Fikhul ekber

(Fikhu m i madh)

I IMAM AZAMIT - EBU HANIFES

Bismil-lahir-rahmanir rahim Baza e Tevhidit dhe ajo mbi t ciln ngritet besimi i drejt, duhet t thot: Beseoj n Allahun, n engjujt e Tij, n librat e Tij, n t drgurit e Tij, n ringjalljen pas vdekjes, se edhe e mira edhe e liga jan nga Allahu i Lartmadhrishm, se dhnja llogari, peshorja, xheneti dhe zjarri - xhenemi q t gjitha jan t vrteta. Allahu i Lartmadhrishm sht nj, jo nga vshtrimi numerik, por nga ai q sht i pashok. Thuaj: Ai, Allahu sht Nj. Allahu sht mbrojts i gjithkujt. As ska lindur k, as nuk sht i lindur. Dhe Atij askush nuk i sht i barabart. Nuk i ngjason asgj nga ajo q ka krijuar e as q Ai i ngjason dikafit q ka krijuar. Ka qen dhe

gjithnj sht me emrat dhe cilsit e Tija t Qenies (dhatije) dhe t Veprs (filije). Cilsit e Qenies jan: - El Hajat - Jeta - El Kudre - Fuqia - El Ilm - Dituria - El Kelamu - T folurit - Es Semu - T dgjuarit - El Besaru - T pamurit dhe - El Irade - Vullneti. Kurse cilsit e Veprs jan: - Et Tahlik - Krijimi - Et Terzik - Furnizimi - El Insha- Brja - El Ibda - Shpikja - Es Sunu Formsimi dhe t tjera nga kto cilsi t veprs. Ai ka qen dhe do t jet gjithmon me emrat dhe cilsit e Tij. Asnj emr e as cilsi nuk i sht ndodhur m von. Ai gjithnj din me diturin e Tij, dituri e cila sht cilsi n ezel - pa fillim (e prjetshme, e pakrijuar, q nuk pranon mosqenjen) Ai gjithnj sht i plotfuqishm me fuqin e Tij, fuqi e cila sht cilsi pa fillim. Flet me fjaln e Tij, fjal e cila sht cilsi pa fillim.

Ai sht krijues me krijim, krijim i cili sht cilsi pa fillim. Punon punn e Tij, pun e cila sht cilsi pa fillim. E bra sht e krijuar, kurse vepra e Allahut sht e pa krijuar. Cilsit e tija jan t prhershme, jo t ndodhura e as t krijuara, kush thot se ato jan t krijuara ose t ndodhura, apo luhatet ose dyshon n to, sht kafir - jobesimtar n Allahun e Lartmadhrishm. Kurani sht fjala e Zotit, e shkruar n musafe, e ruajtur n zemra, e lexuar me gjuh, e zbritur Pejgamberit a.s. Kurse shqiptimi yn i Kuranit sht i krijuar, t shkruarit tan t tij sht i krijuar si dhe leximi yn at sht i krijuar, kurse Kurani sht i pakrijuar. At far Kurani prmend duke rrfyer pr Musain dhe pejgambert e tjer alejhimusselam (paqa qoft mbi ta), si dhe mbi Faraonin apo Iblisin, q t gjitha jan fjal t Allahut t Lartmadhrishm si lajmrim pr ta. Fjala e Allahut nuk sht e krijuar, kurse fjala e Musait dhe t tjerve nga t krijuarit jan t krijuara. Meq Kurani sht fjal e t Lartmadhrishmit Allah, sht i prhershm, e jo fjalt e tyre. Musai a.s.(paqa qoft mbi t), ka dgjuar fjaln e Allahut t Lartmadhrishm, si thot

Allahu i Lartmadhrishm: Allahu i foli Musait me fjal. (En Nisa :164) Ktu Allahu i Lartmadhrishm ishte Ai q foli e nuk ishte Musai a.s. ai q foli. Allahu i Lartmadhrishm gjithnj ka qen krijues, ende pa krijuar krijimin. Asgj nuk i shembllen Atij. Ai dgjon dhe sheh. Kur Ai i foli Musait, i foli me t folurit q sht cilsi e Tij e pafillim. Q t gjitha cilsit e Tija ndryshojn nga cilsit e t krijuarve. Ai di, jo si dituria e jon. Ai ka fuqi, jo si fuqia e jon. Ai sheh, jo si t pamurit tan. Ai dgjon, jo si t dgjuarit tan. Ai flet, jo si t folurit tan. Ne flasim me mjete dhe shkronja, Allahu i Lartmadhrishm flet pa mjete dhe shkronja. Shkronjat jan t krijuara, kurse fjala e Allahut t Lartmadhrishm sht e pakrijuar. A sht Send, por jo si sendet. Domethnja e sendit sht konfirmim pa trup, pa substanc, pa aksident, pa prkufizim, pa t kundrt, pa shok dhe nuk i shembllen dikafit. Ai posedon dor, fytyr dhe shpirt, sikurse e prmend Allahu i Lartmadhrishm n Kuran. Ajo q prmend Allahu i Lartmadhrishm n Kuran nga fytyra, dora, shpirti, q t gjitha kto cilsi t Tija jan t paprshkruara. Nuk thuhet se dora sht fuqia apo dhuntia e Tij, ngase me kt bie cilsia. Opinioni i ktill

ishte i Kaderive dhe i Mutezilve. Andaj, dora e Tij sht cilsi e Tij e paprshkruar, edhe hidhrimi dhe knaqsia e Tij jan dy cilsi t paprshkruara t Lartmadhrishmit. Allahu i Lartmadhrishm i krijoi sendet nga asgjja. Allahu i Lartmadhrishm gjithnj i dinte ato, edhe para ekzistimit t tyre. Ai sht q ato i prcaktoi dhe i determinoi. Nuk ndodh dika n kt bot e as n ahiret-tjetren, pos me vullnetin e Tij, diturin e Tij, prcaktimin e Tij, determinimin e Tij, shkrimin e Tij n Levhi mahfudh- (Librin e ruajtur), Por, Ai i kishte shnuar n mnyr prshkruese e jo gjykuese. Kadaja (determinimi), kaderi (indeterminimi) dhe vullneti jan cilsi t Tija pa fillim, pa u future n cilsi-kualitet. Allahu i Larmadhrishm e din t paekzistuarn n gjendjen e mosekzistencs s saj dhe din se si do t jet ajo kur do ta bn t pranishme. Allahu i Lartmadhrishm e din at q ekziston n gjendjen e saj ekzistuese dhe din se si do t jet mosekzistimi i saj. Allahu i Lartmadhrishm din at q sht n kmb n gjendje kur qndron ashtu, dhe nse ulet e din at n gjendje t uljes, pa psuar ndryshime, transformime dituria e Tij, apo pa i ndodhur Atij dituri. Ngase ndryshimi dhe transformimi kan t bjn me ato q ndodhin n t krijuarit.

Allahu i Lartmadhrishm krjoi krijimin t pastr nga mosbesimi dhe besimi, pastaj u komunikoi, urdhroi dhe u ndaloi. Pastaj mohoi ai q mohoi, me veprn, mohimin, refuzimin e tij. Besoi kush besoi me veprn, deklarimin dhe konfirmimin e tij, me udhzim t Allahut t Lartmadhrishm dhe ndihmn e Tij. Nga palca e Ademit, Ai nxorri pasardhsit e tij, i bri t zott e mndjes, pastaj u kumtoi i urdhroi n besim dhe i ndaloi nga mohimi, kurse ata i pranuan Atij rolin e zotruesit. E kjo nga ana e tyre ishte me besim, ngase ata linden n kt natyr t pastr. Kush pas ksaj mohon, ka ndrruar e tjetrsuar, e kush besoi, dhe deklaroi, ai vrtetoi dhe prqndroi n t. Ai asnj krijes t vet nuk i imponon kufrinmosbresimin e as besimin. Ai nuk i krijoi ata as si besimtar as si mosbesimtar. Ata i krijoi si persona. Andaj, besimi dhe mosbesimi jan vepra t njerzve, e Allahu i Lartmadhrishm e din se kush bn mosbesim n gjendjen e mosbesimit t tij si mosbesimtar, e nse pas ksaj beson, e njeh si besimtar n gjendje t besimit t tij dhe e don, kjo, pa ndryshuar dituria e tij dhe cilsia Tij. T gjitha veprimet e njeriut, si lvizja apo qetsia, jan prfitime t tija t njmendta, ndrsa krijues i tyre sht Allahu i Lartmadhrishm. T gjitha ato ndodhin me dshirn, diturin, determinimit dhe prcaktimin e Tij.

T gjitha punt nnshtruese, jan nga t domosdoshmet me urdhr t Allahut t Lartmadhrishm, me dashurin, plqimin, diturin, vullnetin, determinimin, dhe prcaktimin e Tij. Edhe punt e mosnnshtrimit q t gjitha, me diturin e Tij, determinimin, prcaktimin, vullnetin, por jo edhe me dashurin, plqimin dhe urdhrin e Tij. Pejgambert alejhimusselam (paqa qoft mbi to), q t gjith jan t mbrojtur si nga mkatet e vogla ashtu edhe nga mkatet e mdha, nga mosbesimi dhe nga t ligat. Por, megjithkt, dikuj u ka ndodhur lshime dhe gabime. Muhamedi a.s.ishte i dashuri, robi, i drguari, profeti, i pastrti, i ruajturi i Tij q nuk adhuroi idhuj, q pr asnj ast nuk i prshkruajti shok Allahut t Lartmadhrishm. Ai nuk bri dot mkat t madh e as t vogl. Njerz m t vlefshm pas pejgamberve (paqa qoft mbi ta) ishin; Ebu Bekir Es Sidiku, pastaj Omer bin El Faruku, pastaj Othman bin Affan Dhun-nurejn, ndrsa pas tij Ali bin Ebi Talib El Murteda (plqimi i Allahut t Lartmadhrishm qoft mbi t gjith). Ishin adhurues t qndrueshm dhe ne i pranojm si t till dhe nuk prkujtojm ndonj nga sahabet-shokt e t drguarit t Allahut pos pr t mir. Ne gjykojm pr mohues muslimanin pr ndonj mkat nga mkatet, qoft edhe i madh ai, nse nuk e kualifikon si t lejuar. Nga ai ne nuk ia

mohojm emrin e besimit, at vrtet e quajm besimtar, se mund t jet besimtar mkatar e jo mosbesimtar. Mbathja e mesteve sht sunet. Namazi i teravis netve t muajit t Ramazanit sht sunet, kurse namazi pas do t ndershmit dhe gabimtarit mes besimtarve sht i lejuar. Nuk themi se besimtarin nuk e dmtojn mkatet dhe ai nuk hyn n zjarr. Nuk themi se ai do t jet prgjithmon aty qoft edhe mkatar, pasi t ket dal nga kjo bot besimtar. Nuk themi se t mirat tona jan t pranuara e mkatet tona t falura si thon Murxhit, por themi se kush bn nj vepr t mir me t gjitha kushtet e duhura pa mangsi q e prishin at, pa kuptime t gabuara dhe q nuk e prish at me kufr e heretizm derisa t dal nga kjo bot si besimtar, Allahu i Lartmadhrishm nuk do ta humb kt vepr, por ia pranon atij dhe pr t do ta shprblej. T gjitha mkatet, me prjashtim t shirkut ti behet shok Allahut, dhe mosbesimit, nse vepruesi vdes si besimtar por pa u penduar pr to, ai mbetet n vullnetin e Allahut t Lartmadhrishm, nse Ai don e ndshkon me zjarr, e nse don e fal at pa e ndshkuar me zjarr. Nse shtirja bie n nj nga punt, eliminon sevapet shperblimet e saja. Kshtu sht edhe me mendjemadhsin.

Mrrekullit e pejgamberve jan t verifikuara, kerametet tek evlijat jan t vrteta. Kurse far ndodh tek armiqt e tij, si Iblisi, Faraoni dhe Dexhalli q jan transmetuar, q ka ndodhur dhe do t ndodhin te ta, nuk i quajm mrrekulli e as keramete. Ato i quajm plotsim t dshirave t tyre, kshtu ngase Allahu i Lartmadhrishm plotson nevojat armiqve t Tij duke i argtuar ata e duke ndshkuar, me ka ata mashtrohen dhe shtojn padegjueshmrin dhe mosbesimin. Kjo e gjitha sht e lejuar dhe e mundur. Allahu i Lartmadhrishm ishte Krijues edhe para se t krijonte, furnizues para se t furnizonte. Allahu i Lartmadhrishm do t shihet n ahiret. At do ta shohin besimtart duke qen n xhenet me syt e tyre t ballit, pa krahasueshmri dhe t prshkruar. Midis Tij dhe krijesave t Tij nuk do t ket largsi. Imani sht t dshmuarit dhe vrtetuarit. Imani i banuesve t toks dhe qiellit nuk shtohet dhe nuk paksohet pr nga aspekti i besimit, por ai shtohet dhe paksohet pr nga aspekti i bindjes dhe vrtetimit. Besimtart jan t barabart pr nga imani dhe tevhidi, t dalluar n vepra. Islami sht dorzim dhe nnshtrim urdhrave t Allahut t Lartmadhrishm. Pr nga ana gjuhsore ka dallim midis imanit dhe islamit.

Por, nuk mund t ket iman pa islam, sikurse nuk ka islam pa iman. Kto jan si shpina me barkun. Dini-feja, sht emr q ka t bj me imanin, islamin dhe tr dispozitat. Ne e njohim Allahun e Lartmadhrishm me njohje t vrtet, ashtu si e ka prshkruar Ai veten n librin e Tij me t gjitha atributet e Tija. Askush nuk sht n gjendje ta adhuroj Zotin me prpikshmri ashtu si duhet ti bhet adhurim Atij, por adhurohet sipas urdhrit t Tij, si ka urdhruar me Librin e Tij dhe sunetin e t Drguarit t Tij. T gjith besimtart jan t barabart n njohjen, bindje, mbshtetje, dashuri dhe lutje. N t gjitha kto dallojn pos n iman. Allahu i Lartmadhrishm sht bujar dhe i drejt me robrit e Tij. Ai mund t jep shprblime t shumfishta nga ajo q robi meriton, si mund t dnon, nga drejtsia e Tij, si dhe mund ta fal nga mirsia e Tij. Shefaati i t drguarve (paqa qoft mbi ta) sht i vrtet. Shefaati i Pejgamberit ton a.s. pr besimtart mkatar dhe pr bartsit e mkateve t mdha prej tyre sht e vrtet e qndrueshme. Peshimi i veprave n peshoj ditn e kijametit sht i vrtet, shefat i Pejgamberit a.s. sht e vrtet. Kompenzimi mes armiqve me veprat e mira ditn e kijametit sht i vrtet, e nse nuk kan vepra t mira, sht e vrtet se ata ngarkohen me vepra t kqia nga t tjert.

10

Xheneti dhe zjarri q tani jan t krijuar. Nuk do t zhduken kurr. Edhe hyrijet nuk do t vdesin kurr. As ndshkimi i Allahut t Lartmadhrishm dhe shprblimi i Tij nuk do t ndrprehen kurr. Allahu i Lartmadhrishm me bujarin e Tij udhzon k t doj, po dhe e humb me dretsin e Tij k t doj. Humbja e tij sht zhgnjimi i tij, e zhgnjimi i tij sht t mos drejtohet robi n at q sht i n pajtim Ai. Kjo sht dretsi nga Ai, si] sht edhe ndshkimi i t humburve pr mkatet . Nuk lejohet t themi se dhunshm djalli ia merr imanin robit, me presion, por themi se robi e len imanin, e ather nga ai shejtani e merr at. Pyetjet e Munkirit dhe Nekirit n varr jan t vrteta. Kthimi i shpirtit n trupin e robit n varrin e tij sht i vrtet. Shtrngimi i varrit dhe ndshkimi i tij sht i vrtet q u ndodh t gjith mosbesimtarve dhe disa besimtarve mkatar. do gj q dijetart e prmendn n persishte nga cilsit e Allahut t Lartsuar, qoft i madhrishm emri i Tij, lejohet q t shprehen, me prjashtim t fjals dor. Kurse lejohet t thuhet Ruje Hoda(fytyra e Zotit), pa shemblltyr dhe prshkrim. Afrsia e Allahut e as largsia e Tij, nuk sht pr nga aspekti i largsis dhe shkurtsis s hapsirs, por n kuptim t fisnikris, turprimit,

11

prkulurit, sht afr Tij - pa prshkrim, kurse mkatari sht larg nga Ai pa prshkrim. Afrsia, largsia dhe t afruarit biejn n at q krkon me ngulm. Kshtu edhe fqinjsia n xhenet dhe qndrimi para Tij sht e paprshkruar. Kurani sht libr i zbritur Muhamedit a.s. I shkruar n musafe. Ajetet kuranore pr nga aspekti i t shprehurit t gjitha jan n nj shkall t rndsis dhe t madhris s tyre, por disa prej tyre kan vlern e prkujtimit sikur Ajeti Kursij pr shkak se n t prmendet Madhshtia e Allahut, cilsit e Tij dhe n t bashkohen dy vlera, vlera e dhikrit-leximit dhe e t lexuarit, kurse disa kan vetm vlern e dhikrit, si sht rrfimi mbi mosbesimtart, ku pr t prmendurit n t nuk ka vler sepse ata jan kafir-mosbesimtar. Kshtu edhe emrat dhe cilsit q t gjitha jan t barabarta n madhshti dhe vler. Bijt e Pejgamberit a.s. ishin: Kasimi, Tahiri e Ibrahimi, kurse vajzat e Pejgamberit a.s. ishin: Fatimja, Rukija, Zejnebi dhe Umi Kulthumi (plqimi i Allahut qoft mbi to). Nse dikuj i sht e paqart ndonj shtje nga t ndrlikuarat n shkencn e Tevhidit, duhet t besoj at q sht e vrtet tek Allahu i Lartmadhrishm, derisa te gjej nj dijetar e ta pyes. Ai nuk ka t drejt t prolongon ose t

12

ndalet pa e kerkuar, sepse nse ndalet bie n mosbesim. Ljmi mbi Miraxhit sht i vrtet. Kush e mohon at, sht inovator, n humbje. Paraqitja e Dexhalli, Jexhuxhit dhe Mexhuxhit, lindja e diellit nga perendimi, zbritja e Isait a.s. dhe t gjitha shenjat paralajmruese t kijametit, q jan prmendur n burime t sigurta, gjithashtu jan t vrteta q do t ndodhin. Allahu i Lartmadhrishm k t don e udhzon n rrug t dejt. Prkthyer nga Afrim Tahiri (Botuar n HENA E RE , nr.192, shkurt 2007)

13