İmparator I.

Theodosius’un 395 yılında

Bizans Dönemi’nde Anadolu

Bizans Dönemi’nde Anadolu Anatolia in the Byzantine Period

ölümünden sonra, Manş Denizi kıyılarından
İran sınırına kadar uzanan geniş Roma

Anatolia in the
toprakları batı ve doğu olarak ikiye ayrılır.
Her ne kadar imparatorluğun batı parçası
5. yüzyılın ikinci yarısında tarihe karışsa

Byzantine Period
da, Roma İmparatorluğu varlığını doğudaki
topraklarında 1453 yılına kadar sürdürür.
Başkenti Roma’dan Byzantion kentine (yeni
adıyla Konstantinopolis’e) taşınan, zaman
içerisinde Hıristiyanlaşan bu imparatorluk
için “Bizans” adı, ilk kez 16. yüzyılda
Alman hümanist ve filolog Hieronymus Hazırlayanlar | Edited by
Wolf tarafından kullanılmış, 19. yüzyıl ve Engin Akyürek - Koray Durak
sonrasında bu terim yaygınlaşmıştır. Ancak,
bu kitapta bahsedilen insanlar kendilerini
hep “Romalı”, devletlerini de “Roma
İmparatorluğu” olarak adlandırmış; komşuları
da onları “Romalılar” olarak bilmiştir.
Yaklaşık 11 yüzyıl boyunca varlığını sürdüren
Bizans İmparatorluğu, Anadolu’da en uzun
süre hüküm süren devletlerden biri olmuştur.
Ağırlıklı olarak Yunanca konuşulan ve
Hıristiyan olan Bizans dünyasının coğrafi,
beşerî ve ekonomik beşiği Anadolu’dur.
14. yüzyıl itibarıyla Anadolu’nun kaybedilmesi,
kısa sürede imparatorluğun sonunu
getirmiştir. 13. yüzyılın ortasında İmparator
II. Theodoros Laskaris’in, mektuplarından
birinde Anadolu’ya “Kutsal diyar, anam,
Anadolu!” diye seslenmesi, bu toprakların
imparatorluk için ne denli yaşamsal olduğunu
göstermektedir.
Elinizdeki kitabın amacı, konusunda uzman
yerli ve yabancı Bizantologların yazdığı 32
makale aracılığıyla hem Bizans kültürünün
hem daha özelinde Bizans Anadolusu’nun
bir sunumunu yapmaktır. Siyasi, bürokratik,
askeri, iktisadi ve dini hayat hakkındaki
makaleler, devlet aygıtı ve toplumsal yapı
üzerine eğilirken; edebiyat, sağlık, sanat ve
maddi izler temalı makaleler, gündelik hayatla
ilgili değerli bilgiler sunmaktadır. Kitabın son
bölümünde okuyucu, Bizans Anadolusu’nun
farklı bölgelerine odaklanan makaleler
üzerinden tarihsel bir yolculuğa davet
edilmektedir.

Açıksaray, Kappadokia | Cappadocia

Foto | Photo: Adem Yıldırım
 Bizans Dönemi’nde
Anadolu
Anatolia in the
Byzantine Period

00_jenerik_onsoz_BIZANS.indd 1 9.11.2021 16:36

00_jenerik_onsoz_BIZANS.indd 2 9.11.2021 16:36
 Bizans Dönemi’nde
Anadolu
Anatolia in the
Byzantine Period

Hazırlayanlar | Edited by
Engin Akyürek, Koray Durak

00_jenerik_onsoz_BIZANS.indd 3 9.11.2021 16:36

 Bizans Dönemi’nde
Anadolu
Anatolia in the
Byzantine Period

Anadolu Uygarlıkları Serisi’nin onuncu kitabıdır.

Bu seri Tüpraş - Yapı Kredi Yayınları işbirliği ile hazırlanmıştır.
This is the tenth book in the Anatolian Civilizations Series.
A co-publication of Tüpraş - Yapı Kredi Culture, Arts and Publishing.

Yapı Kredi Yayınları - 5896

ISBN 978-975-08-5162-9

Proje Koordinatörü Project Coordinator

Yapı Kredi Müzesi Müdürü Director of Yapı Kredi Museum
Nihat Tekdemir

Hazırlayanlar Edited by
Engin Akyürek, Koray Durak

Editör Editor
Nihat Tekdemir

Redaksiyon Redaction
Derya Önder

Çeviriler Translations
G. Bike Yazıcıoğlu, Yiğit Adam, Deniz Sever Georgousakis

Grafik Tasarım Graphic Design

Nahide Dikel, Arzu Yaraş

Düzelti Proofreading
Filiz Özkan, Merete Çakmak, Derya Sayın

Baskı Print
Ofset Yapımevi
Çağlayan Mah. Şair Sk. No: 4 Çağlayan - İstanbul
Telefon: (0 212) 295 86 01 • www.ofset.com
Sertifika No: 45354

1. baskı: İstanbul, Aralık 2021

1st printing: Istanbul, December 2021

© Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k Tica ret ve Sanayi A.Ş. 2021
Sertifika No Certificate No 44719

Bütün yayın hakları saklıdır.

Kaynak gösterilerek tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında
yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz.
All rights reserved.
No part of this publication may be reproduced without prior
written permission from the publisher.

Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş.

İstiklal Caddesi No: 161 Beyoğlu 34433 İstanbul
Telefon: (0 212) 252 47 00 Faks: (0 212) 293 07 23
http://www.ykykultur.com.tr
e-posta: ykykultur@ykykultur.com.tr
facebook.com/yapikrediyayinlari
twitter.com/Y KY Haber
instagram.com/yapikrediyayinlari

Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık

PEN International Publishers Circle üyesidir.

00_jenerik_onsoz_BIZANS.indd 4 9.11.2021 16:36

 İçindekiler Contents

İBRAHİM YELMENOĞLU İlerlemek Durmaktan Büyüktür

Striving for Progress • VIII

ENGİN AKYÜREK - Bizans Kültürünün Çekirdeği Anadolu

KORAY DURAK Anatolia: The Core of the Byzantine Culture • X

GİRİŞ: SAHNE VE SİYASİ AKTÖRLER

INTRODUCTION: THE STAGE AND THE POLITICAL ACTORS

JOHANNES KODER Bizans Anadolusu’nun Coğrafyası

The Geography of Byzantine Anatolia • 4

JOHN F. HALDON Bizans Dönemi’nde Anadolu (yak. 640-1350)

Anatolia in the Byzantine Period (ca. 640-1350) • 16

DEVLET AYGITI: BÜROKRASİ VE YÖNETİCİLER

STATE APPARATUS: BUREAUCRACY AND RULERS

PETER SCHREINER Sivil ve Askeri Bürokrasi

Civilian and Military Bureaucracy • 40

NIKOS D. KONTOGIANNIS Bizans Anadolusu’nda Savunma

Defense in Byzantine Anatolia • 50

MICHAEL FEATHERSTONE Bizans’ta Saray ve Geçit Töreni

Palace and Procession in Byzantium • 60

SİREN ÇELİK İmparatorluk Makamı ve Yazar-İmparatorların Benlik Temsili

The Imperial Office and the Self-Representation of Author-Emperors • 72

İKTİSADİ HAYAT: PAZARLAR VE LİMANLAR

ECONOMIC LIFE: MARKETS AND PORTS

CÉCILE MORRISSON Anadolu’da Üretim ve Ticaret

Production and Trade in Anatolia • 82

OĞUZ TEKİN Bizans Dönemi’nde Para: Sikkeler ve Darphaneler

Money in the Byzantine Period: Coins and Mints • 104

LUCA ZAVAGNO Geç Antikçağ’dan Erken Ortaçağ’a Geçişte (yak. MS 500-900)

Anadolu’nun Bizans Dönemi Kent Peyzajının “Korunması”
“Harboring” the Urban Landscapes of Byzantine Anatolia in the
Transition between Late Antiquity and the Early Middle Ages (ca. 500-ca. 900 ce) • 124

MICHAEL R. JONES Bizans İmparatorluğu’nda Kargo Gemileri ve Savaş Kadırgaları

Cargo Ships and War Galleys in the Byzantine Empire • 134

00_jenerik_onsoz_BIZANS.indd 5 9.11.2021 16:36

 DİNİ HAYAT: KUTSALIN YERİ
RELIGIOUS LIFE: PLACES OF THE HOLY

ALICE-MARY TALBOT Bizans Anadolusu’nda Azizler ve Azizlik

Saints and Sainthood in Byzantine Anatolia • 148

AYÇA TİRYAKİ Anadolu’da Manastır Hareketi ve Manastır Mimarisi

Monasticism and Monastic Architecture in Anatolia • 160

ANDREAS KÜLZER Bizans Dönemi’nde Anadolu’da Hac Trafiği

Pilgrimage in Byzantine Anatolia • 178

PHILIPP NIEWÖHNER Aziz Nikolaos’un Mezarı

The Tomb of St. Nicholas • 188

EDEBİYAT: METİNLERLE ANADOLU

LITERATURE: ANATOLIA IN TEXTS

INGELA NILSSON Metinsel Aşkın, Mekânsal ve Duruma Özgü: Bizans Edebiyatı

Byzantine Literature: Transtextual, Spatial, and Occasional • 208

STEPHANOS EFTHYMIADIS Bizans Anadolusu’nda Hagiografi (4.-14. Yüzyıllar)

The Hagiography of Byzantine Anatolia (4th-14th Centuries) • 218

GÜNDELİK HAYAT: BESLENME VE SAĞLIK

DAILY LIFE: FOOD AND HEALTH

BUKET KİTAPÇI BAYRI Bizans İmparatorluğu’nda Yemek Kültürü

Food Culture in the Byzantine Empire • 230

BRIGITTE PITARAKIS Bizans Anadolusu’nda Sağlık ve İnanç

Health and Faith in Byzantine Anatolia • 242

SANAT: MADDİ İZLER

ART: MATERIAL TRACES

SUNA ÇAĞAPTAY Anadolu’daki Bizans Mimarisi ve Kentleşmesi Üzerine Kısa Bir İnceleme
A Brief Survey of Byzantine Architecture and Urbanism in Anatolia • 258

ÖZGÜ ÇÖMEZOĞLU UZBEK Bizans Dönemi’nde Anadolu’da Seramik

Byzantine Ceramics in Anatolia • 278

MERYEM ACARA ESER Bizans Maden Sanatı: Kutsal ve Din Dışı

Byzantine Metalwork: Sacred and Secular • 298

NESLİHAN ASUTAY-EFFENBERGER 13. ve 14. Yüzyıllarda Anadolu ve Çevresinde “Bizanslı” Sanatçılar

“Byzantine” Artists in Anatolia and Neighboring Regions in the
13th and 14th Centuries • 312

ŞEBNEM DÖNBEKCİ Anadolu’da Bizans Anıtsal Resim Sanatında Azizler ve Azizeler

Saints in Byzantine Monumental Painting in Anatolia • 326

00_jenerik_onsoz_BIZANS.indd 6 9.11.2021 16:36

 BÖLGELER: ANADOLU’YU GEZERKEN
REGIONS: TRAVELING ANATOLIA

MUSTAFA H. SAYAR Trakya

Thrace • 344

KLAUS BELKE Hellespontos

Hellespont • 364

MARIE-FRANCE AUZÉPY Bithynia

Bithynia • 376

JAMES CROW Karadeniz: Üç Önemli Kıyı Şehri ve Ötesi

The Black Sea: Three Main Coastal Cities and More • 388

B. YELDA OLCAY UÇKAN - Phrygia (Frigya)

SEÇKİN EVCİM Phrygia • 402

TOLGA B. UYAR Çevredeki Merkez: Günümüzden Bizans Dönemi Kappadokiası’na Bakmak

The Center in the Periphery: Looking at Byzantine Cappadocia Today • 414

MUSTAFA H. SAYAR Kilikia

Cilicia • 426

KOMŞULAR: DOĞU DÜNYASI

NEIGHBORS: THE EASTERN WORLD

KORAY DURAK Erken Ortaçağ’da Bizans-Yakındoğu İlişkileri:

İki Dünya Arasında Seyahat Edenler
Relations Between Byzantium and the Near East in the
Early Medieval Period: Travelers Between the Two Worlds • 444

EMILIO BONFIGLIO Tarihsel Ermenistan ve Ermeniler

Historical Armenia and the Armenians • 454

DİZİN
INDEX • 464

00_jenerik_onsoz_BIZANS.indd 7 9.11.2021 16:36