Fakulteti Juridik

LËNDA
E Drejta Ndërkombëtare Publike

TEMA
Krijimi i shteteve dhe rasti i Kosovës

Profesori: Studenti/ja:
Prof. Ass. Dr. Ngadhnjim Brovina Diarda Gashi
Fikrije Hyseni
Vanesa Sojeva

Prishtinë, 2024

PËRMBAJTJA
 2

Përmbajtja......................................................................................................................................2
Hyrje...............................................................................................................................................3
Krijimi i Jugosllavis........................................................................................................................4
Shpërbërja e Jugosllavis..................................................................................................................5
Si filluan luftrat në Jugosllavi.........................................................................................................6
Çka ndikuan njohjet ndërkombëtare në shpërbërjen e Jugosllavisë...............................................7
Krijimi i shtetit të Kosoves……………………………………………...............................……..8
Lufta për Pavarësi dhe Rolli i Komunitetit Ndërkombëtar………………….................................9
Argumenta legalë në mbështetje të Deklaratës së Pavarësisë……...............................…………10
Argumenta Legalë Kundër Deklaratës së Pavarësisë……………………...............................….11
Kosova pas shpalljes së pavarësisë………………………………….......................................….12
Vojvodina.......................................................................................................................................13
Si ndryshoi Vojvodina me vite......................................................................................................14
Si funksionon tani Vojvodina .......................................................................................................15
Përfundimi......................................................................................................................................22
Referencimi dhe Bibliografia.........................................................................................................27

Hyrje

Qëllimi i marrjes se kësaj teme është që sadopak të kemi njohuri se në çfare rrethana dhe
përpjekje kane bëre paraardhësit tanë që të formohen shtetet në përgjesi po ashtu do ta trajtojm
një rasti që ka qenë aq e pabesueshme por edhe në të njejtën kohë e vërtet që mund të krijohet një
 3

shtet nga krahina e ferderatës se Jusgosllavis , e që ne kemi lindur dhe jetojm në këte shtet të
quajtur Kosovë dhe e gëzojme krijimin e këtij shteti që është në zhvillim e sipër.
Formimi i shtetit është procesi i zhvillimit të një strukture të centralizuar qeveritare në një situatë
në të cilën nuk ekzistonte.Studimi i formimit të shtetit ndahet përgjithësisht në studimin e
formimit të shtetit të lashtë (ato që u zhvilluan në shoqëritë pa shtetësi ), formimin e shtetit
mesjetar ose të hershëm modern, dhe studimin e formimit të shtetit modern (veçanërisht të
formës që u zhvillua në Evropë në shekullin e 17-të. shekulli dhe u përhap në mbarë botën)
Qëllimet origjinale të kolonializmit nuk përfshinin kurrë shtetbërjen. Pushtimet evropiane jashtë
shtetit pas shekullit të pesëmbëdhjetë nuk kishin asgjë të përbashkët me projektet e konsolidimit
të shtetit të Louis XIV, Pjetrit të Madh, Frederikut të Madh ose Bismarkut. Imperializmi u
drejtua nga një sërë qëllimesh: tregtia, skllavëria, shfrytëzimi i burimeve, "civilizimi" i
barbarëve, konvertimi fetar në krishterim, përfundimi i tregtisë së skllevërve arabë (fundi i
shekullit të nëntëmbëdhjetë), sigurimi i territoreve strategjike dhe emulimi: nëse britanikët do të
ishin duke u zgjeruar në Afrikë, gjermanët duhej të bënin të njëjtën gjë për të ruajtur statusin e
tyre si një fuqi e madhe. Kolonializmi ishte po aq produkt i rivaliteteve të jashtme evropiane, po
aq edhe i imperativave të brendshme. Në këtë listë jo shteruese të qëllimeve të kolonializmit në
mënyrë të dukshme mungon çdo projekt shtetbërës. Qoftë kolonializmi i shekullit të
pesëmbëdhjetë deri në shekullin e tetëmbëdhjetë, qoftë ai i fundit i shekullit të nëntëmbëdhjetë,
udhëheqësit kolonialë, duke përfshirë ushtrinë, zyrtarët qeveritarë, shoqëritë koloniale, partitë
politike dhe kishat, kurrë nuk supozuan se një ditë popujt e nënshtruar duhet ose mund të krijojnë
një formë shtetërore të organizimit politik.

Krijimi i shtetit në zonat ish-koloniale, dhe në një shkallë të ndryshme në disa nga ish-republikat
sovjetike që nga viti 1991, ka marrë modele dhe trajektore dukshëm të ndryshme nga ato të
Evropës që nga shekulli i pesëmbëdhjetë. Në këtë të fundit kishte një projekt të gjatë historik për
t'i dhënë kuptim politik shprehjeve gjeografike të quajtura Francë, Gjermani, Suedi e të
ngjashme. Pasoja e luftërave, centralizimit, taksave dhe ofrimit të shërbimeve ishte krijimi i një
forme organizimi politik të quajtur shtet.

Procesi i krijimit të shteteve të reja

Procesi i krijimit të shteteve të reja është një përzierje e fakteve dhe ligjit, që përfshin krijimin e
kushteve të veçanta faktike dhe pajtueshmërinë me rregullat përkatëse. Kriteret e pranuara të
shtetësisë janë përcaktuar nëKonventa e Montevideos (1933), e cila parashikonte se një shtet
duhet të ketë një popullsi të përhershme, një territor të përcaktuar, një qeveri dhe aftësinë për të
 4

kryer marrëdhënie ndërkombëtare .Nevoja për një popullsi të përhershme dhe një territor të
përcaktuar është e qartë, megjithëse mosmarrëveshjet për kufijtë - p.sh. ato që kanë të bëjnë me
Shqipërinë pas Luftës së Parë Botërore dhe Izraelin në 1948 - nuk e përjashtojnë shtetësinë.
Komuniteti ndërkombëtar (përfshirë OKB-në) ka njohur disa shtete ndërkohë që ata ishin
përfshirë në një luftë civile (p.sh. Kongo në 1960 dhe Angola në 1975), duke gërryer kështu
kriterin e qeverisjes efektive .Kroacia dheBosnja dhe Hercegovina u njoh gjithashtu si shtete të
reja nga pjesa më e madhe e komunitetit ndërkombëtar në vitin 1992, megjithëse në atë kohë
asnjëri nuk ishte në gjendje të ushtronte ndonjë kontroll efektiv mbi pjesë të konsiderueshme të
territorit të saj. Edhe pse kërkohet pavarësia, ajo nuk duhet të jetë më shumë se një pavarësi
formale kushtetuese .Shtetet mund të zhduken përmes bashkimit (Jemeni i Veriut dhe i Jugut në
1990), thithja (aderimi i Landeve [shtetet] të Republikës Demokratike Gjermane në Republikën
Federale të Gjermanisë në vitin 1990), shpërbërja dhe rivendosja si shtete të reja dhe të veçanta
( krijimi i republikave të veçanta çeke dhe sllovake nga Çekosllovakia në 1993), copëtimi i
kufizuar me një shtet territorialisht më të vogël që vazhdon identitetin e shtetit më të madh,
shoqëruar me shfaqjen e shteteve të reja nga një pjesë e territorit të këtij të fundit ( Bashkimi
Sovjetik në 1991), ose, historikisht, aneksimi ( Anschluss i Austrisë i Gjermanisë naziste në
1938).

Njohja

Njohja është një proces ku disa fakte pranohen dhe pajisen me një status të caktuar ligjor, si
shtetësia, sovraniteti mbi territorin e sapopërfituar ose efektet ndërkombëtare të dhënies së
shtetësisë. Procesi i njohjes si shtet të një entiteti të ri që përputhet me kriteret e shtetësisë është
një proces politik, secili vend vendos vetë nëse do ta zgjasë një njohje të tillë. Imunitetet normale
sovrane dhe diplomatike në përgjithësi zgjerohen vetëm pasi autoriteti ekzekutiv i një shteti të
ketë njohur zyrtarisht një shtet tjetër ( shih imunitetin diplomatik ). Njohja ndërkombëtare është
dëshmi e rëndësishme se kriteret faktike të shtetësisë janë përmbushur. Një numër i madh
njohjesh mund të mbështesin pretendimin për shtetësi edhe në rrethanat kur kushtet për shtetësi
 5

janë përmbushur në mënyrë të papërsosur (p.sh., Bosnja dhe Hercegovina në 1992). Sipas "teoria
deklarative e njohjes, e cila mbështetet nga praktika ndërkombëtare, akti i njohjes nuk nënkupton
asgjë më shumë se pranimin e një situate faktike tashmë ekzistuese – pra, përputhjen me kritere
e shtetësisë. "teoria konstituive”, në të kundërt, pretendon se vetë akti i njohjes në të vërtetë
krijon shtetin.
Përpara dhënies së njohjes, shtetet mund të kërkojnë plotësimin e kushteve shtesë. TëKomuniteti
Evropian (i pasuar përfundimisht nga BE-ja), për shembull, lëshoi deklarata në vitin 1991 mbi
shtetet e reja që po formoheshin atëherë në Evropën Lindore , ish-Bashkimin Sovjetik dhe
Jugosllavi që kërkonin, ndër të tjera, respektimin e të drejtave të pakicave, paprekshmërinë e
kufijtë dhe angazhimet për çarmatimin dhe mospërhapjen bërthamore. Koha e çdo njohjeje është
vendimtare – veçanërisht kur një shtet i ri është formuar pjesërisht nga një ekzistues. Njohja e
parakohshme në një rast shkëputjeje mund të çojë në ndërhyrje në punët e brendshme të një
shteti, një shkelje e një prej parimeve themelore të së drejtës ndërkombëtare. Njohja eqeveritë
dallohet nga njohja e një shteti. Tendenca bashkëkohore në fakt nuk është më njohja e qeverive
formalisht, por fokusimi në vazhdimin (ose ndërprerjen) e marrëdhënieve diplomatike. Me këtë
ndryshim, shtetet kërkojnë të shmangin vështirësitë politike të përfshira në vendosjen nëse do të
"njohin" ose jo regjimet e reja që marrin pushtetin me mjete jokushtetuese. Megjithëse shtetet
nuk janë të detyruara të njohin pretenduesit e rinj të shtetësisë, ndonjëherë lindin rrethana që e
bëjnë një detyrë pozitive mosnjohjen e një shteti. Gjatë viteve 1930, Sekretari Amerikan i
ShtetitHenry Stimson propozoi doktrinën e mosnjohjes së situatave të krijuara si rezultat
iagresioni , një qasje që është përforcuar që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore . Në vitet 1960,
Këshilli i Sigurimit i OKB-së "u bëri thirrje" të gjitha shteteve që të mos e njihnin atëDeklarata e
pavarësisë së regjimit të minoritetit të bardhë rodezian dhe vendosja e sanksioneve ekonomike .
Veprime të ngjashme ndërkombëtare u ndërmorën në vitet 1970 dhe 1980 si përgjigje ndaj
krijimit të Bantustanëve nga Afrika e Jugut , ose vendlindjeve, të cilat ishin territore që qeveria e
pakicës së bardhë i përcaktoi si "shtete të pavarura" si pjesë e politikës së saj tëaparteidi .
Këshilli i Sigurimit gjithashtu shpalli pavarësinë e supozuar të Qipros veriore të pushtuar nga
turqit si "ligjërisht të pavlefshme" (1983) dhe shpalli "të pavlefshme" aneksimin e Kuvajtit nga
Iraku (1990). Këtë e ka deklaruar edhe OKB-jaAneksimi i supozuar nga Izraeli i Lartësive të
Golanit (të pushtuara nga Siria në 1967) është i pavlefshëm dhe ka vendosur në mënyrë të
ngjashme në lidhje me shtrirjen e juridiksionit të Izraelit në Jerusalemin Lindor të kontrolluar më
parë nga Jordania .

Krijimi i Jugosllavis

Jugosllavia njihej si federatë e gjashtë republikave dhe dy krahinave me kufijtë të tërhequr

përgjatë vijave etnisë dhe historisë, si: Sllovenia, Kroacia, Bosnja dhe Hercegovina, Mali i Zi,
Maqedonia dhe Sërbia. Përpos kësaj, ajo formoi dy krahina autonome në kuadër të Sërbisë, si
Kosovën dhe Vojvodinën. Secila nga republikat patën degën e tyre në Partinë e Lidhjes
Komuniste të Jugosllavisë, duke u përfaqësuar nga një elitë sunduese dhe çdo konflikt e
mosmarrëveshje e zgjodhën në nivelin e federatës. Modeli jugosllavë në sistemin politikë ishte
në një rrugë të mesme midis ekonomisë së planifikuar dhe liberale, e cila rezultoi me një sukses
relativ, ku të gjithë anëtarët fituan një rritje të lartë ekonomike dhe një stabilitet pothuajse relativ
në politikë deri në vitin 1980 nën sundimin e presidentit të saj Josip Broz Titos.
 6

Jugosllavia për herë të parë u themelua si “Mbretëria Sërbe-Kroate-Sllovene” në dhjetor të vitit

1918, një muaj pas nënshkrimit të “Marrëveshjes së Armëpushimit”, ku përfundoi në mënyrë
“De juro” Lufta e Parë Botërore. Në kohën e shquarjes së perandorive të mëdha pas shumë
shekujve të ekzistencës, duke i hapur rrugë krijimin e shteteve të panjohura dhe idetë e tyre, që
përkonin me frymën e liderëve të sllavët të jugut, të cilët besonin në pikëpamje të unitetit dhe
identitetit të kësaj mbretërie. Me ndryshime kushtetuese të sjellur nga mbreti Aleksandër në vitin
1929, mbretëria shndërrohet në Jugosllavi, me ç’rast Jugosllavia shpallet si “Monarki Absolute”.

Federata e Jugosllavisë u formua gjatë Luftës së Dytë Botërore, ku partizanët në nëntor të vitit
1943, e shpallën Jugosllavinë Federative Demokratike, që më pas me përfundimin e Luftës së
Dytë Botërore, pozicioni i saj diplomatik mbeti nga ana e Fuqisë së Boshtit dhe u emërua si
“Republika Popullore Federative e Jugosllavisë” dhe më pas në vitin 1963 në bazë ndryshimeve
kushtetuese të miratuar në nivel federal njihet si “Republika Socialiste Federative e
Jugosllavisë”. Federata e Jugosllavisë u themelua dhe legjitimua mbi konceptin e “Vllazënim-
Bashkimit”, ky koncept u shfaqë gjatë Luftës së Dytë Botërore me bashkimin e vëllezërëve
sllavë të jugut, që patën një armik të përbashkët, fashizmin gjerman. Luftuan dy anëtarë të
Partisë Komuniste të Jugosllavisë dhe njëherit luftëtarë të shquar të Lëvizjes Nacional
Çlirimtare, të cilët dolën haptazi mbi mbrojtjen e këtij ideali dhe kundër “Marrëveshjes së
Çubrilloviçit”, ranë dëshmorë, duke u ekzektuar nga ushtria fashiste e Italisë në Landonicë të
Gjakovës, dy luftërarët të nacionalitetëve të ndryshme, njëri me nacionalitet shqiptarë dhe tjetri
nacionalitet malazezë Ramiz Sadiku dhe Boris Vukmiroviçi të njohur me simbolin e luftës si
“BoroRamizi”.
Jugosllavia në mënyë “De juro” me vendet anëtare të saja të pavarur u themelua në vitin 1961,
duke e shpallur kryeqytetin e saj Beogradin. Koncepti i saj si federatë ishte për shtet shumëetnik
dhe pjesëmarrja e vendeve anëtare në vendmarrje, mirëpo ky lloj “mbietniciteti” humbi pas
rrëzimit të komunizimit në Evropë.

Shpërbërja e Federates se Jugosllavis

Me vdekjen e liderit të Jugosllavisë me prejardhje kroate Josip Broz Tito, filluan tensionet në
mes etnicitetëve të cilët ishin pjësë përbërëse e federatës. Kjo krizë politike brenda federatës
filloi vetë dobësimin e shteteve komuniste në Evropën Lindore drejt përfundimit të Luftës së
Ftohtë, ku kjo e fundit mbetët si simbol i rënies së Murit të Berlinit në vitin 1989. Ngjarje kjo e
cila e dërgoi Partinë e Lidhjes Komuniste të Jugosllavisë ta mbante mbledhjen e saj, pasi
Jugosllavia filloi ta humbaste fuqinë e saj ideologjike. Në mbledhjen e fundit të saj të mbajtur me
20 Janar të vitit 1990 nga Lidhja Komuniste Socialiste e Jugosllavisë në Beograd, Sërbia dhe
Mali i Zi e kundërshtuan fillimin e negociatave në mes republikave federale dhe heqjen e
hegjomonimit dhe dominimin e nacionalitetit sërb në territorin e gjithë federatës. Kjo u bë e qartë
në mbledhjen, kur të gjithë armët që i takonin të ashtuquajturës mbrojtje territoriale të Sllovenisë,
Kroacisë dhe Bosnje Hercegovinës të cilat më vonë u konsfiskuan nga APJ. E gjithë Partia e
Lidhjes Komuniste dolën haptazi në mbrojtjen e sërbeve në qëllimet e tyre të përbashkëta mbi
krijimin e një Sërbie të Madhe.
 7

Fillesat e para të shpërbërjes së Jugosllavisë filluan me dobësimin e saj, e cila erdhi si rezultat i
promovimit të komunizmit. Filloi me problemet të krijuara që nga vitit 1974, ku shqiptarët
kërkuan t’i jepej e drejta për statusin e saj të një “republike” përbërëse të federatës. Kjo kërkesë
që filloi pas viteve të 80-ta, veçanërisht me protestat studentore të vitit 1981 në Kosovë, filluan
dukshëm tensionet e larta etnike midis shqiptarëve dhe sërbëve në Kosovë dhe mbetën gjatë
gjithë dekadës, që rezultoi në rritjen e Jugosllavisë ndaj opozitës sërbe, ndaj autonomisë dhe
sistemit joefektivë të koncensusit në nivel federal, të cilat u konsideruan për interesat e politikës
sërbe si një pengesë.
Në fillim të vitit 1987, pas arritjes së nënshkrimit të Marrëveshjes së SANU-së, e cila kërkonte
një riorganizim thelbësor të shteteve, që objekt kryesore pati decentralizimin e saj dhe që ta
dërgonte Jugosllavinë drejt shpërbërjes, ku përmes ndryshimeve kushtetuese të Jugosllavisë i
diskriminonte sërbët, ky memorandum u dënua nga Partia Komuniste e Jugosllavisë, duke e
përfshirë presidentin e ardhshëm të Sërbisë, i cili përmes metodave të tij dhe një sërë lëvizjesh
popullore sërbe, erdhi në pushtet dhe mori nën kontroll në mënyrë “de juro” Kosovën dhe
Vojvodinën dhe Malin e Zi, me ç’rast duke përfituar një autoritet të lartë nën udhëheqjen e saj në
politikën qëndrore. Millosheviçi filloi të takohet me përfaqësuesit e opozitës dhe krerët e partive,
republikave perëndimore nga Sllovenia dhe Kroacia, të cilat e mbështetësnin valën e
demokratizimit më të mëdhe në përputhje me revolucionet e shteteve të Evropës Lindore në vitin
1989.
Ndërsa, organizata komuniste në fillimin e viteve të 90-ta, socialistë apo “ish-komuniste” filluan
ta humbasin fuqinë e tyre dhe konceptin e një partie etnike saparatiste në zgjedhjet e para
pluraliste të mbajtuara në shtetet anëtare të Jugosllavisë, përveç në Sërbi dhe Mal të Zi, ku u
fituan nga Sllobodan Millosheviçi përmes retorikës së tij politike. Retorika e tij nacionaliste i
dërgoi shtetet anëtare në mes qershorit të vitit 1991 dhe prilllit të vitit 1992, katër republikat e
federatës e shpallën pavarësinë e tyre, me ç’rast vetëm Sërbia dhe Mali i Zi mbetën në kuadër të
ish-federatës, edhe pse, stausi i serbëve etnikë jashtë Serbisë dhe Mal të Zi dhe kroatëve etnikë,
jashtë Kroacisë mbetën të pazgjidhura

Si filluan luftërat në ish-Jugosllavi?

Në fillim të vitit 1991, Sllovenia dhe Kroacia u deklaruan si të pavaruara. Në vitin 1990, u
shprehë një vazhdimësi e pakënaqësisë së përgjithshme e popullësisë në të gjithë ish-
Jugosllavinë. Zgjedhjet shumëpartiake u mbajtën në të gjashtë republikat, si: Kroacia, zgjodhi
nacionalistin Franjo Tuxhman dhe Sllovenia Milian Kuçan, socialisti i cili mbështeti menjëherë
lëvizjen për pavarësi. Nga popujt e tjerë në Bosnjë dhe Hërcegovinë u zgjodhë nacionalisti
musliman Alija Izerbegoviç, i cili nxiste shkëputjen e lidhjeve politike në Jugosllavi. Maqedonia
e zgjodhi komunistin Kiro Gligorovin në favor të një pavarësi të ardhshme dhe në Sërbi u
konfirmua ish-diktatori, presidenti komunist Sllobodan Millosheviç, që e kundërshtoi
shpërbërjen e Federatës së Jugosllavisë dhe revokimin e statusit të autonomisë së Kosovës dhe
Vojvodinës.

Gjashtë muaj me 26 qershor deri me 7 korrik të vitit 1991 u zhvillua një luftë në mes ushtrisë
jugosllave dhe territoriale të sllovenisë, e cila dëshmoi dorëzimin e ushtrisë federale. Nga vitit
1991 deri 1995, zgjati konflikti mes ushtrisë kroate dhe popullsisë sërbe në Kroaci, të
mbëshetetur fuqimisht nga ushtria ish-jugosllave, e cila përfundoi me fitoren e Kroacisë.
Gjithashtu, në vitin 1992, Bosnja dhe Hercegovina shpalli pavarësinë dhe deri në vitin 1995, kjo
republikë u shkatërrua prej konflikteve e represionit të ushtrisë së regjimit të Millosheviçit,
 8

serbët si dhe kroatët kudër serbëve të Bosnjës, dhe anasjelltas e cila përfundoi me Marrëveshjen
e Dejtonit dhe shënoi krijimin e një republike të pavarur në baza federale. Në shtator të vitit
1991, Maqedonia u deklarua për pavarësinë e saj pa asnjë veprim lufte, por u hap konflikti në
mes dy enticiteteve midis shqiptarëve dhe maqedonasëve.

Pas shpalljes së pavarësisë së Sllovenisë, Kroacisë, Bosnjë e Hercegovinë dhe Maqedoni, shteti
jugosllav i kufizuar në territoret e Serbisë dhe Malit të Zi të cilët vendosën të jenë një shtet
unitar, duke u krijuar me 27 prill të vitit 1991, Republika Federale të ish-Jugosllavisë.
Në vitin 1996, tensionet në Kosovë midis shumicës shqiptare etnike dhe paramilitarëve serbë të
mbështetur nga pakicat sërbe. Tensionet filluan të rriten edhe më shumë, deri në vitin 1999, ai qe
një konflikt, luftë midis organizatës ushtarake të ‘’Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës’’, dhe
paramilitarëve serbë, popullësisë së mbështetur nga forcat paramilitare të ushtrisë sërbe, regjimit
të diktatorit Millosheviç, e cila në Kumanovë sanksionohet, me tërheqjen e “Ushtrisë Federale të
Jugosllavisë” nga territori i Kosovës dhe të intervenimi i saj me një forcë ndërkombëtare të
KFOR-it, duke ruajtur sovrnaitetin nën administratën e OKB-së nga ana e UNMIK-ut.

Me 3 shtator të vitit 2003, Republika Federale e Jugosllavisë e ndryshoi emrin e saj në atë të
Bashkimit Shtetëror të Sërbisë dhe Malit të Zi. Federata mbeti në fuqi deri me 21 maj 2006, kur
u shpërnda me krijimin e dy shteteve të pavarura të Serbisë dhe Malit të Zi.
Ndërsa, me 17 shkurt të vitit 2008, Kosova shpalli në mënyrë të njëanshme pavarësinë dhe
kushtetutën e saj si republikë, vendim që nuk pranohet nga Sërbia.

Çka ndikuan njohjet ndërkombëtare në shpërbërjen e Jugosllavisë?

Në nëntor të vitit 1991, pas Konferencës së Paqes së Jugosllavisë u formua një komision i
arbitrazhit i cili njihet si “Komisioni i Banditerit”, që do të mirret me procesin e shpërbërjes së
Jugosllavisë dhe që vendosi për popullësinë sërbe në Kroaci dhe Bosnje e Hercegovinë të mos
kenë të drejtë për vetëvendosje për krijimin e shteteve të reja dhe kufijtë ndërmjet republikave,
për t’u njohur si kufij ndërkombëtar.Si rezultat i konfliktit, Këshilli i Sigurimit të Kombeve të
Bashkuara miratoi njëzeri Rezolutën e 721 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së me 27 nëntor
1991, i cili hapë rrugën për krijimin e operacioneve paqeruajtëse në Jugosllavi.

Në janar të vitit 1992, Kroacia dhe Jugosllavia nënshkruajnë marrëveshjen e armëpushimit nën
mbikqyrjen e OKB-së, ndërkohë që negociatat vazhduan midis udhëheqjes sërbe dhe kroate mbi
ndarjen e Bosnje Hercegovinës.
15 janar 1992, pavarësia e Sllovenisë dhe Kroacisë ishin të njohur në mbarë botën. Sllovenia,
Kroacia dhe Bosnja, më vonë u pranuan si shtetet anëtare të Kombeve të Bashkuara me 22 maj
1992, ndërsa një vit më vonë Maqedonia u pranua si shtet anëtar i Kombeve të Bashkuara.

Shpërbërja e Jugosllavisë për Bashkimin Evropian paraqet një nga sfidat më të mëdha të kohës,
pasi që përvoja me misione i mungonte organizatës rajonale të BE-së, ndërsa vrasjet masive,
dëbimi i popullatës dhe dhuna po arrinte kulminacionin e saj. Kështu, në vitin 1992, Këshilli i
Ministrave vendosi të marrë pjesë në disa forca në monitorimin ndaj Jugosllavisë në Detin
 9

Adriatik, e ku të njëjtën kohë merrte pjesë misioni ushtarak i NATO-së me trupa, ndërsa Këshilli
i Sigurimit të Kombeve të Bashkuara miratoi rezolutën e saj të 820-të, ku lejohet bashkëpunimi i
të dy misioneve.Mostari është një kërkesë tjetër që i është drejtuar Bashkimit Evropian për
dërgimin e forcave të sigurisë dhe administratës së saj në Bosnjë dhe Hercegovinë, që u miratua
dhe shërbeu deri në vitin 1996, kur ju kaluan në kompetencat e vendorëve. Ndërsa, sipas nenit 4
paragrafit 2 të Traktatit të Bashkimit Evropian u vendos që të dërgohen ekspertë për trajnimin e
stafit vendorë në Kroaci për deminimin e zonave të minuara gjatë luftës.

Misioni i Bashkimit Evropian mbi Kosovën u bazua në traktatin e Bashkimit Evropian në

artikullin e 4 paragrafit 2 vendosi dërgimin e Shërbimit të Sigurisë së Përgjithshme në Kosovë.
Bashkimi Evropian që nga vitit 2000 deri më tani, ka krijuar misionet e saja, ku përfaqësojnë
politikën e saj të natyrës paqëruajtjëse, këshilldhënëse dhe konsultuese.

Krijimi i shtetit të Kosoves

Krijimi i Shtetit të Kosovës në vitin 2008 shënon një moment të rëndësishëm në historinë e
Ballkanit dhe të Europës Juglindore. Ky proces ka qenë i shoqëruar nga sfida të shumta dhe ka
pasur ndikim të thellë në zhvillimin politik, social, dhe ekonomik të rajonit.

Ne vitet e Jugosllavisë komuniste, Kosova ishte një republikë autonome e ndarë brenda
Federatës së Jugosllavisë. Kjo do të thotë se ajo kishte një gradë të caktuar të vetë-qeverisjes,
duke pasur një parlament dhe një qeveri të saj të vetme, por megjithatë ishte pjesë e Jugosllavisë
dhe nën autoritetin e Titos dhe regjimit komunist të Partisë së Punës së Jugosllavisë. Autonomia
e Kosovës ishte e garantuar në kushtetutën e Jugosllavisë së viteve 1974.Megjithatë, kjo
periudhë e autonomisë ishte e përshkruar nga tensione etnike dhe socio-ekonomike. Shqiptarët e
Kosovës kishin ndjenja të shtypjes dhe diskriminimit ndaj tyre, për shkak të politikave të
përjashtimit dhe centralizimit që udhëhiqnin nga qeveria serbe në Beograd.

Në vitin 1990, pas shpërthimit të krizës së Jugosllavisë dhe shpërbërjes gradualisht të sistemit
komunist, Kosova u përball me një situatë të re politike. Përfaqësuesit shqiptarë kërkonin një
pavarësi të plotë, ndërsa qeveria serbe nën udhëheqjen e Slobodan Millosheviçit dëshironte të
ndërhynte mbi autonomine e Kosovës.
 10

Lufta për Pavarësi dhe Rolli i Komunitetit Ndërkombëtar

Lufta për pavarësi në Kosovë dhe roli i komunitetit ndërkombëtar ishin dy elemente të
përcaktuara që ndikuan në rrugën drejt pavarësisë së Kosovës në vitin 2008. Këtu janë disa
aspekte kyçe të kësaj periudhe:

Shpërthimi i Konfliktit dhe Përgjigja Ndërkombëtare:

Konflikti në Kosovë fillon në fillim të viteve 1990, si përgjigje ndaj politikave diskriminuese dhe
përpjekjeve për asimilim nga ana e regjimit serb të drejtuar nga Slobodan Millosheviçi. Popullsia
shqiptare e Kosovës u përball me dhunën dhe shkeljet e të drejtave themelore njerëzore, që çoi
në formimin e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UCK) dhe një fushatë të armatosur për pavarësi.
Ndërkohë, përgjigja ndërkombëtare fillon të marrë formë kur komuniteti ndërkombëtar fillon të
ndërhyjë për të ndaluar eskalimin e dhunës dhe për të mbrojtur popullsinë civile në Kosovë.

Roli i Luftës NATO-s dhe Lufta e Përfunduar:

Lufta e NATO-s në vitin 1999 u bë ndërhyrja më e rëndësishme e komunitetit ndërkombëtar në
Kosovë. Fushata e bombardimeve të NATO-s kundër forcave serbe u shpall për të ndaluar
represionin serb dhe për të siguruar një fund të konfliktit. Lufta u përfundua me një marrëveshje
paqësore dhe me ndërhyrjen e forcave paqeruajtëse të OKB-së, e cila filloi procesin e një
administrate ndërkombëtare në Kosovë.

Negociatat për Statusin dhe Pavarësia:

 11

Pas luftës, filluan negociatat për statusin e Kosovës nën ndërmjetësimin e komunitetit
ndërkombëtar. Kjo përfshiu përpjekjet për të gjetur një zgjidhje të pranueshme midis autoriteteve
serbe dhe përfaqësuesve të popullsisë shqiptare të Kosovës. Megjithatë, kur negociatat nuk
arritën sukses, presidenti i Kosovës, Ibrahim Rugova, shpalli pavarësinë e Kosovës në vitin
2008.

Njohja Ndërkombëtare dhe Ndërhyrja e Komunitetit Ndërkombëtar:

1. Pas shpalljes së pavarësisë, një numër i shteteve të rëndësishme, përfshirë shumicën e

vendeve të Bashkimit Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e njohën Kosovën

2. si një shtet të pavarur. Ky veprim i komunitetit ndërkombëtar ndikoi në legjitimitetin e

shtetit të Kosovës dhe në rrugën e saj drejt anëtarësimit në organizata ndërkombëtare siç
është OKB-ja dhe Bashkimi Evropian.

Argumenta legalë në mbështetje të Deklaratës së Pavarësisë

Roli i komunitetit ndërkombëtar në luftën për pavarësi në Kosovë ishte i ndjeshëm dhe
shumëfish: nga ndërhyrjet ushtarake dhe mbështetja politike nëpërmjet diplomacisë, deri te
përkrahja për zhvillimin dhe konsolidimin e institucioneve të shtetit të ri të Kosovës pas shpalljes
së pavarësisë.Qëndrimi i Kosovës në lidhje me legalitetin e Deklaratës së Pavarësisë është se
Deklarata është në përputhje të plotë me të drejtën publike ndërkombëtare. Nuk ka rregulla të së
drejtës ndërkombëtare që të ndalojnë shpalljen e Pavarësisë e cila u krye në 17 Shkurt 2008.
Fakti që Kosova tashmë është një shtet i pavarur dhe sovran është i pakthyeshëm.

Përfaqësuesit e Kosovës kanë argumentuar background-in kontekstual për arsyet dhe kushtet në
të cilat u bë shpallja e njëanshme e pavarësisë. Gjithashtu ata kanë paraqitur historikun e
rrethanave që lejojnë shpalljen e kësaj pavarësie në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe
arsyet historike dhe faktike që legjitimojnë këtë akt. Deklarata ishte hapi final i një procesi të
gjatë dhe aspak e rastëisshme.

Në periudhën 1912 deri në 1918, Kosova ishte e pushtuar nga Mbretëria e Serbisë. Menjëherë
më pas, Mbretëria aplikoi politika të ndryshme kolonizuese nga njëra anë dhe politika
persekutuese ndaj popullsisë shqiptare vendase, nga ana tjetër. Këto praktika në sensin modern të
fjalës, mund të interpretohen si ‘spastrim etnik’ dhe kanë zgjatur deri nga fundi i viteve 20-të të
shekullit të kaluar. Gjithashtu në vitet 1950-60-të, u ringjallën metodat e vjetra të persekutimit
dhe perdhosjes së të drejtave të shqiptarëve nga autoritetet e Beogradit.
 12

Kosova ka qenë një ndër unitet e Federatës Jugosllave për një kohë të gjatë. Kushtetuta e
Republikës federale Socialiste të Jugosllavisë e 1974-ës, i dha Kosovës statusin e një entiteti
federal që e barazvendoste Kosovën në pozitë thuajse të barabartë me ato të republikave të tjera.
Pra njëkohësisht Kosova sipas përfaqësuesve të saj “kishte një natyrë të dyfishtë: si pjesë
përbërëse e Federatës në pozitë të barabartë me gjashtë republikat e tjera dhe si një krahinë
autonome brenda Serbisë.” Në 1989, Kosovës iu hoq padrejtësisht dhe anti-kushtetueshmërisht
autonomia e gjerë që gëzonte sipas Kushtetutës së 1974-ës. Kjo u pasua me një periudhë dhune
të pakrahasueshme dhe shkelje flagrante të të drejtave të njeriut që zgjati edhe gjatë viteve 90-të.

Periudha 1998-1999 u kurakterizua nga një katastrofë humanitare në të cilën krime kundër
njerëzimit u kyen ndaj popullatës shqiptare të Kosovës. Trupat paramilitare serbe përdorën
forcën ndaj civilëve dhe ushtruan terror mbi popullatën, pa diskriminuar nëse kishte gra, fëmijë
apo pleq dhe duke zbatuar një program spastrimi etnik të integruar dhe të zbatuar me eficensë të
lartë. Kampe refugjatësh u instaluan në vendet fqinjë si Shqipëria dhe Maqedonia. Shumë njerëz
emigruan për në Evropë dhe SH.B. A ku aplikuan për azil politik. Mbas dështimit të negociatave
me palën serbe, komuniteti ndërkombëtar ndërhyri për të parandaluar përshkallëzimin e dhunës
etnike.Në rezolutën 1244 që u adoptua në 1999, një mission ndërkombëtar i autorizuar nga
Kombet e Bashkuara (UNMIK) u instalua në Kosovë. Rezoluta kishte për synim të vendos paqen
dhe stabilitetin .

Argumenta Legalë Kundër Deklaratës së Pavarësisë

Argumentat se shteti i Serbise e shikonte Kosovën si një qendër shpirtërore të popullit serb, dhe
deklarata e saj për pavarësi është vlerësuar si një kërcënim për identitetin e tyre. Ata e kanë
paraqitur kundërshtimin e tyre për shpalljen e pavarësisë nga Kosova para Gjykatës
Ndërkombëtare të Drejtësisë, duke argumentuar se ajo është e paligjshme nën të drejtën
ndërkombëtare. Për Serbinë, ky opinion i Gjykatës Ndërkombëtare është më shumë se një
mendim këshillues dhe ka fuqi ligjore. Ata gjithashtu besojnë se ky opinion mund të përdoret
politikisht nga vendet anëtare të Kombet e Bashkuara, duke treguar një mungesë koherente në
pozicionin ndërkombëtar për këtë çështje.

Për Serbinë, Deklarata Unilaterale e Pavarësisë së Kosovës ka shkelur thelbësisht disa principe
themelore të së drejtës ndërkombëtare, duke përfshirë integritetin territorial dhe Rezolutën e
Këshillit të Sigurimit 1244. Ata argumentojnë se Kosova nuk ka arritur të plotësojë kriteret e
nevojshme për të qenë shtet i pavarur dhe sovran, duke e konsideruar se nuk ka kontroll efektiv
mbi territorin dhe qeverisjen e tij , gjithashtu shqetësohet për precedentin që mund të vendosë një
veprim i tillë në skenën ndërkombëtare, duke shtuar se ky rast nuk është i veçantë dhe mund të
 13

sjellë raste të ngjashme separatiste në të ardhmen. Ata e kundërshtojnë deklaratën e pavarësisë në

mënyrë të fortë, duke e vlerësuar atë si një shkelje të rëndë të së drejtës ndërkombëtare.

Shtetet që e kundërshtojnë legalitetin e Deklaratës së Pavarësisë së Kosovës përdorin argumente

të ngjashme, duke theksuar konfliktin me integritetin territorial dhe dokumentat ndërkombëtare
që garantojnë atë, si dhe mungesën e autoritetit të fuqishëm për Kosovën për të shpallur
pavarësinë nën kriteret e duhura ndërkombëtare.

Kosova pas shpalljes së pavarësisë

Pas shpalljes së pavarësisë, Kosova është përqëndruar në ndërtimin e strukturave shtetërore dhe
në forcimin e institucioneve të saj. Kjo ka përfshirë krijimin e një kushtetute, zhvillimin e
sistemit ligjor, themelimin e një qeverie dhe administrate funksionale, si dhe forcimin e
marrëdhënieve me komunitetin ndërkombëtar dhe me vendet e tjera.
Kosova është përballur gjithashtu me një sërë sfidash në fushën politike, ekonomike dhe
sociale.Ku një nga sfidat kryesore pas shpalljes së pavarësisë ishte sigurimi i njohjes
ndërkombëtare. Edhe pse Kosova është njohur nga një numër i caktuar shtetesh , ende ka një
numër shtetesh që nuk e kanë njohur atë si një shtet të pavarur. Kjo ka penguar integrimin e
Kosovës në institucionet ndërkombëtare dhe ka bërë që ajo të jetë e vështirë për t'i bërë
përparime në shumë fusha.

Integrimi në strukturat ndërkombëtare, siç është Bashkimi Evropian (BE), është një objektiv kyç
për Kosovën pas shpalljes së pavarësisë. Në këtë drejtim, Kosova ka përjetuar disa zhvillime dhe
ka bërë përpjekje për të përmbushur kriteret e nevojshme për integrimin në BE. Disa nga
perspektivat e Kosovës për integrimin në strukturat ndërkombëtare janë si vijon:

1. Asociimi dhe Stabilizimi me BE: Kosova në vitin 2015 ka nënshkruar MSA-në

(Marrëveshjen për Stabilizim dhe Asociim) me BE-në, duke filluar kështu një proces që
synon integrimin në strukturat e BE-së. MSA-ja është një hap i rëndësishëm që mundëson
qasje të preferuar tregtare dhe ndihmë financiare nga BE-ja, si dhe bashkëpunim të
ngushtë në fushat e politikës, ekonomisë, dhe të drejtave të njeriut.
 14

2. Reforma dhe përmbushja e kritereve: Kosova është duke përballuar sfida në realizimin e
reformave të nevojshme për integrimin në BE. Këto reforma përfshijnë zbatimin e ligjit,
luftën kundër korrupsionit, përmirësimin e drejtësisë, respektimin e të drejtave të njeriut
dhe minoriteteve, si dhe zhvillimin ekonomik të qëndrueshëm.
3. Ndihma dhe mbështetja e BE-së: BE-ja ka ofruar ndihmë dhe mbështetje për Kosovën në
procesin e integrimit. Kjo përfshin financim për projekte të ndryshme zhvillimore, si dhe
asistencë teknike për të ndihmuar në realizimin e reformave dhe në forcimin e
kapaciteteve institucionale.
4. Ndërtimi i marrëdhënieve të mira fqinjësore: Kosova po punon për të ndërtuar
marrëdhënie të mira fqinjësore, duke përfshirë normalizimin e marrëdhënieve me
Serbinë, një tjetër vend aspirant për anëtarësim në BE. Përparimi në këtë drejtim ka
rëndësi për integrimin në BE dhe për stabilitetin në rajon.
5. Përmirësimi i qeverisjes dhe administratës publike: Kosova është duke punuar për të
përmirësuar qeverisjen dhe administratën publike, duke forcuar kapacitetet institucional

6. dhe efikasitetin e administratës shtetërore. Kjo është një kusht për integrimin në
strukturat e BE-së.

Vojvodina

Vojvodina , krahinë autonome në Serbi . Është pjesa më veriore e Serbisë, kufizohet me

Kroacinë në perëndim, Hungarinë në veri dhe Rumaninë në lindje.
Sipërfaqja 8,304 milje katrore (21,506 km katrore). Pop. (2002) 2,031,992; (2011) 1,931,809.
Fillimisht u lidh drejtpërdrejt me kurorën austriake , por, pas disfatës së një kryengritjeje nga
nacionalistët hungarezë në 1848, pjesë të Baçkës, Banatit dhe Sremit u bashkuan me të, nën
kontrollin e drejtpërdrejtë vjenez dhe iu dha titulli Vojvodina.

Vojvodina është një provincë autonome që përfshin Serbinë veriore. Përpara se të bëhej pjesë e
Jugosllavisë në vitin 1920, ajo drejtohej nga pjesa hungareze e Perandorisë Austro-Hungareze.
Popullsia e saj është e larmishme etnike, me vendbanime etnike të shpërndara në të gjithë
territorin. Sipas regjistrimit të vitit 2002, serbët përbëjnë afërsisht 65 për qind të popullsisë së
rajonit, me hungarezët grupin tjetër etnik më të madh me 14 për qind dhe kroatët dhe sllovakët
pasojnë me gati 2,8 për qind secili. Grupe të tjera me më shumë se një përqind të popullsisë janë
jugosllavët, malazezët, rumunët dhe romët (Republika e Serbisë 2002, f. 2). njëfarë efekti në
lëvizjet e popullsisë, pasi numri i serbëve u rrit ndjeshëm në vitet 1990, nga 57 për qind në 1991.
Nga ana tjetër, numri i hungarezëve në provincë ka rënë nga 17 për qind në vitin 1991. Si një
tregues i zhvendosjeve të popullsisë me kalimin e kohës, serbët kishte qenë 34,9 për qind e
popullsisë në vitin 1921, ndërsa hungarezët kishin qenë 28,1 për qind në atë kohë (Kocsis dhe
Kocsis-Hodosi 1998, f. 143). Para vitit 1989, Vojvodina ishte një rajon autonom brenda
Jugosllavisë, i cili kishte një status ligjor të ngjashëm me atë të Kosovës. Të dyja krahinat kishin
njëfarë kontrolli mbi çështjet lokale afër atyre të republikave brenda Jugosllavisë. Në thelb, këto
dy provinca ruanin një status ligjor mbi atë të rajoneve, por më pak se ai i republikave në një
 15

strukturë autonomie asimetrike. Ky status autonom për të dyja krahinat u revokua nga Slobodan
Millosheviqi në vitin 1989. Megjithatë, në janar të vitit 2002, Parlamenti serb votoi për
rivendosjen e autonomisë territoriale të Vojvodinës brenda Serbisë (RFE/RL Newsline, 2001,
2002, Večernje Novosti 200). Vojvodina tani mban Asamblenë e saj prej 120 anëtarësh për të
mbikëqyrur çështjet rajonale. Mbështetja për autonominë e Vojvodinës ka qenë veçanërisht e
fortë mes hungarezëve të rajonit, të cilët kanë propozuar gjithashtu disa forma të qeverisjes
joterritoriale për hungarezët (Aleanca e Hungarezëve të Vojvodinës, VMSz, 1999, Népszabadság
2003 dhe intervista 2001). Edhe shumë nga serbët etnikë të rajonit gjithashtu mbështesin
autonominë, duke pasur parasysh historinë mjaft të veçantë të Vojvodinës dhe ekonominë e fortë
rajonale në krahasim me Serbinë. Disa parti lokale pro-autonomisë mbështeten nga serbët etnikë,
pasi hungarezët etnikë priren të votojnë për partitë hungareze. Megjithatë, grupe të tjera serbe, si
Partia Radikale Serbe (SRS), kundërshtojnë kategorikisht çdo ndarje të mëtejshme nga Beogradi.

Evolucioni historik

Territori i Vojvodinës përbëhet nga pjesë të rajoneve të Baçkës, Banatit dhe Sremit ku ato
bashkohen në veri të Serbisë së sotme (Magocsi 1995, fq. 135, 140; Jelavich 1983 Vol. I, f.
316) .[i] Vojvodina luajti një rol në ruajtjen e kulturës serbe gjatë viteve 1800, pasi serbët në
rajonin Vojvodinan të Perandorisë Hapsburge ishin në gjendje t'i transferonin burimet e tyre
arsimore te serbët që kishin qenë nën sundimin osman (Jelavich, 1983 Vol. I , fq. 242).
Megjithatë, sipas vijave të vizatuara në harta, rajoni ka pasur një histori krejt të ndryshme nga ajo
e Serbisë jugore. Rajoni u mor nga sundimi osman nga hapsburgët në një seri betejash nga 1683-
1718 (Magocsi 1995, f. 65). Në të kundërt, Serbia u bë e pavarur nga osmanët në një proces të
ngadaltë që filloi një shekull më pas. Menjëherë pas marrjes së rajonit, hapsburgët vendosën
Vojvodinën si një kufi ushtarak kundër osmanëve në jug. Habsburgët gjithashtu inkurajuan grupe
nga e gjithë Perandoria e tyre që të vendoseshin në rajonin, i cili ishte shpopulluar gjatë
periudhës së sundimit osman. Është pjesërisht përmes këtij procesi të zhvendosjes që rajoni u bë
kaq i larmishëm etnikisht (Magocsi 1995, fq. 65 dhe 66). Si pjesë e shtytjes së zhvendosjes,
hapsburgët inkurajuan gjithashtu serbët të vinin në Vojvodinë nga Perandoria Osmane në jug.
Këta të ardhur të rinj serbë krijuan shpejt një kulturë të lulëzuar serbe në rajon, dhe Vojvodina u
bë kështu një burim i inteligjencës serbe që më vonë ndihmoi në shfaqjen e një Serbie të pavarur
gjatë viteve 1800 (Jelavich 1983 Vol. I, f. 242). Këta serbë të rinj në Vojvodinë ishin gjithashtu
ndër të parët nga banorët e hapsburgëve që u ngritën kundër hapsburgëve në tentativën e
revolucionit të vitit 1848 dhe luftimet ishin të rënda në rajon.Serbët e Vojvodinës morën disa
lëshime shumë të kufizuara nga perandoria ndërmjet viteve 1849 dhe 1860 (Magocsi 1995, f. 78;
Jelavich 1983 Vol. I, f. 316, Banac 1984, f. 75). Megjithatë, këto suksese ishin jetëshkurtër. Me
krijimin e monarkisë së dyfishtë austro-hungareze në kompromisin (Ausgleich) të vitit 1867,
 16

Vojvodina u bë pjesë e një shteti të ri hungarez. Prandaj, serbët që jetonin atje u nënshtroheshin
disa prej politikave të magjarizimit që synonin të përmirësonin statusin e gjuhës dhe kulturës
hungareze në kurriz të atyre të grupeve të tjera (Lendvai 2003, f. 296). Megjithatë, fatet u
ndryshuan përsëri pas shpërbërjes së Hungarisë pas Luftës së Parë Botërore. Me Traktatin e
Trianonit në vitin 1920, Vojvodina u përfshi në shtetin e sapoformuar të Jugosllavisë. Hungaria,
e cila humbi dy të tretat e territorit të saj ndaj Jugosllavisë, Rumanisë, Çekosllovakisë dhe
Austrisë në këtë traktat, refuzoi të njohë këtë kufi të ri me Jugosllavinë deri në vitin 1922
(Magocsi 1995, f. 128). Dëshira e Hungarisë për t'u ribashkuar me disa nga territoret e saj të
humbura e bëri atë një aleat të lehtë për gjermanët gjatë Luftës së Dytë Botërore. Hungaria me të
vërtetë rifitoi një numër territoresh gjatë luftës – duke përfshirë pjesën Ba?ka të Vojvodinës,[ii]
të cilën e mbajti midis 1938 dhe 1944 (Magocsi 1995, fq. 134-35).

Demografia e Vojvodinës

Demografia e Vojvodinës ndryshoi shumë gjatë kësaj periudhe. Shumë nga hebrenjtë dhe serbët
e rajonit u vranë ose u detyruan të iknin gjatë luftës, dhe shumë gjermanë dhe disa hungarezë u
detyruan të largoheshin nga Vojvodina pas luftës. Me përfundimin e luftës, Vojvodina u rikthye
në një version të ri të shtetit të Jugosllavisë. Ky shtet socialist ishte shumë më i decentralizuar se
kushëriri i tij i paraluftës. Ai përbëhej nga gjashtë republika dhe dy rajone autonome. Vojvodinës
iu dha statusi i një rajoni autonom, së bashku me rajonin e Kosovës, në kuadër të Republikës së
Serbisë (Jelavich 1983 Vol. II, f. 296). Me kalimin e kohës, fuqia e republikave dhe e rajoneve u
rrit, veçanërisht kur një ligj i vitit 1974 i dha rajoneve autonome të Kosovës dhe Vojvodinës disa
kompetenca që u afruan me ato të republikave (Magocsi 1995 f. 175; Stokes 1993 f. 226).
Kështu ata kishin një status ndërmjet atyre të rajoneve dhe republikave në një strukturë të
decentralizimit asimetrik – të paktën në kurthe të tilla, pasi Jugosllavia mbeti një shtet
jodemokratik.Këto fuqi nuk do të zgjasin shumë. Shteti jugosllav filloi dalëngadalë të shpërbëhej
pas vdekjes së Marshallit Tito në vitin 1980. Menjëherë pas kësaj, studentët shqiptarë në Kosovë
filluan të kërkonin që Kosova të promovohej nga një rajon autonom në statusin e republikës. Kjo
trazirë shkaktoi një periudhë të aksioneve të rënda të policisë serbe dhe rezistencës shqiptare në
Kosovë gjatë viteve 1980. Pikërisht në këtë mjedis të tensionuar Sllobodan Milloshevi? ishte në
gjendje të ngrihej në pushtet, ashtu si fqinjët e Jugosllavisë po ndjenin trazirat e demokratizimit.
Si një nga detyrat e tij të para, në vitin 1989 Millosheviqi hoqi statusin autonom për Kosovën dhe
Vojvodinën, duke i vendosur rajonet nën kontroll të fortë të republikës serbe. Disa thonë se kjo
largim ishte një përgjigje ndaj protestave dhe trazirave. Megjithatë, veprimet ishin të lidhura me
një zinxhir ngjarjesh që çuan në shpërbërjen e Jugosllavisë. Jo shumë kohë më pas, republikat e
Sllovenisë dhe Kroacisë, të cilat gëzonin sukses më të madh ekonomik se pjesa tjetër e
Jugosllavisë, zgjodhën të shkëputeshin (Stokes 1993, f. 228-36). Disa nga luftimet më të
 17

hershme në luftërat e shpërbërjes jugosllave u zhvilluan në Sllavoninë Lindore, afër Vojvodinës.

Por vetë provinca i shpëtoi luftës grupore në shkallë të gjerë. Disa banorë u larguan nga
republika gjatë luftës për një sërë arsyesh, duke përfshirë edhe për të shpëtuar nga dërgimi në
ushtrinë jugosllave (ose serbe).

Afërsia e rajonit me shtetet e tjera dhe prania e një sërë rrjetesh etnike në territor i lehtësuan këto
migrime. Gjatë luftërave, shtetet hungareze dhe kroate shprehën vazhdimisht shqetësimin për
fatin e pakicave etnike të rajonit. Ndërsa ka pasur vërtet dhunë dhe ngacmime të nivelit të ulët
kundër hungarezëve dhe kroatëve nga grupet radikale serbe, rajoni është më i dukshëm për paqen
e tij ndërmjet grupeve. Hungaria ka mbetur shumë e interesuar për zhvillimet në Vojvodinë.Gjatë
luftërave, shtetet hungareze dhe kroate shprehën vazhdimisht shqetësimin për fatin e pakicave
etnike të rajonit. Ndërsa ka pasur vërtet dhunë dhe ngacmime të nivelit të ulët kundër
hungarezëve dhe kroatëve nga grupet radikale serbe, rajoni është më i dukshëm për paqen e tij
ndërmjet grupeve. Hungaria ka mbetur shumë e interesuar për zhvillimet në Vojvodinë. Në
korrik 1999, kur një zyrtar amerikan vizitoi kryeministrin e Hungarisë Viktor Orbán për ta
falënderuar për ndihmën e tij në Kosovë, ai u befasua kur Orbán propozoi autonominë për
Vojvodinën si një falënderim të duhur (Népszabadság 1999). Ironikisht, ishte fushata e
bombardimeve të NATO-s kundër Serbisë gjatë pranverës dhe verës së vitit 1999 që i shkaktoi
më shumë dëme të drejtpërdrejta Vojvodinës sesa vetë lufta jugosllave, duke përfshirë vrasjen e
civilëve vendas.

Në kryeqytetin rajonal të Novi Sadit, pothuajse të gjitha urat përtej lumit Danub u ndërprenë
gjatë fushatës së bombardimeve, duke ndërprerë ujin dhe furnizimet e tjera. Disa ndërtesa
qeveritare në qytet u shkatërruan gjithashtu. Për më tepër, bombardimi i një rafinerie të afërt të
naftës rrezikoi anëtarët e të gjitha grupeve etnike me tym toksik për disa ditë (BBC News, 1999).

Ndërsa opozita serbe u rindërtua ngadalë gjatë muajve pas fushatës së bombardimeve,
Vojvodina u bë një nga qendrat e rezistencës. Vojvodina votoi shumë kundër Millosheviçit në
zgjedhjet lokale që i paraprinë rrëzimit të tij (BBC News, 2000). Me zgjedhjet e mëvonshme
mbarëkombëtare dhe largimin e tij në dhjetor 2000, parlamenti i ri serb ishte më i përshtatshëm
për nocionin e autonomisë së Vojvodinës. Në janar të vitit 2002, ata votuan për të rivendosur
 18

disa, por jo të gjitha, nga fuqitë e saj të mëparshme (BBC News, 2002). [i] Banati shtrihet në
Rumani. [ii] Dhe Baranja, tani pjesë e Kroacisë.

Rezolucioni / Statusi

Vojvodina përmban dy degë të mbështetjes për autonominë. Së pari, një numër elitash lokale të
etnive të ndryshme kanë punuar gjatë disa viteve të fundit për të rivendosur autonominë
territoriale të rajonit (LSV 2001, fq. 17-22). Kjo nxitje ndihmohet nga fakti se krahina është më e
pasur se pjesët e tjera të Serbisë, pasi Vojvodinanët e të gjitha etnive besojnë se taksat e tyre
subvencionojnë rajonet e tjera serbe (Intervista, 2001). Në një anketë të gjerë të vitit 2001 mbi
çështjen e autonomisë, një total prej 54 përqind menduan se Vojvodinës ose duhet t'i rikthehej
statusi autonom i para 1989-ës, ose duhet të kishte edhe më shumë autonomi (Puzigaća dhe
Molnar, 2001, fq. 11, 19). [i] Kjo lëvizje shumë-etnike për një status autonom për krahinën, e
cila mblidhet pas një flamuri të Vojvodinës me ngjyrë blu, të verdhë dhe jeshile, ka bërë një
thirrje të qartë për autonomi territoriale që do t'i jepte më shumë fuqi politike dhe fiskale
rajonit. . Disa anëtarë të kësaj lëvizjeje e shohin një autonomi të tillë brenda strukturës së
Republikës së Serbisë, ndërsa të tjerë do të donin një republikë që mund të formonte një federatë
me Serbinë. Megjithatë, asnjëri nga grupet nuk mbron fuqishëm pavarësinë e plotë. Kjo lëvizje
për autonomi territoriale ka qenë mjaft e suksesshme. Pas një sërë bisedimesh gjatë vjeshtës së
vitit 2001, në janar 2002, parlamenti serb miratoi rivendosjen e autonomisë së Vojvodinës me
119 vota kundër, 74 kundër dhe 42 abstenime. Megjithatë, masa nuk arrinte shkallën e
autonomisë që kishte rajoni para vitit 1989, dhe kështu përbën një "minimum të thjeshtë" për
shumë nga udhëheqësit e Vojvodinës (RFE/RL, 2001 dhe 2002; Večernje Novosti 2002). Disa
vazhdojnë ta shohin ndarjen aktuale të autonomisë si thjesht një hap drejt fuqive të mëtejshme
ose statusit të republikës brenda Serbisë. Lëvizja e dytë për autonomi drejtohet nga hungarezët
etnikë në provincë. Ndërsa hungarezët në përgjithësi mbështesin lëvizjen me bazë të gjerë për
autonominë territoriale të Vojvodinës, partitë hungareze kanë propozuar gjithashtu që
hungarezëve etnikë duhet t'u jepen disa kompetenca qeverisëse joterritoriale për çështje të
rëndësishme për ta – veçanërisht në sferën e gjuhës, kulturës dhe arsimit. Disa propozime kanë
përfshirë nocionin e njëfarë autonomie territoriale për zonat me shumicë lokale hungareze ose
krijimin e një Këshilli Kombëtar Hungarez jo-territorial për të marrë vendime në lidhje me
gjuhën dhe kulturën (VMSz 1999).Ka përqendrime të mëdha të hungarezëve në veri të provincës
në kufi me Hungarinë, por shumica e popullsisë hungareze është mjaft e shpërndarë në të gjithë
 19

Vojvodinën. Ndërsa propozime të tilla për autonomi ishin të zakonshme në mesin e pakicave
etnike hungareze në Rumani, Sllovaki dhe Ukrainë gjatë fillimit të viteve 1990, ishte në
Vojvodinë që çështja e autonomisë ka mbetur një çështje e debatit serioz politik dhe propozimi i
kornizës atje u zhvillua mjaft. Përpjekja hungareze për të krijuar një shkallë më të lartë të
vetëqeverisjes së pakicave ka qenë gjithashtu relativisht e suksesshme. Në mars të vitit 2002,
Parlamenti Federal i Jugosllavisë miratoi një ligj për pakicat kombëtare që përfshinte disa
dispozita të përshkruara nga programi hungarez.

Krijimin i një Këshilli Federal të Pakicave Kombëtare

Më intriguesit shfaqen në Pjesën IV të ligjit, i cili përshkruan krijimin e një Këshilli Federal të
Pakicave Kombëtare, i përbërë nga përfaqësues të Këshillave Kombëtarë të çdo grupi pakicë
(OSBE 2002). Këshillat janë krijuar posaçërisht për të mbrojtur gjuhën, arsimin, median dhe
kulturën për pakicat dhe do të financohen nga buxheti i shtetit dhe nëpërmjet donacioneve
(VMSz 2002). Ai gjithashtu lejon që lokalitetet me përqendrime të larta të një pakice të caktuar
të punojnë së bashku, gjë që hap mundësinë e formimit të një organizimi të lirë të qyteteve dhe
rajoneve të forta hungareze. Disa qytete me pakica të mëdha hungareze kanë filluar të krijojnë
lidhje të tilla strukturore (Népszabadság, 2003). Aktualisht, duket se këto përgjigje politikash
ndaj përpjekjes për autonomi kanë qenë mjaft të suksesshme. Vojvodina mbajti zgjedhjet e para
për asamblenë në tetor 2004, të cilat nga 120 vendet sollën 34 vende për partinë Demokratike, 11
vende për partinë më të madhe hungareze dhe 36 vende për partinë Radikale Serbe, si dhe
përfaqësime të forta për disa parti rajonale dhe parti të tjera serbe (LSV 2004). Në zgjedhjet e
vitit 2008, Partia Demokratike mori 70 vende, Partia Radikale Serbe 24, Koalicioni Hungarez 9,
dhe 17 vende u shpërndanë midis tre partive të tjera (Skupština 2010).Pas shpërbërjes së
Republikës së Serbisë dhe Malit të Zi në maj të vitit 2006, Serbia miratoi një kushtetutë të re në
tetor 2006 që zyrtarizoi Vojvodinën (së bashku me Kosovën) si një krahinë autonome me disa
fuqi të zgjeruara financiare (Kushtetuta 2006).[ii] Kushtetuta e re. Kushtetuta fillimisht u rezistua
nga një pjesë e udhëheqjes së Vojvodinës, të cilët menduan se duhet t'i jepte autonomi të
mëtejshme krahinës (Radio B92, 2006), por opozita u duk se heshti pas referendumit të
suksesshëm kushtetues. Shpallja e pavarësisë së Kosovës në vitin 2008 mbetet e kontestuar nga
shteti serb. [i] Këto shifra janë edhe më të habitshme duke pasur parasysh se sondazhi përfshinte
një kategori të madhe përgjigjesh nga “jugosllavët”, të cilët gjithashtu mbështesnin autonominë.
Vetëm 32 përqind e atyre që identifikoheshin si serbë mendonin se autonomia për Vojvodinën
nuk duhet të diskutohet ose se kjo do të çonte në më shumë probleme. [ii] Seksioni VII,
veçanërisht nenet 182-184.

Perspektivat / Analiza
 20

Diversiteti zgjedhor i Kuvendit të Vojvodinës tregon se grupet po marrin pjesë në zgjedhje në

vend që t'i bojkotojnë ato, një shenjë pozitive për të ardhmen e tij. Megjithatë, çështja e Kosovës,
e cila ka qenë krahina motër e Vojvodinës në status që nga Lufta e Dytë Botërore, mund të
rezultojë destabilizuese. Disa përkrahës të autonomisë së fortë për Vojvodinën kanë deklaruar se
mund të presin një status të ngjashëm me atë që ndodh në Kosovë. Gjatë viteve të fundit, nuk
janë shfaqur reagime konkrete për pavarësinë. Por propozimet për më shumë pushtet për
Vojvodinën, të ngjashme me diskutimin për më shumë pushtet për serbët në Bosnje pas
pavarësisë së Kosovës, ka të ngjarë të mbeten në diskutime politike për të ardhmen e afërt.

Si funksionon tani Vojovodina?

Politika e Vojvodinës funksionon në kuadër të krahinës autonome të Vojvodinës, Serbi .

Provinca ka një asamble legjislative të përbërë nga 120 anëtarë të zgjedhur në mënyrë
proporcionale dhe një qeveri të përbërë nga një president dhe ministra të kabinetit. Statusi aktual
politik i Vojvodinës rregullohet me Statutin e Krahinës Autonome të Vojvodinës nga viti 2008.

Ligji Omnibus ( serbisht : Omnibus zakon, Омнибус закон ) ishte një ligj i miratuar në vitin
2002 që rregullonte statusin autonom të Vojvodinës brenda Serbisë . [2] Ligji pohoi juridiksionin
e administratës provinciale mbi kulturën, arsimin, politikën gjuhësore, median, shëndetin,
sondazhin sanitar, sigurimin shëndetësor, sigurimin pensional dhe invalid, mbrojtjen sociale ,
mbrojtjen juridike familjare, kujdesin social për fëmijët, ushtarët dhe invalidët. mbrojtja,
mbrojtja e invalidëve civilë të luftës, ekologjia, urbanizmi, industria e ndërtimit, sektori i
banimit, punësimi, ekonomia, minierat dhe energjia, bujqësia, rezervat e stoqeve, turizmi, sporti
dhe sektorë të tjerë.

Më 28 janar 2013, si përgjigje ndaj propozimit të organizatës politike të Serbisë së Tretë nga
Novi Sadi për të hequr autonominë e Vojvodinës [3] [4] Partia e Vojvodinës paraqiti një mesazh
"Republika e Vojvodinës" në Novi Sad . [5] Megjithatë, të dyja organizatave politike u mungon
ndonjë mbështetje më e gjerë në mesin e popullatës së Vojvodinës.

Asambleja

Kuvendi i Vojvodinës është legjislatura provinciale e përbërë nga 120 anëtarë të zgjedhur në
mënyrë proporcionale. Anëtarët aktualë u zgjodhën në zgjedhjet provinciale të vitit 2016 :

Partia Përparimtare Serbe (SNS) - 63 deputetë,Partia Socialiste e Serbisë - Serbia e Bashkuar

(SPS-JS) – 12,Partia Radikale Serbe (SRS) – 10,Partia Demokratike (DS) – 10,Lidhja e Social
Demokratëve të Vojvodinës (LSV) – 9,"Mjaft është mjaft" (DJB) – 7,Aleanca e Hungarezëve të
Vojvodinës (SVM) – 7.

Qeveria
 21

Qeveria e Vojvodinës është organ ekzekutiv administrativ i përbërë nga presidenti dhe ministrat
e kabinetit. Presidenti dhe kabineti aktual u zgjodhën në zgjedhjet e vitit 2016. President u
zgjodh Igor Mirović ( Partia Progresive Serbe ). Zgjedhjet provinciale mbahen në Vojvodinë çdo
4 vjet

Përfundimi

Nga pjesa e parë që u diskutuara në tekstin janë kriteret e shtetësisë dhe procesi i krijimit të
shteteve të reja. Kriteret e njohjes së një shteti nga komuniteti ndërkombëtar janë thelbësore për
të kuptuar se si një shtet fiton statusin e shtetit në arenën ndërkombëtare.Procesi i krijimit të
shteteve të reja është një sfidë e madhe që përfshin aspekte të ndryshme si popullsia, territori,
qeverisja dhe marrëdhëniet ndërkombëtare. Kriteret e shtetësisë janë thelbësore për njohjen
ndërkombëtare të një shteti.

Njohja ndërkombëtare është një dëshmi kryesore që kriteret faktike të shtetësisë janë
përmbushur. Është një mënyrë për komunitetin ndërkombëtar të vendosë nëse një territor ose një
entitet tjetër plotëson kriteret për të qenë një shtet i pavarur. Marrëdhëniet ndërkombëtare kanë
një ndikim të rëndësishëm në procesin e njohjes së shteteve. Shtetet ndërlidhen nëpërmjet
marrëdhënieve diplomatike dhe politike, dhe këto marrëdhënie luajnë rol vendimtar nëse një
shtet do të njihet nga komuniteti ndërkombëtar.Jugosllavia u krijua pas Luftës së Parë Botërore
dhe përfshinte një numër të madh të grupeve etnike. Ideja e themelimit të Jugosllavisë ishte për
të bashkuar shqiptarët, serbët, kroatët, boshnjakët, malazezët dhe maqedonasit në një shtet të
vetëm. Megjithatë, ndjenjat etnike dhe politikat e ndryshme sfiduan unitetin e Jugosllavisë, duke
çuar në shpërbërjen e saj në viteve '90.

Krijimi i Jugosllavisë ka pasur një ndikim të rëndësishëm në zhvillimin e rajonit të Ballkanit Lin-
dor. Në fillim, Jugosllavia synonte të bashkonte një numër të madh të grupeve etnike në një shtet
të vetëm. Megjithatë, ndjenjat etnike dhe politikat e ndryshme shkaktuan tensione në rajon dhe
çuan në shpërbërjen e Jugosllavisë në viteve '90. Pas shpërblimit të Jugosllavisë, rajoni i Ballka-
nit Lindor pësoi konflikte të dhimbshme etnike dhe politike. Kjo tregoi se stabiliteti rajonal dhe
bashkëpunimi mes shteteve të rajonit janë thelbësore për zhvillimin e qëndrueshëm të
Ballkanit Lindor.Sipas mendimit tim për të parandaluar konfliktet etnike në Ballkanin Lindor në
të ardhmen, është e rëndësishme të kultivohet dialogu dhe bashkëpunimi mes grupeve etnike në
rajon. Gjithashtu, përforcimi i institucioneve demokratike, respektimi i të drejtave të njeriut dhe
promovimi i diversitetit kulturor janë thelbësore. Edukimi në mënyrë të përbashkët dhe përhapja
e kulturës së paqes dhe tolerancës gjithashtu mund të kontribuojë në ndërtimin e një mjedisi më
të harmonishëm në Ballkanin Lindor.
Nga pjesa e dytë Krijimi i Kosoves përmbledh me kujdes historine dhe zhvillimin e procesit te
pavarésisé sè Kosoves, duke analizuar argumentet pèr de kunder legjitimitetit te deklaratès se
pavarèsise, si de pasojat de sfidat qe Kosova ka pèrballuar pas shpalljes sè saj. Ndersa
argumentet pèr legitimitetin e deklaratès sè pavarèsise theksojne kontekstin historik de rrethanat
 22

e pergjithshme qe e bēnē atè njè hap tê hevojshèm, argumentet kunder vene ne dukje shqetesimet
mbi integritetin territorial de dokumentet nderkombetare.

Për vec kësaj, teksti përshkruan përpjekjet e Kosoves per te integruar ne strukturat
nderkombëtare, duke përfshirë nënshkrimin e Marrèveshjes pèr Stabilizim de Asociim me
Bashkimi Evropian, si dhe pērpjekjet pèr te përmbushur kriteret e nevojshme per anetarèsim ne
BE. Marredhëniet e mira fqinjësore, reforma nè drejtèsi de qeverisje, si de ndihma dhe
mbeshtetja nga BE-ja janē thelbésore per integrimin e suksesshem te Kosoves ne Bashkimi
Evropian. kjo permbledhje ofron njè analize te gjithanshme te historisé sè pavarésisè sè Kosovès
dhe sfidave tê saj te pasqyruara ne perpjekjet për te integruar ne strukturat nderkombetare.

Nga pjesa e fundit të këti punimi u diskutua për Vojvodinën një pëmbledhje e shkurt:

Vojvodina është një provincë autonome në Serbi. Ajo u krijua në vitin 1945 pas Luftës së Dytë
Botërore, kur Jugosllavia u transformua në një shtet federatë. Vojvodina u bë një provincë
autonome e Jugosllavisë Socialiste Federale, duke i dhënë një grad të caktuar autonomie në
kuadër të sistemit federativ jugosllavStatusi i Vojvodinës ka pasur ndikim në marrëdhëniet
ndërkombëtare të Serbisë, duke qenë se Vojvodina ka një grad të caktuar të autonomisë brenda
Serbisë. Kjo ka sjellë një dinamikë të veçantë në marrëdhëniet e Serbisë me komunitetin
ndërkombëtar dhe me vende të tjera që ndjekin zhvillimet në rajon.

Po, statusi i Vojvodinës ka shkaktuar disa tensione dhe konflikte në Serbi. Disa prej këtyre
konflikteve kanë të bëjnë me kërkesat për më shumë autonomi apo edhe për pavarësi të plotë të
Vojvodinës. Këto debate dhe tensione kanë pasur ndikim në stabilitetin politik të Serbisë dhe në
marrëdhëniet me komunitetin ndërkombëtar.

Vojvodina ka një popullsi të ndryshme etnike, duke përfshirë serbë, hungarezë, kroatë, shqiptarë,
boshnjakë, romë, dhe komunitete të tjera. Kjo diversitet etnik ka bërë që Vojvodina të jetë një
rajon i pasur në kulturë dhe tradita të ndryshme.

Evolucioni historik i Vojvodinës ka qenë shumë interesant dhe i ndikuar nga faktorë të ndryshëm
gjatë kohës. Nga periudha e hershme e sundimit osman deri në periudhën e Jugosllavisë,
Vojvodina ka përjetuar shumë transformime politike dhe sociale. Në kohën e Jugosllavisë,
Vojvodina fitoi një grad të caktuar të autonomisë, duke pasur një rol të rëndësishëm në rajon.

Vojvodina aktualisht është një provincë autonome brenda Serbisë. Në aspektin politik,
Vojvodina ka një qeverisje lokale autonome, e cila ka përgjegjësi për disa çështje të rëndësishme,
si arsimi, kultura dhe infrastruktura lokale. Gjithashtu, Vojvodina ka një Këshill të Provincës, i
cili është organi legjislativ kryesor i provincës. Nëpërmjet qeverisjes së tyre lokale, autoritetet e
 23

Vojvodinës përpiqen të adresojnë sfidat politike që përmenda më herët, duke u fokusuar në

përmirësimin e jetës së qytetarëve të saj dhe promovimin e stabilitetit dhe zhvillimit të rajonit.

Në vitet e fundit, qeverisja lokale në Vojvodinë ka përjetuar disa ndryshime të rëndësishme. Një
nga ndryshimet kryesore është rritja e pavarësisë së qeverisjes lokale dhe fuqizimi i autoritetit të
Këshillit të Provincës për të marrë vendime më të mëdha në fusha të ndryshme. Gjithashtu, është
bërë një përpjekje për të përmirësuar transparencën dhe llogaridhënien në qeverisjen lokale në
Vojvodinë, duke përfshirë më shumë qytetarë në proceset vendimmarrëse dhe duke promovuar
më shumë llogaridhënie në administratën lokale. Këto ndryshime kanë për qëllim të forcimit të
qeverisjes lokale në Vojvodinë dhe përmirësimin e përgjegjësisë dhe efikasitetit të autoriteteve
lokale.
 24

References
Çka ndikuan njohjet ndërkombëtare në shpërbërjen e Jugosllavisë? . (a.d.). Gjetur në eeas.europa:
https://www.eeas.europa.eu/kosovo/bashkimi-evropian-dhe-kosova_sq?s=321
Demografia e Vojvodinës . (a.d.). Gjetur në Çështja kombëtare në Jugosllavi. Itaka: Cornell University
Press. Kushtetuta e Republikës së Serbisë. 2006: http://www.mfa.gov.rs/Facts/UstavRS_pdf.pdf
Evolucioni historik . (a.d.). Gjetur në Aleanca e Hungarezëve të Vojvodinës, VMSz. 2002. “Törvény a
nemzeti kisebbségek jogainak és szabadságainak védelmérÅ'l.:
http://www.vmsz.org.rs/article.php?lg=hu&id_article=113
Kosova pas shpalljes së pavarësisë. (a.d.). Gjetur në evropaelire.org:
https://www.evropaelire.org/a/1331299.htm
krijimi i jugusllavis. (a.d.). Gjetur në opil.ouplaw:
https://opil.ouplaw.com/display/10.1093/law/9780199228423.001.0001/law-9780199228423
krijimi i Kosoves. (a.d.). Gjetur në justia.com: https://www.justia.com/international-law/formation-and-
recognition-of-states-under-international-law/
Krijimi i shtetev . (a.d.). Gjetur në Britannica:
https://www.britannica.com/topic/international-law/States-in-international-law
Lufta për Pavarësi dhe Rolli i Komunitetit Ndërkombëtar . (a.d.). Gjetur në realinstitutoelcano:
https://www.realinstitutoelcano.org/en/work-document/the-politics-of-recognition-kosovo-
and-international-law-wp/
Njohja. (a.d.). Gjetur në cambridge: https://www.cambridge.org/core/books/abs/state-war-and-the-
state-of-war/creation-of-states-since-1945/6B851349414781EA4AC95310B4BB0707
Procesi i krijimit të shteteve të reja . (a.d.). Gjetur në academic.com/book:
https://academic.oup.com/book/11699/chapter-abstract/160671747?
redirectedFrom=fulltext&login=false
Rezolucioni / Statusi . (a.d.). Gjetur në Historia e Ballkanit, Vëllimet I dhe II.: : Cambridge University
Press.
Si funksionon tani Vojovodina? . (a.d.). Gjetur në Puzigaća, Milka dhe Aleksander Molnar. 2001.
Hulumtim mbi autonominë e opinionit publik Vojvodina:
http://www.osce.org/documents/fry/2002/03/124_en.pdf
vojvodina. (a.d.). Gjetur në Projekt-Marrëveshja për Kornizën Politike dhe Juridike të Vetëqeverisjes së
Voivodinës dhe të Bashkësive Kombëtare të Voivodinës”: http://www.vmsz.org.rs/article.php?
lg=hu&id_article=113