NOWOTWORY Journal of Oncology

2012, volume 62, number 2, 123–129

© Polskie Towarzystwo Onkologiczne
ISSN 0029-540X
Historia medycyny • Historia medicinae www.nowotwory.edu.pl

Wizyta Marii Skłodowskiej-Curie w Stanach Zjednoczonych

w 1921 roku

Joel O. Lubenau

Pierwotnym celem wizyty Marii Skłodowskiej-Curie w Stanach Zjednoczonych w 1921 roku było przyjęcie daru w po-
staci jednego grama radu. Podróż była też okazją do odwiedzenia amerykańskich instytucji akademickich i medycz-
nych, przedsiębiorstw produkujących rad oraz niektórych malowniczych zakątków kraju. Harmonogram podróży był
niezwykle napięty i wyczerpujący. Przewidywał 30 wizyt w miastach i miasteczkach na rozległych obszarach Stanów
Zjednoczonych, i to w ciągu zaledwie 46 dni. Ówczesne gazety bacznie śledziły podróż Marii Skłodowskiej-Curie. Do-
nosiły też niestety o o niepokojących szczegółach jej stanu zdrowia, o nierzadkich momentach słabości i wyczerpania.
Wedle tych relacji prasowych, w planie podróży poczyniono liczne zmiany, niektóre zamierzenia zostały odwołane,
a w pewnym momencie rozważano nawet przerwanie podróży przed czasem.

Marie Curie visits the United States in 1921

The primary purpose of Marie Curie’s visit to the United States in 1921 was to accept a gift of a gram of radium. The
trip also provided an opportunity for her to visit American academic, medical and government institutions, the plants
of the company that produced the radium, and some of the scenic sights of the country. A copy of her itinerary, its
rarity and significance only recently recognized, sets out a tight, exhausting schedule that called for 30 stops in towns
and cities across the United States in 46 days. Contemporary newspapers closely followed Curie’s travel reporting
her frequent bouts of exhaustion and medical details. The newspaper accounts show that, to accommodate Curie’s
frail health, numerous changes in the itinerary were made, some events were cancelled and, at one point, there was
consideration of terminating her trip ahead of schedule.

Nowotwory Journal of Oncology 2012; 62, 2: 123–129

Słowa kluczowe: Maria Skłodowska-Curie, Warren G. Harding, Marie Mattingly Meloney Brown, rad, karnotyt, Standard
Chemical Company, przemysł radowy w Ameryce
Key words: Marie Curie, Warren G. Harding, Marie Mattingly Meloney Brown, radium, carnotite, Standard Chemical
Company, American radium industry

Wstęp Geneza podróży

W maju 1921 roku Maria Skłodowska-Curie udała się
w podróż do Stanów Zjednoczonych, aby przyjąć dar od
kobiet Ameryki w postaci grama radu. Prezydent Warren G.
Harding wręczył jej Certyfikat Daru podczas wizyty w Białym
Domu. W wyprawie towarzyszyły jej córki, Irene i Eve. Pobyt
trwał sześć i pół tygodnia. W tym czasie Maria otrzymała
liczne zaszczyty, odwiedziła też wiele instytucji akademic-
kich i medycznych.
Początek historii wizyty Marii Curie jest dobrze udoku-
mentowany, zarówno przez nią samą, jak i w biografiach
pióra jej córki, Eve oraz Susan Quinn [1-3]. Marie („Missy”)
Mattingly Meloney Brown, redaktor naczelna czasopisma
dla kobiet The Delineator, wielokrotnie ubiegała się o prze-
prowadzenie wywiadu z Marią. Ich spotkanie zapoczątko-
wało serię zdarzeń inspirowanych przez Meloney Brown,
które zaowocowały zebraniem — w imieniu kobiet Ame-

Lititz, Stany Zjednoczone

123

ryki — 100 000 dolarów na zakup grama radu. Biały Dom
zaproponował, że będzie gospodarzem ceremonii, podczas
której prezydent Harding osobiście przekaże dar na ręce
pani Skłodowskiej-Curie.
Po dłuższych namowach Maria przystała na tę propozy-
cję oraz zaakceptowała plan podróży, który rozbudowano
do sześciu i pół tygodnia. Prosiła, aby w planie znalazły się:
wodospad Niagara, Nowy Jork, Wielki Kanion, Arizona oraz
zakłady w zachodniej Pensylwanii, w których przedsiębior-
stwo Standard Chemical Company wyprodukowało ofiaro-
wany jej gram radu. Przedsiębiorstwo to wyprodukowało
w sumie 72 gramy radu, co w tamtych czasach stanowiło
ponad połowę światowych zasobów [4]. Towarzyszyć jej
miały córki, Irene i Eve, pani Meloney Brown oraz lekarz,
Edward H. Rogers.
Curie wyruszyła z portu Le Havre we Francji rankiem
4 maja 1921 roku na pokładzie liniowca White Star Olympic,
siostrzanego statku słynnego Titanica (ryc. 1). Do Nowego
Jorku przybili po południu w środę 11 maja [5, 6].
Następnego dnia żona potentata Andrew Carnegie
wydała dla Marii lunch w ich posiadłości na rogu Piątej
Alei i 91 Ulicy [7]1. Znajomość Carnegie i Curie miała swój
początek w 1905 r., gdy Andrew Carnegie przyznał stypen-
dium młodemu amerykańskiemu lekarzowi zajmującemu
się radem, Williamowi Duane, na kontynuowanie badań pod
kierunkiem Piotra i Marii Curie. W 1907 r. Carnegie przekazał
do dyspozycji laboratorium Państwa Curie w Paryżu znaczą-
ce granty, pozwalające na wsparcie sześciu badaczy rocznie.
Ten przykład okazał się skuteczny — następne stypendia dla
laboratorium przekazane zostały m.in. przez Lazard Brothers
Bank czy Barona Henri’ego de Rothchilda [8].
W dniu 14 maja egzemplarz uaktualnionego planu po-
dróży Marii Skłodowskiej-Curie został wysłany przez Marie
Curie Radium Fund do prof. Williama J. Hollanda, kanclerza
1W rezydencji mieści się obecnie Cooper-Hewitt National Design Museum, które jest częścią Smithsonian Institution.
124
Rycina 1. Olympic był pierwszym z trzech
liniowców nowej klasy zbudowanych dla White
Star Line (później Cunard-White Star). Następne
były Titanic i Britannic. W 1912 r. Titanic zatonął
po zderzeniu z górą lodową, a w cztery lata
później Britannic poszedł na dno podczas
wojny. Olympic zakończył służbę w 1935 roku
(U.S. Library of Congress)
Uniwersytetu w Pittsburghu i dyrektora Carnegie Museum.
Ten plan znajduje się obecnie w archiwach Senator John
Heinz History Center w Pittsburghu [9].
Marie Skłodowska-Curie odwiedza
żeńskie college’e
Maria rozpoczęła swoją podróż po Ameryce od wizyty
w trzech żeńskich college’ach: Smith College, który nadał
jej swój pierwszy honorowy doktorat (ryc. 2) [10], Mt. Ho-
lyoke College [11] i Vassar College w Nowym Jorku. W tym
ostatnim wygłosiła przemówienie [12]. Było to jej pierwsze
publiczne wystąpienie w Stanach Zjednoczonych i jedyne
tak obszerne [13]. Powiedziała m.in.:
„Szczerze pragnę, aby niektóre z was podjęły pracę na-
ukową, a potem wytrwały w ambicji i determinacji, aby
w rezultacie — wnieść własny niepodważalny wkład
w postęp nauki”.
Odwiedziła jeszcze: Women’s Medical College of Pen-
nsylvania, gdzie przyznano jej honorowy doktorat nauk
medycznych, Bryn Mawr College, Wellesley College w Mas-
sachusetts (gdzie również otrzymała honorowy doktorat)
oraz Hunter College w Nowym Jorku, gdzie wygłosiła wykład
[14–17].
Nie ma pewności, czy odwiedziła dwa inne żeńskie
college’e: Radcliffe i Simmons. Eve Curie [2] twierdziła, że
tak, jednak wspomniane instytucje nie mają żadnych do-
kumentów, które mogłyby to potwierdzić [18, 19]. Według
gazety wydawanej przez Uniwersytet Harvarda, władze tych
college’ów brały udział w powitaniu Marii 20 czerwca 1921 r.
w Sanders Theater w Cambridge, Massachusetts [20].
W środę 18 maja Association of American University
Women (AAUW) wydało oficjalne przyjęcie dla Marii Skło-

dowskiej-Curie w Carnegie Hall w Nowym Jorku. Trzy i pół
tysiąca członków zebrało się na sali, aby ją powitać i wręczyć
2000 dolarów nagrody [21, 22].
Napięty i wyczerpujący harmonogram
Dr Ann M. Lewicki podczas doskonałego wykładu na
temat znaczenia wizyty Marii Skłodowskiej-Curie w Stanach
w 1921 roku, określiła jej podróż jako „wyjątkowo ściśle
zaplanowaną” oraz „wyczerpującą i trudną” [23]. Troskę
o słabe zdrowie Marii widać już od pierwszej strony planu
podróży. Program spotkania w Smith College zawierał udział
w nadzwyczajnym zebraniu absolwentów, po którym miało
nastąpić zwiedzanie szkolnych laboratoriów, przyjęcie oraz
występ studenckiego chóru na świeżym powietrzu. Prze-
widujący organizator dopisał przy tym punkcie notatkę:
„Jeśli Pani Curie będzie zmęczona, nie musi uczestniczyć
w śpiewaniu”.
Jej podróż przez Amerykę obejmowała 30 miejscowości
w ciągu zaledwie 46 dni.
W piątek 20 maja przyjechała na dworzec w Waszyng-
tonie, gdzie czekał na nią komitet powitalny. Tego dnia po
południu prezydent Warren G. Harding wręczył jej Certyfikat
Daru, zawierający informację o podarowaniu grama radu
[24]. Jeszcze tego samego dnia w planie podróży było spo-
tkanie na jej cześć w Muzeum Narodowym, które rozpoczęło
się o godzinie 21.
W dniach 21 i 22 maja zwiedzała państwowe laboratoria
i brała udział w oficjalnych uroczystościach [25]. Była zmę-
czona, ale doszła do siebie na tyle, by wywiązać się ze wszyst-
kich zobowiązań, w tym wziąć udział w kolacji wydanej na jej
cześć przez polskie poselstwo [26]. Rankiem 23 maja miała
udać się do Filadelfii. Zmęczenie wymusiło jednak zmianę
2Prywatny wagon nosił nazwę “Adventurer” i został zbudowany w 1913 r. dla finansisty z Nowego Jorku, Jamesa Coxa Brady’ego. Brady oddał go do dyspozycji
Marii Curie. Wagon wyposażony był w jadalnię z oknami panoramicznymi. Miał też cztery osobne apartamenty, dwie łazienki z prysznicami, kuchnię oraz
pomieszczenia dla obsługi [38].
Rycina 2. Smith College był pierwszym
z siedmiu żeńskich college’ów, jakie odwiedziła
Maria Skłodowska-Curie. Rektor William Neilson
towarzyszył jej podczas wręczania honorowy
doktoratu. (Smith College Archives)
planów. Została w Waszyngtonie [27]. W Woman’s Medical
College of Pennsylvania jej córka Irene przyjęła nadany
matce stopień naukowy i przekazała podziękowania [28–30].
Maria Skłodowska-Curie zjawiła się w Filadelfii tego sa-
mego dnia o późniejszej porze, w jakiś nadludzki sposób
odzyskawszy siły. Jeszcze tego wieczora ofiarowała dla Col-
lege of Physicians of Philadelphia piezoelektrometr wyko-
nany przez Piotra Curie. Państwo Curie posługiwali się nim
podczas badań nad radioaktywnością, które doprowadziły
do odkrycia polonu i radu [31–33].
Następnego dnia odwiedziła panią dziekan Woman’s
Medical College, dr Marthę Tracy, aby osobiście jej podzię-
kować (ryc. 3). Potem udała się do Welsbach Company w Glo-
ucester, New Jersey, gdzie ofiarowano jej 50 miligramów
mesothorium (rad-224) [34, 35]. Jeszcze tego samego wie-
czora odwiedziła Amerykańskie Towarzystwo Filozoficzne,
które przyjęło ją w poczet członków i przyznało Medal Johna
Scotta oraz nagrodę w wysokości 800 dolarów [36].
Miała jeszcze wygłosić wykład dla studentów w Bryn
Mawr College, ale była na to już zbyt słaba — wyręczyła
ją Irene [37]. Był to kolejny długi i męczący dzień. Późnym
wieczorem wsiadły do prywatnego wagonu dołączonego
do pociągu Pennsylvania Railroad2. Rankiem 25 maja Marie
Curie zjawiła się w Pittsburghu zupełnie wyczerpana.
Zbyt wiele gościnności
Lokalne gazety donosiły, że z powodu złego stanu zdro-
wia i zmęczenia będzie trzeba odwołać wizyty w zakładach
Standard Chemical Company w Pittsburghu i Canonsburgu,
tak jak całą planowaną podróż na zachód [39, 40].
Ponieważ czuła się już lepiej, zgromadzenie na Uniwer-
sytecie w Pittsburghu 26 maja, podczas którego otrzymała
125

Rycina 3. Żeński College Medyczny w Pensylwanii również przyznał
jej honorowy doktorat, jednak stan zdrowia nie pozwolił jej
uczestniczyć w ceremonii. Następnego dnia spotkała się natomiast
z Panią Dziekan, lekarką Martą Tracy. (Legacy Center, Drexel University
College of Medicine)
honorowy tytuł doktora praw, odbyło się, ale zostało skró-
cone do 15 minut. Po ceremonii delegacja polskich kobiet
i dzieci miała złożyć jej wizytę w Carnegie Music Hall — była
jednak już zbyt zmęczona. Irene i Eve przyjęły gości w jej
imieniu [41–43].
Natomiast później znalazła siły na odwiedzenie labora-
torium rafineryjnego Standard Chemical Company w Vana-
dium Building w Pittsburghu. Wizyta trwała półtorej godziny,
a „pośród retort i probówek Maria zdawała się nie pamiętać
o zmęczeniu” [42].
Podobnie było podczas zwiedzania zakładu przedsię-
biorstwa w Canonsburgu, na południe od Pittsburgha, na-
stępnego dnia, czyli 27 maja. Wyruszyła tam w towarzystwie
Irene oraz innych osób [43–45]. Przewodnikami byli: James
C. Gray, prezes przedsiębiorstwa oraz Louis F. Vogt, kierownik
zakładu. Było to dla niej najważniejsze wydarzenie podczas
całej podróży.
„Między ogromnymi zbiornikami, zawierającymi równo-
wartość 27 samochodowych cystern kwasu solnego, mi-
jając buchające parą pomieszczenia maszyn filtrujących
pod ciśnieniem, gdzie wznoszące się opary niemal unie-
możliwiały oddychanie, w dziale nasycania dwutlen-
kiem węgla, gdzie surowa ruda poddawana jest kąpieli
126
Rycina 4. Wizyta w zakładach radowych w Canonsburgu
w Pensylwanii. (U.S. National Institute of Standards and Technology)
w sodzie amoniakalnej; nawet w pomieszczeniu, gdzie
znajdowały się piece hutnicze, gdzie produkt uboczny
wanadu zlewany był do kadzi — wszędzie tam Pani
Curie zdawała się być zadziwiająco na swoim miejscu.
Z odkrytą głową, z kosmykami siwych włosów rozwiany-
mi wokół jej niecierpliwie zmarszczonego czoła, ubrana
w czerń, Pani Curie była w swoim żywiole. Od kiedy
przybyła do Ameryki, jeszcze nikt jej takiej nie widział.
Nikt nie mógł poradzić, że taka wizyta była o wiele bar-
dziej inspirująca i sprawiła jej większą przyjemność… niż
niejedno towarzyskie czy oficjalne przyjęcie, w którym
uprzejmie zgodziła się wziąć udział...
Była to znacząca manifestacja przewagi technicznego
i naukowego umysłu nad słabowitym i zmęczonym cia-
łem... (ryc. 4, 5) [45]”.
Na koniec wizyty otrzymała 3½-funtową próbkę „naj-
czystszej rudy karnotytu, jaka istnieje” [45].
28 maja miała w planie wizytę w Keystone Metals Re-
duction Company w Cheswick, gdzie dopiero zaczęto wy-
twarzać rad [46]. Udała się jednak do Nowego Jorku, aby
odwiedzić grób prezydenta Theodore’a Roosevelta i miej-
scowe laboratoria oraz wziąć udział w kolacji, wydanej przez
organizację polsko-amerykańską.
Wyczerpanie szybko jednak dało o sobie znać, prze-
niosła się więc do domu Meloney Brown, żeby odpocząć
w samotności. W dniu 29 maja ogłoszono, że wyprawa na

Zachodnie Wybrzeże została odwołana i Maria nie odwiedzi
kopalni karnotytu w Kolorado, a dalsza część wyprawy bę-
dzie skrócona [47]. W jednej z gazet pojawił się nagłówek:
„Zbyt wiele gościnności” [2].
Po odpoczynku u Meloney Brown Maria Skłodow-
ska-Curie udała się „na kilka godzin czystej przyjemności
— zwiedzanie laboratoriów radowych w Memorial Hospi-
tal” w Nowym Jorku, a następnie przeniosła się na Long
Island aby spędzić weekend w prywatnym domu [47–49].
W międzyczasie wykonano kontrolne badania krwi,
stwierdzono niedokrwistość i zalecono skrócenie zbyt
forsownej eskapady [50, 51].
Pierwszego czerwca wróciła do Nowego Jorku, aby
odebrać honorowy doktorat Uniwersytetu Columbia [52],
a 2 czerwca wyruszyła — tym razem już tylko odpocząć
— w stronę Wielkiego Kanionu [17].
Ostatni etap podróży
W poniedziałek 13 czerwca przybyła do Chicago. Dzień
później otrzymała honorowy doktorat tamtejszego Uniwer-
sytetu, a Amerykańskie Towarzystwo Chemiczne wręczyło
jej Medal Williama Gibbsa [53, 54]. Następnego dnia hono-
rowy tytuł przyznał jej Northwestern University. Wieczorem
wyruszyła nad wodospady Niagary [55].
Z powodu złego samopoczucia trzeba było odwołać
zaplanowane spotkania w Buffalo [56]. W sobotę 18 czerw-
ca Maria udała się do Bostonu [57]. W Cambridge, rektor
Uniwersytetu Harvarda A. Lawrence Lowell przewodniczył
przyjęciu w Sanders Theatre, na które przybyło ponad tysiąc
studentów i darczyńców funduszu radowego [58]. Maria
odwiedziła jeszcze jeden żeński college, Wellesley, który
nadał jej swój pierwszy honorowy stopień naukowy [59],
a 22 czerwca otrzymała honorowy doktorat Uniwersytetu
Rycina 5. Takie zdjęcie Marii Curie należy do
rzadkości — uśmiecha się na nim, a może
nawet śmieje (Canonsburg). (U.S. Library of
Congress)
Yale. W sumie, amerykańskie uczelnie przyznały jej dziewięć
honorowych tytułów naukowych [60].
Maria wróciła do Nowego Jorku na przyjęcie pożegnalne
i odpłynęła do Francji na pokładzie liniowca Olympic w so-
botę 25 czerwca. Był to 46 i zarazem ostatni dzień pobytu
w Ameryce [61]. Do portu w Cherbourg przybiła 2 lipca.
Powitali ją przedstawiciele władz i dzieci z kwiatami. „Od-
dział oficerów z wydziału dochodzeniowo-śledczego przejął
opiekę nad gramem radu ofiarowanym pani Curie przez
amerykańskie kobiety, i zabierze go do Paryża” [62].
Adieu
Wpłaty dla Marie Curie Radium Fund przewyższyły
sumę 100 000 dolarów na zakup radu. Dodatkowe środki
umożliwiły m.in. zakup mesothorium za 22 000 dolarów
i innych wartościowych rud za sumę 162 000 dolarów. Ko-
lejne 52 000 dolarów pozostawiono na koncie funduszu
w oczekiwaniu na kolejne dary i przyszłe zagospodarowanie.
Maria Skłodowska-Curie otrzymała 6884 dolarów w postaci
nagród [63] oraz zaliczkę w wysokości 50 000 dolarów od
amerykańskiego wydawcy za biografię Piotra Curie [64].
Posłowie
W listopadzie 1996 roku natknąłem się na program
podróży Marii Skłodowskiej-Curie do Ameryki z 1921 r.,
przechowywany w bibliotece Towarzystwa Historycznego
Zachodniej Pensylwanii w Centrum Historycznym Senatora
Johna Heinza w Pittsburghu. Kopia tego programu przeleża-
ła w mojej szufladzie aż do 2011 roku, kiedy to wspomniałem
o nim dr. Richardowi F. Mouldowi (tab. I). Stwierdził on, że nie
był świadom istnienia jakiejkolwiek kopii tego dokumentu
i zasugerował, że trzeba to opisać. Postanowiłem wzbogacić
suchy plan podróży sprawozdaniami z ówczesnej prasy.
127
Tabela I. Trasa Marii Skłodowskiej podczas wizyty w Stanach Zjedno­ dla mnie kopie artykułów poświęconych wizycie Marii Skło-
czonych w 1921 roku (wg planu opatrzonego datą 14 maja 1921 roku) dowskiej-Curie. Niezmiernie pomocni byli dla mnie również
Nowy Jork bibliotekarze i archiwiści z następujących instytucji: Bryn Mawr
Springfield w stanie Massachusetts College, Carnegie Library of Pittsburgh Pennsylvania Depart-
Northampton w stanie Massachusetts (Smith College) ment, Drexel University College of Medicine, Grand Canyon
South Hadley w stanie Massachusetts, (Mt. Holyoke College) National Park, Harvard University Radcliffe Institute, Hunter
Poughkeepsie w stanie Nowy Jork (Vassar College) College, Mt. Holyoke College, Senator John Heinz History Cen-
Nowy Jork ter, Simmons College, Smith College, The College of Physicians
of Philadelphia, University of Pittsburgh, Vassar College oraz
Waszyngton
Wesleyan College.
Mt. Vernon w stanie Wirginia
Filadelfia w stanie Pensylwania Joel O. Lubenau BCE, MS
Bryn Mawr w stanie Pensylwania (Bryn Mawr College) 89 South Heck Road
Gloucester w stanie New Jersey Lititz
PA 17543-8560
Filadelfia w stanie Pensylwania
USA
Sewickley w stanie Pensylwania
Pittsburgh w stanie Pensylwania Otrzymano: 8 listopada 2011 r.
Canonsburg w stanie Pensylwania Przyjęto do druku: 24 listopada 2011 r.
Cheswick w stanie Pensylwania (według Planu Podróży: „Nowy
zakład na przedmieściach”) Piśmiennictwo
1. Curie M. Pierre Curie. New York: The MacMillan Company, 1923.
Nowy Jork 2. Curie E. Madame Curie. Tłum.Vincent Sheehan. Garden City: Country
Dayton w stanie Ohio Life Press, 1937.
3. Quinn S. Marie Curie A Life. New York: Simon & Schuster, 1995.
Chicago w stanie Illinois 4. Anon. The Story of Radium. The New York Times 15, maja 1921.
Wielki Kanion w stanie Arizona 5. Anon. Mme. Curie Sails to Receive Radium Gift. The New York Times,
5 maja 1921.
Los Angeles w stanie Kalifornia 6. Seabrook WR. Madame Curie, Though Seasick, Discusses Radium and
Faces Cameras as Vessel Docks. The Denver Post, 12 maja 1921.
Pasadena w stanie Kalifornia
7. Anon. Radium Not a Cure for Every Cancer. The New York Times,
Salt Lake City w stanie Utah 13 maja 1921.
8. Boudia S. An Inspiring Laboratory Director, Marie Curie and Women in
Chicago w stanie Illinois
Science. Chemistry International 2011; 33: 12-15.
Buffalo w stanie Nowy Jork 9. Harwood A. letter dated May 14, 1921 to Dr. Holland. Holland pa-
pers, Box #4, Senator John Heinz History Center Library & Archives,
Wodospad Niagara w stanie Nowy Jork Pittsburgh.
Boston w stanie Massachusetts 10. Anon. Smith College Gives Degree to Mme. Curie. New York Times,
14 maja 1921.
Wellesley w stanie Massachusetts (Wellesley College) 11. Anon. Madam Curie in the Valley. Holyoke Transcript, 14 maja 1921.
New Haven w stanie Connecticut 12. Anon. Mme. Curie Here. Vassar Miscellany News, 18 maja 1921.
13. Mould RF. Radium History Mosaic. Nowotwory J Oncol 2007; 57: supl. 4.
Nowy Jork 14. Anon., Mme. Curie Pays Surprise Visit to Hunter. Hunter College Bulletin,
26 maja 1921.
15. Anon. Mme. Curie Pays Surprise Visit to Hunter College. New York
Evening World, 19 maja 1921.
16. Anon. Scientists’ Medal Given Mme. Curie. The New York Times, 20 maja
Wynika z nich niezbicie, że stan zdrowia okazał się decydu-
1921.
jącym czynnikiem kształtującym trasę i program tej podró- 17. Anon. Mme. Curie to Start West. The New York Times, 31 maja 1921.
ży. Niemniej, wizyta Marii Skłodowskiej-Curie okazała się 18. Informacja ustna od Ellen M. Shea, Schlesinger Library on the History
of Women in America, Radcliffe Institute, Harvard University, 6 wrze-
sukcesem: „Była niezwykłym popisem władzy technicznego śnia 2011.
i naukowego umysłu nad słabym i umęczonym ciałem” [45]. 19. Informacja ustna od Jasona Wooda, Archivist and Digital Assets Libra-
rian, Simmons College Archives, 6 września 2011.
20. Anon. To Extend Welcome to Madame Curie. The (Harvard) Crimson,
Podziękowania 17 czerwca 1921.
21. Anon. Great Audience Honors Mme. Curie. New York Evening World,
Szczególne podziękowania należą się Richardowi F. Mo- 19 maja 1921.
uldowi, który zwrócił moją uwagę na unikatowy charakter 22. Anon. Mme. Curie Given Memorial Prize. New York Telegraph, 19 maja 1921.
23. Lewicki AH. Marie Sklodowska Curie in America, 1921. Radiology 2002;
egzemplarza programu podróży Marii Skłodowskiej-Curie
223: 299-303.
z 1921 roku i zasugerował, że zasługuje on na wnikliwsze 24. Anon. Radium Presented to Madame Curie. The New York Times,
poznanie. James T. Herron, Jr. z Canonsburga w Pensylwa- 21 maja 1921.
25. Anon. Mme. Curie at Dedication. The New York Times, 22 maja 1921.
nii udostępnił fotografie i inne materiały dotyczące wizyty 26. Anon. Marie Curie to Return Here. New-York Tribune, 23 maja 1921.
w Canonsburg z kolekcji swojej i jego ojca. Jestem szczególnie 27. Anon. Mme. Curie Ill; Daughter Here to Take Honors. (Philadelphia)
Evening Public Ledger, 23 maja 1921.
zobowiązany za to, że przejrzał niezliczone rolki mikrofilmów 28. Anon. University Honors Madame Curie. Weekly Magazine of the Uni-
z wydawanego w Canonsburgu The Daily Notes i wydrukował versity of Pennsylvania 19: 31, 27 maja 1921.

128
29. Anon. Honors for Mme. Curie Received by Daughter. The New York 50. Anon. Mme. Curie’s Blood is Under Analysis. The (New York) Evening
Times, 24 maja 1921. World, 30 maja 1921.
30. Anon. (artykuł wstępny bez tytułu) Bulletin of the Woman’s Medical 51. Anon. Mme. Curie’s Breakdown Not Due to Radium Rays. New-York
College of Pennsylvania, 72: 2. Tribune, 31 maja 1921.
31. Anon. Marie Curie Ill, Honored by Proxy. The (New York) Evening World, 52. Anon. Columbia to Award Degrees to 2,457. The New York Times, 1
24 maja 1921. czerwca 1921.
32. Hicks RD. Bringing Physics to Physicians. Rittenhouse, 2009; 23: 1. 53. Gray JC list do Mrs William Brown Meloney z 9 lutego 1921 (Gray był
33. Lubenau JO. Pierre Curie’s piezo-electrometer & Robert Abbe’s scrap- prezesem Standard Chemical Company) Holland papers, Box #41,
book at the College of Physicians in Philadelphia. Nowotwory J Oncol Senator John Heinz History Center Library & Archives, Pittsburgh, PA.
2012 — w druku. 54. Anon. Marie Curie Plans to Visit Carnotite Mines of Colorado. Denver
34. Anon. Offer to Equip Mme. Curie With $42,000 Workshop. The (New Post, 12 maja 1921.
York) Evening World, 25 maja 1921. 55. Dorman R. Rocky Mountain Railroads, The Rio Grande Southern. Santa
35. Anon. Rare $5,000 Chemical Given to Mme. Curie at Glouscester, N.J. Fe: R. D. Publications, 1999.
New-York Tribune, 25 maja 1921. 56. Bruyn K. Uranium Country. Boulder: University of Colorado Press, 1955.
36. Notes and Correspondence, Madame Curie Receives Gram of Radium 57. Chenoweth WL. Radium-Southwestern Colorado’s First Uranium Boom.
and Many Honors. The Journal of Industrial and Engineering Chemistry The Mountain Geologist 48: 1, 23 stycznia 2011.
13, 1 czerwca 1921. 58. Anon. Load Honor on Mme. Curie. (Philadelphia) Evening Public Ledger,
37. Anon. Mademoiselle Curie Speaks Before Large Audience. The (Bryn 14 czerwca 1921.
Mawr) College News, 7: 28, 1 czerwca 1921. 59. Anon. Presentation of the Gibbs medal to Mme. Curie. Chemical and
38. Beebe L. Mansions on Rails. Berkeley: Howell-North, 1959. Metallurgical Engineering 24:1132-1140, 29 czerwca 1921.
39. Anon. Mme. Curie’s Visit Here on Friday is Reported Cancelled The 60. Anon. Northwestern Confers Degrees. The New York Times 16 czerwca
(Canonsburg) Daily Notes, 25 maja 1921. 1921.
40. Anon. Visit Depends In Her Health. The (Canonsburg) Daily Notes 61. Anon. Mme. Curie Again Ill. The New York Times, 17 czerwca 1921.
26 maja, 1921 62. Anon. Mme. Curie in Boston. New York World, 19 czerwca 1921.
41. Anon. Pitt Degree Conferred on Mme. Curie. The (Pittsburgh) Gazette 63. Anon. Lowell Lauds Mme. Curie. The New York Times, 21 czerwca 1921.
Times, 27 maja 1921. 64. Anon. Award Mme. Curie a Wellesley Degree. New York Times, 21
42. Anon. Mme. Curie Again Honored. New York Times 27 maja 1921. czerwca 1921.
43. Lubenau JO. Standard Chemical Company, Marie Curie, and Pittsburgh. 65. Anon. Angell Inaugurated at Yale Graduation. The New York Times, 23
Jefferson College Times 38:1 marca 2005. czerwca 1921.
44. Anon. Mme. Curie Sees World’s Largest Radium Works. The (Canonsburg) 66. Anon. Olympic Departs With 2,023 Aboard. The New York Times 26
Daily Notes 27 maja 1921. czerwca 1921.
45. Anon. Mme. Marie Curie Inspects Big Radium Factory at Canonsburg. 67. Anon. Mme. Curie Reaches France; Children Bring her Flowers. New
The Pittsburgh Sun 28 maja 1921. York Tribune, 3 czerwca 1921
46. Roush, GA & Butts A. The Mineral Industry Its Statistics, Technology and 68. Meloney MM. list do Dr. Hollanda z 11 czerwca 1921, Holland papers,
Trade During 1921 Vol. 30. New York: McGraw-Hill Book Company, 1922. Box #41, Senator John Heinz History Center Library & Archives, Pitts-
47. Anon. Mme. Curie, Worn Out, Gives Up Coast Trip. New-York Tribune, burgh, PA.
29 maja 1921. 69. Goldsmith B. Obsessive Genius. New York: W.W. Norton & Co., 2005.
48. Anon. Memorial Hospital Greets Mme. Curie. New York Times, 29 maja 1921. 70. Anon., Mme. Curie Finds America a Marvel. The New York Times, 25
49. Anon. Mme. Curie Has Restful Day. The New York Times, 30 maja 1921. czerwca 1921.

129