AURKIBIDEA

1. Sarrera...........................................................................................................................................................
2. Marko teorikoa..............................................................................................................................................
2.1 Generoa eta sexua.................................................................................................................................
2.2 Genero estereotipoak.............................................................................................................................
2.3 Gorputz hezkuntzako estereotipoak.........................................................................................................
2.4 Genero faktoreak....................................................................................................................................
2.4.1 Espazioen kudeaketa....................................................................................................................
2.4.2 Taldekatzeak.................................................................................................................................
2.4.3 Materiala........................................................................................................................................
2.4.4 Protagonismoa eta parte-hartzea..................................................................................................
2.4.5 Erabilitako hizkuntza......................................................................................................................
2.5 Curriculum ezkutua.................................................................................................................................
2.6 Hezkidetza..............................................................................................................................................
2.7 Irakaslearen papera................................................................................................................................
3. Helburuak......................................................................................................................................................
4. Metodoa.........................................................................................................................................................
4.1 Testuingurua eta partehartzaileak..........................................................................................................
4.2 Prozedura (kronograma)........................................................................................................................
4.3 Informazioa jasotzeko tresnak................................................................................................................
4.4 Informazioaren analisiaren prozesua (Kategoria Sistema)....................................................................
5. Kodifikazioa..................................................................................................................................................
6. Emaitzak........................................................................................................................................................
7. Ondorioak eta hausnarketa pertsonala......................................................................................................
8. Hobetzeko proposamenak...........................................................................................................................
8. Erreferentziak................................................................................................................................................
9. Eranskinak....................................................................................................................................................
I. Grabaketa baimena...................................................................................................................................
II. Eztabaida egiteko galdetegia...................................................................................................................
III. Grabaketaren transkripzioa.....................................................................................................................
A. Talde homogeneoa............................................................................................................................
B. talde heterogeneoa............................................................................................................................

1
 1. Sarrera

2. Marko teorikoa

2.1 Generoa eta sexua

Printzipioz, generoaren kontzeptua gizarteak gizakiei esleitzen dizkien ezaugarri eta rolei
buruzkoa da, gizakiok berezkotzat hartzen baitituzte. Funtsezkoa da ulertzea generoa
nagusiki eraikuntza soziala dela, ez berezko ezaugarria, eta talde sozial eta garai
desberdinen artean aldatzen dela (Arencibia, 2021; Pastor-Vicedo et al., 2019). Termino hori
gizonen eta emakumeen arteko elkarrekintzetatik sortzen da, haurtzarotik elkartzen baitira
horiek identifikatzeko kontzeptua garatzeko. Gizarteak gauzen 'femeninoari' eta
'maskulinoari' esleitzen diena adierazten du generoak (Lamas, 2000; Osborne et al., 2008).

"Sexua" kontzeptuak gizonen eta emakumeen arteko desberdintasun fisikoak aipatzen ditu,
jaiotzatik agertzen direnak eta hazteko garaian heldutasunerantz kulturalki are gehiago
garatzen direnak (Zaro, 1999). Termino horrek gizabanako bakoitza bereizten duten
ezaugarri genetikoak, hormonalak, fisiologikoak eta funtzionalak biltzen ditu (Lamas, 2000).

2.2 Genero estereotipoak

Genero-estereotipoek, maskulinoak edo femeninoak bezalako portaerak kategorizatzean,

banakako ekintzei murrizketak ezartzeaz gain, aurrez finkatutako gizarte-rolen delineazioan
ere berebiziko garrantzia dute, aldez aurreko hainbat azterlanek adierazten duten bezala
(Barberá, 1998; Guerrero, 2014). Hezkuntzaren esparruan, Gorputz Hezkuntzako klaseak
muga horiek argi eta garbi adierazten diren eszenatoki gisa agertzen dira, genero-
desberdintasunak nabarmentzen dira eta neskek beren burua beheragokotzat hartzea
bultzatzen da, eta zenbait kirol beren generoari tradizionalki esleitutako rolekin berariaz
lotzen dira (Alvariñas-Villaverde et al., 2018). Dinamika horrek estereotipoak indartzeaz
gain, ezarritako arau sozialekin bat ez datozen gazteen autoestimuan eta garapen
pertsonalean ondorio negatiboak ere izan ditzake (Alvariñas-Villaverde et al., 2017; Navarro,
2020).

Estereotipo horiek genero-identitateei buruzko sinesmen sustraituekin lotzen dira, non mutil
edo neska izateari ezaugarri bereiziak eta, batzuetan, baztertzaileak egozten baitzaizkio.
Aurrez definitutako rol horiek definitzen dute gizarte-arau nagusiek zer jotzen duten
egokitzat eta zer onartzen duten (Monforte et al., 2019; Ubanik, 2018). Gainera, funtsezkoa
da pertzepzio horiek leku jakin bateko kultura eta historia espezifikoaren eragin sakona

2
dutela onartzea, aldez aurreko ikerketek erakutsi duten bezala (Mosteiro et al., 2017).
Historian zehar, sustraitutako ikuskera horiek aldez aurretik definitutako molde jakin
batzuekin bat ez datozenen ustezko gutxiagotasuna iradokitzen duten teorietarako oinarri
gisa erabili izan dira (Arenas et al., 2022), genero-ekitateari eta gizarte-aurrerapenari
eragiten dieten nozio kaltegarri eta baztertzaileak betikotzeko.

Aurreiritzien belaunaldien arteko transmisio horrek lagundu du mutilen eta nesken arteko
desberdintasunak mantentzen, eta oztopoak sortu ditu tolerantzia eta inklusioa sustatuko
dituen ikasle-garapenerako (Pastor-Vicedo et al., 2019). Gure gizartean, jarrera eta balio
sexistak hainbat estereotipoen bidez bultzatzen jarraitzen dute, genero-adierazpen eta -
rolen aniztasuna murrizten duten oztopoak sortzen dituen ondarea osatuz, bereziki
hezkuntza-ingurunean, non identitate indibidualak eraikitzen diren (Guardiola, 2019).

Genero-lehentasunak, -interesak eta -sinesmenak barneratzeak Bourdieu-ren (1990)

"habitus" kontzeptuan du korrelazioa. Genero-ohitura hori bigarren ezaugarri bat da, eta
gizonak eta emakumeak generoaren arabera bereizitako gustuak eta lehentasunak hartzera
bideratzen ditu. Adibidez, gizonek ikas dezakete emozioak adieraztea ez dela haientzat
egokia, sentsibilitateak garatzeko pizgarriak kenduta. Ikuspegi epidemiko hori generoa
ikasitako prozesu gisa ulertzeko erabiltzen da, eta, aldi berean, zalantzan jartzen ditu
genero-portaeraren ohiko konbentzioak definitzen dituzten gizarte-egiturak (Monforte et al.,
2019). Dinamika horiei heltzeko eta gizartean hausnarketa kritikoa sustatzeko beharra
funtsezkoa da sustraitutako eredu horiek ezarritako mugak desegiteko.

Modelo maskulino tradizionala Modelo femenino tradizionala

Eremu publikoa Etxeko ereamua
boterea eta erabakia Obedientzia eta mendekotasuna
Ordaindutako enplegua Doako lana
Konpetentzia Elkartasuna
Indarkeria Zainketa
Taula 1. Genero-estereotipoen ereduak (Lillo et al., 2006)

2.3 Gorputz hezkuntzako estereotipoak

Eskola-erakundeak, bereziki Gorputz Hezkuntza (GH) irakasgaiak, berebiziko garrantzia du

ikasleen artean jarduera fisikoaren maila sustatzeko eta zabaltzeko (Arenas et al., 2022).
Hala ere, literatura zientifikoak GHri eskainitako denboran genero-desberdintasunak daudela

3
adierazten du, mutilen artean jarduera fisikoaren maila altuagoekin lehen hezkuntzan eta
bigarren hezkuntzan (Martínez et al., 2012). Ikasgaiaren erabilgarritasunari buruz neskek
duten pertzepzio negatiboa bat etor daiteke proposatutako zereginen konplexutasunaren eta
mugimen-trebetasunen arteko elkarrekikotasunik ezarekin (Martos-García et al., 2023; Rink,
2016).

Mugitzeko trebetasunak hainbat faktoreren eragina badu ere, generoa da determinatzaile

nagusia. Mugimen-gaitasunaren ebaluazioak kirol-eremuan parametroak ezartzen jarraitzen
du, legitimoak, merezimenduzkoak eta desiragarriak diren ezaugarrietan oinarrituta (Wellard,
2016). Genero-sistemako hierarkiak estatus pribilegiatua ematen die maskulinitateari
kulturalki lotutako mugimen-trebetasunei, kirol-idealaren barruan adierazgarrienak eta
entzutetsuenak baitira (Monforte et al., 2019). Trebetasun horiek menderatzen ez dituztenak
feminizatutzat eta mendekotzat hartzen dira (Moreno et al., 2009), eta, horrela, genero-
estereotipoak indartzen dituen eta hezkuntza-eremuan ekitatea mugatzen duen dinamika
betikotzen da.

Genero-dinamikaren gizarte-inpaktua modu esanguratsuan adierazten da, zaintza- eta

afektu-jarraibide desberdinak ezarriz nesken gizarte-eraikuntzan, mutilei lotutako
konpetentzia-, kontrol- eta nagusitasun-dinamikarekin kontrajarrita (Pastor-Vicedo et al.,
2019). Fisikaren eta kirolaren esparruan, bi ezaugarri nagusi identifikatzen dira: batetik,
"instrumentalak", maskulinotasunari lotutakoak, eta, bestetik, emakumeen ezaugarriei
lotutakoak, tipologia estereotipatuak sortzen dituztenak, hala nola afektibo-adierazkorrak,
gizon fisikoki aktiboa eta emakume fisikoki pasiboa (Blandez et al., 2007). Dikotomia horrek,
askotan, erronka gisa aurkezten ditu neskak kirol-errendimenduari dagokionez, gorputz-
hezkuntzako irakasleek metodologia egokia aplikatzeko hezkidetzaren kontzeptua sakon
ulertzeko beharra azpimarratuz (Valdivia et al., 2012).

Hezkuntzaren esparruan, kezka sortzen da irakasleek erabiltzen duten metodologiari

dagokionez; izan ere, ikasleen portaerak eta irakasleen sinismen errotuek estereotipoak
betikotzeko joera dute, hainbat desberdintasun-mota ekar baititzakete (Soler, 2006; Vázquez
et al., 2000). Kirola nonahikoa da gorputz-hezkuntzako eskoletan, eta argi eta garbi
erakusten du genero-estereotipoak modu akritikoan transmititzean nagusi den eredu
androzentrikoa (Monasterio et al., 2011; Moreno et al., 2014). Egile horien arabera, egoera
horiek espazioaren eta materialaren banaketan, mutilen eta nesken arteko interakzioetan
eta irakasleek erabilitako estrategia didaktikoan nabarmentzen dira. Funtsezkoa da
fenomeno horren garrantzia aitortzea eta klaseetan neurri aktiboak hartzea egoera horiek

4
prebenitzeko edo saihesteko (Gómez-Mármol et al., 2013), hezkuntza-ingurune
bidezkoagoa eta genero-dinamikez kontzienteagoa sustatuz.

Gorputz-hezkuntzako ikuspegi androzentriko iraunkorra genero-estereotipoak iraunaraztea

baino ez da; izan ere, maskulinitateari lotutako balioak ere bultzatzen ditu, neskak saioetatik
bidegabeki baztertuz, beren trebetasunak gutxiesten baitituzte, hainbat ikerketak adierazten
duten bezala (Monasterio et al., 2011). Joera hori ez da soilik generoaren araberako kirolen
banaketa desorekatuan agertzen, kirol kolektiboak emakumeentzat desegokiak direlako
pertzepzioan ere islatzen da, eta, horrela, kirol-esparruan dituzten aukerak eta aukerak
mugatzen dira (Moreno et al., 2009). Tradizioz maskulinoak izan diren kiroletan emakumeak
sartzeari dagokionez aurrerapenak lortu diren arren, gizonen presentzia mugatua da
oraindik sozialki femeninotzat jotzen diren kiroletan, genero-oztopoen iraunkortasuna
agerian utziz (Guerrero et al., 2014).

Mutilen eta nesken curriculum-desberdintasunak murrizteko ahalegin teorikoak egin diren

arren, Gorputz Hezkuntzako curriculum ezkutuak rol nagusia gizonari ematen jarraitzen du,
eta, horrela, hezkuntza-testuinguru horretan emakumeenganako diskriminazio-tratua
betikotzen da (Jiménez, 2004; Sánchez, 2016). Emakumeentzako eta gizonentzako kirol
egokiak aukeratzean estereotipoek irauteak indartu egiten du jarduera fisikoaren eta
kirolaren esparruan genero maskulinoa bultzatzeko joera, genero-rol tradizionalak
erreproduzitzen lagunduz (Blandez et al., 2007).

Curriculum hipermaskulinizatu baten existentzia are nabarmenagoa da Gorputz Hezkuntza

eta bere curriculuma mutilenganako testuinguru makurrago batekin lotzean, non
"maskulinitate hegemonikoa" arau kultural gisa nabarmentzen den (Sánchez-Álvarez et al.,
2020). Fenomeno hori nabarmentzen duen adibide garaikide bat Jarduera Fisikoaren eta
Kirolaren Zientzien (CAFD) tituluaren gizarte-irudikapena da. Duela gutxi egindako
azterlanen arabera, gizonen kategorizazioari eusten dio, eta titulazio hori ikasi nahi duten
nesken aurkako indarkeria sinbolikoa erabiltzen du, baina batez ere gizonen eremutzat
hartzen dutelako (Arenas et al., 2022).

2.4 Genero faktoreak

2.4.1 Espazioen kudeaketa

Portaera motorren esparruan, sozializazio-prozesuak sortzen dira, espazioaren okupazioari

eta horrek sexu-estereotipoekin duen harremanari lotuta (Cantó et al., 2005; Hernández et

5
al., 2004). Espazio praximotorraren erabileran genero bat besteari gailentzen zaiola dioen
premisatik abiatuta, espazioen kantitatea, egokitasuna eta iraupena kontuan hartuta,
dimentsio horretan emakumeen aurkako diskriminazioa gizonekin alderatuta nola agertzen
den ulertu nahi da (Castillo, 2009; González Calvo, 2006; Tomé et al., 2002).

Testuinguru horietan, haurrak lehen urtetik hasten dira eraikitzen haur izateak zer esan nahi
duen, ez bakarrik bereizita, baita modu baztertzailean ere (Tomé et al., 2002). Oro har,
mutilek espazio gehiena okupatzeko eta zelaiaren erdian kokatzeko joera dute; neskek,
berriz, nahiago dute leku periferikoetan kokatu, batez ere jolaserako, jolaserako eta jolas
gehiagorako (Cantó et al., 2005). Espazio-okupazioaren eredu horrek haurtzarotik
sustraitutako genero-dinamikak islatzen ditu, eta inplikazio esanguratsuak izan ditzakete
gizonek eta emakumeek gizarte-testuinguru desberdinetan duten pertzepzioan eta parte-
hartzean (Etxeberria et al., 2015).

2.4.2 Taldekatzeak

Gehien aztertu den eremuetako bat gorputz-hezkuntzako klase mistoen eta segregatuen
arteko alderaketa da. Hainbat azterlanen arabera, ingurune mistoetan, neskek parte-hartze
txikia izaten dute askotan, ahozko mehatxuengatik eta mutilek nahi ez duten kontaktu
fisikoagatik. Bestetik, ikerketa gehigarriek adierazten dutenez, neska trebeenek erosoago
sentitzen dira, baina mutil trebeek larderia senti dezakete gizonezko pareen aldetik (Torre,
1998). Gainera, ikusi da mutilak neskak baino gaitasun handiagoa dutela jarduera fisikoetan,
hainbat ikerketak adierazten dutenez (López-López, et al., 2012).

Gorputz-hezkuntzako klaseetako edukia eta taldekatze-metodoak garrantzi handiko faktore

gisa sortzen dira. Ikerketa baten arabera, gorputz-hezkuntzako klaseek, askotan, eredu
maskulinoarekin lotura handiagoa duten joko lehiakorrak errazten dituzte. Camarero et al.
(1997) autoreek nabarmendu dute ikasleak Lehen Hezkuntzako klaseetan biltzeko moduak
funtsezko eragina duela genero-diskriminazioaren presentzian. Irakasleen esku-hartzeari
dagokionez, ikasleak modu desberdinean tratatzeko asmo espliziturik ez dagoen arren,
gutxitan esku hartzen da egoera diskriminatzaileak zuzentzeko. Zenbait egilek aldaketa
metodologikoak ezartzeko eta programa espezifikoak garatzeko beharra azpimarratzen dute
(Nateras et al., 2014; Planchuelo, 2008).

Ikasleen taldeari dagokionez, alderdi horrek hezkuntza-ekitaterako duen garrantzi handia

aitortzen da (Moreno, 2008). Talde batean integratzea (harreman psikologiko esplizitua
duten bi pertsona edo gehiago) funtsezkotzat jotzen da gizabanakoaren sozializazioa
lortzeko eta, ondorioz, haren genero-identitatea eraikitzeko (Bravo et al., 2007). Faktore

6
horiei arreta ematea funtsezkoa da hezkuntza-testuinguruan genero-dinamikak modu
integralean lantzeko eta gorputz-hezkuntza inklusiboagoa eta bidezkoagoa sustatzeko.

2.4.3 Materiala

Gorputz Hezkuntzako eskolen testuinguruan, materialarekiko elkarreraginean generoen

arteko rolen bereizketak nabarmen markatutako dinamika bat ezartzen da. Gehienak
gizonak dira, modu proaktiboan, pilotak, konoak eta sokak bilatzen, manipulatzen eta
edukitzen dituztenak, baita irakasleak esku hartu aurretik ere; emakumeen antzeko ekintzak,
berriz, urriak dira, Arielen arabera (2004). Bi generoetarako helburu komunak kontuan
hartuta materialak aukeratzearen garrantzia Subiratsek (1994) azpimarratzen du,
aurkeztutako edozein material ikasleen interes indibidualen arabera eraldatzen dela
argudiatuz, Blandez-ek (1995) zabaldu duen bezala.

Funtsezkoa da azpimarratzea materiala bera botere-tresna bihur daitekeela. Induktiboki,

gorputz-hezkuntzako eskoletako jarduera libreetan, materiala bilatzeak eta haren gaineko
kontrola edukitzeak sexismo-adierazpenak eragiten ditu, beste eremu batzuetan dauden
gizarte-estereotipoak islatuz (Castillo, 2009). Konplexutasun horri erantsita, zenbait material
genero espezifikoei esleitzen zaizkie, hala nola gizonentzako mankuernei eta
emakumeentzako mazoei, Valdiviak (2011) adierazten duenez. Praktika horiek ikasleen
arteko lehiaketetan oinarritzen dira, eta jokabide sexistak finkatzen dituzte. Ondorioz,
azpimarratzen da behar-beharrezkoa dela genero-dinamika horiei heltzea materialarekiko
elkarreraginean, hezkuntza-giro bidezkoagoa, bidezkoagoa eta estereotipoetatik askeagoa
lantzeko. Ikuspegi horrek bi generoen parte-hartzean aukera-berdintasuna sustatzeaz gain,
hezkuntza-eremuko genero-eraikuntza sozialen aurrean gizabanako kontzienteak eta
kritikoak prestatzen ere lagunduko luke (Lahoz, 2019).

2.4.4 Protagonismoa eta parte-hartzea

Garcia et al. (2007) nabarmentzen dute genero maskulinoak nagusitasuna, kontrola eta
boterea erabiltzen dituela, eta emakumeak mendeko roletara baztertzen dituela, bereziki
nabarmena kirol-esparruetan, hala nola futbol-zelaietan. Torresek (1991) behaketa hori
babesten du, eta iradokitzen du irakasleen arreta gizonei gehiago zuzentzen zaiela, jokabide
nabariagoak dituztelako. Jarduerak generoaren arabera bereizteak, maskulinotzat jotzen
diren jardueretan zentratuta, emakumeek klaseetan duten parte-hartzea eta motibazioa
murrizten laguntzen du (Rodríguez et al., 2018).

Desberdintasun hori kirol-jardueran islatzen da, non ikerketek adierazten baitute

emakumeek kirol mota gutxiagotan parte hartzen dutela, eta askotan eredu femenino

7
tradizionalarekin bat datozen jarduerak aukeratzen dituzte, hala nola igeriketa, tenisa eta
gimnasia (Alfaro, 2004; Alvariñas et al., 2009). Nabarmendu behar da kiroleko matxismoak
bi generoei eragiten diela, gizonentzat "femeninotzat" jotzen diren jarduerek estigmatizazio
soziala ekar baitezakete (King, 2009). Azken batean, matxismo tradizionalak mugatu eta
pobretu egiten du kirola, pertsonen garapen integrala murriztuz eta gizartean errotuta
dauden genero-desberdintasunak betikoduz.

2.4.5 Erabilitako hizkuntza

Lomasek (2006) azpimarratzen du genero gramatikala eta sexuala maiz bat datozela,
tradizionalki gizonen erabilera azpimarratuz eta emakumeak baztertuz, gizonak
erreferentzia-subjektu bakartzat ezartuz. Valbuenak (2002) hainbat testuingurutan
hizkuntzaren, eraikuntzaren, eta kulturgintzaren erabilera aztertuz, munduaren ikuspegiaren
moldaketa eginez, diskriminazioa ezabatuko duen hizkuntza inklusibo baten alde egiteko.

Hizkuntzaren erabilera sexistak maskulinoa arau eta eredu bihurtzen du, genero-
diskriminazioa indartuz (Medina, 2002). Sexu espezifiko batekiko arreta handiagoa izateak
(Blanco García, 2002) eta genero femeninoa baztertzen duen maskulino generikoa
erabiltzeak (Moreno et al., 2006) sexismoa indartzen dute. Hau da, hizkuntzaren erabilera
ezin da izolatu genero-inkluso eta justu bat lortu nahi badugu, gizarte osoan sartu beharreko
aldaketa handi baten baita.

Irakasleek erabiltzen dituzten hizkuntzak etengabe maskulinoa indartzen du, nesken

autokontzeptuari eta autoestimuari eragiten diotela, mendeko pertsona gisa izendatuz
(Vázquez et al., 2000). Hizkuntzaren sexismoa, Medinak (2002) ondorioztatzen duenez,
hiztunek hizkuntzaz egiten duten erabilera diskriminatzailean datza. Laburbiltuz, funtsezkoa
da hezkuntzatik hizkuntza inklusiboa erabiltzea, bidezko narratibak eraikitzeko eta genero-
diskriminazioa ezabatzeko (Castillo, 2009). Hainbat testuinguru eta erakundeetan
hizkuntzaren erabilera aztertuz, genero-berdintasuna sustatzeko erronka guztietan parte
hartu behar da.

Generoaren alorrean lantzen diren hizkuntza-praktikak eraldatzeko beharra existitzen da,

eta horretarako hainbat faktore erabilgarriak daude, kasu honetan, irakasleek duten
eraginkortasuna eta konpromisoa oso garrantzitsuak dira. Hainbat ikuspegi eta ideiak
bateratuz, genero-inkluso hizkuntza erabilera sustatu behar da, hezkuntzaren eta
gizartearen mailan, berdintasuna eta justizia lortuz (González et al., 2003).

8
2.5 Curriculum ezkutua

Kultura androzentrikoa curriculum ofizialaren eta ezkutuaren bidez transmititzeak, neskak

eremu publikoan bigarren mailako zeregina izatera mugatzeaz gain, mendeko zereginak
esleitzen dizkie, eta, horrez gain, haien lorpen akademikoen balio-galera betikotzen du.
Fenomeno hori, nota-konparazioetan agerikoa ez bada ere, emakumeentzat ondorio
negatiboak dituzten jarreretan agertzen da, Subiratsek (2016) adierazten duenez.

Jacksonek 1968an sartu zuen ezkutuko curriculumaren kontzeptuak eskola-hezkuntzako

ikaskuntza inplizituetan sakontzen du, eguneroko egoera eta elkarrekintzen bidez ikasle eta
irakasleengan inkontzienteki eraginez. Curriculum honek irakaskuntza-ikaskuntza prozesuan
oharkabean eskuratutako arauak, balioak eta trebetasunak jasotzen ditu (Fernández-
Enguita, 1990). Torresek (1991) nabarmendu duenez, planifikatzen ez bada ere, ezkutuko
curriculumak gizartearen dimentsioak eta berezitasunak islatzen ditu, eta, horrela, genero-
ekitateari eragiten dioten eredu androzentrikoak ugaltzen laguntzen du. Azterketa horrek
azpimarratzen du beharrezkoa dela ezkutuko curriculumari kritikoki heltzea, hezkuntza
inklusiboagoa eta bidezkoagoa sustatzeko.

Gorputz-hezkuntzaren esparruan, neskek askotan gizonezkoen curriculumarekin egiten dute

topo, eta horrek eragin negatiboa du beren eskola-esperientzian (Baena et al., 2009).
Ikuspegi sexista hori irakasgai honetako curriculum ezkutuari buruzko azterlanetan ere
agertzen da. Bertan, maskulinitateari lotutako balio eta portaeretarako joera ikusten da,
generoaren araberako pertzepzio eta itxaropen bereiziak sortuz (Lahoz, 2019). Gorputz-
hezkuntzan genero-estereotipoak arbuiatzearen aurkako erresistentzia etengabea agerikoa
da, ikasleek jarduera jakin batzuk genero jakin baterako egokiagotzat jotzen baitituzte
(Blandez et al., 2007).

Horrez gain, datuen azterketak erakusten du gizarte-bazterkeriaren beldurrak eragin

nabarmena duela ikasleen portaeran, bereziki haien generorako ezohikotzat jotzen diren
jardueretan parte hartzean (Chalabaev et al., 2009). Gizonei eragiten die beldur horrek,
jarduera artistikoak saihesten baitituzte, maskulinitatea galtzeko beldurrez. Aldiz, neskek
presio txikiagoa jasaten dute maskulinotzat jotzen diren jardueretan parte hartzean,
estereotipatutako ikusmoldeak desafiatuz (Alvariñas et al., 2016). Gorputz-hezkuntzako
genero-dinamiken sare konplexu horrek genero-estereotipoei modu kritiko eta proaktiboan
heltzeko beharra azpimarratzen du, hezkuntza-ingurune inklusiboagoa eta bidezkoagoa
sustatuz.

9
2.6 Hezkidetza

Gorputz Hezkuntzaren esparruan, nesken esperientzia eta beharrizanen aniztasuna

aitortzen duten praktika inklusiboak hartzearen garrantzia azpimarratzen da. Hillsek (2007)
ikuspegi hori babesten du, eta Thomas et al. (2008) adituek jardunbide egokiak definitzen
dituzte eremu horretan esperientzia hobetzeko aukerak maximizatzen dituztenak bezala.
"Emakumea eta Kirola" Mintegiak, aukera-berdintasuna sustatzeko Jardunbide Egokien gida
bat proposatu zuen, emakumeek gorputz- eta kirol-jardueretan parte har dezaten errazteko
eta Gorputz Hezkuntzako eskoletan parte har dezaten ziurtatzeko (Alfaro, 2008; Piedra et
al., 2013).

Gorputz-hezkuntzako hezkidetza-proiektuetan murgiltzean, hezkuntza-komunitate osoa

inplikatzeko beharra nabarmentzen da, irakasleetatik hasi eta Udaleko guraso eta
ordezkarietaraino. Gainera, aldez aurreko bilerak iradokitzen dira proiektuaren garrantzia
azaltzeko eta xehetasunak jorratzeko, hala nola iraupena, faseak eta rolak, sexismoa
askotan ez baita hezkuntza-arazotzat hartzen (Tomé, 2017). Ikuspegi holistiko horrek,
praktika pedagogikoak eraldatzeaz gain, ikasle guztientzako hezkuntza-ingurune
bidezkoago eta aberasgarriago baten sorreran parte hartzen duten eragile guztiak
sentsibilizatzea du helburu.

Gorputz-hezkuntzaren eremuko hezkidetzak, sexuen arteko berdintasunean eta

diskriminazioa desagerraraztean oinarrituta (Lahoz, 2019), ikasleen garapen integrala du
helburu. UNESCOk, genero-berdintasuna bi sexuentzako eskubide eta aukera gisa
definitzean, aniztasuna aitortzearen garrantzia nabarmentzen du. Testuinguru horretan,
aukera-berdintasunerako hezkuntzaren bi ikuspegi identifikatzen dira: liberala eta erradikala,
bakoitza berdintasuna lortzeko proposamen espezifikoekin (Bonal, 1997).

2.7 Irakaslearen papera

Irakaslearen zereginari dagokionez, genero-gaiei buruz kontzientziatzeko beharra

nabarmentzen da. Edukiak urtero berrikustearen garrantzia nabarmentzen da, estereotipoak
saihesteko eta kirol ez-tradizionalen inklusioa sustatzeko. Irakaslearen prestakuntza
hezkidetzaren teorian eta praktikan erabakigarria da, nahiz eta sarritan mugatua izan
(Brotons et al., 2006; Rodríguez, 1998). Estatuak espero du irakasleek berdintasunaren
aldeko eta diskriminaziorik gabeko balioak sustatzea, eta, horregatik, prestakuntza
egokiaren premia larria nabarmentzen da (Brown eta Rich, 2002). Gainera, bizimodu
osasungarria irakastearen garrantzia azpimarratzen da, baina hori ikasteko aukera-

10
berdintasuna dagoenean bakarrik izango dela eraginkorra nabarmentzen da (Jiménez,
2004). Alderdi horiek nabarmendu egiten dute gorputz-hezkuntza benetan inklusiboa eta
ekitatiboa lortzeko landu behar diren faktoreen konplexutasuna eta interkonexioa.

Hezkidetza-praktikak egiten dituen irakasleak erronka soziokultural eta familiar

esanguratsuei egin behar die aurre (Piedra, 2010). Genero-egoeren kudeaketa jarrera
blokeatzaile, egokitzaile eta hezkidetzaileetan sailka daiteke. Hezkidetza-jarrerak aldaketa
sakona dakar eskolako genero-kulturan, ekimen zehatzak proposatuz eta balizko
diskriminazio-egoerei buruzko kontzientzia sortuz (Lahoz, 2019).

Vazquez et al. (1990) autoreek Gorputz Hezkuntzan hezkidetza eraginkorra lortzeko

funtsezko estrategiak proposatzen dituzte, hala nola ikasle guztien gaitasunak aitortzea,
ebaluazioan generoen arteko konparazioak saihestea, jarrerak eta estereotipoak etengabe
berrikustea, genero-desberdintasunen aurrean erabakitako ekintza eta feedback egokia
duten genero-berdintasunari dagokionez ikasleek egiten dituzten jarduerak baloratzea.
Ekimen horiek, oro har, hezkidetza-giroa sustatzeaz gain, gorputz-hezkuntzan praktika
eraginkorrak egiteko oinarri sendoa ezartzen ere laguntzen dute, genero-berdintasuna eta
ikasle guztien parte-hartze aktiboa sustatuz ingurune inklusibo eta errespetuzkoan
(Rodriguez, 1998).

Ondorioz, errotutako egitura horiei heltzeko premia inoiz baino nabarmenagoa da. Aldaketa
esanguratsua behar da gorputz-hezkuntzan eta kirolean, benetako genero-ekitatea lortzeko,
eredu tradizionalak gaindituz eta hezkuntza-ingurune inklusiboa sustatuz, non pertsona
guztiek, beren generoa edozein dela ere, aukera-berdintasuna izango duten eta erabat
baloratuta sentituko diren (Arenas et al., 2022; Feito, 1991). Fenomeno horrek gorputz-
hezkuntzan eta kirolean genero-desberdintasuna betikotzen duten sakonki errotutako
egiturei heltzeko premia azpimarratzen du.

3. Helburuak
● Ikasleek gorputz-hezkuntzako klaseei eta estereotipo posibleei buruz duten
pentsamendua aztertzea eta ulertzea.

● Gorputz-hezkuntzako ikasgeletan iraganeko sexismoa ikertzea, ikasleen

pentsamenduen eta oroitzapenen bidez, eta, ondoren, egungo egoera alderatzea.

11
 ● Eztabaida-talde baten bidez, irakasleen ikasgeletan sexismoa dagoen ikertzea,
ikasleen bilakaera, balioak eta sinesmenak benetan ikusteko.

● Eztabaidan jasotako datuen bidez, gorputz-hezkuntzan sexismoa bultzatzen ari diren

faktoreak ezagutzea eta aztertzea, irtenbide bat ematen saiatzeko.

● Eztabaidan parte hartzen dutenen iraganeko eta egungo emozioak, sentimenduak

eta portaerak aztertzea, bildutako datuen bidez, sexismoak gorputz-hezkuntzako
klaseetan dituen ondorioak aztertzeko.

4. Metodoa

4.1 Testuingurua eta partehartzaileak

Ikerketa Euskal Herriko Unibertsitateko Hezkuntza eta Kirol Fakultatean (Gasteiz, Araba)
egin da, eta gorputz-hezkuntzako klaseetan sexismoak duen presentzia sakonki aztertzea
eta egon daitezkeen diskriminazio-adierazpenak identifikatzea du helburu. Lanaren
ikuspegia fakultatean azken urtean ikusitako jarreren eta faktoreen ondorioz sortu zen, eta
arazo horren iraunkortasuna zalantzan jartzeko beharra sortu zen. Ikerketak testuinguru
akademiko horretan sexismoa dagoela ulertu nahi du, eta, hala bada, horren azpian dauden
arrazoiak aztertu.

Ikuspegi zehatza lortze aldera, Lehen Hezkuntzako laugarren mailako ikasleen datuak bildu
ziren. Ikasle horiek beren borondatez parte hartu zuten azterketan. Parte-hartzaile horiei
talde-eztabaidak egin zitzaizkien, "focus groups" izenez ere ezagutzen direnak, eta bertan
hainbat galdera egin ziren eta gorputz-hezkuntzako klaseekin lotutako hainbat egoera
eztabaidatu ziren. Eztabaida talderaki bi talde osatu ziren: bata homogeneoa, sei emakumez
osatua, eta bestea mistoa, zazpi partaidez osatua (hiru emakume eta lau gizon).

4.2 Prozedura (kronograma)

Data Ekintza

Hemen GRAL-ak dituen data ezberdinak jartzen ditut? Hau da,

entregak eta ondoren noiz egin ditudan adibidez eztabaidak?

12
 4.3 Informazioa jasotzeko tresnak

Ikerketa horren esparruan, eztabaidarako diseinatutako 22 galderaz osatutako galdetegi bat

eta eztabaidatutako informazioa atzemateko grabagailu bat baino ez ziren erabili. Galderek
sexismoari lotutako gaiak jorratzen bazituzten ere, ez ziren guztiak erabili, izan ere,
instantzia askotan, ikasleek hainbat galderari erantzun bakarrean heltzen zieten. Datuen
bilketa optimizatzeko, aurrez nabarmendu zen bezala, ahots-grabagailu bat erabiltzea
erabaki zen, ondoren transkripzio eta analisi xehatua egiteko.

Grabazioa hasi aurretik, ikasleei baimena eskatu zitzaien, idatzizko dokumentu baten bidez.
Agiri horretan jakinarazi zitzaien grabazio guztiak helburu akademikoetarako soilik erabiliko
zirela eta transkripzioa egin ondoren ezabatu egingo zirela. Gainera, parte-hartzaile guztien
anonimotasuna bermatu zen, eta, horrela, haien ekarpenen konfidentzialtasuna sendotu zen
ikerketaren testuinguruan.

4.4 Informazioaren analisiaren prozesua (Kategoria Sistema)

Dimentsioa Kategoria Azpikategoria Azpi-azpikategoria

Landutako edukiak Erabilitako materiala

eta konpetentziak

Generoaren aldetik
Nesken ikuspegitik
Gaitasunaren aldetik

GHn ematen diren Generoaren aldetik

egoerak Mutilen ikuspegitik
Gaitasunaren aldetik

GH diskriminatzailea
GHko esperientziak GH inklusiboa
GH minorreko
ikasleekin Harremana eta
hizkera

13
 Jarrera
Ikasleen jokabidea
Parte-hartzea eta
protagonismoa

Irakaslearen Ikasleengan dagoen

jokabidea itxaropena

Ikasleen
autopertzepzioa

5. Kodifikazioa
Gorputz Hezkuntzako esperientziak GH minorreko ikasleekin

- Landutako Edukiak/konpetentziak
Ni oroitzen naiz nire gorputz hezkuntzako irakasleak atletismoko entrenatzailea zela eta
aplikatzen zuen hori saioetan… Bestetik, egiten genuen antzerkia eta holan baina batez ere
hori. (ETN_Alaia)

Nik jolasak gogoratzen ditut, eta jolas librea. (ETN_Garazi)

Kirolekin lotutako joko jolasak, egiten genituen kirol asko eta beti ziren horrekin lotuta.
(ETN_Maitane)

Ni gehienbat gogoratzen ditut joko jolas tradizionalak eta lehiakortasun puntu batetik
(ETN_Eukene)

jolasak, herri kirolak, gero dbhn kirol gehiago egiten genuen: badminton, hockey, saski….
osea teknikoagoak diren jarduerak (ETM_Egoitz)

lhn euskal dantzak eta dbhn kirolak, patinaje eta atletismoa ere. Igeriketa egiten genuen lhn
adibidez (ETM_Gorka)

guk dbhn igeriketa eta gero egiten genituen gehienbat joko jolasak baina gogoratzen dut
momentu batean “lo de saltar al potro”(ETM_Sara)

dbhn ya izan ziren froga guztiak: course navette, malgutasuna, baloi medizinala…
(ETM_Sara)

lhn ikasturte amaieran ere egin genuen oritentazioa, mendira joatea mapa batekin…
(ETM_Itziar)

dbhn hondartzara joaten ginen jabalina praktikatzera (ETM_Jon)

14
 lhn joko jolasak egiten nituen eta dbhn kirolak gehien bat. Batxillergoan ya nahi genuena
aukeratu genuen eta nik Ibefen sartzeko froga fisikoak prestatzen hasi nintzen.
(ETM_Julen)

jolas librea, nik gutxienez lhn nahikotxo izaten nuen. (ETM_Itziar)

dbhn azterketa idatziak genituen (ETM_Oihane)

lhn 6. mailan eguzki zirkoa egin nuen eta denbora luze egon ginen hori prestatzen, baina
gero ezer. Gero DBHn aerobik klaseak egin genituen. (ETN_Aitana)

lhn euskal dantzak eta DBHn munduko dantzak, antzerkia eta gehiago kultura astea, baina
ez ghko saioetan. (ETN_Eukene)

bai, nire kasuan dantza egiten genuen noizean behin eta antzerkia bakarrik gabonetan edo
inauterietan. Hori lhn eta dbhn egin genuen antzerkia 4. mailan. (ETM_Itziar)

Dantza bai baina berdin, inauteriak prestatzeko “y poco más”. (ETM_Egoitz)

nire kasuan zirkoko antzerkia egin genuen baina dantza ez genuen landu. (ETM_Sara)

nire kasuan bai, nik gainera gustoko izan ditut halakoak, dantza, antzerkia, musikalak… eta
“tuve una suerte del copón” horrelako ekintzak egiteagatik (ETM_Jon)

nire kasuan bai izan nituela dantza eta antzerki klaseak baina oso globalak (ETM_Oihane)

nik DBHn zirkoa, dantza, munduko dantzak eta lhn ere baina gutxiago. (ETN_Alaia)

egia da orain arte beti landu direnak kirolak izan direla eta gorputz adierazpenarekin
lotutakoak ia ez dira landu. (ETN_Alaia)

agian ez dira lantzen denbora faltagatik. Agian aurreratu beharko zen gorputz adierazpena
joko-jolasen aurretik. (ETN_Maitane)

- Erabilitako materiala

konoak (ETM_Julen)

uztailak (ETM_Ohiane)

koltxonetak (ETM_Jon)

sokak (ETM_Egoitz)

pilotak ere nire kasuan eta ez askoz gehiago. Didaktikoa den ala ez? Ba ez dakit.
(ETM_Gorka)

15
GHn ematen diren egoerak

- Nesken ikuspuntutik

- Generoaren arabera
kirola da arlo bat dagoena zuzenduta genero maskulinoari, dena dago prestatuta
horretarako. Ez bakarrik gh, eskolatik kanpo kirola dago zuzenduta genero maskulinoari,
orduan ghn berdina. (ETN_Alaia)

nik uste gogo eta intentsio hori ya badagoela baldintzatua, dela zerbait txikitatik ikasi duguna
pixkat mutilek hartzea parte hartze rol hori edo daudela komodo irakasgaian. (ETN_Alaia)

agian parte hartzea ebaluatzeko edo kalifikatzeko orduan, hor bai modu deskontziente edo
kontziente batean genero aldetik egon daitezke desberdintasunak, irakaslearen arabera
noski. Baina ikusten badituzu zure klasean mutilak beti joaten direla baloi baten atzean
korrika, super lehiakorrak direla… eta igual ikusten duzu neska talde bat igual geratzen dela
baztertuagoa, igual irakasleak esaten du: “ba mutilek 10 parte hartzeagatik eta neskak
txarto, ez dira mugitzen” (ETN_Garazi)

Arazoa da, batzuetan ateratzen dituztela beste pertsona batzuk pentsatzen haiek hobeto
jakingo dutela edo hobeto egingo dutela eta “no dan palo al agua”. (ETN_Aitana)

askotan gaude jolasak egiten eta nahiz eta neska bat ondo kokatuta egon eta baloia eskatu,
ez zaio pilota pasatzen (ETM_Itziar)

Imagina ezazue neska eta mutil futbolariak. Nork izango du indar gehiago? Eta
erresistentzia gehiago? Mugitzeko habilezia gehiago? “A primeras pensamos en el chico”
eta hori sinetsiko dugu eta, kontrakoa ikusi arte ez dugu gure ikuspuntua aldatuko.
(ETM_Sara)

eta badakit niri hori gertatu zaidalako eta ez naiz neska bakarra…. Osea askotan neskak
gaude paseoak ematen. Eta gehiago lehiakortasuna dagoenean taldeen artean.
(ETM_Itziar)

bai baina niri gertatu zait ez dakidala zergatik ezin dudala baloia hartu, nahiz eta eskatu edo
saiatu, baloia ez dut lortu eta nik uste ez dudala egon behar zuen atzetik baloia lortzeko
(ETM_Itziar)

- Gaitasunaren arabera
haiek konfiantza handiagoa daukate: kirolaria naiz… eta agian ikusten dute beste batek ez
dela usartzen eta haiek ateratzen dira, baina noski, zuk ikusten baduzu hori, normalena da
laguntzea. (ETN_Josune)

baina nik uste froga horiek ere sexismoan eragina handia dituztela. Azkenean, egiten
ditugunean froga horiek mutilak ikusten dutela: neskek 2 kiloko pilota emango zaie eta guri 3
kilokoa, indar gutxiago dutelako.(ETN_Maitane)

16
eta malgutasunean aldrebes.(ETN_Alaia)

eta malgutasunarekin berdin, neskak malguagoak izaten gara edo pentsatzen dute izaten
edo izan behar garela eta mutilek indartsuagoak (ETM_Itziar)

zergatik neskak gutxiago? (ETN_Aitana)

ni behin baino gehiagotan alde baten geratu naiz, noski, baina ez neska izateagatik, baizik
eta jokatzen ari diren pertsonen erritmoari jarraitzeko ezintasunagatik…. Agian, neska
izateagatik, besteek ni alde batera utzi naute, ez nintzela gai pentsatuz, (ETN_Josune)

Bai, jolas batzuetan baztertuta sentitu naiz, baina agian ez da neska naizelako; baizik eta
nire abilezia ez delako hain handia. (ETN_Maitane)

nik uste bakarrik esaten badizute gutxienez 5 batera ailegatu behar zarela, ya hartzen duzu
beste modu batez, ikusten duzu zure gaitasuna mugatuta. (ETN_Alaia)

- Mutilen ikuspuntutik

- Generoaren arabera
Kulturalki emakume bat futbola egingo duela esaten duenean “a la sociedad le suena mal”.
(ETM_Jon)

talde kirolean jokatzen duen neska bat beste egunean super ondo kokatuta zegoen eta zen
klabea jolasan (ETM_Julen)

Beste pertsonek gurekin jolastu dezakete hau da, guk ez dugu inori debekatzen ezer.
(ETM_Gorka)

Nik uste dut denok ados gaudela irakasle askok neskei laguntzeko joera handiagoa dutela
mutilei laguntzeko baino, eta alderantziz (ETM_Julen)

betidanik jolastu dugu pilotekin, orduan pilota ikusten dugunean ba daukagu tendentzia
hartzeko eta mugitzeko. Ez dakit zergatik, baina horrela jokatzen dugu. (ETM_Jon)

askotan pentsatzen dugula neskek kristaleskoak direla, hau da, zaindu behar direla etab.
(ETM_Gorka)

- Gaitasunaren arabera
Nik uste ez gaituztela edo niri behintzat ez didatela kanpoan utzi baina lehen esan duguna,
pentsatzen dugula ez gaudela maila berean gaitasunaren aldetik eta gu bakarrik kanpoan
geratzen gara.(ETM_Jon)

17
nahiko argi geratu da unibertsitateko klaseetan ez dela jokabide sexistak egoten, baizik eta
bakoitzaren trebetasunen arabera, batzuek gehiago edo gutxiago jokatuko dute.
(ETM_Egoitz)

- GH diskriminatzailea
nik uste dut baietz, diskriminatzen ditu, bai sexuak eta bai gaitasunak…. jendea taldekatzen
duena. (ETM_Itziar)

Nik uste diskriminazio nagusietako bat da hori, talde kiroletan oinarritutako jarduerak egiten
ditugula eta inork ez digu azaltzen nola egin behar dugun. (ETM_Oihane)

nik uste badagoela, horrek badu atzean zerikusi bat bakoitzari egokitzen zitzaien kirolekin ze
agian emakumeei talde kirolak ez ziren hainbeste sustatzen eta ere bakoitzak lhn bizi izan
duena (ETM_Itziar)

nire kasuan mutilak futbola eta neskak saski (ETM_Gorka)

diskriminazio hori sortzen da proposatzen dituzten jarduera horietan. (ETM_Oihane)

ghk ez du diskriminatzen, baina diskriminazioa dago? Bai, sin duda, irakasleen partetik,
klasekideen partetik, gizartearen partetik… (ETM_Egoitz)

azkenean dira gauza batzuk zuk ez dituzunak nahita egiten baina ateratzen dira.
(ETM_Egoitz)

bi pertsona, gorputz antzekoekin “vas a tirar” mutilarengatik gehienetan “que por la chica”
aurreiritziagatik (ETM_Gorka)

matematiketan adibidez ez zara sentitzen diskriminatuta emakumea izateagatik eta ghn bai
(ETM_Itziar)

txikitatik ikasten dugun zer edo zer da, ba betikoa, mutilak futbola eta neskak gimnasia.
(ETM_Oihane)

GH inklusiboa
nik uste ezetz, esan duzuna, behartuta sartzen dituztela jarduerak edo egun batean
ikastetxeko pertsona guztiak kontuan hartzen dituzte, baina gero urte osoan zehar ez dute
sustatzen inklusioa. (ETN_Garazi)

Ez dut uste inklusioa zuzenean lantzen denik; agian batzuetan modu behartuan sartzen da,
horrela baztertzen diren pertsonei lagunduko zaiela pentsatuz. Baina horrek eragin
kaltegarria izan dezake. (ETN_Josune)

nik gogoratzen dut nire klasean mutil bat zegoela behar bereziekin, ezin zen asko mugitu eta
gorputz hezkuntzan beti alde batean geratzen zen. Egiten genituen jarduerak ez zituen

18
egiten eta gero hori, ospatzen zen egun bat inklusiorako eta hor bai prestatzen zituzten
jarduerak guztiek parte hartzeko. (ETN_Eukene)

ikastetxe askok hori egiten dute baina ez bakarrik inklusioarekin… ni oroitzen naiz nire
ikastetxean bi neska zeudela ez gaitasun fisikoekin eta gorputz hezkuntzan parte hartzen
zuten. Gauza da klasearen erritmoa oso lehiakorra zela bi neska horiek jolasteko, orduan ba
betikoa, ez zuten pilota hartzen ezta besteek pasatzen, gero korrika egiteko zailtasunak
zituzten, orduan haiek ya bazekiten “traketsak” zirela eta desmotibatuta etortzen ziren.
(ETN_Alaia)

gaur egun uste dut inklusioa landu nahi dutela, baina ez dakitela nola. Hau da, saioak
inklusiboak izateko ez du balio soilik neskak mutilen kontra eta horrelako jarduerak
ekiditzea. Askoz gehiago egin behar da. (ETN_Maitane)

ez dakit, gauza asko aldatu behar dira, beste asko kontuan hartu… nik uste aldaketa handia
egin behar dela baina guztion partetik. (ETN_Garazi)

aldaketa handia egin behar dela eta guztiok parte hartu behar dugula aldaketa horretan.
Hori da zailena nire ustez. (ETN_Josune)

Nire ustez, hori konpontzeko modurik onena azalpen gehiago ematea eta talde txikiagoetan
praktikatzea izango litzateke (ETM_Sara)

nik uste dut gehiago landu beharko genukeela, ez modu teorikoan, baizik eta modu
praktikoan, baina talde txikiagoetan (ETM_Itziar)

komentatu dugun guztia kontuan hartuta ez dut uste inklusioa egongo denik, diskriminazioa
dagoelako ez dakit zein arrazoiarengatik, metodologia, jarduerak… (ETM_Oihane)

Baina ez da sustatzen inklusioa. (ETM_Jon)

ghn askoz gehiago nabaritzen da ez dagoela inklusioa. Gaitasun ezberdintasuna ere askoz
gehiago ikusten da, ez da berdina matematika klasean eserita egotea, azken finean ez
zaizula hainbeste ikusten; edo ghn, zutik, mugitzen… gaitasunak askoz gehiago ikusten
dira. (ETM_Gorka)

behartuta saiatzen direla inklusios sartzen baina ez dute lortzen gainera. (ETM_Julen)

sexismoa lantzeko mila baliabide etab. daude, baina betikoa, denbora faltagatik ez ditugu
halako metodologia, baliabide edo tresnak prestatzen.(ETM_Oihane)

Ikasleen Jokabidea
nik uste ya ezagutzen ditugula eta badakigu haien artean zer nolako harremanak dituzten,
baina agian beste pertsona bat etortzen bada eta ez baditu ezagutzen, geratuko da
harrituta. (ETN_Maitane)

19
gainera altuagoak, handiagoak, gehiago mugitzen dira, altuago hitz egiten dute….
(ETN_Aitana)

Y no me frustro eta esaten dut: “ay no me pasan porque soy chico”. (ETM_Gorka)

- Harremanak eta hizkera

edo, nola hitz egiten duten haien artean: “hijo de puta! comeme los huevos!” (ETN_Alaia)

“eres un pedazo de guindilla” (ETN_Eukene)

halako komentarioak da tipo… ez dakit, guztiz lekuz kanpokoak (ETN_Alaia)

Osea berdin du zer pentsatzen duzun nitaz, ez didazula pilota pasatuko. (ETM_Itziar)

ni adibidez oroitzen naiz futbolean hasi nintzela mutil batekin eta bueno, izan nintzen
lehenengo neska taldean eta komentarioak ziren: marimatxo. Eta berdina mutilekin, dantza
egiten badute edo trikitixa jotzen badute. (ETN_Alaia)

komenatarioak ziren… ez bakarrik aurkarien partetik, baizik eta familien partetik tipo: “a
estas caña que son chicas”..... Eta gero aldagelak oso hurbil zeuden eta aldagela batetik
bestera entzuten ziren komentario matxistak eta hori ere guk entrenatzen genuen tokian eta
aldagelak aldatu zituzten lekuz gure espazio izateko(ETN_Eukene)

kontuan hartu behar dute ez daudela bakarrik eta jende gehiago daudela eta jende hori
kontuan hartu behar duzula. Eta esan duguna, erdia gara baina badirudi gehienek haiek
direla. (ETN_Alaia)

horregatik lotuta dago espazioaren kudeaketa generoarekin. Depende zer jarduera

planteatzen dituzun, mutilek edo neskek espazio gehiago edo gutxiago okupatuko dute.
(ETN_Maitane)

begiradak, komentarioak eta horrelako gauzak….begiradak, komentarioak, taldekideen

partetik bai sufritu ditut (ETN_Josune)

- Jarrera
pasatzen da literal jolasten egotea eta eskuak galtzatik sartuta. Oso arraroa da. (ETN_Alaia)

frenetikoak bihurtzen dira mutilak, baloia zelaian agertzen denean trasformatzen dira eta
haren bila joaten dira. Ezin dute baloiarik gabe bizi. Baloia mundu osoa da, ezin duzu
materiala atera baloia izanda eta azalpenak eman (ETN_Josune)

irakasleak pilota ateratzen zuenean deskontrola izaten zen. Mutilek pilotaren bila, harekin
jolasten… eta irakasleak hor itxaroten. (ETM_Sara)

baina ez da bakarrik nola harremantzen diren, bebai da ahots tonua. (ETN_Eukene)

20
bazenekiten “y no nos habéis tenido en cuenta ni nos habeis ayudado” pixka bat gehiago gu
barne hartuta sentitzeko. (ETM_Itziar)

agian badaude pertsona batzuk jarrera ezberdinak izaten dituztenak nesken aurrean, baina
ez da hemen gaudenon kasua uste dut. (ETM_Julen)

- Parte-hartzea eta protagonismoa

gorputz adierazpenean adibidez ba neskak protagonistak dira, baina motrizitate kulturan
adibidez mutilek. (ETM_Oihane)

baina hori ere ematen zaizuen garrantziagatik da. Esan nahi dut, “si os apoyáis y ayudáis
entre vosotros” nahiz eta traketsak izan, protagonista daukazue. Askotan besteek ematen
dizuete protagonismoa. (ETM_Itziar)

Pilota ateratzen dugunean klasean nortzuk daukazue? Mutilek. (ETM_Oihane)

Baloia lortzen badut ez da nire kabuz, baizik eta beste pertsona batek pasatzen didalako
azken aukera bezala (ETM_Itziar)

gehienetan bazaudete mutilek jarduera bat egiten eta neskak inguruan begiratzen
(ETM_Oihane)

ez dakit baina beste egunean xescoball jolastu genuen eta nik nabaritu nuen mutilek
zeudela leku gehiena okupatzen eta gero aerobik kooperatiboan ez dute hainbeste espazio
okupatzen. (ETN_Maitane)

Xescoball kirol bat da eta gustatzen zaie, baina dantzarekin erlaxionatutako edozein gauza
ya ez dute nahi. (ETN_Alaia)

nesketan askoz nabariago dela mutiletan baino. Y hay muchas mas chicas que van a estar
zelaian korrikan baloia ukitu gabe, mutilak baino. (ETM_Sara)

Kasualitatez, mutilak dira gehien parte hartzen dutenak edo horrelako jokoetan trebetasun
gehien garatuta dituztenak. Orduan, badirudi jolasten duten bakarrak direla eta neskak albo
batera geratzen direla. (ETM_Egoitz)

“es que mutilek beti parte hartzen duzue eta neskei ez diguzue parte hartzen uzten”. Hori
askotan entzun dugu eta aurten gelan entzun da; eta nire ikuspuntutik ikusita ez da horrela.
(ETM_Gorka)

nik uste klasean ikusi genituen bideo horietan ikusten zela. Adibidez oroitzen naiz hortan
justo nire taldea zelako baina hiruko artzain jokoan beti ateratzen ziren mutil berdinak.
(ETN_Alaia)

nik lehen hezkuntzan ez dut hori bizi, ez dut hori gogoratzen baina ziur nago eta orain
hausnartzen badut nik izandako jarreraz, ez dakit, ni ondo sentitzen nintzen baina agian

21
geneukan talde bat non protagonismo gehiago geneukan eta baztertzen genituen neska
batzuk. (ETN_Garazi)

mutilek protagonismo handiago daukagu. Zergatik? Ez dakit. (ETM_Egoitz)

egia esaten badizut, “hasta en las clases de gorputz adierazpena somos más protagonistas
tu y yo que somos malísimos que los demás”. (ETM_Gorka)

zuek ez duzue laguntzen nesken parte hartzean. (ETM_itziar)

Baina nahi gabe ere ezer esan gabe alde batean uzten gaituzue, bestela pilota hartuko
genuke askoz gehiago. (ETM_Oihane)

Irakaslearen jokabidea
niri gertatu zait agian mutilak lehiakorrak izatea, ni ere haiekin egotea eta parte hartze
handia izan etab. eta gero nire klaseko neska batzuk, ia mugitzen ez zirenak nota super ona
izatea. (ETN_Aitana)

bueno nik uste ikasleek normalean ez dutela ezer esaten eta irakasleak, segun nolakoa den
agian zer edo zer esaten du. (ETN_Garazi)

gehienek ez ikusiarena egiten dute, bai irakasleek bai ikasleek. (ETN_Aitana)

bai horregatik esaten dut, nik uste irakasle gehienek ez dutela gauza handirik egiten horren
kontra. Batzuetan ikasleek ez dira konturatzen egoera sexista baten aurrean daudela eta
irakasleak ez badu ezer egiten eta begiratzen geratzen bada, ez da ezer lortzen.
(ETN_Garazi)

agian unibertsitatean ya kontziente gara baina lhn ez, eta irakasleak ez badu hori
zuzentzen… (ETN_Eukene)

Hori da, niri gertatu zait adibidez taldekatzetan neskak eta mutilen kontra jokatzean askotan
irakasle beraiek bultzatutako jokabideak dira. (ETN_Maitane)

kexatzen direnak batzuetan txarla jasotzen dute, baina gehienetan ezer. (ETN_Maitane)

irakasleak beti neskei tipo: lasai, ondo egingo duzula ez dakit zer eta horrek duela
harremana kontuz izan behar dugula neskekin eta mutilekin como si nada, ez dela ezer
gertatzen. (ETM_Gorka)

irakasleak egiten zituen neskak mutilen kontra. (ETN_Maitane)

Gogoratzen dut “que siempre eliminaba a las chicas” eta gehiago saiatu behar zirela esaten
zuen. Mutil bat kanporatzen zutenean, irakasleak esaten zuen pilotak ez ziola eman
(ETM_Gorka)

22
normalean izaten direnez mutilak parte hartzen dutenak, neskak hartzen dutenean
ikusgarria da eta irakasleak nota hobea jartzen du, (ETN_Alaia)

Baina betikoa da, inor ez da ikasgelako portaera guztiak aztertzeko bezainbeste kezkatuko.
Irakasle askok ez ikusiarena egiten dute eta alde egiten dute. (ETM_Sara)

“lo malo es que” batzuetan ikasleak badakite txarto egiten daudela eta konturatzen dira
irakasleak ez diela ezer esaten, orduan jarraitzen dute hori egiten. (ETM_Gorka)

Lhn egon zen gatazka handi bat eta gehienengo mutilei jarri zuten gela batean, itxi zuten
giltzarekin eta hasta confesar ez zieten ireki. Eta neskeei ez zieten ezer egin. (ETM_Egoitz)

lhn behin dantza tokatzen zitzaigula hemendik bi astera landu behar genuen eta patio
orduan ikusi gintuen irakasleak gure klaseko talde bati koreografia bat prestatzen (batzuetan
hori egiten genuelako) eta esan zigun: “ah bueno, zuek ya landu duzuenez ez dugu
landuko”. Eta izan zen tipo: “oye”, osea, nahiz eta jolas orduetan dantza egin, futbolan ere
jolasten dute besteek eta ez duzu futbola kentzen. (ETN_Garazi)

baina lehenengoz egiten dutela genero eta sexu ezberdintasun bat, gero preferentziak,
egiten dute gehien gustatzen zaion jendea eta gero ebaluaketa, baina preferentzia horien
oinarrian badago sexua. (ETM_Itziar)

ez daude irakasle neutroak, edo oso zaila da neutro izatea. (ETM_Sara)

Gero irakasle bakoitzak jarrera bat izaten du eta hori ez dago paper batean zehaztuta. Hau
da, irakasleak dituen aurreiritziak, hitz egiteko era, ez dakit, mutilen eta nesken arabera…
hori ez dago dokumentu batean zehaztuta. (ETM_Sara)

- Ikasleengan duen itxaropena

ni pasaden urtean egon nintzen Cadizen eta bertako ghako irakasleak esan zigun
azkenengo urteetan aztertu egin dela emakumearen eta gizonaren bihotza ez dela berdina.
Orduan hori kontuan hartuta ondorioztatu egin da ez ditugula gauza berdinak behar edo ez
ditugula gaitasun berdinak maila berdinera garatuta. Egia da igual DBHn abiadura probak
edo malgutasun probetan neskentzako mugak edo limiteak baxuagoak zirela. Hasieran
iruditzen zitzaidan arraro, baina zientziak esaten badigu ez garela berdinak, horrelako
desberdintasunak ez daude gaizki. Baina arazoa nik uste dagoela zer ikuspegia ematen
dion irakasleak horri. Egia da igual abiadura aldetik demostratua dagoela normalean neskek
abiadura gutxiago lortu dezakegula, baina horrek ez du esan nahi neskek ezin dugula
lasterketa bat irabazi. Nik uste erabaki horietan dagoela gakoa. (ETN_Garazi)

irakasleek ere zurekiko hartzen dituen espektatibak, normalean jartzen ditu gehiago
mutilengan. Nik behintzat horrela bizi dut. Eta agian klasean ez zeuden mutil habilak baina
igual igual. (ETN_Alaia)

egiten genituenean horrelako frogak beti irakasleak esaten zidan: benga zuk saiatu, egin
ahal duzuna, lasai, ezin baduzu ez dela ezer gertatzen…. eta klaro horrelako esaldiak ya

23
ziren tipo: bueno, zertarako egingo ditut 10 minutu, berarentzat 2 minutu nahikoak dira.
(ETN_Maitane)

nik gogoratzen dut duela gutxi elkarrizketatu genuen irakasle bat esan zuela: “los chicos
siempre son mas activos, es que las chicas son mas pelota” (ETN_Garazi)

Gogoratzen dut denok erritmo berean korrika egiten ari ginela klase batean, eta gogoan dut
irakasle batek egin zuen komentario bat: “animo, azkarrago egin ahal duzula”. Eta nire
ondoan zegoen beste kide batengana joan zen, eta esan zion: “oso ondo egiten ari zara”,
eta biak erritmo berean joanda…. (ETM_Jon)

bai, mutilei gehiago exijitzen zaigula. (ETM_Gorka)

segun zer lantzen duzun irakasleak ateratzen dituen pertsonak adibide bezala izango zen
nortzutara dago zuzenduta, gehienetan mutilentzat. (ETN_Alaia)

edo esatea: “es que te puedes esforzar más. Tú qué sabes si puedo más o no”.
(ETM_Egoitz)

nik hori bizi dut que me digan: “muy bien, lo has hecho super bien”. Eta ni agian betikoa
egin nuen eta gero beste kide bati, ni bezala jokatu eta esatea: “uy, hoy estás flojito eh, no
le has puesto muchas ganas” (ETN_Itziar)

irakasleak horregatik itxaropen ezberdinak ditu segun generoa. Eta horregatik niri gertatu
zait klasean egotea eta irakasleak esatea: benga, lasterketa bat, zu Pepitaren kontra. Eta
irakasleak pentsatzen nik korrika gehiago egin behar nuela eta Pepitak “me da pal pelo”.
(ETM_Gorka)

batzuei besteei baino gehiago eskatzen digute, eta komentarioak botatzen dituzte: “venga
ánimo!” (ETM_Julen)

Ikasleen autopertzepzioa
“pff berarekin tokatu zaigu, seguro que es super mala”. Nire kasuan egia da….. Gero
geratzen zara tipo: “agian arrazoia daukate edo benetan ez naiz ona kirola egiteko, ez dut
ezertarako balio…” (ETN_Josune)

nik gainera nire burua ikusten dut aktibo, mugitzen naizela, kirola egiten dut…. ni gustora
egoten nintzen ghko klaseetan baina azkenean horrelako komentarioak entzuten dituzu
eta… ez dakit. (ETN_Alaia)

Agian konturatzen zara beti zu ateratzen zarela eta agian esan behar duzu: ostras, ez naiz
sartuko, beste bati utziko diot. (ETN_Aitana)

Orduan ikusten gara txikiagoak haien artean. (ETN_Alaia)

24
nik horrelako gaitasuna izaten badut super arro egongo nitzateke nitaz, baina ez da kasua.
(ETN_Josune)

Orduan sentitzen nintzen ez nintzela gai besteek egiten zutena egiteko, nahiz eta ahalmena
izan ba berak horrela pentsatzen badu, ba agian egia da. (ETN_Maitane)

momentu horretan ez zara hain kontziente baina orain genero ikuspegitik iruditzen zait oso
arrotza….. eta ginen gazteak, 14-15 urte. Gainera, urte horrekin ez zaude prest halako
komentarioak jasotzeko edo behintzat familiaren partetik. (ETN_Eukene)

beti futbolean jolastu dut eta gustora, nire taldearekin, neskekin etab. baina gero ere
denborarekin pentsatzen duzu: “baina hau da mutilentzat, futbola mutilentzat da”.
(ETN_Alaia)

nik uste pertsona bastante bullosa naizela baina ghko klaseetan sentitzen naiz super isila
eta nik uste batzuetan oihukatu dudala etab. baina ziurrenik ez zait entzuten. (ETN_Eukene)

nik ulertzen dut oso traketza naizela eta agian ezin dut asko lagundu eta batzuetan sentitzen
dut karga bat naizela eta laguntza ezin dudanez eskaini, ez didazuela baloia pasatzen.
(ETM_Itziar)

batzuetan ere ikusten dut nire burua korrika egiten alde batetik bestera “como una tonta”
ezer lortzen, ez pilota ez ezer (ETM_Oihane)

Eta nekatzen gara, ta ailegatzen da puntu bat non ya ez dugu eskatzen baloia, motibazioa
galtzen dugu eta ez gara saiatzen. (ETM_Itziar)

nik ulertzen dut ez naizela hain ona ez dudalako inoiz talde jokoan parte hartu
(ETM_Oihane)

“yo soy un paquete” eta ez dut inoiz talde kirol batean jokatu eta ez didate ere pilota
pasatzen eta? ba korrika egiten jarraitzen dut. (ETM_Gorka)

gutxienez, ez zara hain txarto sentituko klasean, ezer egin ez duzulako sentsazioarekin, eta
ez zara oztopo sentituko. (ETM_Sara)

barrutik, nire buruarekin borrokatzen ari naiz jarraitzeko, eta, orduan, horrelako iruzkinek,
adibidez, ez naute motibatzen. Gainera txarto sentitzen zara, badirudi irakasle hori ikusten
ari dela ez naizela ezer egiten ari. (ETM_Jon)

txikitatik datorren zerbait denez, haiek eroso sentitzen dira eta ya baldintzatzen dute zure
portaera. Haiek komodo sentitzen badira, konfiantza izango dute ateratzeko. (ETN_Aitana)

betidanik pentsatu dudalako ez ginela gai mutilena egiteko eta orain konturatzen naiz
horregatik dela. (ETM_Oihane)

mutilak orokorrean ba hemen gorputz adierazpena egitean traketsagoak gara. (ETM_Gorka)

25
bueno nire kasuan aldrebez da, dantza eta interpretazioak egiteko habilezia handiago
daukat baina gero futbola edo halako joko-jolasak egiteko traketsagoa naiz. (ETM_Jon)

batzuetan guk gutaz pentsatzen duguna pisu handiagoa dauka eta besteek ez dute horrela
pentsatzen. (ETM_Jon)

eta ez zarenez saiatzen motibazioa galdu duzulako, besteek gogorik gabe ikusten zaituzte
eta zugandik pasatzen dira. (ETM_Oihane)

“yo que soy un manta me voy a sentir como la mierda” eta agian haientzat “soy una carga”.
(ETM_Gorka)

“pero es curioso porque nos pones 4 lineas y una portería y cambia muchisimo”. Hau da,
hegoaldeko klaseak unibertsitatean izango balira, klaseak oso ezberdinak izango ziren.
Hegoalden “nos vemimos arriba”. (ETM_Egoitz)

klase batean edo bitan ezin badituzu zure trebetasunak hobetu, orduan “te vas a sentir
como un pato” eta horrela sentitzen zarenez, pentsatuko duzu beste guztiek gauza bera
sentitzen dutela. (ETM_Julen)

zuk zeuk esaten baduzu ez zarela gai, eta ez bazara saiatzen, zu kanpoan geratzen zara,
eta besteek kanpoan utziko zaituzte motibaziorik gabe ikusteagatik. (ETM_Itziar)

baina nik ez dut inoiz pentsatu neska izateagatik ezin izango nuenik. (ETN_Josune)

6. Emaitzak
7. Ondorioak eta hausnarketa pertsonala
8. Hobetzeko proposamenak

26
8. Erreferentziak

Alfaro, E. (2004). El talento psicomotor y las mujeres en el deporte de alta

competición. Revista de Educación, 335, 127-151.
Alfaro, É., Mayoral, Á., eta Vázquez, B. (2008). Seminario “mujer y deporte” INEF-
Madrid. Consejo Superior de Deportes.
Alvariñas-Villaverde, M., Fernandez Villarino, M., eta López Villar, C. (2009).
Actividad física y percepciones sobre deporte y género. Revista de Investigación en
Educación, 113-122. http://reined.webs.uvigo.es/index.php/reined/article/view/58/48

Alvariñas-Villaverde, M., López-Villar, C., Fernández-Villarino, M. A., eta Alvarez

Esteban, R. (2017). Masculine, feminine and neutral sports: Extracurricular sport
modalities in practice. Journal of Human Sport and Exercise, 12 (4), 1278-1288.
https://doi.org/10.14198/jhse.2017.124.14
Alvariñas-Villaverde, M., eta Pazos-González, M. (2018). Estereotipos de género en
Educación Física, una revisión centrada en el alumnado. Revista electrónica de
investigación educativa, 20 (4), 154-163.
https://doi.org/10.24320/redie.2018.20.4.1840
Alvariñas, M. eta Novoa, A. (2016). Pensamientos relacionados con la actividad
física y el género en adolescentes de Galicia.
Arenas, D., Conti, J. V., eta Mas, A. M. (2022). Estereotipos de género y tratamiento
diferenciado entre chicos y chicas en la asignatura de educación física: una revisión
narrativa. Retos: nuevas tendencias en educación física, deporte y recreación, (43),
342-351.
Arencibia García, J. R. (2021). Estereotipos de género en educación física. RIULL
Principal. https://riull.ull.es/xmlui/bitstream/handle/915/24083/Estereotipos%20de
%20genero%20en%20Educacion%20Fisica.pdf?sequence=1
Ariel, P. (2004). Juntos pero no revueltos: la Educación Física mixta en clave de
género. Cuadernos de Pesquisa, 121 (34), 59-76. http://www.scielo.br/scielo.php?
pid=S0100-15742004000100004yscript=sci_arttext ISSN 0100-1574
Baena, A., eta Ruiz, P. J. (2009). Tratamiento educativo de la coeducación y la
igualdad de sexos en el contexto escolar y en especial en Educación Física.
Barberá, E. (1998). Estereotipos de género: construcción de las imágenes de las
mujeres y los varones. En J. Fernández. Género y Sociedad, (pp.177-206).
Blanco García, N. (2002). Educar mujeres y hombres. Otras miradas, 2, 80-87.

27
Blández, J., Fernández, E., eta Sierra, M.A. (2007). Estereotipos de género,
actividad física y escuela: La perspectiva del alumnado. Revista de curriculum y
formación del profesorado, 11(2), 1-21.
Blández, M. J. (1995). La utilización del material y del espacio en Educación Física.
INDE Publicaciones.
Bonal, X. (1997). Las actitudes del profesorado ante la coeducación. Propuestas de
intervención.
Bourdieu, P. (1990). El sentido práctico.
Bravo, P. C., eta Moreno, P. V. (2007). La interiorización de los estereotipos de
género en jóvenes y adolescentes. Revista de investigación educativa, 25(1), 35-38.

Brotons, P., Lillo, J. eta Simón, M. N. (2006). Teoría y Práctica de la Coeducación.

Brown, D. eta Rich, E. (2002). Gender positioning as pedagogical practice in

physical education.
Camarero, S., Tella, V. eta Mundina, J. J. (1997). La actividad deportiva en el ámbito
escolar.
Cantó, R. eta Ruiz, L. M. (2005). Comportamiento Motor Espontáneo en el Patio de
Recreo Escolar: Análisis de las diferencias por género en la ocupación del espacio
durante el recreo escolar. Revista Internacional de Ciencias del Deporte, 1 (1), 28-
45. http://www.cafyd.com/REVISTA/art3n1a05.pdf
Castillo Andrés, Ó. D. (2009). Evaluación de los factores psicosociales y didácticos
relacionados con la equidad de género en Educación Física.
Chalabaev, A. , Sarrazin, P. eta Fontayne, P. (2009). Stereotype endorsement and
perceived ability as mediators of the girls gender orientation-soccer performance
relationship. Psychology of Sport and Exercise
Etxeberria Zapirain, J. K. (2015). Deporte y sexismo en Educación Física. Cuadernos
de pedagogía.
Feito, R. (1991). La cara oculta de la escuela. Educación y trabajo en el capitalismo.
Fernández Enguita, M. (1990): La bella y la bestia:un estudio sobre el género y la
interacción en el aula.
García Lanzuela, Y.; Matute Bravo, S.; Tifner, S.; Gallizo Llorens, M.E. eta Gil-
Lacruz, M. (2007). Sedentarismo y percepción de la salud: Diferencias de género en
una muestra aragonesa. Revista Internacional de Medicina y Ciencias de la
Actividad Física y el Deporte, 7 (28) pp. 344-358
Http://cdeporte.rediris.es/revista/revista28/artgenero70.htm

28
Gómez-Mármol, A. eta De la Cruz Sánchez, E. (2013). Diferencias de género y de
nivel académico en la utilidad percibi7da de la educación física escolar. Journal of
Sport and Health Research, 5(2), 193 -202.
González Calvo, G. (2006). Tratamiento educativo del sexismo dentro de la
Educación Física escolar. Trabajo presentado en el I Congreso de Jóvenes
Investigadores en Ciencias de la actividad física y el deporte.
http://www.cafyd.com/ActasJJI2006.pdf
González-Boto, R., Salguero, A., Tuero, C. eta Márquez, S. (2003). La coeducación
en Educación Física como reto para superar la discriminación por razón de sexo:
Condicionantes históricos e indicadores actuales. Actas del V Congreso de
Educación Física y Deporte Escolar. “Dimensión Europea de la educación física y el
deporte escolar. Hacia un espacio europeo de educación superior”. AVAPEF, 391-
395
Guardiola Samá, E. (2019). Una educación física menos sexista es posible.
espaiperformatiu.
Guerrero, T. H., eta Fierro, A. A. (2014). Estereotipos de género en las clases de
educación física. Journal of Movement & Health, 15(2).
Hernández Moreno, J. eta Rodríguez Ribas, J. P. (2004). La Praxiología Motriz:
fundamentos y aplicaciones. INDE Publicaciones.
Hills, L. (2007). Friendship, physicality, and physical education: An exploration of the
social and embodied dynamics of girls' physical education experiences. Sport,
Education and Society 12(3), 317- 336
Jackson, P. W. (1968). Life in classrooms. Teachers College Press.
Jiménez, R. (2004). Motivación, Trato de Igualdad, Comportamientos de Disciplina y
Estilos de vida Saludables en Estudiantes de Educación Física en Secundaria.
King, Joshua E. (2009). Reactive Machismo: How Early Twentieth Century
Effeminate Stereotypes and Race (Re)constructed Puerto Rican Migrant Men’s
Identities.
Lahoz Serrano, L., eta Castellar Otín, C. (2019). Análisis de los estereotipos de
género en Educación Física: Una propuesta coeducativa.
Lamas, M. (2000). Diferencias de sexo, género y diferencia sexual. Cui-cuilco,7(18),
1-24
Lillo, J., Brotons, P. eta Simón, M. N. (2006). Teoría y práctica de la coeducación.
Lomas, C. (2006). En masculino y en femenino argumentos y orientaciones para un
uso equitativo del lenguaje.
López-López, E.; Navarro-Valdivielso, M., Ojeda-García, R., Brito-Ojeda, E., Ruiz-
Caballero, J.A. eta Navarro-Hernández, C.M. (2012). Diferencias de género

29
observadas en los adolescen-tes de Canarias, en las actitudes hacía la actividad
física y el deporte, competencia motriz, y utilidad y valor percibido. Revista española
de Educación Física y Deportes, 397, 105-115
Martínez, J., Contreras, O. R., Aznar, S., eta Lera, Á. (2012). Niveles de actividad
física medido con acelerómetro en alumnos de 3° ciclo de Educació Primaria:
Actividad física diaria y sesiones de Educación Física. Revista de Psicologia Del
Deporte, 21(1), 117–123.
Martos-García, D.; Sánchez-Hernández, N.; Soler-Prat, S. eta Martinez-Merino, N.
(2023). La formación de grupos en Educación Física. Una revisión de la literatura.
Sportis Sci J, 9 (1), 166-186 https://doi.org/10.17979/sportis.2023.9.1.9090
Medina Guerra, A. M. (2002). Manual de lenguaje administrativo no sexista.
Asociación de Estudios Históricos Sobre la Mujer.
Monasterio, M., González, S. eta García, A. (2011). La Coeducación en la Escuela
del Siglo XXI.
Monforte, J., eta Colomer, J. Ú. (2019). ‘Como una chica’: un estudio provocativo
sobre estereotipos de género en educación física. Retos: nuevas tendencias en
educación física, deporte y recreación, (36), 74-79.
https://doi.org/10.2307/j.ctv6zdd08.46
Moreno Murcia, J. A., Hellín, P. eta Hellín Rodríguez, M a. G. (2006). Pensamiento
del alumno sobre la Educación Física según la edad. Apunts, 85, 28-35.
Moreno, A. Gamboa, R. eta Poblete, C. (2014). La Educación Física en Chile:
análisis crítico de la documentación ministerial. Revista Brasileña de Ciencias del
Deporte, 36, 2.
Moreno, J. A., Sicilia, A., Martínez, C., eta Alonso, N. (2008). Coeducación y climas
de aprendizaje en educación física. Aportaciones desde la teoría de Metas de Logro.
International Journal of Sport Science
Moreno, J. eta González, D. (2009) Deporte, Intervención y Transformación social.
Mosteiro, M. J., eta Porto, A. M. (2017). Análisis de los Estereotipos de Género en
alumnado de Formación Profesional: Diferencias según sexo, edad y grado. Revista
de Investigacion Educativa, 35(1), 151–165.
Nateras, F. R., eta Mendo, A. H. (2014). Intervención para la reducción de la
discriminación por sexo en las clases de educación física según los contenidos y
agrupamientos utilizados. Revista española de educación física y deportes, (404),
27-38.
Navarro Patón, R., Arufe-Giráldez, V., eta Martínez-Breijo, J. (2020). Estudio
descriptivo sobre estereotipos de género asociados a la actividad física, deporte y

30
educación física en escolares gallegos de educación primaria y secundaria. Journal
of Sport and Health Research, 12(2), 260-269.
Osborne, R. eta Molina, C. (2008). Evolución del concepto de género. EMPIRIA.
Revista de Metodología de las Ciencias Sociales, (15), 147-182.
Pastor-Vicedo, J. C., Sánchez-Oliva, A., Sánchez-Blanchart, J., eta Martínez-
Martínez, J. (2019). Estereotipos de género en educación física. SPORT TK-Revista
EuroAmericana de Ciencias del Deporte, 23-31.
Piedra, J. (2010). El profesorado de Educación Física como Agente en la
Coeducación: Actitudes y Buenas Prácticas para la Construcción de Género en la
Escuela.
Piedra, J., García-Pérez, R., Latorre, Á., eta Quiñones, C. (2013). Género y
educación física. Análisis de buenas prácticas coeducativas. Profesorado. Revista
de currículum y Formación de Profesorado, 17(1), 221-241.
Planchuelo, L. (2008). Intervención y evaluación del desarrollo moral en la
educación física en primaria.
Rink, J. (2006). Teaching physical education for learning.
Rodríguez, C. (1998). La igualdad desde la diferencia: la coeducación en la
iniciación deportiva escolar. Fundamentos de los contenidos en educación física
escolar, 157-176.
Rodríguez, L. R., eta Gómez, E. M. (2018). Propuesta de igualdad de género en
Educación Física: adaptaciones de las normas en fútbol. Retos: nuevas tendencias
en educación física, deporte y recreación, (33), 293-297.
Sánchez García, C., Chiva-Bartoll, O., eta Ruiz-Montero, P. J. (2016). Estereotipos
de género y educación física en educación secundaria.
Sánchez-Alvarez, I., Rodríguez-Menéndez, C., eta García-Pérez, O. (2020). Physical
education in primary education: Space for the construction of masculinity and
femininity. Retos, 83(2012), 143–150
Soler, S. (2006). Actitudes y relaciones de niñas y niños ante contenidos de la
educación física en primaria estereotipados por el género: el caso del fútbol.
Subirats, M. (1994). Conquistar la igualdad: la coeducación hoy. Revista
Iberoamericana de Educación.. http://www.campus-oei.org/oeivirt/rie06a02.htm
Subirats, M. (2016). De los dispositivos selectivos en la educación: el caso del
sexismo. Revista de Sociología de la Educación-RASE, 9(1), 22-36.
Thomas, K., Lee, A. eta Thomas, J. (2008). Physical Education Methods for
Elementary Teachers.
Tomé, A. (2017). Estrategias para elaborar proyectos coeducativos en las escuelas.
Atlánticas-Revista Internacional de Estudios Feministas, 2(1), 89-116.

31
Tomé, A. eta Ruiz Maillo, R. F. (2002). El espacio de juego: escenario de relaciones
de poder.
Torre, E. (1998). La actividad física deportiva extraescolar y su interrelación con el
área de Educación Física en el alumnado de Enseñanzas Medias.
Torres, J. (1991 ): El currículum oculto. Morata.
Ubani, C. (2018). El espejismo de la igualdad en el deporte.
https://www.mujereseneldeporte.com/2018/11/mujer-y-deporte-el-espejismo-dela-
igualdad-por-cristina-ubani/
Unesco y la igualdad de género.
http://www.unesco.org/new/es/havana/areas-of-action/igualdad-de-genero/
Valbuena, A. (2002). Lenguaje e interacción.
Valdivia-Moral, P. (2011). La coeducación en la educación física escolar. Análisis de
las teorías y metodologías asociadas del profesorado y su reflejo en el alumnado.
Universidad de Jaén.
Valdivia, P.A., López, M., Lara, A., eta Zagalaz, M.L. (2012). Concepto de
coeducación en el profesorado de Educación Física y metodología utilizada para su
trabajo. Movimento, 18(4), 197-217.
Vázquez, B. eta Álvarez, G. (1990). Guía para una Educación no Sexista.
Vázquez, B., Fernández-García, E. eta Ferro, S. (2000). Educación Física y género:
Modelos para la observación y el análisis del comportamiento del alumnado y del
profesorado.
Wellard, I. (2006). Able bodies and sport participation: Social constructions of
physical ability for gendered and sexually identified bodies. Sport, Education and
Society, 11(2), 105-119.
Zaro, M. J. (1999). La identidad de género. Revista de psicoterapia, 10(40), 5-22

32
9. Eranskinak

I. Grabaketa baimena

Audioak grabatzeko eta hezkuntza-erabilera

anonimorako baimena

Data:

Nik ____________________________________ ulertzen dut eta borondatez onartzen dut

hezkuntza-helburuetarako audio-grabazioan parte hartzea, Gradu Amaierako Lana izeneko
ikerketaren esparruan. Ulertzen dut nire parte-hartzeak berekin dakarrela taldeko
eztabaidetan zehar elkarrizketak eta erantzunak grabatzea.

Onartzen dut:

1. Eztabaidetan parte hartu bitartean egindako audio-grabazio guztiak aipatutako

ikerketarekin zerikusia duten hezkuntza-helburuekin soilik erabiliko dira.

2. Grabazioetatik eratorritako informazioa modu anonimoan erabiliko da, eta bermatuko da

nire eta gainerako parte-hartzaileen nortasuna isilpean gordeko dela ikerketatik eratorritako
edozein txosten, argitalpen edo materialetan.

3. Informazioaren transkripzioa eta analisia osatu ondoren, audio-grabazioak ezabatuko

dira, eta erregistro gehigarririk ez dela gordeko ziurtatuko da.

4. Nire parte-hartzea guztiz borondatezkoa da, eta edozein unetan ken dezaket baimena,
ondoriorik jasan gabe.

Ulertzen dut ikerketa honen helburua ezagutza akademikoari laguntzea dela, eta nire
lankidetza funtsezkoa dela bere helburuak lortzeko. Gainera, badakit nire baimena
ezinbestekoa dela bildutako informazioa grabatzeko eta erabiltzeko.

Sinatuta:

__________________________
(Parte-hartzailearen sinadura)

33
II. Eztabaida egiteko galdetegia

- Nola gogoratzen dituzue Gorputz Hekuntzako klaseak? Zer nolako joko-jolasak

egiten zenituzten?
- Uste duzue GH irakasgaia diskriminatzen gaituela edo diskriminazioa sustatzen
duela?
- Uste duzue gorputz hezkuntza sexista dela? Zergatik?
- Noizbait bizi izan dituzue sexistak diren egoerak? Edo egoera sexistak ikusi dituzue?
Non? Nola izan zen?
- Unibertsitateko klaseetan ikusi edo experimentatu dituzu portaera sexistak?
- Zuen ustez, desberdintasunak daude gorputz-hezkuntzako klaseetan generoan
oinarritutako errendimendu fisikoaren itxaropenetan?
- Sentitu al duzue inoiz zure generoagatik jarduera fisiko jakin batzuetatik kanpo uzten
zaituztela? Zergatik uste duzu gertatzen dela?
- Uste duzue irakasleak ebaluatzeko/kalifikatzeko momentuan generoari erreparatzen
diola?
- Uste duzue GH lantzen diren edukiak genero edo sexuaren araberakoak direla?
- Klasean zer nolako portaerak ikusten dituzue? Nortzuk dira protagonistak? Edo
nortzuk izaten dute espazio gehien? Eta gutxien?
- Uste duzue aurrekoarekin batera irakasleak ezberdin tratatzen dituela ikasleak
genero edo sexuaren arabera? Eta ikasleen artean halako ezberdintasunak daude?
- “Suele ocurrir que la mayoría de los chicos se muestran cómodos en los deportes
con contacto, competitivos y de esfuerzos máximos, mientras la mayoría de las
alumnas se identifican con contenidos tradicionalmente asociados a la feminidad y la
estética, es decir, se encuentran más a gusto practicando gimnasia rítmica o danza”
(Rich, 2004). Zer pentsatzen duzue honi buruz?
- Noizbait landu duzue dantza, antzerkia… eta halakoak GHn? Nolakoa zen irakaslea?
- Nola sakabanatzen da normalean materiala? Edo zer nolako materiala erabiltzen da
normalean GHako klaseetan? Material didaktikoa izaten da? Baloia agertzen denean
portaerak aldatzen dira?
- Uste duzue gorputz hezkuntzan inklusioa lantzen dela? Edo behartuta sartzen
dutela.
- Irakasleak edo ikasleak nola hartzen dituzte sexistak diren egoerak? Hau da, sexista
den egoera baten aurrean zer egiten dute? Eta neskek? Mutilek?

34
 - Nolakoak gogoratzen dituzue taldekatzeak? Mixtoak edo homogeneoak?
- Irakasle edo ikaskideen komentario edo jarrera sexistarik izan al duzue gorputz-
hezkuntzan?
- Uste duzue irakasleak noizbait ez ikusiarena egin duela egoera sexista baten
aurrean?
- Nortzuk dira kirolen erreferente nagusienak?
- GHak sexismoa indartzen du?
- Nola landu dezakegu sexismoa gh?
- Zuen ustez, sexismoak zer eragin du ikasleen autoestimuan eta konfiantzan, beren
gorputzari dagokionez?

III. Grabaketaren transkripzioa

A. Talde homogeneoa

Nola gogoratzen dituzue Gorputz Hekuntzako klaseak? Zer nolako joko-jolasak egiten
zenituzten?

Alaia: Ni oroitzen naiz nire gorputz hezkuntzako irakasleak atletismoko entrenatzailea zela
eta aplikatzen zuen hori saioetan eta ghko saioak gogoratzen ditudanean, ikusten dut nire
burua baiak saltatzen. Bestetik, egiten genuen antzerkia eta holan baina batez ere hori.

Garazi: Nik jolasak gogoratzen ditut, eta jolas librea. Ez dakit, agian beste ikuspegi batetik
begiratuta, agian bakarrik denbora librea etortzen baldin bazait burura igual da gehiegi uzten
zigutela eta beno, niri gustatzen zitzaidan, azkenean nire lagunekin eta nahi nituen
pertsonekin ez dakit zertara jolasteko denbora zelako, baina ikuspegi pedagogiko batetik
igual zen tipo: bueno, ez dut ezer prestatu, jolas libre eta haiek jakingo dute zer egin.

Josune: Nik gorroto izugarriekin gogoratzen ditut, mutilak ez dakit zer eta neskak traketsak.
Mutilak futbolean jokatzen zuten eta gogoratzen dut zelai errea jolastu genuela eta erori
nintzela ezta? eta negarrez hasi nintzen. Denek barrez egin zuten eta irakasleak esan zuen:
benga eseri, ez dela ezer. Zuzendaritzarengana joan nintzen, hospitalera eraman ninduten
eta bazirudien besoa apurtuta zegoela. Daukat trauma hori agian ba nire mina egiazkoa
zelako. NIre irakaslea zen oso zaharra gainera.

Maitane: Kirolekin lotutako joko jolasak, egiten genituen kirol asko eta beti ziren horrekin
lotuta. Agian gogoratzen ditut niri kirolak ez zitzaikidalako gustatzen eta beti egiten genuen
beroketa borobil batean egunero.

Eukene: Ni gehienbat gogoratzen ditut joko jolas tradizionalak eta lehiakortasun puntu
batetik. Ni super lehiakorra nintzen eta badakit zela klase kideek eraginda edo irakasleek

35
eraginda (orokorrean sistemak) eta gogoratzen dut galdu egin nuela eta amorrutik galtzen
nuen edo nire kontrolpean ez zegoen zer edo zer zela.

Uste duzue GH irakasgaia diskriminatzen gaituela edo diskriminazioa sustatzen

duela?

Alaia: kirola da arlo bat dagoena zuzenduta genero maskulinoari, dena dago prestatuta
horretarako. Ez bakarrik gh, eskolatik kanpo kirola dago zuzenduta genero maskulinoari,
orduan ghn berdina. Orain arte horrela ulertu delako, beraz, nahitaez ez da kasualitatea ere
orain arte irakasle gehienak mutilak direla.

Maitane: nik izan ditut gehiago emakumeak. 1 edo 2 kenduta, beste guztiak emakumeak
izan dira.

Josune: kontuan hartu behar dugu gizartean sexismoa dagoela eta ematen diren
zapalkuntza guztiak ikusiko dira klaseetan, hezkuntzan, kirolan… orduan arazoa denez
sistematikoa eta estrukturala beste arloetan ikusiko da, beraz, ebidentemente kirola ez da
kasu isolatu bat, sexismoa aplikatzen da.

Garazi: sistemak daukan arazoa hau alde batera utzita, irakaslearen papera garrantzitsuena
da, neska edo mutila izanda kontziente baldin bada honetaz eta baliabideak baldin baditu
honi aurre egiteko, ez litzateke problemarik egongo baina noski, normalean ez da horrela
izaten, orduan… nik uste hor dagoela arazoa.

Uste duzue gorputz hezkuntza sexista dela? Zergatik?

Guztiek: Bai

Alaia: ez dakit gh sexista den ala ez, ez da ezer materiala, da zuk zer sortzen duzun ghari
begira ez? Ez dakit, azkenean pertsona bakoitzak bere moduan bizitzen ditu gauzak eta
irakasleak berdin, eta bakoitzari irakasteko berdin curriculuma dago baina gero
curriculumarekin egiten duzu nahi duzuna. Orduan ez dakit arazoa ghakoa den edo
gizartekoa.

Garazi: irakaslearen papera egokia izan arren, gero ikasle bakoitzaren errealitatean ere
transmititzen da, eta agian dago demagun mutil batzuk bere etxetik daukatenak ideia batzuk
(esate baterako, kirola mutilentzat dela) eta gero hori klaseetan islatzen da. Orduan nahiz
eta irakaslearen papera egokia izan, ikasleen errealitatea moldatu dezake ikuspegia.

Akaia: nik uste lortzen al dela gh ez sexista, bakarrik horretarako lan handia egin behar da.
Gaur egun ez da existitzen.

Noizbait bizi izan dituzue sexistak diren egoerak? Edo egoera sexistak ikusi dituzue?
Non? Nola izan zen?

Josune: begiradak, komentarioak eta horrelako gauzak. Ni neska izanda tokatzen zait mutil
talde batean eta halako komentarioak entzuten dituzu: “pff berarekin tokatu zaigu, seguro
que es super mala”. Nire kasuan egia da baina begiradak, komentarioak, taldekideen

36
partetik bai sufritu ditut. Gero geratzen zara tipo: “agian arrazoia daukate edo benetan ez
naiz ona kirola egiteko, ez dut ezertarako balio…”

Alaia: ez bakarrik beste ikasleengandik, irakasleek ere zurekiko hartzen dituen espektatibak,
normalean jartzen ditu gehiago mutilengan. Nik behintzat horrela bizi dut. Eta agian klasean
ez zeuden mutil habilak baina igual igual.

Aitana: nire kasuan ez dut hori bizi, ez dakit.

Alaia: zuk ez duzu bizi baina zure inguruko inork ere?

Aitana: Nik uste baietz, depende, nik izan dudan begirada edo iraksalearengan, ez berak
gugan, orduan bai, nik uste baietz nire inguruan egon dela.

Alaia: nik gainera nire burua ikusten dut aktibo, mugitzen naizela, kirola egiten dut…. ni
gustora egoten nintzen ghko klaseetan baina azkenean horrelako komentarioak entzuten
dituzu eta… ez dakit.

Eukene: bai, apurtzen dutenak maskulinitatea.

Garazi: nik lehen hezkuntzan ez dut hori bizi, ez dut hori gogoratzen baina ziur nago eta
orain hausnartzen badut nik izandako jarreraz, ez dakit, ni ondo sentitzen nintzen baina
agian geneukan talde bat non protagonismo gehiago geneukan eta baztertzen genituen
neska batzuk eta horregatik sentitzen ziren pixkat baztertuta.

Maitane: irakasleak egiten zituen neskak mutilen kontra, gero denborarekin aldatu zuen
baina ailegatzen zinen klasera eta zen tipo… ya nabaritzen zen desberdintasuna jolasan
bertan egiten genuenean hori.

Norbaitek hanka ukitzen badizu (eskua denbora luzez jarriz), nola sentituko zinateke?
Honekin batera, zer egingo zenukete egoera horretan?

Josune: segun zer tokatzen duten, burua ez zait inporta baina bularra ukitzen badute. Nik
ulertzen dut ez dutela ukituko intentzio horrekin baina kasualitatez ukitzen badidate
harrapaketa jolasten ez da ezer gertatzen.

Alaia: segun egoera ere.

Aitana: pertsonak, kofiantza etab.

Garazi: nik uste nabaritzen dela sinmas izaten bada edo intentzioarekin. Niri gertatu zait ere
harrapatzeko nahian ukitzen zaitudala, baina lhn nerabeak bihurtzen diren horiek ya egiten
dutela como: ay, ipurdia, ay, ez dakit… intentzio horrekin.

Hau ez da zertan erlazionatuta gon behar lhrekin. Unibertsitateraino irekitzen dugu eta
ez bakarrik nesken edo zuen esperientzian, baizik eta adibidez klasean ea nola
jokatzen duten mutilek, nola ukitzen diren…Horrelako egoerak ikustean?

37
Maitane: nik uste ya ezagutzen ditugula eta badakigu haien artean zer nolako harremanak
dituzten, baina agian beste pertsona bat etortzen bada eta ez baditu ezagutzen, geratuko da
harrituta.

Aitana: nik uste daukatelako konfiantza hori egiteko eta ukitzen baldin badiote eta ez badu
nahi, hori, ba esateko: oye tu…ez ukitu edo utzi bakean.

Eukene: ni harritzen naiz eta ez zait iruditzen normala, ez dakit, gesto batzuk edo batzuetan
iruditu zait pixkat arrotza.

Alaia: Hori da, pasatzen da literal jolasten egotea eta eskuak galtzatik sartuta. Oso arraroa
da.

Unibertsitateko klaseetan ikusi edo experimentatu dituzu portaera sexistak?

Alaia: nik uste klasean ikusi genituen bideo horietan ikusten zela. Adibidez oroitzen naiz
hortan justo nire taldea zelako baina hiruko artzain jokoan beti ateratzen ziren mutil
berdinak. Agian neska bat noizean behin baina aldi berean mutilak. Eta Itsasoarekin hitz
egin nuen, agian guk egin behar dugula desplante, baina ez dakit zergatik ez gara
ausartzen.

Josune: haiek konfiantza handiagoa daukate: kirolaria naiz… eta agian ikusten dute beste
batek ez dela usartzen eta haiek ateratzen dira, baina noski, zuk ikusten baduzu hori,
normalena da laguntzea. Agia lotsa sentitzen duzu momentuan guztiek zu begiratzen
daudelako baina egia da beti mutilak ateratzen direla.

Aitana: nik uste gehiago dela zure intentsioa. Agian konturatzen zara beti zu ateratzen
zarela eta agian esan behar duzu: ostras, ez naiz sartuko, beste bati utziko diot.

Alaia: nik uste gogo eta intentsio hori ya badagoela baldintzatua, dela zerbait txikitatik ikasi
duguna pixkat mutilek hartzea parte hartze rol hori edo daudela komodo irakasgaian.
Orduan ikusten gara txikiagoak haien artean.

Aitana: agian esan duguna, txikitatik datorren zerbait denez, haiek eroso sentitzen dira eta
ya baldintzatzen dute zure portaera. Haiek komodo sentitzen badira, konfiantza izango dute
ateratzeko.

Zuen ustez, desberdintasunak daude gorputz-hezkuntzako klaseetan generoan

oinarritutako errendimendu fisikoaren itxaropenetan?

Maitane: irakaslearen arabera, baina normalean gehienak hori egiten dute, baina ez bakarrik
ghn. Klasean izan genuen saio batean ikusi genuen, ingeniaritzako edo zientzietako
karreretan sartzen diren gehienak mutilak dira eta magisteritzan gehienak neskak dira…
baina hori gizartean ere gertatzen da.

Garazi: ni pasaden urtean egon nintzen Cadizen eta bertako ghako irakasleak esan zigun
azkenengo urteetan aztertu egin dela emakumearen eta gizonaren bihotza ez dela berdina.
Orduan hori kontuan hartuta ondorioztatu egin da ez ditugula gauza berdinak behar edo ez

38
ditugula gaitasun berdinak maila berdinera garatuta. Egia da igual DBHn abiadura probak
edo malgutasun probetan neskentzako mugak edo limiteak baxuagoak zirela. Hasieran
iruditzen zitzaidan arraro, baina zientziak esaten badigu ez garela berdinak, horrelako
desberdintasunak ez daude gaizki. Baina arazoa nik uste dagoela zer ikuspegia ematen
dion irakasleak horri. Egia da igual abiadura aldetik demostratua dagoela normalean neskek
abiadura gutxiago lortu dezakegula, baina horrek ez du esan nahi neskek ezin dugula
lasterketa bat irabazi. Nik uste erabaki horietan dagoela gakoa.

Maitane: baina nik uste froga horiek ere sexismoan eragina handia dituztela. Azkenean,
egiten ditugunean froga horiek mutilak ikusten dutela: neskek 2 kiloko pilota emango zaie
eta guri 3 kilokoa, indar gutxiago dutelako.

Alaia: eta malgutasunean aldrebes.

Josune: ni horrelako gaitasuna izaten badut super arro egongo nitzateke nitaz, baina ez da
kasua. Osea niri esaten badidate hau egin behar duzu aprobatzeko, ba horrekin nahiko.
Baina kirolaria banaiz eta super ona banaiz, ba saiatuko naiz ez bakarrik 8ra ailegatzen,
baizik eta 10 egiteko. Agian Zuriak esan duena, klasean esaten badigute eta azaltzen
badigute ezberdinak garela biologikoki, hobeto sentituko ginateke eta ez hori bakarrik, baizik
eta ezberdintasun horiek beste modu batez hartuko ziren.

Aitana: hor bertan gertatzen dira liskarrak: zergatik neskak gutxiago?

Alaia: nik uste bakarrik esaten badizute gutxienez 5 batera ailegatu behar zarela, ya hartzen
duzu beste modu batez, ikusten duzu zure gaitasuna mugatuta.

Garazi: niri ez zidaten esaten tipo neskak bakarrik kapaza izango ginela 8 egiteko, esaten
ziguten zein zen minimoa. Ba 6 batekin aprobatzeko eta mutilek 8 batekin aprobatzeko.

Alaia: horregatik dago itxaropenarekin lotuta, irakasle batek zurekiko espero duen
itxaropena edo espektatibak markatzen duela. Ez dakit, osea bai Course Navetten edo
beste froga batzuetan, orokorrean.

Maitane: niri gertatzen zaitzaidan bueno, ez zitzaidan gustatzen eta super alferra nintzen.
Orduan egiten genituenean horrelako frogak beti irakasleak esaten zidan: benga zuk saiatu,
egin ahal duzuna, lasai, ezin baduzu ez dela ezer gertatzen…. eta klaro horrelako esaldiak
ya ziren tipo: bueno, zertarako egingo ditut 10 minutu, berarentzat 2 minutu nahikoak dira.
Orduan sentitzen nintzen ez nintzela gai besteek egiten zutena egiteko, nahiz eta ahalmena
izan ba berak horrela pentsatzen badu, ba agian egia da.

Sentitu al duzue inoiz zure generoagatik jarduera fisiko jakin batzuetatik kanpo uzten
zaituztela? Zergatik uste duzu gertatzen dela?

Guztiek: Bai

Alaia: ni adibidez oroitzen naiz futbolean hasi nintzela mutil batekin eta bueno, izan nintzen
lehenengo neska taldean eta komentarioak ziren: marimatxo. Eta berdina mutilekin, dantza
egiten badute edo trikitixa jotzen badute. Nire ustez dudik gabe.

39
Aitana: nik adibidez ere futbolean aritzen nintzen lhn baina, hori igual laguntasun horregatik
komentario horiek ez nituen entzuten, baina nagusia egiten zarenean entzuten dituzu
besteetik.

Eukene: nik bai sufritu izan ditut. Nik futbolean jolasten nuen, ni igo ninduten ni urte bete
baino nagusiagoekin eta urte horretan sartu gintuzten mutilen liga batean eta ginen neska
bakarrak. Ez dakit zergatik sartu gintuzten bertan, nire ustez esperimentu bat egin zuten
baina bueno, komenatarioak ziren… ez bakarrik aurkarien partetik, baizik eta familien
partetik tipo: “a estas caña que son chicas”. Eta gero aldagelak oso hurbil zeuden eta
aldagela batetik bestera entzuten ziren komentario matxistak eta hori ere guk entrenatzen
genuen tokian eta aldagelak aldatu zituzten lekuz gure espazio izateko. Klaro, momentu
horretan ez zara hain kontziente baina orain genero ikuspegitik iruditzen zait oso arrotza eta
izan zen liga horretan ikasturte oso bat, orduan, orain pentsatuta izan zen bastante bortitza
eta ginen gazteak, 14-15 urte. Gainera, urte horrekin ez zaude prest halako komentarioak
jasotzeko edo behintzat familiaren partetik.

Garazi: guk egiten genuen gehien bat futbola, eta ez zegoen arazorik baina nik uste hor
baita sartzen dela talde batekiko daukazun konfiantza edo nolako harremana daukazu, ze
gu lagunak ginen guztiak eta ya ez zen zu neska zara edo mutila zara. Guztiok ginen
lagunak eta ez zeuden arazoak. Baina haur bat lotsatiagoa bada edo kostatzen bazaio
gehiago harremanak egiten, horrelako komentarioak ez dute laguntzen. Igual saiatzen zara
horrelako komentarioak beste modu batez hartzen edo, esaten duenak agian ez du modu
txarrean esaten, baina agian ya eragina izaten du eta ez zara berriz saiatzen.

Alaia: Nik hasieran hori, beti futbolean jolastu dut eta gustora, nire taldearekin, neskekin
etab. baina gero ere denborarekin pentsatzen duzu: “baina hau da mutilentzat, futbola
mutilentzat da”. Ya federatzen zarenean eh, pentsatzen duzu hori eta esaten dizute hori.
Baina gero eskolan jokatzen duzu normal.

Zergatik gertatzen da?

Josune: gizartea, beti gizartea. Hezkuntza, telebista etab. gizartearen erreflexua da, beraz,
gizartean gertatzen dena, etxean, eskolan, entenamenduan… gertatzen da. Dena islatzen
da.

Alaia: ere normalizatu delako.

Eukene: itxaropenarekin lotuta dago ere. Nire arrebak jokatzen du voleyball eta bueno,
gehienak neskak ziren eta gogoratzen dut bakarrik zeudela 2 mutil eta haiek jolastu behar
zuten bakarrik hondartzan ez zeudelako beste mutilarik. Eta zuk entzuten duzu hori eta
normaltzat hartzen duzu, esan nahi dut, ez du inork zalantzan jartzen zergatik mutil batek
volleyball egiten duen. Nire kasuan futbola egiten nuenean igual familiak ez baina
ingurukoek trebea ikusten bazaituzte esaten dizute: “ah, ba ona zara eh”. Ya, baina ez ditut
zure komentarioak behar ondo sentitzeko edo jakiteko ona naizela. Horretan dago
mikromatxismoa. Hasieratik ikusten da ez dutela zugan itxaropena eta gero destakatzean
jendeak bere burua ikusten du botere horrekin komentarioak botatzeko.

40
Uste duzue irakasleak ebaluatzeko/kalifikatzeko momentuan generoari erreparatzen
diola?

Maitane: nik esango nuke ezetz, baina gero hobeto pentsatzen baduzu bai. Ez dut uste
kalifikatzeko orduan, agian ebaluatzeko orduan kontuan hartzen duena bai. Kalifikatzeko ez
dut uste.

Aitana: agian proba horiek zein diren aukeratzeko momentuan: erresistenzia etab.

Alaia: ez dakit

Garazi: baina agian parte hartzea ebaluatzeko edo kalifikatzeko orduan, hor bai modu
deskontziente edo kontziente batean genero aldetik egon daitezke desberdintasunak,
irakaslearen arabera noski. Baina ikusten badituzu zure klasean mutilak beti joaten direla
baloi baten atzean korrika, super lehiakorrak direla… eta igual ikusten duzu neska talde bat
igual geratzen dela baztertuagoa, igual irakasleak esaten du: “ba mutilek 10 parte
hartzeagatik eta neskak txarto, ez dira mugitzen”. Agian hor ezberdintasunak daude baina
espero dut horrela ez izatea. Elkarrizketa batzuk irakurri ditugu eta irakaslearen aldetik
zegoela izugarrizko desberdintasuna genero ikuspegiaren aldetik. Baina espero horrela ez
izatea guztiak.

AItana: niri gertatu zait agian mutilak lehiakorrak izatea, ni ere haiekin egotea eta parte
hartze handia izan etab. eta gero nire klaseko neska batzuk, ia mugitzen ez zirenak nota
super ona izatea. Ez zaizue gertatu?

Alaia: igual bai, normalean izaten direnez mutilak parte hartzen dutenak, neskak hartzen
dutenean ikusgarria da eta irakasleak nota hobea jartzen du, baina ez zait inoiz gertatu. Nik
uste jartzen dugula foko beti diferentea den horretan.

Garazi: nik gogoratzen dut duela gutxi elkarrizketatu genuen irakasle bat esan zuela: “los
chicos siempre son mas activos, es que las chicas son mas pelota”. Eta nik uste irakasle
honek pentsatzen duela neskak diren ikasleak pelota egiten diola nota igotzeko.

Eukene: egia.

Uste duzue GH lantzen diren edukiak genero edo sexuaren araberakoak direla?

Alaia: ez dakit edukia edo eduki horrekin egiten duzuna

Aitana: edukia berez ez, kirolak ez dauka generoa.

Maitane: lantzen diren edukiak orduan nola bideratzen dituen irakasleak baina ez dakit.

Alaia: nik uste hori dela, segun irakasleak.

Aitana: hori da, adibidez nik egin nuen ghn artistika eta atera ninduten ta zen tipo: “zergatik
ni? Atera mutil bat”. Eta futbolean berdin, mutil bat ateratzen zuten.

41
Alaia: bai, segun zer lantzen duzun irakasleak ateratzen dituen pertsonak adibide bezala
izango zen nortzutara dago zuzenduta, gehienetan mutilentzat.

Josune: hori galdetu genion irakasle bati eta esan zigun berak saiatzen zela Messi, Cristiano
eta halako pertsonak ez erabiltzen eredu bezala eta erabiltzea neskak.

Aitana: agian ere ikusten bazaitu ona zarela zeozertan, ba aterako zara adibide bezala.
Adibidez ni tenis jokalaria banaiz, ba nik jakingo dut nola egiten den eta eredu bezala egon
naiteke. Arazoa da, batzuetan ateratzen dituztela beste pertsona batzuk pentsatzen haiek
hobeto jakingo dutela edo hobeto egingo dutela eta “no dan palo al agua”.

Maitane: hori ez da mainexplaining?

Aitana: bai jajaja

Alaia: bai bai, nik gogoratzen dut hori, 5 pertsona ginela klase batean eta futbolean jolastuko
genuen, bueno, gehiago ginen eh baina talde horretan 5 pertsona eta, bageunden 3 neska
eta 2 mutil eta irakasleak atera zuen mutil bat adibide bezala eta guk tipo: hiru neska,
hirurak futbolariak eta ateratzen duzu mutila gu irakasteko nola egin behar den?

Klasean zer nolako portaerak ikusten dituzue? Nortzuk dira protagonistak? Edo
nortzuk izaten dute espazio gehien? Eta gutxien?

Maitane: mutilak, noski, agian harreman estuago dutelako baina arreta deitzen dute. Orduan
fijatzen gara gehiago haien jarreran. Bueno, klasean bertan uste dut bagaudela erdi neska
erdi mutila ezta?

Alaia: bai, baina badirudi gaudela 30 mutil eta 10 neska.

Eukene: nire ustez bebai da bale, aipatu duzue harremana ez dakit zer eta batzuek badutela
afinitatea beste pertsonekin, baina ez da bakarrik nola harremantzen diren, bebai da ahots
tonua. Iruditzen zait lokura bat eta nik uste pertsona bastante bullosa naizela baina ghko
klaseetan sentitzen naiz super isila eta nik uste batzuetan oihukatu dudala etab. baina
ziurrenik ez zait entzuten.

Alaia: edo, nola hitz egiten duten haien artean: “hijo de puta! comeme los huevos!”

Eukene: “eres un pedazo de guindilla”

Alaia: halako komentarioak da tipo… ez dakit, guztiz lekuz kanpokoak

Josune: bere saltsan daude, konfiantza dute eta eroso sentitzen dira. Orduan ez zaie
inporta, momentua bizitzen daude.

Alaia: nik ulertzen dut hori baina kontuan hartu behar dute ez daudela bakarrik eta jende
gehiago daudela eta jende hori kontuan hartu behar duzula. Eta esan duguna, erdia gara
baina badirudi gehienek haiek direla.

42
Aitana: gainera altuagoak, handiagoak, gehiago mugitzen dira, altuago hitz egiten dute….

Maitane: ez dakit baina beste egunean xescoball jolastu genuen eta nik nabaritu nuen
mutilek zeudela leku gehiena okupatzen eta gero aerobik kooperatiboan ez dute hainbeste
espazio okupatzen.

Alaia: eta zergatik izango da? Xescoball kirol bat da eta gustatzen zaie, baina dantzarekin
erlaxionatutako edozein gauza ya ez dute nahi.

Maitane: horregatik lotuta dago espazioaren kudeaketa generoarekin. Depende zer jarduera
planteatzen dituzun, mutilek edo neskek espazio gehiago edo gutxiago okupatuko dute.

Aitana: eta nola kudeatzen duzu hori?

Alaia: egia da orain arte beti landu direnak kirolak izan direla eta gorputz adierazpenarekin
lotutakoak ia ez dira landu, baina ez dakit.

Maitane: agian dagoelako curriculumaren azken partean, azken atala edo azken
konpetentzia. Orduan agian ez dira lantzen denbora faltagatik. Agian aurreratu beharko zen
gorputz adierazpena joko-jolasen aurretik.

Alaia: hori irakaslearen esku egongo da.

Josune: nik uste doala ere adinarekin, ze adibidez nik ematen dut dantza bi taldeetan, haur
hezkuntzan eta lehen hezkuntzan. 4 urteko HHn baditut mutil gehiago eta LHko 3. mailan
guztiak neskak dira. Nik uste ya sartzen direlako, familien, gizartearen, etab, haurrei
transmitizen zaizkien ideiak: benga, zuk mutila izanda futbola eta neska izanda gimnasia,
dantza… gero unibertsitatera ailegatzen gara eta txikia garenetik jaso dugunez hori, ba
mutilek erosoago sentitzen dira kirola bat egiten dantza egiten baino.

“Suele ocurrir que la mayoría de los chicos se muestran cómodos en los deportes
con contacto, competitivos y de esfuerzos máximos, mientras la mayoría de las
alumnas se identifican con contenidos tradicionalmente asociados a la feminidad y la
estética, es decir, se encuentran más a gusto practicando gimnasia rítmica o danza”
(Rich, 2004). Zer pentsatzen duzue honi buruz?

Maitane: ba betikoa, “es que mi hijo va a futbol y mi hija no porque eso es de chicos, es un
deporte muy bruto”. Horrelako esaldiak… eta gabonetan ere mutilei baloia eta neskei hoola
hoop. Ya sartzen dizkiete txikitatik pentsamendu horiek. Ados nago esaldiarekin eta
aldatzeko zer edo zer da.

Eukene: heziketarekin beti izan ditut nire zalantzak porque sentitzen dut nire arrebak
askatasun gutxiago izan duela eta ez dakit baldintzatuta dagoela. Agian ez zekitelako neska
edo mutila zen nire arrebak 6 hilabete bete arte, baina ez dakit, ez zait iruditzen kasualitatea
nire arrebak gustu super markatuak izatea eta nik guztiz kontrakoa.

43
Aitana: eta haurrei zer iruditzen zaien deigarria. Nik gogoratzen dut aldizkaria eta dena
arrosa, panpinak… eta “a mí que muñecas ni que nada”. Nik ez nuen hori eskatzen, agian
gurasoen aldetik hori oparitzen zidaten.

Alaia: nik gogoratzen dut gustatzen zitzaizkigula nire arrebari eta niri legoak, ez dauka
zerikusia ghrekin baina berari oparitzen zioten lego polizia eta niri lego friends. Eta zen…. ba
hori ikusten da, bideratzen digutela gauza diferenteetara. Eta bueno ba kirolekin berdin,
esan nahi dut, haurrari neska edo mutila izanik dantza gustatzen bazaio pues utzi bakean,
zer edo zer txarto dago hor? Gustatzen bazaio zer inporta du?. Igual da ere “que nos
obligan a que nos guste a las chicas la danza y a los chicos el futbol” edo ez dakit.

Maitane: uste dut ya ez bakarrik familia, baizik eta eskolan edo kalean sartzen dizkiguten
komentario horiek ere gure buruan sartzen direla y te replanteas: “agian ez naiz ikusten
futbolean jokatzen, agian dantza egin behar dut”. Ya da tipo zuk daukazu zure nahiak etab.
baina gero horrelako komentarioak planteatzean….

Eukene: eta galderan aipatzen da kontaktuzko kirolak ezta? eta bueno, ni egon nintzen
futbola egiten baina gero rugbia egin nuen eta beti lotzen dute errugbiko neskak “como
chicas brutas”. Jolasten duzunean kirol bat aldentzen dena kontaktu fisikoa edo eskatzen
duena fisikoki indar handia, erabiltzen dute konotazio hori: bruta. Eta futbolarekin igual
gauza era. Eta askotan pentsatzen dut orain klasean: zergatik jausten naiz lurrera edo
zergatik baloia hartzerako orduan bukatzen dut lurrean? Eta noski, bilatzen dudalako kotaktu
hori edo nagoelako ohituta.

Noizbait landu duzue dantza, antzerkia… eta halakoak GHn? Irakaslea neska edo
mutila zen?

Aitana: lhn 6. mailan eguzki zirkoa egin nuen eta denbora luze egon ginen hori prestatzen,
baina gero ezer. Gero DBHn aerobik klaseak egin genituen.

Eukene: lhn euskal dantzak eta DBHn munduko dantzak, antzerkia eta gehiago kultura
astea, baina ez ghko saioetan.

Alaia: nik DBHn zirkoa, dantza, munduko dantzak eta lhn ere baina gutxiago.

Garazi: nik gutxi landu dut eta betirako gogoratuko dut behin ez dakit zein kurtsotan baina
lhn behin dantza tokatzen zitzaigula hemendik bi astera landu behar genuen eta patio
orduan ikusi gintuen irakasleak gure klaseko talde bati koreografia bat prestatzen (batzuetan
hori egiten genuelako) eta esan zigun: “ah bueno, zuek ya landu duzuenez ez dugu
landuko”. Eta izan zen tipo: “oye”, osea, nahiz eta jolas orduetan dantza egin, futbolan ere
jolasten dute besteek eta ez duzu futbola kentzen. Igual zen denbora aldetik baina bueno,
horrela geratu zen.

Nola sakabanatzen da normalean materiala? Edo zer nolako materiala erabiltzen da

normalean GHako klaseetan? Material didaktikoa izaten da? Baloia agertzen denean?

44
Josune: frenetikoak bihurtzen dira mutilak, baloia zelaian agertzen denean trasformatzen
dira eta haren bila joaten dira. Ezin dute baloiarik gabe bizi. Baloia mundu osoa da, ezin
duzu materiala atera baloia izanda eta azalpenak eman. Arreta guztiz galduta egongo da.

Garazi: nik gogoratzen dut praktiketan zegoen izugarrizko lehia negatiboa baloiagatik. Eta
ikastetxeak erabaki zuen futbola eta saskibaloia kentzea, beti irainak, kolpeak… zeudelako.
Eta arrazismoa, homofobia etab sartzen zen bakarrik baloi batengatik.

Noizbait geratu zara alde batean jolasetan edo kiroletan?

Aitana: nik ez dut gogoratzen baina uste dut ezetz.

Josune: ni behin baino gehiagotan alde baten geratu naiz, noski, baina ez neska izateagatik,
baizik eta jokatzen ari diren pertsonen erritmoari jarraitzeko ezintasunagatik, edo jardueran
interesik ez izateagatik. Agian, neska izateagatik, besteek ni alde batera utzi naute, ez
nintzela gai pentsatuz, baina nik ez dut inoiz pentsatu neska izateagatik ezin izango nuenik.

Eukene: ni beti saiatu naiz parte hartze aktiboa izaten, orduan ez naiz konturatu kanpoan
utzi nauten edo ez.

Maitane: Bai, jolas batzuetan baztertuta sentitu naiz, baina agian ez da neska naizelako;
baizik eta nire abilezia ez delako hain handia.

Uste duzue gorputz hezkuntzan inklusioa lantzen dela? Edo inklusioa behartuta
sartzen dutela?

Aitana: ez

Garazi: nik uste ezetz, esan duzuna, behartuta sartzen dituztela jarduerak edo egun batean
ikastetxeko pertsona guztiak kontuan hartzen dituzte, baina gero urte osoan zehar ez dute
sustatzen inklusioa.

Josune: Ez dut uste inklusioa zuzenean lantzen denik; agian batzuetan modu behartuan
sartzen da, horrela baztertzen diren pertsonei lagunduko zaiela pentsatuz. Baina horrek
eragin kaltegarria izan dezake.

Eukene: nik gogoratzen dut nire klasean mutil bat zegoela behar bereziekin, ezin zen asko
mugitu eta gorputz hezkuntzan beti alde batean geratzen zen. Egiten genituen jarduerak ez
zituen egiten eta gero hori, ospatzen zen egun bat inklusiorako eta hor bai prestatzen
zituzten jarduerak guztiek parte hartzeko.

Alaia: ikastetxe askok hori egiten dute baina ez bakarrik inklusioarekin… ni oroitzen naiz nire
ikastetxean bi neska zeudela ez gaitasun fisikoekin eta gorputz hezkuntzan parte hartzen
zuten. Gauza da klasearen erritmoa oso lehiakorra zela bi neska horiek jolasteko, orduan ba
betikoa, ez zuten pilota hartzen ezta besteek pasatzen, gero korrika egiteko zailtasunak
zituzten, orduan haiek ya bazekiten “traketsak” zirela eta desmotibatuta etortzen ziren.

45
Maitane: Ni txikia nintzenean ez nuen hori ikusten, baina gaur egun uste dut inklusioa landu
nahi dutela, baina ez dakitela nola. Hau da, saioak inklusiboak izateko ez du balio soilik
neskak mutilen kontra eta horrelako jarduerak ekiditzea. Askoz gehiago egin behar da.

Irakasleak edo ikasleak nola hartzen dituzte sexistak diren egoerak? Uste duzue
noizbait ez ikusiarena egiten dutela?

Garazi: bueno nik uste ikasleek normalean ez dutela ezer esaten eta irakasleak, segun
nolakoa den agian zer edo zer esaten du.

Aitana: gehienek ez ikusiarena egiten dute, bai irakasleek bai ikasleek.

Garazi: bai horregatik esaten dut, nik uste irakasle gehienek ez dutela gauza handirik egiten
horren kontra. Batzuetan ikasleek ez dira konturatzen egoera sexista baten aurrean daudela
eta irakasleak ez badu ezer egiten eta begiratzen geratzen bada, ez da ezer lortzen.

Eukene: bai nik berdina pentsatzen dut, agian unibertsitatean ya kontziente gara baina lhn
ez, eta irakasleak ez badu hori zuzentzen…

Maitane: Hori da, niri gertatu zait adibidez taldekatzetan neskak eta mutilen kontra jokatzean
askotan irakasle beraiek bultzatutako jokabideak dira. Ikasleen kasuan, gehienek ez dute
ezer esaten, baina badira beste batzuk kexatzen direnak.

Alaia: eta kexatzen direnak? Esan nahi dut, irakasleak zer egiten du?

Maitane: kexatzen direnak batzuetan txarla jasotzen dute, baina gehienetan ezer.

Josune: niri gertatu zait adibidez, klasean entzutea: “eske neskak ahulagoak dira” edo
“taldean ez ditugu neskarik nahi oso motelak direlako”. Kexatzen bazinen ez zuen ezer
esaten baina zuzenean esaten bazenio berak esaten zizun kasurik ez egiteko mutilari.

GHak sexismoa indartzen du?

Maitane: Ikasgaia berez ez, baizik eta irakasleak ikasgaia nola kudeatzen duen. Adibidez,
taldekatzeak, erabiltzen dituen erreferenteak, jarduera motak, kirolak.

Eukene: hori da, irakasgaiak berez ez du indartzen. Agian gure jarreraren arabera ere
indartu daiteke. Ez dakit.

Alaia: hor bai, modu inkontziente batean indartu daiteke baina beno, ez dut uste inork
sexismoa indartu nahi duenik.

Aitana: espero dut ezetz. Egia da zaila dela neutro izatea eta ikasle guztiak berdin tratatzea,
baina esan duzuena, agian nahi gabe izaten dugun jarrerarekin indartu daiteke.

Nola landu dezakegu sexismoa gh?

Aitana: uf..galdera ona.

46
Garazi: ez dakit, gauza asko aldatu behar dira, beste asko kontuan hartu… nik uste aldaketa
handia egin behar dela baina guztion partetik.

Josune: nola landu? Pff nik uste Zuriak esan duen bezala, aldaketa handia egin behar dela
eta guztiok parte hartu behar dugula aldaketa horretan. Hori da zailena nire ustez.

Alaia: nik ez dakit.

B. talde heterogeneoa

Nola gogoratzen dituzue Gorputz Hekuntzako klaseak? Zer nolako joko-jolasak egiten
zenituzten?

Egoitz: nire kasuan lhn batez ere jolasak, herri kirolak, gero dbhn kirol gehiago egiten
genuen: badminton, hockey, saski…. osea teknikoagoak diren jarduerak. Eta gero
batxilergoa izan zen horren jarraipena.

Gorka: nik lhn euskal dantzak eta dbhn kirolak, patinaje eta atletismoa ere. Igeriketa egiten
genuen lhn adibidez.

Sara: guk dbhn igeriketa eta gero egiten genituen gehienbat joko jolasak baina gogoratzen
dut momentu batean “lo de saltar al potro” eta ez dakit, ez zait iruditzen oso bidezkoa lhn
egitea.

Gorka: bai, malgutasuna ere lantzen genuen.

Sara: eta dbhn ya izan ziren froga guztiak: course navette, malgutasuna, baloi medizinala…

Oihane: hori da.

Itziar: nik berdina baina lhn ikasturte amaieran ere egin genuen oritentazioa, mendira joatea
mapa batekin…

Jon: Guk dbhn hondartzara joaten ginen jabalina praktikatzera.

Julen: ni ere, lhn joko jolasak egiten nituen eta dbhn kirolak gehien bat. Batxillergoan ya nahi
genuena aukeratu genuen eta nik Ibefen sartzeko froga fisikoak prestatzen hasi nintzen.

Itziar: gero tipikoa dena, jolas librea, nik gutxienez lhn nahikotxo izaten nuen.

Egoitz: bai nik ere

47
Oihane: guk lhn ere baina dbhn azterketa idatziak genituen, orduan denbora geratzen bazen
ba irakasleak esaten zuen hori, 10 minutu genituela nahi genuena egiteko.

Uste duzue GH irakasgaia diskriminatzen gaituela edo diskriminazioa sustatzen

duela?

Gorka: ez, hurrengoa

Itziar: nik uste dut baietz, diskriminatzen ditu, bai sexuak eta bai gaitasunak. Osea nik uste
dela irakasgai bat jendea taldekatzen duena.

Gorka: matematikan ez da hori gertatzen?

Itziar: bai baina ghn nabariagoa da.

Oihane: Nik uste dela segun irakasleak zer nolako jarduerak jartzen dituen.

Itziar: matematiketan adibidez ez zara sentitzen diskriminatuta emakumea izateagatik eta

ghn bai.

Jon: unibertsitatean baita?

Oihane: ez hainbeste baina nabaria da

Itziar: nik uste berdina

Gorka: zein sentzutan edo non ikusten da hori. Hau da, emakume eta gizonen arteko
banaketa

Oihane: ez dakit konturatzen zareten ala ez baina gehienetan bazaudete mutilek jarduera
bat egiten eta neskak inguruan begiratzen.

Gorka: eta hori da mutilok nahi dugun gauza bat edo bultzatzen dugun zer edo zer? edo
neskek bultzatzen duten zer edo zer.

Itziar: guztiok parte dugu baina zuek ez duzue laguntzen nesken parte hartzean.

Gorka: nola lagundu behar dugu?

Itziar: askotan gaude jolasak egiten eta nahiz eta neska bat ondo kokatuta egon eta baloia
eskatu, ez zaio pilota pasatzen eta badakit niri hori gertatu zaidalako eta ez naiz neska
bakarra…. Osea askotan neskak gaude paseoak ematen. Eta gehiago lehiakortasuna
dagoenean taldeen artean.

Gorka: ez dut berdina pentsatzen, baina beno…

Julen: niri igual zait ondoan dagoena neska edo mutila den

48
Gorka: niri berdin.

Julen: agian badaude pertsona batzuk jarrera ezberdinak izaten dituztenak nesken aurrean,
baina ez da hemen gaudenon kasua uste dut.

Itziar: nik ulertzen dut oso traketza naizela eta agian ezin dut asko lagundu eta batzuetan
sentitzen dut karga bat naizela eta laguntza ezin dudanez eskaini, ez didazuela baloia
pasatzen.

Julen: baina adibidez talde kirolean jokatzen duen neska bat beste egunean super ondo
kokatuta zegoen eta zen klabea jolasan. Pase guztiak berak egiten zituen eta estrategia
izugarria izan zen.

Oihane: baina adibidez nik ez badut talde kirol bat egin, ez dut jakingo non kokatu behar
naizen, eta batzuetan ere ikusten dut nire burua korrika egiten alde batetik bestera “como
una tonta” ezer lortzen, ez pilota ez ezer. Hau da, talde kiroletatik datozen pertsonak, bai
neskak eta bai mutilak, besteek baino gehiago jakingo dute eta beti halako jarduerak
proposatzen badituzte hor ya arazo bat dago. Orduan nire ustez arazoa hori da, beti talde
kiroletan oinarritutako jarduerak egitea eta ez beste motako jarduerak

Julen: nik uste hor arrazoia daukazula

Sara: nik uste arazoa dagoela norberak dituen gaitasunetan.

Itziar: ni saiatuko naiz baloia lortzen noski, baina ez dudanez lortzen pentsatuko dut nigan
dituzuen aurreiritziak izango direla oso txarra naizela eta horregatik ez didazuela baloia
pasatzen.

Gorka: nik uste dela betidanik izan dugun posizioa eta betidanik gertatu den arazo bat dela
eta gaude encasillatuta en que eso pasa, baina; ez, “es que mutilek beti parte hartzen duzue
eta neskei ez diguzue parte hartzen uzten”. Hori askotan entzun dugu eta aurten gelan
entzun da; eta nire ikuspuntutik ikusita ez da horrela, guk jolasteko egiten duguna da, sartu
baloia, hartu baloia eta hasi saskibaloian jokatzen. Beste pertsonek gurekin jolastu dezakete
hau da, guk ez dugu inori debekatzen ezer.

Itziar: bai baina niri gertatu zait ez dakidala zergatik ezin dudala baloia hartu, nahiz eta
eskatu edo saiatu, baloia ez dut lortu eta nik uste ez dudala egon behar zuen atzetik baloia
lortzeko. Baloia lortzen badut ez da nire kabuz, baizik eta beste pertsona batek pasatzen
didalako azken aukera bezala. Eta nekatzen gara, ta ailegatzen da puntu bat non ya ez
dugu eskatzen baloia, motibazioa galtzen dugu eta ez gara saiatzen.

Oihane: kiroletan oinarrituta, nik ulertzen dut ez naizela hain ona ez dudalako inoiz talde
jokoan parte hartu.

Gorka: “yo soy un paquete” eta ez dut inoiz talde kirol batean jokatu eta ez didate ere pilota
pasatzen eta? ba korrika egiten jarraitzen dut. Y no me frustro eta esaten dut: “ay no me
pasan porque soy chico”.

49
Itziar: nik ez dut hori esan eh, no me la pasan porque soy chica.

Gorka: bueno, horregatik hasi gara honekin.

Sara: nik uste esan nahi duena dela nesketan askoz nabariago dela mutiletan baino. Y hay
muchas mas chicas que van a estar zelaian korrikan baloia ukitu gabe, mutilak baino.

Egoitz: nik uste ez dela neska edo mutilen kontua.

Gorka: Zu nekatzen bazara bi lasterketa egiten dituzunean, gelditu egingo zara, eta nik,
agian, 4 jasango ditut, baina lehertu egingo naiz. Pero no me paro, korrika egiten jarraitzen
dut. Adibidez, ikasgelan egin genuen joko batean, talde kiroletan aritu direlako desmarkea
super barneratuta duen jendea dago, eta nik oraindik ez dakit zer den desmarke bat, eta
horregatik bakarrik nabaritzen da nork jokatu duen taldeetan eta nork ez. Izan ere, taldeko
kirol batean inoiz egon ez garen gehienok oso ondo ulertu gabe jarraitzen dugu desmarke
bat dela, eta gutako inork ez du esan ez didatela pasatzen. Porque sigues y sigues
intentándolo eta egunen batean kontzeptuak hobetuko dituzu, egunen batean jakingo duzu
nola kokatu behar den estrategikoki eta hobetu egingo duzu, eta askoz gehiago parte
hartzen hasiko zara, baina ez da genero kontua.

Oihane: Nik halako egoerak ikusi ditut unibertsitatean. Halako desberdintasunak ez ziren
ikusten lhn, agian talde kiroletan jokatzen zuten gehienek baina ez zen nabaritzen. Nik uste
diskriminazio nagusietako bat da hori, talde kiroletan oinarritutako jarduerak egiten ditugula
eta inork ez digu azaltzen nola egin behar dugun.

Jon: Eta nola konpontzen dugu hori?

Sara: Nire ustez, hori konpontzeko modurik onena azalpen gehiago ematea eta talde
txikiagoetan praktikatzea izango litzateke, ez delako ezertarako balio gelako guztiekin
partidu bat egiteak, adibidez, desmarkatzea edo paseak lantzeko, ez badakigu non dagoen
desmarkea, noiz egiten den eta paseak balio duen ala ez. Hombre, en tres clases no vas a
aprender, baina, gutxienez, ez zara hain txarto sentituko klasean, ezer egin ez duzulako
sentsazioarekin, eta ez zara oztopo sentituko.

Itziar: Bai, nik uste dut gehiago landu beharko genukeela, ez modu teorikoan, baizik eta
modu praktikoan, baina talde txikiagoetan, non aldea benetan ikusten dugun eta gauza
bakoitza zein unetan egiten den konturatzen garen. Egia da jolasak egiten ditugunean, klase
osoak sentitzen duela alde batetik bestera korrika baino ez nabilela eta batzuetan korrika
gehiegi egiten dudala alde batera eta esaten didatela ezin naizela zelaitik jokoz kanpo
pasatu eta ez dudala ulertzen.

Oihane: Nik, adibidez, esan duzuen horretaz gain, uste dut ez dakidala non jarri behar
naizen modu estrategikoan, gainerakoek ikusten ditut bakoitza izkina batean daudela eta
baloia jasotzen dutela, edo erdian egonda ere baloia jasotzen dutela, baina, agian, izkina
batean jartzen naiz, eta ez didatela pasatzen. Orduan hor ya ikusten dut ez dela kokapena
sinmás, dela estrategia hutsa baina ez badakit nola jokatu modu estrategiko batean…

50
Orduan, nire ustez, beharrezkoa da azaltzea nola banatu behar den zelai batean, taldea
laguntzeko eta esandakoa, estrategia bat sortzeko.

Julen: baina galderatik ya joan gara. Diskriminazioa dago?

Itziar: nik uste badagoela, horrek badu atzean zerikusi bat bakoitzari egokitzen zitzaien
kirolekin ze agian emakumeei talde kirolak ez ziren hainbeste sustatzen eta ere bakoitzak
lhn bizi izan duena, baina neurri txikiagoan oraindik badagoela.

Jon: agian arazoa hor egon daiteke, talde kiroletara zenbat emakume eta zenbat gizon
apuntatzen ziren?

Gorka: nire kasuan mutilak futbola eta neskak saski

Sara: ya baina emakumeak zen saskibaloia baina mutilak ere ziren saskibaloia eta futbola.
Nire herrian adibidez zen mutilak futbola eta saskibaloia eta neskak apuntatzen ziren
gimnasia erritmikoa, volleyball etab.

Jon: hor dago orduan gakoa. Kulturalki emakume bat futbola egingo duela esaten duenean
“a la sociedad le suena mal”.

Sara: eta horregatik gure klasean desmarkatzen dakien bakarra Alaia da, futbola egin
duelako. Eta gainontzeko guztiak egin dugu dantza, gimnasia…

Oihane: diskriminazio hori sortzen da proposatzen dituzten jarduera horietan.

Gorka: jo baina orduan ezin dira talde kirolak egin?

Jon: ez dugu hori esaten baina agian lauhilabete osoan ez egitea talde kiroletan oinarrituta
dauden jarduerak, edo behintzat beste modu batez adieraztea, lehen esan dugun bezala,
azalpen gehiagorekin, talde txikietan parte hartzea sustatzeko…

Julen: badakizu zein izan den arazoa? Adibidez, guk unibertsitatean klase bat egin behar
izan dugun aldietan ez dugu hori kontuan hartu; hau da, ariketak egin ditugu, azalpen bat
eman dugu, baina besterik ez. Eta ez da nahikoa izan, orduan gu orain konturatu gara gaizki
egin dugula.

Egoitz: Orduan, ghk ez du diskriminatzen, baina diskriminazioa dago? Bai, sin duda,
irakasleen partetik, klasekideen partetik, gizartearen partetik…

Noizbait bizi izan dituzue sexistak diren egoerak? Edo egoera sexistak ikusi dituzue?
Non? Nola izan zen?

Egoitz: nire kasuan bai, lhn egon zen gatazka handi bat eta gehienengo mutilei jarri zuten
gela batean, itxi zuten giltzarekin eta hasta confesar ez zieten ireki. Eta neskeei ez zieten
ezer egin. Eta ez genekien nork izan zen, baina ghn gertatu zenez…

51
Gorka: nik uste hori harremana duela askotan pentsatzen dugula neskek kristaleskoak
direla, hau da, zaindu behar direla etab. Nik gogoratzen dut hori, irakasleak beti neskei tipo:
lasai, ondo egingo duzula ez dakit zer eta horrek duela harremana kontuz izan behar dugula
neskekin eta mutilekin como si nada, ez dela ezer gertatzen.

Jon: Nire ustez, horrek zerikusia du txikitatik nola hezi gaituzten eta nola irakatsi diguten
mundura, hau da, txikitatik entzuten ditugun komentarioak, adibidez, mutilei esatea: “ay qué
grande estás qué fuerte, vas a ser un luchador”. Neskeei adibdiez ez zaie hori esaten,
entzuten da gehienetan “que son muy guapas, que son muy monas, que parecen muñecas
de porcelana…” eta, egia esan, ez dakit oraintxe bertan Gorputz Hezkuntzan gertatzen den,
baina parkeetan oso argi ikusten da mutilek jolastera joaten direla eta berdin dio eskalatzen
badute, berdin dela zikintzen badira... eta, aldiz, neskak soinekoekin joaten badira, ezin dira
zikindu edo tankera horretako iruzkinak entzuten dituzu, “cuidado que te vas a manchar, no
te tires al suelo, cuidado que te vas a caer…” les estás dando esa imagen.

Sara: Eta nik uste dut arrazoi osoa duzula eta horregatik gaur egun ere erlazionatzen dela
mutilak arazotsuagoak izan daitezkeela edo “brutos” direla, agian zerbait egiteko gai direlako
eta neskak ez. Baina hortik mutil guztiak gela batean ixten dituzte zer gertatu den jakin gabe
eta beraiek izan diren jakin gabe, ez dut ikusten.

Gorka: Niri guztiz kontrakoa gertatzen zitzaidan praktiketan, irakasleak uste dut berarentzat
neskek ez zutela ezertarako balio, eta beti jolasten zuen ikasleekin batera. Gogoratzen dut
“que siempre eliminaba a las chicas” eta gehiago saiatu behar zirela esaten zuen. Mutil bat
kanporatzen zutenean, irakasleak esaten zuen pilotak ez ziola eman, eta neskak
haserretzen ziren, gertatzen ari zenaz konturatzen zirelako.

Unibertsitateko klaseetan ikusi edo experimentatu dituzu portaera sexistak?

Egoitz: Nire ustez, hori lehenago komentatu dugu eta nahiko argi geratu da unibertsitateko
klaseetan ez dela jokabide sexistak egoten, baizik eta bakoitzaren trebetasunen arabera,
batzuek gehiago edo gutxiago jokatuko dute. Kasualitatez, mutilak dira gehien parte hartzen
dutenak edo horrelako jokoetan trebetasun gehien garatuta dituztenak. Orduan, badirudi
jolasten duten bakarrak direla eta neskak albo batera geratzen direla.

Itziar: Egia da agian orain arte ez dugula gure artean hitz egin, bakoitza nola sentitu den
ohartzeko bezain modu irekian, baina egia da, bai, eta hori lehenagotik bagenekien, eta
bazenekiten “y no nos habéis tenido en cuenta ni nos habeis ayudado” pixka bat gehiago gu
barne hartuta sentitzeko.

Gorka: zein sentzutan

Itziar: Ba adibidez lehen esan dudan bezala, agian uste dut traketsa naizenez zuk ere
pentsatuko duzula traketsa naizela eta ez didazula pilota pasatuko horregatik, baina zuk
agian ez duzu horretan pentsatzen eta ez didazu pilota pasatu. Osea berdin du zer
pentsatzen duzun nitaz, ez didazula pilota pasatuko.

Gorka: bai, hori egia da.

52
Julen: Beno eta beste alde batetik, ez bakarrik ikasleen aldetik. Nik uste dut denok ados
gaudela irakasle askok neskei laguntzeko joera handiagoa dutela mutilei laguntzeko baino,
eta alderantziz. Klase horretan zer klase dugun edo zer egingo dugun kontuan hartuta,
batzuei besteei baino gehiago eskatzen digute, eta komentarioak botatzen dituzte: “venga
ánimo!” eta ni, agian, asko ahalegintzen ari naiz, lotsa handia ematen didalako edo ez
dudalako neure burua horretarako gai ikusten, eta barneratzen ari naiz horretarako gai
izango naizela.

Jon: Bai. Gogoratzen dut denok erritmo berean korrika egiten ari ginela klase batean, eta
gogoan dut irakasle batek egin zuen komentario bat: “animo, azkarrago egin ahal duzula”.
Eta nire ondoan zegoen beste kide batengana joan zen, eta esan zion: “oso ondo egiten ari
zara”, eta biak erritmo berean joanda…. Baliteke hori irakaslearen itxaropenak izatea, baina
horrelako iruzkinak, batzuetan, soberan daude. Gainera, esan duzunaren arabera, irakaslea
agian pentsatzen du horrekin gehiago ahaleginduko naizela. Baina, barrutik, nire buruarekin
borrokatzen ari naiz jarraitzeko, eta, orduan, horrelako iruzkinek, adibidez, ez naute
motibatzen. Gainera txarto sentitzen zara, badirudi irakasle hori ikusten ari dela ez naizela
ezer egiten ari.

Egoitz: Ni horretaz konturatu naiz, baina beno, oso zaila da objektiboa izatea eta uste dut
batzuetan horrelako iruzkinak horregatik ateratzen direla, bakoitzaren itxaropenengatik.
Baina gure artean, orain bai, gehiago hartzen gara kontuan, orain nik behintzat beste era
batera ikusten dut eta kontuan hartuko dut.

Zuen ustez, desberdintasunak daude gorputz-hezkuntzako klaseetan generoan

oinarritutako errendimendu fisikoaren itxaropenetan?

Gorka: bai, mutilei gehiago exijitzen zaigula.

Egoitz: bai baina hori da biologikoki ezberdinak garelako.

Oihane: baina hori ya badakigu.

Egoitz: ez baina esan zuten bihotza ezberdina zela.

Julen: nik irakurri nuen hori ere, bihotza ezberdina zela eta gaitasun ezberdinak genituela.

Sara: eta zer gertatzen da?

Oihane: ez dakit.

Egoitz: ba horrelako probetan, course navette etab. Gehiago exijitzen digutela horregatik,
baina ez digute azalpen hori ematen. Osea ez digute esaten ezberdintasun hori dagoela
biologikoki ezberdinak garelako.

Julen: bai, nik hau bueno, ez dakit zuk baina nik duela urte bat irakurri nuen.

Oihane: joder, ba zelako grazia.

53
Sara: zergatik?

Oihane: betidanik pentsatu dudalako ez ginela gai mutilena egiteko eta orain konturatzen
naiz horregatik dela.

Sara: beno baina nire klasean bazeuden pertsonak, bueno, neskak, 10 egiten zutela
mutilekin batera. Osea biologikoki ezberdinak gara baina ez da gure limitea.

Jon: nola limitea?

sara: ba niri esaten badidate 8 egin behar ditudala baina 10 egiten baditut, ba hobeto
niretzat. Osea irakasleak esaten badit: 8 egin behar dituzu 10 bat ateratzeko, nire limitea ez
da 8 egitea eta ya, “si puedo hacer más voy a hacer más”. Segun nire gaitasunak.

Jon: ya, agian azalpen hori eman behar zuten frogak egin baino lehen.

Sentitu al duzue inoiz zure generoagatik jarduera fisiko jakin batzuetatik kanpo uzten
zaituztela? Zergatik uste duzu gertatzen dela?

Gorka: bueno lehen aipatu dugu baina agian hori, mutilak orokorrean ba hemen gorputz
adierazpena egitean traketsagoak gara.

Jon: bueno nire kasuan aldrebez da, dantza eta interpretazioak egiteko habilezia handiago
daukat baina gero futbola edo halako joko-jolasak egiteko traketsagoa naiz.

Itziar: nik uste batzuetan ez dela kanpoan uzten gaituztela, baizik eta pentsatzen dugula
traketsak izateagatik ez garela kapazak hobetzeko edo hainbeste parte hartzeko. Ez dakit
azaltzen naizen.

Jon: bai lehen komentatu dugu gainera, batzuetan guk gutaz pentsatzen duguna pisu
handiagoa dauka eta besteek ez dute horrela pentsatzen.

Oihane: nik uste dut egiten ari garenaren arabera ere gehiago nabaritzen dela kanpoan
geratzen garen ala ez. Izan ere, dantza egiten dugunean ez da hainbeste nabaritzen norbait
kanpoan geratzen bada, baina jokoren batean taldeka jokatzen dugunean, gehiago
nabaritzen da mugitzen ez dena.

Gorka: gero ere eske klaseak oso errepikakorrak dira hemen unibertsitatean eta ni adibidez
gorputz adierazpenera joaten naizenean eta entzuten dut irakaslea esaten: gaur dantza.
Pues no me apetece, beti gauza bera eta azalpenik gabe.

Itziar: nik uste lhn berdina gertatzen zela baina ez ginela hain kontziente. Osea beti egiten
genituen jolas berdinak edo hori nire kasuan.

Jon: bueno baina gauza da ea kanpoan uzten gaituzten ala ez. Nik uste ez gaituztela edo
niri behintzat ez didatela kanpoan utzi baina lehen esan duguna, pentsatzen dugula ez
gaudela maila berean gaitasunaren aldetik eta gu bakarrik kanpoan geratzen gara.

54
Egoitz: nik uste hori dela ere. Osea inork ez dizu esango: “oye no juegues conmigo”. Agian
txikia zarenean bai, baina orain ez.

Oihane: bai, ez dakit, osea egia da klasean inork ez digula esaten hori: “no juegues con
nosotros”. Baina nahi gabe ere ezer esan gabe alde batean uzten gaituzue, bestela pilota
hartuko genuke askoz gehiago.

Jon: ya bai, agian bai.

Sara: esan duguna, autopertzepzioaren arabera da.

Julen: noski, nik badakit zeintzuk diren nire mugak, baina horiek gainditzea eskatzen
badidazu, ez naiz eroso sentituko hori egiten, gainera, klase batean edo bitan ezin badituzu
zure trebetasunak hobetu, orduan “te vas a sentir como un pato” eta horrela sentitzen
zarenez, pentsatuko duzu beste guztiek gauza bera sentitzen dutela.

Oihane: noski, eta ez zarenez saiatzen motibazioa galdu duzulako, besteek gogorik gabe
ikusten zaituzte eta zugandik pasatzen dira.

Gorka: ba bai

Itziar: baina segun jarduerak. Sormenezko dantza bat egiten badugu eta ez bagara
mugitzen “no se nota tanto” que si xescoballean ez zara mugitzen, “porque estás siendo un
lastre para tu equipo”.

Gorka: niri dantza batean Pepitorekin, Juanitorekin eta Bartolorekin jartzen badidazue, “yo
que soy un manta me voy a sentir como la mierda” eta agian haientzat “soy una carga”.

Itziar: baina, horregatik, zure ekarpenaren arabera, zeren zuk zeuk esaten baduzu ez zarela
gai, eta ez bazara saiatzen, zu kanpoan geratzen zara, eta besteek kanpoan utziko zaituzte
motibaziorik gabe ikusteagatik.

Oihane: baina hori igualmente norbait kanpo uztea da.

Egoitz: bai.

Uste duzue irakasleak ebaluatzeko/kalifikatzeko momentuan generoari erreparatzen

diola?

Julen: nik uste baietz.

Itziar: nik uste hemen unibertsitatean gertatzen dela, baina lehenengoz egiten dutela genero
eta sexu ezberdintasun bat, gero preferentziak, egin dut gehien gustatzen zaion jendea eta
gero ebaluaketa, baina preferentzia horien oinarrian badago sexua.

Sara: ez daude irakasle neutroak, edo oso zaila da neutro izatea.

55
Gorka: dbhn gogratzen dut mutilek esfortsua egiten zutela eta 7 bat zeukaten. Gero neska
bat ia ezer ez egitea eta 9.

Julen: niri gertatu zait berdina baina proba idatziarekin. Benetan, berdina izatea eta neska 8
eta nik 6.

Egoitz: edo esatea: “es que te puedes esforzar más. Tú qué sabes si puedo más o no”.

Itziar: bai, nik hori bizi dut que me digan: “muy bien, lo has hecho super bien”. Eta ni agian
betikoa egin nuen eta gero beste kide bati, ni bezala jokatu eta esatea: “uy, hoy estás flojito
eh, no le has puesto muchas ganas”.

Jon: niri gertatu izan zait neskei beti ondo hitz egiten zitzaiela, osea “si había que meter
presión” lasaiago esaten zioten, baina guri zen tipo: “venga hostia!”.

Uste duzue GH lantzen diren edukiak genero edo sexuaren araberakoak direla?

Gorka: nik esango nuke ezetz, hau da, curriculuma ez.

Itziar: teorian ez baina praktikan bai, edukiak aldatzen dira eta bakoitzak horrekin nahi
duena egiten du.

Sara: eta hor ateratzen da curriculum ezkutua. Gero irakasle bakoitzak jarrera bat izaten du
eta hori ez dago paper batean zehaztuta. Hau da, irakasleak dituen aurreiritziak, hitz egiteko
era, ez dakit, mutilen eta nesken arabera… hori ez dago dokumentu batean zehaztuta.

Julen: teorian ez, baina praktikan bai.

Gorka: edukiak ez, baina saio horietan egiten dena agian bai, irakaslearen araberakoa
delako baina edukiak bere horretan ez dira sexistak.

Klasean zer nolako portaerak ikusten dituzue? Nortzuk dira protagonistak? Edo
nortzuk izaten dute espazio gehien? Eta gutxien?

Julen: klasearen arabera.

Jon: hori da, gorputz adierazpenean adibidez ba neskak peotagonistak dira, baina
motrizitate kulturan adibidez mutilek.

Oihane: hori da.

Egoitz: orokorrean nik uste mutilak direla. Osea komentatu genuen klasean eta egia da,
mutilek protagonismo handiago daukagu. Zergatik? Ez dakit.

Sara: nik uste batzuetan ez dela protagonismoa duzuelako, baizik eta bakarrik altuera,
ahotsa eta halakoak kontuan hartzen, nabaritzen delako osea, os haceis notar. Neskak
agian ohikutzen dute eta ez zaie hainbeste entzuten.

56
Gorka: gehienetan hegoalden egon garenean mutilok daukagu ohitura “a dar la nota”. Eta
egia da.

Egoitz: “pero es curioso porque nos pones 4 lineas y una portería y cambia muchisimo”. Hau
da, hegoaldeko klaseak unibertsitatean izango balira, klaseak oso ezberdinak izango ziren.
Hegoalden “nos vemimos arriba”.

Gorka: baina nik egia esaten badizut, “hasta en las clases de gorputz adierazpena somos
más protagonistas tu y yo que somos malísimos que los demás”.

Itziar: baina hori ere ematen zaizuen garrantziagatik da. Esan nahi dut, “si os apoyáis y
ayudáis entre vosotros” nahiz eta traketsak izan, peotagonismoa daukazue. Askotan
besteek ematen dizuete protagonismoa.

Jon: hori egia da.

Oihane: baina esan duzuna hori 4 lerro eta atea izanik, hor pentsatzen duzue neskak baino
habilagoak zaretela eta hortik ere protagonismoa agertzen da.

Suele ocurrir que la mayoría de los chicos se muestran cómodos en los deportes con
contacto, competitivos y de esfuerzos máximos, mientras la mayoría de las alumnas
se identifican con contenidos tradicionalmente asociados a la feminidad y la estética,
es decir, se encuentran más a gusto practicando gimnasia rítmica o danza” (Rich,
2004). Zer pentsatzen duzue honi buruz? Uste duzue irakasleak itxaropen ezberdinak
dituela generoaren arabera?

Julen: txikitatik ikasten duguna da.

Oihane: hori da, txikitatik ikasten dugun zer edo zer da, ba betikoa, mutilak futbola eta
neskak gimnasia.

Itziar: tal cual, eta malgutasunarekin berdin, neskak malguagoak izaten gara edo pentsatzen
dute izaten edo izan behar garela eta mutilek indartsuagoak. Nik uste lehenengoz banatzen
direla gaitasunak eta hauek banandu ostean banatzen direla kirolak.

Gorka: eta irakasleak horregatik itxaropen ezberdinak ditu segun generoa. Eta horregatik niri
gertatu zait klasean egotea eta irakasleak esatea: benga, lasterketa bat, zu Pepitaren
kontra. Eta irakasleak pentsatzen nik korrika gehiago egin behar nuela eta Pepitak “me da
pal pelo”. Agian begibistaz hori pentsatzen duzu baina irakasleak ezin ditu halako
itxaropenak izan, hau da, bai izan ahal ditu baina “que no cumplas sus espectativas” ez du
zertan notan eragina izan behar, eta hori da arazoa ere.

Jon: bai baina ikasleak ez badituzu ezagutzen ez dituzu inorengan itxaropenak izango.
Horiek ya prejuizioak dira, agian ni argala izategatik ba zuk pentsatzea “que puedo moverme
más rápido” edo habilezia handiagoarekin. “Y no es así”.

57
Sara: betikoa da, ez du inporta. Esan nahi dut, adibidez, gaitasunen arabera ezta? Imagina
ezazue neska eta mutil futbolariak. Nork izango du indar gehiago? Eta erresistentzia
gehiago? Mugitzeko habilezia gehiago? “A primeras pensamos en el chico” eta hori
sinetsiko dugu eta, kontrakoa ikusi arte ez dugu gure ikuspuntua aldatuko.

Egoitz: hori, azkenean dira gauza batzuk zuk ez dituzunak nahita egiten baina ateratzen
dira. Txikitatik hori ikasi dugulako.

Gorka: eske hori da, bi pertsona, gorputz antzekoekin “vas a tirar” mutilarengatik gehienetan
“que por la chica” aurreiritziagatik.

Noizbait landu duzue dantza, antzerkia… eta halakoak GHn? Irakaslea neska edo
mutila zen?

Itziar: bai, nire kasuan dantza egiten genuen noizean behin eta antzerkia bakarrik
gabonetan edo inauterietan. Hori lhn eta dbhn egin genuen antzerkia 4. mailan. Nire masuan
irakasle ezberdinak izan nituen, batzuetan neska eta beste batzuetan mutila. Egia da
neskarekin hobeto geundela, mutila zen pixkat “soso”.

Egoitz: ba nire kasuan ez dut hori egin. Dantza bai baina berdin, inauteriak prestatzeko “y
poco más”.

Sara: nire kasuan zirkoko antzerkia egin genuen baina dantza ez genuen landu.

Jon: nire kasuan bai, nik gainera gustoko izan ditut halakoak, dantza, antzerkia, musikalak…
eta “tuve una suerte del copón” horrelako ekintzak egiteagatik. Ere egiten genuen aste
kulturala eta munduko dantzak prestatzen genituen.

Oihane: nire kasuan bai izan nituela dantza eta antzerki klaseak baina oso globalak. Hau da,
ez genituen egiten helburu batekin, nik uste egiten genuela egin behar zelako.

Nola sakabanatzen da normalean materiala? Edo zer nolako materiala erabiltzen da

normalean GHako klaseetan? Material didaktikoa izaten da? Baloia agertzen denean?

Julen: konoak

Oihane: uztailak

Jon: koltxonetak

58
Egoitz: sokak

Gorka: bingo! Jajajaja. Beno, ba horrelakoak, pilotak ere nire kasuan eta ez askoz gehiago.
Didaktikoa den ala ez? Ba ez dakit.

Sara: uy pilota… ”qué peligro”.

Julen: zeba?

Sara: hombre, irakasleak pilota ateratzen zuenean deskontrola izaten zen. Mutilek pilotaren
bila, harekin jolasten… eta irakasleak hor itxaroten.

Itziar: baina hori nik uste edozein materialarekin. Soka ateratzen baduzu berdina gertatuko
zen. “Es más la tendencia a coger”.

Oihane: bai, bai a nortzuk hartzen dute pilota eta nortzuk soka?

Egoitz: mutilak pilota eta neskak soka.

Gorka: tal cual.

Sara: baina unibertsitaten berdin gertatzen da.

Julen: ez

Oihane: “no que va”. Pilota ateratzen dugunean klasean nortzuk daukazue? Mutilek.

Egoitz: beno, baina ez dugu hartzen irakasleak azalpenak ematen dituenean behintzat.

Itziar: baina hartzen duzue, “necesitais ir y coger la pelota”.

Jon: a ver, betidanik jolastu dugu pilotekin, orduan pilota ikusten dugunean ba daukagu
tendentzia hartzeko eta mugitzeko. Ez dakit zergatik, baina horrela jokatzen dugu.

Uste duzue gorputz hezkuntzan inklusioa lantzen dela? Edo behartuta sartzen dutela.

59
Oihane: komentatu dugun guztia kontuan hartuta ez dut uste inklusioa egongo denik,
diskriminazioa dagoelako ez dakit zein arrazoiarengatik, metodologia, jarduerak…

Jon: hori da, ahal da izan jardueraren arazoa, irakasleak proposatzen dituen jardueren
arazoa, irakaslearen jarreragatik… ez dakit. Baina ez da sustatzen inklusioa.

Gorka: gainera hori, ghn askoz gehiago nabaritzen da ez dagoela inklusioa. Gaitasun
ezberdintasuna ere askoz gehiago ikusten da, ez da berdina matematika klasean eserita
egotea, azken finean ez zaizula hainbeste ikusten; edo ghn, zutik, mugitzen… gaitasunak
askoz gehiago ikusten dira.

Julen: ba hori orduan, behartuta saiatzen direla inklusioa sartzen baina ez dute lortzen
gainera.

Irakasleak edo ikasleak nola hartzen dituzte sexistak diren egoerak? Hau da, sexista
den egoera baten aurrean zer egiten dute? Neskek? Mutilek?

Egoitz: segun adina, gero ya kontziente zarenean zer dagoen ondo eta zer ez, zure jarrera
aldatzen duzu.

Sara: bai bai, baina irakasleak bietan ez du ezer egiten. Hau da, oso arraroa da ikustea
irakasle bat bere lana ondo egiten. Baina betikoa da, inor ez da ikasgelako portaera guztiak
aztertzeko bezainbeste kezkatuko. Irakasle askok ez ikusiarena egiten dute eta alde egiten
dute.

Gorka: “lo malo es que” batzuetan ikasleak badakite txarto egiten daudela eta konturatzen
dira irakasleak ez diela ezer esaten, orduan jarraitzen dute hori egiten. Haiek horrekin
ulertzen dute txarto jokatzeak ez duela ondorio txarrak, orduan aprobetzatzen dira.

Oihane: ya, eta ikasleak berdin. Nire ikastetxean halako egoera bat egon zen eta ikasleak
ere ez zuten ezer egiten. Isilik geratzen ziren eta ez ikusiarena egiten zuten. Orduan ez dira
bakarrik irakasleak.

Julen: beldurragatik fijo…

Oihane: fijo, baina zer, zer konpontzen dugu horrela jokatzen? Ezer, bakarrik halako
egoerak normalizatzea.

60
GHak sexismoa indartzen du?

Sara: komentatu dugun guztiarekin bai.

Egoitz: nik uste baietz

Julen: bai

Jon: nik uste indartzen duela eta gainera oso zaila dela sexismoa detektatzea. Susmoak
izan ahal dituzu, baina nola jakiten duzu hori benetan dagoela gertatzen? Edo nola aldaru
ikasleen burua halako egoerak ez egiteko?

Gorka: bai, “totalmente de acuerdo”.

Oihane: bai, ados

Itziar: nik uste hori, txikitatik ikasitako egoera ezberdinak aurrera eramaten ditugula nahitaez
eta azkenean zaila egiten zaigu detektatzea, horrekin hazi garelako.

Nola landu dezakegu sexismoa gh?

Egoitz: galdera ona

Oihane: a ver sexismoa lantzeko mila baliabide etab. daude, baina betikoa, denbora
faltagatik ez ditugu halako metodologia, baliabide edo tresnak prestatzen.

61