अध्माम एक

शोध ऩरयचम

बाषा भानवीम वस्तु हो । भानवीम सम्ऩत्ति बाषा भानवीम अनुबव य अनुब ुतत सम्रेषणको गततरो
य घततरो भाध्मभ हो । जसरे व्मत्ति, सभाज य सभ्मताराई गरयभाभम फनाउन फर ऩुमााोोउछ ।
सभाज य बाषा व्मत्तिको ऩुयक बएकोरे बाषा य सभाज अन्मोन्मात्तित सम्फन्ध याख्दछन् । बाषा
त्तशऺण बाषषक तसऩहरुको त्तशऺण हो । रबावकायी ढॊ गरे बाषा त्तशऺण गनाका रातग बाषा ऩाठ्यक्रभ
अनुरूऩ बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको तनभााण य षवकास गरयन्छ । सो ऩाठ्यऩुस्तकभा षवद्याथॉहरुको रुत्तच ,
ऺभता, स्तय, तथा उनीहरुको बाषषक ऩृष्ठबूतभ अनुरूऩको नभुना अभ्मास याखेको हुन्छ। बाषा
ऩाठ्यक्रभरे याखेका उद्देश्म तह अनुरूऩ उऩमुि तथा याम्रा बएऩतन बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना
अभ्मासको सभुत्तचत रमोग हुन नसकेभा बाषषक तसऩहरु राप्त हुन सक्दै नन् य बाषा ऩाठ्यक्रभरे तोकेका
उद्देश्महरु ऩतन ऩुया हुन सक्दै नन् । अत् बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा यात्तखएका नभूना अभ्मासको बूतभका
भहत्वऩूण ा हुन्छ ।

बाषा ऩाठ्यक्रभ बाषाका तसऩहरु सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइको षवकास गने उद्देश्मरे तनभााण
गरयएको मोजनाफद्ध दस्तावेज हो । बाषा ऩाठ्यक्रभ कुनै ऩतन तह वा कऺाका रातग बाषा त्तशऺण गना
वा रत्तऺत बाषाका तसऩ य सभझहरु स्तय अनुकुर षवकास गनाका रातग तनभााण गरयने तनदे शनात्भक
केत्तन्ित यहन्छ । बाषा करा य तसऩसॉग सम्फद्ध अभ्मासऩयक षवषम हो । मसथा अन्म षवषमका
ऩाठ्यक्रभ य बाषा ऩाठ्क्क्रभ तनभााण गदाा तबन्नता ल्माउनु अतनवामा छ । एकाततय बाषा तसकाइ तसद्धान्त,
षवद्याथॉको रुत्तच, स्तय, तह, आवश्मकता, रमोजन, तसकाइको रकृतत जस्ता कुयाहरुराई बाषा ऩाठ्यक्रभ
तनभााणभा ध्मान ददइन्छ बने अकााततय ऩाठ्यक्रभ तनभााणका सॊ गदठत ढाचाभा ऩतन ध्मान ददनै ऩछा ।

बाषा ऩाठ्यक्रभ उद्देश्मानुरूऩ त्तशऺण गनाका रातग तमाय गरयएका साभग्री नै बाषा ऩाठ्यऩुस्तक
हुन ् । बाषा ऩाठ्यऩुस्तक तनत्तित तह य कऺाका रातग तनभााण गरयन्छ । बाषा ऩाठ्यऩुस्तक बाषा
त्तशऺणका आतधकारयक य भहत्त्वऩूण ा साभग्री भातनन्छ । बाषषक तसऩको षवकासभा केत्तन्ित बाषा
ऩाठ्यऩुस्तकभा ऩाठ्यक्रभ अनुरूऩका बाषषक ऩऺहरुराई षवद्याथॉको स्तय, अनुबव, रुत्तच, ऺभता आददभा
ध्मान ददई तमाय ऩारयएको हुन्छ । मस्ता ऩुस्तक षवद्याथॉको भात्र ऩेवा होइन मसरे त्तशऺकराई सभेत
के ऩढाउने, कसयी ऩढाउने, कस्ता अभ्मास सॊ रग्न गयाउने बन्ने सम्वन्धभा स्ऩष्ट तनदे शन गये को हुन्छ ।

1
 बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको आन्तरयक वा रात्तऻक ऩऺ अन्तगात ऩने नभुना अभ्मास बाषषक तसऩको
षवकास गयाउन सक्ने हुन ु ऩदाछ हुन त सफै नभुना अभ्मासका सफर ऩऺ भात्रै नहुन सक्छन् । गहन
ा ऩऺ ऩतन बेषटन्छन् मद्यषऩ कुन तहका रातग नभुना अभ्मास
रूऩभा अध्ममन गने हो बने धेयै दुफर
तनभााण गरयएको हो सो तहका रातग रुत्तचऩूण ा भनोयञ्जनात्भक एवभ् व्मावहारयक ऩतन हुन ु ऩदाछ । बाषा
ऩाठ्यक्रभरेव्मावहारयक य तसजानशीरता, ताषकाक जस्ता ऩऺको षवकासभा सहमोग ऩु¥माॉउछ । तसथा
बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको राण भातनने नभुना अभ्माससम्फत्तन्धमसअत्तघ नै केही अध्ममन अनुसन्धान बएका
छन् । मसै तसरतसराभा कऺा दशको वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तक मस वषा ऩूणत
ा मा नमाॉ य
नौरो बएकारे मसभा रमुि नभुना अभ्मासको अध्ममनभा मो शोध केत्तन्ित यहे कोछ ।

सभस्मा कथन

अनुसन्धानका रातग छनौट गरयएको कुनै ऩतन षवषमवस्तुराई सभस्माका रूऩभा रस्तुत गयीन्छ
। अनुसन्धानको षवषमवस्तु सम्फत्तन्धत अनुसन्धानको सभस्मा हो । अत् तोषकएको शीषाकको
साऩेऺताभा यहे य बन्दा कऺा दशको वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासको
अध्ममन नै मस शोधको सभस्माका रूऩभा यहे को छ । नेऩारी बाषा षवद्यारमभा तल्रो तहदे त्तख उच्च
तहसम्भ त्तशऺाको भाध्मभको रूऩभा रमोग हॉोुदै आएको दे त्तखन्छ । अन्म षवषमबन्दा बाषा षवषमका
अभ्मासभा तबन्नता हुन ु ऩदाछ य तबन्नता ऩाइने ऩतन गदाछ । नेऩारी षवषमको त्तशऺण तसकाई रषक्रमाभा
उऩमोगभा आउने नभुना अभ्मासरे षवद्याथॉ रगामत त्तशऺकका रातग ऩतन भूल्माब्कनको साधनको काभ
गये को हुन्छ । नभुना अभ्मासको उऩमुि फाॉडपाड य तभल्दा तारभेररे रस्तुततभा सभेत सयरता
आउॉछ ।

रस्तुत शोधऩत्र ऩाठ्यक्रभ षवकास केन्ि सानो दठभी बिऩुयद्वाया २०७३ भा कऺा दशको नेऩारी
षकताफभा सभाषवष्ट नभुना अभ्मासको अध्ममनभा केत्तन्ित यहने छ । बाषा ऩाठ्यक्रभरे तोकोका उद्देश्म
अनुरूऩ बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा अभ्मास यात्तखनु ऩदाछ । बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा छनोट गरयएका षवषम
वस्तुरे षवद्याथॉको ऻान, तसऩ य ऺभताको षवकास गयाउन सऺभ बए नबएको तनक्र्माोैर अभ्मासद्वाया
गरयन्छ । ती अभ्मास षवधा अनुरूऩ छन् षक छै नन्, बाषा ऩाठ्यक्रभरे तोकेका उद्देश्म, षवषमवस्तु , ऺेत्र,
रकृतत अनुरूऩ छन् षक छै नन् ? नभुना अभ्मासको छनोट के कसयी गरयएकोछ ? षवद्याथॉको स्तय
अनुरूऩ छत्तन्क/छै नन् ? सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइ तसऩको तारभेर हुनेगयी नभुना अभ्मास

2
यात्तखएको छ षक छै न ? बन्ने जस्ता कुयाहरुको अध्ममन गने ध्मेमरे रस्ताषवत शीषाकको छनोट
गरयएको हो । अत् तनधाारयत शीषाक अन्तगात यहे य अध्ममनका सभस्माहरुराई तनम्न रूऩभा रस्तुत
गयीएकोछ ।

क) कऺा दशको नेऩारी बाषा ऩाठ्यक्रभरे तोकेका उदे श्म अनुरूऩ नभुना अभ्मास छत्तन्क छै नन् ?

ख) कऺा दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा तनधाायीत षवधाको रकृतत अनुरूऩ नभुना अभ्मास छ षक
छै न ?

अध्ममनको उद्देश्म

हारसम्भ उि सभस्माभातथ कसैरे अध्ममन गये को ऩाइन । तसथा उऩमुि सभस्मा सभाधानका
रातग तनम्न उद्देश्म तनधाायण गरयएको छ्

क) कऺा दशको नेऩारी बाषा ऩाठ्यक्रभको उद्देश्म अनुरूऩताका आधायभा कऺा दशको वताभान
नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकका नभुना अभ्मासकोअध्ममन गनुा,

ख) कऺा दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकका नभुना अभ्मासको षवधाको रकृततका आधायभा वगॉकयण
गयी अध्ममन गनुा

अध्ममनको औत्तचत्म य भहत्व

रस्ताषवत अध्ममनरे बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा यहे का नभुना अभ्मासको त्तस्थततको जानकायी

गयाउनुका साथै बाषा ऩाठ्यऩुस्तक रमुि नभुना अभ्मासभा सफर य दुफर
ा ऩऺ सभेत ऩषहल्माई सोही
कुयाभा ध्मान ददइ बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको तनभााण गनाभा सहमोग ऩुमााऩएको छ । भूरत् कऺा दशको
नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकतबत्र अभ्मासहरुरे षवद्याथॉको यचनात्भक तसऩ षवकासराई रस्पुटन गनुक
ा ा साथै
स्तय अनुरूऩको वणाषवन्मासगत शब्दको चमन गयी रुत्तच अनुरूऩको तसजानात्भक, रमोगात्भक अभ्मास
तथा व्माकयणका कोषटहरु यहे का छन् ।

बाषा ऩाठ्यऩुस्तकका नभुना अभ्मासरे षवद्याथॉको स्तयीमता य बाषषक तसऩ षवकासका रातग
सशि बूतभका खेरेको हुन्छ । मस अध्ममनरे ऩाठ्यऩुस्तकका फाये भा सभेत जानकायी रदान गने छ
। साथै त्तशऺक षवद्याथॉ, ऩाठ्यऩुस्तकका रेखक, सम्ऩादक, बाषा शास्त्री रगामत अनुसन्धानकतााका रातग

3
सभेत उऩमोगी हुनेछ । अन्तत् सभमानुकूर ऩाठ्यक्रभ, ऩाठ्यऩुोूस्तक ऩरयवतान तथा ऩरयभाजान गनाका
तनतभि रस्ताषवत अध्ममन तनकै भहत्ववऩूण ा हुनेछ ।

अध्ममनको ऩरयसीभा

रस्तुत शोध ऩत्र तनम्न षवषम य दामया तबत्र यहे य अध्ममन÷अनुसन्धानराई अगातड फढाइएकोछ ।

क) रस्तुत अध्ममन कऺा दशको वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तक (२०७४) भा सीतभत

यहे कोछ ।

ख) मो अध्ममन सो ऩाठ्यऩुस्तकको नभुना अभ्माससॉग भात्र केत्तन्ित यहे कोछ ।

ग) उि अध्ममन नभुना अभ्मासको शब्द बण्डाय, व्माकयण, षवधागत रश्नका रकाय तथा बाषषक
ऩऺको षवश्लेषणभा आधारयत यहे कोछ ।

शोधऩत्रको रूऩये खा

रस्तुत शोधऩत्रराई ऩाॉच अध्मामभा षवबाजन गरयएको छ मसको षववयण तनम्नानुसाय यहे कोछ ो्

अध्माम एक् शोध ऩरयचम

अध्माम दुई् ऩूवक

ा ामाको सभीऺा य नभुना अभ्मासकोसैद्धात्तन्तक रूऩये खा

अध्माम तीन् अनुसन्धान षवतध य रषक्रमा

अध्माम चाय् कऺा दशको नेऩारी ऩुस्तकको नभुना अभ्मासको षवधागत षवश्लेषण

अध्माम ऩाॉच सायाॊश , तनष्कषा य सुझाव

4
 अध्माम दुई

ऩूवक
ा ामाको सभीऺा य सैद्धात्तन्तक रूऩये खा

ऩूवक
ा ामाको सभीऺा

शोधकामा गने उद्देश्म जुन षवषमभा यात्तखएको छ त्मसैसॉग सम्फत्तन्धत षवषमभा त्मसबन्दा अत्तघ
बएका अध्ममन, अनुसन्धान, रेख, यचना, षटऩोट जस्ता राप्त बएसम्भका साभग्रीको सभीऺा नै ऩूवक
ा ामाको
सभीऺा हो । ऩूवक
ा ामाको सभीऺारे गदाा शोधाथॉराई सैद्धात्तन्तक ऩृष्ठबूतभको जानकायी हुन्छ ।
सम्फत्तन्धत षवषमभा के कस्ता सभस्मा छन् । ततनीहरुको अवगत हुन्छ, अध्ममनभा ऩुनयावृत्तिको
सम्बावना हट्छ य सम्फत्तन्धत षवषमभा गहन अध्ममन गयी अनुसन्धान कामाराई अत्तघ फढाउन सहमोग
ऩुग्दछ ।

बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको एक भहत्वऩूण ा ऩऺ नभुना अभ्मास हो । बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा हये क

ऩाठको अन्त्मभा नभुना अभ्मास यात्तखएको हुन्छ । अन्म षवषमबन्दा बाषा ऩृथक षवषम य ऺेत्र बएकारे
सोही अनुरूऩ नभुना अभ्मासको तनधाायण गये को हुन्छ । बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा नभुना अभ्मास
सम्फत्तन्धअध्ममन त्मतत धेयै बएको छै न । रस्तुत शोधऩत्रको शीषाकसॉग सम्फत्तन्धत मस अत्तघका
अध्ममन अनुसन्धानको सभीऺा तनम्नानुसाय गरयएकोछ ।

ऩौडेर (२०५४) द्वाया भाध्मतभक तह (कऺा ९य १०) को नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि
नभुना अभ्मास एक षवश्लेषणत्भक अध्ममन, गरयएको ऩाइन्छ । मसभा नभुना अभ्मासको ऩाठ्यक्रभ
अनुरूऩ अध्ममन गदाा षवद्याथॉको रुत्तच , ऺभता अनुरूऩ तुरनात्भक अध्ममन गनु,ा सफर य दुफर
ा ऩऺ
ऩषहल्माई सुधायका रातग सुझाव ददनु जस्ता उद्देश्महरु यात्तखएको ऩाइन्छ । ती उद्देश्महरु ऩुया गना
ऩुस्तकारमीम षवतधराई भुख्म रूऩभा उऩमोग गयी षवधाको ऩाठ अनुरूऩ अभ्मास यात्तखनुऩने तसजानात्भक
अभ्मासभा जोड ददनु ऩने य दुवै कऺाका ऩाठ्यऩुस्तकभा जोड ददई तनधाायण गनुऩ
ा नेजस्ता तनष्कषा
तनकातरएको छ ।

ढकार (२०५८) द्वाया “कऺा छ को नेऩारी षकतावभा रमुि व्मकयण नभुना षवश्लेषणात्भक
अध्ममन” गये को ऩाइन्छ । मसभा कऺा छ का षवद्याथॉहरुको स्तय अनुरूऩ व्माकयणको अध्ममन गनुा

5
षवधाको रकृतत अनुरूऩ व्माकयण अभ्मासको अध्ममन गनुा फहुबाषी ऩृष्ठबूतभ अनुरूऩ अध्ममन गनुा जस्ता
उद्देश्मभा केत्तन्ित बएय अध्ममन गरयएको छ । कऺा छको ऩाठ्यक्रभ य ऩाठ्यऩुस्तकराई भुख्म
आधाय फनाई गरयएको उि शोधकामाफाट बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रश्न स्तयमुि हुनऩु ने , रश्नहरुरे
व्माकयणका सफै

ऩऺराई सभेट्नु ऩने फहुबाषी ऩृष्ठबूतभराई ध्मान ददई व्माकयणको अभ्मास सभेषटनु ऩने जस्ता
तनष्कषा तनकातरएको छ ।

अमाार (२०५९) द्वाया “कऺा नौको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा सभाषवष्ट नभुना अभ्मासको
अध्ममन” गरयएको छ । मसभा कऺा नौ भा नेऩारी ऩुस्तकको षवधा अनुरूऩ नभुना अभ्मासको
अध्ममन गनु,ा उि ऩुस्तकभा अभ्मासको उऩमुिताको अध्ममन गनुा सफर दुफर
ा ऩऺ ऩषहल्माई सुझाव
ददनु जस्ता उद्देश्महरु यात्तखएको छन् । राथतभक स्रोत अन्तगात सम्फत्तन्धत तहको ऩाठमक्रभ
ऩाठ्यऩुस्तकराई तरइएको छ बने षवतबन्न शोध रततवेदनहरुराई दद्वतीमक स्रोत साभग्रीका रूऩभा तरई
अध्ममन गरयएको छ । मसभा ऩाठ्यऩुस्तक षवधा अनरूऩ अभ्मास यात्तखनु ऩने षवषमगत सैद्धात्तन्तक
ऩऺराई भात्र नबई व्मवहारयक ऩऺराई ध्मान ददएय रस्तुत गनुा ऩदाछ बन्ने कुयाभा जोड ददइएको छ
।

खनार (२०६३) द्वाया “कऺा छ को हाम्रो नेऩारी षकताव य सयर नेऩारी िङ्ो्खराभा रमुि
नभुना अभ्मासको तुरनात्भक अध्ममन” गरयएको छ । मसभा षवद्याथॉको रुत्तच , उभेय अनुरूऩ अभ्मासको
अध्ममन गनुा ऩाठ्यक्रभ अनुरूऩ अध्ममन गनु,ा बाषषक तसऩगत आधायभा अध्ममन गनुा जस्ता भुख्म
आधाय फनाई गरयएको उि अध्ममनफाट रमोगात्भक तसजानात्भक अभ्मासराई जोड गनुा ऩने , षवद्याथॉको
उभेय, रुत्तच अनुकुरको अभ्मास ऩाठ्यक्रभ ऩरयवतान तपा सचेत यहनु ऩने तनष्कषा तनकातरएको छ ।

फयार (२०७२) द्वाया “कऺा छको नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासको
तुरनात्भक अध्ममन” गरयएको छ । मसभा षवद्याथॉको रुत्तच य उभेयराई ख्मार गये य नभुना अभ्मासको
अध्ममन अध्माऩन गयाउनु ऩने , सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइभा आधारयत नभुना अभ्मासराई
सभानुऩाततक रूऩभा यात्तखनु ऩने , सॊ त्तऺप्त उियात्भक रश्नहरु अतधक याख्नुको सट्टा ितु तरेखन, अनुरेखन
तथा षववेचनात्भक रकृततका रश्नहरु सभेत सभावेश गयाइनु ऩने जस्ता तनष्कषा तनकातरएको छ ।

6
 ढु ब्गाना (२०७३) द्वाया “कऺा नौको वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना
अभ्मासको अध्ममन” गरयएको छ । मस अध्ममनभा बाषा ऩाठ्यक्रभ अनुरूऩताका आधायभा कऺा नौको
ऩरयवततात नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको तुरनात्भक षवष्रेषण गनुा नभुना अभ्मासको षवधाको रकृततका
आधायभा वगॉकयण गयी षवष्रेषण गनुा य नभुना अभ्मासको सफर य दुफर
ा ऩऺ केराई उऩमुि सु ́ोाव
रस्तुत गनुा जस्ता उद्देश्म याखेय ऩुस्तकारषमम षवतधको रमोग गये य अध्ममन गरयएको छ । उि
अध्ममनफाट षवद्याथॉहरुको

उभेय य रुत्तचराई ध्मान ददएय अभ्मासहरु याख्दा तसजानात्भक य षवश्लेषणत्क रकृततका रश्नहरु
सभावेश गरयनु ऩने शब्द बण्डायको षवकास गनाका रातग यात्तखएका ऩमाामवाची, षवऩयीताथॉ, अनेकाथॉ,
ितु तसभतबन्नथॉ आदद छु ट्याएय ऩमााप्त भात्राभा सभावेश गनुऩ
ा ने जस्ता सुझावहरु रस्तुत गरयएको छ ।

मस रकाय त्तशऺा शास्त्र सॊ कामको नेऩारी त्तशऺा षवबाग अन्तगात यही षवद्यारम तहका षवतबन्न
कऺाका नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासको अध्ममन बएको ऩाइन्छ । कऺा दशको
वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तक (२०७४) नमाॉ य नौरो बएको य मसभा रमुि नभुना अभ्मास
अन्मभा बन्दा तबन्नै (सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइराई स्ऩष्ट छु ट्याएय यात्तखएकोरे ) मसको नभुना
अभ्मासको अध्ममन बएको ऩाइदै न । अत् मो कामा नेऩारी त्तशऺा षवबाग अन्तगात षवशुद्ध नमाॉ य
भौतरक अध्ममन कामाको रूऩभा यहे कोछ ।

अध्ममनभा ऩूवक
ा ामाको उऩमोतगता

अनुसन्धानको क्रभभा अनुसन्धेम षवषमसॉग सक्फत्तन्धत सम्ऩन्न गरयएका षवतबन्न अध्ममनका

कामाहरुरे भहत्वऩूण ा सहमोग गदाछ । ऩूवक
ा ामाको अध्ममन ऩतछ आफ्नो कामाफाये स्ऩष्ट ऩषहचान हुनका
साथै अध्ममन व्मवत्तस्थत हुने बएकारे अनुसन्धानभा ऩूव ा अध्ममनको सवाातधक उऩमोतगता यहे को हुन्छ
। मस शोध कामाभा ऩूव ा साषहत्मको सभीऺारेकस्ता कस्ता अभ्मासहरु ऩाठ्यऩुस्तकभा याख्न उऩमुि
हुन्छ बन्ने फाये भा अध्ममन गना सहज फाटो रदान गये को छ । मस अध्ममनरे ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि
अभ्मासहरुको सफर य दुफर
ा ऩऺहरुको जानकायी ऩाउन सहमोग ऩु¥माएको छ । ऩूव ा साषहत्महरुको
अध्ममनरेबाषषक भूल्माब्कनका आधायहरु रदान गये य मो अध्ममनको रातग सहमोग ऩु¥माएको छ ।
मो शोधकामा ऩरयवततात ऩाठ्यक्रभको बएकोरे ऩूव ा साषहत्मको आधाय तरएय नमाॉ ऩरयवततात
ऩाठ्यऩुस्तकभा यहे का नभुना अभ्मासहरु के कस्ता यहे का छन्, षमनीहरुको उऩमुिता कतत य कस्तो

7
यहे को छ । कऺाको स्तय अनुरूऩ यहे को छ षक छै न , अन्म कस्ता अभ्मासहरु सभावेश गना सषकन्छ
बन्ने फाये भा अध्ममन गना सहज बएको छ ।

सैद्धात्तन्तक रूऩये खा

बाषा ऩाठ्यक्रभको ऩरयचम

बाषा ऩाठ्यक्रभ बाषाका तसऩहरु सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइको षवकास गने उद्देश्मरे तनभााण
गरयएको मोजनाफद्ध दस्तावेज हो । बाषा ऩाठ्यक्रभ कुनै ऩतन तह वा कऺाका रातग बाषा त्तशऺण गना
वा रत्तऺत बाषाका तसऩ य सभझहरु स्तय अनुकुर षवकासगनाका रातग तनभााण गरयने तनदे शनात्भक
केत्तन्ित यहन्छ । बाषा करा य तसऩसॉग सम्फद्ध अभ्मासऩयक षवषम हो । मसथा अन्म षवषमका
ऩाठ्यक्रभ य बाषा ऩाठ्क्क्रभ तनभााण गदाा तबन्नता ल्माउनुअतनवामा छ । एकाततय बाषा तसकाइ तसद्धान्त,
षवद्याथॉको रुत्तच, स्तय, तह, आवश्मकता, रमोजन, तसकाइको रकृतत जस्ता कुयाहरुराई बाषा ऩाठ्यक्रभ
तनभााणभा ध्मान ददइन्छ बने अकााततय ऩाठ्यक्रभ तनभााणका सॊ गदठत ढाचाभा ऩतन ध्मान ददनै ऩछा ।

बण्डायी य अन्म (२०६८-१६६) “जसयी एउटा तसब्गो ऩाठ्यक्रभभा उद्देश्महरु षवषमवस्तु

त्तशऺण रषक्रमा य भूल्माब्कन जस्ता आवश्मक तत्वहरु सभेषटएका हुन्छन् त्मसै गयी बाषा ऩाठ्यक्रभभा
ऩतन बाषषक उद्देश्महरु, बाषषक षवषमका त्तशऺण षवतध तथा रषक्रमा एवभ् बाषषक भूल्माब्कन फाये
उल्रेख गरयएको हुन्छ ।”

मस रकाय बाषा ऩाठ्यक्रभ बाषषक तसऩ सम्फद्ध दस्तावेज हो । मसभा उद्देश्म, ऩाठ्य फस्तु,
त्तशऺण रषक्रमा य भूल्माब्कन रषक्रमा बाषषक तसऩकै षवकासभा ऩरयरत्तऺत हुन्छन् । अतधकायी य शभाा
(२०६८- २१) का अनुसाय “बाषा ऩाठ्यक्रभ बाषा तसकाइ सम्फत्तन्धतनददाष्ट अक्ष्मसम्भ ऩुग्ने एउटा
गोये टो हो ।” त्मस्तै बण्डायी य अन्म, (२०६८- १६७) रे बाषा ऩाठ्यक्रभराई “षवद्यारम तबत्र य
फाषहय बाषषक कामाकराऩसॉग सम्फन्ध याख्ने बाषषक रमास सषहतको फृहत् मोजनाराई बाषा ऩाठ्यक्रभ
बन्न सषकन्छ” बनेय त्तचनाएको ऩाइन्छ । मस आधायभा बाषा ऩाठ्यक्रभका आधायभा बाषा ऩाठ्यऩुस्तक
तमाय ऩारयन्छ । बाषा ऩाठ्यक्रभ अब्गका आधायभा उि ऩाठ्यक्रभको सभग्र स्वरूऩ अडेको हुन्छ ।
मी भध्मे कुनै एकको अबावभा ऩतन सो ऩाठ्यक्रभराई ऩूण ा ठान्न सषकॉदै न षकन बने बाषा त्तशऺण
तसकाइ कामाक्रभभा मी हये कको आ–आफ्नै उऩमोतगता हुन्छ । अतधकायी य शभाा, (२०६७ - २२)

8
का अनुसाय, “बाषा ऩाठ्यक्रभरे षवद्याथॉहरुभा ऻान, तसऩ य धायणको षवकास गना सघाउछ । मसका
रातग बाषा ऩाठ्यक्रभ तनभााण गदाा बाषा तसकाइ तसद्धान्त, षवद्याथॉको रुत्तच, ऺभता य आवश्मकता साथै
बाषा ऩाठ्यक्रभ तनभााणका स्तम्ब वा अब्गहरुको सॊ गदठत रस्तुततक्रभ आदद जस्ता कुयाभा ध्मान
ऩु¥माउनु ऩछा । बाषा ऩाठ्यक्रभका रभुख अब्गहरु उद्देश्म, ऩाठ्यवस्तुको छनोट य ततनको ऺेत्र य
क्रभ, त्तशऺण रषक्रमा य भूल्माब्कन रषक्रमा हुन ।

बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको ऩरयचम

बाषा ऩाठ्यक्रभ उद्देश्मानुरूऩ त्तशऺण गनाका रातग तमाय गरयएका साभग्री नै बाषा ऩाठ्यऩुस्तक
् बाषा ऩाठ्यऩुस्तक तनत्तित तह य कऺाका रातग तनभााण गरयन्छ । बाषा ऩाठ्यऩुस्तक बाषा
हुन।
त्तशऺणका आतधकारयक य भहत्वऩूण ा साभग्री भातनन्छ । बाषषक तसऩको षवकासभा केत्तन्ित बाषा
ऩाठ्यऩुस्तकभा ऩाठ्यक्रभ अनुरूऩका बाषषक ऩऺहरुराई षवद्याथॉको स्तय, अनुबव, रुत्तच, ऺभता आददभा
ध्मान ददई तमाय ऩारयएको हुन्छ । मस्ता ऩुस्तक षवद्याथॉको भात्र ऩेवा होइन मसरे त्तशऺकराई सभेत
के ऩढाउने, कसयी ऩढाउने, कसराई ऩढाउने, कस्ता अभ्मास सॊ रग्न गयाउने बन्ने सम्फन्धभा स्ऩष्ट
तनदे शन गये को हुन्छ ।

अन्म षवषमका ऩुस्तक य बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा तबन्नता हुन जरुयी हुन्छ । मद्यषऩ ऩुस्तकरे जस्तै
स्वाध्ममन, अभ्मास, गृहकामा, ऩुनयावृत्ति जस्ता कामाभा सहमोग ऩुमा्ा एको हुन्छ । बण्डायी य अन्म,
(२०६८- १९१) बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा षवधागत षवषवधता हुन्छ मो आफ्नै वैत्तशष्ट्य हो । अन्त्मभा
सोही षवधाभा ऩाठ अनुरूऩ नभुना अभ्मास यात्तखएको हुन्छ । बाषा ऩाठ्यऩुस्तकका अभ्मासभा फहुरता
य तसऩगत षवषवधताको रषक्रमारे भहत्व ऩाएको हुन्छ । त्मस्तै बाषा तत्व य व्माकयणात्भक अभ्मासको
उत्तचत सन्तुरन ऩतन तभराइएको हुन्छ । त्मस्तै बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा षवधाका ऩाठअनुरूऩको अभ्मासभा
छनोट गरयएन बने त्मो उऩमुि ठहदै न ।

मसयी बाषा ऩाठ्यक्रभको भभा अनुरूऩ तमाय गरयने बाषा ऩाठ्यऩुस्तकराई अतधकायी, (२०४९-
२६) रे बाषाऩाठ्यऩुस्तक तसजानात्भक अतबब्मत्तिको साब्रो नबएय मसभा ऩाठ्यक्रभको अऩेऺा गये का
उद्देश्म ऩूया गनाका रातग उऩमुि खारका षवषमवस्तु य षवधाहरुको छनोटका साथै रस्तुतीकयणभा ऩतन
सोही अनुरूऩ षवशेष सचेत दे खाएका साभग्रीहरु हुन्छन्” बनी त्तचनाएको ऩाइन्छ । त्मसैगयी बण्डायी य

9
अन्म, (२०६७-१९३) रे “कुनै ऩतन तह वा कऺाका रातग बाषषक उद्देश्महरु ऩूया गना तमाय ऩारयएको
साभग्रीराई बाषा ऩाठ्यऩुस्तक बतनन्छ” बनी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको ऩरयबाषा ददएको ऩाइन्छ । जे होस्
बाषा ऩाठ्यक्रभका बाषषक अऩेऺाहरु ऩुया गने गयी खास तह य कऺाका रातग षवषम षवशेषऻद्वाया
रेखन तथा सम्ऩादन गरयएको त्तशऺण सहामक साभग्री नै बाषा ऩाठ्यऩुस्तक हो बन्न सषकन्छ । नभुना
अभ्मासको उऩमुि छनोटरे बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको गरयभा फढाउछ । साथै बाषा ऩाठ्यऩुस्तकराई
व्मावहारयक फनाउछ ।

बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा फाह्य य आन्तरयक षवशेषताहरु हुन्छन् । बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको वाह्य वा बौततक
ऩऺ नै मसको फाह्य षवशेषता हो । जसभा तनम्न कुयाहरु ऩदाछन्् आकाय, आवयण ऩृष्ठ, अऺयको
आकाय, कागजको स्तय, फधाॉइ य भूल्म आदद हुन । त्मसै गयी बाषा ऩाठ्यऩुस्तको आन्तरयक
षवशेषताराई रात्तऻक ऩऺ ऩतन बतनन्छ । बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको मो ऩऺ राण नै हो । जसभा
षवषमवस्तु, रस्तुतत, शव्दबण्डाय, बाषा नभुना अभ्मास, त्तचत्रहरु, तनदे शन, बूतभका य सन्दबा सूची जस्ता
कुयाहरु ऩदाछन् ।

ऩाठ्यक्रभ, ऩाठ्यऩुस्तक य नभुना अभ्मासको सम्फन्ध

बाषा ऩाठ्यक्रभ सम्फत्तन्धत तहको शैत्तऺक कामाकराऩको सम्ऩूण ा मोजना हो बने ऩाठ्यक्रभका उद्देश्म
ऩूतता गना चाषहने भहत्वऩूण ा ऩाठ्य साभग्री बाषा ऩाठ्यऩुस्तक हो । “ऩाठ्यक्रभफाट त्तशऺकरे षवद्याथॉराई
कुन कऺाका के तसकाउने , कतत तसकाउने, षकन तसकाउने य कसयी तसकाउने बन्ने षवषमको षवस्तृत
सॊ करन तथा रस्तुतत ऩाठ्यऩुस्तकभा गरयएको हुन्छ” अतधकायी य शभाा, (२०६७ - २५) । मस रकाय
बाषषक ऩाठ्यक्ररे षवषवध कऺाका बाषाका तसऩहरु के कतत तसकाउने , षकन तसकाउने य कसयी
तसकाउने, कुन क्रभरे तसकाउने आदद कुयाहरु रष्ट गदाछ बने ऩाठ्यऩुस्तकरे ऩाठ्यक्रभरे तोकेका
उद्देश्म ऩूतता गना के कस्ता षवषमवस्तु य षवधाराई आधाय फनाएय ती बाषषक तसऩको षवकास गयाउन
सषकन्छ, सो कुयाभा ध्मान ददएको हुन्छ । अत् नभुना अभ्मासभा सो ऩाठ्यऩुस्तकभा यहे का षवधाका
ऩाठअनुरूऩ तभल्दो तवयरे तसजानात्भक, व्मावहारयक फोधभूरक तथा व्माकयणात्भक रश्नहरु तनधाायण
गरयएको हुन्छ , जसरे बाषा ऩाठ्यऩुस्तकराई अझ व्मावहारयक फनाएको हुन्छ । ऩाठ्यक्रभरे रदान
गये का सैद्धात्तन्तक स्वरूऩराई व्मावहारयक रूऩ ददने साधन ऩाठ्यऩुस्तक हो, ढकार, (२०६३- १३१)

10
मही ऩाठ्यक्रभराई थऩ व्मावहायीक य सशि फनाउन नभुना अभ्मासको स्थान भहत्वऩूण ा हुन्छ ।
बाषा ऩाठ्यक्रभ ऩाठ्यऩुस्तक य नभुना अभ्मास फीचभा ऩाइने सम्फन्धराई मसयी रष्ट्याइएको छ ो्

क) बाषा ऩाठ्यक्रभको साधन हो बने बाषा ऩाठ्यऩुस्तक साध्म हो य ऩाठ्यऩुस्तकराई अझ

व्मावहारयक फनाउने कडी बनेको नभुना अभ्मास हो ।

ख) बाषा ऩाठ्यक्रभभा साधायण य षवत्तशष्ट उद्देश्महरु यात्तखएका हुन्छन्बने ऩाठ्यक्रभरे

गये का अऩेऺा ऩरयऩूण ा गने साधन ऩाठ्यऩुस्तक हो ढकार, (२०६३-१३२) । सो ऩाठ्यऩुस्तकराई

ऩाठ्यक्रभका अऩेऺा ऩूतता गने सन्दबाभा थऩ सहमोग ऩुमााोाउने ऩऺ नभुना अभ्मास हो ।

ग) ऩाठ्यक्रभ सैद्धात्तन्तक रकृततको हुन्छ, त्मसराई रमोग साऩेऺ फनाउने काभ ऩाठ्यऩुस्तकय सोही
ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासरे गदाछन्।

घ) बाषा ऩाठ्यक्रभरे अभ्मास य आवृत्तिभा जाड ददने कुयाको सब्केत भात्र गये को हुन्छ बने बाषा
ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासभा षवद्याथॉराई तसकाउने कुयाभा ऩमााप्त अभ्मास गने गयी
ऩाठहरु तम गरयएको हुन्छ य सो अनुकूर तसजानात्भक अभ्मासहरु यात्तखएका हुन्छन्।

ङ) बाषा ऩाठ्यक्रभ तनदे शनभुखी शैत्तऺक साभग्री हो बने ऩाठ्यऩुस्तक य नभुना अभ्मास अभ्मासभुखी
शैत्तऺक साभग्री हो ।

च) ऩाठ्यक्ररे स्ऩष्ट नगये का कुयाहरु ऩाठ्यऩुस्तक य नभुना अभ्मासरे स्ऩष्ट ऩादाछन् ।

छ) बाषा ऩाठ्यऩुस्तक य नभुना अभ्मास ऩाठ्यक्रभको रमोगात्भक सन्दबा साभग्री य बाषा

त्तशऺणको रातग भहत्वऩूण ा शैत्तऺक साभग्री हो ।

मसयी बाषा ऩाठ्यऩुस्तक य नभुना अभ्मास ऩाठ्यक्रभको अऩेऺा ऩुया गने साधन हुॉदा ऩाठ्यक्रभ
अनुकूरता नै मसको षवशेषता झत्तल्कन्छ । “ऩाठ्यक्रभको दामयाबन्दा तबन्न रकततका बाषषभ य बाषेिय
षवषमको सॊ मोजन ऩाठ्यऩुस्तकभा बमो बने ऩाठ्यक्रभको अऩेऺा ऩरयऩूतता हुन सक्दै न ” ढकार, (२०६३-

11
१३२) । अत् बाषा ऩाठ्यक्रभ, ऩाठ्यऩुस्तक य नभुना अभ्मासका फीचभा साऩेऺ सम्फन्ध यहे को कुया
रत्तस्टन्छ ।

नभुना अभ्मासको ऩरयचम

बाषा भानवीम य साभात्तजक वस्तु हो । बाषा राप्त गनुा वा तसक्नु बनेको बाषाका चायै वटा
तसऩहरु सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइ रमोग गनुा बन्ने फुत्तझन्छ । षमनै तसऩ हातसर गना तनयन्तय
अभ्मास भहत्वऩूण ा यहन्छ । षवद्यारम तहका बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रत्मेक षवषमवस्तुको फोधका तनतभि
अभ्मास यात्तखएको हुन्छ । कुनै ऩतन षवषम ऺेत्रसॉग सम्फत्तन्धत तसजानात्भक÷यचनात्भक अभ्मासराई
वास्तवभा नभुना अभ्मास बतनन्छ । नेऩारी फृहत शब्दकोष (२०४०) रे “कुनै ऩाठ्य षवषमभा तनयन्तय
दोहोमााई तेहेमााोईे गये य ऩूण ा ऻान राप्त गनुा वा कुनै कामाको व्मावहारयक ऩऺततय षवशेष रूऩभा फायम्फाय
भेहेनत गनुा बन्ने नभुना अभ्मास सम्फत्तन्धत अथा रस्तुत गये को ऩाइन्छ । नभुना अभ्मासको रमोगरे
त्तशऺण तसकाइ कामाकराऩ रबावकायी फनाउछ ।” बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि ऩाठ्य वस्तु त्तशऺण
ऩिात षवद्याथॉहरुरे के कतत तसके तसकेनन् बन्ने कुयाको भूल्माब्कनको उत्तचत साधन नै नभुना अभ्मास
हो । ऩाठ्यक्रभरे हे येय स्तय य तहका षवद्याथॉहरुको ऻान तसऩ तथा आवयणको भाऩन गना, तनत्तित
रक्ष्म ऩुया गना अभ्मास यात्तखएको हुन्छ । बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा ऩाठ्य षवषमअनुरूऩ पयक पयक
ढाॉचाभा बाषषक तसऩको षवकास गयाउने ध्मेमरे अभ्मासहरु यात्तखएका हुन्छन् ।“बाषा त्तशऺणका
तसरतसराभा षवतबन्न रकृततका रश्नहरु अभ्मासका रातग भहत्वऩूण ा साभग्री फनेका हुन्छन्” शभाा य ऩौडेर,
(२०६०- ३९५) । बाषा ऩाठ्यक्रभका सभग्र ऩाठ्यवस्तुराई सभेट्ने गयी मस षकतसभका अभ्मासहरु
तनभााण गरयएको हुन्छ ।

भूरत् भातथ बन्दा तल्रा तहका ऩाठ्यऩुस्तकभा सॊ यचनात्भक, तसजानात्भक रकृततका अभ्मासहरु
रस्तुत गरयएका ऩाइन्छन् । षवशेष गयी षवद्याथॉहरुरे अन्म सन्दबा साभाग्रीहरु खासै रमोग नगने तथा
षकताफी ऻानफाट नै बाषाको चौतपी तसऩ तसषकने हुॉदानभुना अभ्मासभा उनीहरुकै रुत्तच , ऺभता, स्तय
अनुरूऩका अभ्मास छनोट गरयएको हुन्छ ।बाषा त्तशऺण तसकाइ अन्म षवषमको त्तशऺण तसकाइ बन्दा
तबन्न हुने बएकारे बाषा ऩाठ्यऩुस्तकका अभ्मासभा शब्द बण्डाय, उच्चायण, व्माकयण, बाषषक सॊ यचना,
तरत्तखत, भौत्तखक षक्रमाकराऩ, अतबनम जस्ता ऩऺभा ध्मान ददई अभ्मास यात्तखएको हुन्छ । बाषषक तसऩ

12
हातसर गना गयाउन त्तशऺक, षवद्याथॉका साथसाथै अन्म भूल्माब्कनकतााको तनतभि अभ्मास एक
भहत्वऩूण ा ऩऺ हो ।

बाषा ऩाठ्यक्रभरे तनधाायण गये का शैऺत्तणक उद्देश्म भाऩन गना सषकने ढॊ गफाट बाषा ऩाठ्य
ऩुस्तकभा नभुना अभ्मास तमाय गनुा ऩदाछ । षवधाको स्वरूऩ ऩाठको रकृतत, रस्तुतत तथा ढाॉचासॉग
तभल्ने षकतसभरे तरत्तखत, भौत्तखक तथा रमोगात्भक अभ्मासको सॊ यचना व्मवत्तस्थत गरयनु ऩदाछ ।
षवधाको ऺेत्र य क्रभभा ध्मान ददई नभुना अभ्मासको तनभााण गनुा सफैबन्दा उिभ हुन्छ । षवद्याथॉको
तह तथा स्तय अनुरूऩ के कतत शब्दाबण्डायको षवकास गयाउने तथा वाक्म सॊ यचनागत तसऩ षवकास
गयाउने, उभेय अनुरूऩ कस्तो अभ्मासको छनोट गने बन्ने जस्ता कुयाभा तनकै ध्मान ऩुमाा उनु उत्तचत
हुन्छ ।

बाषा ऩाठ्यक्रभभा रमुि नभुना अभ्मासरे घयभा नै फसेय अध्ममन गने षवद्याथॉका रातग तथा
त्तशऺण तसकाइ ऩतछ गृहकामा गना, गयाउन उऩमोगी हुन ु ऩदाछ । गय य तसक बन्ने सूत्रराई अभ्मासरे
तनयन्तयता ददने गदाछ । अभ्मासात्भक कामाकराऩरे शब्दबण्डाय, ऩठनफोध, वाक्म तनभााण, अतबनम,
व्माकयण, रमोगात्भक तसऩ जस्ता बाषाका भहत्वऩूण ा ऩऺभा उऩमुि अवधायणाको षवकास गयाउन
सहमोग ऩुमाादउॉछ । अत् षवद्याथॉहरुराई सभमानुकूर षक्रमाशीर फनाउन नभुना अभ्मास उद्देश्मभुखी,
यचनात्भक, तसजानात्भक, स्तयमुि य सान्दतबाक हुन ु आवश्मक हुन्छ ।

बाषा ऩाठ्य ऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासका षवशेषता

बाषा ऩाठ्य ऩुस्तकभा नभुना अभ्मास नबई नहुने ऩऺ हो । ऩाठ्य ऩुस्तकभा रत्मेक ऩाठको
अन्त्मभा नभुना अभ्मास यात्तखददएको हुन्छ । ती अभ्मासहरु षवधाका ऩाठअनरूरूऩ तभल्दो तवयरे
यात्तखददएका हुन्छन् । ऩाठ्यक्रभका अऩेऺाहरु ऩरयऩूतता गयाउने नभुना अभ्मासका षवशेषताहरु
तनम्नानुसाय छन््

क) अभ्मासहरु ऩाठअनुरूऩ हुनऩु छा ।

ख) अभ्मासहरु तसऩऩयक हुन ु ऩछा ।

ग) अभ्मासहरु षवषमवस्तु अनुरूऩ हुन ु ऩछा ।

घ) अभ्मासहरुभा षवधागत अनुरूऩता हुन ु ऩछा ।

13
 फ) अभ्मासहरुभा षवषवधता हुन ु ऩछा ।

च) अभ्मासहरु गये य तसक्ने तसद्धान्तभा आधारयत हुन ु ऩछा ।

छ) अभ्मासहरु तनदे शनात्भक, स्वतन्त्र य तसजानात्भक रततबाको रष्पूटन गयाउने ऩतन हुनऩु छा ।

ज) अभ्मासहरु तल्रा कऺाहरुभा सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइ जस्ता तसऩहरुसॉग सम्फद्ध

य क्रभफद्ध हनु ऩछा ।

झ) ऩाठसॉग सम्फन्ध अभ्मास गयाइ सके ऩतछ साथसाथै बाषा तŒव य शब्दबण्डायसॉग सम्फत्तन्धत
अभ्मासहरु ऩतन यात्तखनु ऩछा ।

ञ) बाषा य व्माकयणका फीचको सह सम्फन्धराई अभ्मासरे कामभ याख्नु ऩछा ।

ट) व्मायत्तणक जानकायीराई तनगभनात्भक ऩद्धततभा होइन आगभनात्भक ढॊ गरे रस्तुत गरयएको हुन ु
ऩछा ।

ठ) आगभनात्भक ऩद्धततको अत्तन्तभ उऩाम अभ्मास गना गयाउन ऩाठका खास अनुच्छे द वा अनुच्छे द
सभूहसॉग सम्फद्ध गनुऩछा ।

ड) अभ्मासहरुभा कऺाको स्तय, भनोवैऻातनक ऩऺ य शैऺत्तणक अवस्थाको ख्मार गरयएको हुनऩु छा ,

ढकार (२०६३- २४७)

मस रकाय बाषा ऩाठ्य ऩुस्तकभा यात्तखएका नभुना अभ्मास षवधाका ऩाठअनुरूऩ तसऩ ऩयक
षवषवधताभूरक षवद्याथॉका रुत्तच, ऺभता, स्तयअनुरूऩ हुनऩु ने दे त्तखन्छ ।

बाषा त्तशऺणभा नभुना अभ्मासको भहत्व

याष्डको फदतरदो ऩरयत्तस्थतीअनुरूऩ सभग्र जनबावना, साभात्तजक चाहना य आवश्मकताराई ध्मान

ददई ऩाठ्यक्रभ तनभााण गरयन्छ । ऩाठ्यक्रभ फौषद्धक वगा, सभाजशेवी, सल्राहाकाय, षवद्याथॉ, त्तशऺक,
षवषम षवषेशऻ आददका षवचाय भन्थन गयी तनभााण गरयएको हुन्छ । मसयी तनभााण गरयएको
ऩाठ्यक्रभका आधायफाट ऩाठ्य ऩुस्तक तमाय गरयन्छ । मस षकतसभका साभग्रीको उऩमोग गयी
गरयएको बाषा त्तशऺणफाट षवद्याथॉरे सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ जस्ता बाषषक तसऩ हातसर गना सहज

14
फन्दछ । “बाषा ऩाठ्य ऩुस्तकहरुका ऩाठहरुभा रस्तुत षवषमवस्तु शब्दबण्डाय य बाषषक सॊ यचनाका
आधायभा ऩाठको अन्त्मभा अभ्मासहरु यात्तखएको हुन्छ । मस्ता अभ्मासहरुको रमोजन फारफातरकारे
उि षवषमवस्तु शब्दबण्डाय य बाषषक सॊ यचनाराई खेराएय बाषाका षवतबन्न तसऩ य ऺभता राप्त गना
सकून बन्ने हो” अतधकायी, (२०६२- १६४) ।

बाषा ऩाठ्य ऩुस्तकको भहत्वऩूण ा रात्तऻक ऩऺ अभ्मास हो । बाषषक तसऩको षवकासभा अभ्मासरे
भहत्वऩूण ा सहमोग ऩुमााोीउॉछ ।“हातसर बएका तसऩहरुराई स्तयीम फनाउॉदै रैजाने तथा ततनीहरुको
स्थाषमत्व कामभ याख्न ऩतन अभ्मासको आवश्मकता ऩने बएकारे बाषा ऩाठ्य ऩुस्तक तनभााण गदाा
अभ्मासको मोजना फनाउनु ऩमााप्त जरुयी हुन्छ ” बण्डायी य अन्म, (२०६८-२१७) । त्मस्तै अभ्मासरे
नै बाषा य व्माकयण फीचको सम्फन्धराई खाने काभ ऩतन गछा । बाषा त्तशऺण अन्म षवषमको
त्तशऺणबन्दा पयक रकृततको हुन्छ । षवद्याथॉका ऻान, तसऩ, ऺभता आददराई रकाशभा ल्माउन ऩठन
ऩाठन ऩिात षवषवध षक्रमाकराऩभा सहबागी गयाउनुऩछा । मसका रातग नभुना अभ्मास भहत्वऩूण ा
सातफत हुन्छ । षवद्याथॉको स्तय, ऺभता, रुत्तच, दऺता राददराई ध्मान ददई ऩाठ्यऩुस्तकभा नभुना
अभ्मासको छनोट गरयन्छ । मसफाट नै षवद्याथॉको बाषागत यचनात्भक षवकास गयाउन भद्दत ऩुग्दछ
। “नभुना अभ्मास षवद्याथॉको कदठन ऺेत्र ऩिा रगाउन सहामक हुन्छ” अतधकायी य शभाा, ( २०६७-
२७) । त्मस्तै षवद्याथॉरे षवषमवस्तुको के कतत ऻान हातसर गये ? तसऩ षवकास सम्फत्तन्धके कस्ता
त्रुषट यहे का छन्। व्माकयणात्भक अवधायण के कस्तो यहे को छ बन्ने कुयाको तनक्मौर गना नभुना
अभ्मास भहत्वऩूण ा हुन्छ । “बाषा त्तशऺण तसऩको त्तशऺण बएको हुॉदा अभ्मास य त्मसको ऩुनयावृत्तिद्वाया
भात्र तसक्न सषकन्छ य तसकेको तसकाईएका कुयाराई स्थाषमत्व रदान गना अभ्मास य आवृत्तिभा जोड
ददनुऩछा” (ढकार, २०६३- १३५) । मस्ता अभ्मास भापात अतबव्मत्तिभा ओजऩूणत
ा ा, ताषकाकता य
रस्तुततभा ितु तभधुय तसजानशीर ऺभताको षवकास गयाई फारफातरकाको चौतपी षवकास गने सन्दबाभा
नभुना अभ्मासको नै भहत्वऩूण ा बूतभका यहे को हुन्छ ।

षवद्याथॉहरुको तसजानशीर ऺभताको षवकास गयाउने ध्मेमका साथ यात्तखएका नभुना अभ्मास
सयरदे त्तख जषटर क्रभभा हुनऩु ने , छनोट य स्तयको ख्मार गरयनु ऩने , स्वाअध्ममनका दृषष्टरे उऩमुि
हुनऩु ने जस्ता गुणहरु हुन आवश्मक छ । अत् व्मावहारयक, यचनात्भक, फोध, अतबव्मत्ति ऺभताको
षवकास गयाउने नभुना अभ्मास बाषा ऩाठ्य ऩुस्तकको भहत्वऩूण ा ऩऺ हो बन्न सषकन्छ ।

15
 नभुना अभ्मासभा सभावेश गरयने रश्नका षकतसभ

बाषा त्तशऺणभा बाषषक तसऩको षवकासभा जोड ददइन्छ । बाषषक तसऩको षवकासभा सहमोग ऩुमााछउने
भहत्वऩूण ा ऩऺ नभुना अभ्मास हो । अन्म षवषमको तुरनाभा बाषा षवषमका अभ्मासभा षवषवध तरयकारे
रश्नहरुको तनभााण गरयन्छ । एकै रकायको शैऺत्तणक अभ्मासरे बाषाका चायवटै तसऩको षवकास हुन
सक्दै न । अत् षवद्याथॉको उभेय, स्तय, ऺभता, रुत्तच तथा ऩाठको रकृततअनुसाय यात्तखएको छ ।
जसराई मस रकाय उल्रेख गरयएको छ्

सुनाइभा आधारयत रश्न

रत्मेक कामाकराऩको रायम्ब सुनाइफाट हुन्छ, कऺाभा ऩतन त्तशऺकरे व्माख्मान ददने , वणान गने ,
षववयण ददने, रश्न सोध्ने य खास कामाको षटप्ऩणी गने आदद कुयाहरुको रातग सुनेय फुझ्ने ऺभताको
षवकास गयाउने उद्देश्मरे यात्तखएको रश्नराई सुनाइभा आधारयत रश्न बतनन्छ । नभुना अभ्मासभा वोध
य अतबव्मत्ति ऩऺको षवकास गयाउन सुनाइभा आधारयत रश्न यात्तखएको हुन्छ । मस अन्तगात खारी
ठाॉउ बने , ऩाठको अनुच्छे द सुनेको आधायभा भौत्तखक जवाप ददने , ितु त रेखन जस्ता रश्न ऩुस्तक तबत्र
तथा फाह्य दुवै षकतसभका रश्नहरुको छनोट उऩमुि हुन्छ ।

फोराइभा आधारयत रश्न

व्मत्तिका आवश्मकताहरु, इच्छा एवभ् आकाॊऺाहरु सयर रूऩभा भौत्तखक वा फोराइका भाध्मभरे व्मि
गनुऩ
ा दाछ । स्तयीम य त्तशष्ट बाषारतत त्तशऺाथॉहरुराई रवृि गयाउन तथा भौत्तखक अतबव्मत्तिको
षवकासभा न्मूनतभ आवश्मकताहरु ऩूया गयाउने उद्देश्मरे फोराइभा आधारयत रश्न यात्तखनु ऩदाछ । कुनै
ऩतन ऩाठको अन्त्मभा फोराइ तसऩको षवकास गयाउन शब्दहरु शुद्ध य स्ऩष्ट उच्चायण गने उखान
टु क्काराई वाक्मभा रमोग गयी कऺाभा सुनाउन कुनै ऩतन शीषाकभा सभूहभा छरपर गयी तनष्कषा
सुनाउनेखारका रश्न याख्नु उऩमुि हुन्छ ।

16
 ऩढाइभा आधारयत रश्न

तरषऩफद्ध साभग्रीराई अथा ग्रहण गनुा वा रेत्तखएको ऻान एवम्सूचनाराई ऩाठकद्वाया ग्रहण गनुक
ा ा
साथै तरषऩ त्तचन्हद्वाया व्मि बएका कुयाराई आफ्ना ऻान एवभ् अनुबवका आधायभा ग्रहण गनुा नै ऩढाइ
हो । दृष्मात्भक अतबव्मत्तिराई ऩाठकद्धाया वैचारयक बाव सम्रेषण गने रषक्रमा नै ऩढाइ हो ।
षवद्याथॉहरुराई गतत, मतत, रम य षवयाभ त्तचन्ह हाउबाउ तभराई ऩढ्न तथा शुद्धता य स्ऩष्टता ऩूवक
ा
उच्चायण गयी ऩढ्न साथै शायीरयक षवकासभा टे वा ऩुमाा उने उद्देश्मरे ऩढाइभा आधारयत रश्न
यात्तखनुऩदाछ । षवद्याथॉभा स्वअध्ममनको षवकास गयाउन थोयै सभमभा धेयै जानकायी हातसर गना,
भनोयञ्जन एवभ् रुत्तच जगाउन शब्द बण्डायको वृषद्ध एवत्तम्वस्ताय गना य गहन ऩठन गयी षवश्लेषणात्भक
ऺभताको षवकास गना ऩढाइ तसऩभा आधारयत रश्न ऩाठ्यऩुस्तककोनभुना अभ्मासभा यात्तखनु उऩमुि
ठहछा ।

रेखाइभा आधारयत रश्न

व्मत्तिभा षवचायहरु षवतनभम गने अतबव्मत्तिको भाध्मभ रेखाइ हो । आफ्ना षवचाय

एवभ्अनुबवहरु अरुसभऺ ऩुमाात्तोउने भाध्मभ नै रेखाइ हो । त्तशऺण तसकाइ षक्रमाकराऩ वा रषक्रमाको
एक भहत्वऩूण ा अॊग ऩतन हो । मसैका भाध्मभफाट बाषषक तथा सॊ ऻानात्भक कामाकराऩहरु गयाइन्छ
। षवद्याथॉहरुरे सुनेका, फुझेका य ऩढे का कुयाहरुको सवरीकयण रेखाइको भाध्मभफाट गयाउनका
रातग ऩुस्तकको नभुना अभ्मासभा रेखाइभा आधारयत रश्न यात्तखनु उऩमुि हुन्छ । षवद्याथॉहरुभा
तरत्तखत रूऩभा आफ्ना षवचायहरु षवतनभम गना रश्नोिय, षटऩोट, व्मख्मा, सायाॊश रेखन, वणान गनु,ा भौतरक
य तसजानात्भकरूऩभा रेखाइ तसऩको षवकास गना, तसजानात्भक एवभ् अतबव्मत्ति कराको षवकास गना
तथा त्तशऺण तसकाइराई रबावकायी फनाउन हये क ऩाठको नभुना अभ्मासभा ऩढाइभा आधारयत रश्न
यात्तखनु अतनवामा छ ।

17
 रश्नका रकृतत

बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासभा षवतबन्न रकृततका रश्नहरु यात्तखएका हुन्छन् । एकै
षकतसभका रश्नरे सफै बाषषक अभ्मास षवकास गयाउन सक्दै न । भाध्मतभक तहभा फोधात्भक,
तसजानात्भक, वस्तुगत, अनुगभनात्भक, सॊ ख्मात्भक षवषवध षकतसभका रश्नहरु छनोट गयी यात्तखनु उऩमुि
हुन्छ । नभुना अभ्मासभा भूरत् षवषमगत य वस्तुगत रकृततका रश्नहरु यात्तखएका हुन्छन्जसको चचाा
मस रकाय गरयन्छ्

षवषमगत रश्न

षवषमगत रश्न व्मत्तितनष्ठ रश्न ऩतन बन्ने गरयन्छ । “षवद्याथॉभा बाषषक षवषमवस्तुको ऺेत्र य
ऻानात्भक गषहयाइको साथै त्मसराई रस्तुत गने , रमोग गने तथा उऩमोग गने ऺभता वा तसऩ य शैरी
कुन स्तयको छ ? य करा ऩऺ तथा सपाई सभेत कस्तो छ ? आदद कुयाका साथै स्वतन्त्र तसजानात्भक
एवम्भौतरक अतबव्मत्ति ऩऺको स्तय य अतबऺभता जाॉच्नका रातग षवषमगत रश्नको उऩमोग गरयन्छ”
शभाा य ऩौडेर, (२०६०-३६१) । मस षकतसभका रश्नहरु भूरत वणानात्भक, व्माकयणत्भक,
षववेचनात्क, तुरनात्भक, षवश्लेषणात्भक, ताषकाक, षटप्ऩणीभूरक य सभीऺात्भक षकतसभका हुन्छन् ।
मद्यषऩ मस्ता रश्नहरु सीतभत हुने बएकारे व्माऩक षवषमराई ढाक्न सक्दै नन् । षवषमगत रश्नराई
अतधकायी य शभाा (२०६७ १४९–१५०) रे सॊ त्तऺप्त य अन्म गये य तीन षकतसभभा षवबाजन गये को
ऩाइन्छ जो तनम्न तरत्तखत छन्

सॊ त्तऺप्त उियात्भक रश्न

“छोटा छोटा उिय ददए ऩुग्ने खारका रश्नहरु सॊ त्तऺप्त उियात्भक रश्नहरु हुन ” अतधकायी य
शभाा, (२०६७ ो् १४९) । तल्रा तहभा मस षकतसभका रश्नहरु फढी उऩमोगी भातनन्छ । “वैमत्तिक
शैतर रस्तुतत सॊ गठन तथा वैचारयकता आददका दृषष्टरे तनफन्धात्भकताको गुण य सॊ त्तऺप्तता य व्माऩकता
सब्ख्मात्भक फहुरता, रमोजनऩयकता, रमोग ऩषहचानात्भकता आददका दृषष्टरे वस्तुको गुण सभेत
झत्तल्कने मस्ता रश्नराई वस्तुगत य षवषमगत रश्नको भध्मभागॉ रश्न ऩतन बन्न सषकन्छ” शभाा य ऩौडेर,
(२०६०- ३६२) मस्ता रश्नहरुभा के , को, कुन, कस्तो, कतत, कहाॉ, कषहरे, षकन य कसयी आदद

18
रश्नवाचक शब्दहरुको रमोग गरयएको हुन्छ । मस्ता रश्नहरु बाषषक तसऩ जाॉच्ने षकतसभरे तम गरयनु
ऩछा । जस्तै्

ु ो कायण के हो? (ने.ऩृ.स.७)

क) रक्ष्भणका षवचायभा यावणको दुदाशा हुनक
ख) फषाा ऋतुको षवशेषताहरु के के हुन ्? (ने.ऩृ.स.७६)

तनफन्धात्भक रश्न

“राभा राभा उिय ददनु ऩने रश्नहरु तनफन्धात्भक हुन । मस्ता रश्नहरु साना साना कऺाका
रातग त्मतत उऩमोगी हुदैनन् । ताऩतन ऩाठको सायाॊश रेख्ने रफन्ध रेख्ने आदद रमोजनका रातग उऩमोग
गनुा ऩने हुन्छ” अतधकायी य शभाा, (२०६७-१४९) । खास गयी एक बन्दा फढी अनुच्छे दभा तनफन्ध
जस्तो राभो ऩायाभा रेत्तखने बएकारे मस्ता रश्नराई तनफन्धात्भक रश्न बतनएको हो । “तनफन्धात्भक
रश्नहरुराई अतबव्मत्ति तसऩ जाॉच्ने य खास षवषमवस्तुको ऻान जाॉच्ने गयी दुई षकतसभफाट उऩमोग गना
सषकन्छ” शभाा य ऩौडेर, (२०६०-३६२) मस षकतसभका रश्नहरुका नभुना अभ्मास याख्दा षवद्याथॉको
स्तय ऺभता य तह हे यी तनधाायण गरयनु उऩमुि हुन्छ, जस्तै्

क) थाङ्कोोे रफधान गना सक्दा नेऩारराई के कस्ता पाइदा हुन्छत्तन्ववेचना गनुह

ा ोस् (ने.ऩृ.स.३५) ।

ॉ ु ी” तनफन्धभा तनफन्धकायरे बने जस्तै कुनै ददन उन्नाइसौ भहा ऩुयाणका रूऩभा बड
ख) के “जम बड ॉु ी
ऩुयाण जोतडएरा, ताषकाक उिय ददनुहोस्(ने.ऩृ.स.१३२) ।

अन्म षवषवध रश्न

उऩमुि
ा सॊ त्तऺप्त य षवषमगत रश्नका साथै ऩाठ्यऩुस्तकको नभुना अभ्मासभा तर ददइएका
षकतसभका रश्नहरुको नभुना ऩतन उऩमोग गरयएको ऩाइन्छ । मस षकतसभका रश्नहरु ऩाठको
अभ्मासका क्रभभा उऩमोगी ठहदाछन्।
शुद्ध गने

नभुना अभ्मासभा ऩाठका शब्दहरु अशुद्ध फनाएय रस्तुत गयी ती शब्दहरुको शुद्ध रूऩ ऩषहल्माई
रेख्न रगाउने गयी रश्नहरु तम गरयएको हुन्छन्। “भूल्माब्कनात्भक रूऩभा मसको उऩमोग सम्फत्तन्धत
षवद्याथॉको बाषषक ऺभता ठम्माउने गना सषकन्छ बने अभ्मासात्भक रूऩभा मसरे ऩाठको अभ्मासको

19
षवषवधता थप्न भद्दत ऩु¥माउदछ ” अतधकायी य शभाा, (२०६७ - १५०) । मस षकतसभका रश्न
उदाहयण्

तर ददईएका शब्दहरु शुद्ध गयी सानुह

ा ोस््

फाॉकी यकभ ऩुष्टकहरुका साथै षवर राप्त हुनासाथ बूिातन गयीने फेहोया अनुयोध गयीन्छ (ने.ऩ.स.५०)

ऩुनरेखन गने

“ददइएका कुयाहरुराई तभराएय रेख्न ु वा सन्दबा अनुसाय आवश्मक हे यपेय गयी रेख्न ु ऩुनरे खन
हो“ अतधकायी य शभाा, (२०६७ - १५०) नभुना अभ्मासभा मस सन्दबाभा तनकै उऩमोगी ठहछान ् ।
मस्ता रश्नको उऩमोग वाक्मढाॉचा नै ऩरयवतान गयी रेख्ने अभ्मासका रूऩभा केही भातथल्रा कऺाभा फढी
् ऩुनरे खन गयाउने शुद्ध ऩाये य ऩुनरे खन गयाउने भातनस वस्तु आदद ऩरयवतान गये य
उऩमुि ठहछान।
ऩुनरे खन गयाउने कार ऩरयवतान गये य ऩुनरे खन गना रगाउने गयी तमाय गरयएको ऩाइन्छ ।
उदाहयणाथा्

“जन्भबूभी”ऩाठको ऩषहरो अनुच्छे दराई साभान्म वताभान कारभा फदरी ऩुनरे खन गनुह
ा ोस्।
(ने.ऩृ.स.७)

उच्चायण गना रगाउने

उच्चायणभा फढी त्रुषट हुने शब्दकोजोडीहरु छानी ततनको उच्चायण गना रगाउने गयी नभुना
अभ्मासभा रश्नहरु तम गरयएको हुन्छ । जस्तै ,

सबाध्मऺ, अब्गरत्माब्ग, दुव्र्मसन, दुष्रवृत्ति, ऩुनस्र्थाऩना, करत्तब्कत, रत्मायोऩण, फषहष्कृत, उरब्घन,

दुव्र्मवहाय, ऩुनतभारन आदद ।

शब्दाथा ऩषहल्माई वाक्मभा रमोग गना रगाउने

नभुना अभ्मासभा कदठन तथा ऩाठभा रमोग गएका नमाॉ नमाॉ शब्दहरुको अथा ऩषहल्माई
ततनराई वाक्मभा रमोग गना रगाउने गयी रश्नहरुको ऩयीऺण गना मस षकतसभका रश्नहरु तम
गरयन्छन्। जस्तै्

20
तरका शव्दको अथा खुल्ने गयी वाक्मभा रमोग गनुह
ा ोस्

रचाय, दशान, सफै, भातनस, उऩदे श, राणी, व्रत

वाक्म यचना गना रगाउने

“वाक्म यचना सम्फत्तन्धरश्न ऩतन भूल्माफकनात्भक य अभ्मासात्भक दुफै रमोजनका रातग उऩमोगी
हुन्छन्। मसभा षवतबन्न शब्दहरु ददई वाक्म फनाउन रगाइन्छ” अतधकायी य शभाा, (२०६७- १५३)

जस्तै् तर ददइएका षवस्भमादद फोधक शव्दहरुको रमोग गयी वाक्म तनभााण गनुह
ा ोस्।

ओहो, हये , कठै वया, आवुइ, छ्या, थुक्क

वस्तुगत रश्न

षवषवध ऩयीऺकहरुरे ऩयीऺण गदाा ऩतन एउटै अब्क आउॉछ बने मस षकतसभका रश्नहरु वस्तुगत
हुन ् । वस्तुगत रश्नको उऩमोग षवषमगत रश्नका कभजोयी हटाउनका रातग अभ्मासभा ल्माइएको हो ।
एक ऩटकभा एउटा कुयाको भात्र ऩरयऺण गना सषकने भुख्म षवशेषता बएका मस्ता रश्नहरु भूरत् फोध,
उच्चायण, शब्दाथा, शब्द रमोग, वणा षवन्मास य व्माकयण तŒवहरुको ऩषहचानात्भक ऩयीऺण गना
उऩमोगी हुन्छन् शभाा य ऩौडेर, (२०६७-३६२) । मस्ता रश्नहरु वैऻातनक य वस्तुतनष्ट हुने बएकारे
मसभा षवश्वसनीमता य वैधता उच्च यहन्छ। बाषषक ऩयीऺणका रातग उऩमोगी हुने वस्तुगत रश्नहरु
तनम्न तरत्तखत छन््

फहुवैकत्तल्ऩक रश्न

“रश्नभै आवश्मकताअनुसाय ततनदे त्तख ऩाॉच वटासम्भ ( भूरत् चाय वटा ) वैकत्तल्ऩक उियहरुको
व्मवस्था गयी त्मसैफाट सही उिय ऩिा रगाएय घेया (० वा ये जा) त्तचनो रगाउने रगाइने रश्नराई फहु
वैकत्तल्ऩक रश्न बतनन्छ” शभाा य ऩौडेर, (२०६७- ३६४) बाषषक ऩयीऺणका क्रभभा भूरत् ितु तफोध,
ऩठनफोध, व्माकयण तत्व वणाषवन्मास, शब्दाथा, शब्द तनभााण य वाक्म गठन आददको ऩयीऺण गना मस
षकतसभको रश्न उऩमोगी हुन्छ । जस्तै् उऩमुि उियभा दठक (
) त्तचन्ह ददनुहोस्

क) ऩूण ा बूतकारको वाक्म कुन हो?

21
अ) कषव काव्म रेख्छन्।
आ) कषवरे काव्म रेखेका तथए ।
इ) कषव कषवता रेख्दै छन्।
ई) कषवरे काव्म रेखेका छन्।

खारी ठाउॉ बने रश्न

“रश्नका आधाय वाक्मभै तनत्तित शब्दहरु हटाएय खारी याखी ती ठाउॉहरुभा उऩमुि शब्द बना
रगाउने रश्नराई खारी ठाॉउ बने रश्न बतनन्छ”शभाा य ऩौडेर, (२०६७) । षवद्यारम तहका
ऩाठ्यऩुस्तकभा मस षकतसभका रश्नहरुका भूरत खुरा रकृततका नबई फन्द रकृततका हुन्छन् ।
फहुवैकत्तल्ऩक रश्नभा जस्तै षवकल्ऩ (३/४) ओटा वाक्मका ऩछातड कोष्ठकभा यात्तखएको हुन्छ य
षवद्याथॉरे सही छानेय खारी ठाॉउभा आऩूतता गनुा ऩने हुन्छ । “मस्तो षवकल्ऩ कऺाको स्तय हे यी
षवद्याथॉ स्वमम्रे वचन, तरब्ग, कार, ऩुरुष, आदाय आदद सम्फत्तन्धसब्गतत तभराएय बनुऩ
ा ने गयी एउटा भात्र
भूर शब्द वा धातुको रूऩभा ऩतन हुन सक्छ” शभाा य ऩौडेर, (२०६७- २६३) । मस षकतसभका
रश्नहरु भूरत् शब्द रमोग तसऩको ऩयीऺणका रातग उिभ भातनन्छन्। उदाहयणको रातग् कोष्ठकभा
ददइएका शब्दहरु भध्मेफाट खारी ठाॉउ बनुह
ा ोस्।

क) अनामस शब्दको ऩमाामवाची शब्द.......... हो। (एकाएक ,औधी, एक्रै )

् (ऩमाामवाची, अनेकाथॉ, ितु तसभ तबन्नाथॉ)
ख) यहय य झयी ..........शब्द हुन।
ग) “आयम्ब” को षवऩयीताथाक शब्द .......हो । (रायम्ब, षवरम्फ, अन्त्म)
् ( ऩमाामवाची, अनेकाथॉ, ितु तसभतबन्नाथॉ)
घ) सफ य शव ......... शब्द हुन।

ङ) .........को सानो फुझाउने शब्द टु की हो । ( अध्ॉ मायो, उज्मारो, फिी)

दठक फेदठक छु ट्याउने रश्न

“दठक फेदठक छु ट्याउने रश्नहरुभा तभल्दा य अतभल्दा उियहरु छ्यासतभस गयी षवद्याथॉहरुराई
छु ट्याउन रगाइन्छ” अतधकायी य शभाा, ( २०६७- १४८) । “ितु तफोध, ऩठनफोध, वाक्म गठन, शब्द
रमोग य धायणाको ऩयीऺणका रातग उऩमोग गना सषकने य षवश्वासनीम भातनदै न” शभाा य ऩौड्र,

22
(२०६० ो् ३६४) । मस षकतसभका रश्नहरु रायत्तम्बक तहभा भात्र उऩमोगी ठहछान । मस
षकतसभका रश्नका उदाहयण्

दठक फेदठक छु ट्याउनुहोस ।

क) अझ याम्रो य गुणस्तयीम जीवन फाॉच्न भातनसरे हयहभेसा रमत्न गरययहन्छ ।

ख) एकर रमत्नफाट सम्बव नहुने काभ त्मततकै छातडन्छ ।

ग) कुनै रमत्नतफना नै भातनस जॊगरी मुगफाट आजको अत्माधुतनक मुगभा आइऩुगेको हो ।

जोडा तभराउने रश्न

जोडा तभराउने रश्न ऩतन भूरत् रायत्तम्बक तहका षवद्याथॉका रातग उऩमुि ठहछान ् । “व्मत्ति,
वस्तु, धायणा आदद सम्फत्तन्धकुयाराई दुई सभुहभा याखेय राम् ऩतछल्रो सभूहराई छ्यासतभस फनाई
अत्तघल्रो सभूहको तनदे त्तशत ठाउॉभा ऩतछल्रो सभूहको उऩुि सॊ केत उल्रेख गने वा धको तानेय
दे खाउने ऩने षकतसभका रश्नराई जोडा तभराउने रश्न बतनन्छ” शभाा य ऩौडेर, (२०६७ - १६४) ।
“मस्ता रश्नभा राम उियाखण्ड फषढहुन ु ऩने भातनन्छ । मस्ता रश्नहरु ऩरयबाषा, घटना, तभतत, शब्दाथा
आदद कुयाहरु जाॉच्न रमोग गरयन्छ” अतधकायी य शभाा, (२०६१- १४८) ।

जस्तै जोडा तभराउनु होस ।

सभुह क सभुह ख

डोल्भा नाच्दै तथइन अऩूण ा वताभान

तछयीफ ऩढ्दै छ अऩूण ा बषवष्मत

सोनवा रेख्दै हुनेछे अऩूण ा बूत

शॊकय खेल्दै छ अऩूण ा वताभान

सीभारे कथा बन्दै तथइन अऩूण ा बषवष्मत

भ ऩढ्दै हुनेछु अऩूण ा बूत

23
 अध्माम ततन

अनुसन्धान षवतध/रषक्रमा

अनुसन्धानात्भक ढाॉचा

शोधका रकृततरे मसका षवतध÷रषवतध तथा उऩकयणहरुभा तबन्नता आउॉछ । रस्तुत शोधकामा
भूरत् ऩुस्तकारमीम षवतधभा आधारयत यहे को छ । मस शोधकामाभा तनम्न अध्ममन षवतध तथा
रषक्रमाहरु अऩनाइएको छ । रस्तुत अध्ममन ऩरयभाणात्भक अध्ममन नबएय गुणत्भक अध्ममन हो।
उि अध्ममनको ढाॉचा मस रकाय यहे कोछ्

तातरका नॊ. १ अध्ममनको ढाॉचा

नभुना छनोट साभग्री षवतध तनष्कषा

कऺा दश को वताभान नेऩारी राथतभक दद्वतीमक ऩुस्तकारमीम व्माख्मा

बाषा ऩाठ्यऩुस्तक वणानात्भक तातरकीकयण
षवश्लेषण
तथ्माब्क सॊ करनका स्रोत

रस्तुत शोधभा तनम्न दुई षकतसभका साभग्रीहरु उऩमोगभा ल्माइएकोछ्

राथतभक साभग्री

मो शोधऩत्र कऺा दश को वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासको

अध्ममनभा केत्तन्ित यहे कारे राथतभक साभग्री अन्तगात ऩाठ्यक्रभ षवकास केन्ि सानो दठभी बिऩुयद्वाया
(२०७३) रकात्तशत कऺा दश को ऩाठ्यऩुस्तकराई आधायका रूऩभा तरइएको छ ।

दद्वतीमक/गौण साभग्री

रस्तुत शोधभा शीषाकसॉग सम्फत्तन्धत षवतबन्न शोधऩत्रहरु, रकात्तशत खोजभूरक रेखहरु,

रततवेदनहरु, बाषा त्तशऺण सम्वत्तन्ध ऩुस्तकहरु आदद दद्वततम स्रोतका रूऩभा उऩमोग गरयएकोछ ।

24
 तथ्माब्क सॊ करन षवतध

रस्तुत शोधऩत्रराई ऩूणत

ा ा ददनका रातग आवश्मक ऩने तथ्माब्कहरु ऩुस्तकारमभापात सॊ करन
गरयएको छ । मसका साथै षवतबन्न ऩत्र ऩतत्रका, मसअत्तघ गरयएका अनुसन्धान शोधऩत्र तथा कऺा
दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकआदद फाट ऩुस्तकारषमम षवतधको रमोग गये य तथ्माब्क सॊ करन गरयएको छ
।

तथ्माब्क षवश्लेषण षवतध

अध्ममनका रातग साभग्री सॊ करन गये ऩतछ ऩुस्तकारमीम, वणानात्भक य षवश्लेषणात्भक षवतधराई
उऩमोग गयी नभुना अभ्मासको अध्ममन य षवश्लेषण गरयने छ । आवश्मकता अनुसाय अध्ममनका
क्रभभा तातरकीकयण सभेत गरयएकोछ ।

अनुसन्धान रषक्रमा

अध्ममन अनुसन्धानको एक भहत्वऩूण ा ऩऺ बनेको तथ्माब्क षवश्लेषण हो । षवतबन्न स्रोतहरुफाट

राप्त जानकायीहरुराई तथ्मऩयक रूऩभा व्माख्मा य षवश्लेषण गयी अत्तन्तभ तनष्कषाभा ऩुग्न सषकन्छ ।
मस अनुसन्धानराई तनत्तित उद्देश्म रातप्त य तनष्कषाभा ऩुमाा उन भुख्मत् ऩुस्तकारमीम अध्ममन षवतधको
रमोग गयी साभग्रीहरु सॊ करन गरयएको छ । सॊ कतरत साभग्रीहरुको अध्ममन षवश्लेषणका क्रभभा
सैद्धात्तन्तक आधाय तमाय ऩाना षवतबन्न ऩाठ्यऩुस्तकहरु, शीषाकसॉग सम्फत्तन्धत शोधऩत्रहरु, बाषात्तशऺण
सम्फत्तन्धऩुस्तकहरु, रेखयचना, षटऩोट, रततवेदनहरु साथै रकात्तशत य अरकात्तशत शोधऩत्रफाट साभग्रीहरु
सॊ करन गरयएको छ । आवश्मकता अनुसाय तातरकीकयण सभेत गरयएको छ । रस्तुत शोधऩत्र
तनभााण गदाा कऺा दशको बाष ऩाठ्यऩुस्तकभा बएका नभुना अभ्मासहरुको अध्ममन, षवश्लेषण गरयएको
छ ।

मस शोधऩत्रराई ऩूणत
ा ा ददनका रातग अध्माम एकभा नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना
अभ्मासको ऩरयचम, सभस्मा कथन अध्ममनको उद्देश्महरु तनधाायण गयी अध्ममनको औत्तचत्मय य
भहत्वराई रष्ट्याउदै अध्ममनको ऩरयतसभा य शोधऩत्रको रूऩये खा आददका फाये भा चचाा गरयएको छ ।
अध्माम दुई अन्तगात ऩूवक
ा ामाको सभीऺा गयी अध्ममनभा ऩूवक
ा ामाको उऩमोतगता दशााउदै अध्ममनको
सैद्धात्तन्तक रूऩये खा अन्तगात बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको ऩरयचम, बाषा ऩाठ्यक्रभको ऩरयचचाा, ऩाठ्यऩुस्तक,

25
ऩाठ्यक्रभ य नभुना अभ्मासको सम्फन्ध आददका फाये भा खोज भूरक चचाा गरयएको छ । मसै गयी
बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासको षवशेषता, बाषा त्तशऺणभा नभुना अभ्मासको भहत्व, नभुना
अभ्मासभा सभावेश गरयने रश्नभा षकतसभ आददका फाये भा षवश्लेषण गरयएको छ । मसयी नै अध्माम
तीनभा अनुसन्धानात्भक ढाॉचा तमाय गयी तथ्माब्क सॊ करनका स्रोत, षवश्लेषण षवतध आददका फाये भा
चचाा गरयएको छ । अध्माम चायभा नभुना अभ्मासको षवधागत गना हये क षवधाभा सभावेश गरयएका
रश्नहरुका रकायका फाये भा षवश्लेषण गरयएको छ । अध्माम ऩाॉचभा सभग्र शोधऩत्रको सायाॊश रस्तुत
गदै अध्ममनका क्रभभा राप्त बएका तथ्मगत कुयाहरुराई तनष्कषाको रूऩभा रस्तुत गरयएको छ । मसै
गयी मस शोधऩत्र भापात तीन तहका रातग सुझाव सभेत मसको सुझाव खण्डभा रस्तुत गदै अन्त्मभा
सन्दबा साभग्रीराई सभेत सभाषवष्ट गरयएको छ ।

26
 अध्माम चाय

कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तको नभुना अभ्मासको षवधागत षवश्लेषण

षवषम रवेश

नभुना अभ्मास बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको एक भहत्वऩूण ा अॊग हो । मसरे षवद्याथॉको बाषषक तसऩ
षवकासभा सहमोग ऩु¥माउॉदछ । रत्मेक नभुना अभ्मासरे षवद्याथॉको बाषषक षवकासभा सहमोग
ऩुमााोाउॉछ
, मदद नऩु¥माएभा त्मसको कुनै अथा हुदैन । अत् उनीहरुको बाषषक व्मवहायभा सकयात्भक
ऩरयवतान ल्माउने षवधाका ऩाठ अनुरूऩ स्तय, तह, रुत्तच ऺभता सुहाउदो गयी नभुना अभ्मास तनधाायण
गरयएको हुन ु ऩदाछ । मो अध्ममनको मो शीषाक कऺा दशको वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा
षवधागत रूऩफाट व्माख्मा षवश्लेषण गरयएको छ । मस क्रभभा कथा, कषवता, जीवनी, रफन्ध, रूऩक, त्तचठी
तथा तनवेदन षवधाराई छु ट्टाछु ट्टै शीषाकभा यहे य व्माख्मा षवश्लेषण य तातरकीकयण सभेत गरयएको छ ।
मसयी व्माख्मा य षवश्लेषण गनुा बन्दा ऩषहरे कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा यहे का सफै
ऩाठहरुराई षवधागत य तातरकाभा रस्तुत गरयएको छ । ऩुस्तकभा बएका रश्नहरुको सॊ ख्मात्भक
षववयण मस रकाय छ्

तातरका नॊ. २ रश्नहरुको सॊ ख्मात्भक षववयण

क्र.स. षवधा सॊ ख्मा सुनाइ फोराइ ऩढाइ रेखा सृजनात्भक जम्भा रततशत
1 कथा 4 13 16 17 27 6 78 27.29
2 कषवता 3 10 12 10 23 4 59 18.38
3 जीवनी 2 7 8 8 11 3 37 11.54
4 तनवन्ध 3 12 14 14 22 3 65 20.54
5 रुऩक 3 9 11 11 24 7 62 19.31
6 त्तचठी 1 3 6 3 4 3 19 5.92
जम्भा 16 54 67 63 111 26 321
रततशत 16.82 20.87 19.60 34.61 8.10 100
स्रोत् कऺा १०, नेऩारी, २०७४

27
 रस्तुत भातथको तातरकाराई अध्ममन गदाा सफै बन्दा फषढ रश्न रेखाइ तसऩसॉग सम्फत्तन्धत
रश्नहरु यात्तखएको ऩाइमो । मसभा जम्भा रश्न सॊ ख्मा १११ अथाात ३४.६१ रततशत यहे को छ बने
सफै बन्दा कभ रश्न सृजनात्भक रकृततका रश्नहरु यहे को छ। मस्ता रश्नभा जम्भा २६ ओटा अथाात
८.१० रततशत भात्र रश्न यहे को छ । नभुना अभ्मासको षवश्लेषण गदाा सफै बन्दा धेयै कथा षवधाभा
७८ ओटा अथाात २४.२९ रततशत रश्नहरु यहे को छ बने सफैबन्दा थोयै त्तचठी षवधाभा जम्भा १९
ु े सकयात्भक
ओटा अथाात ५.९२ रततशत रश्नहरु यहे को ऩाइमो । रेखाइ तसऩका रश्नहरु धेयै हुनर
दे त्तखए ऩतन सृजनात्भक रकृततका रश्नहरु कभ हुनर
ु े मसभा केषह कभजोयी बएको दे त्तखन्छ । मसयी नै
षवधागत रूऩभा कथा षवधा धेयै बएकारे रश्नहरु ऩतन धेयै हुन ु य त्तचठी षवधा कभ बएकारे रश्नहरु नै
कभ दे त्तखनुरे नभुना अभ्मासको तारभेर बएकै दे त्तखन्छ ।

कथा षवधा अन्तगात सभाषवष्ट रश्नहरुको य षवश्लेषण

बाषाका चायै वटा तसऩको रबावकायी ढब्गरे षवकास गनाका रातग कथा षवधा षवद्यारमको तल्रो
तहदे त्तख भातथल्रो तहसम्भ रबावकायी य तनक्कै रोकषरम षवधा हो ।

भाध्मतभक तहका षवद्याथॉहरुका रातग कथारे षवषमवस्तुभा रुत्तच जगाउने कथा कथन थने , आदद
तसऩको षवकास गना सहमोग ऩुमाा उछ। मस तहभा ऩौयात्तणक, साभात्तजक य भनोवैऻातनक कथाराई
छनोट गये को ऩाइन्छ । कथा त्तशऺणरे बाषषक सॊ यचना, शब्द बण्डायको फृषद्ध, उखान टु क्का, ऩमाामवाची,
षवऩयीताथॉ, ऩारयबाषषक शब्दको खोज तथा रमोग गना भद्दत गदाछ । महाॉ कथा षवधा अन्तयगत
व्माकयण ऩऺबन्दा तबन्न यहे का सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ य तसजानात्भक षकतसभका रश्नहरुका
आधायभा रश्नहरुको सॊ ख्मात्भक रततशतका आधायभा तातरकीकयण गयी ततनको षवश्लेषण गरयएको छ ।

तातरका नॊ ३ कथा षवधाका रश्नहरुको षवतयण य षवश्लेषण

क्र.सॊ . शीषाक सुनाइ फोराइ ऩढाइ रेखाइ तसजानात्भक जम्भा

1 जन्भबूतभ 3 4 4 6 2
2 रत्मागभन 4 6 5 6 2
3 रक्ष्भीऩूजा 3 3 4 10 1
4 भाउजङ्ग फाफु 2 3 4 5 1
साहे वको कोट

28
 जम्भा 13 16 17 26 6
रततशत 16.04 75.30 20.98 32.09 7.40
स्रोत् कऺा १०, नेऩारी, २०७४

भातथको तातरकाअनुसाय कऺा दशभा कथा षवधा अन्तगात जम्भा चायवटा कथाहरु यहे का छन्।
जसभा व्माकयण ऩऺ ( कामाभूरक व्माकयण) बन्दा फाहे कका नभुना अभ्मासका रश्नहरु जम्भा ३२१
ओटा यहे का छन् । उि रश्नहरु अभ्मास खण्ड, शव्दबण्डाय खण्ड, उच्चायण य षहज्जे खण्ड तथा
तसजानात्भक अभ्मास खण्ड यहे का छन्। मस षवधाभा जम्भा ८१ ओटा रश्न छन् । जसभा औषत रश्न
भध्मे कथा षवधाभा २४.२९ रततशत यहे को दे त्तखन्छ । तसजानात्भक रकृततका रश्न ६ ओटा ( ७.४०
) सुनाइसॉग सम्फत्तन्धरश्न १६ ओटा ( १७.३० ), फोराइसॉग सम्फत्तन्धत रश्न १७ ओटा ( २०.९८ ) य
रेखाइसॉग सम्फत्तन्धत रश्न २६ ओटा ( ३२.०९ ) रततशत यहे का छन्।

मसयी सम्ऩूण ा रश्नराई तुरता गदाा रेखाइ रकृततका रश्नको सॊ ख्मा फढी यहे को दे त्तखन्छ ।
षवद्याथॉरे आफ्नो भौतरक तका तथा भौन अध्ममनफाट अभ्मास गना सषकने षकतसभरे त्मस्ता रश्न
उऩमोगी दे त्तखन्छन् । छोटा छरयता उिय ददन सषकने तथा आफ्नै बाषा शैरी रमोग गयी आफ्ना
षवचाय अतबव्मि गना सषकने मस षकतसभका रश्नहरु

भाध्मतभक तहभा उऩमोगी भातनन्छ । बाषषक तसऩ षवकास गयाउन तथा फोराइ ऺभताको
षवकास गयाउन फोराइ तसऩसॉग सम्फत्तन्धत रश्न रबावकायी दे त्तखन्छ । वस्तुगत रश्न अन्तगात ठीक
फेदठक छु ट्याउने, जोडा तभराउने रश्न रमोग गरयएको दे त्तखन्छ बने ऩढाइ ऺभताको षवकासका रातग
सस्वय वाचन, भौन वाचन य ितु वाचन गने खारका रश्न यात्तखएको दे त्तखन्छ । मस्ता रकृततका रश्नभा
तनकै जोड ददने रमास गरयएको छ । मस्ता रश्नफाट षवद्याथॉहरुभा स्वतन्त्र रूऩरे उिय खोजेय रेख्न
सक्ने ऺभताको षवकास सम्बव हुन्छ ।

मसयी सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ य तसजानात्भक रश्नहरुको अध्ममनभा बाषाका चायै
तसऩहरुराई फढी जोड ददएको ऩाइन्छ । मो याम्रो ऩऺ हो । भाध्मतभक कऺाहरुभा फोध य
अतबव्मत्तिका भौत्तखक अभ्मासराई अतधक सभम ददनु वाञ्छतनम हुन्छ बन्ने कुयारे मसराई ऩुषष्ट गछा
। कथा अन्तगात षवषवध रकृततका रश्नहरुको केही नभुना तर रस्तुत गरयएको छ ।

29
 ॉ सम्फत्तन्धत रश्न्
सुनाइ तसऩसग

१) रत्मागभन कथाको आठौं अनुच्छे द ितु त रेखन गनुहोस्(ने.ऩृ.स.६४) ।

२) शोबारे षकन हषााि ु झारयन्? (ने.ऩृ.स. ६४)

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
फोराइ तसऩसग

तरका शब्दको शुद्ध उच्चायण गनुह

ा ोस्(ने.ऩृ.स.६) ।

अहब्काय, हडप्नु, सवाातधक, ऩयास्त, आग्रह, ऩऺऩाती, अधीनस्त, हस्तान्तयण

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
ऩढाइ तसऩसग

१) जन्भबूतभ ऩाठको चौथो अनुच्छे द ऩढी तरका रश्नको भौत्तखक उिय ददनुहोस््

क) रक्ष्भणका भनभा के के कुया ताजा बएय आए ?

ख) रक्ष्भणका दाजुय बाइहरुको नाभ के के तथमो ?

ग) याभ य सीताको षववाह कसयी बएको तथमो ?

घ) रक्ष्भण के भा हयाइयहे का तथए ? (ने.ऩृ.स.६)

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न्
रेखाइसग

क) रक्ष्भणका षवचायभा यावणको दुदाशा हुनको कायण के हो ? (ने.ऩृ.स.७)

ख) रक्ष्भीऩूजा कथाभा फार भनो षवऻानको रमोग के कसयी बएको छ , षववेचना गनुहोस्
(ने.ऩृ.स.१२) ।

तसजानात्भक रश्न

जानकाय व्मत्तिहरुसॉग सोधेय दुव्र्मसन य रागु औषधीको रमोगका हातनका फाये भा कम्तीभा

30
दुई अनुच्छे द रेख्न ु होस्(ने.ऩृ.स.९) ।

मस षवधाभा तुरनात्भक रूऩभा खारी ठाॉउ बने रश्न यात्तखएको छै न य अन्म सफै रकृततका
रश्नराई क्रभफद्ध रूऩभा तभराउने रमास गरयएको छ । सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ रकृततका रश्नहरू
ऩाठ अनुरूऩनै रम गरयएका छन् । रमोगात्भक रश्नभा तनकै षवषवधता यहे को छ । मो याम्रो ऩऺ हो
। वस्तुगत रश्न अन्तयगत फहुवैकत्तल्ऩक य खारी ठाॉउ बने रश्न ददएको छै न । सभग्रभा वस्तुगत य
तसजानात्भक रकृततका रश्नहरु कभ दे त्तखन्छन् बने फोधात्भक य रमोगात्भक रकृततका रश्नहरु फढी छन्,
य अन्म रश्नहरु उऩमुि तथा स्तय अनुरूऩनै यहे का छन्।

कषवता षवधा अन्तगात सभाषवष्ट रश्नहरुको य षवश्लेषण

कषवता षवधा कऺा दशको वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा ततन ओटा यात्तखएको ऩाइन्छ ।
भाध्मतभक तहका कऺाहरु गतत, मतत तभराई रमफद्धरूऩभा सस्वय ऩठनको अभ्मास गयाउनु कषवता
त्तशऺणको उद्देश्म हो । मस्तै कषवता रतत रुत्तच जगाउनु कल्ऩना शत्तिको षवकास गनु,ा अन्तत् बाषषक
तसऩको षवकास गनुा गयाउनु कषवता षवधारे सहमोग ऩुमाासउॉछ । कषवता षवधा अन्तगात व्माकयण
अभ्मासबन्दा तबन्न यहे य सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ तथा तसजानात्भक षकतसभका रश्नका आधायभा
सॊ ख्मात्भक रततशत तनकातर ततनको तातरकीकयण गयी व्माख्मा षवश्लेषण गरयएको छ ।
तातरका नॊ.४ कषवता षवधा अन्तगात सभाषवष्ट रश्नहरुको षवतयण य षवश्लेषण

क्र.सॊ . शीषाक सुनाइ फोराइ ऩढाइ रेखाइ तसजानात्भक जम्भा

1 सन्तुषष्ट 3 4 4 7 2 19
2 सन्तुषष्ट 4 4 5 6 1 20
3 वषाा 4 4 5 6 1 20
4 भ सडक फोल्दै 3 4 2 10 1 59
छु
जम्भा 10 12 10 23 4
रततशत 16.04 20.33 16.94 38.98 6.77
स्रोत् कऺा १०, नेऩारी, २०७४

भातथ ददएको तातरका अनुसाय कऺा दशको वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा जम्भा ततन
ओटा कषवतहरु सभाषवष्ट छन् । रम वाचनराई तनक्कै भहत्व दददै सफै ऺेत्र षवशेषका रश्नहरु सभावेश

31
गरयएको छ । कामाभूरक व्माकयण फाहे क जम्भा ५९ ओटा रश्नहरु यहे का छन् । सुनाइ तसऩ
अन्तगात कुर रश्नको १६.९४ रततशत फाराइ तसऩ अन्तगात २०.३२ रततशत, ऩढाइ तसऩ अन्तगात
१६.९४ रततशत, रेखाइ तसऩ अन्तगात ३८.९८ रततशत य तसजानात्भक रश्न अन्तगात ६.७७ रततशत
रश्नहरु यहे का छन्।

मसयी कषवता षवधा अन्तगातका सम्ऩूण ा रश्नराई हे दाा रेखाइ तसऩ सम्फत्तन्धरश्न तुरनात्भकरूऩरे
फढी दे त्तखन्छ । त्मसऩतछ क्रभश् सुनाइ, ऩढाइ, फोराइ य तसजानात्भक रकृततका रश्नहरु यहे का छन् ।
भाध्मतभक तहभा तहका दृषष्टरे फोधात्भक, रमोगात्भक, तसजानात्भक, षवश्लेषणात्भक रश्नहरु फढीहुन ु
उऩमुि छ षकनषक कषवता षवधाको अन्त्मभा बावफोध सम्वन्धी रश्नहरु यात्तखनु याम्रो ऩऺ हो ।
रमोगात्भक ऩऺ अन्तगात कषवता रमफद्ध वाचन गने, वाक्मभा रमोग गना रगउने, शुद्ध उच्चायण गना
रागाउने, कषवताको श्लोक साना रगाउने षकतसभका रश्नहरु कऺा दशका षवद्याथॉहरुका रातग ऩाठ
अनुरूऩ उऩमुि ढॊ गरे मथेष्टभात्राभा यात्तखएको ऩाइन्छ । कषवता त्तशऺणको उद्देश्म बाषाका चायै तसऩ
सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइको षवकास गयाउनु हो । अन्तत् षवद्याथॉभा तसजानात्भक ऺभताको
षवकास गयाउने ध्मेमरे कुर रश्न सॊ ख्माको ६.७७ रततशत रश्नहरु मस रकृततका छन् ।मसराई अझै
फढाएको बए याम्रो हुन्थ्मो । वस्तुगत रकृततका रश्नहरु एकदभ न्मून यहे को दे त्तखन्छ । कषवता षवधा
अन्तगात यहे का षवषवध रकृततका रश्नबने न्मून यहे को दे त्तखन्छ । कषवता षवधा अन्तगात यहे का षवषवध
रकृततका रश्नहरु तर रस्तुत गरयएको छन््

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
सुनाइ तसऩसग
अ) सन्तुषष्ट कषवताको ऩषहरो य दोस्रो श्लोक सुन्नुहोस य कषवको षवचायसॉग तऩाइॉको के के
कुयाभा सहभतत छ बन्नु होस्। (ने.ऩृ.स.११) ।
आ) फषाा कषवता त्तशऺकफाट सुन्नुहोस य त्मसैअनुसाय साभुषहक रूऩभा स स्वय वाचन
गनुह
ा ोस् (ने.ऩृ.स.७३) ।
ॉ सम्फत्तन्धत रश्नहरु
फोराइ तसऩसग

अ) तर ददइएका शब्दराई वाक्मभा रमोग गयी बन्नुहोस् (ने.ऩृ.स.१२) ।

भस्त, सीभा, राञ्छना, सुगन्ध, दुगन्ा ध, जनादान, भोचन

32
 ॉ सम्फत्तन्धत रश्नहरु
ऩढाइ तसऩसग

अ) गतत, मतत य रम तभराइ वषाा कषवता वाचन गनुहोस्(ने.ऩृ.स.७५) ।

आ) सन्तुषष्ट कषवता ऩढी तर सोतधएका रश्नहरुको भौत्तखक उिय ददनुहोस््

१) धनी हुनका रातग गरयने कुन काभ कषवराई भन ऩदै न ?

२) कस्ता भातनसराई चैन हुदैन ? (ने.ऩृ.स.१२)

ॉ सम्फत्तन्धत रश्नहरु
रेखाइ तसऩसग

अ) सरसब्ग व्माख्मा गनुह

ा ोस््

क) रौ रौ गाओ दरदर वनै , वृऺ होउठ साया

फषे घै“टा घटघट गयी स्वगा–ऩीमूष धाया (ने.ऩृ.स.७६) ।

ख) भ सडक फोल्दै छु बन्ने कषवताको भूर आसम के हो ?(ने.ऩृ.स.१३९)

ॉ सम्फत्तन्धत रश्नहरु
तसजानात्भक तसऩसग

अ) साभात्तजक जीवनशैरीस“ग याजनीतत जोतडएको छ बन्ने षवषमभा १५० शब्दभा आफ्नो

ु ोस् (ने.ऩृ.स.१४१) ।
धायणा रेख्नह

हये क षवद्याथॉको स्तयराई ख्मार गयी सफै रकायका रश्नहरु क्रभफद्ध रूऩभा यात्तखने रमास

गरयएको छ । कषवता षवधाभा ऩने सफै रकायका रश्नहरु छनौट गने काभ बएको छ ।

ऩाठ्यक्रभका उद्देश्मराई सभेत ध्मान ददइ रश्नहरु तम गने रमास बएको दे ख्न सषकन्छ ।

सफै स्तयका तथा रकृततका रश्नहरुको सन्तुरन तभरेको दे ख्न्न सषकन्छ ।

जीवनी षवधा अन्तगात सभाषवष्ट रश्नहरुको षवश्लेषण

33
याषष्डम तथा अन्तयााषष्डम ऺेत्रका षवत्तशष्ट व्मत्तिको जीवनीफाट षवद्याथॉराई

चारयतत्रक सत्रवृततको षवकास गयाउनु जीवनी षवधा त्तशऺणको उद्देश्म हो । कऺा दशको

वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा जीवनी षवधा दुई ओटा यहे का छन् । कऺा दशभा जीवनी

षवधा यात्तखनुको उद्देश्म फोध ऺभताको षवकास गना शब्द बण्डाय ऺभताको षवकास गना हो

। जीवनी षवधा अन्तगात व्माकयण अभ्मास बन्दा तबन्न यहे का सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ

तथा तसजानात्भक षकतसभका रश्नहरुको सॊ ख्मात्भक रततशत तनधाायण गयी ततनराई

तातरकीकयणसभेत गये य व्माख्मा षवश्लेषण गरयएको छ ।

तातरका नॊ . ५ जीवनी षवधा अन्तगात सभाषवष्ट रश्नहरुको षवश्लेषण

क्र.स. शीषाक सुनाइ फोराइ ऩढाइ रेखाइ तसजानात्भक जम्भा

1 सन्दुक 4 4 5 6 1 20
2 क्राया जेटषकन 3 4 3 5 2 17
जम्भा 7 8 8 11 3 37
रततशत 16.91 18.91 18.91 29.72 8.10
स्रोत् कऺा १०, नेऩारी, २०७४

मस तातरकाराई हे दाा कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकको जीवनी षवधाभा दुई ओटा जीवनी
यात्तखएको छन्। उि जीवनीभा याषष्डम य अन्तयााषष्डम गयी एक एक व्मत्तिको जीवनी यहे को दे त्तखन्छ
। व्माकयणको नभुना अभ्मास फाहे क जम्भा ३७ ओटा रश्नहरु तनधाायण गरयएको छ, जस अनुरूऩ कुर
रश्न सब्ख्मा भध्मे जीवनी षवधाभा ११.४५ रततशत रश्नहरु यहे का छन्।

तुरनात्भक रूऩभा रेखाइसॉग सम्फत्तन्धत रश्नहरु फढी दे त्तखन्छन्। नभुना अभ्मासभा रेखाइसॉग
सम्फत्तन्धत रश्नहरु फढी यहनु उऩमुि हुन्छ, षकनषक कऺा दशका जीवनी यात्तखनुको उद्देश्म कुनै ऩतन
षवत्तशष्ट व्मत्तिको जीवनीफाट फारफातरकाभा सकयात्भक सोचको षवकास गनुा साथै बाषषक तसऩ सुनाइ,
फोराइ, ऩढाइ य रेखाइको षवकास गनुा ऩतन हो ।

34
 मस षवधाभा सुनाइ, ऩढाइ य तसजानात्भक रकृततका रश्नहरु सॊ ख्मात्भक रूऩभा फषढ फाट कभ
सॊ ख्माततय यहे को दे त्तखन्छ । फोराइ, ऩढाइ य रेखाइसॉग सम्फत्तन्धत रश्नभा नै वाक्मभा रमोग गनु,ा
जीवनी ऩढे य सुनाउने, शुद्धसॉग उच्चायण गने , शुद्ध ऩाये य काषऩभा सने जस्ता षवषवधता भूरक रश्नहरु तम
गरयएका छन् जुन याम्रो ऩऺ हो । रश्नभा सन्तुरन अन्म षवधाको तुरनाभा धेयै तभरेको दे ख्न सषकन्छ
। हये क षवधाभा सॊ ख्मात्भक रूऩभा उततउतत नै रश्नहरु यात्तखएको छ । जीवनी षवधभा षवषवध
रकृततका रश्नहरुको नभुना तर रस्तुत गरयएको छ्

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
सुनाइ तसऩसग

१) सन्दुक रुइत ऩाठको ऩषहरो अनुच्छे द सुन्नुहोस्र खारी ठाउॉ बनुह

ा ोस््( ने.ऩृ.स.२१ )

्
क) रुइत ............का शुरुवात कताा ऩतन हुन।

ु त्तजल्राको ...........गाउॉ...............भा बएको तथमो ।

ख) रुइतको जन्भ ताप्रेजफ

२) क्राया जेटषकन ऩाठको छै ठौं अनुच्छे द ितु तरेखन गनुह

ा ोस् (ने.ऩृ.स.१२१ ) ।

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
फोराइ तसऩसग

१) तरका शब्द शुद्ध उच्चायण गनुह

ा ोस्।

गुणस्तयीम, अत्माधुतनक, स्वतन्त्रता, सभ्मता, रेयक, वत्तित, औऩचारयक,

अनौऩचारयक, ग्रतसत (ने.ऩृ.स. १२१ )

ा गा“उभा षवकासको भुहान पुटाउन कसरे के गनुा ऩछा ? आफ्नो षवचाय

२) दे शका दुगभ

रकट गनुहोस् (ने.ऩृ.स. २३) ।

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
ऩढाइ तसऩसग

१) सन्दुक रुइत बन्ने ऩाठको एघायौं अनुच्छे द भौन ऩठन गनुह ॉ ा

ा ोस्र चाय ओटा भुख्म फुद

ु ोस्(ने.ऩृ.स.२३ ) ।
षटऩी एक तृतीमाॊशभा सायाॊश रेख्नह

35
२) क्राया जेटषकन ऩाठ ऩढे य त्मसभा रमोग बएका तभततहरु क्रभफद्ध रूऩभा षटप्नुहोस्र

कुन कुन तभततभा के के बमो सूची फनाउनु होस् (ने ऩृ.स. १२२) ।

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
रेखाइ तसऩसग

ु ोस््
१) तरका रश्नको छोटो उिय रेख्नह

क) क्राया कसयी ओतसऩ सॉग नत्तजक बइन्?

ख) क्रायाको भृत्मु कहा“ य कषहरे बमो ? (ने.ऩृ.स. १२३)

ु ोस्
२) सन्दुक रुइत ऩाठको छै टौं अनुच्छे दफाट श य स को रमोग बएका शब्दहरु रेख्नह

(ने.ऩृ. स.२४) ।

तसजानात्भक रश्न्

ु ोस्(ने.ऩृ.स.१२४) ।
क) षहभार मात्रा गदााको काल्ऩतनक अनुबव गयी ततन अनुच्छे द रेख्नह

जीवनी षवधाको सम्ऩूण ा नभुना अभ्मासराई हे दाा रेखाइ तसऩस“ग सम्फत्तन्धत रश्नहरु

फढी यात्तखएको दे त्तखन्छ । जुन याम्रो ऩऺ हो, षकनबने फोध ऺभताको षवकास गयाउनु

जीवनी षवधाको भुख्म उद्देश्म हो । सोही कुयाराई ध्मान ददइ रश्नहरु तनधाायण गरयएको छ ।

तसजानात्भक रकृततका रश्नहरु बने केही कभ छन् । उि षवधाभा तम गरयएका अन्म

रश्नहरु षवद्याथॉ अनुकुर नै दे त्तखन्छन्।

तनफन्ध षवधा अन्तगात सभाषवष्ट रश्नहरुको षवश्लेषण

ऩठनफोध ऺभताको षवकास गनुा नै तनफन्ध षवधाको त्तशऺा हो बनी ऩाठ्यक्रभभा उल्रेख
गरयएको छ । मसै अनुसाय कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा जम्भा तीन ओटा तनफन्ध
यात्तखएका छन्। मस षवधा अन्तगात व्माकयण अभ्मासबन्दा तबन्न यहे को सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ य

36
तसजानात्भक षकसभका रश्नका आधायभा रश्नहरुको सॊ ख्मात्भक रततशत तनधाायण गयी ततनराई
तातरकाभा सभेत रस्तुत गये य व्माख्मा षवश्लेषण गरयएको छ ।

तातरका नॊ .६ तनफन्ध षवधा अन्तगात सभाषवष्ट रश्नहरुको षवश्लेषण

क्र.स. शीषाक सुनाइ फोराइ ऩढाइ रेखाइ तसजानात्भक जम्भा

1 थाङ्का 3 4 5 7 1 20
2 हाम्रो सॊ स्कृतत 5 5 3 8 1 22
3 ॉु ी
जम बड 3 5 6 7 2 24
जम्भा 11 14 14 22 5 66
रततशत 18.46 23.72 23.72 37.24 5.08
स्रोत् कऺा १०, नेऩारी, २०७४

रस्तुत तातरका अनुसाय कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा जम्भा तीन ओटा तनफन्ध
षवधा सभेषटएको छ । उि षवधाभा व्माकयणका नभुना अभ्मास फाहे क कुर ६६ ओटा रश्नहरु
तनधाायण गये को दे त्तखन्छ । जस अनुरूऩ कुर रश्न सॊ ख्माभा सफै बन्दा फढी अथाात ३७.२४ रततशत
रश्नहरु रेखाइसॉग सम्फत्तन्धत छन्। त्मसै अनुरूऩ कुर रश्न सॊ ख्माको १८.४६ रततशत रश्नहरु
सुनाइसॉग सम्फन्धीत, २३.७२ रततशत रश्नहरु फोराइ य रेखाइसॉग सम्फत्तन्धत यहे का छन् बने
तसजानात्भक रश्नहरु ५.०८ रततशत रश्नहरु यहे को दे त्तखन्छ ।

सभग्र रश्नको रकृततराई हे दाा रेखाइसॉग सम्फत्तन्धत रश्न फढी यहे को दे त्तखन्छ त्मसऩतछ क्रभश्
सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य तसजानात्भक रकृततका रश्नहरु यहे का छन् । तनफन्ध षवधाको त्तशऺणको उद्देश्म
नै फोधात्भक ऺभताको षवकास गयाउनु यहे कोरे फोधात्भक रश्न फढी यात्तखनु सान्दतबाक दे त्तखन्छ ।
उि फोधात्भक रश्नहरु ऩाठ्यक्रभका उद्देश्म ऩूतताभा सहामक छन् बने षवद्याथॉको स्तय अनुरूऩ
सुहाउॉददरा ऩतन दत्तखन्छन् ।

सुनाइसॉग सम्फत्तन्धत रश्नहरु सन्तुतरत ढॊ गरे तम गरयएका छन्बने फोराइसॉग सम्फत्तन्धत रश्नभा
षवषवधता ऩाइन्छ । वाक्मभा रमोग गने, शुद्ध उच्चायण गने , साना रगाउने जस्ता रश्नहरु कऺा दशका
षवद्याथॉका रातग रूत्तचऩूण ा तथा स्तय अनुकुर याख्ने रमास गरयएको छ । तसजानात्भक रश्न बने
तुरनात्भक रूऩभा कभ सॊ ख्माभा यहे को दे ख्न सषकन्छ । आफ्ना अनुबवराई साॊगठतनक रूऩभा रस्तुत

37
गना तसजानात्भक रश्न धेयै यात्तखनु उऩमुि हुन्छ । तनफन्ध षवधा अन्तगात यहे का षवषवध रकृततका
रश्नहरुको नभुना तर उल्रेख गरयएको छ्

सुनाइ तसऩसॉग सम्फत्तन्धत रश्न

क) हाम्रो सॊ स्कृतत तनफन्धको ऩषहरो अनुच्छे द सुन्नुहोस्र सॊ स्कृतत बनेको के हो बन्नुहोस्

(ने.ऩृ.स.८४) ।

ख) थाब्का ऩाठको ऩषहरो अनुच्छे द सुन्नुहोस्र ठीक फेठीक छु ट्याउनु होस्।

अ) नेऩार षहभार, ऩहाड य तयाइ भधेस तभरेय फनेको हो ।

आ) षहभारसॉग जतडफुटी खतनज, परपूर य स्वस्थ्म ऩमाावयण छ ।

इ) तयाइ भधेस अन्नको बण्डाय हो (ने.ऩृ.स.३३ ) ।

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
फोराइ तसऩसग

क) तरका शब्दको अथा बन्नुहोस्।

अथाह, ऩमाावयण, ऩषहचान, वीयब्गना, फौद्धभागॉ, जीवनचक्र, फुद्धदशान, (ने.ऩृ.स३३ )

ख) तरका उखान टु क्काराई वाक्मभा रमोग गयी कऺाभा सुनाउनुहोस्(ने.ऩृ.स.१३० ) ।

हािीको भुखभा त्तजया, हातभुख जोड्नु, गुनासो गनु,ा डाॉडो काट्नु, दै रो कुनु,ा

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
ऩढाइ तसऩसग

ॉ ा षटप्नुहोस्
क) थाब्का ऩाठको छै टौं, सातौं, आठौं अनुच्छे द ऩढी रत्मेकफाट भुख्म भुख्म फुद
(ने.ऩृ.स.३४) ।

ख) हाम्रो सॊ स्कृतत ऩाठ ऩढे ऩतछ तऩाईँ रेखकका कुन कुन षवचायभा सहभत वा असहभत के

ु न्ु छ, आफ्नो धायण रेख्नह

हुनह ु ोस्( ने.ऩृ.स.८५ ) ।

38
 ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
रेखाइ तसऩसग

क) व्माख्मा गनुह
ा ोस्।

बूतॉ ड जीवनकी तनभाात्री षवश्वकी अतधष्ठात्री हुन ्, जसको ऩुजाआजा गनुा रणीभात्राको

भुख्म कताव्म हो (ने.ऩृ.स.१३२) ।

ख) थाब्काको रवधान गना सक्दा नेऩारराई के कस्ता पाइदा हुन्छत्तन्ववेचना गनुहोस्(

ने.ऩृ.स.३५) ।

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
तसजानात्भक तसऩसग

क) तऩाॉइरे भनाउने एउटा साॊस्कृततक ऩवाको फाये भा २०० शब्द सम्भको तनफन्ध रेख्नह
ु ोस्

(ने.ऩृ.स.८८) ।

ॉ ा तमाय ऩानुह
ख) सभाज सेवा शीषाकभा कत्तम्तभा १० ओटा फुद ा ोस्र २५० शब्दको तनफन्ध

ु ोस्(ने.ऩृ.स.१३४) ।
रेख्नह

मसयी तनफन्ध षवधाको नभुना अभ्मासराई हे दाा सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ य सृजनात्भक
रकृततका रश्नहरुराई सभेषटएको ऩाइन्छ । तनफन्ध षवधाभा ऩतन रेखाइ तसऩसॉग सम्फत्तन्धरश्नहरु
३७.२४ रततशत रश्नहरु सभेटेय रेखन कराको षवकासभा षवशेष जोड ददइएको छ जुन सकयात्भक
ऩऺ हो ।

रूऩक षवधा अन्तगात सभाषवष्ट रश्नहरुको षवश्लेषण

भौत्तखक बाषाका षवशेषताहरुभा अभ्मस्त गयाइ हाउबाउ, चेष्टा, भुखभुिा अनुरूऩ उऩमुि बाषाको
रमोग गने ऺभताको षवकास गयाउनु नै रूऩक षवधा त्तशऺणको उद्देश्म हो । कऺा दशको वताभान
नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा मस षवधा अन्तगात जम्भा तीन ओटा ऩाठ यहे का छन्। जसभा भनोवाद,
एकाब्की य वादषववाद यहे का छन्। फोराइ तसऩको षवकास गनाका रातग रूऩक षवधा भहत्वऩूण ा हुन्छ
। मस षवधा अन्तगात व्माकयणगत अभ्मास फाहे क सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ य तसजानात्भक गयी

39
बाषाका चायओटा तसऩभा आधारयत रकृततका रश्नका आधायभा सॊ ख्मात्भक रततशत तनकारी ततनराई
तातरकाभा सभेत रस्तुत गयी व्माख्मा षवश्लेषण गरयएको छ ।

तातरका नॊ. ७ रूऩक षवधा अन्तगात सभाषवष्ट रश्नहरुको व्माख्मा य षवश्लेषण

क्र.स. शीषाक सुनाइ फोराइ ऩढाइ रेखाइ तसजानात्भक जम्भा

1 भ ऩतन सक्छु 3 4 3 4 2 16
2 स्थानीमकयण बन्दा 3 4 5 13 4 25
व्माऩारयकयण फेस
3 टीका 3 3 3 7 1 17
जम्भा 9 11 11 24 7 62
रततशत 14.51 17.74 17.74 38.70 11.28
स्रोत् कऺा १०, नेऩारी, २०७४

रूऩक षवधाभा सभाषवष्ट रश्नका अनुसाय वताभान कऺा दशको नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा
रमुि रूऩक शब्दात्भक षवधाको व्माकयणत्भक रश्न बन्दा फाहे क रेखाइ तसऩसॉग सम्फत्तन्धत रश्न फढी
यहे को दे त्तखन्छ । कुर ६२ ओटा रश्न यहे को मस षवधाभा रेखाइ तसऩभा ३८.७० रततशत रश्न यहे को
ऩाइन्छ । त्मसऩतछ फाराइ य ऩढाइ तसऩभा १७.७४ रततशत य सुनाइ तसऩभा १४.५१ य
तसजानात्भक अभ्मासभा सफैबन्दा कभ ११.२९ रततशत यहे को दे त्तखन्छ ।

सभग्र रश्नहरुको सॊ ख्मात्भक रततशतराई हे दाा फोधात्भक रकृततका रश्नहरु तुरनात्भकरूऩभा

फढी दे त्तखन्छन् । रूऩक षवधा ऩाठ्यऩुस्तकभा यात्तखनुको उद्देश्म फोराइ तसऩ अथाात अतबव्मत्ति
शील्ऩको षवकास गयाउनु हो । मसथा उि षवधाभा यात्तखने नभुना अभ्मासभा तसजानात्भक य
रमोगात्भक रकृततका रश्नहरु फढी याखेय अन्म रकृततका रश्नहरु केही कभ यात्तखएको बए उऩमुि
हुन्थ्मो । तसजानात्भक रकृततका रश्नहरु तनकै कभ भात्राभा यात्तखएको दे त्तखन्छ । मो दुफर
ा ऩऺ भान्न
सषकन्छ । तथाषऩ षवधाका ऩाठ अनुरूऩ षवद्याथॉको स्तय ख्मार गयी तसजानात्भक अभ्मास अन्तगात
“कुनै गरयफ भातनसका दु्ख दे ख्दा आफ्नो भनभा खेरेका षवचाय” (भनोवाद) “इन्टयनेट अतबशाप होइन
वयदान हो” शीषाकभा वादषववाद जस्ता षवषम रस्तुत गना रगाएको ऩाइमो । मो सफर ऩऺ हो ।
मसयी फोराइ तसऩको षवकास गने रभुख ध्मेमरे रश्नहरु तमाय गये को दे त्तखएता ऩतन बाषा तसकाइका

40
चायै तसऩराई सभेट्ने कोतसस गये को दे त्तखन्छ । मस षवधा अन्तगात षवषवध रकृततका रश्नराई तर
रस्तुत गरयएको छ ।

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
सुनाइ तसऩसग

क) टीका एकाङ्की ऩाठको ४६औ ॊ अनुच्छे द ितु त रेखन गनुह

ा ोस्(ने.ऩृ.स.१४७) ।

ख) भ ऩतन सक्छु भनोवादको ऩषहरो अनुच्छे द सुन्नुहोस्र कुभाय आज षकन खुशी छन्

ु ोस्(ने.ऩृ.स.४६) ।
रेख्नह

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
फोराइ तसऩसग

क) षवश्वव्माऩीकयण सम्ऩन्न य शत्तिशारीका ऩऺभा छ कसयी ? ऩाठको फायौं अनुच्छे दका

आधायभा बन्नुहोस्(ने.ऩृ.स.९६) ।

ख) कभान तसॊ हरे एकददनभा कतत रूऩैमा कभाउथ्मो ? अषहरे बए उसरे कतत कभाउछ बन्नुहोस् (ने.ऩृ
स.१४६) ।

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
ऩढाइ तसऩसग

क) टीका एकाङ्की ऩषढ तरका रश्नको भौत्तखक उिय ददनुहोस्।

अ) मो एकाङ्की कसरे रेखेको हो ?

आ) मस एकाङ्कीभा कतत जना ऩात्रहरु छन्? (ने.ऩृ.स. १४७)

ख) तरका शब्दराई वाक्मभा रमोग गनुह

ा ोस ।

स्वणाऩदक, रवृतत, अऩवाद, रचरन, षवकटता, रततकुरा ( ने.ऩृ.स.४१)

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
रेखाइ तसऩसग

क) बाव षवस्ताय गनुह

ा ोस्।

41
अ) स्थानीम उत्ऩादनहरु फढी राबदामक, षटकाउ य अझ सब्ग्रहणीम हुन्छन्।

ख) सॊ वाद तमाय गनुह

ा ोस्।

मुवाहरु आफ्नै दे शभा फसेय काभ गनुा ऩछा बन्ने षवषमभा एउटा सॊ वाद तमाय गनुह
ा ोस्

(ने.ऩृ स.१४७) ।

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
तसजानात्भक तसऩसग

ु ोस्।
क) वैदेत्तशक योजगाय बन्दा स्थातनम स्वयोजगाय फेस शीषाकभा वादषववाद रेख्नह

ख) कुनै रततमोतगताभा ऩुयस्कृतत हॉोुदाको अनुब ुतत सभेषटएको भनोबाव रेख्नह

ु ोस्(

ने.ऩृ.स.४३) ।

रूऩक षवधा तबत्र भनोवाद, वाद षववाद य एकाब्की सभेषटएय त्मससॉग सम्फत्तन्धत सफै
तसऩहरुराई सभेट्ने गयी नभुना अभ्मासभा रश्नहरु यात्तखएको छ । रूऩक षवधाभा अन्म षवधाभा बन्दा
फढी ११.२९ रततशत रश्नहरु यात्तखएकोरे उऩमुि यहे को भान्न सषकन्छ । रूऩक षवधा एक
अतबनमात्भक षवधा हो जसभा तसजानात्भक रकृततका रश्नहरु यात्तखनुराई उिभ भान्न सषकन्छ । त्तचठी
तनवेदन षवधा अन्तगात सभाषवष्ट रश्नहरुको व्माख्मा य षवश्लेषण भाध्मतभक तहभा त्तचठी तथा तनवेदन
षवधा यात्तखनुको उद्देश्म त्तचठी तथा तनवेदन रेखन ऺभताको षवकास गयाउनु हो । वताभान कऺा
दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा त्तचठी षवधाका ऩाठहरु भध्मे एउटा भात्रै यात्तखएको ऩाइन्छ जुन
व्माऩारयक त्तचठी यहे को छ । कऺा नौभा घयामसी य कामारमीम दुवै त्तचठी यात्तखएको बएता ऩतन कऺा
दशभा बने मस षवधाराई सभावेश गरयएको ऩाइदै न । मस षवधा अन्तगात व्माकयण फाहे क सुनाइ,
फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ बाषाका चायै तसऩभा आधारयत रश्न तनभााण गरयएको छ । उि रश्नहरुको
सॊ ख्मात्भक रततशत तनधाायण गयी ततनराई तातरकीकयण सभेत गयी व्माख्मा षवश्लेषण गरयएको छ ।

तातरका नॊ. ८ त्तचठी÷ तनवेदन षवधा अन्तगात सभाषवष्ट रश्नहरुको षवश्लेषण

क्र.स. शीषाक सुनाइ फोराइ ऩढाइ रेखाइ तसजानात्भक जम्भा

1 व्माऩायीक त्तचठी 3 6 3 4 6 19

42
 रततशत 15.78 31.57 15.78 21.05 31.57
स्रोत् कऺा १०, नेऩारी, २०७४

भातथ ददइएको तातरकाराई हे दाा कऺा दशको वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा एउटा भात्रै
त्तचठी यात्तखएको छ । व्माकयण फाहे क उि षवधाभा जम्भा १९ ओटा रश्न यात्तखएको छ । जस
अनुसाय कुर रश्न सॊ ख्माको ५.९२ रश्नहरु सभावेश बएका छन्। मस षवधाभा सफै बन्दा फढी
तसजानात्भक रश्न यात्तखएको छ । कुर रश्न सॊ ख्माको ३१.५७ रततशत यहे को मस षवधाभा फोराइसॉग
सम्फत्तन्धत रश्न ३१.७८ रततशत, सुनाइ य रेखाइभा २१.०५ रततशत रश्न यात्तखएको छ । अन्म
षवधाभा बन्दा मस षवधाभा पयक तरयकारे रश्नहय तनभााण गरयनु एक पयक शैरीको रमोग बएको छ
। तसजानात्भक रश्नराई फढी राथतभकता ददएय मस षवधारे षवद्याथॉ केत्तन्ित त्तशऺा षवतधराई रमोगभा
ल्माएको छ । तसजानात्भक य रमोगात्भक रकृततका रश्नहरु नभुना अभ्मासभा फढी यात्तखनु सान्दतबाक य
्
उऩमुि दे त्तखन्छ । व्माऩारयक त्तचठी रेखन रोत्सहान गने सन्दबाभा मस्ता रश्नहरु उिभ ठहछान।
कऺा दशका षवद्याथॉका रातग स्तय सुहाउदो ढङ्गरे षवतबन्न खारका शुबकाभना तमाय ऩाना रगाउनु
मस रकृततका रश्न यात्तखनु याम्रो ऩऺ हो ।

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
रेखाइ तसऩसग

१) व्माऩारयक त्तचठी त्तशऺकफाट सुन्नुहोस्र सोतधएका रश्नको उिय बन्नुहोस् (ने.ऩृ.स.४६) ।

क) त्तचठी कसरे कसराई रेखेको हो ?

ख) व्माऩारयक त्तचठी रेख्दा कसराई सम्फोधन गरयएको छ ?

ग) फाॉकी यकभ ब ुिानी कषहरे हुनेछ ?

घ) “ऩेस्की” य “ब ुिानी” शब्दको अथा के हो ?

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
फोराइ तसऩसग

क) ऩाठभा बनेअनुसाय षकतावहरु भध्मे कुनै एक षकतावको फाये भा कऺाभा सुनाउनुहोस्

(ने.ऩृ.स.४६) ।

43
ख) तऩाईँरे अषहरेसम्भ ऩढे का षकताफहरु भध्मे कुन षकताफ षकन याम्रो राग्मो कऺाभा सुनाउनुहोस्
(ने.ऩृ.स.४६) ।

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
ऩढाइ तसऩसग

क) व्माऩारयक त्तचठी ऩारैऩारो सस्वय वाचन गयी कऺाभा सुनाउनु होस्।

ख) तर ददइएका शब्दहरु ऩढ्नुहोस्र अनुरेखद गनुह

ा ोस्(ने.ऩृ.स.४८) ।

अभृत् सुधा

आकाश् नब, सगय, गगन, व्मोभ

अऩाण् ग्रहण

उत्थान् ऩतन

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
रेखाइ तसऩसग

क) व्माऩारयक त्तचठी ऩाठको रत्मुियभा रेख्ने त्तचठीको नभुना तमाय ऩानुह

ा ोस्।

ख) शुद्ध गयी सानुह

ा ोस्(ने.ऩृ.स.५०) ।

वाॉकी यकभ ऩुष्टकहरुका साथै षवर रप्त हुनासाथ बूिातन गयीने अनुयोद गरयन्छ ।

ॉ सम्फत्तन्धत रश्न
तसजानात्भक तसऩसग

क) तऩाइौःरे साथीको जन्भददनभा आफ्ना साथीराई ददने शुबकाभना ऩत्रको नभुना तमाय
ऩानुह
ा ोस्(ने.ऩृ.स.५२) ।

ख) तऩाईँका दाजुदददी वा तछभेकका कसैको षववाहका रातग तनभन्त्रणा ऩत्र फनाई त्तशऺकराई
दे खाउनुहोस्(ने.ऩृ.स.५२) ।

44
 त्तचठी तनवेदन षवधा अन्र्तगत एउटा व्माऩारयक त्तचठी भात्रै सभेषटए ऩतन मसभा यात्तखएका नभुना
अभ्मासहरु उऩमुि यहे का छन् । तसजानात्भक रश्नहरु अतधक भात्राभा सभेषटनु याम्रो ऩऺ हो ।
तसजानात्भक रश्नभा ३१.५७ रततशत रश्नहरु सभावेश गरयएको छ ।

व्माकयण सम्फत्तन्धअभ्मासगत रश्नहरुको षवतयण य षवश्लेषण

हये क बाषाभा आफ्नैरकायको तनमभ तथा तसद्धान्त यहे को हुन्छ । व्माकयण बनेको बाषाको

वणा, रूऩ, शब्द, वाक्म आददभा अन्ततनाषहत व्मावस्था हो (अतधकायी य बट्टयाई २०६१ो् ९३१) ।

बाषाको रेख्म रूऩभा शुद्धता ल्माउनको रमोगभा आउने रूऩनै व्माकयण हो । ऩयम्ऩयगत
भान्मता अनुसाय शुद्ध रेख्न य फोल्न तसकाउने तसऩराई व्माकयण बतनन्छ । षवशुद्ध बाषषक ऻान राप्त
गना तथा बाषाको ध्वतन, वणा, अऺय, शब्द, वाक्म, अनुच्छे द तथा सॊ यचनाफाये भागातनदे शन गने काभ
व्माकयणरे गदाछ ।

कुनै ऩतन बाषाको आन्तरयक व्मवस्थाको षवश्लेषणात्भक तरत्तखत अतबव्मत्ति नै व्माकयण हो ।

वणा षवन्मास, शब्द तनभााण य वाक्म तत्वका साथै शब्दवगाभा ऩने नाभ, सवानाभ, षवशेषण, षक्रमाऩद य
अव्मम अतन व्माकयत्तणक कोटीभा ऩने तरङ्ग, वचन, ऩुरुष, कार, बाव, ऩऺ आददको त्तचनायी बाषा षवषमको
अभ्मास खण्डभा रस्तुत गरयएको छ ।

कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकका अभ्मास खण्डभा कामाभूरक व्माकयण बने
व्माकयणका तत्वको ऩषहचान आगभनात्भक ढॊ गरे गने गयी अभ्मासात्भक रश्नहरु तनधाायण गरयएको छ
। उि रश्नहरुको सॊ ख्मात्भक षववयण सषहत तातरका रस्तुत गरयएको छ ।

धातु

धातु एक व्माकयत्तणक व्मवस्था हो । षक्रमाको आधायभा धातु रघु रूऩ हो । कऺा दशको
वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा धातु सम्फत्तन्धषवतबन्न रकायका रश्न यात्तखएका छन्। ऩषहरो य दोस्रो ऩाठ
गयी जम्भा सात ओटा रश्न यात्तखएका छन् । धातु धातुका रकाय, धातुफाट फनेका षवतबन्न रकायका
रश्न यात्तखएको छ, जसको उदाहयण मस रकाय छन््

१) गय ्, हट्, साट्धातुफाट वाक्म फनाउनुहोस्।

45
२) खा, गय, सुन, हे य, दे ख, जा, वस, कयाउ, आउ, जस्ता धातु रमोग गयी कतै घुम्न

जाॉदाको वणान गनुहोस्।

धातु सम्फत्तन्धसम्ऩूण ा अभ्मासराई हे दाा धातुको सैद्धात्तन्तक ऩरयबाषा तसकाउने उद्देश्मरे नबई
धातुका रकाय, धातुराई कसयी अन्म षवधाफाट छु ट्याउने वा रमोग गने बन्ने उद्देश्मरे धातु षवधाको
त्तशऺण गरयन्छ ।

तनऩात

बाषाभा रमोग हुने राम् आफ्नो छु ट्टै अथा नबएका तय वाक्मभा रमोग हुाॉ षवशेष बाव रकट गने
एकाऺयी वा दुई अऺयी षवशेषण शब्द वा ऩदराई नै तनऩात बतनन्छ (उऩाध्माम य अन्म, २०६३) ।
भाध्मतभक तहभा तनऩातको रमोग तनऩातको सैद्धात्तन्तक ऩरयचम गयाउन नबई तनऩातको रमोग
सम्फत्तन्धजानकायी ददइएको छ । तनऩात सम्फत्तन्धरश्न मस रकाय छन््

१) तर ददइएका तनऩातको रमोग गयी कुनै घटनाको चचाा गनुह

ा ोस्।

ऩो, त, ऩतन, ये , य, षक, र, रौ, क्माये

जन्भबूतभ ऩाठको व्माकयण खण्डभा तनऩात सम्फत्तन्ध दुईओटा रश्न यात्तखएको छ ।ददइएको
अनुच्छे दफाट तनऩात शब्दहरु ऩषहचान गयी वाक्मभा रमोग गना य तनऩातहरुको रमोग गयी घटनाको
चचाा गने रश्नअरु यात्तखएको छ । सभग्रभा तनऩात सम्फत्तन्धरश्नहरु भाध्मतभक तहका षवद्याथॉका रातग
उऩमुि तरयकारे यात्तखएताऩतन, रमोगात्भक दृषष्टरे रश्नहरु कभी यहे को दे त्तखन्छ ।

षवस्भमाददफोधक

बाषषक सन्दबाभा भानवीम सॊ वेगसॉग सम्फत्तन्धत बाव फोध गयाउन आउने षवत्तशष्ट ऩदराई नै
षवस्भमाददफोधक बतनन्छ । कऺा दशको वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा षवस्भमाददफोधकको
रमोग सम्फत्तन्धषवद्याथॉराई जानकायी ददने उद्देश्मरे ऩाठ एकभा जम्भा २ ओटा रश्न यात्तखएको छ ।
षवस्भमाददफोधकको रमोग सम्फत्तन्धरश्न कऺा दशका षवद्याथॉका रातग कतभ दे त्तखएको छ ।
षवस्भमाददफोधक सम्फत्तन्धरश्न मस रकाय छ्

46
१) तरका षवस्भमाददफोधकको रमोग गयी एक एक ओटा वाक्म फनाउनुहोस्।

आत्था, स्मावास, अहो, याभयाभ, क्माफात, आम्भै, ज्मा, कठै , तधक्काय

रेख्म त्तचन्ह

बाषा रेख्दा आवश्मकता अनुसाय रमोग गयी अतबव्मत्तिराई स्ऩष्ट ऩाने त्तचन्हराई रेख्म त्तचन्ह
बतनन्छ । भाध्मतभक तहका षवद्याथॉको रेखाइ तसऩ षवकास गयाउॉदा बाषा रेख्दा हुने त्रुषटराई
तनयाकयण गना उद्देश्मरे रेख्म त्तचन्हको रमोग त्तशऺण गरयन्छ । रेख्म त्तचन्हराई षवतबन्न षकतसभरे
त्तशऺण गना सषकन्छ । मस वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तभकभा ऩतन ऩाठ २ भा रेख्म त्तचन््
सम्फत्तन्धएउटा रश्नराई सभावेश गरयएको छ । रेख्म त्तचन्् सम्फत्तन्धरश्नहरु कभ भात्राभा यात्तखनु मो
ा ऩऺ भान्न सषकन्छ । रेख्म त्तचन्हसॉग सम्फत्तन्धत रश्न् क) तरको अनुच्छे दभा रमोग बएका
दुफर
रेख्म त्तचन्हहरु उिय ऩुत्तस्तकाभा सानुह
ा ोस्।

नेऩारभा चाडऩवाहरु ऩतन कतत हो कतत ! नमाॉ वषा दे त्तख हे दै जाॉदा फुद्ध जमन्ती, उबैरी,
साकेरा, जनै ऩूत्तणभ ् हाभी सफै यभाउॉछौ; आऩसभा
ा ा, दशै, ततहाय आदद जुनसुकै जाततका चाडऩवा हुन।
शुबकाभना फाड्छौं । चाडऩवाहरुभा भात्र हो य ? काभ, िभभा ऩतन हाभी उत्तिकै यभाउॉछौ; खुशी हुन्छौं
ॉ ेसी गदाा होस् घाॉस दाउया गदाा होस् अथवा अरुको भेराऩातभा होस्हाभी उत्तिकै यभाउॉछौ ।
। रेकफो
( ने.ऩृ.स.१४ )

रेख्म त्तचन्ह बाषाको एक रभुख अॊग हो तथाऩी रेख्म त्तचन्ह सम्फधी रश्नहरु कभी यात्तखनुरे
व्माकयण ऩऺभा ध्मान ददन नखोजेको जस्तो दे त्तखन्छ । कऺा दशको फताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा
केवर एउटै भात्र ऩाठभा रेख्म त्तचन्ह सम्फत्तन्धअभ्मास यात्तखएको छ । १६ वटा ऩाठ बएको ऩुस्तकभा
केवर एउटै ऩाठभा रेख्म त्तचन्ह सम्फत्तन्धअभ्मास यात्तखएकारे षवद्याथॉका रातग रमाप्त अभ्मासको अवसय
ददइएभो ऩाइदै न ।

नाभमोगी, षक्रमामोगी य सॊ मोजक

नाभमोगी, षक्रमामोगी य सॊ मोजक अव्मम अन्तगात ऩदाछन् । नेऩारी बाषाको त्तस्थय रकृततको
शब्दराई अव्मम बतनन्छ । नाभमोगी, षक्रमामोगी य सॊ मोजकसॉग सम्फत्तन्धत रश्न ऩाठ तीनभा ददइएको
छ । सन्दुक रुइत ऩाठको व्माकयण खण्डभा मी तीन ओटै ऩदराई एकै ठाॉउ सभावेश गरयएको छ ।

47
एउटा अनुच्छे द ददएय ये खात्तब्कत शब्दहरु षक्रमामोगी, नाभमोगी य सॊ मोजक ऩषहचान गयी अभ्मास
ऩुत्तस्तकाभा साना रगाइएको छ । भाध्मतभक तहका षवद्याथॉका रातग मो याम्रो ऩऺ भान्न सषकन्छ ।
रश्नहरु मस रकाय छन््

क) तर ददइएका शब्दहरु ऩढ्नुहोस्र षक्रमामोगी, नाभमोगी य सॊ मोजक छु ट्याएय

अभ्मास ऩुत्तस्तकाभा सानुह

ा ोस ।

वय, ऩय, तर, तसत, सॉग, ऩमान्त, य, अतन, अनुसाय त्मसैरे, भातथ, ढकभक्क, त्तचषटक्क, त्तचटत्तचट, ऩढे य, ऩढ्न, षहजो,
तनत्तम्त, आज, बोतर, वा, अथवा, तय ताऩतन, बने, बन्ने, गुनगुन, सम्भ, साथ, भातथ, ततय, रतत, षक, षकनषक, तबत्र,
ऩषहरे गये कारे, चसचस्, चत्तम्कएय मस ऩाठ्यऩुस्तकभा नाभमोगी २ ओटा, षक्रमामोगी ३ ओटा य
सॊ मोजक २ ओटा ऩाठको अभ्मासभा यात्तखएको छ । ऩाठ ३ भा तीनवटै रश्न दुई /दुई ओटाको दयरे
अभ्मास यात्तखएको छ बने षक्रमामोगी थऩ एक ऩाठभा यात्तखएको छ । अभ्मासका दृषष्टरे मो षवद्याथॉका
रातग अत्मन्तै न्मून हो तथाऩी मसरे षवद्याथॉभा अभ्मासको फाटो बने दे खाएको छ ।

नाभ

कुनै व्मत्ति, जातत, िव्म, वस्तु, स्थान, राणी, वनस्ऩतत, बावात्भक धायणा आददराई जनाउने
शब्दराई नाभ बतनन्छ (उऩाध्माम य अन्म २०६६- ४८) । अभ्मासभा नाभ ऩदको अवधायणाको
षवकास गना ऩाठ्यऩुस्तकको चौथो ऩाठभा ददइएको छ ।

सवानाभ
नाभवाचक शब्दको सट्टाभा रमोग हुने शब्दराई सवानाभ बतनन्छ । सवानाभको रमोग शब्दको
सट्टाभा भात्रै नबई अवस्थाअनुसाय ऩदावरी, वाक्माॊश, उऩवाक्म, वाक्म वा अनुच्छे दकै सट्टाभा ऩतन हुन
सक्छ ( उऩाध्माम य अन्म २०६६ - ५०) । ऩाठ्यऩुस्तकको चौथो ऩाठको अभ्मासभा सवानाभ
सम्फत्तन्धरश्न तम गरयएको छ । उि रश्नहरु ऩाठअनुरूऩ तभल्दोगरय छनौट गरयएको दे त्तखन्छ । उि
अभ्मास रमोगात्भक य धायणात्भक दुफै षकतसभको दे ख्न सषकन्छ ।
षवशेषण
वाक्मभा रमोग बएको नातभक ऩदको षवशेषता वा षवत्तशष्टता रस्तुत गने नातभक ऩदको गुण,
तुरना, बेदक, भात्रा, सब्ख्मा आदद अरुबन्दा तबन्न ऩषहचान ददने ऩद षवशेष नै षवशेषण हो । मसरे

48
सवानाभको सभेत षवशेषता फुझाउॉछ । षवशेषण सम्फत्तन्धरश्नहरु चौथो ऩाठभा नै ददएको छ । नाभ,
सवानाभ य षवशेषणराई चौथो ऩाठभा एकै ठाॉउभा यात्तखएकारे मी तीनै ओटा ऩदहरुको रश्न एकभुष्ट
मसयी ऩस्तुत गरयएको छ ।

क) सन्दुक रुइत ऩाठको दोस्रो अनुच्छे दभा रमोग बएका नाभ, सवानाभ, षवशेषण य षक्रमाऩद षटऩेय
अरग अरग तातरकाभा दे खाउनु होस्।

भूर शब्द य व्मुत्ऩन्न शब्द

रूऩ ऩरयवतान नहुने शब्दराई भूर शब्द बतनन्छ । भूर शब्दभा उऩसगा, रत्मम, सभास, दद्वत्व जोतडएय
फतनएका नमाॉ शब्दराई व्मुत्ऩन्न शब्द बतनन्छ । भूर शब्द य व्मुत्ऩन्न शब्दको धायणा तसकाउने
उद्देश्मरे कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकको ऩाठ ऩाॉचभा केही रश्नहरु ददइएको छ ।
भूरशब्द य व्मुत्ऩन्न शब्दफाट वाक्म फनाउने , व्मुत्ऩन्न शब्दहरुफाट भूर शब्द छु ट्याउने य ऩाठको नवौं
अनुच्छे दफाट भूरशब्द य व्मुत्ऩन्न शब्द छानेय रेख्न ु रगाएको छ ।

जस्तै्

क) तरका व्मुत्ऩन्न शब्दहरुफाट भूर शब्द छु ट्याउनु होस्।

षवनम्र, उऩाध्मऺ, षवसन्चो, अनुबव, सहरयमा, याषष्डम, भामारु, फौषद्धक, फाोुढ्याइॉ,

नेऩारी, मुयोऩेरी, ससाना, ऐँचोऩैचो, तभठोतभठो

ख) “भ ऩतन सक्छु ” ऩाठको नवौँ अनुच्छे दफाट ऩाॉच ओटा व्मूऩन्न शब्द छानी ततनका भूर

शब्द रेख्न ु होस्।

मसयी भूर शब्द य व्मुत्ऩन्न शब्दको भाध्मतभक तहका षवद्याथॉभा धायणा षवकास गयाई बाषाका
चायै तसऩको षवकास गयाउने उद्देश्मरे ऩाठ आठ य नैंभा ऩतन रश्नहरु सभावेश गये को ऩाइमो ।
भाध्मतभक तहका षवद्याथॉका रातग शात्तब्दक ऺभताको षवकास गयाउन व्माकयण खण्डभा मस
सम्फत्तन्धजम्भा १३ रश्न यात्तखनु याम्रो ऩऺ भान्न सषकन्छ ।

49
 कार य ऩऺ

वाक्मभा रमोग बएको षक्रमाऩदरे फताउने सभमराई नै कार बतनन्छ । वाक्मभा रमोग बएको
षक्रमाऩदरे फताउने सभमका आधायभा कारको तनधाायण हुन्छ ( रम्सार य अन्म २०६२- १४५ ) ।
मसयी कार बाषषक सभम हो । षक्रमाऩदफाट व्मि हुने वा फुत्तझने कारको आवन्तय बेदराई नै ऩऺ
बतनन्छ । मो कार जस्तै षक्रमाऩदफाट व्मि हुने व्माकयत्तणक कोषट हो ( रम्सार य अन्म, २०६२-
१४७ ) । कार य ऩऺ एक अकाासॉग व्मि बएय रस्तुत हुने बएकोरे महाॉ शीषाकभा यात्तखएको हो
। कारका बूत, वताभान य बषवष्म गयी तीन रकायका हुन्छन्बने ऩऺ रत्मेक कारका तीन तीन ओटा
य बूतकारभा अरु दुई ओटा गयी जम्भा ११ ओटा हुन्छन् । उऩमुि सफै ऩऺको छनौट कऺा
दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकको अभ्मासभा सभावेश गरयएको छ ।

ऩाठ्यऩुस्तकको छै ठौं, सातौं, दशौं य तेह्रौऩाठभा गयी बूतकार सम्फत्तन्ध ७, ५, १, १ गयी १४ ओटा रश्न
सभावेश गरयएको छ । बूतकार य मसका ऩऺसॉग सम्फत्तन्धत व्माऩारयक त्तचठी यात्तखएको छ । जो
अत्मन्त सान्दतबाक छ । कथा षवधाभा ऩतन बूतकार सम्फत्तन्धरश्न यात्तखनु अत्मन्त सान्दतबाक हुन्छ ।
वादषववाद य जीवनी षवधाभा ऩतन बूतकार सम्फत्तन्धएकएक ओटा रश्न यात्तखएका छन्।

त्मसै गयी वताभान कार सम्फत्तन्धरश्न ऩाठ ५, ६, ७, १० य १२ भा क्रभश् ३, १, ५, १, १

गयी जम्भा ११ ओटा रश्न यात्तखएको ऩाइन्छ । रमोगात्भक रकृततका रश्नहरु फढी बए ऩतन सयरफाट
जषटर क्रभको तसद्धान्त अनुरूऩनै रश्नहरुको तनधाायण गरयएको दे त्तखन्छ । कारका तीनओटा ऩऺराई
ददएका सफै ऩाठभा सभावेश गरयएको छ ।

बाषषक टु क्रा वा वाक्मरे व्मि गये को सभमगत सन्दबा वा सभम सम्फत्तन्धजानकायी तफततसकेको
होइन वताभान ऩतन होइन, बषवष्मभा आउने हुने बन्ने फोध गयाउने सभम षवशेषराई बषवष्मत कार
बतनन्छ । मसै गयी बषवष्मत कार सम्फत्तन्धरश्न ऩतन ऩाठ ५, ७, १० य १२ भा गयी जम्भा दशओटा
यात्तखएको ऩाइमो । सयरफाट जषटरको भान्मता अनुरूऩ नै रश्नहरु यात्तखएका छन् । आगभनात्भक
षवतधको रमोगगयी याखेको ऩाइन्छ । ऩाठ्यऩुस्तकभा ददइएका कार य ऩऺ सम्फत्तन्धरश्नका केही
उदाहयणहरु तनम्नानुसाय यहे का छन््

50
क) ’भ ऩतन सक्छु ’ ऩाठको छै ठौं अनुच्छे दराई बषवष्मत कारभा फदरेय ऩुनरे खन गनुह
ा ोस्।
(ने.ऩृ.स.४३) ।

ख) कोष्ठभा ददइएका धातु य सब्केतका आधायभा खारी ठाउॉ बनुह

ा ोस (ने.ऩृ.स. ५१) ।

अ) भ घुम्न................. । ( जा् ऩूण ा बूत )

आ) आभारे हाभीराई ......... । ( फोराउ साभान्म बूत )

इ) आकाशभा चयाहरु .......... । ( उड अऩूण ा बूत )

ई) सतरना ऩयीऺाभा रथभ .......... । ( हुअ्ऻा्त बूत )

उ) आजान चकचक .............. । ( गअाभ्मस्त बूत )

ग) तरको अनुच्छे दफाट वताभान य बषवष्मत कारका वाक्महरु ऩषहचान गयी अरग अरग

तातरकाभा दे खाउनु होस्र ततनका ऩऺ ऩतन छु ट्यउनु होस्(ने.ऩृ.स.४३) ।

षवगत एक दशकभा हाभी धेयै अगातड फढे का छौँ । एक दशक ऩतछ अझ अगातड ऩुतगसकेका
हुने छौ । हाम्रो सोचाइ य व्मवहाय ददन ऩय ददन उन्नत हुॉदै छ । एक दशकऩतछ हाभी सॊ सायकै सभ्म
नागरयक हुने छौँ । आज हाभी गरयफ छौं । बोतर धनी हुने छौं । आज हाभी काभभा बन्दा कुयाभा
अल्भतरदै छौं । बोतर हाभी कुयाभा होइन, काभभा राग्दै हुने छौँ।

वाक्म
विारे फोरेको फनोटको रषक्रमाराई नै वाक्म बतनन्छ । वाक्म तीन रकायका हुन्छन्।

ु वाक्म । कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा ऩाठ १० य

सयर वाक्म, तभि वाक्म य सॊ मि
१३ भा वाक्म सम्फत्तन्धरश्नहरु याखेका छन्। जसभा ८ ओटा रश्नहरु यहे का छन् । भाध्मतभक तहका
षवद्याथॉका रातग वाक्म य वाक्मका रकाय सम्फत्तन्धधायणा फसाउनका रातग मी अभ्मास यात्तखनु उऩमुि
दे त्तखन्छ ।

51
 ु य तभि वाक्म सम्फत्तन्धकऺा दशको वताभान नेऩार ऩाठ्यऩुस्तकभा ददएका रश्नहरु
सयर, सॊ मि
मस रकाय छन््

क) स्थानीकयण बन्दा षवश्वव्माऩीकयण फेस ’ बन्ने ऩाठको १२औ ॊ अनुच्छे दभा सयर, तभि य

ु भध्मे कुन कुन वाक्महरु कतत कतत छन्? ( ने.ऩृ.स.१०० )

सॊ मि

ु य तभि तीन ओटा वाक्मको रमोग गयी छोटोदै तनकी रेख्नह

ख) सयर, सॊ मि ु ोस्(ने.ऩ.स.

१००)

ग) कोष्ठभा ददइएको सॊ केतको आधायभा वाक्महरु ऩरयवतान गनुह

ा ोस (ने.ऩृ.स.१३३) ।

ु वाक्म )
अ) ऩानी ऩये य फाटो षहरो बमो । ( सॊ मि

आ) जफ घाभ राग्मो तफ न्मानो बमो । ( सयर वाक्म )

इ) ऩरयिभ गनाारे तभठो पर ऩाउॉछ । ( तभि वाक्म )

ऩदसॊ गतत
वाक्मभा रमुि शब्द शब्दका फीचको अन्वम (भेर) राई ऩदसॊ गतत बतनन्छ । अतबव्मत्ति य
रेखाऩढीभा तनमभ अनुरूऩ ऩदहरुको यखाइराई ऩदसॊ गती बन्दछन्(उऩाध्माम य अन्म, २०६३-१६६)

कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तक य तीनको व्माकयत्तणक अभ्मास खण्डभा आठ ओटा
रश्नहरु यात्तखएको ऩाइन्छ । मद्यषऩ षवद्याथॉहरुराई असचेत रूऩभानै व्माकयणात्भक सचेतताको षवकास
गने गयी सॊ गतत नतभरेको वाक्मराई तभराउने षकतसभरे अभ्मासको छनौट गरयएको ऩाइन्छ । मस
सम्फत्तन्धकेही उदाहयणहरु तर रस्तुत गरयएको छन््

१) कोष्ठकभा ददइएका सब्केतका आधायभा वाक्म ऩरयवतान गनुहोस्् (ने.ऩृ.स.१२३)

क) ततभी स्कुर जान्छौं । (उच्च आदयाथॉ)

ख) तऩाई घय जानुहोस्। (तनम्न आदयाथॉ)

ग) गेल्फु बोतर आउ । (अकयण)

52
 घ) भ कषवता रेख्छु । (फहु वचन)

फ) उनीहरु घय गए । (एक वचन)

च) उनीहरु दै रेखभा फस्छन्। (रथभ ऩुरुष)

वाक्म सॊ श्लष
े ण य षवश्लेषण
दुई वा दुईबन्दा फढी स्वतन्त्र वाक्मराई जोडी एउटै वाक्म फनाउने रषक्रमाराई वाक्म सॊ श्लष
े ण
बतनन्छ बने राभाराभा य जषटर वाक्महरुराई टु क्र्माएय सयर वाक्मभा ऩरयवतान गने रषक्रमाराई
वाक्म षवश्लेषण रषक्रमा बतनन्छ ।

वाक्म सॊ श्लष ु वाक्म, सयर वाक्म य तभि वाक्महरुको सॊ श्लष

े णभा सॊ मि े ण रषक्रमाहरु ऩदाछन्।
ु य
वाक्म षवश्लेषण रषक्रमाभा ऩतन षमनै भातथका वाक्महरु ऩदाछन्। वाक्म षवश्लेषण गदाा सयर, सॊ मि
तभि तीनै रकायका वाक्म षवश्लेषण गना सषकन्छ । वाक्मभा आएका असभाषऩका षक्रमाराई सभाषऩका
षक्रमाभा ऩरयवतान गयी वाक्मराई षवश्लेषषत रूऩभा रैजान सषकन्छ ।

भाध्मतभक तह कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा ऩाठ १४ भा मस सम्फत्तन्धरश्नहरु

ददइएको छ । मो भाध्मतभक तहका षवद्याथॉका रातग तनक्कै कभ तय स्तय उऩमोगी दे त्तखन्छ । रश्नहरु
मस रकाय छन््

१) ददइएका वाक्महरुको वाक्म सॊ श्लष

े ण गनुह
ा ोस्् (ने.ऩृ.स.१४०)

क) ऩानी ऩामो । फारी सषरमो ।

ख) भ याम्रयी ऩढ्छु । सपर फन्छु ।

ग) ततभी आमौं । भ गए ।

२) तरको अनुच्छे दराई आठबन्दा फढी सयर वाक्मभा ऩुनरे खन गनुह

ा ोस््(ने.ऩृ.स.१४०)

एकतछन ऩतछ घाॉसको बायी तरएय गौथरी आइऩुगी । ऩानेराको चोरो य तछट्को परयमा
रगाएकी परयमाका गुत्थ्मो खुम्च्माएय ऩटु का फाॉधेकी, हातभा फारा, घाॉटीभा प्वारो रगाएकी तनधायभा

53
तसन्दुयको ठू रो टीका रगाएकी, कऩारभा गुयाॉसको पूर तसउये की, अतरअतर सावरो वणाको गौथरी
तनकै याम्री दे त्तखन्थी । गौथरीको भनोहय रूऩ दे खेय चाभे तृप्त बमो ।

े ण य षवश्लेषण रकृमाऩतन बाषषक शुद्धताको रातग एक भहत्वऩूण ा रकृमा हो ।

वाक्म सॊ श्लष
मसराई ऩतन बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको नभुना अभ्मासभा रमाप्तभात्राभा यात्तखनु ऩाठ्यऩुस्तकको सफर ऩऺ हो
तथाऩी कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा केवर ऩाठ १४ भा भात्रै यात्तखएको छ ।

कायक य षवबत्ति
षक्रमाऩदसॉग तभरेय वाक्मभा तनत्तित कामा गने नातभक ऩदराई नै कायक बतनन्छ । बाषषक

एकाइ वाक्मभा कायक ऩदको षवशेष बूतभका वा कामाफोध गयाउन आउने व्माकयत्तणक रूऩराई षवबत्ति
बतनन्छ । वाक्मभा एउटा भहत्वऩूण ा कामा गने वा बूतभका खेल्ने नातभक ऩद षवशेषराई कायक
बतनन्छ, जसको सम्फन्ध षक्रमाऩदसॉग हुन्छ । नेऩारी बाषाका षवबत्ति त्तचन्हहरु राम् एक दुई अऺयी
हुन्छन्। नातभक ऩदका ऩछातड राग्ने व्माकयत्तणक रूऩ, त्तचन्ह, सगा, रत्मम, पुको वा सॊ केतराई नै
षवबत्ति बतनन्छ । जसको आफ्नो छु ट्टै अथा हुदैन य वाक्मभा ऩदहरु फीच अथा स्ऩष्ट ऩाना बूतभका
तनधाायण गना रमोग हुन्छ । भाध्मतभक तहको कऺा दशभा कायक य षवबत्ति सम्फत्तन्धअभ्मास ऩाठ
१५ भा यात्तखएको छ । ऩाठ १५ को अभ्मास खण्डभा ३ ओटा कायक य षवबत्ति सम्फत्तन्धरश्न
यात्तखएको ऩाइन्छ । षवधाका ऩाठ अनुरूऩ साथै षवद्याथॉका स्तय अनुरूऩ उि रश्नहरु याख्ने रमास
गरयएको छ । रमोगात्भक रकृततका रश्नहरु फढी भात्राभा छन्। मस सम्फत्तन्धरश्नका केही नभुना मस
रकाय छन्।

ु ोस्् (ने.ऩृ.स.१४८)
१) ये खात्तब्कत शब्दहरुको कायक रेख्नह

घनश्माभ तफहान सफेयै उठ्क्छन् य िीभती यतभराराई उठाउॉछन् । त्तचमाऩान ऩतछ उनीहरु
काभभा खषटन्छन् । घनश्माभ खुकुयीरे घाॉस झाना थाल्छन् । यतभरा घाॉस फटु ल्दै गाईवस्तुराई
हातरददत्तन्छन्। दुवै जाना तभरेय खाना फनाउॉछन्र छोयाछोयीराई खुवाउॉछन्।त्मसऩतछ उनीहरु काभभा
खेतततय राग्छन्।

२) षवतबन्न कायक य षवबत्तिको रमोग गयी शैत्तऺक भ्रभण जाॉदाको वणान गनुह
ा ोस्र रमोग गरयएका
कायक य षवबत्तिराई ये खाब्कन गनुह
ा ोस्(ने.ऩृ.स.१४८) ।

54
 कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा कायक य षवबत्तिराई केवर एउटै भात्र

ऩाठको अभ्मासभा यात्तखएको छ । कायक य षवबत्तिराई ऩतन अन्म व्माकयण सयह सभानुऩाततक
रूऩभा याख्न सकेको खण्डभा मसरे ऩाठ्यऩुस्तकको सकयात्भक ऩऺराई दे खाउन सक्ने तथमो ।

वणा षवन्मास
वणाको यखाइ क्रभभा जे जस्ता तनमभको रमोग हुन्छ त्मसराई वणाषवन्मासको तनमभ बतनन्छ ।
भानव सभाजभा रचतरत बाषा उच्चायण भात्र नबएय रेख्मरूऩभा ऩतन रमोग बएको छ । बाषा
उच्चायण हुदाॉ तरषऩगत आकायभा आउॉदा केही पयकऩन आउॉदछ । उच्चायण गदाा रमोग गरयने
बाषभा स्थानीमताको छनक ऩाइन्छ तय रेख्म बाषाभा बने व्माकयणको वणा षवन्मास सम्फत्तन्धतनमभराई
आधाय फनाइएको हुन्छ ।

भाध्मतभक तहको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा वणा षवन्मास सम्फत्तन्ध धायणा फसाउनका रातग
ऩाठ ३, ४, ६, ९, ११, १३, १४, य १६ भा गयी जम्भा १६ ओटा रश्न यात्तखएको छन्।

वणा षवन्मासराई व्माकयण षवधाभा भात्र नसभेटेय रेखाइ षवधाभा ऩतन याखेको ऩाइन्छ । वणा
षवन्मास व्माकयण षवधाको एउटा ऩाटो बएकारे मसराई एक ठाॉउ सभेटेको बए याम्रो हुने तथमो ।
भाध्मतभक तहका षवद्याथॉको रातग उनीहरुको स्तय, ऺभता अनुसाय ह्रस्व, दीघा, हरन्त, अजन्त, ऩिभ वणा,
स,श,ष, फ, व को रमोग, शुद्ध ऩाने खारका रश्न यात्तखनु सान्दतबाक दे त्तखन्छ ।

वणा षवन्मास सम्फत्तन्धरश्न मस रकाय यहे को दे त्तखन्छ्

ु ोस् (ने.ऩृ.२४)
क) सन्दुक रुइत’ ऩाठको छै ठौँ अनुच्छे दफाट श य स को रमोग गएका शब्दहरु रेख्नह
ु ोस्(ने.ऩृ.
ख) व्माऩारयक त्तचठी ऩाठफाट ह्रस्व इकाय य दीघा ईकाय रागेका ऩाॉच ऩाॉच ओटा शब्द रेख्नह
५०) ।
ग) ’स्थानीमकयण बन्दा षवश्वव्माऩीकयण फेस ’ बन्ने ऩाठफाट खुट्टो काटे का (हरन्त रमोग गएका) १०
ु ोस्(ने.ऩृ.९८) ।
ओटा शब्दहरु खोजेय रेख्नह

ु ोस््
घ) तर ददइएका शब्दराई ऩिभ वणाको रमोग गयी रेख्नह

रचॊ ड, शॊका, शॊकय, चॊ चर, सॊ जार, सॊ गत, अॊचर, सॊ फोधन, सॊ बव, गॊदबा, सॊ स्था

55
 शब्दबण्डाय
भाध्मतभक तह कऺा १० भा शब्दाथा त्तशऺण एक अऩरयहामा षवधा भातनन्छ । हुन त तल्रो
तहदे त्तख नै शब्द बण्डायको त्तशऺण गरयदै आएता ऩतन मस तहका षवद्याथॉराई शब्द बण्डाय त्तशऺण
गयाई षवद्याथॉभा याष्ड, याषष्डम एकता य रोकतात्तन्त्रक सॊ स्कायको बावना ऩैदा गयाई नैततकवान, अनुशातसत
य स्ववारम्वी तसजानशीर बई सभावशी सभाज तनभााणभा मोगदान ददन सक्ने तसऩको षवकास गयाउनु
जरुयी छ । मतत भात्र नबई मसरे बाषाका चायै तसऩको षवकास गनाभा ठू रो सहमोग ऩुग्दछ ।

नेऩारी बाषा त्तशऺणका सन्दबाभा शब्दाथा त्तशऺणको उद्देश्म शब्द बण्डाय ऺभताको षवकास गनुा
हो । जसका रातग नभुना अभ्मासभा यात्तखएका शब्द बण्डाय सम्फत्तन्धरश्नहरुभा षवषवधता हुन जरुयी
हुन्छ । वताभान कऺा दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा शब्दाथा त्तशऺणराई षवषवधता भुरकभात्रै नबइ
औत्तचत्मऩूण ा तरयकारे यात्तखएको छ । हये क ऩाठभा आएका अफ्ठ्याया शब्दहरुको अथा हये का ऩेजभा
याखेय षवद्याथॉराई सहजता रदान गरयएको छ । त्मसै गयी शब्द अथा फताउने वा रेख्ने य वाक्मभा
रमोग गने जस्ता अभ्मासहरुरे शब्द बण्डायको षवकासभा उल्रेख्म मोगदान ददएको छ ।

56
 अध्माम ऩाॉच

सायाॊश, तनष्कषा, उऩमोतगता य सुझाव

सायाॊश

बाषा ऩाठ्यऩुस्तकको भहत्वऩूण ा रात्तऻक वा आन्तरयक ऩऺ बनेकै नभुना अभ्मास हो । बाषा

ऩाठ्यऩुस्तक थऩ व्मवहारयक फन्नका रातग नभुना अभ्मास याम्रो भात्र होइन सान्दतबाक ऩतन हुन ु ऩदाछ ।
बाषा ऩाठ्यऩुस्तकराई अझ गुणस्तयीम फनाउनका रातग नभुना अभ्मासका फाये भा अध्ममन य अनुसन्धान
हुन ु जरुयी हुन्छ । नभुना अभ्मासको अध्ममन गनुक
ा ो भूर उद्देश्म ऩतन मही नै हो।

बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मास भूरत् ऩाठका आधायभा तम गरयएको, शब्दबण्डाय
सम्फन्धी, तसजानात्भक साथै व्माकयणात्भक रकृततका हुन्छन् । फोधात्भक तसजानात्भक रमोगात्भक
षकतसभका ऩाइन्छन् । त्मस्तै सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइ तसऩसॉग सम्फत्तन्धत रश्नहरु नेऩारी
ऩाठ्यऩुस्तकका अभ्मासभा यात्तखएका हुन्छन् । शब्द बण्डायगत, उच्चायणगत, व्माकयणगत अभ्मासरे
गदाा अन्म षवषमको नभुना अभ्मास बन्दा बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा यहे का नभुना अभ्मास तबन्न रकृततका
हुन्छन्।

नभुना अभ्मास ऩाठ्यऩुस्तकको एक अतबन्न अॊग बएय ऩतन मस फाये भा खासै अध्ममन अनुसन्धान
बएको ऩाइॉदैन । षवषेशत बाषा षवषमका नभुना अभ्मासको फाये भा साभान्म अनुसन्धान हुने गये ऩतन
षवस्तृतभा अध्ममन हुन सकेको ऩाइदै न । मस अध्ममनभा नभुना अभ्मासको केही गषहयाईभा ऩुगेय
सवााब्गीण ऩऺफाट षवश्लेषण गने रमास गरयएको छ । कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तक ऩषहरो
फषा रमोगभा आएको य मसको रमोगको अध्ममन ऩषहरो ऩटक हुदै गये ऩतन मसका सम्ऩूण ा ऩऺराई
सभेटेय अध्ममनफाट राप्त कुयाहरुराई तसरतसरेफाय रूऩभा रस्तुत गरयएको छ ।

रस्तुत अध्ममनभा कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तको नभुना अभ्मासको व्माऩक षवश्लेषण
गरयएको छ । षवशेषत ऩुस्तकारमीम अध्ममन षवतधको रमोग गरयएको मस अध्ममनभा ऩाठ्यक्रभ
अनुरूऩ षवद्याथॉको रूत्तच, ऺभता, षवधागत आधाय साथै नभुना अभ्मासको सफर, दुफर
ा ऩऺको अध्ममन
गरयएको छ । नभुना अभ्मासराई भूरत् सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ, व्माकयण य सृजनात्भक अभ्मास

57
शीषाकभा रस्तुत गरयएको छ । मस ऩाठ्यऩुस्तकभा यहे का अभ्मासका रश्नहरुराई षवधाका ऩाठका
आधायभा रस्तुत गने रमास गरयएको छ । षवद्याथॉको रूत्तच , ऺभता य स्तय अनुरूऩ अभ्मास तम गने
रमास गरयएको छ। अभ्मासभा षवषमगत (तनफन्धात्भक य सॊ त्तऺप्त उियात्भक) य वस्तुगत रश्नहरु स्तय
अनुरूऩ नै तनधाायण गना खोत्तजएको छ । बाषषक तसऩहरु सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइ तसऩको षवकास
गने रकायका अभ्मासभूरक रश्नहरु रमाप्त भात्राभा सभावेश गरयएको ऩाइन्छ । षवधाका ऩाठ अनुरूऩ नै
व्माकयणका अभ्मास छनौट गरयनु सुन्दय ऩऺ हो बने तसजानात्भक अभ्मासका रातग रश्नहरु अत्मन्तै
कभ सभावेश गरयनुका साथै ऩरयमोजना कामाको अभ्मास ऩतन तसजानात्भक रूऩभा सभावेश गरयएको
ऩाइन्छ । व्माकयणका अभ्मासभा रमोगात्भक रकृततका रश्नहरु अतधक यहे का छन् साथै धायणात्भक य
ऩषहचानात्भक रकृततका रश्नहरु बने आवश्मक भात्राभै यात्तखएको छ ।

व्माकयण अभ्मासका रातग धातुफाट शुरु गयी वणा षवन्मासगत त्रुषट सच्माउनेभा अन्त्म गरयएको
छ । व्माकयणराई आगभनात्भक षवतधको रमोग गये य यात्तखएको छ, जुन व्माकयण त्तशऺणका रातग
उऩमुि षवतध भातनन्छ । व्माकयणात्क अभ्मासभा कार य मसका ऩऺका फाये भा धेयै जसो ऩाठहरुभा
तसकाउने रमास बएको ऩाइन्छ बने ऩमाामवाची, षवऩयीताथाक, अनेकाथॉ शब्दहरुका फाये भा त्मतत धेयै
सभावेश गरयएको ऩाइदै न । सफै रकायका व्माकयत्तणक अभ्मासहरु सभान रूऩभा सभावेश गना सकेको
खण्डभा नभुना अभ्मास अझ रबावकायी फन्न सक्छ । मतत हुॉदा हुॉदै ऩतन कऺा दशका रातग तमाय
ऩारयएको ऩाठ्यऩुस्तकभा यात्तखएका नभुना अभ्मासहरु षवद्याथॉको बाषषक तसऩको षवकासभा सहामक तसद्ध
हुने षकतसभका उऩमुि छन्।

तनष्कषा

मो शोधऩत्र आपैभा ऩूणत

ा ा बने होइन तथाषऩ मसराई ऩूणत
ा ा ददने क्रभभा मसको षवषमवस्तुभातथ
अध्ममन हुॉदा मसका केही रातप्तहरु यहे का छन् जसराई तनष्कषाको रूऩभा रस्तुत गने रमास गरयएको
छ्

कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकको नभुना अभ्मास त्तशऺक य षवद्याथॉका रातग भजफुत
अभ्मास गयाउने रकायको सभेषटएको छ । षवद्याथॉको रूत्तच , ऺभता य स्तय अनुरूऩ नै नभुना अभ्मास
याख्ने रमास गरयनु याम्रो ऩऺ भान्न सषकन्छ । ऩाठ्यक्रभका उद्देश्मराई ख्मार गये य नै नभुना अभ्मास
छनोट गने रमास बएको ऩाइन्छ । षवधाका ऩाठ अनुरूऩ अभ्मास छनोट गरयएको छ । नभुना

58
अभ्मासको सभावेश सभानुऩाततक षवतयणभा आधारयत नबए ऩतन बाषषक तसऩहरु सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य
रेखाइ तसऩभा जोड ददने षकतसभका अभ्मासात्भक रश्नहरु तम गरयएका छन्। ऩाठ्यऩुस्तकका
षवधाहरुभा फोधात्भक, तसजानात्क, कण्ठस्थीकृत, रमोगात्भक तथा वस्तुगत रश्नहरु फीचभा तारभेर यहे को
ऩाइन्छ बने तसजानात्क रकृततका रश्नहरु अत्मन्तै न्मून यहे का छन् । वस्तुगत रश्नभा खातर ठाॉउ बने य
जोडा तभराउनेराई धेयै जसो ऩाठको अभ्मासभा सभेषटएको छ बने फहुवैकत्तल्ऩक रश्नराई खासै भहत्व
ददइएको ऩाॉइदै न । त्मसैगयी कततऩम ऩाठहरुभा वस्तुगत रश्न नै यात्तखएको छै न । मसरे नभुना
अभ्मासको षवतयण सभावेशी नबएको दे त्तखन्छ ।

मस ऩाठ्यऩुस्तकभा नभुना अभ्मासराई भूरत् सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ, रेखाइ, तसजानात्भक अभ्मास
य कुनै कुनै ऩाठभा ऩरयमोजना कामा शीषाक ददई षवषवधता तसजाना गने रमास गरयएकोदे त्तखन्छ । बाषषक
तसऩहरुराई क्रतभक रूऩभा याखेऩतन सुनाइकै रश्नभा ितु त रेखन गयाइएको छ बने रेखाइ तसऩको रातग
छु ट्याइएको नभुना अभ्मासभा सॊ त्तऺप्त उियात्भक, व्माख्मा, सरसॊ ग व्माख्मा, षववेचनात्भक रश्नहरुराई
उल्रेख्म स्थान ददइएको ऩाइन्छ । षवधाका ऩाठ अनुरूऩ नै शब्द बण्डायगत रश्नहरु तम गने रमास
गरयएको ऩाइन्छ। व्माकयणका रश्नहरु ऩाठ अनुरूऩ याख्ने रमासरे गदाा जतातता ऩना गएका छन्। धेयै
जसो ऩाठभा कार य त्मसका ऩऺहरुका फाये भा नभुना रश्नहरु यहन गएको ऩाइन्छ । व्माकयणको
अभ्मासभा त्मसको शीषाक नददएकारे अभ्मासभा सफै ऩऺराई दित्तचि फनाउने रमास बएको ऩाइन्छ ।

उऩमोतगता

कुनै ऩतन कामा षवना उद्देश्म गरयदै न । त्मसको कुनै न कुनै रमोजन वा उऩमोतगता हुन्छ ।
अनुसन्धानका उऩमोतगताराई ततन तहफाट हे ने गरयन्छ । ती ततन तहभा् नीततगत तह, रमोग तह य
बावी अध्ममनको रातग यहन्छ । रस्तुत अध्ममन कऺा दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकको नभुना
अभ्मासको अध्ममन बएकारे मसको उऩमोतगताराई उि ततन तहभा याखेय रस्तुत गरयएको छ ।

नीततगत तह

रस्तुत कऺा दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकको नभुना अभ्मासको अध्ममनराई नीततगत तहभा सभेत
उऩमोगभा ल्माउन सषकन्छ । नभुना अभ्मास बनेको नै ऩाठ्यऩुस्तकको रात्तऻक ऩऺ हो । मसरे
ऩाठ्यऩुस्तकराई व्मवहारयक य सान्दतबाक फनाउनभा भद्दत गदाछ । मस अध्ममनभा ऩाठ्यऩुस्तकभा

59
यहे को नभुना अभ्मास ऩाठ्यक्रभ अनुरूऩ बए नबएको, षवद्याथॉको रूत्तच, ऺभता अनुरूऩ बए नबएको बन्ने
कुयाको तनक्र्मोर तथा षवश्लेषण गरयएको साथै सफर य दुफर
ा ऩऺ सभेत केराई सुझाव सभेत रस्तुत
गरयएको छ । मसयी ऩाठ्यऩुस्तक तमाय गने क्रभभा महाॉ रस्तुत गरयएका कुयाराई भनन गयी
उऩमोगभा ल्माउन सक्दछन् । नभुना अभ्मासको अध्ममनको ऺेत्रराई पयाषकरो फनाएको छ । मस
अध्ममनरे नभुना अभ्मासको स्तय सभेत तनधाायण गना सहमोग ऩु¥माएको छ । अध्ममन गना फाॉकी
यहे का अन्म ऩाठ्यऩुस्तकका नभुना अभ्मासको सभेत अध्ममन गनाको रातग आधाय रदान गना मो
अध्ममन सहमोगी तसद्ध फन्ने छ ।

रमोगगत तह

कुनै ऩतन शोध ऩुया गयीसकेऩतछ त्मसरे कुन कुन ऺेत्रभा सहमोग गदाछ वा त्मस शोधको कुन
ऺेत्रभा रमोग गरयन्छ बन्ने कुया नै सम्फत्तन्धत शोधको रमोगगत तह हो । महाॉ रस्तुत शोधको
रमोगगत तहका उऩमोतगताराई उल्रेख गरयएको छ्

क) ऩाठ्यक्रभको रत्तऺत उद्देश्म ऩूया गना नभुना अभ्मास सपर छ मा छै न ऩिा रगाउन भद्दत
ऩुग्ने दत्तखन्छ ।

ख) रस्तुत अध्ममनरे कऺा दशको नेऩारी ऩुस्तकभा राप्त नभुना अभ्मासको षवश्लेषणफाट सभस्मा
य कभी कभजोयी सुधायभा सत्तजरै हुन दे त्तखन्छ ।

ग) बाषा त्तशऺक, सुऩरयवेऺक, रश्नऩत्र तनभााण कतााराई नभुना अभ्मासको सहज/असहज ऩऺ

केराई यचनात्भक सुधाय गना उऩमोगी दे त्तखन्छ ।

घ) बाषाका षवधाका रकृतत, व्माकयणात्भक कोषटको क्रभफद्धताको अभ्मासभा हुने भहत्व ऩषहचान
गने सम्फत्तन्धत ऩऺराई भद्दत ऩुग्ने दे त्तखन्छ ।

फ) षवतबन्न कऺाका नभुना अभ्मास सम्फत्तन्ध अध्ममन अनुसन्धान गना चाहनेहरुका रातग थऩ
सहमोग तभल्छ ।

च) षवधाहरुको तारभेर, व्माकयणको यखाइ, उदाहयण, रमोगात्भक अवधायणा उऩमुि बए नबएको

फाये अध्ममन गनेहरुका रातग मो अध्ममन सान्दतबाक दे त्तखन्छ ।

60
 छ) ऩाठ्यऩुस्तक तनभााण गने , आवश्मक सुधाय य ऩरयभाजान गना मो अध्ममन सहमोगी हुने षवश्वास
छ ।

ज) अन्तत् बाषा त्तशऺण सम्फत्तन्धचासो तरने जो कसैराई अध्ममन सान्दतबाक बएको छ ।

बावी अध्ममन

बावी अध्ममन बन्नरे मस कऺा दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकको नभुना अभ्माससॉग सम्फत्तन्धत यहे य गरयने
अन्म अध्ममन राई फुझ्नुऩछा । मस अध्ममनका क्रभभा अध्ममनकताारे आफ्नो अध्ममनराई ऩूणत
ा ा
ददनका रातग तथ्माब्क सॊ करन गने क्रभभा मसै षवषमसॉग सम्फत्तन्धत गना सषकने अध्ममनको
सम्बाव्मताराई महाॉ बावी अध्ममनको रूऩभा रस्तुत गरयएको छ । जुन मस मस रकाय छन््

क) कऺा दशको नेऩारी ऩुस्तकभा रमुि शब्द बण्डायको अध्ममन,

ख) कऺा दशको नेऩारी ऩुस्तकभा रमुि व्माकयत्तणक अभ्मासको अध्ममन,

ग) ऩाठ्यक्रभको अनुरूऩताको आधायभा कऺा दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकको अध्ममन,

घ) कऺा दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि वाक्म सॊ यचनाको अध्ममन,

फ) कऺा दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा यहे को तसजानात्भक अभ्मासको अध्ममन,

च) कऺा दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा यहे को ऩरयमोजना कामाको अध्ममन,

छ) बाषषक तसऩको आधायभा कऺा दशको नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकको नभुना अभ्मासको अध्ममन ।

सुझाव

कऺा दशको वताभान नेऩारी ऩाठ्यऩुस्तकभा यहे को नभुना अभ्मासको अध्ममनफाट

राप्त तनष्कषाका आधायभा तनम्न तरत्तखत सुझावहरु ददन सषकन्छ ो्

क) ऩाठ्यक्रभरे तोकेको शैऺत्तणक उद्देश्म ऩूया गने गने गयी अभ्मास यात्तखनु ऩने दे त्तखन्छ ।

ख) षवद्याथॉको स्तय, ऺभता, रुत्तच जस्ता ऩऺराई ध्मान ददइ रश्नहरु तम गरयनु ऩदाछ ।

61
ग) अभ्मास सफै रकाय य रकृततका रश्नहरु स्ऩष्ट रूऩभा तोकेय तनत्तित सब्ख्माभा यात्तखनु ऩदाछ ।
मस ऩाठ्यऩुस्तकभा सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइ सफैराई सभेट्ने रमास बएऩतन कततऩम
अभ्मासभा सुनाइ, फोराइ, ऩढाइराई केवर औऩचारयकताका रातग यात्तखएको छ ।

घ) नभुना अभ्मासभा सफै रकायको रश्नहरु सभानुऩाततक रूऩभा यात्तखनु ऩने । मस

ऩाठ्यऩुस्तकभा सभानुऩाततक रूऩभा याखेको ऩाइदै न ।

फ) रश्नगत रूऩभा तारभेर हुनऩु छा जस्तै रश्नहरु ऩषहचानात्भक य रमोगात्भक दुवै रूऩभा

सान्दतबाक हुन ु ऩछा ।

च) तसजानात्भक रकृततका रश्नहरु न्मून बएकारेत्मसभा आवश्मक सुधाय गनुा ऩने ।

छ) बाषषक षवकासका रातग बाषषक तसऩहरु सुनाइ, फोराइ, ऩढाइ य रेखाइ सफैराई सभान रूऩभा
यात्तखनु ऩने ।

ज) व्माकयण अभ्मासका रश्नहरु षवधाको ऩाठ अनुरूऩ नै याख्ने रमास उऩमुि बए ऩतन

सफै रकायका व्माकयण अभ्मासराई सभेट्न नसषकएको ऩाइएकारे त्मस तपा षवचाय

ऩुमाा उनु ऩने दे त्तखन्छ ।

झ) व्माकयण अभ्मासभा शीषाक नयात्तखनुरे त्तशऺकराई सषक्रम गयाउन खोजेको दे त्तखए ऩतन
षवद्याथॉभा अरभर ल्माएकोरे शीषाक याख्नुनै उऩमुि दे त्तखन्छ ।

ञ) षवधाका ऩाठ अनुरूऩ व्माकयण अभ्मास यात्तखएकारे व्माकयणभा क्रभफद्धता छै न मसथा ऩाठको
छनौट गदाा नै व्माकयत्तणक क्रभफद्धताराई ख्मार ऩुमा्ा उनु ऩने दे त्तखन्छ ।

ट) ऩाठ्यक्र, ऩाठ्यऩुस्तकराई सभमानुकुर ऩरयवतान गदै ऩाठ्यऩुस्तक ऩरयवतान गदाा नभुना

अभ्मासभा दे त्तखएका कभी कभजोयी सच्माउदै षवषवधता भूरक अभ्मासहरु सभावेश गरयनु
ऩदाछ ।

ठ) अभ्मास खण्डभा त्तशऺकराई सभेत स्ऩष्ट तनदे शन ददनुऩने दत्तखन्छ ।

62
 ड) हये क षवधाका ऩाठहरुभा अभ्मासहरु अतबनम षवतध भापात गना सषकने गयी तमाय गरयनु ऩने ।
जस्तै जीवनी षवधा अन्तयगत सन्दुक रुइतको जीवनीभा फोराइ तसऩ अन्तयगत यात्तखएको
सन्दुकको षऩता सोनाभ य भाता केसाफतफचको सॊ वाद उऩमुि यहे को छ ।

सन्दबा साभग्री

अतधकायी, हे भाफगयाज य फिीषवशार बट्टयाई(२०६१) रमोगात्भक नेऩारी शब्दकोष, काठभाडौं।

षवद्याथॉ रकाशन रा.तर. ।

अतधकायी, हे भाफगयाज (२०४९) सभसाभषमक नेऩारी व्माकयण, काठभाडौ् षवद्याथॉ ऩुस्तक बण्डाय ।

अतधकायी, हे भाफगयाज (२०६२) साभात्तजक य रामोतगक बाषा षवऻान, काठभाडौ् यत्न ऩुस्तक बण्डाय ।

अतधकायी, तफष्णुरसाद (२०६७), शैत्तऺक तनयीऺण य नेऩारको शैत्तऺक रणारी–दद्वतीम ऩत्र, फागफजाय
काठभाडौ् आत्तशष फुक्स हाउस रा.री. ।

अतधकायी, हे भाफगयाज (२०६७) नेऩारी बाषा त्तशऺण (नवौं सॊ .),काठभाडौं षवद्याथॉ ऩुस्तक बण्डाय ।

अतधकायी, हे भाफगयाज (२०६९) नेऩारी बाषा त्तशऺण, काठभाडौं षवद्याथॉ ऩुस्तक बण्डाय ।

अतधकायी, हे भाब्गयाज य भाधवरसाद शभाा (२०६७), रायत्तम्बक नेऩारी त्तशऺण , काठभाडौ् षवद्याथॉ
ऩुस्तक बण्डाय ।

अमाार, ऩावाती (२०५९), कऺा नौ को नेऩारी ऩाठ्य ऩुस्तकभा सभाषवष्ट नभुना अभ्मासको अध्ममन ,
(अरकात्तशत शोधऩत्र) त्तशऺा शास्त्र सॊ काम कीतताऩयु तत्रब ुवन षवश्व षवद्यारम ।

आधायबूत त्तशऺा ऩाठ्यक्रभ (२०६९), बिऩुय् सानोदठभी, नेऩार सयकाय, त्तशऺा भन्त्रारम ऩाठ्यक्रभ
षवकास केन्ि ।

उऩाध्माम, भाधवरसाद य अन्म (२०६६), अतनवामा नेऩारी व्माकयण, फोध, अतबव्मत्ति य सभीऺा,
काठभाडौं एत्तशमा ऩत्तब्रकेसन्स्रा.तर. ।

63
उऩाध्माम, मादवयाज य अन्म (२०६३), आजको भाध्मतभक नेऩारी व्माकयण, फोध, ऩोखया् ओजन फुक्स
।

कोइयारा, मभुना (२०६९), कऺा ऩाॉचको नेऩारी बाष ऩाठ्य ऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासको
अध्ममन, (अरकात्तशत शोधऩत्र) त्तशऺा शास्त्र सॊ काम कीतताऩयु तत्रब ुवन षवश्व षवद्यारम ।

खनार, ऩषवत्रा (२०६३), कऺा छको हाम्रो नेऩारी य सयर नेऩारी शृब्खराभा रमुि नभुना अभ्मासको
तुरनात्भक अध्ममन, (अरकात्तशत शोधऩत्र) त्तशऺा शास्त्र सॊ काम कीतताऩयु तत्रब ुवन षवश्व षवद्यारम

ढकार, याभेश्वय (२०५८), कऺा छको नेऩारी षकताफभा रमुि व्माकयण नभुनाहरुको

षवश्लेषणात्भक अध्ममन, (अरकात्तशत शोधऩत्र) त्तशऺा शास्त्र सॊ काम कीतताऩयु तत्रब ुवन षवश्व षवद्यारम ।

ढकार, शात्तन्तरसाद, (२०६७) , नेऩारी बाषा ऩाठ्यक्रभ ऩाठ्य ऩुस्तक तथा त्तशऺण ऩद्धतत, काठभाडौ्
शुबकाभना रकाशन ।

ढकार, शात्तन्तरसाद (२०६६÷०६७), रामोतगक बाषा षवऻानका रभुख आमाभ, काठभाडौ् शुबकाभना
रकाशन ।

ढकार, शात्तन्तरसाद (२०६३), साभान्म बाषा षवऻान, काठभाडौ् शुबकाभना रकाशन।

ढु ब्गाना, जभुना (२०७३), कऺा नौको वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासको
अध्ममन, (अरकात्तशत शोधऩत्र) त्तशऺा शास्त्र सॊ काम कीतताऩयु तत्रब ुवन षवश्व षवद्यारम ।

तत्रऩाठी, सुधा, धनरसाद सुफेदी य याभरसाद ऻवारी (२०७४), नेऩारी (कऺा दश) बिऩुय् ऩाठ्यक्र
षवकास केन्ि, सानोदठभी

नेऩारभा आधायबूत तथा राथतभक त्तशऺा गुरुमोजना (२००२), िी ५ को सयकाय, त्तशऺा भन्त्रारम ।

न्मौऩाने,टब्करसाद य अन्म, (२०६७), साभान्म बाषाषवऻान, काठभाडौ् सनाराइट ऩत्तब्रकेसन ।

ऩौडेर, (२०५४), भाध्मतभक तह (कऺा ९ य १०) को नेऩारी बाषा ऩाठ्यऩुस्तकभा रमुि

64
नभुना अभ्मास एक षवश्लेषणात्भक अध्ममन, (अरकात्तशत शोधऩत्र) त्तशऺा शास्त्र सॊ काम कीतताऩयु तत्रब ुवन
षवश्व षवद्यारम ।

फयार, चन्ियाज (२०७२), कऺा छको वताभान नेऩारी बाषा ऩाठ्य ऩुस्तकभा रमुि नभुना अभ्मासको
अध्ममन, (अरकात्तशत शोधऩत्र) त्तशऺा शास्त्र सॊ काम कीतताऩयु तत्रब ुवन षवश्व षवद्यारम ।

बण्डायी य अन्म, (२०६८), रामोतगक बाषाषवऻानका रभुख आमाभ, काठभाडौ् षवद्याथॉ ऩुस्तक बण्डाय ।

बण्डायी, ऩायशभणी, याभनाथ ओझा य वोधयाज अमाार , (२०६०),बाषषक अनुसन्धान षवतध, काठभाडौ्
षऩनाकर रकाशन ।

ॉ ु ीऩुयाण रकाशन
रम्सार, याभचन्ि य अन्म, (२०६५), साभान्म य रामोतगक बाषा षवऻान, काठभाडौ् बड

शभाा, केदायरसाद य भाधवरसाद ऩौडेर (२०६०), नेऩारी बाषा य साषहत्म त्तशऺण काठभाडौ् न्मू हीया
फुक्स इन्टयराइजेज ।

शभाा, भोहनायाज (२०६१), अतनवामा नेऩारी (कऺा १२) काठभाडौ् काठभाडौं फुक सेन्टय, बोटाषहटी

65
66
67
68
ऩरयत्तशष्ट दुई

वैमत्तिक षववयण

नाभ् तसजना काराखेती

जन्भ तभतत् २०46/12/21
ु ासबा
जन्भस्थान् सबाऩोखयी–2 सॊ खव
ु ासबा कोशी अिर नेऩार
हारको ठे गाना् चैनऩुय नगयऩातरका वडा नॊ. 8 सॊ खव
भाता् अनन्तकुभायी काराखेती
षऩता् धनश्माभ काराखेती
सम्ऩका न. 9842213658
नागरयकता् नेऩारी
धभा् षहन्दु
भातृबाषा् नेऩारी
वैवाषहक त्तस्थतत् षववाषहत
िीभान् ओभफहादुय याउत
छोया् सतभत याउत
शैत्तऺक मोग्मता् षव.एड्.
तह सॊ स्था फोडा सार
ु ासबा एस.एर.सी फोडा नेऩार २०63
रवेत्तशका तत्रवेणी उच्च भा.षव. फाह्रफीसे, सॊ खव
कऺा ११–१२ तत्रवेणी उच्च भा.षव. फाह्रफीसे, उच्च भाध्मतभक त्तशऺा ऩरयषद २०67
स्नातकेिय तत्रवेणी उच्च भा.षव. फाह्रतफसे, तत्रब ुवन षवश्व षवद्यारम
रुत्तच् साषहत्म तसजाना य भ्रभण
रेखन षवधा् कषवता, गजर आदद

69