Γενικώς η ειδική έρευνα ως προς το θέμα αυτό αποδέχεται την μαρτυρία του

Ευσεβίου Καισαρείας στην Εκκλησιαστικά Ιστορία, Η΄, 14,15, για την ένδοξη
αριστοκράτισσα και με μεγάλη παιδεία μάρτυρα της Αλεξανδρείας, το
μειονέκτημα της οποίας, όμως, είναι, πως δεν αναφέρει το όνομα της ένδοξης
μάρτυρος. Εκεί λοιπόν υπάρχει η εξής αναφορά: "μόνη γοῦν τῶν ὑπὸ τοῦ
τυράννου μεμοιχευμένων Χριστιανὴ τῶν ἐπ' Ἀλεξανδρείας ἐπισημοτάτη τε καὶ
λαμπροτάτη τὴν ἐμπαθῆ καὶ ἀκόλαστον Μαξιμίνου ψυχὴν δι' ἀνδρειοτάτου
παραστήματος ἐξενίκησεν, ἔνδοξος μὲν τὰ ἄλλα πλούτῳ τε καὶ γένει καὶ παιδείᾳ,
πάντα γε μὴν δεύτερα σωφροσύνης τεθειμένη· ἣν καὶ πολλὰ λιπαρήσας, κτεῖναι
μὲν ἑτοίμως θνῄσκειν ἔχουσαν οὐχ οἷός τε ἦν, τῆς ἐπιθυμίας μᾶλλον τοῦ θυμοῦ
κατακρατούσης αὐτοῦ, φυγῇ δὲ ζημιώσας πάσης ἀφείλετο τῆς οὐσίας. μυρίαι δὲ
ἄλλαι πρὸς τῶν κατ' ἔθνος ἀρχόντων, πορνείας ἀπειλὴν μηδ' ἀκοῦσαι
δεδυνημέναι, πᾶν εἶδος βασάνων καὶ στρεβλώσεων καὶ θανατηφόρου κολάσεως
ὑπέστησαν". Φυσικά ο Ευσέβιος Καισαρείας εκοιμήθη το 342-343, ενώ η Υπατία
δολοφονήθηκε, (όντας φιλικά διακείμενη [αν και εθνική] προς τον Χριστιανισμό
όπως μαρτυρείται σε επιστολή του Συνεσίου Πτολεμαίδος), το 414, σε περίοδο
νηστείας (και άρα πιθανότατα Μάρτιο). Σε αυτήν την περίπτωση η αλεξανδρινή
μάρτυς και η Υπατία δεν μπορούν να ταυτιστούν αφού τους χωρίζουν δεδομένα
πολλές δεκαετίες. Επιπλέον η αλεξανδρινή μάρτυς είναι νέα, ενώ η Υπατία παρά
τις ασυναρτησίες του Holywood στο Agora διέρχονταν μια ώριμη ηλικία. Ο
Ευσέβιος αναφέρει μόνο την εξορία και την δήμευση της αλεξανδρινής
μεγαλομάρτυρος. Γνωρίζουμε όμως από ένα σημαντικό ιστορικό πρόσωπο και
ιερομάρτυρα της εποχής, τον Πέτρο, πως κατα τον διωγμό του 303, πολλοί
αργότερα μάρτυρες εξορίσθηκαν ή αυτοεξορίσθηκαν για να γλυτώσουν την
αλεξανδρινή εφαρμογή του μεγάλου διωγμού του 303. Επέστρεψαν αλλά πολλοί
εξ αυτών μαρτύρησαν περί το 309 («Πέτρου τοῦ μαρτυρήσαντος, ἡνίκα ἡγεῖτο
τῆς ᾿Αλεξανδρέων ἐκκλησίας, φεύγοντος διὰ τὸν τότε διωγμόν», Σωζομενός
Ἑρμείας Σαλαμίνιος, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Β΄, Κεφ. ΚΔ΄, PG 67, 928Β.).
Σημειωτέον πως Πέτρος και Αικατερίνα τιμώνται την ίδια ημέρα, κάτι που δίνει
ενδείξεις για μαρτύριο της Αγίας περί το 309 και όχι το 305, όπως κατα κανόνα
καταγράφεται. Ο Ρουφίνος, πάλι, στην δική του "Εκκλησιαστική Ιστορία",
αναφέρει ένα από τα ονόματα της μεγαλομάρτυρος, δηλαδή το "Δωροθέα" (VIII,
17). Όμως το όνομα αυτό είναι πολύ σχετικό, αφού το όνομα Γιοχαναάν , ήτοι
δώρο Θεού και τα παράγωγά του (Δοσίθεος, Δωρόθεος, Θεοδώρα, Δωροθέα,
Θεοδότα κτλ), είναι ένα γενικό ελληνικό όνομα το οποίο έχει διαπιστωθεί πως
συχνότατα λάμβαναν (λόγω ουδέτερου χαρακτήρα) οι Ισραηλίτες της
Αλεξάνδρειας, συν συχνά έχοντας άλλα δύο, ένα εβραϊκό και ένα λατινικό (βλ.
σχ. στο Κ. Μελέτση, Η Παρουσία των Εβραίων στις Ελληνικές Πόλεις της Β΄
Περιοδείας του Αποστόλου Παύλου [Αθήνα: Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο,
Αθήνα 2009]). Η βασική κατεξοχήν συναξαριακή πηγή της Αγίας τοποθετείται
περί τον 6ο - 7ο αιώνα, πολύ κοντά στην ίδρυση της Μονής του Σινά επί
Ιουστιανιανού, αφιερωμένης, βέβαια, στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Τα ίδια
τα λείψανα της Αγίας ανακαλύφθηκαν τον 8ο αιώνα απο Κόπτες στην
καταγωγή, τα οποία και εναπέθεσαν στη Μονή. Αναμφίβολο είναι πως υπάρχει
κατά τον 9ο αιώνα λαμπρή πανήγυρη της Αγίας, ενώ προς το τέλος του 10ου
αιώνα είναι αυτή η παράσταση από το περίφημο Μηνολόγιο του Βασιλείου του
Β΄: Αυτά είναι τα επιστημονικά δεδομένα για την Αγία Αικατερίνα. Η Υπατία
είναι μια άλλη περίπτωση, με αντικρουόμενες πηγές, αλλά δεν είναι της
παρούσης.