CTU 552 (FALSAFAH DAN ISU SEMASA)

TAJUK:

SENSITIVITI PENGANUT AGAMA DI MALAYSIA

KELAS:

RBA2722D

DISEDIAKAN OLEH :

NO NAME MATRIC NUMBER

1 MUHAMMAD DANISH KHALAF BIN BAHARUDIN 2024786357

2 AHMAD AIDIL IKHWAN BIN AHMAD SABRI 2024792773

3 ADAM ADJMAL BIN AHMAD RIZAL 2024917605

4 NUR DAMIA SYAHIRAH BINTI MOHD RIZAL 2024530719

5 ANIS SUHANA BINTI RASSOR SHAHROL 2024988511

DISEDIAKAN UNTUK :

DR. SYAIMAK BINTI ISMAIL @ MAT YUSOFF

DIHANTAR PADA:

18 MEI 2024
 ISI KANDUNGAN

NO. PARTICULAR PAGES

1 PENGENALAN 2-3
1.1. Pengenalan Ringkas
1.2. Objektif
1.3. Latar Belakang Penulis
1.4. Tema

2 2.1. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam 4-7

Hal Teologi di Malaysia (adam)

2.2. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam 8-10

Hal Sosial di Malaysia (damia)

2.3. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam 11-13

Hal Etika di Malaysia (anis)

2.4. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam 14-16

Hal Atoriti Agama di Malaysia (aidil)

2.5. Analisis Sensitiviti agama dalam hal ekonomi 17-19

(penjualan arak) di Malaysia (danish)

3 Kesimpulan 20

4 Rujukan 21-23

1
1. PENGENALAN

1.1. PENGENALAN RINGKAS

Berdasarkan kajian Nur farhana Binti Abdul Rahman dan Nur Syarihah Mohd Shah tentang
sensitiviti agama di Malaysia yang dapat dikategorikan kepada tiga kategori utama: isu-isu
bersifat teologi, isu-isu sosial, dan isu-isu etika. Isu-isu bersifat teologi melibatkan perdebatan
teologi, murtad, ketuhanan, kenabian, dan sebagainya. Isu-isu sosial melibatkan isu-isu seperti
meraikan perayaan agama lain, mengunjungi rumah ibadat dan isu menghadiri perkahwinan beza
agama . Isu-isu etika melibatkan isu menghina jenazah , mencerca simbol agama lain, dan
sebagainya. Sensitiviti agama di Malaysia perlu dipahami dan dihormati bagi mencapai
keharmonian antara agama dan hak penganut agama. Untuk membentuk keharmonian beragama
di Malaysia, usaha-usaha sosial di kalangan penganut perlu dipupuk tanpa menafikan wujudnya
perbezaan antara agama. Malah, dengan memahami perbezaan dan sensitiviti sesuatu agama, kita
boleh membina hubungan yang lebih baik antara agama dan menghargai hak sesama penganut
agama.

Sensitiviti agama di Malaysia boleh dilihat dalam pelbagai insiden yang berlaku. Contohnya, ada
insiden di mana pelbagai kalimah ALLAH dijual di kedai rangkaian serbaneka, KK Super Mart.
Ini telah mencetuskan kemarahan dalam kalangan penganut agama Islam. Selain itu, ada juga
insiden di mana seorang lelaki ditahan kerana mencerca simbol agama lain di sebuah surau.
Insiden-insiden ini menunjukkan keberatan dan kecewa yang tinggi dalam konteks sensitiviti
agama di Malaysia.

Sekiranya sensitiviti agama berterusan di Malaysia, ia boleh membawa kepada akibat negatif
seperti konflik dan perselisihan faham dalam kalangan masyarakat yang berbeza agama. Ini
boleh menggugat keharmonian dan perpaduan negara yang penting untuk membina negara yang
aman dan makmur. Oleh itu, adalah penting untuk menghormati dan memahami perbezaan
agama, dan menggalakkan dialog antara agama dan hubungan harmoni antara masyarakat agama
yang berbeza.

1.2. OBJEKTIF

2
1. Mengenal pasti isu sosial di kalangan penganut agama berdasarkan kajian sensitiviti penganut
agama di Malaysia.
2. Menganalisis perbezaan dan sensitiviti penganut agama berdasarkan kajian sensitiviti
penganut agama di Malaysia.

1.3. LATAR BELAKANG PENULIS

Artikel bertajuk Sensitiviti Penganut Agama di Malaysia ditulis oleh Dr. Nur Farhana dan
Nur Syarihah. Nama penuh beliau ialah Dr. Nur Farhana binti Abdul Rahman. Pada tahun 2006,
beliau belajar di Universiti Kebangsaan Malaysia untuk ijazah sarjana muda. Kemudian, beliau
menyambung pelajaran di Universiti Malaya untuk Doktor Falsafah dalam bidang Akidah dan
Pemikiran Islam pada tahun 2016. Sekarang, beliau berkhidmat sebagai pensyarah kanan di
Pusat Penyelidikan Teologi dan Falsafah, Fakulti Pengajian Islam di Universiti Kebangsaan
Malaysia. Manakala nama penuh penulis yang kedua adalah Nur Syarihah binti Mohd Shah.
Beliau mempunyai sarjana dalam bidang Pengajian Islam di Universiti Kebangsaan Malaysia,
Bangi.

1.4. TEMA

1. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam Hal Teologi di Malaysia (adam)

2. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam Hal Sosial di Malaysia (damia)
3. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam Hal Etika di Malaysia (anis)
4. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam Hal Atoriti Agama di Malaysia (aidil)
5. Analisis Sensitiviti Agama dalam Hal Ekonomi (penjualan arak) di Malaysia (danish)

2. ULASAN, PERBINCANGAN & ANALISA KRITIS

3
2.1. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam Hal Teologi di Malaysia

Berdasarkan artikel, pertembungan sensitiviti agama dalam hal teologi melibatkan isu
seperti Kalimah Allah dan menghadiri majlis perkahwinan agama lain. Di Malaysia, sensitiviti
ini dikategorikan kepada isu teologi seperti penukaran agama, murtad, ketuhanan, kenabian, dan
isu sosial seperti meraikan perayaan agama lain, hak beragama, menghadiri majlis perkahwinan
dan banyak lagi. Walau bagaimanapun, majoriti umat Islam melihatnya sebagai sederhana
sensitif, terutamanya apabila menghadiri majlis perkahwinan penganut Buddha, Hindu atau
Kristian. Penyelidikan ini menonjolkan kerumitan mengurus sensitiviti agama dalam masyarakat
yang pelbagai seperti Malaysia. Antara isu sensitiviti agama yang melibatkan isu teologi
antaranya seperti Isu Kalimah Allah, Isu Pertukaran Agama dan Isu Sumber Rujukan Agama.

Selain itu, isu ini menimbulkan konflik antara dua kehendak yang berbeza menurut umat
Islam, penggunaan kalimah Allah dalam pemberita Kristian dilihat sebagai satu cabaran kepada
sensiviliti Islam.Ini kerana konsep Allah yang digunakan oleh penganut Kristian tidak sama
dengan Islam, tetapi bagi Islam, Allah adalah Rafz al-Jalala.Walau bagaimanapun, dalam agama
Kristian, Allah adalah kata nama yang menggantikan istilah "Tuhan" dan digunakan untuk
menyampaikan pemahaman kepada orang Kristian berbahasa Melayu. Kedua, dalam konteks
teologi, ia melibatkan persoalan transformasi agama, sama ada ia murtad atau tidak, dan
terutamanya boleh mengeruhkan hubungan antara orang Islam dan orang bukan Islam yang lain.
Kebebasan memohon murtad, isu pembubaran perkahwinan, isu hak penjagaan anak. Isu di atas
menunjukkan percanggahan antara sensitiviti agama terhadap prinsip Islam dan sensitiviti
individu itu sendiri

Menurut artikel yang saya temui dalam International Journal of Islamic Thought,
mempermainkan agama adalah isu sensitif bagi mana-mana agama. Penulis bersetuju bahawa

4
pertimbangan agama adalah isu utama yang ditangani di Malaysia. Isu yang menjadi tumpuan
termasuk azan di masjid, surau dsb Sesetengah orang mempersoalkan kesesuaian menggunakan
pembesar suara dalam bacaan, kuliah dan perbualan. Isu tersebut juga telah menimbulkan banyak
tanda tanya di kalangan bukan Islam yang mana ada di antara mereka yang tidak bersetuju
dengan penggunaan pembesar suara ketika melakukan aktiviti di masjid dan Surau. Isu itu
menjadi perhatian selepas Biro Hal Ehwal Agama Islam Pulau Pinang (JHEAIPP) menerima 10
aduan berhubung penggunaan pembesar suara dalam aktiviti di masjid dan surau. Selain itu,
konflik atau isu agama juga merangkumi isu penghinaan agama, isu murtad, dan isu hudud.
Topik penghinaan terhadap agama adalah topik yang paling banyak menerima aduan berkaitan
penghinaan terhadap agama. Isu ini sangat sensitif apabila orang bukan Islam mempermainkan
agama atau menghina agama. Mana-mana agama pasti marah jika mengetahui agama mereka
dipermain-mainkan dan dihina (SHAH, 2020)

Selain itu, artikel kontroversi penukaran agama unilateral yang ditulis oleh Muhammad
Raqib Mohd Sufian (2013) telah membentangkan isu tentang pertukaran agama secara unilateral
dan Salah satu contoh isu yang sering kali menimbulkan konflik di Malaysia,mengenai isu
pertukaran agama terutamanya jika melibatkan agama Islam. Penulis artikel ini bersetuju bahawa
isu ini sangat sensitif buat agama islam sebagai contoh kes yang melibatkan pertukaran agama
unilateral dalam kalangan anak-anak ini adalah pada Februari 2022. Hal ini menunjukkan
bagaimana isu-isu agama dan kaum ini sering mendapat perhatian parti-parti politik untuk
mendapat manfaat dari isu-isu yang timbul. Hal ini bersesuaian dengan kajian yang dilakukan
oleh Hasrina, Wan Norshira dan Ramli (2013) yang menyatakan bahawa isu agama dan
Muhammad Raqib Mohd Sofian kaum sering dijadikan “gula-gula” oleh parti-parti politik untuk
meraih undi rakyat ketika pilihan raya menjelang. Isu sensitivity agama sering menjadi tumpuan
ahli politik dan boleh menyebabkan menimbul perbalahan antara kaum.

Nurul Farhana Abdul Rahman (2020) “Malaysia’s Religious Authority” berpendapat

bahawa: Penulis berhujah bahawa kritikan terhadap isu utama yang menimbulkan kontroversi
berkenaan hukuman oleh pihak berkuasa agama untuk dosa peribadi dan pelanggaran moral.

5
Jelas sekali bahwa golongan transgender termasuk dalam jenayah yang dilakukan melalui dosa
individu dan penghakiman individu. Ini adalah keputusan individu untuk menukar identiti
mereka, contohnya, wanita kelihatan seperti wanita manakala dia kelihatan seperti lelaki.
Walaupun masalah ini biasa berlaku di Malaysia, ia tidak dianggap sebagai jenayah. Ini dilihat
sebagai melindungi hak individu untuk kebebasan untuk menjalani kehidupan yang dipilihnya,
dan tidak dianggap mengganggu atau mengancam keharmonian negara. Tambahan pula, isu
Halwat menunjukkan bahawa melakukan serangan Halwat berdasarkan undang-undang Syariah
sering mengakibatkan sistem kehakiman negara dilihat terpesong.

Ini juga tidak konsisten dengan isu penginapan agama, menurut artikel “Hak Asas Orang
Bukan Islam di Malaysia Berdasarkan Perlembagaan Persekutuan dan Prinsip Islam” oleh
Rushdi Ramli (2016). Penulis membincangkan isu-isu hak asasi manusia yang sering menjadi
perbalahan antara parti politik yang berbeza terutama berkaitan isu sensitif berkaitan kebebasan
beragama. Isu utama yang sering dibangkitkan oleh orang bukan Islam adalah mengenai
kebebasan untuk berdakwah dan mendaulatkan agama selain Islam di Malaysia. Ini bagi
membuktikan bahawa dakwaan dan persepsi yang sering ditimbulkan oleh parti politik tertentu
berhubung isu ini adalah berdasarkan aspek perlembagaan dan prinsip Islam.Kajian ini
menunjukkan bahawa walaupun peruntukan hak-hak ini konsisten dengan kandungan
Perlembagaan Persekutuan dan prinsip-prinsip Islam, ia sering disalah ertikan kerana
penyalahgunaan fakta oleh pihak tertentu dan kekurangan pelaksanaan oleh pihak yang
bertanggungjawab. Namun, kandungan hak asasi ini tidak menjadi tumpuan rakyat Malaysia

Akhir sekali, pada pandangan peneyelidik tentang isu sensitiviti agama dalam hal teologi
di Malaysia menunjukkan bahawa isu-isu sensitiviti agama yang berkaitan dengan teologi seperti
pertukaran agama, murtad, ketuhanan, kenabian, dan seumpamanya masih menjadi isu yang
sensitif dan kompleks. Kajian-kajian telah menunjukkan bahawa majoriti penganut agama di

6
Malaysia menganggap isu-isu teologi ini sebagai isu yang sensitif dan memerlukan perhatian
khusus dalam usaha mencapai keharmonian agama dan menghormati hak penganut agama.
Dalam konteks Malaysia, isu-isu sensitiviti agama ini dapat dikategorikan kepada tiga kategori
utama: isu bersifat teologi, isu sosial, dan isu etika. Kajian-kajian telah menunjukkan bahawa
isu-isu teologi seperti pertukaran agama dan murtad adalah isu yang paling sensitif dalam
kalangan penganut agama di Malaysia. Oleh itu, penting untuk memahami dan menghormati
perbezaan agama serta sensitiviti agama dalam usaha mencapai keharmonian agama dan
menghormati hak penganut agama di Malaysia. Sebagai umat islam kita perlulah mengambil
berat tentang isu ini untuk kita pertahankan umat islam yang ditindas agar dapat hidup dalam
keadaan keharmonian. Isu sensitif agama ini juga telah memberi impak yang besar kepada semua
individu yang beragama jika isu isu ini tidak dipandang oleh pihak pihak tertentu. Jelaslah
bahawa pihak yang berkaitan perlu ambil tindakan sewajarnya di atas segala kesalahan yang
dilakukan mahupan kesalahan besar ataupun kecil.

(ADAM ADJMAL BIN AHMAD RIZAL)

7
2.2. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam Hal Sosial di Malaysia

Menurut (Nur Farhana, 2021), Malaysia merupakan negara yang berbilang agama dan
bangsa yang mengamalkan sikap hormat-menghormati antara satu sama lain dengan cara
meraikan budaya agama lain sebagai satu bentuk penghormatan. Walau bagaimanapun, timbul
isu-isu yang berkaitan dengan sensitiviti agama dalam kalangan masyarakat kerana kurang
pemahaman terhadap konsep batasan antara agama dan sosial sehingga timbulnya isu murtad dan
menyekat kebebasan beragama. Contoh yang dinyatakan oleh (Nur Farhana, 2021) isu berkaitan
dengan pemakaian kurta oleh Perdana Menteri Malaysia yang keenam, Dato’ Seri Najib Tun
Razak semasa sambutan Deepavali. Masyarakat menganggap bahawa pemakaian kurta tersebut
melanggar sensitiviti agama Islam. Hal ini terjadi kerana kesalahfahaman masyarakat yang
menganggap pemakaian daripada bangsa lain merupakan salah satu amalan keagamaan mereka
sedangkan ia hanyalah pakaian tradisional suatu bangsa tersebut. Selain itu, isu azan juga
merupakan salah satu masalah sensitiviti agama dalam kalangan penganut bukan Islam.
Segelintir daripada mereka menganggap bahawa azan menganggu keselesaan mereka. Sebagai
contoh, terdapat aduan yang dibuat kepada Jabatan Agama Islam Wilayah Persekutuan (JAWI)
yang menyatakan bunyi azan Subuh di kawasan tersebut terlalu lantang sehingga mengganggu
tidurnya. Walau bagaimanapun, masalah ini diselesaikan JAWI dengan memberi arahan agar
suara azan tersebut diperlahan bagi menjaga keharmonian dan keselesaan semua penduduk.
Maka timbullah isu yang mengatakan berlakunya penolakan azan demi menjaga sensitiviti
agama lain dan tidak mengetengahkan hak beragama untuk orang Islam. Jadi, semua masyarakat
di Malaysia mestilah dapat membezakan perkara-perkara yang melibatkan keagamaan dengan
budaya sosial suatu kaum.

Isu sensitiviti agama bukan lagi suatu perkara baru dalam kalangan masyarakat di
Malaysia. (Nur Farhana, 2021) menyatakan bahawa terjadinya isu sensitiviti agama dalam
kalangan masyarakat adalah kerana kurangnya kefahaman dan keboleh bandingan antara agama
dan hal sosial. Kenyataan ini juga disokong oleh (Siti Marpuah , 2021) yang menunjukkan
betapa pentingnya untuk semua kaum di Malaysia memahami budaya dan agama masing-masing
supaya tiada konflik yang tercetus di kalangan masyarakat. Penulis juga menekankan tentang
toleransi beragama dimana ia merupakan satu prinsip persefahaman dan penerimaan kepada

8
perbezaan agama dalam sebuah masyarakat tanpa wujud sebarang diskriminasi dan prejudis.
Seperti yang kita lihat, toleransi menjadi asas kepada keharmonian negara kerana tanpanya akan
berlaku perpecahan antara masyarakat. Oleh itu, setiap penganut agama tidak boleh menyentuh
isu yang melibatkan sensitiviti agama lain. Walau bagaimanapun, kewujudan amalan rumah
terbuka semasa perayaan dan pembinaan 20 buah kuil di Kelantan menunjukkan rakyat Malaysia
mengamalkan sikap toleransi sesama masyarakat.

Selain itu, (Nur Farhana, 2021) menyatakan bahawa masyarakat Muslim di Malaysia
menganggap sesiapa yang meraikan perayaan dan memakai pakaian tradisional kaum lain
dianggap menyerupai orang bukan Islam dan melanggar hukum Islam. Kaum lain menganggap
agama Islam banyak menyekat kebebasan dalam kehidupan masyarakat. Perkara ini terjadi
kerana kurangnya kefahaman berkenaan agama dan budaya. Menurut (MAIS) meraikan perayaan
kaum lain bukanlah satu kesalahan yang melanggar hukum Islam. Namun, kita perlu mengenal
pasti dan menolak mana-mana amalan yang melibatkan ritual ataupun penyembahan keagamaan
yang menyalahi hukum syarak. Tambahan pula, apabila orang Muslim meraikan perayaan kaum
lain, mereka akan merasa lebih dihargai. Secara tidak langsung, akan menepis anggapan daripada
agama lain bahawa Islam adalah agama yang jumud sebaliknya dapat menunjukan bahawa Islam
merupakan suatu agama yang mengamalkan sifat keterbukaan dan toleransi. (Abd Hamid, 2013)
juga mengatakan bahawa kebanyakan masyarakat bukan Islam mempunyai persepsi negatif
terhadap agama Islam yang dianggap menyekat hak kebebasan individu dan sering dilihat
mundur, ekstrim serta mengongkong. Tambahan pula, konflik sensitiviti agama terjadi adalah
disebabkan oleh faktor bahasa, budaya, ekonomi dan tahap penghayatan masyarakat Islam itu
sendiri turut memberi kesan kepada persepsi dan pandangan orang bukan Islam terhadap agama
dan masyarakat Islam.

Salah satu bentuk toleransi yang diberikan kepada penganut bukan Islam di Malaysia
ialah kebebasan dalam mengamalkan agama dan meraikan kepelbagaian agama. Walau
bagaimanapun, masyarakat bukan Muslim perlulah bersikap sederhana dan tidak melakukan
perkara-perkara yang mencabar Perlembagaan Persekutuan (Nur Farhana, 2020). Menurut
(Nazneen, 2022) bersetuju bahawa toleransi merupakan pemberian kebebasan kepada manusia
untuk mengatur hidup demi mewujudkan perdamaian dalam kalangan masyarakat. Islam juga

9
menggalakkan toleransi demi kebajikan bersama seperti yang dijelaskan di dalam al-Quran iaitu
semua perkara dan usaha yang mendorong kepada amal kebajikan serta berlaku adil kepada
penganut agama lain dan tidak memerangi orang Islam kerana agamanya (al-Quran 60:8). Oleh
itu, toleransi beragama dapat disimpulkan sebagai tolak ansur kepada penganut agama lain
mengamalkan agama mereka secara bebas tanpa halangan dalam masa yang seorang Muslim
tidak boleh membenarkan dan meyakini agama lain selain Islam.

(Mirzatul Aqilah, 2021) menjelaskan bahawa asas-asas hubungan kemasyarakatan

perlulah difahami setiap penganut agama untuk mewujudkan perpaduan antara masyarakat
berbilang kaum dan agama. Asas-asas hubungan yang dimaksudkan penulis ialah berkenal-
kenalan, tolong-menolong, saling menghormati dan sentiasa melakukan kebaikan antara satu
sama lain. Selain itu, Maka, persengketaan dan permusuhan dapat dielakkan secara tidak
langsung dapat membuka peluang kepada agama lain untuk mengetahui dan memahami agama
lain. Hal ini sedikit sebanyak akan mewujudkan rasa hormat terhadap agama lain tanpa sebarang
prasangka dan prejudis.

Pada pendapat saya, Malaysia merupakan satu negara yang mempunyai kepelbagaian dari
segi agama, kaum dan budaya. Keamanan dan keharmonian antara masyarakat adalah matlamat
utama bagi negara kita. Oleh itu, penting bagi setiap individu untuk memahami dan menghargai
perbezaan agama serta budaya dalam masyarakat. Satu aspek penting yang perlu ditekankan
ialah kesedaran tentang toleransi dan penghormatan terhadap penganut agama yang berbeza. Isu
sensitiviti agama dapat dihindari dengan pendidikan dan kesedaran tentang budaya dan agama
serta memberi penekanan kepada sikap toleransi dan hormat-menghormati antara masyarakat.
Selain itu, kefahaman masyarakat berkenaan budaya dan agama perlu ditingkatkan bagi
mengelakkan kesalahfahaman dan mengurangkan konflik. Kepelbagaian bangsa dan perbezaan
warna kulit tidak sepatutnya menjadi alasan untuk kita menentang agama dan bangsa lain
sebaliknya mengambil peluang untuk kita mengenali dan merapatkan lagi hubungan
kemasyarakatan. Dengan ini, keharmonian antara agama dapat dicapai apabila masyarakat
memahami perbezaan dan sensitiviti agama masing-masing.

(NUR DAMIA SYAHIRAH BINTI MOHD RIZAL)

10
2.3. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam Hal Etika di Malaysia

Berdasarkan artikel yang dipilih iaitu Sensitiviti Penganut Agama Di Malaysia terdapat
isu-isu sensitiviti yang berkait dengan agama yang dikelaskan kepada beberapa kategori
antaranya adalah isu etika. Menurut penulis artikel itu, masyarakat Malaysia yang pelbagai etnik
dan agama secara tidak langsung menyumbang kepada kepelbagaian budaya dan
kepercayaannya. Penulis menyatakan bahawa kepelbagaian ini adalah satu perkara yang baik
kerana ia memberi peluang kepada penganut untuk mengenali penganut yang lain. Namun
kepelbagaian bangsa dan agama yang wujud ini menimbulkan kesan yang negatif dalam
hubungan penganut agama di Malaysia pada masa kini antaranya adalah sensitiviti agama dalam
hal etika (Nur Farhana & Nur Syarihah, 2021). Ini dapat dilihat dalam aspek penghinaan agama
Islam iaitu timbulnya masalah berkaitan penghinaan terhadap tokoh Islam di media sosial seperti
Twitter dan Facebook. Hal ini berlaku selepas beberapa pihak yang telah menyinggung sentimen
umat Islam dengan mengemaskini status berkaitan kematian Allahyarham Mursyidul Am Pas,
Datuk Dr. Haron Din di sosial media (Awani, 2016). Menurut penulis, terdapat aspek lain yang
bercanggah dalam agama Hindu seperti penyembelihan lembu. Hal ini disebabkan oleh di dalam
agama Hindu, lembu dianggap sebagai tempat tinggal para dewa.

Isu sensitiviti agama bukanlah suatu isu yang baru di Malaysia dan hasilnya telah
menimbulkan beberapa konflik yang melibatkan agama dan bangsa. Penulis juga menegaskan
bahawa isu-isu agama dilihat wujud disebabkan timbulnya rasa ketidakpuasan hati atau perasaan
yang tersindir akibat pengingkaran sensitiviti sesuatu agama dari pelbagai aspek diantaranya
adalah sensitiviti agama dalam hal etika. Menurut artikel Khalif Muammar pada tahun 2021 yang
bertajuk Sekularisasi Etika dan Krisis Moral Masa Kini, beliau mendefinisikan bahawa etika atau
moral ialah ilmu yang menerangkan prinsip akhlak dalam konteks tingkah laku manusia. Ia
adalah cara, jalan dan kaedah untuk mencapai kehidupan yang bahagia dan berjaya di dunia.
Penulis mengatakan bahawa semua agama perlu menekankan akhlak dan menganggap nilai
moral dan etika sebagai objektif dan mutlak. Berdasarkan pendapat penulis, hal ini telah
menunjukkan bahawa bukan sahaja agama islam yang mementingkan etika dalam diri seseorang,
malah agama lain juga menganggap bahawa etika adalah asas yang penting dalam kehidupan.

11
 Penulis (Nur Farhana & Nur Syarihah, 2021) mengatakan bahawa antara punca terjadinya
isu-isu seperti ini adalah disebabkan oleh masyarakat yang rendah kefahaman dan tidak
menyelami sensitiviti agama-agama dan oleh itu mereka tidak dapat mengklasifikasikan topik
yang sesuai untuk perbincangan umum, begitu juga sebaliknya. Perkara ini secara tidak langsung
membawa kepada tafsiran yang buruk dan prejudis terhadap agama (Nur Farhana & Nur
Syarihah, 2020). Manakala menurut (Hasim, 2019) kepelbagaian kaum, agama dan budaya ini
merupakan salah satu aspek yang membanggakan Malaysia memandangkan ia sebuah negara
yang aman dan harmoni. Namun begitu, sensitiviti terhadap agama, budaya dan maruah yang
lemah adalah antara perkara yang boleh membawa kepada mengundangnya konflik dan
menggugat keamanan negara. Oleh disebabkan itu, berdasarkan keratan akhbar dari Berita
Harian 2018, Burhanuddin Jalal mengatakan bahawa untuk mengurangkan isu sensitif,
masyarakat di Malaysia mesti serius dalam mengambil langkah untuk menggalakkan
persefahaman, toleransi dan perpaduan antara kaum dan agama yang berbeza.

Menurut artikel yang ditulis oleh (Nur Farhana & Nur Syarihah, 2021), mereka turut
menekankan bahawa terdapat isu yang menyebabkan bangkitnya isu sensitiviti agama di
Malaysia antaranya ialah isu penghinaan terhadap agama Islam di media sosial iaitu isu
penghinaan kepada tokoh muslim. Selain itu, Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS, 2022),
mengatakan penghinaan terhadap agama Islam termasuklah menghina Allah SWT, menghina
Nabi Muhammad SAW, mempersendakan al-Quran, mempersendakan dan merendahkan hukum
agama, menghina ajaran Islam yang Qat’i dan mempermainkan ajaran Islam serta menghina
Sunnah boleh dianggap sedemikian. Berdasarkan pandangan (Siti Khadijah & Fazli, 2017)
segala bentuk penghinaan dan penindasan terhadap agama dikategorikan sebagai perbuatan yang
menjejaskan kesucian agama dan boleh mengeruhkan hubungan antara agama. Di Malaysia, isu
terhadap penghinaan agama Islam lebih kerap terjadi berbanding dengan penghinaan agama lain.
Perkara ini barangkali berlaku disebabkan oleh agama Islam yang telah menjadi agama rasmi di
Malaysia dan diamalkan oleh lebih separuh masyarakat penduduk. Manakala artikel tersebut
turut disokong oleh (Rositah Kambol, 2023) dimana manusia bebas mengamalkan ajaran agama
masing-masing, tetapi dalam masa yang sama mereka juga harus menghormati ajaran agama lain
dan dilarang mengecam mana-mana agama.

12
 Pada pandangan saya, Malaysia adalah sebuah negara yang unik dengan pelbagai kaum
dan etnik, parti politik dan amalan agama. Selain itu, negara Malaysia juga mempunyai bahasa,
budaya dan adat resam serta latar belakang sosial yang berbeza. Namun masih terdapat segelintir
pihak yang masih tidak cakna akan kepelbagaian bangsa dan agama dengan menaikkan isu-isu
sensitif yang berkait rapat dengan etika yang boleh menyebabkan perpecahan masyarakat di
Malaysia. Antara punca yang menyebabkan berlakunya isu-isu ini adalah disebabkan masyarakat
yang kurang pengertian dengan menyuarakan perkara yang mempunyai unsur negatif di
khalayak ramai contohnya dengan menghina agama islam. Justeru itu, hal ini menyebabkan
pandangan yang negatif kepada satu-satu agama tersebut di Malaysia. Oleh itu, pihak yang
berkenaan perlulah mengambil serius mengenai isu ini agar perpaduan dalam kalangan pelbagai
kaum dan agama dapat di perkukuhkan.

Tambahan pula, jika isu-isu ini tidak dibendung, maka adalah sukar untuk mencapai
perpaduan nasional antara rakyat di Malaysia. Saya bersetuju dengan kenyataan (Burhanuddin
Jalal, 2018) yang mengatakan bahawa perpaduan dan toleransi antara kaum dan agama perlu
dipandang serius. Ia merupakan sesuatu yang penting kerana dapat mengelakkan berlakunya
prasangka, permusuhan, dendam dan hubungan kurang baik antara penganut agama yang boleh
menyukarkan lagi keharmonian dan toleransi antara agama di Malaysia. Jika konflik antara
agama berlaku satu demi satu, maka impaknya akan lebih besar dan boleh membawa kepada
kemunduran struktur pentadbiran, sosial dan ekonomi negara. Oleh hal yang demikian,
kenyataan yang mengandungi unsur sensitif, palsu dan negatif yang mencetuskan provokasi dan
memfitnah orang ramai mesti dielakkan serta tindakan tegas mesti diambil terhadap mereka yang
membuat kenyataan sedemikian. Akhir sekali, masyarakat di Malaysia perlulah memahami
dengan mendalam mengenai Rukun Negara kerana ia merupakan prinsip asas yang sepatutnya
menjadi panduan bagi pembinaan serta pemeliharaan keharmonian bangsa dan juga agama di
Malaysia.

(ANIS SUHANA BINTI RASSOR SHAHROL)

13
2.4. Analisis Pertembungan Sensitiviti Agama dalam Hal Autoriti Agama di Malaysia

Menurut artikel SENSITIVITI PENGANUT AGAMA DI MALAYSIA karya Nur

Farhana dan Nur Syarihah, autoriti agama merupakan satu badan berkuasa yang
memperuntukkan undang- undang berkaitan hal ehwal agama Islam. Autoriti agama Islam di
Malaysia dinaungi oleh sultan melalui sistem demokrasi berperlembagaan negara. Malaysia
mempunyai sistem demokrasi berperlembagaan di mana Islam dinobatkan sebagai agama
persekutuan. Dalam masa yang sama, agama lain juga boleh diamalkan secara aman. Islam
dimuliakan sebagai Agama Persekutuan seperti mana tertakluk dalam Perkara 3(1) dalam
perlembagaan persekutuan. Pihak berkuasa agama yang dinaungi Sultan, menyediakan undang-
undang berkaitan hal ehwal agama Islam dan memegang kuasa yang ketara.

Selain itu, penulis menyatakan bahawa sejak kebelakangan ini timbul beberapa golongan
mempersoalkan kredibiliti institusi agama Islam dan tafsiran sumber ilmu agama Islam di
Malaysia. Mereka berhujah bahawa amalan dan perkara agama harus menjadi urusan individu
tanpa memerlukan pengawasan oleh pihak berkuasa agama. Kekeliruan dan ketiadaan
mekanisme yang jelas untuk menentukan sensitiviti agama ini boleh membawa kepada salah
faham dan perspektif negatif dalam kalangan masyarakat beragama . Ketidakupayaan untuk
mengklasifikasikan isu yang sesuai untuk perbincangan umum boleh mengakibatkan tafsiran
negatif terhadap agama, membawa kepada prasangka, permusuhan, dan mengeruhkan hubungan
antara penganut agama. Konflik ini boleh menyukarkan penganut agama di Malaysia untuk
memupuk keharmonian, toleransi dan kemaslahatan antara agama di Malaysia yang berpotensi
memberi kesan kepada struktur pentadbiran, sosial dan ekonomi negara.

Perlembagaan Persekutuan diperkenalkan pada tahun 1957 dan ia merupakan sumber

undang-undang tertinggi bagi negara. Kewujudannya adalah bertujuan untuk menyelaraskan
pemerintahan sesebuah negara. Selain itu,Akta Perlembagaan Persukutuan ini telah digubal di
bawah naungan sultan dan raja. Setiap bait perkataan yang terkandung dalam perlembagaan
tersebut dirangka dengan mengambil kira Al-Quran dan Sunnah sebagai sumber utama (Farhana,
Solehah, 2018). Bertitik tolak daripada hal ini, muncullah fatwa sebagai autoriti masyarakat
Muslim di Malaysia. Menurut Kamel (2016), beliau berpendapat bahawa fatwa seharusnya

14
menjadi rujukan utama dalam sistem perundangan dalam menyelesaikan sebarang pertikaian.
Hal ini demikian kerana, fatwa yang dikeluarkan oleh mufti dan Majlis melalui Jawatankuasa
Fatwa Negeri merupakan fatwa yang diiktiraf dan diakui oleh mahkamah Syariah.

Sejujurnya, saya bersetuju dengan pandangan penulis bahawa Islam memerlukan autoriti
agama di Malaysia. Hal ini kerana, Badan ini diperlukan oleh masyarakat Islam untuk
memastikan mereka tidak terpesong dengan anasir-anasir luar. Keterangan ini kemudian
disokong oleh karya Firdaus Hussein & Azman yang menyatakan bahawa institusi fatwa adalah
satu badan terpenting untuk dijadikan rujukan sentiasa bagi umat Islam dan bertanggungjawab
dalam menyelesaikan permasalahan agama yang timbul dalam masyarakat di Malaysia.Kontra
dengan perkara tersebut, ada juga golongan yang menggugat kredibiliti autoriti agama Islam di
Malaysia. Mereka dikenali sebagai gerakan Islam liberal .Jika ditelusuri Kembali, Liberalisme
ini telahpun muncul dalam masyarakat Islam Malaysia dan mula mengkritik pelaksanaan
undang-undang keluarga dan jenayah Islam sejak pertengahan 1990-an lagi. Lebih menyedihkan,
kemunculan Liberal Islam ini telah mendapat sambutan awal dari segelintir umat Islam sendiri.
Golongan ini menolak sebahagian hukum Allah atas dasar memperjuangkan hasrat mereka untuk
mengajak umat Islam kepada gerakan modernism.(Jais ,2024).

Selain itu,golongan liberal ini juga berleluasa menggunakan platform media sosial untuk
menzahirkan pendapat mereka dan memperolok hukum Islam kepada masyarakat umum.
Sebagai contoh, Siti Zabedah Kasim juga dikenali sebagai Siti Kasim menerusi hantaran
Facebooknya mendesak kerajaan untuk memansuhkan Jabatan Kemajuan Islam Malaysia
(JAKIM) secepat mungkin dan mendakwa dana RM1 bilion yang diberikan kepada JAKIM itu
lebih baik digunakan untuk infrastruktur, penjagaan kesihatan, dan pendidikan untuk membantu
negara berkembang. Perkara ini sedikit sebanyak akan mengundang perspektif buruk masyarakat
agama lain terhadap agama Islam, mereka akan beranggapan bahawa Islam merupakan agama
yang mengongkong agama lain. Namun jauh panggang dari api, Islam hanyalah dilihat begitu
kerana Islam merupakan agama persekutan dan majoriti rakyat Malaysia menganut agama Islam.
Oleh kerana Islam diterima sebagai agama Persekutuan, maka kerajaan Negeri dan Persekutuan
ada kebebasan dan keistimewaan untuk mewujudkan dan menyelenggarakan institusi-institusi
Islam atau membantu dalam menyediakan latihan berkaitan agama Islam serta menanggung

15
perbelanjaan yang perlu untuk mencapai matlamat tersebut (Haji Hairuddin, 2009).Konflik ini
tidak mungkin akan timbul sekiranya mereka jelas dengan perkara yang tidak seharusnya
disentuh iaitu senstiviti agama.

Penyelidik mengetengahkan beberapa perkara berkaitan prinsip sensitiviti agama dalam hal
Autoriti Agama di Malaysia.Pertama sekali, Autoriti agama di Malaysia beroperasi di bawah
naungan Sultan dan dalam sistem demokrasi berperlembagaan negara yang menjadikan Islam
sebagai agama persekutuan. Pada pendapat saya,isu sesetengah pihak yang menyangkal
kewujudan autoriti agama Islam tidak sewajarnya dibangkitkan sebagai perbincangan umum. Hal
ini demikian kerana, autoriti agama persekutuan telahpun diberikan kuasa oleh kerajaan untuk
ditubuhkan dan diselenggara untuk terus berkhidmat kepada agama.

Selain itu, prinsip-prinsip keadilan dan penghormatan terhadap agama lain perlu
dipegang teguh oleh autoriti agama. Ini termasuk memberikan kebebasan beragama kepada
setiap individu tanpa diskriminasi dan menjaga hubungan yang baik antara penganut agama yang
berlainan.Di samping itu, autoriti agama perlu memainkan peranan dalam memastikan
keharmonian antara penganut agama yang berbeza. Ini bertujuan memastikan bahawa amalan
beragama dilakukan dengan penuh penghargaan terhadap agama-agama lain tanpa menimbulkan
ketegangan atau konflik.

Akhir sekali. Autoriti agama perlu menghormati perbezaan agama dan budaya
masyarakat agama lain tanpa campur tangan yang melampau.Pada pendapat saya , isu
kepelbagaian fahaman dalam agama juga turut menjadi tunggak tercetusnya konflik keagamaan
dalam kalangan masyarakat beragama.Sebagai contoh, segelintir individu yang ekstrimis dalam
beragama menyebabkan kurangnya sifat toleransi secara tidak langsung menyebabkan konflik ini
terus berlanjutan. Justeru langkah untuk mengekang masalah ini telah dimulakan sejak dahulu
lagi , namun kunci kepada masalah ini datang daripada individu dan masyarakat beragama itu
sendiri. Sebagai masyarakat yang bertamadun, kita tidak seharusnya membiarkan konflik agama
berlaku atau berulang.Ini akan memberi impak yang serius kepada agama dan generasi yang
akan datang.
(AHMAD AIDIL IKHWAN BIN AHMAD SABRI)

16
2.5. Analisis Sensitiviti Agama dalam Hal Ekonomi (Penjualan Arak) di Malaysia.

Malaysia merupakan sebuah negara berbilang agama di mana Islam adalah agama rasmi
dan majoriti penduduknya beragama Islam. Kepekaan terhadap penjualan arak dipengaruhi
bukan sahaja oleh pandangan agama tetapi juga oleh norma sosial dan undang-undang yang
mengawal kehidupan seharian. Larangan dan peraturan mengenai penjualan arak di Malaysia
adalah bertujuan untuk menghormati akidah dan nilai Islam yang melarang rakyat meminum
arak. Dari sudut ekonomi, penjualan arak di Malaysia dihadkan kepada kawasan tertentu dan
dijalankan di bawah peraturan yang ketat untuk mengelakkan konflik dengan pegangan agama
majoriti. Perniagaan yang menjual arak mesti memastikan produk mereka dijual hanya kepada
kawasan bukan Islam dan bukan agama. Oleh itu, syarikat menghadapi cabaran untuk mencari
keseimbangan antara mematuhi peraturan agama dan mengeksploitasi pasaran ekonomi.
Menganalisis pertimbangan agama dalam konteks ini membantu mengimbangi dasar ekonomi
dan perniagaan dengan pertimbangan agama untuk memastikan keharmonian sosial dan
ekonomi yang seimbang dalam negara berbilang kaum dan agama seperti Malaysia Adalah
penting untuk memahami bagaimana

Menurut Kajian artikel yang bertajuk Pendekatan Dakwah Melalui Undang-Undang:

Pengalaman Negeri Kelantan Dalam Pemerkasaan Kawalan Penjualan Arak (Liquor)yang ditulis
oleh Nik Suhaida Nik Abdul Majid berkata orang bukan Islam di Kelantan dibenarkan meminum
arak selagi tidak memudaratkan dan mengganggu hak orang Islam.Arak juga dibenarkan selagi
orang bukan islam mematuhi peraturan dan syarat yang telah ditetapkan. Negeri Kelantan juga
telah mengawal jumlah kemasukan arak bagi mengawal menyeimbangkan moral orang bukan
Islam dan orang Islam. Kemasukan arak dalam skala yang besar akan menimbulkan isu
sensitivity agama dalam negeri Kelantan. Beliau juga berkata arak tidak dibenarkan diminum
tempat yang terbuka termasuk hotel, restoran , kedai kopi dan seumpamanya (Nik Suhaida Nik
Abdul Majid , 2023).

Pendapat ini berbeza dengan pendapat Wan Sabri Wan Hussin daripada artikel yang
bertajuk Orang Islam Dan Perniagaan Terlarang Di Malaysia Dari Perspektif Makro . Penulis itu
berpendapat bahawa minuman arak di hotel-hotel dibenarkan kerana ia adalah penjualan arak
yang dibenarkan kerana perniagaan tersebut berbentuk semula jadi yang memerlukan minuman

17
arak untuk disajikan. Perniagaan semula jadi ini adalah kategori pertama manakala kategori yang
kedua adalah peruncit-peruncit yang memerlukan notis. Notis adalah bukti bahawa peruncit
tersebut mendapat keizinan khas daripada pihak berkuasa. Penulis ini juga menyebut bahawa
sejumlah besar peruncit ini adalah dikalangan orang melayu atau orang beragama Islam (Wan
Sabri Wan Hussin ,2005).

Disebabkan itu, sebuah kes kemalangan yang disebabkan oleh pemandu mabuk yang
minum arak berlebihan telah melanggar sebuah kereta dan sebuah motosikal sehingga
menyebabkan kecederaan yang parah, petikan daripada penulis Mohd Syahmil bin Samsudin.
Penulis itu juga berkata, Kes yang mendatangkan kecederaan kepada orang sama ada menaiki
kereta, motosikal dan sebagainya apa yang boleh mendatangkan kemudaratan ke atas orang lain
atau hartanya boleh didakwa membunuh dan mencederakan boleh dihukum qisas. Adalah jelas
bahawa defendan yang dengan sengaja menyebabkan kematian atau kecederaan tubuh badan
dalam kemalangan jalan raya dengan meminum arak tidak berhak memohon pembelaan mabuk
di bawah undang-undang Islam atau sivil. Walau bagaimanapun, kerana ia bukan pembunuhan
yang dirancang, hukuman mati tidak akan dikenakan (Mohd Syahmil bin Samsudin , 2020).

Dalam pada itu, Dr. Mohamad Ainuddin Iskandar Lee Abdullah berkata di dalam
artikelnya tentang Laporan SWO (2019) menunjukkan bahawa ketagihan alkohol atau
pergantungan alkohol adalah satu lagi akibat daripada kadar pengangguran dan kemiskinan yang
tinggi dalam kalangan kumpulan etnik India. Alkoholisme biasanya membuka jalan kepada
tabiat buruk yang lain (Dr. Mohamad Ainuddin Iskandar Lee Abdullah , 2019). Nur Yasmin
Binti Mubarrak berkata Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur (WPKL) telah meminda garis
panduan dan syarat penguatkuasaan pada 1 Oktober 2021 oleh Dewan Bandaraya Kuala Lumpur
(DBKL) untuk menyekat penjualan arak di kedai runcit, kedai serbaneka dan kedai ubat
Cina .Selain itu, lesen premis 14 mempunyai syarat tambahan yang terpakai untuk penjualan
arak di kedai runcit, kedai serbaneka atau kedai ubat Cina, dan waktu operasi untuk jualan
tersebut hanya dari 7 pagi hingga 9 malam. Apabila jualan berlaku dan had umur pembeli
mestilah 18 tahun atau lebih (Nur Yasmin Binti Mubarrak , 2022).

Penjualan alkohol adalah isu sensitif yang melibatkan banyak aspek daripada perspektif agama,
moral, keselamatan komuniti dan kesihatan diri. Walaupun terdapat pendapat bahawa penjualan

18
alkohol harus dibenarkan dalam syarat-syarat tertentu, saya masih tidak bersetuju dengan amalan
ini atas beberapa sebab.

Pertama, dari sudut agama, penjualan arak bercanggah dengan nilai dan kepercayaan
kebanyakan masyarakat Islam. Beberapa pandangan membenarkan penjualan arak kepada bukan
Islam, dengan syarat ia tidak memudaratkan masyarakat Islam, tetapi kehadiran arak dalam
masyarakat bukan Islam turut memberi kesan kepada masyarakat Islam. Kerana arak bukan
sekadar minuman, ia turut membawa adat dan budaya yang mungkin bercanggah dengan nilai
Islam. Kedua, dari perspektif keselamatan awam, kehadiran alkohol dalam masyarakat
meningkatkan risiko kemalangan akibat minum berlebihan. Seperti yang dipetik oleh Mohd
Shamil bin Samsuddin, kemalangan yang disebabkan oleh pemandu mabuk menimbulkan
ancaman serius kepada keselamatan jalan raya, dan membenarkan penjualan alkohol tanpa
sekatan ketat mewujudkan skop penyalahgunaan alkohol Akibatnya, risiko kemalangan dan
kematian mungkin meningkat.

Ketiga, dari perspektif kesihatan individu, penjualan alkohol mungkin menyumbang

kepada peningkatan kadar alkoholisme dalam masyarakat, katanya. Mohammad Ainuddin
Iskandar Lee Abdullah. Alkoholisme memberi kesan negatif bukan sahaja kepada orang itu
sendiri, tetapi juga kepada keluarga dan masyarakat mereka secara keseluruhan. Selain itu,
pengangguran dan kemiskinan yang tinggi dalam kalangan kumpulan etnik tertentu juga
menggalakkan penyalahgunaan alkohol sebagai melarikan diri daripada masalah ekonomi yang
mereka hadapi. Oleh itu, adalah penting untuk mengenakan sekatan yang lebih ketat terhadap
penjualan alkohol dalam masyarakat.

Langkah seperti yang diambil oleh Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur (WPKL) untuk
mengubah dasar dan syarat penguatkuasaannya adalah langkah baik ke arah mengawal
penjualan arak bagi memastikan keselamatan dan kesejahteraan seluruh masyarakat. Selain itu,
pendidikan awam tentang risiko dan kesan negatif penyalahgunaan alkohol perlu dipertingkatkan
untuk meningkatkan kesedaran orang ramai tentang bahaya alkohol. Oleh itu, saya amat percaya
bahawa untuk kepentingan awam penjualan arak mesti dihadkan.

(MUHAMMAD DANISH KHALAF BIN BAHARUDIN)

19
3. KESIMPULAN

Kesimpulan berkenaan isu akomodasi agama di Malaysia adalah sangat kompleks dan
melibatkan aspek teologi, sosial, etika, autoriti agama, dan ekonomi. Dalam konteks teologi,
sensitiviti agama merujuk kepada penghormatan terhadap kepercayaan dan amalan agama
seseorang individu, yang merupakan asas penting dalam masyarakat majmuk seperti Malaysia
yang berbilang agama. Kepelbagaian budaya dan kepercayaan agama adalah penting untuk
sensitiviti agama dalam situasi sosial, yang memerlukan komunikasi dan perundingan yang
hormat.

Aspek etika memainkan peranan penting dalam menangani isu-isu sensitiviti agama, dan
nilai-nilai seperti keadilan, toleransi, dan empati adalah terpenting dalam semua interaksi antara
penganut agama yang berbeza. Pihak berkuasa agama juga mempunyai tanggungjawab untuk
memastikan hak agama dan kebebasan setiap individu dihormati dan dilindungi.

Dari perspektif ekonomi, isu pertimbangan agama juga berkait rapat dengan penjualan
arak, di mana terdapat percanggahan antara kepentingan ekonomi dan pegangan agama.
Mencapai keseimbangan antara kedua-dua aspek ini, dengan mengambil kira kesan kepada
masyarakat dan keselamatan masyarakat secara keseluruhan, memerlukan pendekatan
berwawasan yang seimbang dan berjangka panjang.

Kesimpulannya, penyelesaian masalah sensitiviti agama di Malaysia memerlukan

kerjasama dalam kalangan pelbagai pihak berkepentingan, termasuk kerajaan, agensi
penguatkuasaan undang-undang, pertubuhan agama, dan orang ramai. Pendekatan holistik dan
berwawasan berdasarkan nilai saling menghormati dan bertolak ansur adalah kunci kepada
masyarakat yang harmoni dan sejahtera.

4. RUJUKAN

20
1. Wahab, M. R., Wan Ramli, W. A. W. R., Mohd Amin, W. M. A., Azmi, M. F.,
Khairuddin, W. H., Mahyuddin, M. K., Yasin, R., & Mohd Isa, N. A. (2019). KRITIKAN
LIBERALISME TERHADAP INSTITUSI ISLAM DALAM WACANA NEGARA
SEKULAR: SATU PENELITIAN AWAL. jais.gov.my. Retrieved May 17, 2024, from
https://www.jais.gov.my/wp-content/uploads/2023/12/2.KRITIKAN-LIBERALISME-
TERHADAP-INSTITUSI-ISLAM-DALAM-WACANA-NEGARA-SEKULAR-SATU-
PENELITIAN-AWAL.pdf
2. Abd Hamid, M.A., Md Yusuff, R., Othman, M.F., & Balwi, M.K. (2013). Perspektif
Orang Cina Terhadap Agama Islam di Malaysia: Satu Tinjauan Awal. Sains Humanika,
60(1), 12-19. https://sainshumanika.utm.my/index.php/sainshumanika/article/view/
170/169
3. FAHAMI ANTARA BATAS AGAMA DAN BUDAYA - MAIS. (n.d.). Majlis Agama Islam
Selangor. Retrieved May 11, 2024, from https://mais.gov.my/artikel-dakwah/fahami-
antara-batas-agama-dan-budaya/
4. Mirzatul Aqilah, M. N., & Yusri, M. R. (2021, December). Asas-asas hubungan
kemasyarakatan antara agama dalam perspektif Islam dan Kristian. Journal Al-Irsyad,
6(2), 718-732. https://al-irsyad.kuisjournal.com/index.php/alirsyad/article/view/218
5. Nazneen, b. I., Aemy Elyani, M. Z., & Norsaadah, N. (2022). TAHAP KEFAHAMAN
MAHASISWA DI NEGERI SELANGOR TERHADAP ISU DALAM ILMU
PERBANDINGAN AGAMA. Jurnal Pengajian Islam, 15(2), 134-154.
https://jpi.kuis.edu.my/index.php/jpi/article/view/220/159
6. Siti Marpuah, Chan Jun Wei, Heru, S. A., Kholis, N., Akhyak, & Intan, F. (2021, 4 24).
Kepentingan Toleransi Beragama dalam Kalangan Pelajar Universiti. Journal of a
7. Social Transformation and Regional Development, 3(1), 55-63.
https://penerbit.uthm.edu.my/ojs/index.php/jstard/article/view/8440/4408
8. Rahman, N. F. A., & Shah, N. S. M. (2020). Persepsi Penganut Muslim dan bukan
Muslim terhadap Isu-Isu Sensitif Agama: Kajian di Lembah Klang. International Journal
of Islamic Thought/International Journal of Islamic Thought, 12(1), 95–109.
https://doi.org/10.24035/ijit.18.2020.185

21
9. Jalal, M. L. K. D. B. (2019, February 19). Kepelbagaian agama, budaya perlu dihormati.
Berita Harian. https://www.bharian.com.my/kolumnis/2018/12/509258/kepelbagaian-
agama-budaya-perlu-dihormati
10. Khalif, M. (2021). Sekularisasi Etika dan Krisis Moral Masa Kini. 23(2), 121-170.
https://jice.um.edu.my/index.php/afkar/article/view/34353/14107
11. Nur Farhana, B. A. R., & Nur Syarihah, M. S. (2021). Persepsi Penganut Muslim dan
bukan Muslim terhadap Isu-Isu Sensitif Agama: Kajian di Lembah Klang. International
Journal of Islamic Thought.
12. Kambol, R. (2023, December 29). MENANGANI ISU – ISU SENSITIF BERKAITAN,
AGAMA, BANGSA DAN INSTITUSI RAJA (3R) DALAM POLITIK MELALUI
PENDEKATAN UNDANG-UNDANG: SUATU PENILAIAN SEMULA. Kambol |
Journal of Law and Governance.
https://unimel.edu.my/journal/index.php/JLG/article/view/1501
13. Rahman, N. F. A., & Shapiee, N. S. (2018). Autoriti Agama di Malaysia: Kedudukan dan
Kritikan. International Journal of Islamic Thought/International Journal of Islamic
Thought, 14(1), 72–85. https://doi.org/10.24035/ijit.14.2018.007
14. MAT SALLEH, M. K., SAMURI, M. A. A., & MOHD KASHIM, M. I. A. (2016).
Kedudukan fatwa dan pendapat Mufti sebagai autoriti di Mahkamah Syariah Malaysia.
Journal of Contemporary Islamic Law.
https://www.ukm.my/jcil/wp-content/uploads/2017/07/JCIL-2016-11-Article-1.pdf
15. Siti, Y. K., & Fadzli, A. (2017, Oktober 7-8). Sensitiviti Agama Dalam Hubungan
Masyarakat Pelbagai Kaum Di Malaysia. Proceeding of International Conference of
Empowering Islamic Civilization.
16. Megat Latif, H. H. (2009). Undang-Undang Islam dalam Perlembagaan Malaysia:
Kewajarannya berdasarkan Faktor Sejarah Perundangan Tanah Melayu. Journal of
Ethics, Legal and Governance, Vol.5(22-47).
17. Nik Abdul Majid, N. S. (2023, October 3). Pendekatan Dakwah Melalui Undang-
Undang: Pengalaman Negeri Kelantan Dalam Pemerkasaan Kawalan Penjualan Arak
(Liquor). ‘Abqari Journal, 84–107. https://doi.org/10.33102/abqari.vol29no1.535
18. View of Orang Islam dan Perniagaan Terlarang di Malaysia dari Perspektif Makro.
(n.d.). https://ejournal.um.edu.my/index.php/JUD/article/view/4229/2076

22
19. Liabiliti Jenayah Terhadap Orang Mabuk Dalam Kes Kemalangan Jalan Raya Menurut
Perspektif Fiqh dan Undang-Undang di Malaysia. (2020). Mohd Syahmil Bin Samsudin.
https://mks.unishams.edu.my/images/2023-07/11%20Liabiliti%20Jenayah%20Terhadap
%20Orang%20Mabuk%20Dalam%20Kes%20Kemalangan%20Jalan%20Raya
%20Menurut%20Perspektif%20Fiqh%20dan%20Undang-Undang%20di
%20Malaysia.pdf
20. Subra, T., Abdullah, M. a. I. L., & Devi, K. (2019). FAMILY’S SOCIO-ECONOMIC
INFLUENCE ON THE DROPOUT OF INDIAN STUDENTS: A CASE STUDY IN
THE DISTRICT OF KUALA MUDA KEDAH. International Journal of Modern Trends
in Social Sciences, 2(9), 77–91. https://doi.org/10.35631/ijmtss.29007
21. Jabatan Agama Islam Selangor. (2022, September 2). Jangan Hina Islam dan Nabi
Muhammad SAW.
22. Mubbarak, N. Y., Yusry, E. S. A., & Ismail, S. M. (2022). LARANGAN DAN
KAWALAN PENJUALAN ARAK DI MALAYSIA: ANALISIS DARI SUDUT
UNDANG-UNDANG DAN MORALITI. ResearchGate.
https://www.researchgate.net/publication/366165627_LARANGAN_DAN_KAWALAN
_PENJUALAN_ARAK_DI_MALAYSIA_ANALISIS_DARI_SUDUT_UNDANG-
UNDANG_DAN_MORALITI
23. Ab Rahman, M. F., Abdullah Thaidi, H. ‘Azeemi, & Ab Rahman, A. (2020). CABARAN
INSTITUSI FATWA DI MALAYSIA DALAM MENGHADAPI REVOLUSI INDUSTRI 4.0.

24. Persepsi Penganut Muslim dan Bukan Muslim terhadap Isu-Isu Sensitif Agama: Kajian di

Lembah Klang. (2020). International Journal of Islamic Though.

https://journalarticle.ukm.my/16356/1/IJIT-Vol-18-Dec-2020_10_95-109.pdf

25. View of Kontroversi penukaran agama unilateral: Pembingkaian berita The Star dan

Malaysiakini | Journal of Contemporary Issues in Media & Communication

(JCIMC). (n.d.). https://ejournal.usm.my/jcimc/article/view/4541/4977

23
26. Meerangani, K. A., & Ramli, R. (2016). HAK ASASI NON MUSLIM DI MALAYSIA

MENURUT PERLEMBAGAAN PERSEKUTUAN DAN PRINSIP ISLAM.

https://jurnalkemanusiaan.utm.my/index.php/kemanusiaan/article/view/91

27. Ramli, M. A. (2012). ISU SENSITIF BERKAITAN DENGAN KEPENGGUNAAN

DALAM MASYARAKAT MAJMUK DI MALAYSIA. ResearchGate.

https://www.researchgate.net/publication/326543152_ISU_SENSITIF_BERKAITAN_D

ENGAN_KEPENGGUNAAN_DALAM_MASYARAKAT_MAJMUK_DI_MALAYSI

28. Autoriti agama di Malaysia: kedudukan dan kritikan. (2018). RESEARCHGATE.

https://www.researchgate.net/publication/330012450_Autoriti_Agama_di_Malaysia_Ked

udukan_dan_Kritikan

24