Ñòåôàí Àí÷åâ/St.

Anchev

ÏÎËÈÒÈÊÀÒÀ ÍÀ ÑÀÙ Â ÇÀÏÀÄÍÀ ÅÂÐÎÏÀ È

ÍÀ ÁÀËÊÀÍÈÒÅ ÏÐÅÇ ÏÚÐÂÈÒÅ ÃÎÄÈÍÈ ÍÀ
„ÑÒÓÄÅÍÀÒÀ ÂÎÉÍÀ”

US Policy in Western Europe and the Balkans during

the First Years of the “Cold War”

World War II began as a clash between two systems that were created during the
interwar period, after the President of USA made his promises for a fair world, and
stated them in 14 points. The war was a revenge for what was lost or was not achieved
after World War I starting just a few years after the “Four-Power Pact” failed to create
one single authority to rule over Europe.
The winners from the anti-Hitler coalition separated and opposed each other.
The West was victorious, but did not rule everything. The West lost their territories,
which were their primary resources until the beginning of the war and which they used
in their policy, economics, and diplomacy as a suitable firing ground. West knew how
to use the Balkan states, but after the war not all of them were under the authority of
their previous protectors. The status-quo was violated. The appearance of the Soviet
Union on the after-war political scene was not merely something new, like a new type
of political and social system. This was the return of the great state of Russia, but
under a different name. The Balkans was once again Russia’s territory of influence
and of action. What is more, USSR widened the boundaries of their policy and
influence to Central Europe, a place, which Russia had never reached for a longer
period of time.
During the first ten years after the war, the world and mostly the Balkan states
faced a series of more or less humiliating armistices, civil war, political coup d’etat,
peaceful negotiations, social changes and new pacts with other (or with the same)
protectors. The Balkan states once again entered their destined areas of influence.
Once again the great creators of the new world order were looking for new ways to use
them.

357
 Ñëåäâàéêè àíàëîãèÿòà íà ñúáèòèÿòà ñëåä êðàÿ íà Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà,
òî ñëåä ïîáåäàòà íàä “òðèñòðàííàòà îñ” ñâåòúò òðÿáâàøå äà ñå ïðåîáðàçóâà â
åäíîïîëþñåí ïîëèòè÷åñêè ìîäåë, èçãðàäåí îò ñèëèòå ïîáåäèòåëêè1. Îáåäèíè-
òåëíàòà àíòèôàøèñòêà êàóçà ñå îêàçâà íåäîñòàòú÷íî “ñïîÿâàùà ñèëà” çà ñúþç-
íèöèòå, è îùå ïðåäè êðàÿ íà âîéíàòà ñå çàáåëÿçâàò ïúðâèòå ñìðàçÿâàùè ïîâåè
íà “ñòóäåíàòà âîéíà”.  ãîäèíèòå íà ñëåäâîåííàòà êîíôðîíòàöèÿ çàïî÷âà ïðî-
ìÿíàòà íà èñòèíñêèòå öåëè. Ïîäïèñàíàòà íà 14 àâãóñò 1941 ã. Àòëàíòè÷åñêà
õàðòà ìåæäó Ðóçâåëò è ×úð÷èë äåêëàðèðà ñòðåìåæà êúì òåðèòîðèàëíè ïðåîáðà-
çîâàíèÿ íà äâåòå àíãëîñàêñîíñêè äúðæàâè. Â òîçè ñìèñúë òÿ ìîæå äà ñå ñìÿòà è
êàòî ïúðâèÿ äîêóìåíò ñâúðçàí ñ òÿõíàòà èíèöèàòèâà çà íîâ ñâåòîâåí ðåä. Â
ïîòâúðæäåíèå íà òîâà å ñåêðåòíèÿò ìåìîðàíäóì îò 22 àâãóñò 1941 ã. (ñàìî ñåä-
ìèöà ñëåä âúïðîñíàòà õàðòà) íà Ñúâåòà çà âúíøíà ïîëèòèêà íà ÑÀÙ, îçàãëàâåí
“Âúïðîñèòå íà àìåðèêàíñêàòà ïîëèòèêà ñâúðçàíè ñ íàöèñòêî-áîëøåâèøêàòà âîé-
íà” ðàçãëåæäàù ðàçëè÷íèòå âàðèàíòè íà ïîâåäåíèå îò ñòðàíà íà ÑÀÙ, ïðè
îïðåäåëåí ðàçâîé íà âîéíàòà íà Èçòî÷íèÿ ôðîíò. Èíòåðåñíîòî å â òîâà, ÷å äîêó-
ìåíòúò íå ñúäúðæà îòãîâîð íà çàäàäåíèòå âúïðîñè, íî òÿõíîòî åñòåñòâî è êîí-
êðåòíà íàñî÷åíîñò ïðåäïîëàãà è îïðåäåëÿ ïîçèöèÿòà íà Ðóçâåëò. Ñòàâà ÿñíî, ÷å
âîåííèÿò ðåçóëòàò íà âîéíàòà ùå ðåøè íå ñàìî ñúäáàòà íà “áîëøåâèøêèÿ ðåæèì”,
íî è ùå ñòèìóëèðà ïðîöåñ íà òåðèòîðèàëíî ïðåãðóïèðàíå îò Áîõåìèÿ äî Õèìà-
ëàèòå è Ïåðñèéñêèÿ çàëèâ. Âàæåí ïóíêò â òîçè ïðîöåñ å ñúçäàâàíåòî íà áóôåðíà
çîíà ìåæäó òåâòîíöèòå è ñëàâÿíèòå, à â èíòåðåñ íà àìåðèêàíñêàòà ïîëèòèêà å
êîíñòðóêòèâíîòî ðàçðåøàâàíå íà òîçè âúïðîñ2. Ñëàâÿíñêèÿò ôàêòîð å âàæåí íå
ñàìî âúâ âçàèìîîòíîøåíèÿòà ìåæäó ñúþçíèöèòå â êðàÿ íà âîéíàòà, íî è ïðåç
ïîñëåäâàëèÿ ïåðèîä íà “ñòóäåíàòà âîéíà”. Åñòåñòâåíî, êàêòî òîâà å ñòàâàëî âèíàãè
â èñòîðèÿòà íà Åâðîïà, áàëêàíñêèòå ñëàâÿíè, êàêòî è áàëêàíñêèòå íàðîäè êàòî
öÿëî è òåõíèòå äúðæàâè, çàåìàò íåèçìåííî ìÿñòî â ïëàíîâåòå è ðåàëèçàöèÿòà íà
èíòåðåñè íà Èçòîêà è Çàïàäà. Íà÷èíúò ïî êîéòî Áàëêàíèòå êàòî ðåãèîí â öÿëîñò
è êàòî îòäåëíè äúðæàâè (â ÷àñòíîñò) ñå óïîòðåáÿâàò ïðåç ìåæäóâîåííèÿ ïåðèîä3,
ïðîäúëæàâà ïðåç âðåìåòî è íà “ãîðåùàòà”, Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà è ïîñëåäâàëàòà
ÿ “ñòóäåíà âîéíà”. Ðàçãëåæäàíåòî íà êîíôðîíòàöèîííèÿ ïåðèîä ìåæäó äâåòå
ñèñòåìè ñòàâà îáåêò íà ïîðåäèöà îò èçñëåäâàíèÿ è ïîëèòè÷åñêè êîíöåïöèè îòðà-
çÿâàùè (íå âèíàãè è íå â åäíàêâà ñòåïåí çà Èçòîêà è Çàïàäà) èíòåðåñèòå íà
äâàòà ëàãåðà. Ñëåä êðàÿ íà “ñòóäåíàòà âîéíà”, ñðåä äúðæàâèòå îò áèâøèÿ Èçòî÷åí
áëîê, à äîðè è â Ðóñèÿ ñå ïîÿâèõà “íîâè” àíàëèçè, ðàçâèâàùè íåìèñëèìè ïðåäè
òîâà êîíöåïöèè, êîèòî âñúùíîñò ïðåïîâòàðÿò âñè÷êî êàçàíî âå÷å íà Çàïàä ïî
âðåìå íà “ñòóäåíàòà âîéíà”. Çà ïîðåäåí ïúò ñå ïîòâúðæäàâà ìàêñèìàòà, ÷å “èñòî-
ðèÿòà ñå ïèøå îò ïîáåäèòåëèòå”, à çà ïèøåùèòå ïîáåäåíè, ïðèñúåäèíÿâàíåòî
êúì ïîáåäèëàòà èäåîëîãèÿ è íîâèòå óïðàâëÿâàùè, â ñòðàíèòå ñ íîâà ïîëèòè÷åñêà
ñèñòåìà, å âúïðîñ íå ñàìî íà ïðîôåñèîíàëåí ïðåñòèæ, íî è íà ïðîôåñèîíàëíî
îöåëÿâàíå. Âñå ïàê èìà è àâòîðè êàêòî â Ðóñèÿ, òàêà è â ÑÀÙ, êîèòî ñå ñòðåìÿò
äà èçáÿãíàò êðàéíîñòèòå è äà äàäàò îáåêòèâíà îöåíêà íà ñúáèòèÿòà ïðåç òîçè
358
äèíàìè÷åí, íå ñàìî çà Åâðîïà, íî è çà öåëèÿ ñâÿò ïåðèîä. Íàé-îáùî íàïèñàíîòî
êúì äíåøíà äàòà ìîæå äà ñå ðàçäåëè íà èçñëåäâàíèÿ êîíêðåòíî çà “ñòóäåíàòà
âîéíà”4, èçñëåäâàíèÿ êúäåòî òÿ ïðèñúñòâà êàòî ÷àñò îò ðàçãëåæäàíàòà òåìàòèêà5
è ïóáëèêóâàíè äîêóìåíòè çà ïåðèîäà6. Êàòî ðåãèîí è êàòî îòäåëíè äúðæàâè
ïðåç âúïðîñíèÿò 45-ãîäèøåí ïåðèîä, Áàëêàíèòå ñúùî ñà îáåêò íà ïîëèòè÷åñêè
àíàëèçè7. Çàäúëæèòåëíî òðÿáâà äà ñå èìà ïðåäâèä, ÷å îáñòàíîâêàòà, ïîëèòè-
÷åñêàòà ðåàëíîñò âúâ âúíøíîïîëèòè÷åñêèòå îòíîøåíèÿ íà íàøèÿ ïîëóîñòðîâ
ñà çàâèñèìè è ðåçóëòàò îò ãîëÿìàòà ïîëèòèêà íà âîäåùèòå äâàòà áëîêà ïîëèòè-
÷åñêè ñèëè. Ïðåäè ðàçãëåæäàíèÿ ïåðèîä òàêà è ïðåç íåãîâîòî ðàçâèòèå, êàêòî è
ñåãà, áàëêàíñêèòå äúðæàâè îñòàâàò â ïåðèôåðèÿòà íà ãîëÿìàòà ïîëèòèêà, âîäåíà
îò äúðæàâèòå â öåíòúðà ­ áèë òîé åâðîïåéñêè (ðåãèîíàëåí) èëè ãëîáàëåí.
“Ñòóäåíàòà âîéíà” å òåðìèí, èçðàçÿâàù ñúñòîÿíèåòî íà ïîëèòè÷åñêèòå
îòíîøåíèÿ ìåæäó äúðæàâèòå ïîáåäèòåëè è òåõíèòå ñúþçíèöè ñëåä êðàÿ íà Âòî-
ðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Ïðèåìà ñå, ÷å çà ïúðâè ïúò òîé å èçïîëçâàí îò ôèíàíñèñòà
Áåðíàðä Áàðóõ ïðåç 1947 ã., ïîïóëÿðèçèðàí îò æóðíàëèñòà Óîëòúð Ëèïìàí.
Ñâúðçàí å ñ êîíôðîíòàöèÿòà ìåæäó âîäåùèòå òîãàâà ñóïåð ñèëè ÑÀÙ è ÑÑÑÐ
è òåõíèòå ñúþçíèöè, áàçèðàíà íà èäåîëîãè÷åñêî, èêîíîìè÷åñêî è âîåííî ñúïåðíè-
÷åñòâî. Òîçè ïåðèîä e ñâúðçàí ñ ìíîãîïîëþñíèÿ ìîäåë â ãëîáàëíèòå ïîëèòè÷åñêè
îòíîøåíèÿ, íî âúïðåêè êðèçèñíîòî íà ìîìåíòè îáòÿãàíå íà îòíîøåíèÿòà (â òîâà
÷èñëî è ðåäèöà ëîêàëíè “ãîðåùè âîéíè”), íå ñå ñòèãà äî îòêðèòà âîéíà ìåæäó
äâàòà áëîêà.
Ïðåç ïúðâèòå 25 ãîäèíè íà “ñòóäåíàòà âîéíà” àìåðèêàíñêàòà èñòîðèî-
ãðàôèÿ, îò ò.í. “ðåàëèñòè÷íà øêîëà”, îáâèíÿâà çà êîíôðîíòàöèÿòà “òîòàëèòàðíèÿ
ñúâåòñêè êîìóíèçúì è íåãîâèÿ ëèäåð Ñòàëèí”. Èíòåðåñíîòî å ÷å äåéñòâèÿòà íà
ñúâåòñêîòî ïðàâèòåëñòâî, âúâ âúòðåøíî- è âúíøíîïîëèòè÷åñêè ïëàí ñå îïðåäåëÿò
êàòî ðåçóëòàò îò íÿêàêúâ àãðåñèâåí ïëàí. Íåùî ïîâå÷å, óïðàâëÿâàùèòå â Êðåìúë
(îïðåäåëåíè êàòî “ïðåòúïåí ðåæèì”) íåèçìåííî òúðñÿò “êîíôðîíòàöèÿ íà ìåæäó-
íàðîäíàòà àðåíà”. Ñïîðåä Ñèòúí-Óîòñúí, “ñòðåìåæúò íà ñúâåòñêîòî ïðàâèòåë-
ñòâî êúì ñâåòîâíà ñîöèàëèñòè÷åñêà ðåâîëþöèÿ ãî ïîñòàâÿ â ïîëîæåíèåòî íà
ïåðìàíåíòíà âîéíà ñ âñè÷êè äúðæàâè, êîèòî íå ìó ñå ïîä÷èíÿâàò èëè íå ñå
íàìèðàò â áëèçêè îòíîøåíèÿ ñ íåãî”8. Àêî ïîäîáíî îïðåäåëåíèå çà âîäåíà ïîëè-
òèêà, ñúîòâåòñòâà íà òîòàëèòàðíà äúðæàâà, òî ïðåç ïîñëåäíèòå 50 ãîäèíè ÑÀÙ
íàïúëíî îòãîâàðÿò íà íåãî. Ñïîðåä àâòîðèòå îò òàçè øêîëà “ñòóäåíàòà âîéíà” íå
å ïîëèòèêà íà Çàïàäà, à íà ÑÑÑÐ. Çà òÿõ åäèíñòâåíèÿò ñïîñîá çà ïðåêðàòÿâàíåòî
£ å îòêàçúò íà ñúâåòñêèòå ëèäåðè îò ñâåòîâíàòà ñîöèàëèñòè÷åñêà ðåâîëþöèÿ,
îïðåäåëÿíî îò òåçè èñòîðèöè êàòî “èìïåðèàëèñòè÷åñêî äîìèíèðàíå â ñâåòà”.
Äðóãèÿò íà÷èí ­ íåïðèåìëèâ çà òÿõ ­ å Çàïàäúò äà ñå îòêàæå îò ñúïðîòèâà ñðåùó
ñúâåòñêàòà ïîëèòèêà9. Ñïîðåä Äæ. Êåíàí, äîðè â ñëó÷àèòå êîãàòî Êðåìúë ïîêàçâà
ñãîâîð÷èâîñò è ñòðåìåæ êúì ïðåìàõâàíå íà êîíôðîíòàöèÿòà, òîâà òðÿáâà äà ñå
âúçïðèåìà êàòî “òàêòè÷åñêè ìàíüîâúð èçïîëçâàí â îòíîøåíèÿòà ìåæäó âðàãîâå”10.
 ïî-íîâî âðåìå, â àìåðèêàíñêàòà èñòîðè÷åñêà øêîëà ñå ïîÿâèõà ìëàäè
èçñëåäîâàòåëè, íàðå÷åíè “ðåâèçèîíèñòè”, êîèòî â ñâîèòå èçñëåäâàíèÿ êàòî “ãëàâåí

359
çëîäåé” îïðåäåëÿò íå ñàìî “ñúâåòñêèÿ êîìóíèçúì”, íî è “àìåðèêàíñêèÿ èìïåðèà-
ëèçúì”. Òàêà íàïðèìåð ñïîðåä áðàòÿòà Êîëêî, âèíà çà “ñòóäåíàòà âîéíà” èìà
“àìåðèêàíñêàòà èìïåðèàëèñòè÷åñêà åêñïàíçèÿ, êîÿòî ñå íóæäàå îò çàïàçâàíå íà
ñâåòîâíèÿ êàïèòàëèçúì è òðàäèöèîííèòå îáùåñòâà”. Òåçè öåëè íà àìåðèêàíñêàòà
ïîëèòèêà ñå íàìèðàò â ïðîòèâîðå÷èÿ ñ ðåàëíàòà ìåæäóíàðîäíà îáñòàíîâêà ñëåä
êðàÿ íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Ñúâñåì ñïðàâåäëèâà å òÿõíàòà çàáåëåæêà, ÷å
ñúîáðàçíî ñâîåòî ñëåäâîåííî ïîëîæåíèå ÑÑÑÐ åäâà ëè ìîæå äà íàïðàâè íåùî
èçâúí Åâðîïà ñ êîåòî äà çàïëàøè ÑÀÙ. Èëè ïúê, àêî ãî íÿìàøå Ñúâåòñêèÿ
ñúþç, òî ñëåä êðàÿ íà âîéíàòà, îòíîøåíèåòî íà ÑÀÙ êúì “ñòðàíèòå îò òðåòèÿ
ñâÿò” åäâà ëè ùåøå äà áúäå ïî-ðàçëè÷íî11. Ñúâñåì ñïðàâåäëèâî ñå ñìÿòà, ÷å
Çàïàäúò íÿìà íèêàêúâ ðåàëåí ïðèíîñ ïðè îñâîáîæäàâàíåòî íà Èçòî÷íà Åâðîïà,
ïîðàäè êîåòî òàçè íåéíà ÷àñò ñå îêàçâà ïîä âîåííîòî óïðàâëåíèå íà ñúâåòñêàòà
àðìèÿ12. Áåçñèëèåòî íà Ëîíäîí è Âàøèíãòîí äà ïðîìåíÿò íîâîòî ñòàòóêâî, êàêòî
è íåæåëàíèåòî äà ñå ñúîáðàçÿò ñ íåãî ïðåäèçâèêâà òÿõíàòà êîíôðîíòàöèÿ, êîÿòî
ïðåç ðàçëè÷íèòå ïåðèîäè íà “ñòóäåíàòà âîéíà” å íåîáîñíîâàíà è òâúðäå ïðîèç-
âîëíà.
Ñëåäâîåííèÿò ñúþçåí „ðàçâîä” íå å òîëêîâà íà èäåîëîãè÷åñêà îñíîâà (òàêàâà
å ñàìî îôèöèàëíàòà îáâèâêàòà), êîëêîòî å ñúîáðàçåí ñ ðåàëíîñòèòå íà íîâîòî
ñòàòóêâî. Äîâîåííàòà íåïðèÿçúí íà Âåëèêîáðèòàíèÿ ïî îòíîøåíèå íà ÑÑÑÐ å
äåìîíñòðèðàíà è ïî âðåìå íà âîéíàòà. Îùå â íåéíîòî íà÷àëî Ëîíäîí ðàçðàáîòâà
ïëàí çà áîìáàðäèðîâêà íà íåôòîïðåðàáîòâàùèòå ïðåäïðèÿòèÿ â Êàâêàç. Òàçè
èäåÿ ïðîäúëæàâà äà å âñå òàêà àêòóàëíà è ïî âðåìå íà ñúâåòñêî-ôèíñêàòà âîéíà13.
×úð÷èë äàâà çàïîâåä çà êîíöåíòðèðàíî ñúáèðàíå íà òðîôåéíîòî ãåðìàíñêî
îðúæèå ñ îãëåä íà âåðîÿòíîòî ìó èçïîëçâàíå ïðîòèâ Ñúâåòñêèÿ ñúþç. Çàåäíî ñ
òîâà òîé çàïîâÿäâà íà ñâîèòå ãåíåðàëè äà ñå ãîòâÿò çà âîéíà ïðîòèâ ÑÑÑÐ14. Â
òàçè íàñîêà å è ðàçðàáîòêàòà íà îïåðàöèÿ “Íåâúçìîæíî” ­ ïëàí çà âîéíà ïðîòèâ
ÑÑÑÐ, êîÿòî òðÿáâàëî äà çàïî÷íå íà 1 þëè 1945 ã. ñúñ 112 ãåðìàíñêè äèâèçèè,
ïîïàäíàëè â àíãëèéñêè ïëåí, çàïàçèëè âîåííàòà ñè ñòðóêòóðà â ïðîâèíöèÿòà
Øëåçâèã-Õîëùàéí â Þæíà Äàíèÿ. Âúïðåêè íåðåàëíîñòòà ïðè ðåàëèçèðàíåòî
íà òîçè ïëàí, òå ñà ïîääúðæàíè â áîéíà ãîòîâíîñò äî ïðîëåòòà íà 1946 ã.
Ãîäèíà ïðåäè êðàÿ íà âîéíàòà ñôåðèòå íà âëèÿíèå íà ïîáåäèòåëèòå íà
Áàëêàíèòå å ñïàçàðåíî íà äâóñòðàííà ñðåùà ìåæäó ×úð÷èë è Ñòàëèí. Âåðîÿòíî
àìåðèêàíñêèÿò ïðåçèäåíò å èíôîðìèðàí çà ñúäúðæàíèåòî íà íàïðàâåíàòà îò
áðèòàíñêà ñòðàíà „ñòðàòåãè÷åñêà îôåðòà”, çàùîòî ÑÀÙ âúçïðèåìàò òàêà îïðå-
äåëåíîòî ñëåäâîåííî áàëêàíñêî ñòàòóêâî. Íà 9 îêòîìâðè 1944 ã. ×úð÷èë è Èäúí
ñà â Ìîñêâà êúäåòî îáñúæäàò ñúñ Ñòàëèí ïîëîæåíèåòî â Ïîëøà, Ðóìúíèÿ, Ãúð-
öèÿ, Èòàëèÿ è Áúëãàðèÿ. Íà òàçè ñðåùà ñå ðàçìåíÿ ïðîñëîâóòîòî ëèñò÷å, íà
êîåòî â ïðîöåíòíî îòíîøåíèå ñå îïðåäåëÿ ñëåäâîåííîòî âëèÿíèå è ñòàòóêâî íà
Áàëêàíèòå. Ïðåäëîæåíèåòî íà àíãëèéñêèÿ ïðåìèåð å Ðóìúíèÿ ­ 90% çà Ðóñèÿ,
Ãúðöèÿ ­ 90% çà Àíãëèÿ, Þãîñëàâèÿ, êàêòî è Óíãàðèÿ 50% íà 50%, Áúëãàðèÿ ­
75% çà Ðóñèÿ. Ñòàëèí ïðî÷åë íàïðàâåíèÿ îò Ïàâëîâ ïðåâîä è ñàìî ïîïðàâèë
360
ñúîòíîøåíèåòî çà Áúëãàðèÿ íà 90%. Íà ñëåäâàùèÿ äåí òîâà àíãëî-ñúâåòñêî
ðàçïðåäåëåíèå íà ñôåðèòå çà âëèÿíèå, ïðåäè âñè÷êî âúðõó Áàëêàíèòå, å îáñúæäàíî
îò Ìîëîòîâ è Èäúí. Èíòåðåñåí ìîìåíò ïðåäñòàâëÿâà îáñúæäàíåòî çà “áàðòåðíà
ñäåëêà” íà ïðîöåíòèòå ñïðÿìî Óíãàðèÿ è Áúëãàðèÿ. Ìîëîòîâ íàñòîÿâà ñúîòíî-
øåíèåòî çà Óíãàðèÿ äà áúäå 75% êúì 25% â ïîëçà íà Ñúâåòñêèÿ ñúþç. Èäúí ñå
ñúãëàñÿâà äà ñå îáñúäè òîçè âúïðîñ, ñàìî àêî ñå ïðåðàçãëåäà ïðåöåíêàòà çà
Áúëãàðèÿ â ïîëçà íà ïî-ãîëÿìî àíãëèéñêî âëèÿíèå. Ñðåùó àðãóìåíòà íà Ìîëîòîâ,
÷å ×úð÷èë âå÷å ñå ñúãëàñèë íà ñúîòíîøåíèåòî 90%/10%, òîé ïðàâè îïèò äà èçìåíè
ñúîòíîøåíèåòî çà Áúëãàðèÿ íà 80% ñðåùó 20% ïðè îòñòúïêà çà Óíãàðèÿ 75%
ñðåùó 25%. Ïðè òàêà óñëîæíåíàòà ïðîöåíòíà ñèòóàöèÿ Ìîëîòîâ èñêà ïî-ãîëÿìî
âëèÿíèå â Þãîñëàâèÿ, êîåòî Èäúí îòõâúðëÿ. Ñëåä êðàòêî ïðåêúñâàíå íà ïðåãî-
âîðèòå Ìîëîòîâ ïðåäëàãà çà Áúëãàðèÿ è Ðóìúíèÿ 80% ñðåùó 20%, à çà Þãîñëàâèÿ
50% íà 50%. Ïðè ïðîäúëæèëèòå ïðåãîâîðè Ìîëîòîâ ïðàâè îïèò äà èçìåíè
ñúîòíîøåíèåòî çà Óíãàðèÿ, äîêàòî Áàëêàíèòå ñå ñìÿòàò âå÷å çà äîãîâîðåíè15.
Òðèäåñåò ãîäèíè ñëåä êðàÿ íà âîéíàòà â ÑÀÙ ñà ðàçñåêðåòåíè äîêóìåíòè
ïîêàçâàùè îòíîøåíèåòî íà Äúðæàâíèÿ äåïàðòàìåíò êúì ñúþçíèêà ÑÑÑÐ. Â
òÿõ, êàòî îñíîâíà öåë íà ñëåäâîåííàòà àìåðèêàíñêà ïîëèòèêà, ñå ïðåäâèæäà
“ðàçðóøàâàíåòî íà Ñúâåòñêèÿ ñúþç, êîéòî â ñâåòîâíàòà ãåîïîëèòèêà çàåìà êëþ-
÷îâà ïîçèöèÿ â ñúðöåòî íà Åâðàçèÿ (Hedrtland)16.
Ñïîðåä åäèí îò âîäåùèòå àìåðèêàíñêè ïîëèòîëîçè Óèëÿì Óèëÿìñ, èäåî-
ëîãèÿòà çà Äúðæàâíèÿ äåïàðòàìåíò âèíàãè å èìàëà âòîðè÷íî çíà÷åíèå, êàòî íà
ïúðâî ìÿñòî â íåãîâàòà âúíøíà ïîëèòèêà ñå ïîñòàâÿò ãåîïîëèòè÷åñêèòå èíòåðåñè.
Îò äîêòðèíàòà “Ìîíðî”, ÿâÿâàùà ñå èìïåðàòèâ íà àìåðèêàíñêàòà âúíøíà ïîëè-
òèêà çà öåëèÿ ñâÿò è ïðåç öåëèÿ ÕÕ âåê, ãëîáàëèçàöèÿòà, îïðåäåëÿíà îùå êàòî
ïîëèòèêà íà “îòâîðåíèòå âðàòè”, èìà çà öåë íå ñàìî àìåðèêàíñêî ñèëîâî âëèÿíèå
â Åâðàçèÿ, íî ñúùî òàêà è óñòàíîâÿâàíå íà òâúðäà ïîëèòèêà ïî îòíîøåíèå íà
ðàçðóøåíèÿ ñëåä âîéíàòà Ñúâåòñêè ñúþç. Àìåðèêàíñêèÿò èñòîðèê Ôðåäåðèê
Òúðíúð, å åäèí îò òåçè, êîèòî ïðîäúëæàâàò äà ôîðìèðàò àìåðèêàíñêàòà åêñïàí-
çèîíèñòè÷íà ïîëèòèêà ñëåä “äîêòðèíàòà Ìîíðî”, à íåãîâàòà òåçà ïðèåìà ïðîã-
ðàìíè î÷åðòàíèÿ çà ðåäèöà âîäåùè àìåðèêàíñêè ïîëèòèöè â íà÷àëîòî íà ÕÕ
âåê. Ñïîðåä íåãî ãðàíèöèòå íà ÑÀÙ íå ñà ôèêñèðàíî ïðîñòðàíñòâî, à òÿõíàòà
èñòîðè÷åñêà ìèñèÿ å “ïðåîäîëÿâàíåòî íà ñúäáàòà”. È çà äà ñòàíå ïî-ÿñíî òîé
çàÿâÿâà: “Îñíîâíèÿò ôàêòîð â èñòîðè÷åñêàòà ìèñèÿ íà Ñúåäèíåíèòå ùàòè å
åêñïàíçèÿòà, êîÿòî ïîñòîÿííî òðÿáâà äà ïðîäúëæàâà”. Åäèí îò èçâåñòíèòå àìåðè-
êàíñêè èñòîðèöè Âàëòåð Ëàôåáåð, îòáåëÿçâà ÷å ïðåç ïåðèîäà 1895-1905 ã. ïðè
ïðåçèäåíòà Òåîäîð Ðóçâåëò çàâúðøâà “þðèäè÷åñêîòî ôîðìèðàíå íà îñíîâíàòà
àìåðèêàíñêà äîêòðèíà çà ‘õåãåìîíèÿ è îðãàíèçàöèÿ íà àìåðèêàíñêîòî âåëèêî
ïðîñòðàíñòâî‘. “Äîêòðèíàòà Ðóçâåëò” íå å ïðîñòî äîáàâêà êúì “äîêòðèíàòà Ìîí-
ðî”, à îñíîâà çà ôóíäàìåíòàëíàòà àìåðèêàíñêà ïîëèòèêà ïðåç ñëåäâàùèòå äåñå-
òèëåòèÿ. Äîáàâêèòå âúâåäåíè îò ïðåçèäåíòà Ðóçâåëò â ìåæäóíàðîäíî-ïðàâîâ
àñïåêò äàâàò îñíîâàíèå è âúçìîæíîñò íà ÑÀÙ äà ñå äúðæàò êàòî èìïåðèÿ ïúðâî
361
íà àìåðèêàíñêèÿ êîíòèíåíò, à ñëåä òîâà è â öåëèÿ ñâÿò. Ñïîðåä òÿõ ÑÀÙ ñà
åäèíñòâåíàòà äúðæàâà õåãåìîí â Çàïàäíîòî ïîëóêúëáî, êîåòî îçíà÷àâà, ÷å íåéíàòà
âîëÿ å çàêîí çà äðóãèòå. Òå ñà òåçè êîèòî îïðåäåëÿò ìåæäóíàðîäíî-ïðàâîâèòå
îòíîøåíèÿ ìåæäó äúðæàâèòå â òîçè ãîëÿì ðåãèîí, êàòî îáùîïðèåòèòå ïðèíöèïè
íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî íÿìàò íèêàêâî ïðèëîæåíèå òàì. Êàçàíî ïî äðóã íà÷èí:
ñèëàòà íà ÑÀÙ ­ òîâà å ïðàâîòî. Òå ñàìè ñè ïðåäîñòàâÿò ïðàâîâàòà âúçìîæíîñò
äà èçâúðøâàò èíòåðâåíöèÿ â Çàïàäíîòî ïîëóêúëáî çà ïîääúðæàíå íà ñâîèòå
èíòåðåñè. Ñïîðåä êðèòåðèÿ íà ÑÀÙ äåìîêðàòè÷íè ñòðàíè ñà òåçè êîèòî ïðèç-
íàâàò è ñå ïîä÷èíÿâàò íà àìåðèêàíñêîòî ãîñïîäñòâî, òåçè êîèòî ïîçâîëÿâàò íà-
ìåñà íà àìåðèêàíñêèòå ìîíîïîëè â ñâîÿòà èêîíîìèêà. È îáðàòíîòî, âñÿêà äúð-
æàâà êîÿòî ñå ïðîòèâîïîñòàâÿ íà åêñïàíçèÿòà íà ÑÀÙ, å íåäåìîêðàòè÷íà è ñïðÿìî
íåÿ ìîãàò äà áúäàò ïðåäïðèåìàíè âñÿêàêâè “ïîëèöåéñêè äåéñòâèÿ”17.
Êàðë Øìèä îòáåëÿçâà, ÷å äîêòðèíàòà íà Òåîäîð Ðóçâåë ñå îñíîâàâà íà
ïðåðàáîòåíàòà ñåíòåíöèÿ “â êîãîòî å âëàñòòà ­ íåãîâà å è ðåëèãèÿòà”, êîåòî â
ãåîïîëèòè÷åñêè ïëàí çâó÷è òàêà: “â êîãîòî å âëàñòòà ­ â íåãî å ïðàâîòî”. Ïî
îòíîøåíèå íà èäåîëîãèÿòà òîçè ïðèíöèï îçíà÷àâà – “â êîãîòî å âëàñòòà (êîéòî
óïðàâëÿâà), òîé îïðåäåëÿ èäåîëîãèÿòà”18.  êíèãàòà ñè “Ðàçðóøåíèå íà ðàçóìà”
Ã. Ëóêà÷ îòáåëÿçâà ÷å âúçïðèåòàòà îò ÑÀÙ “äîêòðèíà íà îòâîðåíèòå âðàòè” ñå
îñíîâàâà íà ïðèíöèïà “cujus economia, ejus region”, êîåòî îçíà÷àâà, êîéòî ãîñïîä-
ñòâà â èêîíîìèêàòà, òîé èìà è ïîëèòè÷åñêàòà âëàñò. À òîçè êîéòî èìà âëàñò òîé
âèíàãè èìà ïðàâî, äîêîëêîòî ñèëàòà å ïðàâî19.  íà÷àëîòî íà ÕÕ â. êîãàòî ÑÀÙ
èçëèçàò íà ìåæäóíàðîäíàòà ñöåíà èçâúí àìåðèêàíñêèÿ êîíòèíåíò, îñíîâîïîëàãà-
ùàòà èäåÿ íà òÿõíàòà âúíøíà ïîëèòèêà ñå ñâúðçâà ñúñ ñëåäíàòà ãåîïîëèòè÷åñêà
àêñèîìà: “Äîêîëêîòî ðåñóðñèòå íà Åâðàçèÿ ìîãàò äà ïðåäñòàâëÿâàò çàïëàõà çà
âîåííîòî ïîðàæåíèå íà ÑÀÙ, òî â òåõåí èíòåðåñ å îòñòðàíÿâàíåòî îò ðåãèîíà,
èëè ïîíå îò çíà÷èòåëíà ÷àñò îò íåãî íà âñÿêà îòäåëíà äúðæàâà èëè ãðóïà îò
òàêèâà, êîèòî ñà âðàæäåáíè èëè íîñÿò ïîòåíöèàëíà âðàæäåáíîñò ñïðÿìî òÿõ20.”
Àìáèöèèòå íà ÑÀÙ çà ñâåòîâíî ãîñïîäñòâî ñà ïîëèòè÷åñêà öåë è â íà÷à-
ëîòî íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Â ñâîÿòà êíèãà “Àìåðèêàíñêèÿò âåê” Ã. Ëþñ,
ñúâåòíèê êúì ïðàâèòåëñòâîòî è åäèí îò ðåäàêòîðèòå íà “Òàéì” ïèøå “...èñòîðè-
÷åñêàòà ìèñèÿ íà ÑÀÙ å äà ïðåâúðíàò ÕÕ âåê â àìåðèêàíñêè, à öåëèÿ ñâÿò – â
àìåðèêàíñêè ñâÿò”21. Íà òàçè áàçà èäâà è îïðåäåëÿíåòî íà ñòðàòåãèÿòà ñëåä
Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà êàòî “Pax-Americana” (“ìèð ïî àìåðèêàíñêè”). Òîâà îçíà-
÷àâà íàëàãàíå íà ñâåòà ïðèçíàíèåòî íà ÑÀÙ, êàòî åäèíñòâåíàòà íàé-ìîùíà
äúðæàâà, êîÿòî ìîæå äà ìó íàëàãà ñâîèòå öåëè, òàêèâà êàêâèòî àìåðèêàíöèòå
ñ÷èòàò çà ïðàâèëíè, è ñ òàêèâà ñðåäñòâà, êîèòî òå ñìÿòàò çà íåîáõîäèìè22. Õ.
Êèñèíäæúð îïðåäåëÿ ÑÀÙ ñëåä Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, êàòî “òîëêîâà ìîãúùè,
êîåòî èì äàâà ñàìî÷óâñòâèåòî äà ïðåêðîÿâàò ñâåòà ïî ñâîè ñîáñòâåíè ìåðêè”23.
Òàçè íå ìíîãî ïðèâëåêàòåëíà öåë å îáëå÷åíà â èäåîëîãè÷åñêà îáîñíîâêà êàòî
áîðáà ñðåùó êîìóíèçìà, ñðåùó íåãîâîòî ïðîòèâîïîñòàâÿíå (“ñäúðæàíå”) ñ âñè÷êè
ñðåäñòâà: èêîíîìè÷åñêè, ïîëèòè÷åñêè, âîåííè, ïñèõîëîãè÷åñêè). Öåëòà å íåäîïóñ-
362
êàíå íà ÑÑÑÐ äî ðåñóðñèòå íà Åâðàçèÿ, ñëåä êàòî èçòî÷íàòà è öåíòðàëíà ÷àñò îò
Åâðîïà å â ñôåðàòà íà ñúâåòñêîòî âëèÿíèå.  íà÷àëîòî íà ÕÕ âåê áðèòàíñêèÿò
ãåîïîëèòèê Õàðîëä ÌàêÊèíäåð ðàçâèâà êîíöåïöèÿòà çà “åâðàçèéñêàòà òåðèòî-
ðèÿ” âêëþ÷âàùà öåëèÿ Ñèáèð è çíà÷èòåëíà ÷àñò îò Ñðåäíà Àçèÿ. Ïî-êúñíî ñå
ïîÿâÿâà è êîíöåïöèÿòà çà “ñúðöåòî” ­ Öåíòðàëíà è Èçòî÷íà Åâðîïà, êàòî âàæíà
îòïðàâíà òî÷êà çà äîìèíèðàíå íàä ñòàðèÿ êîíòèíåíò. Îáâúðçàíè â ïîñëåäîâà-
òåëíîñò ïðè òÿõíîòî îâëàäÿâàíå è èçïîëçâàíå, “ðåöåïòàòà” çà ãåîïîëèòè÷åñêà
âëàñò íàä ñâåòà èçãëåæäà òàêà: “Òîçè, êîéòî óïðàâëÿâà Èçòî÷íà Åâðîïà âëàäåå
“ñúðöåòî” íà çåìÿòà; Òîçè, êîéòî óïðàâëÿâà “ñúðöåòî” íà çåìÿòà âëàäåå Ñâåòîâ-
íèÿò îñòðîâ (Åâðàçèÿ); Òîçè, êîéòî óïðàâëÿâà Åâðàçèÿ, âëàäåå ñâåòà”24 Òàçè
êîíöåïöèÿ èìà ïî-êúñíî ñâîÿò íåìñêè âàðèàíò íà Êàðë Õàóñõîôåð ­ «Drang
nach Osten», êàêòî è ñúêðàòåíàòà è íå òîëêîâà îïèñàòåëíà âåðñèÿ: “Êîéòî êîí-
òðîëèðà ïåðèôåðèÿòà íà Åâðàçèÿ (ïîä òîâà ñå ðàçáèðà Èçòî÷íà Åâðîïà ­ áåë.
ìîÿ), òîé êîíòðîëèðà Åâðàçèÿ, à êîéòî êîíòðîëèðà Åâðàçèÿ, òîé óïðàâëÿâà ñúä-
áàòà íà ñâåòà”25. Îò ïðîñëåäåíèòå äîòóê íÿêîëêî òåîðèè ñòàâàò ÿñíè àìáèöèèòå
íà äâåòå àíãëîåçè÷íè äúðæàâè çà ñâåòîâíî ãîñïîäñòâî. Òå ñà ïîðîäåíè íå îò
ðåçóëòàòèòå ñëåä Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, à îò ðåàëíîñòèòå ñëåä íåÿ êîèòî îáúðê-
âàò ïëàíîâåòå èì, ïîðàäè êîåòî å íåîáõîäèìà íîâà ìîòèâàöèÿ çà òÿõíàòà ïîëèòèêà.
Òîâà å çàáåëÿçàíî è îò çàìåñòíèê ãëàâíèÿ ñåêðåòàð Ä. À÷åñúí, êîéòî îáÿâÿâà â
Ñåíàòà “ïîÿâàòà íà âàêóóì â ñâåòîâíîòî óïðàâëåíèå è âåðîÿòíîñòòà ÑÑÑÐ äà ãî
çàïúëíè èçïîëçâàéêè âîåííà ñèëà”26. Ïðåäïîñòàâêà çà òîâà å, ÷å öÿëà Åâðîïà è
Àçèÿ ñà óçðåëè çà ðåâîëþöèÿ ñëåä âîéíàòà, çàïëàøåíî å ñúùåñòâóâàíåòî íà
÷àñòíàòà ñîáñâåíîñò, à ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêèÿò æèâîò íà ñòàðèÿ êîíòèíåíò å
â çàäúíåíà óëèöà27.
 Åâðîïà ñúùî ãðàäÿò ïëàíîâå çà íîâ ãëîáàëåí ðåä. Ïðåç 1940 ã. ×úð÷èë
ìå÷òàå “Âåëèêîáðèòàíèÿ äà îñòàíå â öåíòúðà íà ïðîñòèðàùà ñå â öåëèÿ ñâÿò
èìïåðèÿ è îáùíîñò íà íàöèèòå ­ àêî å âúçìîæíî çà õèëÿäà ãîäèíè.” Ñëåä Âòîðàòà
ñâåòîâíà âîéíà, âúïðåêè ðåàëíîñòèòå, òîé íå ïðîìåíÿ ñâîèòå ìåãàëîìàíñêè ãåî-
ïîëèòè÷åñêè ïëàíîâå. Ñúâåòñêèÿò ñúþç íå ñå ïîìåñòâà â íåãîâèòå ñõåìè. ×úð÷èë
èçîáðàçÿâà ñâåòîâíàòà ïîëèòèêà êàòî òðè ïðåñè÷àùè ñå êðúãà, âçàèìíî ñâúðçàíè
è âëèÿåùè ñè. Òå ïðåäñòàâëÿâàò ÑÀÙ, âúçíèêâàùàòà íîâà îáåäèíåíà Åâðîïà è
Áðèòàíñêàòà îáùíîñò íà íàöèèòå28.

***
 êðàÿ íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà Òóðöèÿ å â îáñåãà íà èíòåðåñè íà „ãîëÿ-
ìàòà òðîéêà” çàðàäè áúäåùåòî íà Ïðîëèâèòå. Íà ßëòåíñêàòà êîíôåðåíöèÿ ñå
ðàçãëåæäà íîâà êîíöåïöèÿ çà òÿõíîòî èçïîëçâàíå, ðàçëè÷íà îò ïðèåòàòà â Ìîíòðüî
ïðåç 1936 ã29. Ñïîðåä Ñòàëèí ïîäïèñàíàòà ïðåäè âîéíàòà êîíâåíöèÿ å îñòàðÿëà
íå ñàìî ïîðàäè ïðåêðàòÿâàíå ðàáîòàòà íà Ëèãàòà íà íàöèèòå, íî è ïîðàäè íîâàòà
ïîëèòè÷åñêà îáñòàíîâêà. Òîé ïðèïîìíÿ, ÷å òÿ ïðåäîñòàâÿ ãîëåìè ïðàâà íà Òóðöèÿ,
êîÿòî ìîæå äà çàòâàðÿ Ïðîëèâèòå êîãàòî ñè ïîèñêà30. ×úð÷èë è Ðóçâåëò ÿâíî
363
ñïîäåëÿò ïîçèöèÿòà íà Ñòàëèí çàùîòî ïîäêðåïÿò èäåÿòà çà ðàçëè÷íà êîíâåíöèÿ
íà òàçè îò Ìîíòðüî. Çà óñïîêîåíèå íà Òóðöèÿ ñå ïîä÷åðòàâà, ÷å èçìåíåíèåòî
íÿìà äà çàñåãíå íåéíèÿ ñóâåðåíèòåò. Îò òîçè ìîìåíò çàïî÷âà åäèí ñëîæåí äèïëî-
ìàòè÷åñêè ïðîöåñ íà ïðåãîâîðè, êîéòî êúì êðàÿ íà 1946 ã. çàâúðøâà áåç ïðåäâà-
ðèòåëíî îáÿâåíèÿ æåëàí ðåçóëòàò. Íà 19 ìàðò 1945 ã. ñúâåòñêîòî ïðàâèòåëñòâî
èçïðàùà íîòà äî Àíêàðà, êàñàåùà èçòè÷àùèÿ ñúâåòñêî-òóðñêè äîãîâîð îò 1925 ã.
Ïðèïîìíÿ ñå òîâà, êîåòî Ñòàëèí îòáåëÿçâà íà ßëòåíñêàòà êîíôåðåíöèÿ ­ çà ïðî-
ìÿíàòà íà ìåæäóíàðîäíàòà îáñòàíîâêà è íåîáõîäèìîñòòà îò íîâà îñíîâà â îòíî-
øåíèÿòà ìåæäó äâåòå äúðæàâè. Òóðñêèÿò îòãîâîð å îò 4 àïðèë 1945 ã., áåç òîé äà
ïðîìåíÿ ñ íåùî îïðåäåëåíàòà îò Ìîñêâà íàñîêà çà ñêëþ÷âàíåòî íà íîâ äîãîâîð.
Ñëåä íåîôèöèàëíèòå ðàçãîâîðè â Àíêàðà è îôèöèàëíàòà ñðåùà â íà÷àëîòî íà
þíè â Ìîñêâà, òóðñêîòî ïðàâèòåëñòâî íå äàâà îòãîâîð è òúðñè ïîäêðåïàòà íà
çàïàäíèòå äúðæàâè. Íà 20 þíè Ôîðèí îôèñ îôèöèàëíî çàÿâÿâà íà ïðåãîâîðèòå
â Ìîñêâà ïîäêðåïàòà ñè çà òóðñêàòà ïîçèöèÿ, êàòî ñå íàäÿâà íà àíàëîãè÷íà
ïîçèöèÿ îò ñòðàíà íà ÑÀÙ. Îò Âàøèíãòîí îáà÷å íå áúðçàò äà çàåìàò êàêâîòî è
äà å êðàéíî ðåøåíèå. Íà 26 þíè â îôèöèàëíà íîòà ñå ïîäêðåïÿ äîáðèÿ òîí íà
ïðåãîâîðèòå Ñàðïåð31 ­ Ìîëîòîâ, êàêòî è íàäåæäàòà òå äà ïðîäúëæàò ñúãëàñíî
ïðèíöèïèòå íà ÎÎÍ. Ñäúðæàíîòî ïîâåäåíèå íà ÑÀÙ ÿâíî ñå ïðèåìà ñ ðàçî÷àðî-
âàíèå îò íåéíèÿ åâðîïåéñêè ñúþçíèê, íî òî èìà è ñâîåòî îáÿñíåíèå. Àìåðèêàí-
ñêîòî ïðàâèòåëñòâî ÿâíî íå èñêà ïðåäè êðàÿ íà âîéíàòà äà ñå àíãàæèðà ñ âúïðîñ
îòíàñÿù ñå äî îòíîøåíèÿòà ìåæäó Òóðöèÿ è ÑÑÑÐ, à íà òîçè åòàï îò ñâîÿòà
ïîëèòèêà Âàøèíãòîí ðàçãëåæäà Ïðîëèâèòå êàòî ñúâåòñêî-àíãëèéñêè ñáëúñúê
íà èíòåðåñè. Ñàìî íÿêîëêî ãîäèíè ïî-êúñíî ùå íàñòúïè ïðîìÿíà â àìåðèêàí-
ñêàòà ïîëèòèêà, êîÿòî ùå ïðåâúðíå Òóðöèÿ è Ïðîëèâèòå âúâ âàæåí ïóíêò îò
íåéíàòà áàëêàíñêà è àíòèñúâåòñêà ïîëèòèêà. Íà 18 þíè òóðñêèÿò ïîñëàíèê
îáñúæäà ñ Ìîëîòîâ ïðåäëîæåíèåòî íà Êðåìúë çà ïðîìÿíà íà òóðñêî-ñúâåòñêàòà
ãðàíèöà è ïîëó÷àâàíåòî íà ïðàâî çà ñúâåòñêà âîåííà áàçà â çîíàòà íà Ïðîëèâèòå.
Âúïðîñúò çà Ïðîëèâèòå, à ñúîòâåòíî è çà áúäåùåòî íà Òóðöèÿ ñå îáñúæäà
è íà Ïîòñäàìñêàòà êîíôåðåíöèÿ. ×úð÷èë ïîäêðåïÿ íåîáõîäèìîñòòà îò íîâà
êîíâåíöèÿ, íî è äàâà äà ñå ðàçáåðå, ÷å å ïðîòèâ ñúâåòñêèòå ïðåäëîæåíèÿ è íàòèñê
ñïðÿìî Òóðöèÿ.
Ïîðàäè ðàçìèíàâàíåòî â èíòåðåñèòå è ïúòÿò ïî êîéòî òå ìîãàò äà áúäàò
ðåàëèçèðàíè, òðèòå âåëèêè äúðæàâè íå äîñòèãàò äî îêîí÷àòåëíî îáùî ðåøåíèå
ïî âúïðîñà çà Ïðîëèâèòå. Çàêëþ÷èòåëíèÿò ïðîòîêîë îò êîíôåðåíöèÿòà ïî òîçè
âúïðîñ ïðåïîðú÷âà (îñòàâÿ íàäåæäàòà) òîé äà áúäå ðàçðåøåí â äâóñòðàííè ïðå-
ãîâîðè ìåæäó Òóðöèÿ è âñÿêà åäíà îò âåëèêèòå ñèëè32. Òàçè âúçìîæíîñò ïúðâî
å èçïîëçâàíà îò ÑÀÙ, êîèòî íà 2 íîåìâðè 1945 ã. ïðåäëàãàò ñâèêâàíåòî íà ìåæ-
äóíàðîäíà êîíôåðåíöèÿ, çà ïðîìÿíà íà êîíâåíöèÿòà îò Ìîíòðüî. Íà 21 íîåìâðè
òÿõíàòà èíèöèàòèâà å ïîñëåäâàíà îò Âåëèêîáðèòàíèÿ, íî â èçïðàòåíàòà îò íåÿ
íîòà èçìåíåíèåòî íà ñòàðàòà êîíâåíöèÿ íå ñå ðàçãëåæäà êàòî òîëêîâà ñïåøíî.
Îò òåçè äâå èíèöèàòèâè ñå íàëàãà îáùîòî ìíåíèå, ÷å è ÑÀÙ, è Âåëèêîáðèòàíèÿ
364
íå ñà íàñòîé÷èâè çà ïðîìÿíàòà íà óñëîâèÿòà îò Ìîíòðüî. Îò äðóãà ñòðàíà, çà-
ïàçâàíåòî íà ñòàðèòå óñëîâèÿ íå å èçãîäíî çà ÑÑÑÐ. Òî÷íî òîâà îáñòîÿòåëñòâî å
âîäåùî â ïîëèòèêàòà íà äâåòå çàïàäíè äúðæàâè, à íå íÿêàêâà çàãðèæåíîñò çà
“ðàâíîïðàâèå” ïî îòíîøåíèå íà Ïðîëèâèòå.
Íà 7 àâãóñò 1946 ã. ÑÑÑÐ èçïðàùà íîòà äî Òóðöèÿ, â êîÿòî èçðàçÿâà ñâîåòî
ñòàíîâèùå ïî áúäåùàòà êîíâåíöèÿ çà Ïðîëèâèòå. Ïî ïúðâèòå òðè ïóíêòà ñúâåò-
ñêèòå ïðåäëîæåíèÿ ñà ñõîäíè ñ òåçè íà ÑÀÙ è Âåëèêîáðèòàíèÿ. Ðàçëèêàòà å ïî
îòíîøåíèå èçðàáîòâàíåòî íà íîâ ðåæèì çà Ïðîëèâèòå, êîéòî âå÷å êàñàå ñàìî
÷åðíîìîðñêèòå äúðæàâè, êàêòî è óñòàíîâÿâàíåòî íà ñúâåòñêî-òóðñêè êîíòðîë
íàä òÿõ33. Íà 19 àâãóñò Âàøèíãòîí ïðàâè î÷àêâàíîòî. Ïðèåìà ïúðâèòå òðè ïóíêòà,
êîèòî îòãîâàðÿò è íà òåõíèòå èíòåðåñè è îòõâúðëÿ ÷åòâúðòîòî è ïåòî ïðåäëîæåíèå.
ÑÀÙ íå ñà ñúãëàñíè, èíòåðåñèòå íà ÷åðíîìîðñêèòå äúðæàâè äà áúäàò ïðåðîãà-
òèâíè çà Ïðîëèâèòå. Îêóðàæåíî îò òàçè ïîäêðåïà, â íîòàòà ñè äî ñúâåòñêîòî
ïðàâèòåëñòâî îò 22 àâãóñò 1946 ã., Àíêàðà ïðèåìà íÿêîè èçìåíåíèÿ â êîíâåíöèÿòà
çà Ïðîëèâèòå, íî íå è öÿëîñòíàòà £ çàìÿíà îò êîíâåíöèÿ íà ÷åðíîìîðñêèòå äúð-
æàâè. Òúé êàòî è äâåòå ñòðàíè îòñòîÿâàò èçáðàíèòå îò òÿõ ïîçèöèè, Òóðöèÿ ñ
ïîäêðåïàòà íà ÑÀÙ è Âåëèêîáðèòàíèÿ, ðàçìåíåíèòå íà 24 ñåïòåìâðè è 18
îêòîìâðè 1946 ã. íîòè ñàìî îòíîâî ïîòâúðæäàâàò ïàòîâàòà ñèòóàöèÿ ïî òîçè
âúïðîñ. Íå òðÿáâà äà ñå çàáðàâÿ ÷å ðàçìÿíàòà íà íîòè ïðåç 1946 ã. ñòàâà ñëåä
Ôóëòúíñêàòà ðå÷ íà ×úð÷èë è ïî âðåìå íà Ïàðèæêàòà ìèðíà êîíôåðåíöèÿ.
Ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà íÿìà îñîáåíà ðàçëèêà ìåæäó
àíãëèéñêàòà è àìåðèêàíñêà ïîëèòèêà ïî îòíîøåíèå íà Ãúðöèÿ. Â ñâîÿòà
ôðàçåîëîãèÿ è äâåòå âåëèêè ñèëè ïîäêðåïÿò íàöèîíàëíîîñâîáîäèòåëíîòî
äâèæåíèå â ñòðàíàòà, íî êîãàòî ñòàâà âúïðîñ çà ïðàêòè÷åñêè äåéñòâèÿ
ïðåç 1943 ã. ñòàâàò ÿñíè è öåëèòå íà àíòèõèòëåðèñòêàòà êîàëèöèÿ. Â
ñðåäàòà íà 1943 ã. ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò êîíòèíåíòàëíà Ãúðöèÿ ñå êîíòðîëèðà
îò ÅÀÌ ­ ÅËÀÑ34. Ïî âðåìå íà âúîðúæåíàòà áîðáà ðúêîâîäñòâîòî íà ëåâèöàòà
â Ãúðöèÿ íååäíîêðàòíî ñå îáðúùà êúì âñè÷êè îñòàíàëè îðãàíèçàöèè íà ñúïðî-
òèâàòà35, êàêòî è êúì åìèãðàíòñêîòî ïðàâèòåëñòâî çà ñúçäàâàíåòî íà ïðàâèòåëñòâî
íà íàöèîíàëíîòî åäèíñòâî. Àêòèâíèòå è óñïåøíè âîåííè äåéñòâèÿ íà ÅËÀÑ è
ÅÄÅÑ â êîíòèíåíòàëíà Ãúðöèÿ è ïî íàé-ãîëåìèòå îñòðîâè äîâåæäà íå ñàìî äî
îáåçñèëâàíåòî íà íàìèðàùèòå ñå òàì ãåðìàíñêè ÷àñòè, íî è äî íîâî ïîëèòè÷åñêî
îáåäèíåíèå.
Ïðåç ïðîëåòòà íà 1943 ã., ðúêîâîäèòåëèòå íà ÑÎÅ-Êàéðî óñòàíîâÿâàò
âðúçêà ñ ÅËÀÑ, êàòî íàé-ãîëÿìàòà ïàðòèçàíñêà ñèëà â Ãúðöèÿ. Òîâà äîâåæäà
äî ïîäïèñâàíåòî íà ñïîðàçóìåíèå ìåæäó êîìàíäâàùèòå ÅËÀÑ è ÅÄÅÑ, Ñ.
Ñàðàôèñ è Í. Çåðâàñ è ðúêîâîäèòåëÿ íà áðèòàíñêàòà âîåííà ìèñèÿ â Ãúðöèÿ
Å. Ìàéåðñ Ñïîðåä íåãî òå ïðåìèíàâàò íà ïîä÷èíåíèå êúì ñúþçíè÷åñêîòî
êîìàíäâàíå â Áëèçêèÿ Èçòîê. Ïðåäèçâèêàíîòî îò îáñòîÿòåëñòâàòà êàïè-
òóëàíñòâî, âîäè ñëåä ñåáå ñè è äðóãè îòñòúïêè. Íà 18 þëè ñ. ã. â Ïåðòóëè
(Êàëàìáàêà) å ñúçäàäåíî Îáùî ãëàâíî êîìàíäâàíå íà ïàðòèçàíñêèòå îòðÿäè
365
â êîåòî âëèçàò ÅËÀÑ, ÅÄÅÑ, ÅÊÊÀ è Áðèòàíñêàòà âîåííà ìèñèÿ â Ãúðöèÿ.
Ïðè òîâà ðàçâèòèå íà ñúáèòèÿòà ñå ïîÿâÿâà âúçìîæíîñò çà îáùî äåéñòâèå
íà öÿëàòà ãðúöêà ñúïðîòèâà è àíãëèéñêèòå âîéñêè, ïðîâàëåíà îò áåçêîì-
ïðîìèñåí ñòðåìåæ íà Ãåîðã II êúì âëàñòòà. Ïî âðåìå íà êîíôåðåíöèÿòà íà
ãðúöêèòå ñúïðîòèâèòåëíè ñèëè â Êàéðî ïðåç àâãóñò 1943 ã., ïðåäñòàâèòå-
ëèòå íà ÅÀÌ íàñòîÿâàò âúïðîñúò çà âúçñòàíîâÿâàíåòî íà ìîíàðõèÿòà â
Ãúðöèÿ äà ñå ðåøè ñ ïëåáèñöèò. Íà 19 àâãóñò Ãåîðã II ñå æàëâà íà ×úð÷èë
îò îòíîøåíèåòî êúì êîðîíàòà è èñêà ñúâåòà ìó. Íå å òðóäíî äà ñå îòãàòíå
ïîçèöèÿòà íà ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ. Ñïîðåä íåãî êðàëÿò ùå ñå çàâúðíå
çàåäíî ñ íàâëèçàùèòå â Ãúðöèÿ àíãëèéñêè âîéñêè. Íåóäîáñòâîòî ùå èìà
ñàìî àêî ãúðöèòå ñàìè ïðîãîíÿò ãåðìàíöèòå. Ðàçâîÿò íà ñúáèòèÿòà ïîêàçâà,
÷å äîðè è òîâà “íåóäîáñòâî” íå å ïðå÷êà çà Ëîíäîí äà ñúäåéñòâà ïðè âúçñòà-
íîâÿâàíåòî íà ìîíàðõèÿòà36. Îùå ïðåç ìàðò 1943 ã. Ôîðèí îôèñ èíñòðóêòèðà
ñâîÿòà ìèñèÿ â Êàéðî çà ïúëíà ïîääðúæêà íà ãðúöêèÿ êðàë è íåãîâîòî
ïðàâèòåëñòâî. Òàçè ëèíèÿ íà ïîâåäåíèå òðÿáâà äà ïðèñúñòâà ïðè âñè÷êè
êîíòàêòè â è èçâúí Ãúðöèÿ. Ñúâñåì äðóãî å îòíîøåíèåòî íà Âàøèíãòîí êúì
ãðúöêèÿò ìîíàðõ. Ñëåäâàéêè ìíåíèåòî ñðåä ãðúöêàòà äèàñïîðà, êúäåòî
Ãåîðã II ñå ñìÿòà çà ïðåäàòåë, ñúòðóäíè÷åù ïðåäè âîéíàòà ñ ôàøèñòêèÿ
äèêòàòîðñêè ðåæèì íà ãåí. Ìåòàêñàñ,
ÑÀÙ ñå âúçäúðæàò îò íàìåñà âúâ âúòðåøíèòå ãðúöêè ïðîáëåìè. Çà ðàçëèêà
îò áðèòàíñêèòå ïðåòåíöèè è ìåòîäè çà òÿõíîòî îñúùåñòâÿâàíå â òàçè áàëêàíñêà
äúðæàâà, àìåðèêàíöèòå çàëàãàò íà ïî-ãîëÿìî èêîíîìè÷åñêî ïðîíèêâàíå è ðàç-
øèðÿâàíå íà ñúçäàäåíèòå âå÷å èêîíîìè÷åñêè ïîçèöèè. Ïîòâúðæäåíèå çà òîâà å
åäíà çàïèñêà îò 19 àâãóñò 1944 ã. îò Áëèçêîèçòî÷íèÿ îòäåë íà Äúðæàâíèÿ äåïàð-
òàìåíò, â êîÿòî ñå ãîâîðè çà øèðîêà ïðîãðàìà çà îêàçâàíå ïîìîù íà Ãúðöèÿ37.
Íà 27 ôåâðóàðè 1947 ã. ïðåçèäåíòúò Òðóìàí, äúðæàâíèÿò ñåêðåòàð Ìàðøàë
è çàìåñòíèêúò ìó Äèéí À÷åñúí ñå îïèòâàò äà óáåäÿò èçîëàöèîíèñòèòå ðåïóáëè-
êàíöè â íåîáõîäèìîñòòà çà îêàçâàíå íà ôèíàíñîâà ïîìîù íà Ãúðöèÿ è Òóðöèÿ.
Èäåÿòà íà Òðóìàí å ïîìîùòà çà Ãúðöèÿ äà ñå îáÿñíè, íå ñ æåëàíèåòî äà ñå
ïîäêðåïÿ ìîíàðõèÿòà òàì, à êàòî ÷àñò îò ñâåòîâíàòà ïðîãðàìà çà ñâîáîäà. Èí-
òåðåñíà å ïîçèöèÿòà íà Êåíàí, àâòîðúò íà “äúëãàòà òåëåãðàìà”, ïî îòíîøåíèå
ïîäãîòâÿíàòà ôèíàíñîâà ïîìîù. Òîé „íå ðàçáèðà” çàùî å íåîáõîäèìî îêàçâàíåòî
íà âîåííà ïîìîù íà Òóðöèÿ, êúäåòî ñèòóàöèÿòà â ñòðàíàòà íå å êàòî â Ãúðöèÿ.
Çà íåãî çàïëàõàòà îò ÑÑÑÐ â ðåãèîíà å ïðåäè âñè÷êî ïîëèòè÷åñêà, ïîðàäè êîåòî
è ïðàâèòåëñòâîòî â Àòèíà òðÿáâà äà ïîëó÷è àäåêâàòíà íà íåÿ ïîìîù ­ ïîëè-
òè÷åñêà è èêîíîìè÷åñêà. Êåíàí íå ðàçáèðà ïîëèòèêàòà ïî îòíîøåíèå íà äâåòå
áàëêàíñêè äúðæàâè êàòî òðàäèöèîííà àìåðèêàíñêà, ïîðàäè êîåòî íåâèæäà íå-
îáõîäèìîñòòà ñ íåÿ äà ñå àíãàæèðà àìåðèêàíñêîòî îáùåñòâî. Àìåðèêàíñêèÿò
ïðåçèäåíò íåìîæå äà íàçîâå íàïðàâî ïðè÷èíèòå çà òîâà ñúñðåäîòî÷àâàíå íà Áàë-
êàíèòå. Ïî-ïðèåìëèâî å îáÿñíåíèåòî çà “ïðîòèâîïîñòàâÿíåòî íà äîáðîòî íà
çëîòî”, ïîðàäè êîåòî “ïîëîæåíèåòî â Ãúðöèÿ çàñÿãà öåëèÿ ñâÿò” è çàòîâà “òðÿáâà
366
äà ñå ïîäêðåïè ïîëèòèêàòà íà ñäúðæàíîñò è êîíòðîë”38. Àìåðèêàíñêîòî îáùåñòâî
ñå íóæäàå îò ÿñíî îáÿñíåíèå, êàòî òîâà, ÷å “ÑÀÙ çàùèòàâàò íåçàâèñèìèòå ñòðàíè
â èìåòî íà äåìîêðàöèÿòà è ìåæäóíàðîäíàòà îáùíîñò”, èëè êàòî òîâà: “Ïîìàãàéêè
íà ñâîáîäíèòå è íåçàâèñèìè íàöèè äà çàïàçÿò ñâîáîäàòà ñè, ÑÀÙ ùå ïðåäàäàò
ñòîéíîñò íà ïðèíöèïèòå, çàëåãíàòè â Õàðòàòà íà ÎÎÍ”39.
Íà 15 ìàé 1947 ã. Êîíãðåñúò îòïóñêà $400 ìëí. ôèíàíñîâà ïîìîù çà äâåòå
áàëêàíñêè äúðæàâè, êàòî Ãúðöèÿ ïîëó÷àâà $300, à Òóðöèÿ $100 îò òÿõ. Îñâåí
òîâà Ãúðöèÿ ïîëó÷àâà â äîáàâêà îðúæèå è âîåííè ïðèïàñè, “ñúïðîâîäåíè” îò
àìåðèêàíñêè âîåíåí è öèâèëåí ïåðñîíàë. Çà ïúðâè ïúò ÑÀÙ ñå íàìåñâàò âúâ
âúòðåøíèòå ðàáîòè íà äúðæàâè èçâúí àìåðèêàíñêèÿ êîíòèíåíò. Ìîæå äà ñå
êàæå, ÷å òîâà å ðåàëèçàöèÿ íà åäíà ñòàðà íåðåàëèçèðàíà àìáèöèÿ ñëåä êðàÿ íà
Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà, êîãàòî â íàäïðåâàðàòà çà ìàíäàòíè òåðèòîðèè â áèâ-
øàòà Îñìàíñêà èìïåðèÿ, òå ñà èçòëàñêàíè îò Âåëèêîáðèòàíèÿ. Îò íÿêîè àíàëèçà-
òîðè ïî îíîâà âðåìå “äîêòðèíàòà Òðóìàí” ñå îïðåäåëÿ êàòî “êðúñòîíîñåí ïîõîä
ñðåùó ñîöèàëèçìà”. Èñòèíñêàòà öåë íà èçáîðà Ãúðöèÿ è Òóðöèÿ äà ïîëó÷àò
çàåì âñå ïàê ñòàâà èçâåñòíà. Òÿ å “ïðèçíàòà” îò “New York Herald Tribune” â áðîÿ
ìó îò 1 àïðèë 1947 ã. - “Íèå èçáðàõìå Ãúðöèÿ è Òóðöèÿ íå çàòîâà, çàùîòî òå
îñîáåíî ñå íóæäàÿò îò ïîìîù, è íå çàòîâà, çàùîòî ñà áëåñòÿùè îáðàçöè íà äåìî-
êðàöèÿ, à ïîðàäè òîâà, ÷å ïðåäñòàâëÿâàò ñòðàòåãè÷åñêà âðàòà êúì ×åðíî ìîðå è
êúì ñúðöåòî íà Ñúâåòñêèÿ ñúþç”40. Ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè ÑÀÙ ñúçäàâàò ñâîè
âîåííè áàçè â òåçè äâå áàëêàíñêè äúðæàâè, êîåòî âîäè äî íàïðåæåíèå â Áëèçêèÿ
è Ñðåäíèÿ Èçòîê. Ïîðàäè òîâà íÿêîè èçñëåäâà÷è íà ïðîáëåìà ñìÿòàò “äîêòðèíàòà
Òðóìàí” çà íà÷àëî íà “ñòóäåíàòà âîéíà”. Ñ íåéíîòî îáÿâÿâàíå ÑÀÙ ðàçøèðÿâàò
ïåðèìåòúðà íà äîêòðèíàòà Ìîíðî ïðåç Àòëàíòè÷åñêèÿ îêåàí äî Åâðîïà, ïðå-
âðúùàéêè Ãúðöèÿ ñëåä ãðàæäàíñêàòà âîéíà â àìåðèêàíñêè ïðîòåêòîðàò è óäîáåí
ïëàöäàðì çà àìåðèêàíñêè áàçè îêîëî ÑÑÑÐ41.
Çàñëóæàâà äà ñå îáúðíå âíèìàíèå è íà øèðîêî ëàíñèðàíàòà íà Çàïàä
òåçà, çà “îòâîðåíèòå âðàòè” íà “ïëàí Ìàðøàë”, çà âñè÷êè êîèòî æåëàÿò äà ñå
ïðèñúåäèíÿò êúì àìåðèêàíñêàòà ïðîãðàìà, è çà ðåàêöèÿòà íà ÑÑÑÐ êúì òàçè
èäåÿ. Îáèêíîâåíî ñå êàçâà, ÷å Ñòàëèí îòêàçâà è ïðåïÿòñòâà âúçìîæíîñòòà íà
ñòðàíèòå îò Èçòî÷íà Åâðîïà äà ïîëó÷àò àìåðèêàíñêè ïîìîùè çà ñâîåòî ñëåä-
âîåííî âúçñòàíîâÿâàíå.
Íà çàñåäàíèå ïðè äúðæàâíèÿ ñåêðåòàð íà ÑÀÙ îò 28 ìàé 1947 ã. ñå ñúã-
ëàñóâàò óñëîâèÿòà ïðè êîèòî äúðæàâèòå îò “ñúâåòñêàòà çîíà” ìîãàò äà ïîëó÷àò
ïëàíèðàíèòå ïîìîùè. Òå ñà ñâúðçàíè ñ îòêàçà èì îò îáâúðçâàíå ñúñ ÑÑÑÐ è
ïðèåìàíåòî íà “øèðîêà åâðîïåéñêà èíòåãðàöèÿ”. Òîâà îçíà÷àâà èçïîëçâàíåòî íà
òåõíèòå ðåñóðñè çà âúçñòàíîâÿâàíåòî íà çàïàäíèòå ÷àñòè îò êîíòèíåíòà. Ñòàâà
ÿñíî, ÷å ïëàíúò å ïîäãîòâåí ïî òàêúâ íà÷èí, êîåòî ïðåäïîëàãà îòêàç íà Ñúâåòñêèÿ
ñúþç è äúðæàâèòå îò Èçòî÷íà Åâðîïà èëè ñúãëàñèå ïðè èçãîäíè çà Çàïàäà óñëî-
âèÿ. Òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å îñíîâíà ðîëÿ çà Åâðîïà ïðè îáñúæäàíåòî íà
àìåðèêàíñêèÿ ïëàí, èìàò ìèíèñòðèòå íà âúíøíèòå ðàáîòè íà Âåëèêîáðèòàíèÿ
367
Å. Áåâèí è íà Ôðàíöèÿ ­ Æ. Áèäî. Òÿõíî å è ïðåäëîæåíèåòî äà îðãàíèçèðàíå âúâ
ôðåíñêàòà ñòîëèöà íà ñðåùà ìåæäó ìèíèñòðèòå íà âúíøíèòå ðàáîòè íà Âåëèêî-
áðèòàíèÿ, Ôðàíöèÿ è ÑÑÑÐ, çà êîíñóëòàöèè ïî ïðåäëîæåíèåòî íà Ìàðøàë.
Îôèöèàëíî òå çàÿâÿâàò çàèíòåðåñîâàíîñò îò ïðèâëè÷àíåòî íà ÑÑÑÐ, à â ðàçãîâî-
ðè ñ àìåðèêàíñêèÿ ïîñëàíèê â Ïàðèæ, ñïîäåëÿò î÷àêâàíèÿòà ñè Ìîñêâà äà îòêàæå.
Ñúâåòñêîòî ïðàâèòåëñòâî ïîäëàãà íà ñåðèîçíî îáñúæäàíå íàïðàâåíèòå
ïðåäëîæåíèÿ. Íà 21 þíè 1947 ã. òî îòãîâàðÿ ïîëîæèòåëíî íà ïîêàíàòà çà ñðåùàòà
â Ïàðèæ. Çà ñúùåñòâóâàíåòî íà æåëàíèå îòíîñíî ïðèñúåäèíÿâàíåòî êúì “ïëàí
Ìàðøàë”, ñâèäåòåëñòâàò íàïðàâåíèòå èíñòðóêöèè â òàçè íàñîêà äî ïîñëàíèöèòå
â Âàðøàâà, Ïðàãà è Áåëãðàä íà 22 þíè. Èíòåðåñíè ñà ñúâñåì òî÷íèòå àíàëèçè
íàïðàâåíè òîãàâà îò ñúìíÿâàùèòå ñå â “áëàãîðîäñòâîòî” íà àìåðèêàíñêàòà èäåÿ.
Åäèí îò òÿõ Å. Ñ. Âàðãà, â äîêëàäíà çàïèñêà äî Ìîëîòîâ îò 24 þíè îïðåäåëÿ
ñìèñúëà íà “ïëàí Ìàðøàë” êàòî “ðåàëèçèðàíåòî íà ïîëèòè÷åñêè öåëè â Åâðîïà”,
ñðåùó ñíàáäÿâàíåòî é ñ íàñúáðàëèòå ñå èçëèøíè àìåðèêàíñêè ñòîêè è íå òîëêîâà
ãîëåìè êðåäèòè42. Íåãàòèâíî å îòíîøåíèåòî êúì íåãî è íà Í. Íîâèêîâ – ïîñëàíèê
íà ÑÑÑÐ â ÑÀÙ. Â òåëåãðàìà äî Ìîëîòîâ, ñúùî îò 24 þíè, òîé ãî îïðåäåëÿ êàòî
ñðåäñòâî çà íàëàãàíå íà àìåðèêàíñêàòà ïîëèòèêà â Çàïàäíà Åâðîïà, ÷ðåç íåéíîòî
èêîíîìè÷åñêî è ïîëèòè÷åñêî ïîä÷èíåíèå èìàùî çà öåë ñúçäàâàíåòî íà àíòèñúâåò-
ñêà ãðóïèðîâêà43. Ùî ñå îòíàñÿ äî î÷àêâàíèòå óñëîâèÿ ïðè äàâàíåòî íà ïîìîù,
ñúâåòñêîòî ïðàâèòåëñòâî îòõâúðëÿ âñÿêàêâà ôîðìà íà êîíòðîë îò ñòðàíà íà ÑÀÙ,
ïî îòíîøåíèå íà ñâîÿòà èêîíîìèêà è òåçè íà ñòðàíèòå îò Èçòî÷íà Åâðîïà. Ñïîðåä
åäèí îò ñúòðóäíèöèòå íà Ìîëîòîâ, Â. Åðîôååâ, ÑÑÑÐ òðÿáâà äà ïðèåìå íàïðà-
âåíîòî ïðåäëîæåíèå, êàòî ñå îïèòà äà îòñòðàíè, èëè ïîíå íàìàëè ìàêñèìàëíî,
îòðèöàòåëíèòå óñëîâèÿ. Â äåêëàðàöèÿ ïðåäè ñðåùàòà â Ïàðèæ, ñúâåòñêàòà ñòðàíà
çàÿâÿâà ïðåäâàðèòåëíîòî ñè íåñúãëàñèå ñðåùó âñåêè îïèò “àìåðèêàíñêàòà ïîìîù
çà Åâðîïà äà ñå îáâúðçâà ñ “íàìàëÿâàíå íà ñóâåðåíèòåòà íà åâðîïåéñêèòå ñòðàíè
èëè ñ íàðóøàâàíå íà òÿõíàòà èêîíîìè÷åñêà ñàìîñòîÿòåëíîñò”.  õîäà íà êîíôåðåí-
öèÿòà, íà 30 þíè Ìîëîòîâ ïîëó÷àâà âàæíà èíôîðìàöèÿ îò Âèøèíñêè (ïîëó÷åíà
îò ñúâåòñêîòî ðàçóçíàâàíå) çà äîãîâîðêà ìåæäó Äúðæàâíèÿ äåïàðòàìåíò è Ôîðèí
îôèñ îòíàñÿùà ñå äî ñëåäíîòî: “ïëàí Ìàðøàë” äà èìà çà öåë ðåêîíñòðóêöèÿòà
íà Åâðîïà, à íå ïîìîù çà íåÿ; òîâà òðÿáâà äà ñòàíå ÷ðåç ñúçäàâàíåòî íà öåíòðà-
ëèçèðàí îðãàí, êîéòî äà óïðàâëÿâà äîáèâà íà âúãëèùà, ïðîèçâîäñòâîòî íà ñòî-
ìàíà, îðãàíèçàöèÿòà íà òðàíñïîðòà, ñåëñêîòî ñòîïàíñòâî; âñÿêà îðãàíèçàöèÿ
ñúçäàäåíà ïî “ïëàí Ìàðøàë” òðÿáâà äà ñå íàìèðà èçâúí êîíòðîëà íà ÎÎÍ.
Òîâà å íåîáõîäèìî çà äà ñå ïðèâëå÷å è Ãåðìàíèÿ êúì íåãî, êîÿòî å èçâúí ñâåòîâ-
íàòà îðãàíèçàöèÿ; Âåëèêîáðèòàíèÿ è ÑÀÙ ùå ñå ïðîòèâîïîñòàâÿò ïî èçïëàùà-
íåòî íà ðåïàðàöèè íà ÑÑÑÐ îò ïðîäóêöèÿòà â ðåçóëòàò íà àìåðèêàíñêàòà ïîìîù.
Òàçè èíôîðìàöèÿ îïðåäåëÿ è ïîçèöèÿòà íà ñúâåòñêàòà äåëåãàöèÿ íà Ïàðèæêàòà
ñðåùà. Íà 30 þíè ïî âðåìå íà ïîðåäíîòî çàñåäàíèå, ñúâåòñêèÿò âúíøåí ìèíèñòúð
îòáåëÿçâà, ÷å â ðàáîòàòà íà êîíôåðåíöèÿòà íå âëèçà ñúçäàâàíåòî íà ïðîãðàìà çà
âñè÷êè åâðîïåéñêè ñòðàíè è ÷å “âúïðîñúò çà Ãåðìàíèÿ òðÿáâà äà ñå ðàçãëåäà îò
368
÷åòèðèòå äúðæàâè. Íà 2 þëè ñúâåòñêàòà äåëåãàöèÿ îòêàçâà äà ó÷àñòâà â ðåàëèçà-
öèÿòà íà “ïëàí Ìàðøàë”44. Îò ïîâå÷åòî àíàëèçàòîðè òîâà ñå ñìÿòà çà ãðåøêà íà
Ìîëîòîâ, çàùîòî ïðè ïðîäúëæàâàíå íà ïðåãîâîðèòå ìîæå äà ñå äîñòèãíå äî
÷àñòè÷åí óñïåõ, èëè âñè÷êî äà ñå ïðîâàëè, êîåòî ïðè âñÿêî ïîëîæåíèå å óñïåõ çà
Ìîñêâà.
Êàìàðàòà ïðèåìà “ïëàí Ìàðøàë” íà 31 ìàðò 1948 ã., îòïóñêà $4 ìëðä. îò
ïîèñêàíèòå $6,8 ìëðä., íî îòêàçâà äà âúâåäå ðåäîâíà âîåííà ñëóæáà45. Ïðåç àïðèë
1948 ã. Êîíãðåñúò ãëàñóâà Åâðîïåéñêàòà ïðîãðàìà çà âúçñòàíîâÿâàíå, ñïîðåä
êîÿòî 10% îò àìåðèêàíñêàòà ïîìîù å ïîä ôîðìàòà íà çàåìè è 90% íà äàðåíèÿ â
íàòóðà ­ àìåðèêàíñêè ñòîêè ïðåäàâàíè íà ñúîòâåòíèòå åâðîïåéñêè ïðàâèòåëñòâà,
êîèòî ãè ïðîäàâàò íà èíäóñòðèàëöèòå. Îò 1948 ã. äî 1952 ã. ïîìîùòà îòïóñíàòà
íà Åâðîïà ïî “ïëàí Ìàðøàë” å íà ñòîéíîñò $13 ìëðä. îò êîèòî $3,2 ìëðä. çà
Âåëèêîáðèòàíèÿ è $2,7 ìëðä. çà Ôðàíöèÿ. Ïî îòíîøåíèå íà ïîëó÷åíà ïîìîù
Âåëèêîáðèòàíèÿ å ñ 24,4% îò öÿëîòî íåéíî êîëè÷åñòâî, Ôðàíöèÿ ­ ñ 20,3 %,
Èòàëèÿ ­ ñ 11%, ÔÐÃ ­ 10,1% è Õîëàíäèÿ ­ 8,3%. Ùî ñå îòíàñÿ äî ïîìîùòà ïîä
ôîðìà íà äàðåíèÿ, ñúùèòå ñòðàíè ñå ïîäðåæäàò òàêà: Ôðàíöèÿ ñ 23,8%, Âå-
ëèêîáðèòàíèÿ ñ 21%, Èòàëèÿ ñ 12,6%, ÔÐÃ ñ 11,6% è Õîëàíäèÿ ñ 8,3%.
Íå å òîëêîâà èçâåñòåí ôàêòúò, ÷å ñïàñèòåëíèÿò çà ñëåäâîåííàòà Çàïàäíà
Åâðîïà “ïëàí Ìàðøàë” ñå ïðèëàãà ñ ðåäèöà îáâúðçâàùè îãðàíè÷åíèÿ çà êðåäèòè-
ðàíèòå ñòðàíè. Òå ñå çàäúëæàâàò äà ëèáåðàëèçèðàò ñâîÿòà òúðãîâèÿ, êîåòî ïúê
äàâà âúçìîæíîñò íà ÑÀÙ äà çàïî÷íàò àìåðèêàíèçàöèÿòà íà Åâðîïà. Ïðåç 1948 ã. ñå
ïîñòàâÿ íà÷àëîòî íà Àãåíöèÿòà íà èêîíîìè÷åñêî êîîïåðèðàíå (Àé Ñè Åé), ñúç-
äàäåíà çà àäìèíèñòðèðàíå íà ïðîãðàìàòà çà âúçñòàíîâÿâàíå íà Åâðîïà (Àé Àð
Ïè). Íå å ìíîãî èçâåñòíî ñúùî òàêà, ÷å ×úð÷èë, ðå÷åâèÿò îðàòîð îò Ôóëòúí,
îïðåäåëÿ òàçè íåáèâàëà àìåðèêàíñêà ùåäðîñò â ìåæäóíàðîäåí ìàùàá êàòî “íàé-
ïîäëèÿò àêò â ÷îâåøêàòà èñòîðèÿ”46. Âñè÷êè àâòîðè ðàçãëåæäàùè ôèíàíñîâàòà
àìåðèêàíñêà ïîëèòèêà â íà÷àëîòî íà “ñòóäåíàòà âîéíà”, ïðîïóñêàò åäèí íåìà-
ëîâàæåí ìîìåíò, ñâúðçàí ñ èçãîäàòà çà ó÷àñòâàùèòå â íåÿ ëèöà. Òàêà íàïðèìåð
èçâåñòíî å âå÷å, ÷å Óéëÿì Êëåéòúí (÷ëåí íà Ñúâåòà ïî ìåæäóíàðîäíèòå îòíîøåíèÿ
è çàìåñòíèê-äúðæàâåí ñåêðåòàð ïî èêîíîìè÷åñêèòå âúïðîñè), êîéòî ïîìàãà ïðè
ïðîêàðâàíåòî íà çàêîíà ïðåç Êîíãðåñà è àêòèâíî äåéñòâà çà íåãîâîòî ïðèëîæåíèå
â Åâðîïà, óâåëè÷àâà ëè÷íàòà ñè ñìåòêà ñúñ $700 õèë. ãîäèøíî, à êîìïàíèÿòà ìó
äî ëÿòîòî íà 1949 ã. ïîëó÷àâà îáùî $10 ìëí. îò ôîíäîâåòå íà “ïëàí Ìàðøàë”.
Çàìèñëåí è âúâåäåí âåäíàãà ñëåä “äîêòðèíàòà Òðóìàí”, òîçè ïëàí çà ôèíàí-
ñîâà åêñïàíçèÿ â Çàïàäíà Åâðîïà èìà çà öåë íå ñàìî íåéíîòî ñïàñÿâàíå îò êîìó-
íèçìà, íî è îêîí÷àòåëíî èçìåñòâàíå íà Âåëèêîáðèòàíèÿ îò òðàäèöèîííèòå çà
íåÿ ñôåðè íà âëèÿíèå. Íå ñëó÷àéíî êàòî ïðîåêò òîé å îçàãëàâåí “Ðåêîíñòðóêöèÿ
íà Çàïàäíà Åâðîïà”. Â êíèãàòà ñè “Òðàãåäèÿ è íàäåæäà” àìåðèêàíñêèÿ ïðîôåñîð
ïî èñòîðèÿ Êàðúë Êóèãëè îïðåäåëÿ íåãîâîòî ðåàëèçèðàíå êàòî “îñíîâíà òåíäåí-
öèÿ íà àìåðèêàíñêèÿ åëèò ïðè îñúùåñòâÿâàíåòî íà íîâ ñâåòîâåí ðåä”. Îáâúðç-
âàíåòî íà åâðîïåéñêàòà èêîíîìèêà ñúñ ÑÀÙ âîäè äî ñêëþ÷âàíåòî íà Êîíâåíöèÿòà
369
çà åâðîïåéñêî èêîíîìè÷åñêà ñúòðóäíè÷åñòâî ­ àïðèë 1948 ã. Ïðåç ñëåäâàùèÿ
ìåñåö íà êîíãðåñà â Õàãà ñà ïðèåòè ñåäåì ðåçîëþöèè çà ïîñòèãàíåòî íà
åâðîïåéñêè ïîëèòè÷åñêè ñúþç.
„Ñòóäåíàòà âîéíà” êàòî ïðîäúëæåíèå íà ãîðåùèòå ñáëúñúöè ïðåç ÕIÕ è
ÕÕ âåê ñè èìà ñâîèòå çàêîíîìåðíîñòè. Òÿ íå èçêëþ÷âà ëîêàëíè âîåííè êîí-
ôëèêòè, íî ñúùåâðåìåííî ñ òîâà ïðåäïîëàãà è äâóïîëþñåí ãåîïîëèòè÷åñêè ìîäåë
âúâ âñè÷êèòå ìó íàïðàâëåíèÿ. Áàëêàíèòå çà ïîðåäåí ïúò ïîïàäàò â îáñåãà íà
èíòåðåñè è âëèÿíèåòî íà äâà ïðîòèâîïîëîæíè áëîêà. Èñòîðèÿòà ïðîäúëæàâà...

ÁEËÅÆÊÈ

1
Òðÿáâà äà ñå èìà ïðåäâèä, ÷å â íàñòîÿùàòà ñòàòèÿ ùå ñå ñïðà ñàìî âúðõó ñúáèòèÿòà,
ñâúðçàíè ñ äâåòå áàëêàíñêè äúðæàâè ­ Ãúðöèÿ è Òóðöèÿ ­ áåë. ìîÿ.
2
Íàðî÷íèöêàÿ, Í. À. Ïðååìñòâåííîñòü àíãëîñàêñîíñêèõ ãåîïîëèòè÷åñêèõ ïëàíîâ â
îòíîøåíèè Åâðîïû. ­ http://www.pravoslavie.ru/analit/anglosaxplanseuro.htm ­ êàêòî å
èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè 2008 ã.; Íàðî÷íèöêàÿ Í. À. Çà ÷òî è ñ êåì ìû âîåâàëè. “Ìèíóâøåå”
2005., ñ. 47.
3
Âèæ Àí÷åâ, Ñ. Áàëêàíèòå ­ íà÷èí íà óïîòðåáà 1918­1938 ã. Óíèâåðñèòåòñêî
èçäàòåëñòâî “Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé” Â. Òúðíîâî, 2006.
4
Áàòþê, Â. È. Èñòîêè “õîëîäíîé âîéíû”: ñîâåòñêî-àìåðèêàíñêèå îòíîøåíèÿ â 1945-
1950 ãã. Ì., 1992.; Áàòþê, Â. È., Åâñòàôüåâ Ä. Ã. Ãåîïîëèòè÷åñêèé êîíòåêñò íà÷àëà “õîëîäíîé
âîéíû”: óðîêè äëÿ 90-õ ãîäîâ ­ ÑØÀ, Êàíàäà: ýêîíîìèêà, ïîëèòèêà, èäåîëîãèÿ. 1994. ¹ 10.;
Õîëîäíàÿ âîéíà. ­ http://www.patriotica.ru/enemy/coldwar.html ­ êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1
äåêåìâðè 2008 ã.; ÑØÀ ­ Çàïàäíàÿ Åâðîïà: ïàðòíåðñòâî è ñîïåðíè÷åñòâî. Ì.: Íàóêà, 1978;
Òðîôèìåíêî, Ã. À. ÑØÀ: ïîëèòèêà, âîéíà, èäåîëîãèÿ. Ì: Ìûñëü, 1976.; Ôðèäìàí, Ì. Äæ.
Õîëîäíàÿ âîéíà: èñïûòàíèå àìåðèêàíñêîé ìîùè è ïðîâåðêà èäåàëîâ. ­ Ìåæäóíàðîäíûå
îòíîøåíèÿ ÑØÀ: âàæíåéøèå ñîáûòèÿ. Âíåøíÿÿ ïîëèòèêà. Àïðåëü 2006 ã. ò. 11, ¹ 1.; Ýëëâóä,
Ä. Ó. Ïëàí Ìàðøàëëà: ñòðàòåãèÿ, êîòîðàÿ ïðèíåñëà ïëîäû. - Ìåæäóíàðîäíûå îòíîøåíèÿ
ÑØÀ : âàæíåéøèå ñîáûòèÿ. Âíåøíÿÿ ïîëèòèêà. Àïðåëü 2006 ã. ò. 11, ¹ 1.; Øåíèí, Ñ. Þ.
Èñòîðèÿ õîëîäíîé âîéíû. Èçäàòåëüñòâî Ñàðàòîâñêîãî óíèâåðñèòåòà 2003.; Òàõíåíêî,
Ã. Àíàòîìèÿ îäíîãî ïîëèòè÷åñêîãî ðåøåíèÿ (ê 45-ëåòèþ ïëàíà Ìàðøàëëà) ­ Ìåæäóíàðîäíàÿ
æèçíü. 1992. ¹ 5.; Ïëàùèíñêèé, À. Ýêîíîìè÷åñêàÿ äèïëîìàòèÿ ÑØÀ. Ïëàí Ìàðøàëëà è
äîêòðèíà Òðóìýíà êàê ýëåìåíòû îäíîé ñòðàòåãèè. ­ Áåëîðóññêèé æóðíàë ìåæäóíàðîäíîãî
ïðàâà è ìåæäóíàðîäíûõ îòíîøåíèé, 2003, 4.; Ïëàùèíñêèé, À. Ïëàí Ìàðøàëëà âî âíåøíåé
ïîëèòèêå ÑØÀ. ­ Áåëîðóññêèé æóðíàë ìåæäóíàðîäíîãî ïðàâà è ìåæäóíàðîäíûõ îòíîøåíèé,
2001, 1.; Íàðèíñêèé, Ì. Ì. ÑÑÑÐ è ïëàí Ìàðøàëëà - Íîâàÿ è íîâåéøàÿ èñòîðèÿ. 1993. ¹ 2.;
Õëîáóñòîâ, Î. Êòî æå áûë îòöîì “õîëîäíîé âîéíû”?. ­ http://www.fsb.gov.ru/history/autors/
hlobustov4.html ­ êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè 2008 ã. .; Ëåíàðä Ò. Ñòóäåíàòà âîéíà è
îòâúä íåÿ: ïåðñïåêòèâè âúâ âúíøíàòà ïîëèòèêà íà Ñúåäèíåíèòå ùàòè. ­ Ëèòåðàòóðåí
âåñòíèê, 16, 25.04 ­ 01. 05. 2001. Áîãäàíîâ Â. Áàøàð Àñàä: Õîëîäíàÿ âîéíà ïðîäîëæàåòñÿ. ­
Ðîññèéñêàÿ ãàçåòà, ¹ 3753, 22 àïðåëÿ 2005.; Èëëàðèîíîâ À. Ïðîõëàäíàÿ âîéíà. ­ Êîììåðñàíòü,
¹ 83, 2006.; Âèíîãðàäñêàÿ Ò. Çà ãðàíüþ “õîëîäíîé âîéíû”. ­ Îáîçðåâàòåëü ­ Observer, ¹ 22,
1993.

370
 5
Õðóùåâ, Í. Ñ. Âðåìÿ. Ëþäè. Âëàñòü. (Âîñïîìèíàíèÿ â 4-õ êí.), êí. 2. ÷. 4.
Èíôîðìàöèîííî-èçäàòåëüñêàÿ êîìïàíèÿ “Ìîñêîâñêèå Íîâîñòè”, 1999.; Øëåçèíãåð, À. Öèêë
àìåðèêàíñêîé èñòîðèè. Ì., 1992.; Àõàëêàöè, Ä. Ñ. Áåðëèíñêèé êðèçèñ 1948 ã. Â ñîâåòñêî-
àìåðèêàíñêèõ îòíîøåíèÿõ ­ Íîâàÿ è íîâåéøàÿ èñòîðèÿ 1995 ¹6.; Èñòîðèÿ âíåøíåé ïîëèòèêè
ÑÑÑÐ: 1917­1985 (â 2-õ òîìàõ), ïîä ðåä. À. À. Ãðîìûêî, Á. Í. Ïîíîìàð¸âà. Ì, Íàóêà, 1986.;
Êèñèíäæúð, Õ. Äèïëîìàöèÿòà. Òðóä 1997.; Àìáðîóç, Ñ. È. Ñòðåìåæ êúì ãëîáàëèçúì.
Àìåðèêàíñêàòà âúíøíà ïîëèòèêà îò 1938 äî íà÷àëîòî íà 90-òå ãîäèíè. Ñ., 1995.; Ìàðè-Ôðàíñ
Êðèñòîô ×àêàëîô. Èçãðàæäàíåòî íà îáåäèíåíà Åâðîïà 1945­1990. Îñíîâíè åòàïè è
ïðîáëåìè. ÊÀÌÀ 2000.; Ìèð÷åâà, Õð. Ãëîáàëíàòà êîíôðîíòàöèÿ â ãëîáàëíàòà ïîëèòèêà.
Èñòîðèÿ íà ìåæäóíàðîäíèòå îòíîøåíèÿ (1945­1995). Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî “Ñâ.
Êëèìåíò Îõðèäñêè” Ñ., 1999.; Ìèð÷åâà, Õð. Èñòîðèÿ íà ìåæäóíàðîäíèòå îòíîøåíèÿ â íàé-
íîâî âðåìå. Êíèãà ïúðâà. ÑÎÔÈ-Ð 2002.; Ìèð÷åâà, Õð. Âúðõó íÿêîè âúïðîñè íà àíãëî-
àìåðèêàíñêèòå ïðîòèâîðå÷èÿ â Áëèçêèÿ Èçòîê (1945-1955). // Áúëãàðèÿ è åâðîïåéñêèòå ñòðàíè
ïðåç ÕIÕ­ÕÕ âåê. Ñ., 1975., ñ. 303-314.; Âîëîêèòèíà, Ò. Â., Ã. Ï. Ìóðàøêî, À. Ô. Íîñêîâà, Ò.
À. Ïîêèâàéëîâà. Ìîñêâà è Âîñòî÷íàÿ Åâðîïà. Ñòàíîâëåíèå ïîëèòè÷åñêèõ ðåæèìîâ ñîâåòñêîãî
òèïà 1949-1953. Ìîñêâà ÐÎÑÑÏÝÍ 2002.; Ëóêà÷, Äæ. Êðàÿò íà ÕÕ âåê è êðàÿò íà ìîäåðíàòà
åïîõà. ÎÁÑÈÄÀÍ Ñîôèÿ 1994.; Äîáðèíèí, À. Ñòðîãî ñåêðåòíî. ÏÐÎÇÎÐÅÖ &ÒÐÓÄ, 2005.;
Êðåéòîð, Íèêîëàé ôîí. Îò Äîêòðèíû Ìîíðî äî íîâîãî ìèðîâîãî ïîðÿäêà. ­ http://
www.analysisclub.ru/index.php?page=hist&art=2031 ­ êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè
2008 ã.; Òèìîòè, Ãàðòúí Àø. Ñâîáîäíèÿò ñâÿò. Àìåðèêà, Åâðîïà è èçíåíàäâàùîòî áúäåùå íà
Çàïàäà. ÎÁÑÈÄÀÍ Ñ., 2005.; Ñóàéöúð, Ï. Ïîáåäà. Òàéíàòà ñòðàòåãèÿ íà Ðåéãúí çà ðàçáèâàíå
íà ÑÑÑÐ. Òðóä Ñ., 1999.; Ñòðàíû Çàïàäíîé Åâðîïû è ÑØÀ ïîñëå Âòîðîé ìèðîâîé âîéíû. //
http://www.tspu.tula.ru/res/hist/rodovitch/Rod01.htm ­ êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè
2008 ã.; ÑØÀ ïîñëå Âòîðîé ìèðîâîé âîéíû. ­ http://www.tspu.tula.ru/res/hist/rodovitch/
Rod02.htm ­ êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè 2008 ã.; Ìóðàøêî, Ã., À Íîñêîâà. Ñîâåòñêèé
ôàêòîð â ïîñëåâîåííîé Âîñòî÷íîé Åâðîïå 1945­1948 ­ Ñîâåòñêàÿ âíåøíÿÿ ïîëèòèêà â ãîäû
õîëîäíîé âîéíû (1945-1985). ­ Ì., 1995; Êåíåäè, Ï. Âúçõîä è ïàäåíèå íà âåëèêèòå ñèëè.
Èêîíîìè÷åñêè ïðîìåíè è âîåííè êîíôëèêòè ÕV­ÕÕ â. ò. 2. Ñ., 1997.; ßçüêîâà, À. À. Âîñòî÷íàÿ
Åâðîïà â ïîëèòèêå ÑÑÑÐ è ÑØÀ ­ Íîâàÿ è íîâåéøàÿ èñòîðèÿ 1991 ¹3.; Äîáðûíèí, À. Íàøè
îòíîøåíèÿ ñ ÑØÀ ­ Ìåæäóíàðîäíûå îòíîøåíèÿ. 1997. ¹ 8.; Êîðòóíîâ, Ñ. Õîëîäíàÿ âîéíà:
ïàðàäîêñû îäíîé ñòðàòåãèè. ­ Ìåæäóíàðîäíàÿ æèçíü. 1998. ¹ 8.; “Ïëàí Ìàðøàëëà” ñîçäàë
åäèíóþ Åâðîïó. ­ http://www.washprofile.org/?q=ru/node/676 ­ êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1
äåêåìâðè 2008 ã. ; Àìåðèêàíñêîå îáùåñòâî íà ïîðîãí XXI âåêà: èòîãè, ïðîáëåìû, ïåðñïåêòèâû:
Ìàòåðèàëû II íàó÷íîé êîíôåðåíöèè. ÌÃÓ 1995 ã. ­ http://www.amstud.msu.ru/full_text/texts/
conf1995/contenets.htm - êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè 2008 ã.; Ìàëàõà, Â. Í. Îò Ïëàíà
Ìàðøàëëà äî ïðîãðàììû Òàñèñ (òåçèñû äîêëàäà). ­ http://www.edc.spb.ru/activities/confer-
ences/40years/malakha.html - êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè 2008 ã.; Âîëãèí, Ï. Àíãëèÿ
è Çàïàäíàÿ Ãåðìàíèÿ. Èíñòèòóò ìåæäóíàðîäíûõ îòíîøåíèé. Èçäàòåëüñòâî ÈÌÎ. Ìîñêâà ­
1957 ãã. Áîãàòóðîâ À. Ä. Âåëèêèå äåðæàâû íà Òèõîì îêåàíå. Èñòîðèÿ è òåîðèÿ ìåæäóíàðîäíûõ
îòíîøåíèé â Âîñòî÷íîé Àçèè ïîñëå âòîðîé ìèðîâîé âîéíû (1945­1995). Ì.: Êîíâåðò ­ ÌÎÍÔ,
1997.; Óòêèí, À. È. Àìåðèêàíñêàÿ ñòðàòåãèÿ äëÿ ÕÕ â. Ì.: Ëîãîñ, 2000.; Ñîâåòñêèé ñîþç è
ñòðàíû Âîñòî÷íîé Åâðîïû: ýâîëþöèÿ è êðóøåíèå ïîëèòè÷åñêèõ ðåæèìîâ (ñåðåäèíà 40-õ –
êîíåö 80-õ ãã. ÕÕ â.). Ìàòåðèàëû êðóãëîãî ñòîëà. -Èñòîðèÿ ÑÑÑÐ. 1991. ¹ 1. ×îìñêè, Í.
Êàêâî âñúùíîñò èñêà ÷è÷î Ñàì. “Íîâà Çîðà” Ñ., 2001.; Ëàí, Â. È. ÑØÀ â âîåííûå è
ïîñëåâîåííûå ãîäû: 1940—1960 ãã. Ì., 1964.)

371
 6
Äèìèòðîâ Ã. Äíåâíèê (9 ìàðò 1933 ­ 6 ôåâðóàðè 1949). Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî
Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè. Ñîôèÿ, 1997.; Çëîáèí Í. Â. Íåèçâåñòíûå àìåðèêàíñêèå àðõèâíûå
ìàòåðèàëû î âûñòóïëåíèå Ó. ×åð÷èëëÿ 5. III. 1946. // Íîâàÿ è íîâåéøàÿ èñòîðèÿ, ¹ 2, 2000.;
Ïëàí Äàëëåñà (öåëè ÑØÀ â âîéíå ïðîòèâ Ðîññèè). // http://www.patriotica.ru/enemy/
dalles_plan.html ­ êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè 2008 ã. ; Ñîâåòñêèé ôàêòîð â Âîñòî÷íîé
Åâðîïå. 1944­1953. Ò. 1. 1944­1948. Äîêóìåíòû. Ì.: ÐÎÑÑÏÝÍ, 1999.; Õðèñòîìàòèÿ ïî
íîâåéøåé èñòîðèè Ðîññèè 1917­2004. ×àñòü âòîðàÿ 1945­2004. ÄÐÎÔÀ Ìîñêâà 2005.;
Âîñòî÷íàÿ Åâðîïà â äîêóìåíòàõ ðîññèéñêèõ àðõèâîâ 1944­1953 ãã. Ò. I. 1944­1948. Ìîñêâà ­
Íîâîñèáèðñê 1997.; Âîñòî÷íàÿ Åâðîïà â äîêóìåíòàõ ðîññèéñêèõ àðõèâîâ 1944­1953 ãã. Ò. ²².
1949-1953 ãã. Ìîñêâà-Íîâîñèáèðñê 1998.; Ïðåïèñêà íà ïðåäñåäàòåëÿ íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò
íà ÑÑÑÐ ñ ïðåçèäåíòèòå íà ÑÀÙ è ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëèòå íà Âåëèêîáðèòàíèÿ ïî âðåìå
íà Âåëèêàòà îòå÷åñòâåíà âîéíà 1941­1945. Ñ., 1983.
7
Ñåìåðäæèåâ, À. Ïðåæèâÿíîòî íå ïîäëåæè íà îáæàëâàíå. ÒÐÓÄ Ñ., 2004.; Áàåâà, È.,
Å. Êàëèíîâà. Ñëåäâîåííîòî äåñåòèëåòèå íà áúëãàðñêàòà âúíøíà ïîëèòèêà (1944-1955). Ñ.,
2003.; Áàåâà, È., Å. Êàëèíîâà. Áúëãàðñêèòå ïðåõîäè 1939­2005. ÏÀÐÀÄÈÃÌÀ 2005.; Êàëèíîâà,
Å. Ïîáåäèòåëèòå è Áúëãàðèÿ (1939­1945). Ñ., 2004.; Ìîøàíîâ, Ñ. Ìîÿòà ìèñèÿ â Êàéðî. Ñ.,
1991.; Ìàí÷åâ, Êð. Íàöèîíàëíèÿò âúïðîñ íà Áàëêàíèòå. ËÀÍÑ Ñ., 1995.; Ìè÷åâ, Ä.
Ìàêåäîíñêèÿò âúïðîñ è áúëãàðî-þãîñëàâñêèòå îòíîøåíèÿ (9 ñåïòåìâðè 1944­1949).
Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî “Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè” Ñ., 1994; Âàñèëüåâà, Í., Â. Ãàâðèëîâ.
Áàëêàíñêèé òóïèê?… Èñòîðè÷åñêàÿ ñóäüáà Þãîñëàâèè â ÕÕ âåêå. “Ãåÿ èòåðóì” 2000.; Îãíÿíîâ,
Ë. Äúðæàâíî-ïîëèòè÷åñêàòà ñèñòåìà íà Áúëãàðèÿ 1944­1948. ÁÀÍ 1993.; Õàêîâ, Äæ.
Áàëêàíñêè ïàêò ­ 1953 ã. ­ Ìåæäóíàðîäíè îòíîøåíèÿ, 6, 1992., ñ. 3­16.; Õàêîâ, Äæ. Èñòîðèÿ
íà Òóðöèÿ ïðåç ÕÕ â. Ñ., 2000.; Ùåðåâ, Ï. Ïîëèòè÷åñêàòà êðèçà â Ãúðöèÿ (1958­1967). Ñ.,
1989.; Âóòîâ, Ï. Ïî ìîÿ äúëúã äèïëîìàòè÷åñêè ïúò. ÅÐÀ Ñ., 2004.; Õðèñòàêóäèñ, À.
Ìíîãîñòðàííî ñúòðóäíè÷åñòâî â Þãîèçòî÷íà Åâðîïà è åâðîïåéñêàòà èíòåãðàöèÿ. Õåðîí
ïðåñ Ñàôèÿ 2000.; Äàíîâà, Í., À. Õðèñòàêóäèñ. Èñòîðèÿ íà Íîâà Ãúðöèÿ. Ñ., 2003.; Ãàðòõîô,
Ð. Ñâèäåòåëñòâà çà ñòóäåíàòà âîéíà. ÈÊ “Óíèñêîðï” 2001.; Haynes, M. The Rhetoric of Eco-
nomics: Cold War Representation of Development in the Balkans, in: A. Hammond, (ed), The
Balkans and the West, Constructing the European Other, 1945­2003, Hampshire 2004.; Jankovic,
B. M. The Balkans in International Relations, Macmillian Press, London 1988.; Braun, A. Small-
State Security in the Balkans, New Jersey 1983.; Jelavich, B. History of the Balkans ­ Twentieth
Century, Cambridge University Press, Cambridge 1983.; Gallagher, T. Theft of a Nation, Romania
since Communism, Hurst & Company, London 2005.; Pavkoviæ A. Why did Yugoslavia Disinte-
grate? Is There a Conclusive Answer?, Journal of Southern Europe and the Balkans, Vol. 6, No.
3, 2004.; Coufoudakis, V. The Cyprus Question: International Politics and the Failure of Peace-
making, in: T. A. Couloumbis, T. Kariotis, F Bellou (eds) Greece in the Twentieth Century,
Hellenic Foundation for European and Foreign Policy, Frank Cass, London 2003.
8
Áàòþê, Â., Åâñòàôüåâ Ä. Ïåðâûå çàìîðîçêè. Cîâåòñêî-àìåðèêàíñêèå îòíîøåíèÿ â
1945­1950 ãã. Ì. 1995., ñ. 5.
9
Ïàê òàì.
10
Êåííàí, Äæ. Èñòîêè ñîâåòñêîãî ïîâåäåíèÿ. ­ ÑØÀ: ýêîíîìèêà, ïîëèòèêà, èäåîëîãèÿ.
¹ 12, 1989. ñ. 46.
11
Áàòþê, Â., Åâñòàôüåâ Ä. Ïåðâûå çàìîðîçêè... ñ. 7­8.
12
Ïî ïîäðîáíî ïî òîçè âúïðîñ Âèæ Àìáðîóç, Ñ. È. Ñòðåìåæ êúì ãëîáàëèçúì.
Àìåðèêàíñêàòà âúíøíà ïîëèòèêà îò 1938 äî íà÷àëîòî íà 90-òå ãîäèíè. “Ïåòúð Áåðîí” Ñ., ñ.
66­67 è ñë.

372
 13
Kitchen, M. British policy towards the Soviet Union during the Second World War. ­
Houndsmills; L., 1986., p.14) Íÿêîëêî ìåñåöà ïðåäè êðàÿ íà âîéíàòà (ìàðò 1945 ã.
14
Èíäóêàåâà, Í. Ñ. Èñòîðèÿ ìåæäóíàðîäíûõîòíîøåíèé..., ñ. 162.
15
Kitchen, M. . British policy towards the Soviet Union... p. 233­234.; Áåðåæêîâ, Â. M.
Êàê ÿ ñòàë ïåðåâîä÷èêîì Ñòàëèíà. — Ì.: ÄÝÌ, 1993., ñ. 323­326; Òîâà ïîñëåäíî ñúîòíîøåíèå
äàâà Ãóíåâ, Ã., Èë÷åâ, È. Óèíñòúí ×úð÷èë è Áàëêàíèòå. Ñ., 1989., ñ. 231.; Roberts, G. Beware
Greek Gifts: The Churchill-Stalin “Percentages” agreement of October 1944. // Ìèð èñòîðèè
2001, 1. ­ http://www.historia.ru/2003/01/roberts.htm ­ êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè 2008
ã. è Ïåòåð Êàëâîêîðåñè. Âèæ Êàëüâîêîðåññè, Ï. Ìèðîâàÿ ïîëèòèêà 1945­2000. êí. 1. Ì. 2003.,
ñ. 5;  ñâîèòå ñïîìåíè ×úð÷èë ïèøå ñàìî çà ïîñòèãíàòàòà ìåæäó íåãî è Ñòàëèí äîãîâîðåíîñò,
íå ñå ñïîìåíàâà çà íàïðàâåíàòà ïî îòíîøåíèå íà Áúëãàðèÿ ïðîìÿíà, êàòî íå äàâà íèêàêâè
ïîäðîáíîñòè è çà ïðîäúëæèëèòå íà ñëåäâàùèÿ äåí ïàçàðëúöè ìåæäó Ìîëîäîâ è Èäúí.
Ìíîãî èíòåðåñíà å ñúäáàòà íà òàçè áåëåæêà. Ñëåä îäîáðåíèåòî îò Ñòàëèí, îòáåëÿçàíî ÷ðåç
ñòàíàëîòî èçâåñòíî “äðàñâàíå” âúðõó íåÿ, àíãëèéñêèÿò ïðåìèåð, êîéòî ÿâíî íå å î÷àêâàë
òîëêîâà áúðçî è ëåñíî ðàçðåøàâàíå íà âúïðîñà ïîïèòàë: “Íå å ëè ìíîãî öèíè÷íî, ÷å íèå
ðåøèõìå òîçè âúïðîñ, èìàù ñúäáîâíî çíà÷åíèå çà ìèëèîíè õîðà, òàêà åêñòðåìíî? Õàéäå äà
èçãîðèì òàçè õàðòèéêà”. Íà êîåòî Ñòàëèí îòãîâîðèë: “Íå, çàïàçåòå ÿ çà ñåáå ñè.” Âèæ.
×åð÷èëëü, Ó. Âòîðàÿ ìèðîâàÿ âîéíà. Èçáðàííûå ñòðàíèöû. Ì.: Ïàíîðàìà, 1998., ñ. 383­384.
16
Ñòàâà âúïðîñ çà èçäàäåíè îò Êîëóìáèéñêèÿ óíèâåðñèòåò äîêóìåíòè ñâúðçàíè ñúñ
“ñòóäåíàòà âîéíà”, ïîä ðåäàêöèÿòà íà Òîìàñ Åòöîëä è Äæîí Õàäèñ “Ñäúðæàíå. Äîêóìåíòè
çà àìåðèêàíñêàòà âúíøíà ïîëèòèêà è ñòðàòåãèÿ 1945­1950 ã.” Âèæ: Prof. Dr. Nikolai von
Kreitor. The Geopolitics of containment. ­ http://www.helicop.chat.ru/rus57.htm ­ êàêòî å
èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè 2008 ã.
17
LaFeber, W. The Evolution of the Monroe Doctrine from Monroe to Reagan in Redifining
the Past. Eassays in honor of Wiliam Appleman Williams - Oregon State University Press, Covvaless,
Oregon, 1986., p. 123.
18
Íèêîëàé ôîí Êðåéòîð. Îò Äîêòðèíû Ìîíðî äî íîâîãî ìèðîâîãî ïîðÿäêà. ­ http://
www.analysisclub.ru/index.php?page=hist&art=2031 ­ êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè
2008
19
Lukac, G. “The Destruction of Reason” , Humanities Press, Atlantic Highlights, 1981., p.
801.
20
Williams, W. The Tragedy of American Diplomacy. New York, 1962., p. 112. Çà
àìåðèêàíñêèòå ïëàíîâå ñëåä Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà Âèæ îùå: Caplan, L. Frederick Jackson
Turner and Imperialism, Social Science, XXVII (January, 1952) p. 12-16 è Williams, W. The
Frontier Thesis and American Foreign Policy, Pacific Historical Review, XXIV (November 1955)
p. 379-395. – Öèòèðàíè ïî: Òðîôèìåíêî, Ã. À. Íîâûé ïåðåäåë ìèðà? // ÑØÀ. Êàíàäà:
Ýêîíîìèêà, ïîëèòèêà, êóëüòóðà. 3. 1998., ñ. 17.
21
Luce, H. R. The American ñentury. New York: Time, 1941. ð. 1­18. ­ öèò. ïî: Ïëàùèíñêèé
Àë. Íà÷àëüíûé ïåðèîä “õîëîäíîé âîéíû” è ôîðìèðîâàíèå êîíöåïöèè ãëîáàëüíîãî ëèäåðñòâà
ÑØÀ. ­ Áåëîðóññêèé æóðíàëü 2002/1. ­ http://evolutio.info/
index.php?option=com_content&task=view&id=478&Itemid=53 ­ êàêòî å èíäèêñèðàíî íà 1
äåêåìâðè 2008 ã.
22
Ãðàéíåð, Á. Àìåðèêàíñêàÿ âíåøíÿÿ ïîëèòèêà îò Òðóìýíà äî íàøèõ äíåé. Ì., 1986.,
ñ. 19.
23
Áàòþê, Â. È., Åâñòàôüåâ Ä. Ã. Ãåîïîëèòè÷åñêèé êîíòåêñò íà÷àëà “õîëîäíîé âîéíû”:
óðîêè äëÿ 90-õ ãîäîâ // ÑØÀ, Êàíàäà: ýêîíîìèêà, ïîëèòèêà, èäåîëîãèÿ. 10. 1994., ñ. 95.

373
 24
Áæåçèíñêèé, Ç. Âåëèêàÿ øàõìàòíàÿ äîñêà. Ãîñïîäñòâî Àìåðèêè è å¸ ãåîñòðàòåãè÷åñ-
êèå èìïåðàòèâû. Ì., Ìåæäóíàðîäíûå îòíîøåíèÿ, 1999., ñ. 52.
25
«Äëèííûå òåëåãðàììû». Äîêóìåíòû íà÷àëà «õîëîäíîé âîéíû». Òîìñê, 1997., ñ. 3-
4.; Centerstage. American Diplomacy since World War II / Ed. by Brown Ñ. New York: Holmes &
Meier Publishers, Inc., 1990., ð. 52.
26
Spanier, J.W. American Foreign Policy since World War II. Washington, 1992., p. 35.
27
Äèïëîìàòû âñïîìèíàþò. Ìèð ãëàçàìè âåòåðàíîâ äèïëîìàòè÷åñêîé ñëóæáû. Ì.,
1997., ñ. 44.
28
Àø, Ò. Ã. Ñâîáîäíèÿò ñâÿò. Àìåðèêà, Åâðîïà è èçíåíàäâàùîòî áúäåùå íà Çàïàäà.
ÎÁÑÈÄÀÍ Ñ., 2005., ñ. 52-53.
29
Ïî âúïðîñà çà Ïðîëèâèòå Âèæ ïî-ïîäðîáíî: ÑØÀ è âíåøíèé ìèð. Ìàòåðèàëû IV
íàó÷íîé êîíôåðåíöèè àññîöèàöèè èçó÷åíèÿ ÑØÀ. Ì., 1997., ñ. 28­31.; Äðàíîâ, Á.
×åðíîìîðñêèå ïðîëèâû: ìåæäóíàðîäíî-ïðàâîâîé ðåæèì. Ì., 1948., ñ. 222­234.
30
Ñîâåòñêèé Ñîþç íà ìåæäóíàðîäíûõ êîíôåðåíöèÿõ ïåðèîäà... ò. 4.,... ñ. 216-217, 245,
253. Âèæ ïî öÿëàñòíîòî ðàçâèòèå íà âúïðîñà Õàêîâ, Äæ. Èñòîðèÿ íà Òóðöèÿ ïðåç ÕÕ â. Ñ.,
2000., ñ. 200-205.
31
Ñåëèì Ñàðïåð å òóðñêèÿò ïîñëàíèê â ÑÑÑÐ – áåë. ìîÿ.
32
Ñîâåòñêèé Ñîþç íà ìåæäóíàðîäíûõ êîíôåðåíöèÿõ ïåðèîäà Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé
âîéíû 1941-1945. Ò. 6. Áåðëèíñêàÿ (Ïîòñäàìñêàÿ) êîíôåðåíöèÿ..., ñ. 477.
33
Åòî è òåêñòà íà äâåòå “ðàçëè÷íè” òî÷êè îò íîòàòà: 4. Èçðàáîòâàíåòî íà íîâèÿ ðåæèì
íà Ïðîëèâèòå äà å îò êîìïåòåíöèÿòà íà ÷åðíîìîðñêèòå äúðæàâè; 5. Òóðöèÿ è ÑÑÑÐ êàòî
íàé-çàèíòåðåñîâàíè îò ñèãóðíîñòòà è ñâîáîäíîòî òúðãîâñêî êîðàáîïëàâàíå ïðåç Ïðîëèâèòå
äà îñèãóðÿò ñúñ ñúâìåñòíè ñðåäñòâà òÿõíàòà çàùèòà. ­ Õàêîâ, Äæ. Ïðîëèâèòå êàòî ôàêòîð
âúâ âúíøíàòà ïîëèòèêà íà Òóðöèÿ â ïúðâèòå ñëåäâîåííè ãîäèíè.// Áàëêàíèòå â
ìåæäóíàðîäíèòå îòíîøåíèÿ 1944­1948. Ñ., 1984., ñ. 187.; Äàíèëîâ, À. À., Ïûæèêîâ, À. Â.
Ðîæäåíèå ñâåðõäåðæàâû: ÑÑÑÐ â ïåðâûå ïîñëåâîåííûå ãîäû. ­ Ì.: ÐÎÑÑÏÝÍ, 2001., ñ. 29.
34
Íà 27 ñåïòåìâðè 1941 ã. ïî èíèöèàòèâà íà ëåâèöàòà â ïîëèòè÷åñêèÿ ñïåêòúð íà
Ãúðöèÿ ñå ñúçäàâà Íàöèîíàëåí îñâîáîäèòåëåí ôðîíò ­ ÅÀÌ, êîéòî çà ñðàâíèòåëíî êðàòúê
ñðîê îáåäèíÿâà ãðúöêèÿ íàðîä è ãîäèíà ïî-êúñíî èìà âå÷å ìèëèîí è ïîëîâèíà ÷ëåíîâå. Íà
16 ôåâðóàðè 1942 ã. Ãðúöêàòà êîìóíèñòè÷åñêà ïàðòèÿ ­ ÃÊÏ è ÅÀÌ ôîðìèðàò Ãðúöêà
íàðîäíà îñâîáîäèòåëíà àðìèÿ ­ ÅËÀÑ. Òÿ îðãàíèçèðà ñâîè ïàðòèçàíñêè îòðÿäè êîèòî âîäÿò
ñúïðîòèâàòà ñðåùó ãåðìàíñêèòå îêóïàòîðè â öÿëàòà ñòðàíà. Ïðåç ëÿòîòî íà 1944 ã. ÅËÀÑ
íàáðîÿâà 130 õèë. ÷îâåêà. Âîåíåí ðúêîâîäèòåë íà ÅËÀÑ å ãåí. Ñ. Ñàðàôèñ, à ïîëèòè÷åñêè
ðúêîâîäèòåë ­ Àðèñ Âåëóõèîòèñ. Âèæ. Äàíîâà Í. Õðèñòàêóäèñ À. Èñòîðèÿ íà íîâà Ãúðöèÿ.
Ñ., 2003., ñ. 264.
35
Ñòàâà âúïðîñ çà ñëåäíèòå ñúïðîòèâèòåëíè îðãàíèçàöèè: Íàöèîíàëåí ðåïóáëèêàí-
ñêè ãðúöêè ñúþç ­ ÅÄÅÑ, ðúêîâîäåí îò Í. Çåðâàñ è Ê. Ïèðîìàãëó, ïîääúðæàù òåñíè âðúçêè
ñ Í. Ïëàñòèðàñ è ëåâèòå ëèáåðàëè, êàêòî è ñúñ ñúçäàäåíàòà ïî-êúñíî îðãàíèçàöèÿ
Íàöèîèíàëíî è ñîöèàëíî îñâîáîæäåíèå ­ ÅÊÊÀ íà Ä. Ïñàðîñ è Ã. Êàðòàëèñ. ­ Ïàê òàì.
36
Ãóíåâ, Ã., Èë÷åâ, È. Óèíñòúí ×úð÷èë è..., ñ. 201, 203.
37
Òðÿáâà äà ñå èìà ïðåäâèä, ÷å ïî ñúùîòî âðåìå ­ þëè 1944 ã. ­ ñïîðåä ñïîðàçóìåíèåòî
Áðåòúí Óóäñ ñå ïðåäâèæäà ñúçäàâàíåòî íà äâå ìåæäóíàðîäíè îðãàíèçàöèè Ìåæäóíàðîäåí
âàëóòåí ôîíä (ÌÂÔ) è Ìåæäóíàðîäíà áàíêà çà âúçñòàíîâÿâàíå è ðàçâèòèå (ÌÁÂÐ), èçâåñòíà
îùå êàòî Ñâåòîâíà áàíêà.
38
Àìáðîóç, Ñ. È. Ñòðåìåæ êúì ãëîáàëèçúì. Àìåðèêàíñêàòà âúíøíà..., ñ. 94­95.

374
 39
Êèñèíäæúð, Õ. Äèïëîìàöèÿòà. Òðóä, 1997., ñ. 398.
40
Èñòîðèÿ íà äèïëîìàöèÿòà. Ò. 5, êí. 1. Ñ., 1978.ñ. 269.
41
Íèêîëàé, ôîí Êðåéòîð. Îò Äîêòðèíû Ìîíðî äî...,; Êåíåäè, Ï. Âúçõîä è ïàäåíèå íà
âåëèêèòåñèëè. Èêîíîìè÷åñêè ïðîáëåìè è âîåííè êîíôëèêòè ÕV­ÕÕ âåê. Ñ., 1997., ñ. 41.
42
Êàêòî ñòàâà ÿñíî, ïðè ïðàêòè÷åñêîòî ïðèñòúïâàíå êúì ôèíàíñèðàíåòî íà Çàïàäíà
Åâðîïà, îòïóñíàòèòå îò Äúðæàâíèÿ äåïàðòàìåíò ñðåäñòâà ñà îêîëî 2/3 îò ïðåäâàðèòåëíî
ïðåäëîæåíèòå. – áåë. ìîÿ.
43
Íàðèíñêèé, Ì. Ì. ÑÑÑÐ è ïëàí Ìàðøàëëà. ­ http://www.xserver.ru/user/ccipm/-
êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 þíè 2007 ã. ; “Ïëàí Ìàðøàëëà” ñîçäàë åäèíóþ Åâðîïó. -http://
www.washprofile.org/?q=ru/node/676) - êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè 2008ã.
44
Íàðèíñêèé, Ì. Ì. ÑÑÑÐ è ïëàí Ìàðøàëëà.... “Ïëàí Ìàðøàëëà” ñîçäàë... Âèæ îùå
ïî âúïðîñà è: Íàðèíñêèé, Ì. Ì. ÑÑÑÐ è ïëàí Ìàðøàëëà // Íîâàÿ è íîâåéøàÿ èñòîðèÿ. 2,
1993.; Ýëëâóä, Ä. Ó. Ïëàí Ìàðøàëëà: ñòðàòåãèÿ, êîòîðàÿ ïðèíåñëà ïëîäû. ã. ò. // Ìåæ-
äóíàðîäíûå îòíîøåíèÿ ÑØÀ : âàæíåéøèå ñîáûòèÿ. Âíåøíÿÿ ïîëèòèêà. Àïðåëü 2006.; Ïëà-
ùèíñêèé, À. Ïëàí Ìàðøàëëà âî âíåøíåé ïîëèòèêå ÑØÀ. // Áåëîðóññêèé æóðíàë ìåæ-
äóíàðîäíîãî ïðàâà è ìåæäóíàðîäíûõ îòíîøåíèé, 1, 2001 ­ http://evolutio.info/index.php?
option=com_content&task=view&id=415&Itemid=52 ­ êàêòî å èíäåêñèðàíî íà 1 äåêåìâðè
2008 ã..
45
Àìáðîóç, Ñ. È. Ñòðåìåæ êúì ãëîáàëèçúì. Àìåðèêàíñêàòà âúíøíà..., ñ. 105­106.
46
Åñòóëèí, Ä. Èñòèíàòà çà êëóáà „Áèëäåðáåðã”. Çàãîâîðúò íà ñâðúõáîãàòèòå. Ñ.,
2005, ñ. 172­173.

375