1.

GI·RI·Ş

1.1 Temel Bilgiler

SORU 1: (An ) bir X kümesinin alt kümelerinin bir dizisi olsun. E0 = ;

olmak üzere
[
n
En = Ak , Fn = An nEn 1
k=1

şeklinde tan¬mlanan (En ) ve (Fn ) dizileri veriliyor.

(a) (En ) dizisinin artan

(b) (Fn ) dizisinin ayr¬k

[
1 [
1 [
1
(c) En = Fn = An
n=1 n=1 n=1

oldu¼
gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 1: (a) (En ) dizisi artan , 8n 2 N için En En+1 :

[
n+1
En+1 = Ak
k=1
[n
= Ak [ An+1
k=1

= En [ An+1 En

oldu¼
gundan (En ) artand¬r.

gunu göstermeliyiz. I·ki

(b) m; n 2 N (m 6= n) olmak üzere Fn \ Fm = ; oldu¼

durum söz konusudur.

1
 (i) m > n olsun. Bu durumda m 1 n olur. Fn = An nEn 1 ; Fm = Am nEm 1

oldu¼
gu dikkate al¬n¬rsa
8 !t 9 8 !t 9
< n[1 = < [1
m =
Fn \ Fm = An \ Ak \ Am \ Ak
: ; : ;
k=1 k=1
n\1
! !
\1
m
= An \ Atk \ Am \ Atk
k=1 k=1
n\1
! n\1
!
\1
m
= An \ Atk \ Am \ Atk \ Atn \ Atk
k=1 k=1 k=n+1

= ;

(ii) n > m olsun. Bu durumda n 1 m > m 1 olur.

8 !t 9 8 !t 9
< n[1 = < [1
m =
Fn \ Fm = An \ Ak \ Am \ Ak
: ; : ;
k=1 k=1
! !
\1
m n\1 m\1
= An \ Atk \ Atm \ Atk \ Am \ Atk
k=1 k=m+1 k=1

= ;

bulunur.

(c)
!
[
1 [
1 [
n
En = Ak
n=1 n=1 k=1

= A1 [ (A1 [ A2 ) [ (A1 [ A2 [ A3 ) [ :::

[
1
= An
n=1

2
bulunur.

[
1 [
1
Fn = (An nEn 1 )
n=1 n=1

= (A1 nE0 ) [ (A2 nE1 ) [ (A3 nE2 ) [ :::

= A1 [ (A2 nA1 ) [ [A3 n (A1 [ A2 )] [ :::

= (A1 [ A2 ) [ [A3 n (A1 [ A2 )] [ :::

= (A1 [ A2 [ A3 ) [ [A4 n (A1 [ A2 [ A3 )] [ :::

[
1
= An
n=1

elde edilir.

SORU 2: (An ) bir X kümesinin alt kümelerinin artan bir dizisi olsun.
8
>
>
< A1 ; k=1
Sk :=
>
>
: Ak nAk 1 ; k > 1

olarak tan¬mlans¬n.

(a) (Sn ) dizisinin ayr¬k

[
n [
1 [
1
(b) An = Sk ve An = Sn
k=1 n=1 n=1

oldu¼
gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 2: (a) m; n 2 N ve m 6= n olsun. Sn \ Sm = ; oldu¼

gunu göster-

3
meliyiz.

Sn \ Sm = (An nAn 1 ) \ (Am nAm 1 )

= An \ Atn 1 \ Am \ Atm 1

yaz¬labilir.

m > n olsun. m 1 n olaca¼

g¬ndan Am 1 An gerçeklenir. Buradan

Sn \ Sm = An \ Atn 1 \ Am \ Atm 1

Am 1 \ Atn 1 \ Am \ Atm 1

= ;

elde edilir. Benzer olarak n > m için de Sn \ Sm = ; gerçeklenir.

(b) (An ) kümeler dizisi artan oldu¼

gundan

[
n [
n
Sk = S1 [ Sk
k=1 k=2
[
n
= A1 [ (Ak nAk 1 )
k=2

= A1 [ (A2 nA1 ) [ (A3 nA2 ) [ ::: [ (An nAn 1 )

= (A1 [ A2 ) [ (A3 nA2 ) [ ::: [ (An nAn 1 )

= A1 [ ::: [ An = An

4
ilk ifade elde edilir. I·kinci ifade ise

[
1 [
1
Sn = A1 [ (An nAn 1 )
n=1 n=2

= A1 [ (A2 nA1 ) [ (A3 nA2 ) [ ::: [ (An nAn 1 ) [ :::

[
1
= A1 [ ::: [ An [ ::: = An
n=1

olarak bulunur.

SORU 3: (Bn ) bir X kümesinin alt kümelerinin azalan bir dizisi olsun. (Tn )

dizisi

Tn := B1 nBn

olarak tan¬mlans¬n.

(a) (Tn ) dizisinin artan

!
[
1 \
1
(b) Tn = B1 n Bn
n=1 n=1

oldu¼
gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 3: (a) m; n 2 N ve m > n olsun. Tm Tn oldu¼

gunu göstermeliyiz.

(Bn ) azalan bir dizi oldu¼

gundan Bm Bn sa¼
glan¬p

Bnt t
Bm =) B1 \ Bnt t
B1 \ Bm

=) B1 nBn B1 nBm

=) Tn Tm

5
istenilen elde edilir.

(b)

[
1 [
1
Tn = (B1 nBn )
n=1 n=1

= (B1 nB1 ) [ (B1 nB2 ) [ (B1 nB3 ) [ :::

= B1 \ B2t [ B1 \ B3t [ :::

= B1 \ B2t [ B3t [ :::

! !
[
1 \
1
= B1 \ Bnt = B1 n Bn
n=1 n=1

bulunur.

SORU 4: (Ei )i2I , X kümesinin alt kümelerinin bir s¬n¬f¬olsun.

!
[ \
(a) Xn Ei = (XnEi )
i2I i2I
!
\ [
(b) Xn Ei = (XnEi )
i2I i2I

oldu¼
gunu gösteriniz.

6
 ÇÖZÜM 4: (a)
!
[ [
x 2 Xn Ei () x 2 X ve x 2
= Ei
i2I i2I

() x 2 X ve 8i 2 I için x 2
= Ei

() 8i 2 I için x 2 X ve x 2
= Ei

() 8i 2 I için x 2 XnEi
\
() x2 (XnEi )
i2I

olup istenilen elde edilir.

(b) !
\ \
x 2 Xn Ei () x 2 X ve x 2
= Ei
i2I i2I

() x 2 X ve 9i0 2 I için x 2
= Ei0

() 9i0 2 I için x 2 X ve x 2
= Ei0

() 9i0 2 I için x 2 XnEi0

[
() x2 (XnEi )
i2I

istenilen bulunmuş olur.

7
 1.2 Küme Dizilerinin Yak¬nsakl¬g
¼¬

SORU 1: (a) (An ) artan bir dizi olsun. Bu durumda

[
lim An = An
n!1
n2N

gerçeklenir. Gösteriniz.

(b) (Bn ) azalan bir dizi olsun. Bu durumda

\
lim Bn = Bn
n!1
n2N

gerçeklenir. Gösteriniz.

[
ÇÖZÜM 1: (a) lim sup An = lim inf An = An oldu¼
gunu göstermeliyiz.
n2N
(An ) dizisi artan oldu¼
gundan
! !
\
1 [
1 \
1 [
1 [
1
lim sup An = An = An = An
m=1 n=m m=1 n=1 n=1

ve
!
[
1 \
1 [
1 [
1
lim inf An = An = (Am \ Am+1 \ :::) = Am
m=1 n=m m=1 m=1

bulunup istenilen elde edilmiş olur.

\
(b) lim sup Bn = lim inf Bn = Bn oldu¼
gunu göstermeliyiz. (Bn ) dizisi
n2N
azalan oldu¼
gundan
!
\
1 [
1 \
1
lim sup Bn = Bn = Bm
m=1 n=m m=1

1
ve
!
[
1 \
1
lim inf Bn = Bn
m=1 n=m
[1
= (Bm \ Bm+1 \ :::)
m=1
[1
= (B1 \ B2 \ ::: \ Bn \ :::)
m=1
!
[1 \
1 \
1
= Bn = Bn
m=1 n=1 n=1

bulunur.

SORU 2: (An ), X kümesinin alt kümelerinin ayr¬k bir dizisi olsun.

lim An = ;
n!1

oldu¼
gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 2: m 6= n olmak üzere 8m; n 2 N için An \Am = ; d¬r. lim sup An =

lim inf An = ; oldu¼

gunu göstermeliyiz. (An ) dizisi ayr¬k oldu¼
gundan
!
[
1 \
1
lim inf An = An =;
m=1 n=m
!
\
1 [
1
sa¼
glan¬r. Şimdi kabul edelim ki lim sup An = An 6= ; olsun.
m=1 n=m

[
1
Bu durumda 8m 2 N için 9x0 2 An vard¬r. Bu ise 8m 2 N için 9m0 2 N
n=m
(m0 m) • x 2 Am0 olmas¬n¬ gerektirir. Arakesit işlemini m = m0 + 1 için

2
başlat¬rsak x eleman¬ m0 + 1 ve daha sonraki indislere sahip bir kümenin ele-

man¬olmak zorundad¬r. Bu ise (An ) dizisinin ayr¬k olmas¬ile çelişir. Dolay¬s¬yla

lim sup An = ; olmak zorundad¬r. Sonuç olarak lim An = ; elde edilir.

n!1

SORU 3: Aşa¼
g¬da genel terimleri verilen küme dizilerinin yak¬nsakl¬g¼¬n¬in-

celeyiniz.

1 1
(a) An = ;
n n

(b) Bn = f n; :::; 1; 0; 1; :::; ng

1 1 1 1
ÇÖZÜM 3: (a) 8n 2 N için n
< n+1
< n+1
< n
oldu¼
gundan (An ) dizisi

azalan bir dizidir. O halde

\
lim An = An
n!1
n2N

olmal¬d¬r.

\
1
An = A1 \ ::: \ An \ :::
n=1
1 1 1 1
= [ 1; 1] \ ; \ ::: \ ; \ :::
2 2 n n
= f0g

olup lim An = f0g elde edilir.

n!1

(b) 8n 2 N için Bn Bn+1 oldu¼

gundan (Bn ) artan bir dizidir. O halde

[
1
lim Bn = Bn
n!1
n=1

3
olmal¬d¬r.

[
1
Bn = f 1; 0; 1g [ f 2; 1; 0; 1; 2g [ :::
n=1

= Z

olup lim Bn = Z gerçeklenir.

n!1

SORU 4: 8
>
>
< 0; 1 ; n tek ise
n
En =
>
>
: 1
;1 ; n çift ise
n

şeklinde tan¬mlanan (En ) dizisinin yak¬nsakl¬k durumunu inceleyiniz.

ÇÖZÜM 4:

1
An = 0;
2n 1
1
Bn = ;1
2n

olmak üzere (An ) ve (Bn ) dizileri (En ) dizisinin alt dizileridir.

(An ) azalan dizi oldu¼

gundan

\
1
lim An = An = ;
n!1
n=1

dir.

(Bn ) artan dizi oldu¼

gundan

[
1
lim Bn = Bn = (0; 1)
n!1
n=1

4
olur.

(En ) dizisinin alt dizilerinin limiti birbirlerinden farkl¬oldu¼

gundan (En ) dizisinin

limiti mevcut de¼

gildir.

SORU 5: 8
>
>
< A ; n çift ise
En =
>
>
: B ; n tek ise

şeklinde tan¬mlanan (En ) dizisinin yak¬nsakl¬k durumunu inceleyiniz.

ÇÖZÜM 5:
!
\
1 [
1 \
1
lim sup En = En = (Em [ Em+1 [ :::) = A [ B
m=1 n=m m=1

ve
!
[
1 \
1 [
1
lim inf En = En = (Em \ Em+1 \ :::) = A \ B
m=1 n=m m=1

olup lim sup En 6= lim inf En oldu¼

gundan lim En mevcut de¼
gildir.

SORU 6: (En ) herhangi bir dizi ve F herhangi bir küme olsun.

(a) F n lim sup En = lim inf (F nEn )

(b) F n lim inf En = lim sup (F nEn )

oldu¼
gunu gösteriniz.

5
 ÇÖZÜM 6: (a)
!!
\
1 [
1
F n lim sup En = F n En
m=1 n=m
( !)t
\
1 [
1
= F\ En
m=1 n=m
( !t )
[
1 [
1
= F\ En
m=1 n=m
!
[1 \1
= F\ Ent
m=1 n=m
!!
[
1 \
1 [
1 \
1
= F\ Ent = F \ Ent = lim inf (F nEn )
m=1 n=m m=1 n=m

(b)
!
[
1 \
1
F n lim inf En = F n En
m=1 n=m
( !)t
[
1 \
1
= F\ En
(m=1 n=m
!)
\1 [
1
= F\ Ent
m=1 n=m
!!
\
1 [
1 \
1 [
1
= F\ Ent = F \ Ent = lim sup (F nEn )
m=1 n=m m=1 n=m

SORU 7: S¬n¬rl¬bir (xn ) dizisi için

(a) lim sup ( xn ) = lim inf xn

(b) lim inf ( xn ) = lim sup xn

oldu¼
gunu gösteriniz.

6
 ÇÖZÜM 7: (a)

lim sup ( xn ) = inf sup ( xn )

m 1 n m

= inf inf xn
m 1 n m

= sup inf xn = lim inf xn

m 1 n m

(b)

lim inf ( xn ) = sup inf ( xn )

m 1 n m

= sup sup xn
m 1 n m

= inf sup xn = lim sup xn

m 1 n m

SORU 8: (An ), X kümesinin alt kümelerinin bir dizisi olsun.

; lim inf An lim sup An X

gerçeklenir.

ÇÖZÜM 8: Key… x 2 lim inf An için x 2 lim sup An oldu¼

gu gösterilmelidir.

Ya da bu önermenin kontro poziti… olan x 2

= lim sup An ise x 2
= lim inf An öner-

7
mesinin do¼
gru oldu¼
gunu göstermek yeterlidir. Bu amaçla
!
\
1 [
1
x2
= lim sup An =) x2
= An
m=1 n=m
[
1
=) 8m 2 N için 9m0 m (m0 2 N) , • x 2
= An
n=m0

=) 9m0 2 N ve 8n m0 için x 2
= An
\
1
=) 9m0 2 N • x 2
= An
n=m0

\
1 \
1 \
1
elde edilir. m m0 için An An oldu¼
gu dikkate al¬n¬rsa x 2
= An
n=m n=m0 n=m
oldu¼
gu görülür. Buradan
!
[
1 \
1
8m 2 N için x 2
= An
m=1 n=m

elde edilir. Yani x 2

= lim inf An oldu¼
gu görülür.

SORU 9: (An ) dizisi

n (n 1) n (n + 1)
An = k2N: +1 k
2 2

olmak üzere (An ) dizisinin yak¬nsakl¬k durumunu araşt¬r¬n¬z.

ÇÖZÜM 9: A1 = f1g ; A2 = f2; 3g ; A3 = f4; 5; 6g ; :::olup (An ) dizisi ayr¬k-

t¬r. Bundan dolay¬lim An = ; dir.

1
SORU 10: a < b 1 olmak üzere (An ) dizisi An = a; b n
olsun. Bu

durumda

8
 [
1 \
1
(a) An (b) An
n=1 n=1

kümelerini bulunuz.

[
1 [
1
1
ÇÖZÜM 10: (a) An = a; b n
= [a; b)
n=1 n=1

\
1 \
1
1
(b) An = a; b n
= [a; b 1]
n=1 n=1

9
 2. ÖLÇÜLER

2.1 Baz¬Küme S¬n¬‡ar¬

SORU 1: X bir sonsuz küme ve A da X kümesinin tüm sonlu alt kümelerinin

bir s¬n¬f¬olsun. A s¬n¬f¬X üzerinde bir cebir midir?

ÇÖZÜM 1:

A := fB 2 P (X) : B sonlug

X2
= A oldu¼
gundan A s¬n¬f¬ cebir de¼
gildir.

SORU 2: X say¬lamayan bir küme

(a) A1 := fA X : A say¬labilirg

(b) A2 := fA X : A say¬labilir veya XnA say¬labilirg

s¬n¬‡ar¬X üzerinde cebir midir?

ÇÖZÜM 2: (a) X 2
= A1 oldu¼
gundan A1 s¬n¬f¬X üzerinde cebir de¼
gildir.

(b) (i) X t = ; say¬labilir oldu¼

gundan X 2 A2 dir.

(ii) Key… A 2 A2 için XnA 2 A2 oldu¼

gunu gösterelim:

A 2 A2 =) A say¬labilir veya XnA say¬labilir

| {z } | {z }
+ +
(XnA)t =A XnA2A2
+
XnA2A2

1
 [
1
(iii) 8n 2 N için An 2 A2 olsun. An 2 A2 oldu¼
gunu gösterelim. Üç durum
n=1
söz konusudur:

[
1
b1c 8n 2 N için An 2 A2 say¬labilir olsun. Bu durumda An say¬labilirdir.
n=1
[
1
Yani An 2 A2 olur.
n=1
!t
\
1 [
1
b2c 8n 2 N için Atn 2 A2 say¬labilir olsun. Bu durumda Atn = An
n=1 n=1
[
1
say¬labilirdir. Dolay¬s¬yla An 2 A2 :
n=1

b3c

B = fAn : An say¬labilirg

C = An : Atn say¬labilir

olarak tan¬mlayal¬m.
0 1 0 1
[
1 [
1 [
1
An = @ An A [ @ An A
|{z} |{z}
n=1 n=1 2B n=1 2C

olarak yaz¬labilir.
!t 0 1 0 1
[
1 \
1 \
1 \
1
An =@ An t A \ @ An t A An t
|{z} |{z} |{z}
n=1 n=1 2B n=1 2C n=1 2C

gerçeklenir. C s¬n¬f¬na ait olan An kümelerinin Atn tümleyenleri say¬labilir oldu¼

gun-
\
1
dan Atn say¬labilirdir. Say¬labilir bir kümenin her alt kümeside say¬labilir ola-
n=1
!t
[
1 [
1
ca¼
g¬ndan An say¬labilirdir. Dolay¬s¬yla An 2 A2 sa¼
glan¬r.
n=1 n=1

2
 Sonuç olarak A2 s¬n¬f¬X üzerinde cebirdir.

SORU 3: A, X kümesi üzerinde bir cebir ve (Bn ) de A daki elemanlar¬n

[
1
ayr¬k dizisi olsun. Bn 2 A ise A s¬n¬f¬X üzerinde cebirdir. Gösteriniz.
n=1

[
1
ÇÖZÜM 3: 8n 2 N için An 2 A olmak üzere An 2 A oldu¼
gunu göster-
n=1
meliyiz.

[
n
E0 : = ;; En := Ak
k=1

Bn : = An nEn 1

kümelerini tan¬mlayal¬m. Bu durumda (Bn ) dizisi ayr¬k olup

[
1 [
1
An = Bn
n=1 n=1

[
1 [
1
gerçeklenir. Hipotezden Bn 2 A oldu¼
gundan An 2 A d¬r. Dolay¬s¬yla A
n=1 n=1
s¬n¬f¬X üzerinde cebirdir.

SORU 4: X kümesi üzerindeki cebirlerin birleşimi de X üzerinde

cebir midir?

ÇÖZÜM 4:

A : = f;; N; f2n : n 2 Ng ; f2n + 1 : n 2 Ngg

8 9
< =
B : = ;; N; f3n : n 2 Ng; f3n + 1 : n 2 Ng; f3n + 2 : n 2 Ng; A [ B; A [ C; B [ C
: | {z } | {z } | {z } ;
=A =B =C

3
A ve B s¬n¬‡ar¬N üzerinde cebirdir.

A [ B = f;; N; f2n : n 2 Ng ; f2n + 1 : n 2 Ng ; A; B; C; A [ B; A [ C; B [ Cg

olur. f2n : n 2 Ng [ A 2
= A [ B oldu¼
gundan A [ B s¬n¬f¬ N üzerinde cebir

de¼
gildir.

SORU 5: Her tipten aral¬k, ¬ş¬n ve tek nokta kümelerinin Borel cebirinin

eleman¬oldu¼
gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 5:
\
1
1
(a; b] = a; b + n
2 B (R)
n=1
\
1
1 1
[a; b] = a n
;b + n
2 B (R)
n=1
[
1
(b; 1) = (b; b + n) 2 B (R)
n=1
[
1
( 1; a) = (a n; a) 2 B (R)
n=1

( 1; a] = 1; a2 [ a
2
;a 2 B (R)

[b; 1) = [b; 2b] [ (2b; 1) 2 B (R)

\
1
fag = a n1 ; a + n1 2 B (R)
n=1

SORU 6: f : X ! Y bir fonksiyon ve B s¬n¬f¬da Y üzerinde cebir olsun.

A := fA X : f (A) 2 Bg

s¬n¬f¬X üzerinde cebir midir?

4
 ÇÖZÜM 6: (i) X 2 A oldu¼
gunu göstermeliyiz. E¼
ger f fonksiyonu örten ise

f (X) = Y 2 B olup X 2 A d¬r.

(ii) Key… A 2 A için At 2 A oldu¼

gunu göstermeliyiz. f fonksiyonu 1 1 ve

örten ise
A 2 A () f (A) 2 B

=) [f (A)]t 2 B

=) f (At ) 2 B

=) At 2 A

elde edilir.

(iii) 8n 2 N için An 2 A olsun. B nin Y üzerinde cebir oldu¼

gu kullan¬l¬rsa

An 2 A () f (An ) 2 B
[
1
=) f (An ) 2 B
n=1 !
[1
=) f An 2 B
n=1
[
1
=) An 2 A
n=1

bulunur.

Sonuç olarak f fonksiyonu 1 1 ve örten ise A s¬n¬f¬X üzerinde cebirdir.

SORU 7: f : X ! Y bir fonksiyon ve A s¬n¬f¬da X üzerinde cebir olsun.

1
B := B Y : f (B) 2 A

5
s¬n¬f¬Y üzerinde cebir midir?

1
ÇÖZÜM 7: (i) f (Y ) = X 2 A oldu¼
gundan Y 2 B dir.

(ii) Key… B 2 B olsun. A s¬n¬f¬n¬n X üzerinde cebir oldu¼

gu dikkate al¬n¬rsa

1
B 2 B () f (B) 2 A

1 t
=) [f (B)] 2 A

1
=) f (B t ) 2 A

=) Bt 2 B

elde edilir.

(iii) 8n 2 N için Bn 2 B olsun.

1
B 2 B () f (Bn ) 2 A
[
1
1
=) f (Bn ) 2 A
n=1 !
[
1
1
=) f Bn 2 A
n=1
[
1
=) Bn 2 B
n=1

gerçeklenir. Dolay¬s¬yla B s¬n¬f¬Y üzerinde cebirdir.

SORU 8: X 6= ; ve A s¬n¬f¬X üzerinde cebir olsun. ; =

6 B 2 A olmak

üzere

E := fA X : A = B \ C; C 2 Ag

s¬n¬f¬B kümesi üzerinde cebir midir?

6
 ÇÖZÜM 8: (i) B = B \ X veya B = B \ B oldu¼
gundan X; B 2 A olmas¬

dikkate al¬n¬rsa B 2 E elde edilir.

(ii) Key… A 2 E için BnA 2 E oldu¼

gu gösterilmelidir.

A 2 E =) A = B \ C; C2A

=) BnA = Bn (B \ C)

=) BnA = B \ (B \ C)t

=) BnA = B \ (B t [ C t )

=) BnA = (B \ B t ) [ (B \ C t )

=) BnA = (B \ C t )

gerçeklenir. C t 2 A oldu¼
gu dikkate al¬n¬rsa BnA 2 E elde edilir.

(iii) 8n 2 N için An 2 E olsun.

An 2 E =) An = B \ Cn ; Cn 2 A
[1 [1
=) An = (B \ Cn )
n=1 n=1 !
[
1 [
1
=) An = B \ Cn
n=1 n=1

[
1 [
1
olur. Cn 2 A oldu¼
gu dikkate al¬n¬rsa E s¬n¬f¬n¬n tan¬m¬ndan An 2 E elde
n=1 n=1
edilir.

Dolay¬s¬yla E s¬n¬f¬B kümesi üzerinde cebirdir.

7
 SORU 9: B herhangi bir küme olmak üzere

A := fA X: A B Xg

s¬n¬f¬X üzerinde cebir midir?

ÇÖZÜM 9: (i) B = X al¬n¬rsa A s¬n¬f¬n¬n tan¬m¬ndan X 2 A d¬r.

(ii) Key… A 2 A kümesini dikkate alal¬m. B = X al¬n¬rsa At X X

gerçeklenir. O halde At 2 A sa¼

glan¬r.

(iii) 8n 2 N için An 2 A olsun.

An 2 A =) An B X, B X
[
1
=) An B X
n=1
[
1
olup An 2 A sa¼
glan¬r.
n=1

O halde A s¬n¬f¬X üzerinde cebirdir.

SORU 10: A sabitlenmiş bir küme olmak üzere

A := B X: A B X veya A Bt X

s¬n¬f¬X üzerinde cebir midir?

ÇÖZÜM 10: (i) X 2 A oldu¼

gu tan¬mdan aç¬kt¬r.

(ii) Key… B 2 A olsun. Bu durumda A B X veya A Bt X

g¬ndan B t 2 A gerçeklenir.
olaca¼

8
 (iii) 8n 2 N için Bn 2 A olsun. Buradan A Bn X veya A Bnt X
[1 [1 [
1
olaca¼g¬ndan A Bn X veya A Bnt X sa¼
glan¬r. Yani, Bn 2 A
n=1 n=1 n=1
d¬r.

Dolay¬s¬yla A s¬n¬f¬X kümesi üzerinde cebirdir.

9
 2.2 Ölçüler

SORU 1: En az iki elemana sahip bir X kümesi ile bunun P (X) kuvvet

kümesi veriliyor. P (X) üzerinde

8
>
>
< 0 ; A=;
(A) :=
>
>
: 1 ; A 6= ;

şeklinde tan¬mlanan dönüşümü ölçü müdür?

ÇÖZÜM 1: (i) Tan¬mdan (;) = 0:

(ii) 8A 2 P (X) için (A) 0 d¬r.

(iii) 8n 2 N için (An ), P (X) deki ayr¬k kümelerin bir dizisi olsun. Üç durum

söz konusudur:
!
[
1 X
1
b1c 8n 2 N için An = ; ise An = (An ) gerçeklenir.
n=1 n=1

b2c n0 2 N olmak üzere 8n n0 için An = ;; 8m; n n0 için An ; Am 6= ; ve

An \ Am = ; olsun.
[
1 [
1
An = An 6= ;
n=1 n=n0 +1
!
[
1
olup An = 1 dir. Di¼
ger yandan
n=1

X
1 X
1
(An ) = (An ) = 1 + 1 + ::: = +1
n=1 n=n0 +1

1
oldu¼
gu dikkate al¬n¬rsa
!
[
1 X
1
An 6= (An )
n=1 n=1

oldu¼
gu görülür. Üçüncü duruma bakmaya gerek yoktur. Dolay¬s¬yla fonksiyonu

P (X) üzerinde bir ölçü de¼

gildir.

SORU 2: A s¬n¬f¬X üzerinde cebir, dönüşümü A cebiri üzerinde ölçü

ve A 2 A sabitlenmiş bir küme olsun. E 2 A için

(E) := (EnA)

olarak tan¬mlanan dönüşümü A üzerinde ölçü müdür?

ÇÖZÜM 2: (i) (;) := (;nA) = (;) = 0:

(ii) , A üzerinde bir ölçü oldu¼

gundan (E) = (EnA) 0 gerçeklenir.

(iii) 8n 2 N için (En ), A daki ayr¬k kümelerin bir dizisi olsun. Bu durumda

m 6= n olmak üzere

(En nA) \ (Em nA) = ;

olup (En nA) dizisi A daki ayr¬k kümelerin bir dizisidir. Dolay¬s¬yla dönüşümü

2
A üzerinde ölçü oldu¼
gundan
! ! !
[
1 [
1
En = En nA
n=1 n=1
!
[
1
= (En nA)
n=1
X
1 X
1
= (En nA) = (En )
n=1 n=1

sa¼
glan¬r.

Sonuç olarak dönüşümü A cebiri üzerinde ölçüdür.

SORU 3: 1 ; :::; n; A cebiri üzerinde ölçü ve a1 ; :::; an negatif olmayan

reel say¬ise A üzerinde

X
n
(E) := ak k (E)
k=1

ile tan¬ml¬ dönüşümü ölçü müdür?

X
n
ÇÖZÜM 3: (i) (;) = ak k (;) = 0:
k=1

X
n
(ii) 1 ; :::; n ölçü oldu¼
gundan 8E 2 A için (E) = ak k (E) 0:
k=1

(iii) (Em ) ; A daki ayr¬k kümelerin bir dizisi olsun. 1 k n için k dönüşüm-

3
leri ölçü oldu¼
gundan
! !
[
1 X
n [
1
Em = ak k Em
m=1 k=1 m=1
" #
X
n X
1
= ak k (Em )
k=1 m=1
X
n X
1
= ak k (Em )
k=1 m=1
!
X1 X n X
1
= ak k (Em ) = (Em )
m=1 k=1 m=1

olup istenilen elde edilir.

Dolay¬s¬yla dönüşümü A cebiri üzerinde ölçüdür.

SORU 4: (X; A) ölçülebilir uzay ve ( n) ölçü dizisi için n (X) = 21 (8n 2 N)

olsun. A üzerinde tan¬ml¬

X
1
2
n
(E) := n (E)
n=1
3

dönüşümü ölçü müdür? Ayr¬ca (X) =?

X
1
2 n
ÇÖZÜM 4: (i) (;) = 3 n (;) = 0:
n=1

X
1
2 n
(ii) Key… E 2 A ve n 2 N için n (E) 0 oldu¼
gundan 3 n (E) 0
n=1
gerçeklenir.

4
 (iii) (Em ) A daki ayr¬k kümelerin dizisi olsun. ( n) ölçü dizisi oldu¼
gundan
! !
[
1 X
1
2
n [
1
Em = n Em
m=1 n=1
3 m=1
!
X1
2
n X
1
= n (Em )
n=1
3 m=1
X1 X1
2
n
= n (Em )
m=1 n=1
3
X1
= (Em )
m=1

X
1
1 2 n
yaz¬labilir. Burada n (Em ) n (X) = 2
ve 3
serisi yak¬nsak oldu¼
gundan
n=1
serilerin yerleri de¼
giştirilebilmiştir. O halde dönüşümü A üzerinde bir ölçü

tan¬mlar. Di¼
ger yandan

X
1
2
n
1X
1
2
n
(X) = n (X) = =1
n=1
3 2 n=1 3

elde edilir.

SORU 5: A s¬n¬f¬X üzerinde cebir, dönüşümü A üzerinde ölçü olsun.

B 6= ; ve B 2 A olmak üzere

K := fA X : A = B \ C; C 2 Ag

olsun.

(A) := (A \ B)

şeklinde tan¬ml¬ dönüşümü K üzerinde ölçü müdür?

5
 ÇÖZÜM 5: 2.1 Baz¬ Küme S¬n¬‡ar¬ kesimindeki Soru 8 den K s¬n¬f¬ X

üzerinde cebirdir.

(i) (;) = (; \ B) = 0 d¬r.

(ii) Key… A 2 K için (A) = (A \ B) 0 sa¼

glan¬r.

(iii) (An ) dizisi K daki ayr¬k kümelerin dizisi olsun. (An \ B) dizisini dikkate

alal¬m. m 6= n olmak üzere

(An \ B) \ (Am \ B) = ;

oldu¼
gu göz önüne al¬n¬rsa (An \ B) A daki ayr¬k kümelerin bir dizisidir. Ayr¬ca

dönüşümü A üzerinde ölçü oldu¼

gundan
! ! !
[
1 [
1
An = An \B
n=1 n=1
!
[
1
= (An \ B)
n=1
X
1 X
1
= (An \ B) = (An )
n=1 n=1

bulunur. O halde dönüşümü K üzerinde ölçüdür.

SORU 6: (an ) negatif olmayan say¬lar¬n dizisi olsun. P (N) üzerinde tan¬ml¬
8
>
>
>
< 0 ; E=;
(E) := X
>
> an ; E 6= ;
>
:
n2E

6
 1
biçiminde tan¬mlanan dönüşümü P (N) üzerinde ölçü müdür? an = n(n+1)
ise

(N) =?

ÇÖZÜM 6: (i) (;) = 0 d¬r.

X
(ii) Key… E 2 P (N) alal¬m. E = ; ise (E) = 0, E 6= ; ise (E) = an 0
n2E
d¬r.

(iii) (En ), P (N) deki ayr¬k kümelerin dizisi olsun. Üç durum söz konusudur:
!
[1 [
1
b1c 8n 2 N için En = ; olsun. Bu durumda En = ; olup En =
n=1 n=1
(;) = 0 d¬r. Di¼
ger yandan 8n 2 N için (En ) = 0 oldu¼
gundan
!
[
1 X
1
En = (En )
n=1 n=1

gerçeklenir.

b2c n0 2 N olmak üzere 8m; n n0 için En ; Em 6= ;, En \ Em = ; (m 6= n) ve

7
8n n0 için En = ; olsun. Bu durumda E1 ; :::; En0 kümeleri ayr¬k oldu¼
gundan
! n0
!
[
1 [
Ek = Ek
k=1 k=1
X
= an
S
n0
n2 Ek
k=1
X
= an
n2(E1 [:::[En0 )
X X
= an + ::: + an
n2E1 n2En0

= (E1 ) + ::: + (En0 )

P
n0 P
1
= (Ek ) = (Ek )
k=1 k=1

istenilen elde edilir.

b3c 8m; n 2 N için En \ Em = ; (m 6= n) ve En 6= ; olsun. En kümeleri ayr¬k

oldu¼
gundan
!
[
1 X
Ek = an
k=1 S
1
n2 Ek
k=1
X
= an
n2(E1 [:::[En [:::)
X X
= an + ::: + an + :::
n2E1 n2En
P1
= (Ek )
k=1

olur.

8
 Dolay¬s¬yla dönüşümü P (N) üzerinde ölçüdür.

P 1 P
m 1 1 1
(N) = = lim = lim 1 =1
n2N n (n + 1) m!1 n=1 n n+1 m!1 m+1

bulunur.

SORU 7: X bir küme, A s¬n¬f¬da X üzerinde cebir olsun. E1 ; E2 2 A ve

dönüşümü A üzerinde bir ölçü olmak üzere

(E1 [ E2 ) = (E1 ) + (E2 ) (E1 \ E2 )

oldu¼
gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 7: E1 \ E2 = ; ise (E1 \ E2 ) = 0 olup ölçü oldu¼

gundan

(E1 [ E2 ) = (E1 ) + (E2 )

gerçeklenir.

E1 \ E2 6= ; olsun. E1 [ E2 = E1 [ (E2 nE1 ) oldu¼

gu dikkate al¬n¬rsa

(E1 [ E2 ) = (E1 [ (E2 nE1 ))

= (E1 ) + (E2 nE1 ) (1)

yaz¬labilir. Ayr¬ca E2 = (E1 \ E2 ) [ (E2 nE1 ) olarak yaz¬labilece¼

ginden

(E2 ) = (E1 \ E2 ) + (E2 nE1 ) (2)

9
gerçeklenir. (E1 \ E2 ) < 1 ise (2) ifadesi (1) ifadesinde dikkate al¬nd¬g¼¬nda

(E1 [ E2 ) = (E1 ) + (E2 ) (E1 \ E2 )

elde edilir.

SORU 8: (X; A; ) bir ölçü uzay¬olsun.

B := fE 2 A : (E) = 0g

s¬n¬f¬X üzerinde cebir midir?

(a) E 2 B; F 2 A ise E \ F 2 B

S
1
(b) 8n 2 N için En 2 B ise En 2 B
n=1

oldu¼
gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 8: N = f1; 2; 3; :::g olmak üzere do¼

gal say¬lar¬n kuvvet kümesi

üzerinde 8
>
>
< n (E) ; E sonlu ise
(E) :=
>
>
: +1 ; E sonlu de¼
gil ise

dönüşümü tan¬mlans¬n. Burada n (E) ifadesi E kümesinin eleman say¬s¬d¬r.

dönüşümü P (N) üzerinde ölçüdür. O halde N; P (N) ; ölçü uzay¬d¬r. Şimdi

B s¬n¬f¬n¬ ölçüsü için tan¬mlayal¬m:

n o
B := E 2 P (N) : (E) = 0

10
 6 0 oldu¼
(N) = +1 = gundan N 2
= B dir. Dolay¬s¬yla B s¬n¬f¬ cebir olmak

zorunda de¼
gildir.

(a) E 2 B ise E 2 A dir. A s¬n¬f¬ cebir oldu¼

gundan E \ F 2 A olmal¬d¬r.

E\F E gerçe¼
ginden 0 (E \ F ) (E) = 0 sa¼
glan¬p (E \ F ) = 0 olur.

Yani E \ F 2 B bulunur.

(b)

F1 = E1
nS1
Fn = En n Ek ; n > 1
k=1

olmak üzere (Fn ) dizisini göz önüne alal¬m. Bu durumda (Fn ), A daki ayr¬k

kümelerin dizisi olup

S
1 S
1
En = Fn
n=1 n=1

S
1
gerçeklenir. En 2 A oldu¼
gu aç¬kt¬r. ölçü oldu¼
gundan
n=1

S
1 S
1 P
1
En = Fn = (Fn ) (3)
n=1 n=1 n=1

yaz¬labilir. 8n 2 N için Fn En oldu¼

gundan (Fn ) (En ) gerçeklenir. 8n 2 N

için En 2 B olmas¬ndan En 2 A ve (En ) = 0 sa¼

glan¬r. Buradan da 8n 2 N için
S
1 S
1
(Fn ) = 0 elde edilir. (3) ifadesi dikkate al¬n¬rsa En = 0 olup En 2 B
n=1 n=1

istenileni bulunur.

11
 2.3 D¬ş Ölçüler

SORU 1: P (R) üzerinde tan¬ml¬

8
>
>
< 0 ; A=;
1 (A) :=
>
>
: +1 ; A 6= ;

dönüşümü d¬ş ölçü müdür?

ÇÖZÜM 1: (i) 1 (;) = 0 oldu¼

gu tan¬mdan aç¬kt¬r.

(ii) 8A 2 P (R) için 1 (A) 0 oldu¼

gu tan¬mdan görülmektedir.

(iii) A; B 2 P (R) ve A B oldu¼

gunda 1 (A) 1 (B) oldu¼
gunu göster-

meliyiz. I·ki durum söz konusudur:

b1c A = ; ise B 6= ; ya da B = ; dir. O halde 1 (A) = 0; 1 (B) = +1 ya

da 1 (B) = 0 d¬r. Dolay¬s¬yla 1 (A) 1 (B) gerçeklenir.

b2c A 6= ; ise B 6= ; olmak zorundad¬r. O halde 1 (A) = +1 ve 1 (B) = +1

olup 1 (A) 1 (B) sa¼

glan¬r.

S
1 P
1
(iv) (An ), P (R) deki kümelerin herhangi bir dizisi için 1 An 1 (An )
n=1 n=1

sa¼
gland¬g¼¬gösterilmelidir. Üç durum söz konusudur:

S
1 S
1
b1c 8n 2 N için An = ; olsun. An = ; olup 1 An = 0 olur.
n=1 n=1
P
1 S
1
1 (An ) = 0 + 0 + ::: = 0 oldu¼
gu da göz önüne al¬n¬rsa 1 An =
n=1 n=1

1
P
1
1 (An ) sa¼
glan¬r.
n=1

b2c n0 2 N öyle ki 8n n0 için An 6= ; ve 8n > n0 için An = ; olsun. Bu

durumda
S
1 S
n0
1 An = 1 An = +1
n=1 n=1

ve
P
1 P
n0
1 (An ) = 1 (An ) = +1
n=1 n=1

gerçeklenip istenilen eşitsizlik sa¼

glan¬r.

b3c 8n 2 N için An 6= ; olsun.

S
1 P
1
1 An = +1 ve 1 (An ) = +1
n=1 n=1

oldu¼
gundan yine istenilen eşitsizlik elde edilir.

Dolay¬s¬yla 1; P (R) üzerinde d¬ş ölçüdür.

SORU 2: P (R) üzerinde tan¬ml¬

8
>
>
> 0 ;
> A=;
>
>
<
2 (A) := 1 ; A 6= ; ve s¬n¬rl¬
>
>
>
>
>
>
: +1 ; A =6 ; ve s¬n¬rs¬z

dönüşümü d¬ş ölçü müdür?

ÇÖZÜM 2: (i) 2 (;) = 0 d¬r.

2
 (ii) 8A 2 P (R) için 2 (A) ifadesi 0; 1 veya +1 de¼
gerlerinden birini al¬p

2 (A) 0 gerçeklenir.

(iii) A; B 2 P (R) olmak üzere A B olsun.

A=; için B=; =) 2 (A) = 2 (B) = 0

A=; için (B 6= ; ve B s¬n¬rl¬) =) 2 (A) = 0 2 (B) = 1

A=; için (B 6= ; ve B s¬n¬rs¬z) =) 2 (A) = 0 2 (B) = +1

(A 6= ; ve A s¬n¬rl¬) için (B 6= ; ve B s¬n¬rl¬) =) 2 (A) = 1 = 2 (B)

(A 6= ; ve A s¬n¬rl¬) için (B 6= ; ve B s¬n¬rs¬z) =) 2 (A) = 1 2 (B) = +1

(A 6= ; ve A s¬n¬rs¬z) için (B 6= ; ve B s¬n¬rs¬z) =) 2 (A) = +1 = 2 (B)

olup bütün durumlarda 2 (A) 2 (B) gerçeklenir.

S
1 P
1
(iv) (An ), P (R) deki kümelerin herhangi bir dizisi için 2 An 2 (An )
n=1 n=1

sa¼
gland¬g¼¬gösterilmelidir. Yedi durum söz konusudur:

S
1 P
1
b1c 8n 2 N için An = ; olsun. 2 An = 0 ve 2 (An ) = 0 d¬r.
n=1 n=1

b2c n0 2 N öyle ki 8n n0 için An 6= ; ve An s¬n¬rl¬, 8n > n0 için An = ;

S
1 S
n0 S
1
olsun. An = An 6= ; ve bu küme s¬n¬rl¬oldu¼
gundan 2 An = 1 dir.
n=1 n=1 n=1
P
1 P
n0 S
1 P
1
Ayr¬ca 2 (An ) = 2 (An ) = n0 d¬r. Dolay¬s¬yla 2 An 2 (An )
n=1 n=1 n=1 n=1

eşitsizli¼
gi gerçeklenir.

b3c n0 2 N öyle ki 8n n0 için An 6= ; ve An s¬n¬rs¬z, 8n > n0 için An = ;

3
 S
1 S
n0 S
1
olsun. An = An 6= ; ve bu küme s¬n¬rs¬z oldu¼
gundan 2 An = +1
n=1 n=1 n=1
P
1 P
n0
dur. Ayr¬ca 2 (An ) = 2 (An ) = +1 d¬r. Dolay¬s¬yla istenilen eşitsizlik
n=1 n=1

sa¼
glan¬r.

S
1
b4c 8n 2 N için An 6= ; ve An s¬n¬rl¬olsun. An 6= ; olup bu küme s¬n¬rl¬
n=1

da olabilir s¬n¬rs¬z da olabilir. Bu durumlar¬incelersek

S
1 S
1
An 6= ; ve s¬n¬rl¬ =) 2 An =1
n=1 n=1
S
1 S
1
An 6= ; ve s¬n¬rs¬z =) 2 An = +1
n=1 n=1

P
1
olur. Ayr¬ca 2 (An ) = +1 oldu¼
gu dikkate al¬n¬rsa istenilen eşitsizlik yine
n=1

sa¼
glan¬r.

b5c n0 2 N öyle ki 8n n0 için An 6= ; ve An s¬n¬rl¬, 8n > n0 için An 6= ;

S
1 S
1
ve An s¬n¬rs¬z olsun. An 6= ; ve s¬n¬rs¬z olup 2 An = +1 dur. Ayr¬ca
n=1 n=1
P
1
2 (An ) = +1 oldu¼
gu dikkate al¬n¬rsa istenilen eşitsizlik tekrar sa¼
glan¬r.
n=1

S
1
b6c 8n 2 N için An 6= ; ve An s¬n¬rs¬z olsun. An 6= ; ve s¬n¬rs¬z olup
n=1
S
1 P
1
2 An = +1 dur. Ayr¬ca 2 (An ) = +1 olup istenilen elde edilir.
n=1 n=1

b7c n0 ; m0 2 N öyle ki 8n n0 için An = ;; n0 < n < m0 için An 6= ; ve An

S
1
s¬n¬rl¬, 8n m0 için An 6= ; ve An s¬n¬rs¬z olsun. An 6= ; ve s¬n¬rs¬z olacakt¬r.
n=1

O halde istenilen eşitsizlik tekrardan sa¼

glan¬r.

4
 2.4 Lebesgue D¬ş Ölçüsü ve Lebesgue Ölçüsü

SORU 1: Herbir A R kümesi için A G ve (A) = (G) olacak şekilde

G R kümesinin varl¬g¼¬n¬gösteriniz?

ÇÖZÜM 1: B say¬labilir bir küme olsun. Bu durumda (B) = 0 gerçeklenir.

G = A [ B olarak tan¬mlayal¬m. A A [ B oldu¼

gu dikkate al¬n¬rsa

(A) (A [ B)

(A) + (B) = (A)

olur. Bu ifade aşa¼

g¬da kullan¬rsa

(A) (A [ B) (A)

elde edilir. O halde (A) = (G) sa¼

glan¬r.

SORU 2: B R alt kümesinin Lebesgue ölçülebilir olmas¬için gerek ve yeter

koşul 8I R aç¬k aral¬g¼¬için

(I) = (I \ B) + I \ Bt

olmas¬d¬r. Gösteriniz.

ÇÖZÜM 2:(=)) B R Lebesgue ölçülebilir olsun. A R herhangi bir

kümesini dikkate alal¬m.

A = (A \ B) [ A \ B t

1
olarak yaz¬labilir. Bu durumda

(A) = (A \ B) + A \ Bt

gerçeklenir. Özel olarak A = I al¬n¬rsa istenilen elde edilir.

((=) Kabul edelim ki 8I R aral¬g¼¬için

(I) = (I \ B) + I \ Bt

olsun. Hat¬rlatmak gerekirse "B R Lebesgue ölçülebilir() 8E R için

(E) (E \ B) + (E \ B t )".

(E) = 1 için eşitsizlik geçerlidir. (E) < 1 oldu¼

gunu kabul edelim.

Lebesgue d¬ş ölçüsünün tan¬m¬ndan ve in…mum özelli¼

ginden 8 > 0 için

9 (In ) = ((an ; bn )) 2 E vard¬r öyle ki

P
1
l (In ) < (E) + (1)
n=1

S
1
gerçeklenir. E (an ; bn ) oldu¼
gundan
n=1

S
1
E\B [(an ; bn ) \ B]
n=1
S
1
E \ Bt (an ; bn ) \ B t
n=1

yaz¬labilir. Lebesgue d¬ş ölçüsünün özelli¼

ginden

S
1 P
1
(E \ B) [(an ; bn ) \ B] ((an ; bn ) \ B)
n=1 n=1
S
1 P
1
E \ Bt (an ; bn ) \ B t (an ; bn ) \ B t
n=1 n=1

2
eşitsizlikleri elde edilir. Hipotez ve (1) ifadesi kullan¬l¬rsa 8 > 0 için

P
1 P
1
(E \ B) + E \ Bt ((an ; bn ) \ B) + (an ; bn ) \ B t
n=1 n=1
P1
= ((an ; bn ))
n=1
P1 P
1
= l ((an ; bn )) = l (In ) < (E) +
n=1 n=1

yaz¬labilir. Sol taraf dan ba¼

g¬ms¬z oldu¼
gundan istenilen

(E) (E \ B) + E \ Bt

eşitsizli¼
gi elde edilir.

SORU 3: X bir küme; dönüşümü P (X) üzerinde d¬ş ölçü olsun. A;

B 2 P (X) ve (B) = 0 oldu¼

gunda

(a) (A \ B) = 0:

(b) (A [ B) = (A) :

(c) B kümesi ölçülebilirdir.

Gösteriniz.

ÇÖZÜM 3: (a) A \ B B oldu¼

gundan (A \ B) (B) = 0 sa¼
glan¬p

(A \ B) = 0 bulunur.

(b) A A [ B oldu¼
gundan (A) (A [ B) (A) + (B) = (A)

olup bu eşitsizlikten (A [ B) = (A) elde edilir.

3
 (c) 8F X için (F ) (F \ B) + (F \ B t ) eşitsizli¼
ginin gerçek-

gini göstermek yeterlidir. F \ B t

lendi¼ F oldu¼
gu kullan¬l¬rsa

F \ Bt (F )

olur. (F \ B) = 0 oldu¼
gu dikkate al¬n¬rsa

(F \ B) + F \ Bt (F )

elde edilir. Dolay¬s¬yla B kümesi ölçülebilirdir.

SORU 4: Lebesgue d¬ş ölçüsü olmak üzere A R kümesi ölçülebilir

olsun.

(a) (A + x) = (A) (8x 2 R)

(b) A + x := fa + x : a 2 Ag kümesi ölçülebilirdir.

Gösteriniz.
( )
[
1
ÇÖZÜM 4: (a) A := (Ik ) = ((ak ; bk )) : A (ak ; bk ) olmak üzere
k=1

P
1
(A) = inf l (Ik ) : (Ik ) 2 A
k=1
P1
= inf (bk ak ) : (Ik ) 2 A
k=1
( )
[
1
oldu¼
gunu biliyoruz. A+x := (Ik + x) = ((ak + x; bk + x)) : A + x (ak + x; bk + x)
k=1

4
olup

P
1
(A + x) = inf l ((ak + x; bk + x)) : ((ak + x; bk + x)) 2 A+x
k=1
P1
= inf (bk ak ) : ((ak ; bk )) 2 A
k=1

= (A)

elde edilir.

(b) A + x kümesinin ölçülebilir olmas¬için 8E R için

(E) = (E \ (A + x)) + E \ (A + x)t

oldu¼
gu gösterilmelidir. Hat¬rlatmak gerekirse

E \ (A + x) = [(E x) \ A] + x

E \ (A + x)t = (E x) \ At + x

eşitlikleri gerçeklenir. Gerçekten bu eşitliklerden birincisini elde edelim:

y 2 [E \ (A + x)] () y 2E ^ y 2A+x

() y2E ^ y x2A

() y x2E x ^ y x2A

() y x 2 (E x) \ A

() y 2 [(E x) \ A] + x

5
bulunur. (a) ş¬kk¬ndaki ifade kullan¬l¬rsa

(E \ (A + x)) = ([(E x) \ A] + x)

= ((E x) \ A)

ve

E \ (A + x)t = (E x) \ At + x

= (E x) \ At

elde edilir. Buradan A kümesinin Lebesgue ölçülebilir olmas¬kullan¬larak

(E \ (A + x)) + E \ (A + x)t = ((E x) \ A) + (E x) \ At

= (E x)

= (E)

gerçeklenir. Yani sonuç olarak A + x kümesi ölçülebilirdir.

SORU 5: > 0 olmak üzere A R için

A := f a : a 2 Ag

olsun. Bu durumda

( A) = (A)

oldu¼
gunu gösteriniz.

6
 1
ÇÖZÜM 5: (In ) = Jn olmak üzere

P
1
( A) = inf l (Jn ) : (Jn ) 2 A
n=1
( )
P
1 [
1
= inf l (Jn ) : A Jn ; (Jn ) = ((cn ; dn ))
n=1 n=1
( )
P
1 [
1
1
= inf l (Jn ) : A Jn ; (Jn ) = ((cn ; dn ))
n=1 n=1
( )
P
1 [1
1
= inf l ( In ) : A In ; (In ) = Jn
n=1 n=1
( )
P
1 [
1
= inf l (In ) : A In ; (In ) 2 A
n=1 n=1

= (A)

elde edilir.

SORU 6: Cantor kümesinin Lebesgue ölçülebilir oldu¼

gunu gösteriniz. Lebesgue

ölçüsünün s¬f¬r olaca¼

g¬n¬bulunuz. Say¬lamayan fakat ölçüsü s¬f¬r olan kümeler var

m¬d¬r?

7
 ÇÖZÜM 6:

Şekil 1. Cantor K•
umesi

\
1
Cantor kümesi C := Ci dir. Herbir Ci Lebesgue ölçülebilir oldu¼
gundan C
i=1
Cantor kümesi de Lebesgue ölçülebilirdir.

(C1 ) = 1

1
(C2 ) = 1 3

1 2
(C3 ) = 1 3 9

1 2 4
(C4 ) = 1 3 9 27

::: ::: :::

olup
X
1
2n 1
(C) = 1 =1 1=0
n=1
3n

bulunur. Ayr¬ca belirtmek gerekirse C Cantor kümesi say¬lamayan küme olup

(C) = 0 d¬r.

8
 SORU 7: Aşa¼
g¬daki kümelerin Lebesgue ölçülerini bulunuz.

[
1
1 1
(a) A := x2R: k+1
x< k
k=1

\
1
a 1 a+1
(b) B := x2R: k
<x< k
k=1

[
1
1 1
(c) C := x2R: 2k+1
x< 2k
k=1

\
1
1
(d) D := x2R: 0<x< 3k
k=1

[
1
1
(e) E := x2R: 0<x< 3k
k=1

\
1
1 1
(f) F := x2R: 1 k
<x<1+ k
k=1

[
1
1 1
(g) G := x2R: 2+ k
<x<5 k
k=1

1 1
ÇÖZÜM 7: (a) Ik := x 2 R : k+1
x< k
diyelim. Ik kümeleri Borel

kümesi oldu¼
gundan Lebesgue d¬ş ölçüsüne göre ölçülebilirdir. Lebesgue d¬ş

ölçüsüne göre ölçülebilen A R kümelerinin s¬n¬f¬ M (R; ) ile gösterilirse

Lebesgue d¬ş ölçüsünün M (R; ) cebirine k¬s¬tlamas¬ ölçüdür. Bu ölçüye

Lebesgue ölçüsü ad¬verilir. (Ik ) ayr¬k kümelerin bir dizisi oldu¼

gundan
!
[
1
(A) = Ik
k=1
X
1 X
1
1 1
= (Ik ) = =1
k=1 k=1
k k+1

9
bulunur.

a 1 a+1
(b) 8k 2 N için Ik := x 2 R : k
<x< k
olsun. Dikkat edilirse (Ik )

kümelerin azalan dizisidir. Bunun yard¬m¬yla

!
\
1
a+1 a 1
(B) = Ik = lim (Ik ) = lim =0
k=1
k!1 k!1 k k

gerçeklenir.

1 1
(c) 8k 2 N için Ik := x 2 R : 2k+1
x< 2k
olsun. (Ik ) ayr¬k kümelerin

dizisi olup
!
[
1 X
1 X
1
1 1 1
(C) = Ik = (Ik ) = =
k=1 k=1 k=1
2k 2k+1 2

bulunur.

1
(d) 8k 2 N için Ik := x2R: 0<x< 3k
olsun. (Ik ) kümelerin azalan

dizisidir. O halde
!
\
1
1
(D) = Ik = lim (Ik ) = lim =0
k!1 k!1 3k
k=1

elde edilir.

1
(e) 8k 2 N için Ik := x2R: 0<x< 3k
olsun. (Ik ) kümelerin azalan

dizisi olup
!
[
1
1 1
(E) = Ik = 0; =
k=1
3 3

10
bulunur.

1 1
(f) 8k 2 N için Ik := x2R: 1 k
<x<1+ k
olsun. (Ik ) kümelerin

azalan dizisidir. Buna göre

!
\
1
2
(F ) = Ik = lim (Ik ) = lim =0
k!1 k!1 k
k=1

bulunur.

1 1
(g) 8k 2 N için Ik := x 2 R : 2 + k
<x<5 k
kümelerini tan¬mlayal¬m.

(Ik ) kümelerin artan dizisidir. Böylece

!
[
1
2
(G) = Ik = lim (Ik ) = lim 3 =0
k=1
k!1 k!1 k

elde edilir.

SORU 8: dönüşümü X üzerinde d¬ş ölçü olsun. E X kümesi

ölçülebilir ise 8A X için

(E [ A) + (E \ A) = (E) + (A)

oldu¼
gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 8: E kümesi ölçülebilir oldu¼

gundan 8A X için

(A) = (A \ E) + A \ Et (2)

d¬r. (2) ifadesi 8A X için gerçeklendi¼

ginden A [ E X için de geçerlidir.

11
Yani,

(A [ E) = ((A [ E) \ E) + (A [ E) \ E t

= (E) + A \ Et

yaz¬labilir. Bu ifade (2) ifadesinde dikkate al¬n¬rsa

(A) = (A \ E) + (E [ A) (E)

istenileni elde edilir.

12
 3. ÖLÇÜLEBI·LI·R FONKSI·YONLAR

SORU 1: f : R ! R azalan fonksiyon ise f fonksiyonu Borel ölçülebilir

midir?

ÇÖZÜM 1:

Şekil 2. Azalan f fonksiyonunun gra…gi

1
8 2 R için f (( ; 1)) := fx 2 R : f (x) > g 2 B (R) oldu¼
gunu göster-

meliyiz.

< 0 olsun. fx 2 R : f (x) > g = ( 1; a1 ) 2 B (R)

0 < b olsun. fx 2 R : f (x) > g = ( 1; a2 ) 2 B (R)

b olsun. fx 2 R : f (x) > g = ( 1; a3 ) 2 B (R)

1
 olup f fonksiyonu Borel ölçülebilirdir.

p
SORU 2: Pozitif f fonksiyonu ölçülebilir ise f fonksiyonu da ölçülebilirdir.

Gösteriniz.

n p o
ÇÖZÜM 2: 8 2 R için x 2 X : f (x) > 2 A oldu¼
gu gösterilmelidir.

n p o
< 0 olsun. x2X: f (x) > =X2A

n p o p
2
0 olsun. x2X: f (x) > = fx 2 X : f (x) > g 2 A olup f

fonksiyonu ölçülebilirdir.

SORU 3: (X; A) ölçülebilir uzay olsun. f fonksiyonu ölçülebilir ise 8 2 R

için

fx 2 X : f (x) = g

kümesinin ölçülebilir oldu¼

gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 3:

fx 2 X : f (x) = g = fx 2 X : f (x) g \ fx 2 X : f (x) g

olarak yaz¬labilir. f fonksiyonu ölçülebilir oldu¼

gundan yukar¬daki ifadenin sa¼
g

taraf¬ndaki iki küme ölçülebilirdir. Yani A cebirine aittir. Dolay¬s¬yla

fx 2 X : f (x) = g 2 A

olup ölçülebilirdir.

2
 SORU 4: f : R ! R; f (x) = sgnx ise f fonksiyonunun Borel ölçülebilir

oldu¼
gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 4: 8 2 R için fx 2 R : f (x) > g 2 B (R) oldu¼

gunu göster-

meliyiz. 8
>
>
>
> 1 ; x<0
>
>
<
f (x) = sgnx = 0 ; x=0 :
>
>
>
>
>
>
: 1 ; x>0

< 1 ise fx 2 R : f (x) > g = R 2 B (R)

1 < 0 ise fx 2 R : f (x) > g = [0; +1) 2 B (R)

0 < 1 ise fx 2 R : f (x) > g = (0; +1) 2 B (R)

> 1 ise fx 2 R : f (x) > g = ; 2 B (R)

olup f fonksiyonu Borel ölçülebilirdir.

SORU 5: f : R ! R;
8
>
>
>
> x ; x<0
>
>
<
f (x) = 1 ; x=0
>
>
>
>
>
>
: x2 + 3 ; x > 0

ile tan¬mlanan f fonksiyonu Borel ölçülebilirdir. Gösteriniz.

3
 ÇÖZÜM 5:

Şekil 3. f fonksiyonunun gra…gi

< 0 ise fx 2 R : f (x) > g = (a1 ; 1) 2 B (R)

0 < 1 ise fx 2 R : f (x) > g = [0; 1) 2 B (R)

1 3 ise fx 2 R : f (x) > g = (0; 1) 2 B (R)

> 3 ise fx 2 R : f (x) > g = (a2 ; 1) 2 B (R)

olup f fonksiyonu Borel ölçülebilirdir.

SORU 6: f : R ! R ölçülebilir fonksiyon ve c > 0 olsun.

8
>
>
>
> f (x) ; jf (x)j c
>
>
<
fc (x) := c ; f (x) > c
>
>
>
>
>
>
: c ; f (x) < c

şeklinde tan¬mlanan fc fonksiyonunun ölçülebilir oldu¼

gunu gösteriniz.

4
 ÇÖZÜM 6:

Şekil 4. fc fonksiyonunun gra…gi

< c ise fx 2 R : f (x) > g = R 2 B (R)

c < c ise fx 2 R : f (x) > g = (a1 ; 1) 2 B (R)

c ise fx 2 R : f (x) > g = ; 2 B (R)

olup fc fonksiyonu Borel ölçülebilirdir.

SORU 7: (X; A) ölçülebilir uzay ve A 2 A olsun. f : A ! R fonksiyonu için

aşa¼
g¬daki önermeler denktir. Gösteriniz.

(a) f; A cebirine göre ölçülebilirdir.

1
(b) 8U R aç¬k alt kümesi için f (U ) 2 A.

1
(c) 8F R kapal¬alt kümesi için f (F ) 2 A.

5
 1
(d) 8B R Borel alt kümesi için f (B) 2 A.

ÇÖZÜM 7: (a =) b) f fonksiyonu A cebirine göre ölçülebilir olsun.

(ak ; bk ) aç¬k aral¬klar olmak üzere R nin herbir U aç¬k alt kümesi

S
1
U= (ak ; bk )
k=1

şeklinde bir gösterime sahiptir. f fonksiyonu ölçülebilir olmas¬ndan

1 1
S
1
f (U ) = f (ak ; bk )
k=1
S
1
1
= f ((ak ; bk ))
k=1
S
1
1
= f (( 1; bk ) \ (ak ; +1))
k=1
S
1
1 1
= f (( 1; bk )) \ f ((ak ; +1)) 2 A
k=1

elde edilir.

(b =) c) F kapal¬ ise F t aç¬kt¬r. Hipotezden f 1

(F t ) 2 A olacakt¬r. A

cebir oldu¼
gundan

1 t
f (F t ) 2 A =) (F )] 2 A
[f 1

n ot
t
=) [f 1 (F )] 2A

1
=) f (F ) 2 A

gerçeklenir.

1 1
(c =) d) F := fF R: f (F ) 2 Ag s¬n¬f¬ cebirdir. f (F ) 2 A

gundan F 2 F olup F t 2 F sa¼

oldu¼ glan¬r. Borel cebiri aç¬k kümelerin en küçük

6
 cebiri oldu¼
gundan B (R) F olmal¬d¬r. O halde key… B R Borel kümesi

1
için B 2 F gerçeklenir. Hipotezden ise f (B) 2 A elde edilir.

1
(d =) a) 8B R Borel kümesi için f (B) 2 A olsun. B = ( ; 1) alal¬m.

Bu durumda yukar¬daki ifadeden

1
f (( ; 1)) = fx 2 A : f (x) > g 2 A

olacakt¬r. O halde f fonksiyonu ölçülebilirdir.

SORU 8: (X; A) ölçülebilir uzay, f : X ! R fonksiyonu A ölçülebilir ve

g : R ! R sürekli fonksiyon olsun. Bu durumda

gof : X ! R

fonksiyonu A ölçülebilirdir. Gösteriniz.

ÇÖZÜM 8: 8 2 R için fx 2 X : (gof ) (x) > g 2 A oldu¼

gunu göster-

meliyiz.

1
fx 2 X : (gof ) (x) > g = (gof ) (( ; 1))

1 1
= f og ( ; 1)

1
olarak yaz¬labilir. g fonksiyonu sürekli oldu¼
gundan g (( ; 1)) kümesi R nin

aç¬k alt kümesidir. f ölçülebilir fonksiyon oldu¼

gundan Soru 7 nin (b) ş¬kk¬ndan

1 1
f g (( ; 1)) 2 A

7
olmal¬d¬r. Bu ise gof fonksiyonunun A ölçülebilir oldu¼
gunu gösterir.

SORU 9: (X; A; ) ölçü uzay¬tam olsun. f : X ! R ölçülebilir fonksiyon ve

hemen hemen heryerde (h:h:h:) f = g ise g : X ! R fonksiyonu da ölçülebilirdir.

ÇÖZÜM 9: 8 2 R için fx 2 X : g (x) > g 2 A oldu¼

gunu göstermeliyiz.

X1 : = fx 2 X : f (x) = g (x)g

X2 : = fx 2 X : f (x) 6= g (x)g

olmak üzere X = X1 [ X2 dir. Bu durumda hipotez yard¬m¬yla (X2 ) = 0

gerçeklenir.

fx 2 X : g (x) > g = fx 2 X1 : f (x) = g (x) > g[fx 2 X2 : f (x) 6= g (x) > g

(1)

olarak yaz¬labilir. X1 2 A oldu¼

gu aç¬kt¬r. f fonksiyonu ölçülebilir oldu¼
gundan

fx 2 X1 : f (x) = g (x) > g 2 A (2)

d¬r. Di¼
ger taraftan fx 2 X2 : f (x) 6= g (x) > g X2 ; X2 2 A ve (X2 ) =

0 oldu¼
gundan fx 2 X2 : f (x) 6= g (x) > g kümesi boş kümedir. (X; A; )

ölçü uzay¬tam oldu¼

gundan

fx 2 X2 : f (x) 6= g (x) > g 2 A (3)

gerçeklenir. (2) ve (3) ifadeleri (1) ifadesinde dikkate al¬n¬rsa g fonksiyonunun

ölçülebilir olmas¬elde edilir.

8
 SORU 10: "Görüntü kümesi sonlu elemanl¬olan fonksiyona basit fonksiyon

denir." (X; A) ölçülebilir uzay, ' : X ! R basit fonksiyon ve ' (X) = fa1 ; :::; ap g

olsun.

"' fonksiyonu ölçülebilir () k = 1; :::; p için fx 2 X : ' (x) = ak g 2 A"

önermesi do¼
grudur. Gösteriniz.

ÇÖZÜM 10: (=)) ' fonksiyonu ölçülebilir olsun. Bu durumda 8 2 R için

fx 2 X : ' (x) g2A

ve

fx 2 X : ' (x) g2A

sa¼
glan¬r. Bu ifadeler aşa¼
g¬da dikkate al¬n¬rsa

fx 2 X : ' (x) = ak g = fx 2 X : ' (x) ak g \ fx 2 X : ' (x) ak g 2 A

elde edilir.

((=) k = 1; :::; p için fx 2 X : ' (x) = ak g 2 A olsun.

< a1 ise fx 2 X : ' (x) > g = X2A

a1 < a2 fx 2 X : ' (x) > g = Xn fx 2 X : ' (x) = a1 g 2 A

a2 < a3 fx 2 X : ' (x) > g = Xn (fx 2 X : ' (x) = a1 g [ fx 2 X : ' (x) = a2 g)

::: ::: :::

9
 glan¬r. I·şlemlere bu şekilde devam edilirse ' fonksiyonunun ölçülebilir olmas¬
sa¼

elde edilir.

SORU 11: Aşa¼

g¬daki eşitliklerin do¼
gru oldu¼
gunu gösteriniz.

(a) A\B = A: B

(b) A[B = A + B A\B

(c) At =1 A

ÇÖZÜM 11: (a) x 2 A \ B ise x 2 A ve x 2 B olup A\B = 1; A = 1;

B = 1 olup eşitlik sa¼

glan¬r.

x2
= A \ B ise x 2
= A veya x 2
= B dir. O halde üç durum söz konusudur:

x2
= A ^ x 2 B =) A = 0; B = 1 ve A\B =0

x2A ^ x2
= B =) A = 1; B = 0 ve A\B =0

x2
=A ^ x2
= B =) A = 0; B = 0 ve A\B =0

olup istenilen eşitlik elde edilir.

(b) x 2 A [ B ise x 2 A veya x 2 B dir. Dolay¬s¬yla üç durum söz konusudur:

x2A ^ x2
= B =) A = 1; B = 0; A\B = 0 ve A[B =1

x2
= A ^ x 2 B =) A = 0; B = 1; A\B = 0 ve A[B =1

x 2 A ^ x 2 B =) A = 1; B = 1; A\B = 1 ve A[B =1

incelemeleri dikkate al¬n¬rsa (b) ş¬kk¬ndaki eşitlik sa¼

glan¬r.

10
 x 2
= A [ B ise x 2
= A ve x 2
= B dir. Bu durumda da (b) ş¬kk¬ndaki eşitlik

gerçeklenir.

= At olup
(c) x 2 A ise x 2 A = 1 ve At = A ise x 2 At olup
= 0 d¬r: x 2 A =0

ve At = 1 bulunur. Dolay¬s¬yla (c) ş¬kk¬ndaki istenilen eşitlik gerçeklenir.

SORU 12: Aşa¼

g¬daki kümeler Borel ölçülebilir midir?

x
(a) x 2 R : ex 2

3
(b) x 2 R : xsgnx = 2

ÇÖZÜM 12: Hat¬rlatacak olursak: "(X; A) ölçülebilir uzay, A 2 A olsun. f

ile g, A üzerinde tan¬ml¬ölçülebilir fonksiyon ise bu durumda

fx 2 A : f (x) < g (x)g

fx 2 A : f (x) g (x)g

fx 2 A : f (x) = g (x)g

kümeleri ölçülebilirdir."

x
(a) f (x) = 2
; g (x) = ex fonksiyonlar¬ sürekli oldu¼
gundan Borel ölçülebilir

fonksiyonlard¬r. O halde yukar¬da verilen hat¬rlatmadan

n xo
x 2 R : ex 2 B (R)
2

elde edilir.

11
 3 3 3 3
(b) x 2 R : xsgnx = 2
= x2R: jxj = 2
= ;
2 2
2 B (R) olup

verilen küme Borel ölçülebilirdir.

12
 4. I·NTEGRAL

4.1 Basit Fonksiyonlar¬n I·ntegrali

R
SORU 1: c 2 R+ olmak üzere cd = c (X) oldu¼
gunu gösteriniz.
X

ÇÖZÜM 1: A 2 A olsun. X = A [ At olup c = c A + c At olarak yaz¬labilir.

R
cd = c (A) + c At
X

= c (A) + At

= c A [ At = c (X)

bulunur.

Rb R
SORU 2: (R; B (R) ; ) ölçü uzay¬ ve c 2 R+ olmak üzere cd = cd
a [a;b]

ifadesini hesaplay¬n¬z.

ÇÖZÜM 2: Soru 1 dikkate al¬n¬rsa

Rb
cd = c ([a; b]) = c (b a)
a

elde edilir.

SORU 3: (R; B (R) ; ) ölçü uzay¬ve

8
>
>
>
> 2 ; 0 x<1
>
>
<
f (x) := 3 ; 2<x 4
>
>
>
>
>
>
: 1 ; 4<x 5

1
 R
olmak üzere f d integralini hesaplay¬n¬z.
[0;1)[(2;5]

S
n P
n R
ÇÖZÜM 3: Ak kümeleri ayr¬k, Ak = X; f = ak Ak ise f d =
k=1 k=1 X
P
n
ak (Ak ) oldu¼
gu bilinmektedir. X = [0; 1) [ (2; 4] [ (4; 5] olup
k=1

f =2 [0;1) +3 (2;4] +1 (4;5]

şeklinde ifade edilebilir. Yukar¬da verilen bilgi ¬ş¬g¼¬nda

R
f d = 2 ([0; 1)) + 3 ((2; 4]) + 1 ((4; 5])
[0;1)[(2;5]

= 2 (1 0) + 3 (4 2) + 1 (5 4)

= 9

elde edilir.

SORU 4: (R; B (R) ; ) ölçü uzay¬, ' : [0; 2] ! R olmak üzere ' (x) = [j2xj]

için
R
'd
[0;2]

integralini hesaplay¬n¬z.

2
 ÇÖZÜM 4: 8
>
>
>
> 0 ; 0 x < 12
>
>
>
>
>
>
>
> 1 ; 12 x < 1
>
>
<
' (x) = [j2xj] = 2 ; 1 x < 32
>
>
>
>
>
>
>
> 3 ; 32 x < 2
>
>
>
>
>
>
: 4 ; x=2

ve [0; 2] = 0; 12 [ 1
2
;1 [ 1; 32 [ 3
2
;2 [ f2g oldu¼
gu dikkate al¬n¬rsa

' = 0 [0; 1 ) + 1 [ 1 ;1) + 2 [1; 3 ) + 3 [ 3 ;2) + 4 f2g

2 2 2 2

olarak yaz¬labilir. Say¬labilir kümenin Lebesgue ölçüsü s¬f¬r oldu¼

gundan

R 1 1 3 3
'd = 0 0; +1 ;1 +2 1; +3 ;2 + 4 (f2g)
[0;2] 2 2 2 2
= 3

elde edilir.

SORU 5: (N; P (N) ; ) ölçü uzay¬, ' : f0; 1; 2g ! R; ' (x) = [j2xj] olmak

üzere
R
'd
f0;1;2g

integralini hesaplay¬n¬z. Burada sayma ölçüsüdür.

3
 ÇÖZÜM 5: 8
>
>
>
> 0 ; x=0
>
>
<
' (x) = 2 ; x=1
>
>
>
>
>
>
: 4 ; x=2

ve ' = 0 f0g +2 f1g +4 f2g oldu¼

gu göz önüne al¬n¬rsa

R
'd = 0 (f0g) + 2 (f1g) + 4 (f2g)
f0;1;2g

= 0:1 + 2:1 + 4:1 = 6

bulunur.

SORU 6: (R; B (R) ; ) ölçü uzay¬, f : (0; 1) ! R

8
>
>
< 2 ; x 2 Q \ (0; 1)
f (x) :=
>
>
: 1 ; x 2 I \ (0; 1)

R
olmak üzere f d integralini hesaplay¬n¬z.
(0;1)

ÇÖZÜM 6: f = 2 Q\(0;1) +1 I\(0;1) olup

R
f d = 2 (Q \ (0; 1)) + 1 (I \ (0; 1)) (1)
(0;1)

yaz¬labilir. Q\(0; 1) kümesi say¬labilir oldu¼

gundan Lebesgue ölçüsü (Q \ (0; 1)) =

0 d¬r. Di¼
ger yandan

((0; 1)) = ([Q \ (0; 1)] [ [I \ (0; 1)])

= (Q \ (0; 1)) + (I \ (0; 1))

4
eşitli¼
ginden (I \ (0; 1)) = 1 elde edilir. Dolay¬s¬yla bu ifadeler (1) ifadesinde

dikkate al¬n¬rsa
R
f d = 2:0 + 1:1 = 1
(0;1)

bulunur.

SORU 7: (X; A; ) ölçü uzay¬ve A 2 A olsun.

Z
(a) d = (A) :
A

Z
(b) 8x 2 A için j'n (x)j K ise 'n d K (A) :
A

oldu¼
gunu gösteriniz.
Z Z
ÇÖZÜM 7: (a) d = A d = 1: (A) = (A)
A X

Z Z Z Z
(b) 'n d j'n j d Kd = K d = K (A) bulunur.
A A A A

5
 4.2. Pozitif Fonksiyonlar¬n I·ntegrali

SORU 1: (fn ) ; M + (X; A) kümesinde bulunan fonksiyonlar¬n monoton artan

dizisi ve h:h:h: lim fn = f ise

n!1
Z Z
lim fn d = f d
n!1
X X

gerçeklenir. Gösteriniz (Bu teorem Monoton yak¬nsakl¬k teoreminde yak¬nsakl¬k

yerine hemen hemen heryerde yak¬nsakl¬g¼¬n al¬nabilece¼

gini göstermektedir).

ÇÖZÜM 1: Hemen hemen heryerde lim fn = f ve (fn ) monoton artan dizi

n!1

olsun.
n o
A := x 2 X : lim fn (x) 6= f (x)
n!1

kümesini tan¬mlayal¬m. Bu durumda (A) = 0 d¬r. Dolay¬s¬yla (fn At ) dizisi

f At fonksiyonuna yak¬nsak olacakt¬r. Di¼

ger yandan (fn ) dizisi monoton ar-

tan oldu¼
gundan (fn At ) dizisi de monoton artand¬r. 8n 2 N için fn ölçülebilir

ve At ölçülebilir oldu¼
gundan (fn At ) ölçülebilir fonksiyonlar¬n dizisidir. Ayr¬ca

8n 2 N için fn negatif olmayan fonksiyon dizisi oldu¼

gundan (fn At ) negatif ol-

mayan fonksiyon dizisidir. Sonuç olarak fn At 2 M + (X; A) sa¼

glan¬r. Bu bilgiler

yard¬m¬yla Monoton yak¬nsakl¬k teoreminden

Z Z
lim fn At d = f At d (1)
n!1
X X

gerçeklenir.

1
 f =f A +f At olup
Z Z Z Z
f d = (f A +f At ) d = f A d + f At d (2)
X X X X

sa¼
glan¬r. Lebesgue integralinin tan¬m¬ndan
8 9
Z Z <Z =
f A d = f d = sup ' d : ' 2 S +; ' f (3)
: ;
X A A

[
n X
n
yaz¬labilir. Ak A ayr¬k kümeler, Ak = A ve ' = ak Ak olmak üzere
k=1 k=1

Z X
n
'd = ak (Ak ) (4)
A k=1

oldu¼
gunu biliyoruz. Ak A oldu¼ gunda (Ak ) = 0 gerçeklenmelidir. Dolay¬s¬yla
Z Z
' d = 0 olup (12) ifadesi dikkate al¬n¬rsa f A d = 0 bulunur. Bulunan bu
A X
sonuç (11) ifadesinde göz önüne al¬nd¬g¼¬nda
Z Z
f d = f At d (5)
X X

bulunur. Di¼
ger yandan benzer düşünce ile
Z Z
fn d = fn At d (6)
X X

elde edilebilir. (5) ve (6) ifadesi (1) ifadesinde kullan¬l¬rsa

Z Z
lim fn d = f d
n!1
X X

istenilen sonuç elde edilir.

2
 SORU 2: ' 2 S + (Basit, ölçülebilir ve negatif olmayan) ve E 2 A olmak

üzere
Z
(E) := ' E d
X

şeklinde tan¬mlanan dönüşüm A üzerinde ölçüdür. Gösteriniz.

Z Z
ÇÖZÜM 2: (E) := ' E d = ' d oldu¼
gu bilinmektedir.
X E
Z Z X
n
(i) (;) = ' ; d = 'd = ak (;) = 0:
X k=1
;

(ii) 8E 2 A için

Z Z Z
(E) = ' E d = 'd 0 d = 0 (E) = 0
X E E

gerçeklenir.

(iii) (Ei ) A daki ayr¬k kümelerin bir dizisi olsun. Beppo-Levi teoreminden
! Z
[
1
Ei = ' [
1 d
i=1 Ei
X
i=1
Z !
X
1
= ' Ei d
X i=1

X1 Z X
1
= ' Ei d = (Ei )
i=1 X i=1

elde edilir.

O halde dönüşümü A üzerinde ölçüdür.

3
 1
R
SORU 3: f : N ! R; f (x) = x(x+1)
olmak üzere f d integralini
N

(a) = Lebesgue ölçüsü olmas¬durumunda

(b) ölçüsünün sayma ölçüsü olmas¬durumunda

hesaplay¬n¬z.

ÇÖZÜM 3: ölçüsünün özelliklerini kullanarak

R R
f d = f d
N S
1
fng
n=1
1 R
P 1
= d
n=1 fng x (1 + x)
P1 R 1
= d
n=1 fng n (1 + n)
P1 1 R P1 1
= d = (fng)
n=1 n (1 + n)fng n=1 n (1 + n)

bulunur.

(a) = Lebesgue ölçüsü olmas¬durumunda (fng) = 0 olaca¼

g¬ndan

R
f d =0
N

d¬r.

(b) ölçüsünün sayma ölçüsü olmas¬durumunda ise (fng) = 1 olaca¼

g¬ndan

R P
1 1
f d = =1
N n=1 n (1 + n)

4
elde edilir.

SORU 4: (R; B (R) ; ) ölçü uzay¬ve 8n 2 N için fn (x) = [0;n] (x) olsun. Bu

durumda

(a) (fn ) dizisi monoton artan m¬d¬r?

(b) lim fn = [0;n] := f oldu¼

gunu gösteriniz.
n!1

R R
(c) lim fn d = f d gerçeklenir mi?
n!1R R

ÇÖZÜM 4: (a) 8n 2 N için

8 8
>
> >
>
< 1 ; x 2 [0; n] < 1 ; x 2 [0; n + 1]
fn (x) = ; fn+1 (x) =
>
> >
>
: 0 ; x2= [0; n] : 0 ; x2
= [0; n + 1]

d¬r. Bu fonksiyonlar dikkate al¬n¬rsa

x 2 [0; n] =) fn (x) = 1; fn+1 (x) = 1

x 2 (n; n + 1] =) fn (x) = 0; fn+1 (x) = 1

x2
= (0; n + 1) =) fn (x) = 0 fn+1 (x) = 0

olup 8x 2 R ve 8n 2 N için fn (x) fn+1 (x) gerçeklenir. O halde (fn ) dizisi

fonksiyonlar¬n monoton artan dizisidir.

5
 (b) x 2 R olmak üzere
8
>
>
< 1 ; x 2 [0; n]
lim fn (x) = lim [0;n] = lim
n!1 n!1 n!1 >
>
: 0 ; x2
= [0; n]
8
>
>
< 1 ; x 2 [0; 1)
= = [0;1) (x)
>
>
: 0 ; x2
= [0; 1)

sa¼
glan¬r.

(c)

R R R
lim fn (x) d = lim [0;n] (x) d = lim d = lim ([0; n]) = +1
n!1R n!1R n!1 n!1
[0;n]

ve
R R R
f d = [0;1) d = d = +1
R R [0;1)

olup istenilen eşitlik sa¼

glan¬r.

n
SORU 5: (R; B (R) ; ) ölçü uzay¬ve 8n 2 N için fn (x) = n+1 [ n+1 n+1
; n ] (x)
n

olmak üzere
R
lim fn (x) d
n!1R

ifadesini hesaplay¬n¬z.

ÇÖZÜM 5: 8n 2 N için fn fonksiyonlar¬basit fonksiyon olup

8
>
>
< n ; x2 n+1 n+1
; n
n+1 n
fn (x) =
>
>
: 0 ; x2 = n+1 n+1
; n
n

6
d¬r. Şimdi Monoton yak¬nsakl¬k teoreminin hipotezlerini sa¼
glatal¬m:

(i) 8x 2 R ve 8n 2 N için fn (x) 0:

n+1 n+1
(ii) n
; n kümesi ölçülebilir oldu¼
gundan 8n 2 N için fn fonksiyonlar¬

da ölçülebilirdir.

(iii) x 2 R için
8
>
>
< n
; x2 n+1 n+1
; n
n+1 n
lim fn (x) = lim
n!1 n!1 >
>
: 0 ; x2
= n+1 n+1
; n
n
8
>
>
< 1 ; x 2 [ 1; 1]
=
>
>
: 0 ; x2
= [ 1; 1]
= [ 1;1] (x)

elde edilir.

(iv) 8x 2 R ve 8n 2 N için fn (x) fn+1 (x) oldu¼

gunu göstermeliyiz.
8 8
>
> >
>
< n ; x2 n+1 n+1
; n < n+1 ; x 2 n+2 n+2
;
n+1 n n+2 n+1 n+1
fn (x) = ve fn+1 (x) =
>
> >
>
: 0 ; x2 = n+1 n+1
; n : 0 ; x2 = n+2 n+2
;
n n+1 n+1

olup

n+2 n+2 n n+1

x2 ;
n+1 n+1
=) fn (x) = n+1
; fn+1 (x) = n+2

n+1 n+1 n+2 n+2 n

x2
= n
; n n ;
n+1 n+1
=) fn (x) = n+1
; fn+1 (x) = 0

n+1 n+1
x2
= n
; n =) fn (x) = 0; fn+1 (x) = 0

7
ifadelerinden (fn ) dizisinin fonksiyonlar¬n monoton artan dizisi olmas¬elde edilir.

Dolay¬s¬yla (fn ) dizisi Monoton yak¬nsakl¬k teoreminin hipotezlerini gerçekler.

Böylece

R R n
lim fn (x) d = lim n+1 n+1 d
n!1R n!1R n+1 [ n ; n ]
R n
= lim n+1 n+1 d
R n!1 n+1 [ n ; n ]
R R
= [ 1;1] d = d =2
R [ 1;1]

bulunur.

1
SORU 6: (R; B (R) ; ) ölçü uzay¬ve 8n 2 N için fn (x) = n [n;1) (x) olmak

üzere
R R
lim fn (x) d 6= f (x) d
n!1R R

oldu¼
gunu gösteriniz. Bu sonuç Monoton yak¬nsakl¬k teoremi ile çelişir mi? (Bu-

rada f fonksiyonu (fn ) dizisinin yak¬nsad¬g¼¬fonksiyondur).

ÇÖZÜM 6: 8n 2 N için fn 2 M + (R; B (R)) dir. Ayr¬ca

8
>
>
< 1 ; x 2 [n; 1)
n
lim fn (x) = lim
n!1 n!1 >
>
: 0 ; x2 = [n; 1)
= 0 := f (x)

8
gerçeklenir. Bu ifadeler yard¬m¬yla

R R1
lim fn (x) d = lim [n;1) d
n!1R n!1R n

1
= lim ([n; 1)) = +1
n!1 n

ve
R R
f d = 0d =0
R R

bulunur. Dolay¬s¬yla
R R
lim fn (x) d 6= f (x) d
n!1R R

sa¼ ger yandan x 2 [n; n + 1) için fn (x) = n1 ; fn+1 (x) = 0 oldu¼

glan¬r. Di¼ gundan

(fn ) dizisi fonksiyonlar¬n monoton artan dizisi olamaz. Böylece elde edilen sonuç

Monoton yak¬nsakl¬k teoremi ile çelişmez.

1
SORU 7: (R; B (R) ; ) ölçü uzay¬olmak üzere 8n 2 N için fn (x) = n [0;n] (x)

ve f = 0 fonksiyonlar¬ veriliyor. (fn ) fonksiyon dizisinin f = 0 fonksiyonuna

düzgün yak¬nsak oldu¼

gunu gösteriniz.

R R
lim fn (x) d = f (x) d
n!1R R

m¬d¬r?

ÇÖZÜM 7: 8n 2 N ve 8x 2 R için

1 1
jfn (x) f (x)j = [0;n] (x) 0
n n

9
 1
olup (cn ) = n
dizisi s¬f¬ra yak¬nsayan dizi oldu¼
gundan (fn ) fonksiyon dizisi

f = 0 fonksiyonuna düzgün yak¬nsakt¬r. Di¼

ger yandan

R R1
lim fn (x) d = lim
[0;n] d
n!1R n!1R n

1
= lim ([0; n]) = 1
n!1 n

ve
R R
f (x) d = 0 d = 0
R R

gerçeklenip
R R
lim fn (x) d 6= f (x) d
n!1R R

oldu¼
gu görülür.

SORU 8: Monoton yak¬nsakl¬k teoremini kullanarak

R1 x n
lim 1+ dx = e 1
n!1 0 n

oldu¼
gunu gösteriniz.

x n
ÇÖZÜM 8: 8n 2 N ve 8x 2 [0; 1] için (fn (x)) = 1+ n
olarak belirleye-

lim.

(i) 8n 2 N ve 8x 2 [0; 1] için fn (x) > 0 d¬r.

x n
(ii) 8n 2 N ve 8x 2 [0; 1] için fn (x) = 1 + n
fonksiyonlar¬sürekli oldu¼
gun-

dan ölçülebilirdir.

10
 x n
(iii) lim fn (x) = lim 1 + n
= ex := f (x) :
n!1 n!1

(iv) Bernoulli eşitsizli¼

gi kullan¬l¬rsa 8n 2 N ve 8x 2 [0; 1] için

x n+1
fn+1 (x) 1 + n+1 x
= 1+
fn (x) 1 + nx n
n+1
n2 + nx + n n+x
=
n2 + nx + n + x n
n+1
x n+x
= 1
(n + x) (n + 1) n
x n+x
1 =1
n+x n

gerçeklenir. Dolay¬s¬yla 8n 2 N ve 8x 2 [0; 1] için fn (x) fn+1 (x) sa¼

glan¬r. O

halde Monoton yak¬nsakl¬k teoreminden

R1 x n R1
lim 1+ dx = ex dx = e 1
n!1 0 n 0

istenilen eşitlik bulunmuş olur.

SORU 9: > 1 için

R1 1 e x P1 1
x x
dx = ( )
0 1 e n=1 n

R1
oldu¼
gunu gösteriniz. Burada ( ) = e xx 1
dx (Gama fonksiyonu) d¬r.
0

P
1
u
ÇÖZÜM 9: uk = 1 u
(juj < 1) serisi düzgün yak¬nsakt¬r. x 2 (0; 1) için
k=1

je x j < 1 oldu¼
gundan
e x P
1
kx
x
= e
1 e k=1

11
gerçeklenir. 8n 2 N için

1
P
n
kx
sn (x) := x e ; > 1; x > 0
k=1

tan¬mlayal¬m. Bu durumda soruda verilen ifade

R1 1 e x R1
x x
dx = lim sn (x) dx
0 1 e 0 n!1

olarak yaz¬labilir. O halde (sn ) fonksiyon dizisine Monoton yak¬nsakl¬k teoremini

uygulayal¬m:

(i) 8x 2 (0; 1) ve 8n 2 N için sn (x) > 0 d¬r.

(ii) 8x 2 (0; 1) ve 8n 2 N için sn fonksiyonlar¬sürekli oldu¼

gundan sn fonksiy-

onlar¬ölçülebilirdir.

(iii) 8x 2 (0; 1) için

1
P
n
kx
lim sn (x) = lim x e
n!1 n!1 k=1

1
P
1
kx
= x e
k=1
x
1 e
= x x
1 e

gerçeklenir.

(iv) 8x 2 (0; 1) ve 8n 2 N için

1
P
n
kx 1
P
n+1
kx
sn (x) = x e x e = sn+1 (x)
k=1 k=1

12
olup (sn ) fonksiyonlar¬n artan dizisidir.

Dolay¬s¬yla Monoton yak¬nsakl¬k teoreminden

R1 1 e x R1
x x
dx = lim sn (x) dx
0 1 e 0 n!1
R1
= lim sn (x) dx
n!1 0

R1 1
P
n
kx
= lim x e dx
n!1 0 k=1
P
n R1 1 kx
= lim x e dx
n!1 k=1 0
P
1 R1 1 kx
= x e dx
k=1 0
P
1
= ( ) n
n=1

istenilen eşitlik gerçeklenmiş olur.

SORU 10: (R; B (R) ; ) ölçü uzay¬olsun. Aşa¼

g¬da verilen fonksiyon dizileri

için Fatou lemmas¬n¬n geçerli olup olmad¬g¼¬n¬araşt¬r¬n¬z.

(a) fn (x) = n [ 1 ; 2 ] (x)

n n

(b) gn (x) = [n;n+1) (x)

(c) hn (x) = [n;1) (x)

8
>
>
< 2n 1
; a x<b 1
n n
(d) rn (x) =
>
>
: 0 ; b 1
x<b
n

13
 8
>
>
< n ; x2 1 2
;
n n
ÇÖZÜM 10: (a) fn (x) = olup 8n 2 N ve 8x 2 R
>
>
: 0 ; x2
= 1 2
;
n n
için fn (x) 0 ve ölçülebilirdir. Ayr¬ca 8x 2 R için lim inf fn (x) = 0 d¬r.
n!1

R R
lim inf fn dx = 0 dx = 0
R n!1 R

ve
R R 1 2
lim inf fn dx = lim inf n [ 1 ; 2 ] dx = lim inf n ; =1
n!1 R n!1 R
n n n!1 n n

sa¼
glan¬p Fatou lemmas¬gerçeklenir.
8
>
>
< 1 ; x 2 [n; n + 1)
(b) gn (x) = olup 8n 2 N ve 8x 2 R için gn (x) 0
>
>
: 0 ; x2= [n; n + 1)
ve ölçülebilirdir. x 2 R için lim gn (x) = 0 olup lim inf gn (x) = 0 d¬r.
n!1 n!1

R R
lim inf gn dx = 0 dx = 0
R n!1 R

ve
R R
lim inf gn dx = lim inf [n;n+1) dx = lim inf ([n; n + 1)) = 1
n!1 R n!1 R n!1

olup Fatou lemmas¬sa¼

glan¬r.
8
>
>
< 1 ; x 2 [n; 1)
(c) hn (x) = olup 8n 2 N ve 8x 2 R için hn (x) 0
>
>
: 0 ; x2 = [n; 1)
ve ölçülebilirdir. Ayr¬ca x 2 R için lim hn (x) = 0 olup lim inf hn (x) = 0 d¬r.
n!1 n!1

R R
lim inf hn dx = 0 dx = 0
R n!1 R

14
ve
R R
lim inf hn dx = lim inf dx = 1
n!1 R n!1
[n;1)

eşitlikleri dikkate al¬n¬rsa Fatou lemmas¬n¬n gerçeklendi¼

gi görülür.

1
(d) 8n 2 N ve x 2 b n
;b için rn (x) < 0 oldu¼
gundan Fatou lemmas¬geçerli

de¼
gildir.

SORU 11: (X; A; ) ölçü uzay¬ ve (fn ) dizisi f fonksiyonuna yak¬nsayan,

pozitif, ölçülebilir fonksiyonlar¬n dizisi olsun. 8n 2 N için fn f ise

R R
f d = lim inf fn d
X n!1 X

gerçeklenir. Gösteriniz.

ÇÖZÜM 11: Fatou lemmas¬ndan

R R
lim inf fn d lim inf fn d
X n!1 n!1 X

n!1
gerçeklenir. fn ! f oldu¼
gundan lim inf fn = f dir. Bu durumda
n!1

R R
f d lim inf fn d (7)
X n!1 X

sa¼
glan¬r. fn , f fonksiyonlar¬pozitif ölçülebilir fonksiyonlar ve 8n 2 N için fn f

oldu¼
gundan
R R R R
fn d f d =) lim inf fn d f d (8)
X X n!1 X X

bulunur. (7) ve (8) ifadesinden istenilen eşitlik bulunur.

15
 R
SORU 12: (X; A; ) ölçü uzay¬, h 2 M + (X; A) ve h d < 1 olsun. E¼
ger
X

(fn ) dizisi 8n 2 N için h fn olacak şekilde ölçülebilir fonksiyonlar¬n dizisi ise

R R
lim inf fn d lim inf fn d
X n!1 n!1 X

oldu¼
gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 12: 8n 2 N için h fn oldu¼

gundan gn = fn + h ile tan¬ml¬(gn )

dizisi pozitif ölçülebilir fonksiyonlar¬n dizisidir. Dolay¬s¬yla (gn ) dizisine Fatou

lemmas¬uygulanabilir.

R R
lim inf (fn + h) d lim inf (fn + h) d
X n!1 n!1 X

R R
= lim inf fn d + h d
n!1 X X
R R
= lim inf fn d + h d (9)
n!1 X X

(9) ifadesi kullan¬l¬rsa

R R R
lim inf fn + h d lim inf fn d + h d
X n!1 n!1 X X
R R R R
lim inf fn d + h d lim inf fn d + h d
X n!1 X n!1 X X

R
elde edilir. h d < 1 oldu¼
gundan istenilen eşitsizlik gerçeklenir.
X

16
 4.4. Lebesgue I·ntegrali ve Riemann I·ntegrali Aras¬ndaki I·lişki

SORU 1: C Cantor kümesi olsun. Bu durumda C fonksiyonu [0; 1] aral¬g¼¬nda

Riemann anlam¬nda integrallenebilirdir ve

Z1
C dx =0
0

oldu¼
gunu gösteriniz.

ÇÖZÜM 1: Bilinmektedir ki C fonksiyonu [0; 1] nC kümesinin tüm nokta-

lar¬nda sürekli, C kümesinin tüm noktalar¬nda süreksizdir. (C) = 0 oldu¼

gundan

C fonksiyonu [0; 1] aral¬g¼¬nda Riemann anlam¬nda integrallenebilirdir. Hemen

hemen heryerde C = 0 oldu¼

gu dikkate al¬n¬rsa

Z1 Z
C dx = Cd =0
0 [0;1]

elde edilir.

SORU 2: f : [0; 1] ! [0; 1) ile tan¬ml¬ fonksiyon (0; 1] aral¬g¼¬n¬n tüm ka-

pal¬ alt aral¬klar¬nda Riemann anlam¬nda integrallenebilen fonksiyon olsun. f

fonksiyonunun [0; 1] aral¬g¼¬nda Lebesgue anlam¬nda integrallenebilir olmas¬ için

gerek ve yeter şart

Z1
lim f (x) dx
!0

1
ifadesinin mevcut olmas¬d¬r ve ayr¬ca,

Z Z1
f d = lim f (x) dx
!0
[0;1]

d¬r. Gösteriniz.

ÇÖZÜM 2: (=)) Kabul edelim ki f fonksiyonu [0; 1] aral¬g¼¬nda Lebesgue

anlam¬nda integrallenebilir olsun. Ayr¬ca (0; 1] aral¬g¼¬n¬n elemanlar¬ndan oluşan

( n ), ( n ! 0) dizisini dikkate alal¬m. 8n 2 N için gn = f [ n ;1]

fonksiyonu tan¬m-

lans¬n. Bu durumda hemen hemen heryerde gn % f sa¼

glan¬r. Dolay¬s¬yla

Z Z Z1
f d = lim gn d = lim f (x) dx
n!1 n!1
[0;1] [0;1] n

R1
elde edilir. Bu ise lim !0 f (x) dx ifadesinin mevcut ve

Z1 Z
lim f (x) dx = fd
!0
[0;1]

olmas¬n¬gerektirir.

R1 1
((=) lim !0 f (x) dx ifadesi mevcut olsun. n = n
olmak üzere (gn ) dizisi

yukar¬daki gibi tan¬mlans¬n. Bu durumda hemen hemen heryerde gn % f ve

Z Z1 Z1
lim gn d = lim f (x) dx = lim f (x) dx < 1
n!1 n!1 !0
[0;1] n

sa¼
glan¬r. Dolay¬s¬yla f bir üst fonksiyon olup Lebesgue integrallenebilirdir.

2
 SORU 3: f : [0; 1] ! R olmak üzere
8
>
>
< xp ; x 2 (0; 1]
f (x) =
>
>
: 0 ; x=0

ile tan¬ml¬fonksiyonun Lebesgue integrallenebilir olmas¬için gerek ve yeter şart

p> 1 olmas¬d¬r. Ayr¬ca, f Lebesgue integrallenebilir ise

Z
1
fd =
1+p
[0;1]

gerçeklenir. Gösteriniz.

ÇÖZÜM 3: 0 < < 1 olmak üzere aç¬k olarak

8
Z1 >
>
< 1 p+1 ; p 6= 1
p p+1
x dx =
>
>
: ln ; p = 1

R1
gerçeklenir. Dolay¬s¬yla lim !0 xp dx ifadesinin mevcut olmas¬için gerek ve yeter

1
şart p > 1 olup bu durumda limit de¼
geri 1+p
dir. Sonuç olarak Soru 2 dikkate

al¬n¬rsa istenilen elde edilir.

3
 5. Lp UZAYLARI

SORU 1: (X) = 1 ve 0 < p < q 1 olsun. E¼

ger f fonksiyonu Lq uzay¬na

ait ise

kf kp kf kq

sa¼
glan¬r. Gösteriniz.

ÇÖZÜM 1: (X) = 1 ve 0 < p < q < 1 olsun. f 2 Lq için Lq Lp oldu¼

gu

bilindi¼
ginden f 2 Lp elde edilir.

r= q
p
> 1 olmak üzere 1r + 1s = 1 olacak şekilde s > 1 say¬s¬n¬seçelim. jf jp 2 Lr

ve 1 2 Ls oldu¼
gundan Hölder eşitsizli¼
gi yard¬m¬yla

p
Z
kf kp = jf jp d
Z
= jf jp :1d
Z 1
r
Z 1
s
pr s
jf j d 1d
Z 1
r
Z p
q p
pr q
= jf j d = jf j d = kf kq

elde edilir. q = 1 olmas¬durumunda ise

Z 1
p
Z 1
p
p p
kf kp = jf j d = (kf k1 ) d = kf k1 = kf kq

gerçeklenir.

SORU 2: f 2 L1 \ L1 olsun. Bu durumda

1
 (a) 1 < p < 1 için f 2 Lp dir.

(b) E¼
ger (X) < 1 ise lim kf kp = kf k1 sa¼
glan¬r. Gösteriniz.
n!1

ÇÖZÜM 2: (a) M = kf k1 olsun. Bu durumda aşa¼

g¬daki

jf jp = jf jp 1
jf j Mp 1
jf j

eşitsizli¼
gi 1 < p < 1 için f 2 Lp oldu¼
gunu göstermektedir.

(b) 8n 2 N için pn > 1 ve lim pn = 1 koşullar¬n¬ sa¼

glayan (pn ) pozitif reel
n!1

say¬lar dizisini dikkate alal¬m.

Z 1
pn
pn
kf kpn = jf j d
1
kf k1 [ (X)] pn

eşitsizli¼
ginden

lim sup kf kpn kf k1

sa¼
glan¬r. 0 < < M olmak üzere

E = fx 2 X : jf (x)j kf k1 g

ölçülebilir kümesi için (E) > 0 sa¼

glan¬r. (kf k1 )pn E jf jpn eşitsizli¼
ginden

1
(kf k1 ) [ (E)] pn kf kpn

ve 0 < < M için

kf k1 lim inf kf kpn

2
sa¼
glan¬r. Yani

kf k1 lim inf kf kpn

gerçeklenir. Dolay¬s¬yla

lim sup kf kpn kf k1 lim inf kf kpn

elde edilir. Bu ise lim kf kpn = kf k1 ve istenilen elde edilir.

n!1

SORU 3: (X; A; ) ölçü uzay¬ ve (X) = 1 olsun. f; g 2 L1 olmak üzere

hemen hemen her x için f (x) g (x) 1 ise bu durumda

Z Z
fd gd 1

dir. Gösteriniz.

p p
ÇÖZÜM 3: f ve g fonksiyonlar¬n¬n L2 uzay¬na ait olduklar¬ ve hemen
p p
hemen her x için f (x) g (x) 1 oldu¼
gu aç¬kt¬r. Hölder eşitsizli¼
gi kullan¬l¬rsa

Z Z p
p
1 = 1d f gd
Z p
1 Z 1
2 2
p 2
f d ( g)2 d

oldu¼
gu görülür.

3
 5.1 Ölçüsel Yak¬nsakl¬k

SORU 1: f : [a; b] ! R fonksiyonu diferensiyellenebilir fonksiyon olsun. E¼

ger
0 0
f türevi [a; b] aral¬g¼¬nda düzgün s¬n¬rl¬ ise f fonksiyonu Lebesgue anlam¬nda

integrallenebilirdir ve
Z
0
f d = f (b) f (a)
[a;b]

d¬r. Gösteriniz.

ÇÖZÜM 1: f : R ! R fonksiyonu diferensiyellenebilir ve 8x 2 [a; b] için

0
f (x) M olacak şekilde M > 0 sabitini dikkate alal¬m.
8
>
>
< f (a) + f 0 (a) (x a) ; x < a
f (x) =
>
>
: f (b) + f 0 (b) (x b) ; x > b

olarak tan¬mlans¬n. f fonksiyonu R üzerinde tan¬ml¬ve diferensiyellenebilir oldu¼

gu

kabul edilebilir.x 2 R için

1
fn (x) = n f x+ f (x)
n

ile tan¬ml¬ (fn ) diferensiyellenebilir fonksiyonlar dizisini dikkate alal¬m. Herbir

0
x 2 R için fn (x) ! f (x) sa¼
glan¬r. Ortalama de¼
ger teoremi kullan¬l¬rsa herbir

x 2 R için jfn (x)j M oldu¼

gu görülmektedir. Dolay¬s¬yla Lebesgue yak¬nsak-
0
l¬k teoremi dikkate al¬n¬rsa, f fonksiyonu [a; b] aral¬g¼¬nda Lebesgue anlam¬nda

1
integrallenebilir ve
Z Zb
0
f d = lim fn (x) dx (1)
n!1
[a;b] a

1
sa¼
glan¬r. u = x + n
de¼
gişken de¼
giştirmesi yap¬l¬rsa
8 b 9
Zb <Z Zb =
1
fn (x) dx = n f x+ dx f (x) dx
: n ;
a a a
8 1 9
>
<
b+ n
Z Z b >
=
= n f (u) du f (x) dx
>
: 1 >
;
a+ n a
8 1 1
9
>
<
b+ n
Z a+ n
Z >
=
= n f (x) dx f (x) dx
>
: >
;
b a
1 1
b+ n a+ n
R R
f (x) dx f (x) dx
b a
= 1 1 ! f (b) f (a)
n n

bulunur. (1) ifadesi yard¬m¬yla istenilen elde edilir.

SORU 2: (fn ) ölçülebilir fonksiyonlar¬n bir dizisi ve f : X ! R fonksiyon

olsun. 8 > 0 için

lim (fx 2 X : jfn (x) f (x)j g) = 0

n!1

sa¼
glans¬n. Bu durumda f fonksiyonu ölçülebilirdir. Gösteriniz.

ÇÖZÜM 2: (kn ) pozitif tamsay¬lar¬n artan dizisi öyle ki 8k > kn için

1 n
x 2 X : jfk (x) f (x)j <2
n

2
sa¼
glans¬n. 8n 2 N için

1
En = x 2 X : jfkn (x) f (x)j
n
T
1 S
1
kümesi ve E = En tan¬mlans¬n. Bu durumda 8m 2 N için
m=1 n=m
!
[
1 X
1
(E) En (En ) 21 m

n=m n=m

sa¼
glan¬p (E) = 0 olur. Ayr¬ca, e¼
ger x 2
= E ise bu durumda bir m 2 N vard¬r
S
1
öyle ki x 2
= En ve 8n m için
n=m

1
jfkn (x) f (x)j <
n

sa¼
glan¬r. Böylece x 2
= E için lim fkn (x) = f (x) ve hemen hemen heryerde fkn !

f sa¼
glan¬r. Bu ise f fonksiyonunun ölçülebilir olmas¬n¬gerektirir.