le d in tü c c a r lığ ın ı, v ic d a n sö m ü r ü c ü lü ğ ü n ü ,
şe r ia tç ılık la T ü rk to p lu m u n u n ile r le y işin e e n g e l o lm a y ı ön lem iştir.
İşte s iz e g ö n ü ld e n b ir r a m a z a n v a a z ı!
133 Zorba
134 Söz geçirme
177
KURTULUŞ
3
“ T e b d il g e z m e k ” n e d ir , b e lk i g e n ç le r b ilm e z . M e s e la p a d iş a h
b o s ta n c ı y a h u t v e z ir k a p ıc ı k ılığ ın a g ir e r e k şe h ir d e n e le r o lu p bit
t iğ in i g ö r m e k , ö ğ r e n m e k ister. T eb d il g e z m e k budur.
B iz d e k o m ü n is tlik y a s a k o ld u ğ u iç in M o s k o v a u y d u la r ı T ü rk
b a s ın ın d a , m e c lis le r in d e v e h e le b a z ı fa k ü lte le r in d e K u v a y ı M illi-
y e c iy e “ te b d il” o lm u şla rd ır. O n la r b a ğ ım s ız d ır la r d a A m e r ik a ile
a n tla şa n v e N A T O ’y a g ir e n d e v le t a d a m la r ı v e b u p o litik a y ı b e
n im s e y e n le r u y d u c u , y a n i p ey k ç id ir le r . B ilin d iğ i ü z e r e u y d u a n
c a k D e m ir P erd e a r k a sın d a v a rd ır v e e m p e r y a liz m ç a ğ ın ın “ s ö
m ü r g e ” d e y im i y e r in e g e ç m iş tir . M a c a r ista n S o v y e tle r B ir liğ i’n in
u y d u su d u r. B a ş ın ı k a ld ır d ı m ı, R u s ta n k la r ı h e m e n s ın ır ı g e ç e r .
178
FALİH RIFKI ATAY
G e r ç e k b u . A m a n e ç a r e k i A P ’n in s a ğ k a n a d ı bir d e v le t b a
k a n ım d a ö n ü n e k a ta ra k v e d iy a n e t işleri k a d r o su n u a la b ild iğ in e
k arartarak , m e m le k e tt e y o b a z la r d e s p o tlu ğ u te h lik e s i b e lir ttiğ in
d e n , b ü tü n a y d ın y ü r e k le r e o k o r k u y u d ü şü r d ü ğ ü n d e n b eri, so l
a z ıtm a fır sa tı b u lm u ştu r. B ild ir ic iliğ e k o y u lm u ştu r .
E y sa ğ d u y u T ü r k iy e ’y e u ğ r a m a z m ısın ?
179
KURTULUŞ
h e y e , h e m h a lk a v e t iş e m e y e c e ğ im iz iç in h a lk ın ı H a m a v e H u m u s
ta ra fla rın a g ö ç e ttir m iştik .
B ü tü n ö te s in i b ır a k ın ız : A d a la r d e n iz i ije H a ta y a r a sın d a ik i
ü ç İsrail vardır. .¡v;i
■■■
Y a h u d i a k ıllıd ır , d e r iz . E ğ e r b u b iz d e a k ıl y o k d e m e k s e ,
B a tı’d a n a k ıl “ ith al’’ e d e b ilir d ik . E ğ er para y a r d ım ı d e r se k , sa d e c e
1 9 4 5 ’te h â z in e m iz d e k i a ltın v e d ö v iz y e d e ğ in d e n b a şk a A m e r ik a
v e B a tı’d a n a ld ığ ım ız m ily a r la r ı d ü şü n ü n ü z . 1 9 5 0 -1 9 6 0 a ra sın d a
Park O t e lin d e bir b a sın to p la n tıs ın d a b aşb ak an :
H a rca d ık .
O lurdu.
■■■
180
FALİH RIFKI AtÂY
H a lk y ığ ın la r ın ı o h o c a y a te s lim e tm iş iz .
H e n ü z ta m k u r u lu ş lu te k , a m a te k ü n iv e r s ite m iz y o k .
G erç i d u r m a d a n d ö v iz a lıp A v r u p a v e A m e r ik a ’y a g id iy o r u z ,
a m a se la m v e r ir se k , M ü slü m a n lık ta n ç ık a r a c a ğ ım ız g â v u rd a n a k ıl
a la c a k d e ğ iliz a, bir m ik ta r tic a r e t e ş y a s ı a lıp d ö n ü y o r u z .
“ B e n d e ş a ş tım b u n a !” d e m iş.
B iz d e , d e m iş , f e m m e m a is o n c l e f p o c h e .
K a d ın e v d e , an ah tar c ep te! O d e v ir d e a h la k ın n e k a d a r d ü
ş ü k o ld u ğ u n u d a v a k a n ü v is tle r im iz d e n 136 v e y a b a n c ı se y y a h la r ın
k ita p la rın d a n ö ğ r e n iy o r u z . E s k i O sm a n lIla r d a e ş le r in in ç a rşı ha
m a m ın a g it m e m e s in i n ik â h şa rtı k o y a n la r ç o k tu .
N e is e , A ta tü r k b iz T ü rk leri n e İs la m d a n e T ü r k lü k te o lm a
y a n b u k ö le -k a d m u ta n c ın d a n k u rta rm ıştır.
181
KURTULUŞ
E s k i p a d işa h la r içer, k a r a c iğ e r le r i b o z u lu p iç e m e z h a le g e ld i
le r m i, iç k iy i y a s a k ed erler, iç e n in 'b a ş ın ı k b ie r le r v e k e n d ile r i ş e
h ir d e k ol g e z e r le r d i.
K e y i f e h li iç k iy e b a şla m a k iç in sa ğ la m c iğ e r c i y e n i b ir p a d i
şa h ın ta h ta ç ık m a s ın ı b e k le r d i.
S a p sa rı v e bir deri b ir k e m ik C e z a y ir d ik ta tö r ü B u m e d y e n d e
C e z a y ir ’d e s ık ı b ir iç k i y a s a ğ ı k o y m u ş . D a h a ö n c e k i d ik ta tö r v e
d e m a g o g B in B e lla ’y ı C e z a y ir şarap b a ğ la r ın ı arp a ta r la sın a “ ih
tid a” e ttir m e k te n d o stu K a s tr o g ü ç a lık o y m u ştu .
6
B ir o k u r u m a : “ B iz ç o c u k lu ğ u m u z d a k e n d im iz e T ü rk d e m e z
d ik . T arih e ğ it im in e g ö r e a sk e r lik te n b a şk a h iç b ir iş y a p m a m ıştık .
M e d e n iy e tte , ilim d e , sa n a tta y e r im iz y o k tu . K a f a m ız ın d ü ş ü n c e
ta ra fı F arstı. D ili m i z e g e lin c e ç a r şıd a p a z a r d a , e v d e k a h v e d e k o
182
FAL İH R1FK1ATAY
n u şm a k ta n b a şk a iş e y a r a m a z d ı. O n u n la n e ilim n e d e e d e b iy a t
y a p a b ilir d ik . K ö k le r im iz d e n y a ln ız “ m ü s te h c e n ’l e r 138 iç in fa y d a
la n ırd ık . “ C i” g ib i B u lg a r c a y a , b ile g e ç e n z e n g in e k im iz a n c a k
“ p ır a s a c ı”d a k u lla n ılır d ı. “ T ü r k ç ü ” d e m e k , N e û z u b illa h !139 H e
m e n , “ Y a s iz T ü rk m ü sa ta r sın ız ? ” d erlerd i.
■■■
K o n u ş m a d ilin d e o lm a y a n v e y a o d ile g e ç m e y e n s ö z ha “e v ”
y e r in e “ b e y t,” h a “k e lim e ” y e r in e “ tilc ik .” İ k is i d e bir, ik isi d e
“ b ela g a t.” “ C a n ”ım ız d a n , “ m aF ’ım ız d a n , a sılla r ı y o k F arsça, y o k
A r a p ç a d ır d iy e v a z m ı g e ç e b ilir d ik ? Ö z le ş tir m e d e n e m e s in i bu
a ş ır ılığ a k a d a r g ö tü r e n le r o lm u ştu r. “ C a n ” y e r in e “ tin ” d en d i.
183
KURTULUŞ
..i
İk i a ş a ğ ılık k o m p le k s in d e n T ü r k lü ğ ü k u r ta r m a k iç in g ir iş i
le n ilk a ş ır ılık ta n ırk çı v e k o y u m illiy e tç i ile ö z le ş tir m e c i d oğd u .
İ k is i d e b irer d ert. H iç k im s e g e le c e ğ in k e lim e s in i y a r a ta m a z . T e
r im le r d ış ın d a , b ü tü n s ö z le r k o n u ş m a d ilin d e y a şa y a n la r d ır . B u n
la r ın n e z a m a n n e y e d e ğ iş e c e k le r in i k im s e b ile m e z .
E s k id e n e v le r d e b ir ş iir v e y a r o m a n o k u r s a k a n la m a z la r d ı.
B u g ü n a n la m a y a n la r a r a sın d a b e n d e v a r ım .
B ir d e v r ik c ü m le ç ık a r d ık . K o n u ş m a d ilin in e d e b iy a tta v e h er
d ild e n a sıl k u lla n ıld ığ ı b e lli. N e d ir o d il k i tarih y a za rk en İstan b u l’u
F atih a ld ı, d iy e y a z a r ız , r o m a n d a , ald ı İsta n b u l’u F atih , d iy e . N a
sıl d ild ir o k i c o ğ r a fy a , f iz ik , m a te m a tik d ili g r a m e r i ile rom an
d ili g r a m e r i b ir b ir in in ta m tersid ir.
V e n iç in “ ta m ” d e ğ il d e “ tü m !” N iç in “h alb u k i” d e ğ il d e “o y sa?”
7
D o sy a la r ım ın ara sın d a n ç ık tı. B ir k a rtp o sta l. Y a z ısı F ran sızca:
“ P a rlem en t d e la T u rq u ie. 4 -1 7 d é c e m b r e 19 0 8 .”
Y a r ıs ı s a r ı k lı h o c a . A n a d o l u ’d a n , R u m e l i ’d e n , H i c a z v e
Y e m e n ’d e n , Irak v e L ib y a ’d a n b irer ik iş e r sa r ık lı sa k a llı. T a n ıd ı
ğ ım v a r m ı, d iy e b a k ıy o r u m . Var: S o l u çta T alat B e y . S o n r a d a n
sa d r a z a m T a la t P a şa . Y a n ın d a k e n d is i g ib i E d ir n e ’d e n s e ç ilm e
R ız a T e v fik . Y ü z e llilik le r d e n . O rtalard a R ız a N u r. H a n i L o n d ra
M ü z e s i’n e M u sta fa K e m a l’i ö ld ü r ü n ü z , d iy e v a s iy e t b ıra k a n k o y u
m illiy e tç i. O k u ld a n b e r i A ta tü r k d ü şm a n ı o ld u k la r ın ı s ö y le y e n
ır k ç ı-m u k a d d e s a tç ı ta k ım ın ın p iri üstad ı!
184
FALİH R1FKJ ATAY
G e r ç i s e ç i m ik i d e r e c e li, a m a d e m o k r a s i m i, d e m o k r a s i. B ir
R u m m ille tv e k ili: “ B e n O s m a n lı B a n k a s ı k a d a r O s m a n lıy ım !”
d er d e İttih a tç ıla r a d in s iz g ö z ü ile b a k a n h o c a la r ın a lk ış ın a tu tu
lur. O rta sı d a var, o r ta s ın ın s a ğ ı d a , s o lu d a var. İs ta k h o lm S o s
y a lis t K o n g r e s i’n e d e le g e b ile ç ık a r a b ilir iz .
1968'e g e ld ik m i, m e c lis li v e s e ç im li d e v r im iz in 6 0 ’m c ı y ı l
d ö n ü m ü n ü k u tla y a c a ğ ız .
K ü ltü r s ü z d e m o k r a s i. F e ls e f e s iz d e m o k r a s i. Ü lk ü c ü s ü z d e
m o k r a si. H a fe s li s a r ık lı, h a şa p k a lı, h a p o s b ıy ık lı sü p ü r g e sa
k a llı, h a “ m a tr u ş-a le l-m a tr u ş.”
185
KURTULUŞ
E v et e fe n d im , “g erçi K a n u n -i E s a s iy e ’y e 145 g ö r e b ü tü n O sm a n lı
v a ta n d a şla r ı m ü s a v id ir ,146 m ü s a v id ir am a...”, “A r a p A r a p lığ ı, A r
n a v u t A r n a v u tlu ğ u ile ö v ü n d ü ğ ü g ib i, b iz d e T ü r k lü ğ ü m ü z e d ö n
m e liy iz , d ö n m e liy iz am a ...”, “ D ili sa d e le ş tir m e li, T ü r k ç e d e k en d i
d il k a id e le r im iz i h â k im k ılm a lıy ız , k ılm a lıy ız am a ...”
K u r tu ld u k . “ E v et M u sta fa K e m a l P a şa v a ta n ı k u r ta r d ı, şü p h e
y o k am a...”, “gerçi d in d e n e te k k e vardır, n e m e d r e se , bu n ları kaldır
m a m ız iy i old u , old u am a...”, “İsta n b u l’a y e tişip d e Fas ile C e z a y ir ’e
y e t e c e k k a d a r s e la tin 147 c a m i im i z var, A y a s o fy a ’n m d ü n y a d e ğ e r
m o z a ik le r in i a ç ıp m ü z e y a p a r a k m e d e n iy e t d ü n y a sın a a y r ıc a bir
b ü y ü k lü k ö r n e ğ i v e r m e k liğ im iz , d o ğ r u , d o ğ r u am a ...”, “g e r ç i e ğ i
tim b ir liğ i v e la is iz m şart, b u n la ıs ız d e ğ il m e d e n i, a d a m b ile o la
m a y ız , d o ğ r u am a...”, “ E v et e fe n d im A ta tü rk g e r ç i A ta tü rk am a...”,
“ M e d e n i K a n u n M e d e n i K a n u n am a...”, “ k a d ın h ü r o lm a lıd ır , o l
m a lıd ır am a ... D e m o k r a s i e lb e tte b ir ile r le m e r ejim i o lm a lıd ır , b iz
A ta tü rk d e v r im le r in e b a ğ lı k a lm a d ık ç a bu bir g e r ile m e rejim i olur,
o lu r am a ... G erç i C H P A ta tü r k p artisid ir, d ir am a ... G e r ç i A P g e
r ic ile r i b a şın d a n a tm ıştır , k e n d in i e k o n o m i v e e n d ü str i v e ta rım
k a lk ın m a s ın a v e r m iştir , v e r m iş tir a m a...”
145 Anayasa
146 Eşit
147 Sultanlar
186
FAL İH RIFKI ATAY
Y ü z y ıl g e ld i, g e ç ti, h â lâ a m a , g ü n a y d ın a m a , tü n a y d ın a m a ,
m erh a b a a m a , s e la m ü n a le y k ü m g e n e am a ...
H an i d o ğ r u su n u is te r s e n iz , b iz d e h â lâ y a ş ıy o r u z am a... ayak ta
d u r u y o r u z is e k de...
A h n e olu r, “a m a ”s ız bir k a lk ın m a , m a d d i m a n e v i k a lk ın m a !
A y b a r v e p a r tisin in y a p m a k is te d iğ i is e b iz i bu e m p e r y a liz
m in p e n ç e s in e d ü ş m e k te n k u rta ra n h ü r r iy e t c e p h e s i d a y a n ış m a
sın d a n T ü r k iy e ’y i ç e k ip y a p a y a ln ız b ıra k m a k !
187
KURTULUŞ
K a r m a e k o n o m iy i k u ra n o. Ö z e l se k tö r e Ç a r şa m b a -B a fr a d e
m ir y o lu im tiy a z ın ı v e r e n o.
O , fe r d in y a r a tıc ı e n e r ji v e g ü c ü n ü iş le te n e k o n o m i r e jim in e
in a n ıy o r d u . M a r x iz m e a s la in a n m ıy o r d u .
A m a d e fte r d e k i o c ü m l e n in g e r ç e k m a n a s ın ı b i z a n la r ız :
T ü r k iy e ’y i A ta tü r k ’ten k u rta rm a k !
■■■
O n d a n so n ra A ta tü r k , m e c lis le r in e k o m ü n is t ajan ı s ız d ır m a -
m a y a p e k titiz c e d ik k a t e ttiy d i.
149 Faiz
188
FALİH R1FKI ATAY
10
B ir in c i D ü n y a S a v a ş ı’n ın s o n g ü n le r in d e y iz . B iz im c e p h e n in
ç ö k tü ğ ü n e h iç şü p h e k a lm a m ıştır . B u lg a r is ta n d a te s lim o lu n c a
b ü sb ü tü n k ö tü le d ik . B ir fa y d a s ı v a r m ı y o k m u b ilin m e z , a m a
h e r k e ste , a h b ir te k li b a r ış y a p a b ilse k ö z le y iş i var. B ü y ü k a d a Y at
K u lü b ü ’n d e İttih a tç ı k o d a m a n d o k to r N a z ım v e a rk a d a şla rı ile
to p la n ıy o r u z . Y a h y a K e m a l k ork a korka:
— A c a b a b ir b a r ış d e n e m e s i y a p s a k m ı, d e y in c e D o k to r N a
z ım , se r t v e kaba:
— T ü rk ler k a n c ık d eğ ild ir le r , d e m e s in m i?
■■■
B iz e ta ş a tm a sa la r y a z m a z d ık , a m a C H P ’y i e ğ e r ç o ğ u n lu k s is
te m i o ls a , bu d e fa m e c lis t e 12 m ille t v e k illiğ in e d ü şü r e c e k kadar
b o z g u n a u ğ ra ta n la r şim d i bir h a v a tu ttu rm u şla r: Y o lu m u z yold u r,
lid e r im iz lid er, so n u n a k a d a r a y n ı y o ld a g id e c e ğ iz .
T ü rk ç o c u ğ u n a ilk o k u lu b itir m e d ik ç e y a b a n c ı d il v e y a z ı ö ğ
r e tm e k y a s a k v e ü s te lik a n a y a sa k o r u r lu ğ u a ltın d a k i e ğ itim bir
liğ i d e v r im in e d e a y k ır ı o ld u ğ u iç in k e n d i ilin d e h a fız o k u lla r ın ı
k a p a y a n A m a s y a v a lis in i s iz in bir m ille t v e k ilin iz cu rn a l ettiy d i.
S iz d e on u p a rtid en k o v a c a k y e r d e v a liy i y e r in d e n e ttin iz d i.
189
KURTULUŞ
■■■
D e m e k L a tin y a z ıs ın ı a la n , şa p k a g iy d ir e n , h a life v e p a d iş a h
lığ ı k a ld ır a n , k a d ın a h ü r r iy e t v e h a k la r ın ı v e r e n , M e d e n i K a n u n u
ç ık a r a n A ta tü r k o r ta d a d a s iz s a d e c e N a s ır ta la n ı u su lü top rak d a
ğ ıt ıc ılığ ı v e y a s a d e c e to p lu s ö z le ş tir m e c iliğ i ile o n u s a ğ d a b ıra k ıp
so lu n a g e ç m iş s in iz ha!
A r a p h a r fç i s o l, t e k k e c i s o l, tü r b e c i sol! E s k i “z a fe r -i n ih a
iy e 150 k a d a r ”c ıla r g ib i, s iz le r d e “ h e z im e t-i n ih a iy e ”y e l5lkadar!
U s la n m a k d a m ı ayıp !
A m a g e n e d e s o n s ö z te ş k ila tın d ır . O n u n iç in d e k a n a ğ la y a n
la r k e n d ile r in i to p a r la d ıla r m ı, k u r tu lm a ç a r e si vardır.
11
R a d y o d a s e ç im h a b e r le r in i d in le d iğ im iz sırad a, İsta n b u l’d a v e
ta şr a d a iş ç i b ö lg e le r in in n e k o m ü n is t so la , n e d e k o y u d e v le tle ş -
tir m e c i o r ta so lu n a o y v e r m e m iş o ld u ğ u d ik k a t im iz e ça rp tı. P ro-
le t a r y a c ıy a s ı n ı f k a v g a s ı s o lc u lu ğ u n u n C H P ’y e “ m a liy e t ’! p e k
a ğ ır o lm u ştu r.
■■■
190
FALİH R1FK1 ATAY
B a z ı b ü y ü k g a z e te so lc u la r k a d r o su n u n p e tr o l, A m e r ik a v e
N A T O , y a b a n c ı k r e d i v e y a r d ım a le y h in e , m illi d u y g u la r ı s ö m ü
rerek m e m le k e t h a v a sın ı k a p la m ışa b e n z e y e n d e m a g o jile r i ifla s
etm iştir.
A n la ş ılm ış tır k i k o la y c a “g ü d ü le n ” b a z ı m e y d a n v e so k a k y a y
g a r a c ılığ ı, m e m le k e t d e m e k d eğ ild ir. İk i ş e h r in m e y d a n v e so k a k
h a v a sı ile ik i ü ç g a z e te n in so lc u k a d r o su n a k a p ıla n g e d ik li v e ç ı
k arcı m e r k e z p o litik a c ıla r ın ın h e p si a ld a n m ışla r d ır .
■■■
12
A fe r in san a, içten , g ö n ü ld en , ca n d an k o m ü n ist. S e ç im nutk u n d a
T ü rk m ille tin in k ırk y ıid a n b eri s ö m ü r ü ld ü ğ ü n ü s ö y le m e k le , ar-
191
KURTULUŞ
İ m k â n var m ıy d ı, A ta tü r k ’e b a ğ lı o lm a k , fa k a t şa p k a y a , p e ç e -
s iz liğ e g â v u r lu k d e m e k , A ta tü r k ’e ta p m a k fa k a t p a d iş a h lığ ı, h a
lif e liğ i ö z le m e k ?
H e m k o m ü n ist, h e m A ta tü r k ç ü o la c a k s ın ! H a M e k k e ’d e e n te -
lija n s s e r v iste n sa r ık lı İ n g iliz , ha bu b iz im K u v a y ı M illiy e c i k o
m ü n ist!
K ö p r ü y ü g e ç in c e y e k a d a r a y ıy a d a y ı d e m e k !
■■■
G e r ç i b u g ü n k ü R u s y a ’d a ırgat ü ç y ü z , m ü h e n d is ü ç b in alıp ,
“ y e n i s ı n ı f ’ ileri g e le n le r i, saraylar, k o n a k la r v e H o lly w o o d v i l
la la r ın d a y a şa y a r a k iş ç in in d ö rd ü n ü 4 x 4 bir o d a y a so k u p , k e n d i
leri d ört tek e r le k te n in m e y e r e k e m e k ç ile r i ik i a y a k la rı ile b a ş b aşa
192
FALİH RİFKI ATAY
b ıra k ıp , A m e r ik a ’d a m is li g ö r ü lm e y e n b ir sö m ü r ü c ü lü k ta b lo su
g ö sterirler, a m a c a h ild ir s e n i d in le y e n le r , d ü n y a d a o lu p b iten ler
d e n h ab erleri y o k tu r s e n i d in le y e n le r in , at dur!
13
B ü y ü k k ü ltü r a d a m ı P aul V a le r y d er ki: “ B a tılı ruhu n e r e d e
h ü k ü m sü r e r se o r a d a ih tiy a ç la n m a , ç a lış m a , k a p ita l, v e r im , ih ti
ras, g ü ç , d ış tab iatı d e ğ iş tir m e , fert v e to p lu lu k la r a ra sın d a k i m ü
n a se b e tle r v e d e ğ iş im le r so n h a d d in e varır. B a tı’n ın k r iz le r i b u n
d a n d o ğ u y o r , a m a ih t iy a ç la n m a y ı, ç a lı ş m a y ı , k a p ita li, v e r im i,
ih tirası v e g ü c ü e n a z h a d d in e in d iren y a ş a y ış v e d ü şü n ü ş s is te
m in e b a ğ lı m ily a r la r ü z e r in d e k i e g e m e n liğ i d e b u n d a n ileri g e li
yor. B atı a k lı, k e n d i m e d e n iy e ti iç in d e er g e ç b ir d ü z e n le n m e y e
varır. F ak at b u sü r ü le r d a h a n e z a m a n a k a d a r u s p a h a sı ö d e m e k te
d e v a m e d e c e k le r ? ”
P au l V a le r y s ö y le m e d e n ç o k ö n c e , bu g e r ç e k le r i o “m ily a r
lar” sü r ü s ü n d e n y a ln ız J a p o n y a k a v r a m ış, te k k u r tu lu ş y o lu n u n
ta m v e tü m B a tı’y a k a tılm a k , o n u n a k ıl y o lu n u tu tm a k o ld u ğ u n u
g örm ü ştü r.
T a n z im a t J a p o n u y a n ış ın d a n ö n c e d ir , a m a m e d r e s e y i b ıra k a -
m a m ış , k a fa n ın iç k a r a n lığ ı sü rü p g itm iştir .
B u g ü n k ü T ü r k iy e ’d e m e d r e s e k a r a n lığ ı, T a n zim a t d e v r in d e de
o ld u ğ u n d a n k o y u ! Ö y le d e y a y g ın k i k o m ü n is t b ile o n u n iç in d e
p u su la m y o r!
193
KURTULUŞ
O b ir m e d e n iy e t m e s e le s i! B a tı’m n sa ğ e lin d e n k u r tu ld u k sa ,
s o l p e n ç e s in e d ü ş m e k te h lik e si!
14
“...T üm ö rgü tleri e m e k ç ile r le ... B iz g e r ç e k d e v r im c ile r , to p lu m
cular... C ü m le sa tılm ışla r a u lu sa l g ü c ü n ilk şam arı... A m e r ik a n d o
la r ın ın e tk is i ile... A ltı y ü z y ı l l ı k ta r ih im iz iç in d e ö r n e k le r in i ç o k
g ö r d ü ğ ü m ü z s a tılm ış iığ a 1965 y ılın d a a rtık g ö z y u m m a y a c a ğ ız ...
İşç ile r , ırgatlar, to p r a k s ız v e a z to p r a k lı k ö y lü ler, tü m e m ek çiler...
S iz , y a n i T ü rk u lu su n u n y ü c e ç ık a rla rın ı A m e r ik a n g a z o z fab rik a
la rın ın rek la m la rın a atan h a lk d ü şm a n la rı... M e m le k e ti p a r se lle y ip
sa tm a c e sa r e tin i g ö s te r e n sa tılm ışla r a k arşı... Dünya g a z e te s in in
e m p e r y a lis t d e v le tte n s a ğ la d ığ ı ik i b u ç u k m ily o n lu k d ış y a rd ım ...”
aaa
N e R u sç a d a n T ü r k ç e y e ç e v ir d ik . N e d e P e k in r a d y o su y a y ın
la rın d a n g a z e te m iz e a k ta rıy o ru z. B ir T ü r k iy e siy a si p a r tisin in m ü
h ü rlü e ly a z ı k â ğ ıd ın d a n o ld u ğ u g ib i a lın m ıştır .
K o m ü n is t d ili d e ğ il m i ş d e a s ıl A ta tü r k ç ü lü k d il i b u y m u ş .
Ç ü n k ü k ız ıl e n te r n a s y o n a l A r a p m e m le k e tle r i y e r a ltı k o m ü n is tle
r in e M u h a m m e d , T ü r k iy e y era ltı k o m ü n istle r in e d e A ta tü r k a d ın ı
v e n ü fu s u n u s ö m ü r m e k g ö r e v in i v erm iştir. S o l y u m r u ğ u a ltın d a k i
A r a p ü lk e le r in d e M u h a m m e d s ın ıfı k a v g a c ılığ ı k u r u c u s u , Ö m e r
k o m ü n is t, A li a n tie m p e r y a lis t to p lu m c u . İyi k i y e d in c i y ü z y ıld a
A m e r ik a k e ş fe d ilm e m iş ti. Y o k sa o n u la n e tle y e n b ir a y e t v e h a d is
u y d u r u la c a ğ ın a d a şü p h e y o k tu .
194
FALİH RIFKİ ATAY
A ta tü r k ’ü , K u v a y ı M illiy e g ü n le r in d e , k o m ü n is t y a p m a y a g e le n
lerin , T r a b z o n T ü r k le r i ta r a fın d a n u ğ r a tıld ık la r ı a k ıb e tin n e o ld u
15
K a n s e r z a m a n la iy ile ş m e z . S ıtm a y a a lış ılm a z . Z a y ıfla y a n g ö z
d u ra d u ra d a h a iy i g ö r m e z .
A m a iş te y ir m i y ıl so n r a liste le r e b a k ın . T e şh is le r i d in le y in .
Y ir m i y ıld ır “m ütetabbip” ila çla n y ü z ü n d e n ç e k tik le r im iz i d üşünün.
195
KURTULUŞ
'' •• ■■■ 2-
.O f-t
Ç a m u r iç in d e ç ır p ın ıy o r u z . V e y ü z d ü ğ ü m ü z ü sa n ıy o r u z . H er
k u la ç a ttık ç a , h e le şü k ü r b ir k u la ç lık d a h a ile r le d ik , d iy e a v u n u
yoruz.
H a sta d a n h a y ır b e k le y in .
16
A y ıp a yıp ... S e n b a şta a d a y g ö s t e r ilm e d im d iy e b ir b a şk a par
tiy e g it, “ G a z e te m le b e n e m r in iz d e y im , e ğ e r b e n i h e m e n k o n te n
ja n d a n b a şta g ö s te r ir s e n iz ...” d e.
V a y e fe n d im n e d e n b e n i b a ş sır a y a k o y m a d ın ız d iy e b a s is
tifa y ı p artiden!
Y ah u t Ş arlo p e k k ib a r k a ç a r sa , ah N a ş it N a ş it, n e d iy e b u g ü n
le r e e r iş e c e k k ad ar y a şa m a d ın ?
196
FALİH RIFKI ATAV
■■■
17
“G a rb ın c e b in -i z a lim i155 a ff e tm e d im se n i-T ü r k ü m v e d ü şm a
n ım sa n a k a ls a m d a b ir k iş i” b e y tin i h e p e z b e r e b ild iğ im iz E m in
B ü le n t b ir fu tb o lc u y d u . D a h a o n a b e n z e r n ic e “o k u m u ş ” v e “ y e
tişm işle r .”
O z a m a n la r b iz id m a n ı g ü c ü k u v v e ti o ld u ğ u kadar, a h la k v e
karak teri d e b e s le y ic i o ld u ğ u iç in el ü stü n d e tu tard ık .
U z a k y o lc u lu k la r , p a za rlık la r, id a re k a d r o la r ın d a bir sü rü p a
razit. S o n r a k a p ıc ı k a rısı b ile sp o r k u m a r c ısı!
■■■
197
KURTULUŞ
■■■
H a d d in se s e la m d u rm a!
18
B iz b u s o l ilm in e ö n c e M o s k o v a s o k a k la r ın d a r a stla m ıştık .
B ir u z u n sarı ç iz g i, y a n ın d a b ir u fa k m a v i ç iz g i v e y a b u n u n tersi.
B ir i e m p e r y a liz m , ö te k i s o s y a liz m . G ra fik ü z e r in e g r a fik , rak am
ü s tü n e ra k a m . G r a fik le r d e e m p e r y a liz m a ş a ğ ıy a , s o s y a liz m y u
k a rıy a d o ğ r u . V e y a k o n u y a g ö r e b u n u n tersi. R a k a m la r a g e lin c e ,
a d a m b o y u n d a b ir k ır m ız ı B o lş e v ik 15, y a n ın d a siy a h r e n k li bir
c ü c e e m p e r y a lis t 1.
D u v a r ilm in e b a k ın c a A m e r ik a c e h e n n e m , R u s y a c e n n e t. B ir
d e b a ş ın ız ı ç e v ir s e n iz , A lla h A lla h , so k a k d a , h a lk d a , y a ş a y ış da
h e p s i ilim d ışı.
198
FALİH R1FKI ATAY
b an cı şirk et a v u k a tlığ ı v s.
O h . n e s ın a v v a r n e d ip lo m a s ı. H a tta s e n p r o fe s ö r ü ö n ü n e
d ört ed er, d ö rt b u ç u k e tm e z .
O k u m a z y a z m a z la r ç o ğ u n lu ğ u , d e m o k r a s is in d e a k a d e m i v e
ü n iv e r site ilm i o lm a z y a , e s k i fe tv a c ı y o b a z ın d a im a k en d i ç ık a -
19
B irk a ç k u ş a k şa lv a r m ı, p a n to lo n m u , k u şa k la r c a m ü z ik te a la
rın d a L a tin y a z ıs ı m ı, A r a p y a z ıs ı m ı, T ü r k ç e m i y o k s a A r a p ç a
d ik . B ile m iy o r u z d a.
S o k a k sa ğ a s o la y a lp a la y a n a sa rh o ş d e r iz . H e le d evr-i d ilâ ra -y ı
G e ç e n le r d e b ir h a n ım İ n g iliz k a d ın d o s tu n u e s k i ta rih i c a m i
T ü rk çe k o n u ş tu ğ u n u g ö rü n ce:
— N e h al bu? S e n y a n ın d a k in d e n d a h a a ç ık s ın , d iy e ç ık ış tık
tan s o n r a k e n d is in e a d e ta “ te c d id i-im a n ”158 e ttir m e k ister. S ö y le
m e d iğ in i b ır a k m a z . İs ta n b u l’da! F atih ’in b ira z ö te s in d e !
■■■
E s k id e n k a lm a b ir a d a m d a d e ğ il. G e n ç . K e n d i y a ş ın d a k ile r
ü n iv e r s ite d e . B iz o n u k e n d i o k u lu m u z d a b ö y le e ğ it m iş , o k u tm u
şu z . B iz 1945 d e v r im c ile r i!
20
A ta tü r k ’ü n h a tıra la rın d a şu satırları o k u y a n la r ın g ö z le r i y a
ş a r m ış o ls a g erek : “ İsta n b u l so k a k la r ı İ t ila f D e v le t le r i’n in sü n
g ü lü a sk erleri ile d o lm u ş tu . B o ğ a z iç i, to p la r ın ı s a ğ a s o la ç e v ir e n
d ü şm a n z ır h lıla r ı ile la c iv e r t su la r ın ı g ö s t e r m e y e c e k k a d a r örtü
lü y d ü . H e r k e s so k a k la r d a h a tıra h a y a le g e lm e y e n h a k a r e tle r e u ğ
r a m a m a k iç in , c a d d e le r in d u v a r d ip le r in d e b ü z ü le r e k , e ğ ile r e k v e
k ork arak g e ç iy o r d u . K o s k o c a İsta n b u l’u n y ü z b in le r c e h a lk ı se sle r i
k ıs ılm ış b ir h a ld e y d i. İsta n b u l u fu k la r ın d a y ü k s e le n ş e y le r y a ln ız
d ü ş m a n se s le r i, d ü ş m a n b a y r a k v e sü n g ü le r iy d i.”
H a y ır y a n lış . A m e r ik a H ir o ş im a b o m b a s ın ı a tm a sa y d ı v e İs
ta n b u l m e r k e z o lm a k ü z e r e T ra k y a v e K o c a e li’n i iç in e a la n K ız ıl
bir h a lk c u m h u r iy e ti k u r m a k ü z e r e S ta lin ’in R o m a n y a ’y a y ığ d ığ ı
tü m e n le r i bu a to m lu A m e r ik a g e r i g itm e k z o r u n d a b ır a k m a sa y d ı,
iş te o z a m a n İsta n b u l A ta tü r k ’ü n a n la ttığ ın a v e b e te r in e b e n z e r d i.
M is a fir A m e r ik a h o ş g e ld i, s a fa g e ld i.
200
FALİH R IFK I ATAY
21
E v e t s e v g i li o k u r u m , b u s a v a ş ç ı y a z ıla r ım d a tıp k ı g e n e b u
B a b ıâ li y o k u ş u n u n a y n ı s o k a ğ ın d a k i g a z e te m d e k ırk b e ş y ı l ö n c e
y a z d ık la r ım ın te r si var. O z a m a n M u sta fa K e m a l’i v e te m s il e t
tiğ i k u r tu lu şu k a z a n d ır m a m a k iç in sa ra y v e iş g a l k u v v e tle r i e l-
b ir liğ in e k arşı ç ıı p m ıy o r d u m .
Ş im d i d e A ta tü r k ’ü n v e te m s il e ttiğ i h ü r y a ş a y ış ın b iz e k a z a n
d ırd ık la rın d a n n e k a y b e d ilm iş s e g e r i a lm a k u ğ ru n a v e n e k a lm ışs a
o n la rı k a y b e tm e te h lik e s in e k arşı ç ır p m ıy o r u m .
B a tı m e d e n i y e t s ın ır la r ı d ış ın d a b a ş k a tü r lü s ü o lm a m ış tır .
O la m a z da.
H e r tü rlü r e fo r m 2 7 M a y ıs A n a y a s a s ı d is ip lin i iç in d e g e r ç e k
le şe b ilir . E lb e tte r e fo r m c u y u m . E n b a ş r e fo r m e ğ it im b ir liğ i ü z e
r in d e k i e n g e lle r i silip sü p ü rm ek tir.
E k o n o m i d a v a sı b ir d in v e m e z h e p d a v a s ı d e ğ il, bir h e sa p k i
tap v e a k ıl d a v a sıd ır. B a ğ ım s ız bir d e v le tiz . H a n g i iş n a sıl iş im iz e
g e lir s e ö y le y ü r ü tü r ü z .
F a ş iz m in h e m d e k ız ılı? M ıs ır v e S u r iy e v e b ilm e m n e r e d e
o ld u ğ u gib i!
A sla !
201
KURTULUŞ
22
İsimlere bir göz attım. Birkaçı hep tanıdığımız komünist.
Ama nasıl komünist? Deniz suyu nasıl tuzlu ise, Üsküdar nasıl
İstanbul’un Asya yakasında ise, tren nasıl ray üstünde yürürse
öyle komünist.
Sakladığı da yok ki... “Ben komünistim” diyor. Kanun yasak
ettiği için maskesi sosyalist. Rusyacı komünist. Sofhozcu komü
nist. Belki de Pekin aşırısı gibi. Kruçef’e burjuva diyecek kadar
koyu, fırmlayıcı, ölüm kampçısı komünist.
Ama seçime girecek. “Milli bakiye” denen oy sadakasından
seçilecek de!
EBB
¡3KS
202
FALİH R1FKI ATAY
S o r a r ız h e p in iz e : D ü n y a n ın e n ü c r a k ö ş e le r in d e “ t e ş k ila t”
k u r a n o n m i ly o n la r c a p a r a d ö k e n R u s y a , c a n d a m a r ı s a y d ığ ı
T ü r k iy e ’d e n ç e k ilip g it m iş m id ir ? B u r a d a is e n e r e d e d ir ? V e r d iğ i
para k a r ş ılığ ı a ld ığ ı n ed ir?
T e h lik e m id ir ? Ö n le!
D e ğ il m id ir ? S e r b e st bırak!
203
FALIM RIFKIATAY
m ı
f i
İ T "4
î
% i
MUSTAFA KEMAL’İN
MÜTAREKE DEFTERİ
p o z i+ if
FAL İH RIFKI ATAY
MUSTAFA KEMAL'İN A Ğ Z IN D A N
VAHDETTİN
p o z i+ if
ÇAN KAY *
p o z i+ îf
FALtH RIFKI AT AY
ZEYTİN DAĞI
“Zeytindağı. Cumhuriyet devri edebiyatının en büyük hadiselerinden biridir.
Yakup Kadri Karaosmanoğlu
pozi+if
FALI H RIFKI AT AY
KURTULUŞ
"Evet on sekizinci yüzyılın sonlarından beri kurtuluş yolları arıyoruz. Altı ihtilal yaptık.
D oğru 'teşhis' koyan ve doğru 'tedavi' yolu gösteren yalnız Atatürk devrimciliği
olmuştur."
Falih Rıfkı Atay
Atay bu kitabında, III. Selim dönemi ile 27 Mayıs 1960 tarihleri arasında gerçekle
şen altı ihtilalle bu ihtilallerin Türk insanına kazandırdıkları ve kaybettirdikleri
hakkındaki görüşlerini dile getiriyor. Milli Mücadele yıllarına birebir tanıklık eden
Atay, eserinde Türkiye Cumhuriyeti'nin birçok konuda hâlâ bağımsızlık ve
özgürlük mücadelesi verdiğine değinmekte ve bunlar için asıl çözüm yolunun
sağ ve sol görüşten ziyade, Atatürkçülükte olduğunun altını çizmektedir. Bu eser
Falih Rıfkı Atay'ın gözünden Atatürk sonrası Türkiyesi'nin de bir panoraması...
786055 514426