نظام‌نامه سيستم رله و حفاظت شبكه انتقال برق ايران ويرايش ششم 1

‫تاريخ صدور‪1393/09/25 :‬‬ ‫نظامنامه سيستم رله و حفاظت‬
‫شماره تجديد نظر‪6 :‬‬

‫تاريخ تجديد نظر ويرايش‪1402/02/15 :‬‬ ‫شبکه انتقال برق ايران‬ ‫معاونت برنامهريزي و نظارت بر امنيت شبکه‬
‫مديريت مطالعات و حفاظت شبکه‬
‫بسمه تعالي‬
‫نظامنامه سيستم‬
‫رله و حفاظت شبکه انتقال برق ايران‬
‫( ويرايش ششم )‬
‫ارديبهشت ‪1402‬‬
‫فهرست مطالب‬
‫فصل اول‪ :‬اهداف و تعاريف ‪13 ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-1‬مقدمه ‪14 .................................. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 2-1‬ساختار نظام نامه رله و حفاظت ‪15 ........................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-1‬تعاريف ‪15 ............................... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-1‬اختصارات ‪20 ........................... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 5-1‬نيازمنديهاي عمومي ‪22 ........... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫فصل دوم‪ :‬الزامات‪ ،‬تعيين توابع حفاظتي و خط مشي تنظيمات رلهها ‪25 ................................... ................................‬‬
‫‪ 1-2‬حفاظت خط انتقال ‪26 .............. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 1-1-2‬حداقل حفاظتهاي مورد نياز ‪26 ............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-1-2‬الزامات حفاظت خط انتقال ‪26 ................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-1-2‬تنظيمات رلههاي حفاظت خط انتقال ‪31 .................................... ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-3-1-2‬تنظيمات رله ديستانس ‪31 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-3-1-2‬تنظيمات رله خطاي اتصال زمين جهتدار (‪41 ................................. ................................ )DEF‬‬
‫‪ 3-3-1-2‬تنظيمات رلههاي ولتاژي ‪44 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-3-1-2‬تنظيمات ساير رلهها ‪44 ................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-1-2‬حفاظت ديفرانسيل طولي خط انتقال ‪45 ..................................... ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-4-1-2‬الزامات حفاظت ديفرانسيل طولي ‪45 ............................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-4-1-2‬تنظيمات رله ديفرانسيل طولي ‪47 ................................. ................................ ................................‬‬
‫‪ 5-1-2‬رله وصل مجدد خودکار خطوط انتقال ‪48 .................................. ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-5-1-2‬الزامات عمومي ‪48 ....................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-5-1-2‬الزامات خاص خطوط نيروگاهي ‪53 ............................. ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-2‬حفاظت باس بار ‪55 .................. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-1-2-2‬الزامات حفاظت باس بار ‪55 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-1-2-2‬تنظيمات رله حفاظت باس بار ‪57 ................................. ................................ ................................‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 3-2‬حفاظت کليد قدرت ‪59 ............ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 2-3-2‬الزامات حفاظت کليد قدرت ‪59 ................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-3-2‬تنظيمات رله حفاظت کليد ‪64 .................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-2‬حفاظت ترانسفورماتور قدرت ‪66 ............................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-4-2‬الزامات حفاظت ترانسفورماتور ‪67 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-4-2‬حفاظت سيمپيچ سوم ‪70 ............................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-4-2‬تنظيمات رلههاي حفاظتي ترانسفورماتور ‪72 .............................. ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-4-4-2‬تنظيمات رله ديفرانسيل امپدانس پايين ‪72 .................... ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-4-4-2‬تنظيمات رلههاي اضافه جريان ترانسفورماتورهاي غير نيروگاهي ‪74 ............ ................................‬‬
‫‪ 3-4-4-2‬تنظيم حفاظت جرياني ‪ High-set‬و ‪ Low-set‬سيم پيچ سوم ‪75 .................. ................................‬‬
‫‪ 4-4-4-2‬تنظيمات رله ‪ REF‬امپدانس پايين ‪77 ........................... ................................ ................................‬‬
‫‪ 5-4-4-2‬تنظيمات رله ‪ REF‬امپدانس باال ‪77 .............................. ................................ ................................‬‬
‫‪ 6-4-4-2‬تنظيمات رله ولتاژي ‪78 ................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 7-4-4-2‬تنظيمات رله اضافه شار (‪79 ................................ ................................ ................................ )V/f‬‬
‫‪ 5-2‬حفاظت راکتور شنت ‪80 ........... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-5-2‬الزامات حفاظت راکتور شنت ‪80 ............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-5-2‬تنظيمات رلههاي حفاظت راکتور شنت ‪81 ................................. ................................ ................................‬‬
‫‪ 6-2‬حفاظت بانک خازني ‪82 .......... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-6-2‬حداقل حفاظتهاي مورد نياز بانک خازني ‪82 ........................... ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-6-2‬الزامات حفاظت بانک خازني ‪83 ................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-6-2‬مالحظات انتخاب فيوز ‪84 ......................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-6-2‬مالحظات حفاظت عدم تعادل ‪84 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 5-6-2‬مالحظات حفاظت اضافه جريان ‪85 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 6-6-2‬مالحظات حفاظتهاي ولتاژي ‪86 ............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 7-2‬حفاظتهاي ويژه ‪87 ................ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 1-7-2‬مالحظات فني اجراي طرحهاي حفاظت ويژه جرياني و ولتاژي ‪88 ........................... ................................‬‬
‫‪ 2-7-2‬تأخير زماني حفاظت حذف بار فرکانسي ‪88 .............................. ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-7-2‬حفاظت اضافه بار ترانسفورماتور ‪89 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫فصل سوم‪ :‬پيکربندي واحدهاي جانبي رله ديستانس ‪97 ............................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-3‬حفاظت ‪98 ................... ................................ ................................ ................................ ................................ SOTF‬‬

‫‪ 1-1-3‬منطق تشخيص بيبرق بودن خط ‪99 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-1-3‬منطق استفاده از فرمان بستن کليد ‪100....... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-1-3‬منطق تشخيص خطا ‪101............................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-1-3‬مالحظات حفاظت ‪ SOTF‬در صورت فعال نمودن وصل مجدد تکفاز ‪103............. ................................‬‬
‫‪ 2-3‬نظارت بر ترانسفورماتور ولتاژ (‪104.............. ................................ ................................ ................................ )VTS‬‬
‫‪ 1-2-3‬تشخيص نامعتبر شدن سيگنال ولتاژ يک يا دو فاز ‪104.............. ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-2-3‬تشخيص قطع شدن سيگنال ولتاژ هر سه فاز ‪105...................... ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-2-3‬تشخيص عدم وجود سيگنال ولتاژ هر سه فاز در هنگام برقدار کردن ‪106................. ................................‬‬
‫‪ 4-2-3‬الزامات واحد ‪107............................ ................................ ................................ ................................ VTS‬‬
‫فصل چهارم‪ :‬سيستم تلهپروتکشن ‪109...................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-4‬تعاريف ‪110............................. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 2-4‬الزامات عمومي سيستم تلهپروتکشن ‪113................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-4‬الزامات ارسال فرامين تلهپروتکشن ‪116.................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-4‬الزامات دريافت فرامين تلهپروتکشن ‪119................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 5-4‬تنظيمات زماني سيستم تلهپروتکشن ‪123.................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫فصل پنجم‪ :‬هماهنگي رلههاي نيروگاهي مرتبط با شبکه انتقال ‪125............ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-5‬هماهنگي بين حفاظتهاي شبکه و نيروگاه ‪126....... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 2-5‬محدوده کاربرد ‪126.................. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-5‬الزامات حفاظت ژنراتور و ترانسفورماتور نيروگاهي ‪126.......................... ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-5‬تنظيم و هماهنگي توابع حفاظتي نيروگاه مرتبط با شبکه انتقال ‪129.......... ................................ ................................‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ 1-4-5‬حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور (‪130.................................... ................................ ................................ )27‬‬

‫‪ 1-1-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور و شبکه انتقال ‪130..........................‬‬
‫‪ 2-1-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور با شبکه انتقال ‪131....................................‬‬
‫‪ 2-4-5‬حفاظت کاهش ولتاژ سيستم تغذيه داخلي نيروگاه ‪132.............. ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-2-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت کاهش ولتاژ سيستم تغذيه داخلي با شبکه انتقال ‪132......‬‬
‫‪ 2-2-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت کاهش ولتاژ سيستم تغذيه داخلي ژنراتور با شبکه ‪133............‬‬
‫‪ 3-4-5‬حفاظت اضافه ولتاژ (‪133................... ................................ ................................ ................................ )59‬‬
‫‪ 1-3-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت اضافه ولتاژ ژنراتور و شبکه انتقال ‪133...........................‬‬
‫‪ 2-3-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت اضافه ولتاژ ژنراتور با شبکه انتقال ‪134.....................................‬‬
‫‪ 4-4-5‬حفاظت اضافه جريان کنترل شده ‪ /‬مقاوم شده با ولتاژ (‪135........................... ................................ )51V‬‬
‫‪ 1-4-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت ‪ 51V‬با شبکه انتقال ‪136................ ................................‬‬
‫‪ 2-4-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت‪ 51V‬با شبکه انتقال ‪136........................... ................................‬‬
‫‪ 5-4-5‬حفاظت اضافه جريان فاز و زمين ترانسفورماتور اصلي (‪140............. ................................ )51TN ،51T‬‬
‫‪ 1-5-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت اضافه جريان فاز و زمين ترانسفورماتور اصلي ‪140.........‬‬
‫‪ 2-5-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت اضافه جريان فاز و زمين ترانسفورماتور اصلي واحد ‪141.........‬‬
‫‪ 6-4-5‬حفاظت اضافه جريان عدم تعادل يا حفاظت توالي منفي (‪142........................... ................................ )46‬‬
‫‪ 1-6-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت عدم تعادل ژنراتور و شبکه انتقال ‪143...........................‬‬
‫‪ 2-6-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت عدم تعادل ژنراتور و شبکه انتقال ‪144.....................................‬‬
‫‪ 7-4-5‬حفاظت امپدانسي (‪145...................... ................................ ................................ ................................ )21‬‬
‫‪ 1-7-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت امپدانسي ژنراتور با شبکه انتقال ‪146...............................‬‬
‫‪ 2-7-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت امپدانسي با شبکه انتقال ‪147..................... ................................‬‬
‫‪ 8-4-5‬حفاظت اضافه شار ‪148............. ................................ ................................ ................................ )24( V/f‬‬
‫‪ 1-8-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت اضافه شار ژنراتور و ترانسفورماتور نيروگاهي ‪148.........‬‬
‫‪ 2-8-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت اضافه شار واحد نيروگاهي با شبکه انتقال ‪150........................‬‬
‫‪ 9-4-5‬حفاظت قطع تحريک (‪150................. ................................ ................................ ................................ )40‬‬
‫‪ 1-9-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت قطع تحريک با شبکه انتقال ‪151.....................................‬‬
‫‪ 2-9-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت قطع تحريک با شبکه انتقال ‪152............... ................................‬‬
‫‪ 10-4-5‬حفاظت فرکانسي (‪155....................... ................................ ................................ ................................ )81‬‬
‫‪ 1-10-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت فرکانسي با شبکه انتقال ‪155............ ................................‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ 2-10-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت فرکانسي با شبکه انتقال ‪157..................... ................................‬‬

‫‪ 11-4-5‬حفاظت گريز از همگامي (‪159........... ................................ ................................ ................................ )78‬‬
‫‪ 1-11-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت گريز از همگامي با شبکه انتقال ‪160................................‬‬
‫‪ 2-11-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت گريز از همگامي با شبکه انتق ‪160............ ................................‬‬
‫فصل ششم‪ :‬نيازمنديهاي ترانسفورماتور جريان حفاظتي ‪165................... ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-6‬انواع کالسهاي ترانسفورماتورهاي جريان حفاظتي هسته آهني ‪166........ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-6‬کالس ترانسفورماتورهاي جريان حفاظتي ‪ TPY‬در شبکه انتقال برق ايران ‪166........................ ................................‬‬
‫‪ 3-6‬الزامات مشخصات عمومي ترانسفورماتورهاي جريان حفاظتي ‪167.......... ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-6‬انتخاب ترانسفورماتورهاي جريان حفاظتي در حالت ماندگار ‪169............ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-4-6‬الزامات انتخاب ترانسفورماتور جريان حفاظتي کالس ‪169..................................... ................................ P‬‬
‫‪ 2-4-6‬الزامات انتخاب ترانسفورماتور جريان حفاظتي کالس ‪171.................................... ................................ X‬‬
‫‪ 5-6‬الزامات انتخاب ترانسفورماتورهاي جريان حفاظتي در حالت گذرا ‪173................................... ................................‬‬
‫‪ 1-5-6‬الزامات انتخاب ترانسفورماتور جريان حفاظتي کالس ‪173.............................. ................................ TPY‬‬
‫‪ 6-6‬موقعيت مناسب نصب ترانسفورماتور جريان ‪174..................................... ................................ ................................‬‬
‫فصل هفتم‪ :‬سيستم تغذيه کمکي ‪177................. ................................ ................................ ................................ DC‬‬
‫‪ 1-7‬مقدمه ‪178................................ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 2-7‬الزامات سيستم تغذيه ‪178........................... ................................ ................................ ................................ LVDC‬‬
‫‪ 3-7‬برآورد حداقل بار ‪181....... ................................ ................................ ................................ ................................ DC‬‬
‫‪ 4-7‬مالحظات انتخاب باتري ‪182.................................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 5-7‬مالحظات انتخاب شارژر ‪185................................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 6-7‬مالحظات تابلوهاي توزيع ‪190......................... ................................ ................................ ................................ DC‬‬
‫‪ 7-7‬دياگرام تک خطي سيستم ‪192.................... ................................ ................................ ................................ LVDC‬‬
‫‪ 8-7‬حفاظت سيستم تغذيه ‪197................................ ................................ ................................ ................................ DC‬‬
‫‪ 9-7‬نظارت بر ولتاژ ‪199.......... ................................ ................................ ................................ ................................ DC‬‬
‫‪5‬‬
‫فصل هشتم‪ :‬الزامات پستهاي ‪201................. ................................ ................................ ................................ SAS‬‬
‫‪ 1-8‬الزامات عمومي ‪202.................. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 2-8‬الزامات عملکردي پايه ‪204....... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-2-8‬توابع سيستم ‪204....... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-2-8‬توابع نظارتي ‪205....... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-2-8‬توابع کنترلي ‪207........ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-2-8‬توابع حفاظتي ‪213..................................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫فصل نهم‪ :‬تستهاي دورهاي سيستمهاي حفاظتي شبکه انتقال ‪215............ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-9‬مقدمه ‪216................................ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 2-9‬محدوده کاربرد ‪216.................. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-9‬تستهاي ساليانه و دورهاي ‪216............................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-3-9‬تستهاي منظم ساليانه ‪217........................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-3-9‬تستهاي اساسي دورهاي ‪217.................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-3-9‬زمانبندي تستهاي دورهاي ‪218............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-3-9‬جدول خالصه زمانبندي تستهاي دورهاي ‪221....................... ................................ ................................‬‬
‫‪ 4-9‬به روز رساني ‪ Firmware‬رله ‪222........................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-4-9‬مقدمه ‪222.................. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 2-4-9‬مستندسازي ‪222........ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-4-9‬الزامات به روز رساني ‪223..................................... ................................ ................................ Firmware‬‬
‫واژه نامه ‪226..................................... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫پيوست ‪ -1‬نماي يک واحد خازني ‪228............................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫پيوست ‪ -2‬الزامات استفاده از فايلهاي ‪ X-Rio‬براي تست رلههاي حفاظتي ‪229............................. ................................‬‬
‫پيوست ‪ -3‬نحوه محاسبه امپدانس خطوط دو مداره به هم دوخته شده ‪230...................................... ................................‬‬
‫پيوست ‪ -4‬محاسبه تنظيمات حفاظت جرياني ‪ High-set‬و ‪ Low-set‬سيم پيچ سوم ترانسفورماتور ‪232..........................‬‬
‫پيوست ‪ -5‬مالحظات مرتبط با بهرهبرداري از ترانسفورماتور در شرايط اضافه بار ‪234...................... ................................‬‬
‫پيوست ‪ -6‬مالحظات طراحي ماتريس تريپ رلههاي نيروگاهي ‪246................. ................................ ................................‬‬
‫‪6‬‬
‫پيوست ‪ -7‬جدول حفاظت پيشنهادي و طرحهاي نمونه حفاظت نيروگاه ‪257................................... ................................‬‬
‫پيوست ‪ -8‬ارزيابي و مطالعات صحت سنجي حفاظت )‪ (51V‬ژنراتور ‪260...................................... ................................‬‬
‫پيوست ‪ -9‬طرح پايههاي ضد زلزله باتريهاي نيروگاههاي بخاري‪ ،‬گازي و پستها ‪269................. ................................‬‬
‫پيوست ‪ -10‬ليست حداقل سيگنالهاي مورد نياز براي تجهيزات در پستهاي اتوماسيون ‪271......... ................................‬‬
‫پيوست ‪ -11‬کد ‪ ANSI‬تجهيزات حفاظتي ‪280................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫مراجع ‪283........ ................................ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪7‬‬
‫‪8‬‬
‫پيش گفتار‬
‫با عنايت به مفاد اساسنامه شرکت مديريت شبکه برق ايران‪ ،‬يکي از مأموريتهاي اصلي اين شرکت‪ ،‬تعيين و‬
‫ابالغ تنظيمات مربوط به تأسيسات توليد و انتقال نيروي برق و برنامههاي الزم براي تأمين پايائي و امنيت شبکه برق‬
‫کشور ميباشد‪ .‬لذا اين شرکت از ابتداي تاسيس‪ ،‬برنامهريزي الزم را جهت نيل به اين اهداف مبذول داشته است‪ .‬به‬
‫همين منظور تدوين نظامنامه رله و حفاظت شبکه انتقال برق ايران در دستور کار قرار گرفت و اولين نسخه آن در‬
‫آذر ماه ‪ ،1393‬ويرايش دوم در بهمن ماه ‪ ،1394‬ويرايش سوم در خرداد ماه ‪ ،1396‬ويرايش چهارم در دي ماه ‪1397‬‬
‫و ويرايش پنجم آن در مهر ‪ 1399‬چاپ و در اختيار کليه شرکتهاي ذيربط قرار گرفت که اين موضوع نتايج مفيد و‬
‫ثمربخشي را در صنعت برق کشور به همراه داشته است‪.‬‬
‫با توجه به استقبال گستردهاي که مديران‪ ،‬صاحبنظران و همچنين‪ ،‬کارشناسان صنعت برق کشور از‬
‫ويرايشهاي قبلي نظامنامه به عمل آوردهاند‪ ،‬ويرايش ششم آن نيز آماده انتشار شده است‪ .‬در ويرايش جديد‪ ،‬نسبت‬
‫به تکميل و بهروزرساني موضوعات قبلي به خصوص بازنگري در الزامات مخابراتي پيادهسازي حفاظت ديفرانسيل‬
‫طولي‪ ،‬الزامات طرح تلهپروتکشن خطوط ‪ 230‬کيلوولت و حفاظت کليدهاي قدرت‪ ،‬اقدام الزم به عمل آمده است‪.‬‬
‫در طول مدت تهيه اين نظامنامه‪ ،‬اساتيد گرانقدر و ارزشمند جناب آقاي مهندس همايون حايري معاون محترم‬
‫وزير نيرو در امور برق و انرژي و جناب آقاي دکتر رجبي مشهدي رياست محترم هيات مديره و مديرعامل شرکت‬
‫مديريت شبکه برق ايران و جناب آقاي دکتر داود فرخزاد مدير عامل اسبق شرکت مديريت شبکه برق ايران مشوق و‬
‫حامي گروه تدوين نظامنامه بودهاند و قطعاً بدون پشتيباني اين اساتيد گرانمايه اين مهم محقق نميشد‪.‬‬
‫اين سند با نظارت جناب آقاي مهندس اردشير مذکوري معاونت محترم برنامهريزي و نظارت بر امنيت شبکه و‬
‫با استفاده از مراجع معتبر بين المللي‪ ،‬تجربيات حوادث شبکه انتقال برق کشور و تجارب ارزشمند آقاي مهندس‬
‫ميرجواد عابدرشيدي‪ ،‬توسط آقايان دکتر پيمان جعفريان‪ ،‬مهندس علي عاقلي و مهندس حميد اسکندري تهيه گرديده‬
‫است و جناب آقاي مهندس حسين ايوب زاده نيز در ويرايشهاي قبلي اين سند مسئوليت نظارت بر روند تهيه آن را‬
‫بر عهده داشتهاند‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫همچنين‪ ،‬جناب آقاي دکتر مهدي داورپناه در تهيه بخش مالحظات بهرهبرداري ترانسفورماتور در شرايط اضافه‬
‫بار مشارکت داشتهاند و از راهنماييهاي جناب آقاي دکتر مجيد صنايع پسند استاد محترم دانشگاه تهران در برخي‬
‫موضوعات استفاده شده و جناب آقاي دکتر سيدمحمد شهرتاش استاد محترم دانشگاه علم و صنعت ايران و تيم‬
‫همراه در بررسي موضوع "مقايسه مباني ‪ Protection Code‬در کشورهاي مختلف" مشارکت داشتهاند‪ .‬از پيشنهادات‬
‫و نقطهنظرات اعضاي کميته پيکربندي رلهها متشکل از کارشناسان و نمايندگان شرکتهاي برق منطقهاي اصفهان‪،‬‬
‫باختر‪ ،‬گيالن‪ ،‬فارس‪ ،‬کرمان‪ ،‬خوزستان‪ ،‬غرب و يزد به ترتيب آقايان مهندس اميررضا رضائي‪ ،‬مهندس مجيد صفري‬
‫ابرازي‪ ،‬مهندس محمد خوشخلق‪ ،‬مهندس حميدرضا نصرفرد‪ ،‬مهندس محمدرضا مومني‪ ،‬مهندس علياصغر‬
‫فرخيراد‪ ،‬مهندس محمد رضا درخشاننيا‪ ،‬مهندس سجاد قزوينه‪ ،‬مهندس احمد خليلينيا و مهندس سيفاهلل‬
‫افضليانتبار نيز در بخش پيکربندي رلهها و همچنين‪ ،‬از نقطه نظرات سازنده آقاي مهندس عليرضا طاهري در بخش‬
‫حفاظتهاي نيروگاهي استفاده شده است‪ .‬در نهايت موضوعات مختلف نظامنامه در جلسات بحث و بررسي ماهيانه‬
‫با حضور اعضاي محترم کميته رلههاي ميکروپروسسوري به شرح ذيل‪ ،‬به تاييد نهائي رسيده است‪ .‬همچنين‪ ،‬از خانم‬
‫مهندس مريم حريرفروش که در تهيه نسخه الکترونيکي نظامنامه همکاري داشتهاند‪ ،‬تشکر و سپاسگزاري ميشود‪:‬‬
‫مهندس صالح معرفتآغميوني‬ ‫دکتر مصطفي رجبي مشهدي‬
‫مهندس مجيد هاشمي‬ ‫دکتر داود فرخزاد‬
‫مهندس هاجر عبدي‬ ‫مهندس اردشير مذکوري‬
‫دکتر مهدي داورپناه‬ ‫مهندس حسين ايوبزاده‬
‫مهندس احد ابراهيمي‬ ‫مهندس ميرجواد عابدرشيدي‬
‫دکتر هاشم مرتضوي‬ ‫مهندس حميد اسکندري‬
‫مهندس عباس بياتي‬ ‫دکتر پيمان جعفريان‬
‫دکتر مهدي طالشيان‬ ‫مهندس علي عاقلي‬
‫مهندس عليرضا طاهري‬ ‫مهندس عباس معرفت‬

‫مهندس داود حسني فر‬ ‫مهندس مجيد خدامي‬
‫مهندس مسعود نوري‬ ‫مهندس غالمحسين خاندار‬

‫‪10‬‬
‫در راستاي نيل به اهداف پايداري شبکه اصلي برق‪ ،‬اجراي کامل مفاد نظامنامه رله و حفاظت شبکه انتقال‬
‫توسط کليه شرکتهاي برق منطقهاي و شرکتهاي ذيربط مورد تأکيد و انتظار ميباشد‪ .‬شرکت مديريت شبکه برق‬
‫ايران از همه صاحبنظران و متخصصين ذيربط که با در اختيار قرار دادن دانش فني و وقت گرانبهاي خود در‬
‫نگارش‪ ،‬بازنگري و تاييد نظامنامه مشارکت نمودهاند‪ ،‬تشکر مينمايد‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫‪12‬‬
‫فصل اول‬
‫اهداف و تعاريف‬
‫‪13‬‬
‫‪ 1-1‬مقدمه‬
‫حفاظت سريع و مطمئن شبکه اصلي برق کشور‪ ،‬نه تنها از منظر حداقل نمودن خسارت به تجهيزات‪ ،‬بلکه از‬
‫نظر پايداري شبکه برق حائز اهميت است‪ .‬هدف از تدوين نظامنامه رله و حفاظت شبکه انتقال‪ ،‬ايجاد رويه يکسان‬
‫در حفاظت بخشهاي مختلف شبکه توليد و انتقال برق ايران به شرح ذيل است به طوري که براي هر تجهيز دو‬
‫حفاظت کامالً مستقل در نظرگرفته شده و خطاهاي شبکه انتقال در مدت زماني کمتر از ‪ 100‬ميليثانيه پاک شوند‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ ‬يکسانسازي و استاندارد نمودن فلسفهها و طرحهاي حفاظتي‬
‫‪ ‬يکسانسازي و استاندارد نمودن عملکرد سيستمهاي حفاظتي و کنترلي‬
‫‪ ‬يکسانسازي و استاندارد نمودن تجهيزات کمکي مورد نياز در سيستم حفاظت‬
‫از سوي ديگر بهرهبرداري مطمئن و قابل اعتماد از شبکه برق مستلزم هماهنگي مناسب بين سيستمهاي کنترل و‬
‫حفاظت نيروگاه با شبکه انتقال ميباشد‪ .‬اين موضوع تاثير زيادي بر پايداري شبکه داشته‪ ،‬به طوري که اعمال‬
‫تنظيمات ناصحيح در خطوط شبکه انتقال متصل به نيروگاه باعث قطع ناخواسته خطوط ارتباطي با نيروگاه ميشود و‬
‫در مقابل‪ ،‬عدم هماهنگي سيستم حفاظت نيروگاه با شبکه انتقال باعث خروج ناخواسته واحدهاي توليدي از مدار‬
‫شده و ممکن است در شرايط خاصي پايداري شبکه به دليل از دست رفتن توليد به خطر افتاده و خاموشي گسترده‬
‫در شبکه را در پي داشته باشد‪ .‬لذا هماهنگي بين سيستمهاي حفاظتي شبکه انتقال و نيروگاه از اولويتهاي اصلي‬
‫بهرهبرداري شبکه ميباشد‪ .‬در برخي نيروگاههاي موجود با توجه به عدم وجود نظارت کافي و تنوع پيمانکاران‬
‫احداث نيروگاه و سازندگان تجهيزات نيروگاه‪ ،‬روشها و سليقههاي مختلفي در محاسبه تنظيمات لحاظ شده و بعضاً‬
‫موضوع هماهنگي رلههاي حفاظتي با شبکه انتقال به صورت کامل رعايت نشده است‪.‬‬
‫نظامنامه رله وحفاظت به الزامات مورد نياز در بخشهاي مختلف شبکه قدرت ميپردازد و شامل طرحهاي‬
‫حفاظتي‪ ،‬تنظيمات‪ ،‬حداقل نيازمنديها و الزامات پيادهسازي هر طرح از قبيل مشخصات ترانسفورماتورهاي جريان‪،‬‬
‫کانالهاي مخابراتي‪ ،‬سيستم تغذيه ‪ DC‬و غيره است به نحوي که از تنوعزايي جلوگيري به عمل آيد و حفاظت‬
‫مطمئن و سريعي براي بخشهاي مختلف شبکه فراهم آيد‪ .‬محدوده کاربرد اين نظامنامه شامل حفاظت تمامي‬
‫‪1‬‬
‫‪Protection Scheme‬‬
‫‪14‬‬
‫تجهيزات الکتريکي مرتبط با شبکه انتقال برق کشور در سطوح ولتاژي مساوي و باالتر از ‪ 230‬کيلوولت اعم از‬
‫خطوط انتقال‪ ،‬ترانسفورماتورهاي قدرت‪ ،‬حفاظتهاي نيروگاهي مرتبط با شبکه انتقال برق کشور و همچنين‪ ،‬بخشي‬
‫از حفاظتهاي ويژه ميباشد‪.‬‬
‫‪ 2-1‬ساختار نظام نامه رله و حفاظت‬
‫ساختار نظامنامه رله و حفاظت شبکه انتقال برق کشور به شرح ذيل است‪:‬‬
‫‪ ‬تعاريف‪ ،‬اختصارات و نيازمنديهاي عمومي‬
‫‪ ‬الزامات و تعيين توابع‪ 1‬حفاظتي و خط مشي تنظيمات رلهها‬
‫‪ ‬پيکربندي واحدهاي جانبي حفاظتي‬
‫‪ ‬سيستم تلهپروتکشن‬
‫‪ ‬رلههاي نيروگاهي مرتبط با شبکه انتقال‬
‫‪ ‬ترانسفورماتورهاي جريان‬
‫‪ ‬سيستم تغذيه کمکي ‪DC‬‬
‫‪ ‬الزامات کنترلي و حفاظتي پستهاي ‪SAS‬‬
‫‪ ‬تستهاي دورهاي سيستم حفاظتي شبکه انتقال و به روزرساني ‪ Firmware‬رلهها‬
‫‪ 3-1‬تعاريف‬
‫حفاظت اصلي (‪ :)Main Protection‬حفاظتي است که براي پاک نمودن خطا داراي تقدم است‪.‬‬
‫حفاظت پشتيبان (‪ :)Backup Protection‬حفاظتي است که در صورت عدم موفقيت حفاظت اصلي يا کليد قدرت‬
‫مربوطه در پاکسازي خطا‪ ،‬وظيفه پاک نمودن خطا را برعهده دارد‪ .‬حفاظت پشتيبان معموالً داراي تأخير زماني نسبت‬
‫به حفاظت اصلي ميباشد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Function‬‬
‫‪15‬‬
‫زون حفاظتي (‪ :)Protection Zone‬ناحيهاي از شبکه است که حفاظت از آن به رله واگذار شده است‪.‬‬
‫زمان پاک شدن خطا (‪ :)Clearing Time‬فاصله زماني از لحظهاي که خطا رخ ميدهد تا لحظه نهايي قطع جريان‬
‫خطا توسط کليد قدرت است‪ .‬اين زمان شامل زمان عملکرد رله‪ ،‬زمان عملکرد رلههاي تريپ و کمکي و زمان باز‬
‫شدن کليد قدرت است‪.‬‬
‫زمان عملکرد رله‪ :‬به فاصله زماني بين لحظه وقوع خطا تا بسته شدن کنتاکتهاي تريپ رله اطالق ميشود‪.‬‬
‫زمان عملکرد رلههاي تريپ و کمکي‪ :‬زماني که طول ميکشد تا رلههاي کمکي و تريپ‪ ،‬سيگنال تريپ را از رله‬
‫اصلي دريافت نموده و سيگنال الزم جهت باز نمودن کليد قدرت را ارسال دارند‪.‬‬
‫زمان باز شدن کليد قدرت‪ :‬کل زماني که صرف ميشود تا مکانيزم عمل کننده‪ ،‬تيغههاي کليد را باز کند و جرقه‬
‫خاموش شود‪.‬‬
‫قابليت اتکا (‪ :)Dependability‬سيستم حفاظتي در زماني که به آن نياز است‪ ،‬عملکرد مناسب و صحيح داشته باشد‪.‬‬
‫امنيت (‪ :)Security‬سيستم حفاظتي در زماني که به آن نياز نيست‪ ،‬عمل نکند‪.‬‬
‫قدرت تمايز (‪ :)Selectivity‬توانايي سيستم حفاظتي در تشخيص ناحيه معيوب و جداسازي کوچکترين ناحيه‬
‫ممکن جهت پاک نمودن خطا از شبکه است‪ .‬به عبارت ديگر قدرت تمايز به معناي عدم عملکرد به ازاي خطاي‬
‫خارج از زون حفاظتي رله است‪.‬‬
‫انتقال فرمان قطع (‪ :)Transfer Trip‬يک طرح حفاظتي است که يک فرمان قطع را به يک محل دوردست ارسال‬
‫ميکند و به کليد پست دور دست )‪ (Remote‬فرمان قطع ميدهد‪.‬‬
‫سيگنال بالک کننده (‪ :)Blocking Signal‬سيگنالي است که از عملکرد رله ممانعت مينمايد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬در‬
‫هنگام وصل مجدد تکفاز بايد عملکرد حفاظت عدم هماهنگي پلهاي کليد (‪ )Pole Discordance‬بالک گردد‪.‬‬
‫‪16‬‬
‫حفاظت در مقابل بسته شدن کليد قدرت روي خطا (‪ :)Switch On To Fault‬يک طرح حفاظتي است که کليد‬
‫قدرت را در صورت بسته شدن روي خطاي اتصال کوتاه به صورت آني تريپ ميدهد‪.‬‬
‫وصل مجدد تکپل (‪ :)Single Pole Reclosing‬يک طرح منطقي است که به سيستم حفاظت اجازه ميدهد که‬
‫هريک از پلهاي کليد قدرت را جداگانه قطع و وصل نمايد‪ ،‬به نحوي که در مواقع خطاهاي اتصال کوتاه تکفاز به‬
‫زمين در خط انتقال‪ ،‬فقط فاز دچار خطا براي مدت زمان کوتاهي (زمان مرده ) ايزوله گردد‪.‬‬
‫وصل مجدد سهپل (‪ :(Three Pole Reclosing‬در اين طرح‪ ،‬قطع و وصل کليد قدرت به صورت سه پل انجام‬
‫ميشود‪ .‬وصل مجدد سه پل ميتواند براي انواع خطاهاي اتصال کوتاه اعم از تکفاز و چند فاز صورت پذيرد‪ .‬اما‪،‬‬
‫در شبکه انتقال ايران‪ ،‬به طور کلي وصل مجدد فقط براي خطاي اتصال کوتاه تکفاز به زمين مجاز است‪.‬‬
‫خطوط نيروگاهي‪ :‬خطوطي که در سطح ولتاژ يکسان با ولتاژ فشار قوي )‪ )HV‬ترانسفورماتور واحد نيروگاه از پست‬
‫نيروگاه منشعب ميشوند‪ .‬الزم به ذکر است خطوطي که از طريق ترانسفورماتور پست انتقال از يک شينه ديگر با‬
‫سطح ولتاژ متفاوت از ‪ HV‬نيروگاه منشعب ميگردند‪ ،‬جزء خطوط نيروگاهي محسوب نميشوند‪.‬‬
‫المان خازني‪ :‬کوچکترين جزء يک واحد خازني‪ ،‬المان خازني ناميده ميشود‪.‬‬
‫واحد خازني‪ :‬هر واحد خازني متشکل از چندين المان خازني است که مطابق پيوست ‪( 1‬شکل پ‪ )1-1‬به صورت‬
‫موازي و سري به يکديگر متصل شدهاند و در مجموع ظرفيت و ولتاژ نامي مورد نظر را فراهم ميآورند‪ .‬هريک از‬
‫المانهاي خازني ممکن است داراي يک فيوز سري مستقل باشد که اصطالحاً فيوز داخلي ناميده ميشود‪ .‬هر واحد‬
‫خازني ميتواند به صورت فيوز داخلي يا فيوز خارجي و يا بدون فيوز طراحي گردد‪.‬‬
‫بانک خازني‪ :‬مجموعهاي از واحدهاي خازني است که در هر فاز به صورت سري و موازي به يکديگر متصل‬
‫شدهاند‪ .‬يک بانک خازني سه فاز ميتواند داراي آرايش مثلث‪ ،‬ستاره زمين شده‪ ،‬ستاره زمين نشده‪ ،‬ستاره دوبل زمين‬
‫نشده باشد‪ .‬آرايش مطلوب بانک خازني در شبکه قدرت ايران ستاره دوبل زمين نشده ميباشد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Dead-time‬‬
‫‪17‬‬
‫ضريب حد دقت (‪ :)ALF‬ضريبي از جريان نامي است که تا آن مقدار جريان به ازاي بِردن نامي‪ ،‬خطاي مرکب‬
‫ترانسفورماتور جريان در محدوده استاندارد باقي ميماند‪.‬‬
‫خطاي مرکب ‪ :(𝛆𝐜 ) CT‬مقدار موثر اختالف بين جريان لحظهاي اوليه و مقدار واقعي لحظهاي جريان ثانويه ميباشد‬
‫و معموالً طبق رابطه ذيل بر حسب درصدي از مقدار موثر جريان اوليه بيان ميشود‪:‬‬
‫𝑡𝑑 ‪√ 1 ∫𝑇(𝑘𝑟 𝑖𝑠 − 𝑖𝑝 )2‬‬

‫‪𝑇 0‬‬
‫= 𝑐𝜀‬ ‫‪× 100%‬‬
‫𝑝𝑖‬
‫بهروزرساني ‪ : Firmware‬جايگزين نمودن ‪ Firmware‬فعلي رله با نسخه جديدتر که توسط کارخانه سازنده ارائه‬
‫شده است‪.‬‬
‫کنترل کننده ‪ :Firmware‬فردي است که از طرف شرکت بهرهبردار پست‪ ،‬وظيفه تاييد ‪ Firmware‬و بررسي تطابق‬
‫آن با رله مورد نظر را بر عهده دارد‪.‬‬
‫کد سفارش (‪ :)Order Code‬کدي است که کارخانه سازنده رله به هر رله اختصاص ميدهد و بر اساس آن رله و‬
‫پيکربندي آن طبق سفارش مشتري را شناسايي و خدمات پس از فروش ارائه ميدهد‪.‬‬
‫نسخه ‪ :Firmware‬کدي است که توسط سازنده رله به هر نسخه از نرمافزار رله اختصاص داده ميشود و بر اساس‬
‫آن تاريخ انتشار و تغييرات نسبت به نسخههاي قبلي قابل شناسايي است‪.‬‬
‫سيستم اتوماسيون پست (‪ :)SAS‬سيستمي است که انجام عمليات کنترل‪ ،‬مانيتورينگ و حفاظت را در يک پست‬
‫فشار قوي با استفاده از تکنولوژي نيومريک و سيستم ارتباطات سريال بر عهده دارد‪.‬‬
‫سيستم کنترل توزيع شده (‪ :)DCS‬به سيستمي اتوماسيوني اطالق ميشود که کنترل و مانيتورينگ فرآيند را با‬
‫استفاده از تجهيزات نيومريک توزيع شده در بخشهاي مختلف فرآيند انجام ميدهد‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫تجهيزات الکترونيکي هوشمند (‪ :)IED‬تجهيزي است متشکل از يک يا چند پردازنده که توانايي تبادل اطالعات و‬
‫انجام پردازش بر روي آنها را دارا ميباشد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬رلههاي نيومريک از اين نوع ميباشند‪.‬‬
‫رابط کاربر (‪ :)HMI‬رابطهاي کاربر به دو دسته تقسيمبندي ميشوند‪:‬‬
‫‪ -1‬رابط کاربري سطح ايستگاه که به منظور ايستگاه کاري براي اپراتور پست استفاده ميشود‪.‬‬
‫‪ -2‬رابط کاربري سطح بي که بر روي پنل تجهيز واقع بوده و به منظور کنترل محلي‪ ،‬پيکربندي و غيره استفاده‬
‫ميشود‪.‬‬
‫تابع (‪ :)Function‬وظيفهاي است که توسط هريک از بخشهاي سيستم اتوماسيون پست انجام ميشود‪ .‬توابع‬
‫سيستم اتوماسيون در سه سطح ‪ Bay ،Process‬و ‪ Station‬طبقهبندي شده و از طريق واسطهايي با يکديگر در‬
‫ارتباط ميباشند‪.‬‬
‫سرور‪ :‬تجهيزي است در شبکه که براي ساير تجهيزات‪ ،‬سرويسهايي از جمله به اشتراک گذاشتن نرمافزار و‬
‫اطالعات فراهم مينمايد‪.‬‬
‫پروتکل‪ :‬مجموعهاي از قوانين است که ساختار‪ ،‬اندازه و نحوه تبادل اطالعات را بين فرستنده و گيرنده در يک شبکه‬
‫تعيين مينمايد‪.‬‬
‫گيتوي (‪ :)Gateway‬تجهيزي است که برقراري ارتباط دو شبکه با دو پروتکل مختلف را امکانپذير مينمايد‪ .‬در‬
‫سيستم اتوماسيون پست‪ ،‬اين تجهيز امکان ارتباط پست با مرکز کنترل دوردست را فراهم ميآورد‪.‬‬
‫‪19‬‬
1393/09/25 :‫تاريخ صدور‬ ‫نظامنامه سيستم رله و حفاظت‬
6 :‫شماره تجديد نظر‬
1402/02/15 :‫تاريخ تجديد نظر ويرايش‬ ‫شبکه انتقال برق ايران‬ ‫معاونت برنامهريزي و نظارت بر امنيت شبکه‬
‫ اختصارات‬4-1
ALF Accuracy Limit Factor

AR Auto Recloser
BCR Bay Control Room
BCU Bay Control Unit
BR Broken Conductor
BT Bay Terminal
CB Circuit Breaker
CBF Circuit Breaker Failure
CT Current Transformer
CTS Current Transformer Supervision
CVT Capacitive Voltage Transformer
DC Direct Current
DCS Distributed Automation System
DEF Directional Earth Fault
DTT Direct Transfer Trip
EHV Extra High Voltage
FAT Factory Acceptance Test
FL Fault Locator
GIS Gas Insulated switchgear
GPS Global Positioning System
HMI Human Machine Interface
IED Intelligent Electronic Device
LAN Local Area Network
MGPS Multi Function Generator Prot. System
MRT Mean Repair Time
MTBF Mean Time Between Failure
MTTR Mean Time To Repair
OLGM On-Line Gas Monitoring
PD Pole Discordance
PLC Power Line Carrier
POTT Permissive Over reaching Transfer Trip
20
PSB Power Swing Blocking

PT Potential Transformer
PUTT Permissive Under reaching Transfer Trip
PW Pilot Wire
REF Restricted Earth Fault
SAS Substation Automation System
SAT Site Acceptance Test
SCADA Supervisory Control And Data Acquisition
SHZ Short Zone
SLD Single Line Diagram
SIR Source Impedance Ratio
SOTF Switch on to Fault
TCS Trip Circuit Supervision
TOR Trip on Reclose
TMS Time Multiplier Setting
ULTC Under Load Tap Changer
UVLS Under Voltage Load Shedding
VT Voltage Transformer
VTS Voltage Transformer Supervision
VTFF VT Fuse Failure
WS Work Station
21
‫‪ 5-1‬نيازمنديهاي عمومي‬
‫سيستم حفاظتي شبکه انتقال بايستي قادر باشد که‬
‫‪ ‬ناحيه داراي خطا را در کوتاهترين زمان ممکن ايزوله نمايد و ضمناً حداقل تجهيزات از مدار خارج شود‪.‬‬
‫‪ ‬سرعت‪ ،‬قدرت تمايز‪ 1‬و حساسيت سيستم حفاظت بايستي نيازمنديهاي شبکه انتقال و همچنين‪ ،‬پايداري‬
‫گذراي سيستم قدرت را در زمان وقوع خطا تأمين نمايد‪.‬‬
‫حداکثر زمان مجاز براي پاک شدن خطا در شبکه انتقال ‪ 230‬و ‪ 400‬کيلوولت ايران‪ 100 ،‬ميليثانيه است‪.‬‬
‫پوشش کامل سيستمهاي حفاظتي براي تمام تجهيزات پستهاي انتقال و نيروگاهي برقرار گردد به طوري که‬
‫هيچ نقطه کور حفاظتي باقي نماند‪ .‬به همين منظور تهيه نقشههاي حفاظتي ‪ PSLD‬و بهروزرساني آنها به‬
‫صورت ساليانه و در زمان توسعه و يا تغييرات احتمالي در پستها تأکيد ميشود‪.‬‬
‫تمامي تجهيزات برقدار شبکه بايد داراي حفاظت مناسب بوده و سيستم حفاظتي بايد بتواند در شرايط بروز‬
‫خطا‪ ،‬تجهيز را از مدار خارج نمايد‪ .‬در صورت از دست رفتن حفاظت يا عدم امکان ايزوله نمودن تجهيز‬
‫معيوب در هنگام خطا‪ ،‬ضروري است تجهيز مذکور بيبرق گردد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬در خطوط داراي راکتور‬
‫شنت‪ ،‬چنانچه راکتور فاقد کليد بوده و حفاظتهاي راکتور کليدهاي دو طرف خط را تريپ ميدهند‪ ،‬در‬
‫صورت قطع بودن ارتباط تلهپروتکشن‪ ،‬امکان ارسال فرمان تريپ براي باز کردن کليد دور دست وجود‬
‫نخواهد داشت‪ .‬لذا ضروري است تحت چنين شرايطي‪ ،‬يکي از گزينههاي خارج کردن راکتور از مدار يا‬
‫بيبرق کردن خط در دستور کار قرار گيرد‪.‬‬
‫حفاظتهاي اصلي تعيين شده براي تجهيزات مختلف نبايد در سختافزار مشترک ادغام شوند‪.‬‬
‫در موقع خريد رله به منظور بهينهسازي سيستم حفاظت يا توسعه شبکه ضروري است از رلههاي حفاظتي‬
‫نيومريک با شرايط ذکر شده در ويرايش چهارم "دستورالعمل فني ضوابط خريد‪ ،‬آموزش و استفاده از رلههاي‬
‫حفاظتي شبکه انتقال" که توسط شرکت مديريت شبکه برق ايران تدوين گرديده‪ ،‬استفاده شود ]‪.[2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Selectivity‬‬
‫‪22‬‬
‫براي استفاده از رلههاي سازندگان جديد در سطح شبکه انتقال عالوه بر ارائه گواهينامه از آزمايشگاههاي معتبر‬
‫در خصوص استانداردهاي تعيين شده در دستورالعمل خريد رلههاي ميکروپروسسوري و انجام تستهاي‬
‫عملکردي براي ارزيابي رله‪ ،‬نياز است که هر مدل رله مورد نظر به تعداد و مدت کافي در سطح شبکه فوق‬
‫توزيع نصب شده و در طي اين مدت‪ ،‬عملکرد بدون عيب رله قابل تاييد باشد‪.‬‬
‫براي خريد رلههاي جديد‪ ،‬الزم است رله داراي فايل ‪ X-Rio‬بوده و قالب‪ 1‬اين فايل که ارتباط ساختاري‬
‫تنظيمات رله را با منوهاي نرمافزار آن تعريف ميکند‪ ،‬به صورت جداگانه در اختيار خريدار قرار گيرد‪ .‬رله‬
‫بايد قادر باشد تنظيمات خود را در يک فايل خروجي با يکي از فرمتهاي تعيين شده در پيوست ‪ 2‬ارائه‬
‫دهد‪ ،‬به طوري که با ‪ Load‬نمودن اين فايل بر روي قالب ‪ ،X-Rio‬کليه تنظيمات رله به نرمافزار دستگاه تست‬
‫انتقال يابد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Template‬‬
‫‪23‬‬
‫‪24‬‬
‫فصل دوم‬
‫الزامات‪ ،‬تعيين توابع حفاظتي و خط مشي‬
‫تنظيمات رلهها‬
‫‪25‬‬
‫‪ 1-2‬حفاظت خط انتقال‬
‫‪ 1-1-2‬حداقل حفاظتهاي مورد نياز‬
‫حداقل حفاظتهاي مورد نياز براي خطوط انتقال با سطوح ولتاژ ‪ 230‬و ‪ 400‬کيلوولت در جدول ‪ 1-2‬و نحوه‬
‫انتخاب ترکيب آنها براي خطوط مختلف در جدول ‪ 2-2‬آورده شده است‪ .‬حفاظت خط انتقال بايد به طور همزمان‬
‫توسط دو مجموعه حفاظت اصلي مستقل صورت پذيرد‪.‬‬
‫جدول ‪ 1-2‬حفاظتهاي اصلي مورد نياز براي خطوط انتقال با سطح ولتاژ ‪ 230‬يا ‪ 400‬کيلوولت‬
‫رله ديستانس (‪ )21‬با تلهپروتکشن يا رله ديفرانسيل طولي (‪ )87L‬داراي فانکشن‬ ‫‪-1‬‬
‫ديستانس‬
‫رله خطاي اتصال زمين از نوع جرياني جهتدار (‪ )67N‬با تلهپروتکشن‬ ‫‪-2‬‬ ‫حفاظت اصلي‬
‫رله اضافه ولتاژ (‪)59‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫يک‬
‫رله ولتاژ صفر (‪)27‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫(‪)MAIN I‬‬
‫رله ‪ Stub Protection‬براي شينهبندي ‪ 1/5‬کليدي (در صورت عدم استفاده از رله‬ ‫‪-5‬‬
‫ديفرانسيل طولي)‬
‫رله ديستانس (‪ )21‬با تلهپروتکشن يا رله ديفرانسيل طولي (‪ )87L‬داراي فانکشن‬ ‫‪-1‬‬
‫ديستانس‬
‫حفاظت اصلي‬
‫رله خطاي اتصال زمين از نوع جرياني جهتدار (‪ )67N‬با تلهپروتکشن‬ ‫‪-2‬‬
‫*‬ ‫دو‬
‫رله اضافه ولتاژ (‪)59‬‬ ‫‪-3‬‬
‫*‬ ‫(‪)MAIN II‬‬
‫رله ولتاژ صفر (‪)27‬‬ ‫‪-4‬‬
‫رله ‪ Stub Protection‬براي شينهبندي ‪ 1/5‬کليدي‬ ‫‪-5‬‬
‫‪ -1‬رله وصل مجدد )‪ (79‬براي خط هوايي‬

‫توابع کنترلي‬
‫‪ -2‬رله سنکرون چک‬
‫* در پستهاي قديمي وجود واحدهاي (‪ )27‬و (‪ )59‬فقط در يکي از حفاظتهاي اصلي بالمانع است‪.‬‬
‫‪ 2-1-2‬الزامات حفاظت خط انتقال‬
‫رلههاي مورد استفاده در حفاظت اصلي ‪ I‬و ‪ II‬بايد از دو مدل مختلف و ترجيحاً از سازندگان مختلف انتخاب‬
‫شوند تا قابليت اتکاي سيستم حفاظتي افزايش يابد‪ .‬هر دو رله بايستي از مدل مخصوص کاربرد در شبکه‬
‫‪26‬‬
‫انتقال باشند‪ .‬در مورد رلههاي سازندگان جديد‪ ،‬الزم است يکي از حفاظتهاي اصلي ساخت سازندگان معتبر‬
‫شناخته شده و داراي سابقه استفاده در شبکه انتقال برق کشور باشد‪.‬‬
‫در خطوط انتقال ‪ 230‬و ‪ 400‬کيلوولت شبکه برق کشور به دليل مشکالت موجود در هماهنگي رلههاي اضافه‬
‫جريان (‪ ،)67 ،51 ،50‬نبايد از رله اضافه جريان استفاده گردد‪ ،‬مگر تحت شرايطي که واحد نظارت بر‬
‫ترانسفورماتور ولتاژ )‪ (VTS‬عمل نمايد‪ .‬الزم به ذکر است که رلههاي اضافه جرياني که به منظور حفاظت‬
‫ويژه در مقابل اضافه بار در برخي خطوط به تشخيص راهبر شبکه نصب و استفاده ميگردد‪ ،‬از اين بند‬
‫مستثني ميباشند‪.‬‬
‫رلههاي ديستانس بايد داراي واحد قفل در مقابل ناحيه بار‪ 1‬باشند‪.‬‬
‫سيستمهاي حفاظت اصلي ‪ I‬و ‪ II‬بايد مجهز به ثبات خطا و حادثه با قابليت سنکرونيزم زماني باشند‪.‬‬
‫هريک از سيستمهاي حفاظت اصلي ‪ I‬و ‪ II‬بايد مجهز به مکانياب خطا‪ 2‬باشند‪.‬‬
‫هريک از سيستمهاي حفاظت اصلي ‪ I‬و ‪ II‬بايد از هستههاي مجزاي ترانسفورماتور جريان تغذيه شوند‪.‬‬
‫همچنين‪ ،‬هريک از اين سيستمها بايد از سيمپيچهاي مجزاي ترانسفورماتور ولتاژ تغذيه شوند‪.‬‬
‫هريک از سيستمهاي حفاظت اصلي ‪ I‬و ‪ II‬بايد به يکي از بوبينهاي قطع کليد فرمان دهند و هريک داراي‬
‫سيستم تغذيه ‪ DC‬و مدار تريپ با رله تريپ‪ 3‬مستقل باشند‪.‬‬
‫هريک از سيستمهاي تلهپروتکشن حفاظت اصلي ‪ I‬و ‪ II‬در سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت بايد از کانال‬
‫سيگنالدهي اختصاصي و مجزا استفاده نمايند‪ .‬به طور مشابه‪ ،‬در خطوط جديداالحداث ‪ 230‬کيلوولت‪ ،‬نصب‬
‫دو کانال مجزاي سيگنالدهي الزامي است‪ .‬الزامات و جزئيات سيستم تلهپروتکشن در فصل مربوطه ذکر‬
‫گرديده است‪.‬‬
‫در خطوط انتقال کوتاه از نوع هوايي‪ ،‬ضروري است يکي از حفاظتهاي اصلي توسط رله ديفرانسيل طولي با‬
‫‪1‬‬
‫‪Load Encroachment‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Fautl Locator‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Relay Trip‬‬
‫‪27‬‬
‫استفاده از بستر تار تاريک فيبر نوري صورت پذيرد‪ .‬در اين خطوط‪ ،‬طرح تلهپروتکشن رله ديستانس که به‬
‫عنوان حفاظت اصلي ديگر مورد استفاده قرار ميگيرد‪ ،‬بايد به صورت ‪ POTT‬باشد‪ .‬در سطح ولتاژ ‪400‬‬
‫کيلوولت خطوط با طول کوتاهتر از ‪ 25‬کيلومتر و در سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت خطوط با طول کوتاهتر از ‪10‬‬
‫کيلومتر خط انتقال کوتاه محسوب ميشوند‪.‬‬
‫براي خطوط انتقال بسيار کوتاه (با طول کمتر از حدود ‪ 3‬کيلومتر) هر دو حفاظت اصلي بايد از نوع رله‬
‫ديفرانسيل طولي داراي فانکشن داخلي ديستانس باشند‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬خطوط ارتباطي از ترانسفورماتور افزاينده نيروگاه تا پست انتقال بالفصل آن با طول کمتر از ‪ 3‬کيلومتر‬
‫از شرط خطوط بسيار کوتاه مستثني هستند و ميتوانند توسط يک رله ديفرانسيل طولي به عنوان حفاظت‬
‫اصلي و يک رله اضافه جريان جهتي (‪ (DOC/DEF‬به عنوان حفاظت پشتيبان حفاظت شوند‪.‬‬
‫هريک از رلههاي ديفرانسيل طولي خطوط انتقال اعم از اينکه خط داراي يک يا دو رله ديفرانسيل طولي باشد‪،‬‬
‫بايد داراي فانکشن داخلي ديستانس جهت حفاظت پشتيبان باسبار و خطوط بعدي و تامين حفاظت خط در‬
‫شرايط اضطراري يا تغييرات آتي در آرايش شبکه باشد‪.‬‬
‫در خطوط انتقال تماماً کابلي استفاده از رله ديستانس مجاز نميباشد‪ .‬براي حفاظت چنين خطوطي ضروري‬
‫است هر دو حفاظت اصلي از نوع حفاظت ديفرانسيل طولي بوده و هر دو داراي فانکشن داخلي ديستانس‬
‫جهت حفاظت پشتيبان باسبار و خطوط بعدي باشند‪ .‬در صورتي که امکان فعالسازي حفاظت ديفرانسيل‬
‫دوم در کوتاه مدت وجود نداشته باشد موقتاً ميتوان از يک رله ديفرانسيل و يک رله ديستانس استفاده نمود‪.‬‬
‫در رلههاي ديفرانسيل طولي با فانکشن ديستانس تکميلي داخلي‪ ،‬الزم است حفاظت ديستانس داراي تمامي‬
‫واحدهاي جانبي نظير ‪ VTS ،SOTF ،PSB ،DEF‬و غيره باشد‪ .‬قابل ذکر است که ضرورتي به وجود‬
‫تلهپروتکشن براي فانکشن ديستانس مذکور وجود ندارد‪.‬‬
‫در خطوط انتقال ترکيبي شامل کابل و خط هوايي که طول قسمت کابل کمتر از ‪ %80‬طول کل خط باشد‪،‬‬
‫حفاظتهاي مورد نياز مشابه خط هوايي است‪.‬‬
‫در خطوط انتقال ترکيبي شامل کابل و خط هوايي که طول قسمت کابل بيشتر از ‪ %80‬طول کل خط باشد‪،‬‬
‫‪28‬‬
‫حفاظتهاي مورد نياز مشابه خط تماماً کابلي مطابق بند (‪-2-1-2‬س) است‪.‬‬
‫در خطوطي که طول آنها بيش از مقادير مندرج در بند (‪-2-1-2‬ذ) بوده و داراي تار تاريک آزاد فيبر نوري‬
‫ميباشند‪ ،‬استفاده از رله ديفرانسيل طولي داراي فانکشن داخلي ديستانس به عنوان يکي از حفاظتهاي اصلي‬
‫توصيه ميشود‪.‬‬
‫عالوه بر خطوط انتقال کوتاه‪ ،‬درخطوط سه ترميناله يا داراي اتصال نوع ‪ T-OFF‬و خطوط موازي نيز ضروري‬
‫است که طرح تلهپروتکشن رلههاي ديستانس به صورت ‪ POTT‬باشد‪ .‬همچنين‪ ،‬در خطوطي که در آن‬
‫همپوشاني زون ‪ 2‬ديستانس اتفاق ميافتد‪ ،‬ضروري است از طرح ‪ POTT‬استفاده شود‪.‬‬
‫زون ‪ Overreach‬در طرحهاي حفاظتي ‪ POTT‬و ‪ PUTT‬معموالً معادل زون دوم رله ديستانس در نظر گرفته‬
‫ميشود‪ .‬در خطوط انتقال با طول کوتاه ضروري است زون ‪ Overreach‬تا حد ممکن افزايش داده شود‪.‬‬
‫رلههاي ديستانس بايد داراي واحد حفاظت در مقابل بسته شدن کليد قدرت روي خطا (‪ ،)SOTF‬واحد‬
‫نظارت بر ترانسفورماتور ولتاژ )‪ (VTS‬و واحد مسدود کننده رله در مقابل نوسان توان (‪ )PSB‬باشند‪.‬‬
‫با توجه به مشکالت عدم هماهنگي ناشي از فعال کردن فانکشنهاي ‪ Weak infeed‬و ‪Broken conductor‬‬
‫از فعال کردن تريپ اين فانکشنها پرهيز گردد و در موارد خاص با شرکت مديريت شبکه برق ايران‬
‫هماهنگي الزم به عمل آيد‪ .‬به منظور تشخيص خطاي قطع شدن يکي از فازها در خطوط انتقال و آگاه نمودن‬
‫بهرهبردار پست از اين موضوع‪ ،‬ضروري است آالرم واحد ‪ Broken Conductor‬فعال گردد‪.‬‬
‫با توجه به امکان تريپ ناخواسته حفاظت ديفرانسيل طولي در شرايط باز شدن ثانويه ‪ ،CT‬ضروري است در‬
‫رلههاي ديفرانسيل طولي‪ ،‬واحد ‪ CTS‬فعال گرديده و عالوه بر بالک نمودن تريپ رله‪ ،‬يک سيگنال آالرم را‬
‫براي آگاه نمودن اپراتور فعال نمايد‪ .‬ليکن‪ ،‬در رلههاي ديستانس‪ ،‬باز شدن ثانويه ‪ CT‬منجر به تريپ کاذب‬
‫نخواهد شد و ضرورتي به فعال نمودن واحد ‪ CTS‬وجود ندارد‪.‬‬
‫به طور خالصه‪ ،‬نوع حفاظتهاي اصلي مورد نياز در خطوط ‪ 230‬و ‪ 400‬کيلوولت در جدول ‪ 2-2‬آورده شده‬
‫است‪ .‬الزم به ذکر است که در اين جدول‪ ،‬حداقل نيازمنديهاي حفاظتي ذکر شده است‪.‬‬
‫‪29‬‬
‫جدول ‪ 2-2‬نوع حفاظتهاي اصلي خطوط انتقال‬
‫نوع سيستم‬
‫مشخصات خط‬ ‫حفاظتهاي اصلي‬ ‫دستهبندي‬
‫تلهپروتکشن‬
‫‪ -‬هوايي ‪ 400 kV‬با طول بيش از ‪ 25‬کيلومتر‬
‫‪ -‬ترکيبي ‪ 400kV‬با طول کل خط بيش از ‪ 25‬کيلومتر و‬
‫نسبت طول کابل به طول کل خط کمتر از ‪0/8‬‬ ‫‪PLC -1‬‬ ‫‪ -1‬ديستانس‬
‫**‬ ‫گروه ‪1‬‬
‫‪ -‬هوايي ‪ 230 kV‬با طول بيش از ‪ 10‬کيلومتر‬ ‫‪PLC/ FO -2‬‬ ‫‪ -2‬ديستانس‬
‫‪ -‬ترکيبي ‪ 230kV‬با طول کل خط بيش از ‪ 10‬کيلومتر و‬
‫نسبت طول کابل به طول کل خط کمتر از ‪0/8‬‬
‫هوايي ‪ 400 kV‬با طول بين ‪ 3‬تا ‪ 25‬کيلومتر‬ ‫‪-‬‬
‫ترکيبي ‪ 400kV‬با طول کل خط بين ‪ 3‬تا ‪ 25‬کيلومتر و‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -1‬ديستانس‬
‫نسبت طول کابل به طول کل خط کمتر از ‪0/8‬‬ ‫‪PLC -1‬‬
‫**‬ ‫‪ -2‬ديفرانسيل طولي با‬ ‫گروه ‪2‬‬
‫هوايي ‪ 230 kV‬با طول بين ‪ 3‬تا ‪ 10‬کيلومتر‬ ‫‪-‬‬ ‫‪FO -2‬‬ ‫*‬
‫فانکشن ديستانس‬
‫ترکيبي ‪ 230kV‬با طول کل خط بين ‪ 3‬تا ‪ 10‬کيلومتر و‬ ‫‪-‬‬
‫نسبت طول کابل به طول کل خط کمتر از ‪0/8‬‬
‫هوايي ‪ 230/400 kV‬غير فيدر نيروگاهي با طول کمتر‬ ‫‪-‬‬
‫از ‪ 3‬کيلومتر‬
‫‪ -1‬ديفرانسيل طولي با‬
‫ترکيبي ‪ 230/400 kV‬غير فيدر نيروگاهي با طول کمتر‬ ‫‪-‬‬ ‫**‬
‫‪FO -1‬‬ ‫*‬
‫از ‪ 3‬کيلومتر‬ ‫**‬
‫‪ -2‬ديفرانسيل طولي با ‪FO -2‬‬ ‫گروه ‪3‬‬
‫کابل ‪ 230/400 kV‬غير فيدر نيروگاهي با هر طول‬ ‫‪-‬‬ ‫*‬
‫ترکيبي ‪ 230/400 kV‬غير فيدر نيروگاهي با نسبت‬ ‫‪-‬‬
‫طول کابل بيش از‪ 80‬درصد کل طول خط‬
‫هوايي‪/‬کابل‪/‬ترکيبي ‪ 230/400 kV‬فيدر نيروگاهي***‬ ‫‪-‬‬ ‫**‬

‫‪FO -1‬‬ ‫‪ -1‬ديفرانسيل طولي‬
‫گروه ‪4‬‬
‫با طول کمتر از ‪ 3‬کيلومتر‬ ‫‪ DOC -2‬و ‪DEF‬‬
‫* فانکشن ديستانس تکميلي بايد داراي تمامي واحدهاي جانبي نظير ‪ VTS ،SOTF ،PSB ،DEF‬و غيره باشد‪ .‬ليکن‪ ،‬براي اين‬
‫فانکشن ضرورتي به وجود تلهپروتکشن وجود ندارد‪.‬‬
‫** منظور از ‪ ،FO‬تار تاريک فيبر نوري است‪.‬‬
‫*** فيدري که بوشينگ ‪ HV‬ترانسفورماتور ‪ GSU‬را به ‪ Bay‬مربوطه در پست بالفصل نيروگاه متصل مينمايد‪.‬‬
‫‪30‬‬
‫‪ 3-1-2‬تنظيمات رلههاي حفاظت خط انتقال‬
‫تنظيمات رله ديستانس‬ ‫‪1-3-1-2‬‬
‫به منظور تامين پوشش کافي مقاومت خطا توسط واحدهاي فاز به زمين رله ديستانس‪ ،‬در خطوط با طول کمتر‬
‫از ‪ 70‬کيلومتر‪ ،‬از مشخصه مهو استفاده نشود‪ .‬همچنين‪ ،‬در خطوط با طول بيش از ‪ 250‬کيلومتر که استفاده از‬
‫مشخصه مهو‪ ،‬عاملي محدود کننده براي حداکثر توان قابل انتقال از خط است‪ ،‬از اين مشخصه استفاده نشود‪.‬‬
‫مقدار مطلوب براي حداقل جريان تشخيص شرايط خطا در رله ديستانس در سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت معادل‬
‫‪ 300‬آمپر و در سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت معادل ‪ 200‬آمپر است‪.‬‬
‫هر پله زماني‪ 1‬براي هماهنگي عملکرد زونهاي مختلف رله ديستانس در سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت معادل‬
‫‪ 300‬ميليثانيه و در سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت معادل ‪ 400‬ميليثانيه لحاظ شود‪.‬‬
‫زمان عملکرد زون اول رله ديستانس‪ ،‬صفر در نظر گرفته ميشود‪ .‬به استثناي خطوط انتقال کوتاه شبکه طبق‬
‫تعريف بند (‪-2-1-2‬ذ) که در آن حفاظت اصلي خط انتقال بر عهده رله ديفرانسيل طولي است‪ .‬در اين مورد‪،‬‬
‫تأخير زماني مطلوب براي زون اول رله ديستانس‪ 100 ،‬ميليثانيه ميباشد‪ .‬الزم به ذکر است که در هماهنگي با‬
‫ساير زونها‪ ،‬اين تاخير در نظر گرفته نميشود‪.‬‬
‫تنظيمات مطلوب براي زون اول رله ديستانس در خطوط دو ترميناله مطابق جدول ‪ 3-2‬است‪ .‬در اين جدول‬
‫‪ R Z1‬و ‪ XZ1‬به ترتيب بيانگر قسمت حقيقي و موهومي زون اول رله ديستانس با مشخصه چهارضلعي است‪.‬‬
‫همچنين‪ ZZ1 ،‬بيانگر امپدانس زون اول رله ديستانس مهو‪ φZ1 ،‬زاويه مشخصه زون اول رله ديستانس مهو و‬
‫‪ ZL‬بيانگر امپدانس خط انتقال تحت حفاظت است‪ .‬ضمناً مقادير تمامي پارامترهاي مذکور از ديد اوليه‬
‫ترانسفورماتورهاي ولتاژ و جريان ميباشد‪.‬‬
‫تنظيم مقاومتي‪ 2‬ارائه شده در جدول ‪ 3-2‬تا جدول ‪ 7-2‬براي تمامي زونها به صورت مولفه توالي مثبت و بر‬
‫حسب اهم بر فاز ميباشد‪ .‬لذا در صورتي که تنظيمات مشخصه فاز به زمين و فاز به فاز رله بر حسب اهم بر‬
‫‪1‬‬
‫‪Time Step‬‬
‫‪2‬‬
‫‪R-setting‬‬
‫‪31‬‬
‫فاز باشند‪ ،‬مقادير بدست آمده از جداول مذکور‪ ،‬بايد بدون تغيير و فقط با لحاظ نمودن نسبت تبديل امپدانس‬
‫مربوط به ترانسفورماتورهاي ولتاژ و جريان‪ ،‬براي زونهاي فاز به زمين و فاز به فاز استفاده شوند‪ .‬در اين‬
‫صورت‪ ،‬تحت شرايطي که با باز بودن کليد سمت دوردست جرياني از پست مقابل به محل خطا تزريق نشود‪،‬‬
‫پوشش مقاومتي رله براي خطاهاي فاز به زمين بيش از مقدار تنظيم مقاومتي خواهد بود که امري مطلوب‬
‫است‪.‬‬
‫تبصره ‪ -1‬در صورتي که تنظيم مشخصه فاز به فاز رله بر حسب اهم بر لوپ باشد‪ ،‬الزم است مقدار محاسبه‬
‫شده در عدد ‪ 2‬ضرب شده و سپس در رله تنظيم شود‪.‬‬
‫تبصره ‪ -2‬چنانچه تنظيم مشخصه فاز به زمين رله بر حسب اهم بر لوپ باشد‪ ،‬الزم است مقدار محاسبه شده‬
‫از جداول مذکور در ضريب داده شده در رابطه (‪ )1-2‬ضرب شده و در رله تنظيم شود‪ .‬در اين رابطه‪XL ،‬‬
‫بيانگر راکتانس توالي مثبت خط و ‪ XE‬بيانگر راکتانس مسير برگشت جريان ميباشد‪.‬‬
‫𝐸𝑋‬
‫‪𝑘𝑃ℎ−𝐸 = (1 +‬‬ ‫‪) ≈ 1 + 𝑘0‬‬ ‫(‪)1-2‬‬
‫𝐿𝑋‬
‫تبصره ‪ -3‬با توجه به تاثير خطاي زاويهاي ترانسفورماتورهاي جريان و ولتاژ بر راکتانس سنجيده شده توسط‬
‫رله‪ ،‬براي آنکه بتوان زون اول رله ديستانس را برابر با ‪ 80‬درصد راکتانس خط تنظيم نمود بايد نسبت بين‬
‫مقاومت خطاي اهم بر لوپ زون اول مشخصه فاز به زمين و راکتانس کل خط انتقال کوچکتر يا مساوي با ‪4‬‬
‫باشد‪ .‬به عبارت ديگر‪ ،‬رابطه ذيل بايد برقرار باشد‪:‬‬
‫𝑝𝑜𝑜𝑙‪𝑅𝑍1−‬‬
‫‪≤4‬‬ ‫(‪)2-2‬‬
‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡‪𝑋𝑙𝑜𝑜𝑝,‬‬
‫𝐸𝑋‬
‫( ‪𝑋𝑙𝑜𝑜𝑝,𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 = 𝑋𝐿,𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 ∙ (1 +‬‬ ‫)‬ ‫)‬ ‫(‪)3-2‬‬
‫𝑔𝑛𝑖𝑡𝑡𝑒𝑠 𝐿𝑋‬
‫در صورتي که سازنده مقدار کوچکتري براي نسبت مذکور توصيه نمايد‪ ،‬ضروري است تنظيمات بر اساس‬
‫توصيه سازنده انجام شود‪ .‬در برخي رلهها‪ ،‬رابطه بين مقاومت خطاي اهم بر لوپ و مقدار تنظيم مقاومتي به‬
‫صورت رابطه زير ميباشد‪:‬‬
‫‪32‬‬
‫𝐸𝑅‬
‫( ‪𝑅𝑍1−𝑙𝑜𝑜𝑝 = 𝑅𝑍1−𝑠𝑒𝑡𝑡𝑖𝑛𝑔 ∙ (1 +‬‬ ‫)‬ ‫)‬ ‫(‪)4-2‬‬
‫𝑔𝑛𝑖𝑡𝑡𝑒𝑠 𝐿𝑅‬
‫مقدار ‪ R E /R L‬در تنظيمات رله بر اساس پارامترهاي واقعي خط محاسبه و تنظيم ميگردد‪ .‬چنانچه با اين‬
‫تنظيم‪ ،‬شرط (‪ )2-2‬نقض شود‪ ،‬بايد مقدار ‪ R E /R L‬تا جايي که اين شرط برقرار گردد‪ ،‬کاهش داده شود‪ .‬در‬
‫مورد رلههايي که تنظيم مقاومتي مشخصه فاز به زمين آن بر حسب اهم بر لوپ بوده و محاسبات آن بر اساس‬
‫جدول ‪ 3-2‬تا جدول ‪ 7-2‬و تبصره (‪ )2‬انجام شده باشد‪ ،‬شرط (‪ )2-2‬همواره برقرار خواهد بود و بررسي آن‬
‫ضرورتي ندارد‪.‬‬
‫جدول ‪ 3-2‬تنظيمات مطلوب براي زون اول رله ديستانس‬
‫تنظيم زمان‬
‫تنظيمات زون ‪1‬‬ ‫نوع مشخصه‬
‫عملکرد‬
‫𝐿𝑋 ‪𝑋𝑍1 = 0.8‬‬

‫*‬ ‫مشخصه چهارضلعي‬
‫صفر‬ ‫‪𝑅𝑍1 = 5 𝑋𝑍1‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍1 < 5 (Ω/𝑃ℎ‬‬
‫‪{ 𝑍1 = 25‬‬
‫𝑅‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 5 ≤ 𝑋𝑍1 ≤ 75 (Ω/𝑃ℎ‬‬ ‫(‪)Quadrilateral‬‬
‫‪𝑅𝑍1 = 𝑋𝑍1 /3‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍1 > 75 (Ω/𝑃ℎ‬‬
‫*‬
‫| 𝐿𝑍| ‪|𝑍𝑍1 | = 0.8‬‬ ‫مشخصه مهو (‪ )MHO‬و‬
‫صفر‬
‫زاويه امپدانس خط = ‪𝜑𝑍1‬‬ ‫لنز (‪)LENS‬‬
‫* براي خطوط انتقال کوتاه با شرايط بند (‪-2-1-2‬ذ) که حفاظت اصلي بر عهده رله ديفرانسيل طولي است‪ ،‬تنظيم زماني‬
‫مطلوب براي عملکرد زون اول رله ديستانس ‪ 100‬ميليثانيه ميباشد‪.‬‬
‫فلسفه اصلي زون دوم رله ديستانس‪ ،‬پوشش کامل خط انتقال تحت حفاظت است به نحوي که خطاهاي واقع‬
‫در نواحي انتهايي خط انتقال که در زون اول رله ديستانس قرار نميگيرند‪ ،‬شناسايي و پاک شوند‪.‬‬
‫تنظيمات مطلوب براي زون دوم رله ديستانس در خطوط دو ترميناله مطابق جدول ‪ 4-2‬است‪ .‬در اين جدول‪،‬‬
‫‪ R Z2‬و ‪ XZ2‬به ترتيب بيانگر قسمت حقيقي و موهومي زون دوم رله ديستانس با مشخصه چهارضلعي است‪.‬‬
‫همچنين‪ ZZ2 ،‬بيانگر امپدانس زون دوم رله ديستانس مهو‪ φZ2 ،‬زاويه مشخصه زون دوم رله ديستانس مهو‪،‬‬
‫‪ XZ1−Relay2‬و ‪ ZZ1−Relay2‬به ترتيب راکتانس و امپدانس زون اول رله ديستانس خط بعدي‪ ZL ،‬بيانگر‬
‫‪33‬‬
‫امپدانس خط انتقال تحت حفاظت‪ XLine2 ،‬و ‪ ZLine2‬راکتانس و امپدانس خط انتقال بعدي و ‪Zlimit−load‬‬
‫حد امپدانس بار است‪ .‬در ضمن‪ XTmin ،‬و ‪ ZTmin‬در اين جدول و ساير جداول اين بخش به ترتيب بيانگر‬
‫حداقل راکتانس و امپدانس اتصال کوتاه معادل ترانسفورماتورهاي موازي متصل شده به باس دوردست در‬
‫پست بعدي است‪.‬‬
‫زمان عملکرد زون دوم معادل يک پله زماني ديرتر از زون يک است‪ .‬بنابراين‪ ،‬زمان عملکرد زون دوم در‬
‫سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت معادل ‪ 300‬ميليثانيه و در سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت معادل ‪ 400‬ميليثانيه است‪.‬‬
‫افزايش تأخير زمان عملکرد زون دوم به بيش از ‪ 400‬ميليثانيه به دليل افزايش زمان پاکسازي خطا براي‬
‫خطاهاي واقع در نواحي انتهايي خط مجاز نيست‪.‬‬
‫تنظيم زون دوم رله ديستانس براي خطوط تک مداره ساده حداقل به اندازه ‪ 120‬درصد و براي خطوط موازي‬
‫دو مداره که ابتدا و انتهاي آنها به باسبارهاي مشترک ختم ميشود و همچنين خطوط کوتاه‪ ،‬حداقل ‪150‬‬
‫درصد امپدانس خط انتقال تحت حفاظت رله ميباشد و اين شرط بر ساير قيود ارجحيت دارد‪ .‬از طرفي‪ ،‬زون‬
‫دوم رله ديستانس نبايد با زون دوم رلههاي ديستانس خطوط بعدي تداخل داشته باشد‪ .‬براي پرهيز از تداخل‪،‬‬
‫وجود حاشيه امنيت ‪ 20‬درصدي ميان زون دوم دو رله متوالي ضروري است‪ .‬چنانچه با اين تنظيم‪ ،‬تداخل‬
‫زون دوم رله با زون دوم رله خط بعدي اجتناب ناپذير باشد‪ ،‬بايد حفاظت خط بعد به صورت ديفرانسيل‬
‫طولي بوده يا از طرح تلهپروتکشن ‪ POTT‬استفاده شود‪.‬‬
‫زون دوم رله ديستانس حتياالمکان نبايد به سمت ثانويه ترانسفورماتورهاي قدرت در باس بعد دسترسي‬
‫داشته باشد‪ ،‬مگر در حالتي که شرط ذکر شده در بند (‪-1-3-1-2‬ر) نقض گردد‪.‬‬
‫تنظيمات مطلوب براي زون سوم رله ديستانس در خطوط دو ترميناله مطابق جدول ‪ 5-2‬است‪.‬‬
‫زمان عملکرد زون سوم معادل دو پله زماني است‪ .‬بنابراين‪ ،‬زمان عملکرد زون سوم در سطح ولتاژ ‪400‬‬
‫کيلوولت معادل ‪ 600‬ميليثانيه و در سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت معادل ‪ 800‬ميليثانيه است‪.‬‬
‫‪34‬‬
‫جدول ‪ 4-2‬تنظيمات مطلوب براي زون دوم رله ديستانس‬
‫تنظيم‬
‫زمان‬ ‫تنظيمات زون ‪2‬‬ ‫نوع مشخصه‬
‫عملکرد‬
‫) ‪𝑋𝑍2 = 0.8 (𝑋𝐿 + 𝑋𝑍1−Relay2‬‬ ‫کوتاهترين خط بعدي‬

‫‪1‬‬
‫) ‪𝑋𝑍2 ≤ 0.8 (𝑋𝐿 + 𝑋Line2‬‬ ‫کوتاهترين خط موازي بعدي ∗‬
‫‪2‬‬
‫𝑛𝑖𝑚𝑇𝑋 ‪{𝑋𝑍2 ≤ 𝑋𝐿 + 0.8‬‬
‫‪ -‬در هر صورت‪ ،‬تنظيم ‪ 𝑋𝑍2‬بايستي براي خطوط ساده حداقل ‪ 120‬درصد و براي‬
‫خطوط موازي که ابتدا و انتهاي آن باسبارهاي مشترکي متصل شده‪ ،‬حداقل ‪150‬‬
‫درصد راکتانس خط انتقال تحت حفاظت باشد‪.‬‬
‫يک پله‬ ‫مشخصه چهارضلعي‬
‫زماني‬ ‫(‪)Quadrilateral‬‬
‫‪𝑅𝑍2 = 5 𝑋𝑍2‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍2 < 5 (Ω/𝑃ℎ‬‬
‫‪𝑅𝑍2 = 25‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 5 ≤ 𝑋𝑍2 ≤ 75 (Ω/𝑃ℎ‬‬ ‫بدون‬
‫‪𝑋𝑍2‬‬
‫= ‪𝑅𝑍2‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍2 > 75 (Ω/𝑃ℎ‬‬ ‫ناحيه قفل بار‬
‫‪3‬‬
‫‪𝑅𝑍2 < R limit−load‬‬
‫{‬
‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑅 = 5 𝑋𝑍2 𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍2 ≤ 5 (Ω/𝑃ℎ‬‬
‫‪{ 𝑍2‬‬ ‫با‬
‫‪𝑅𝑍2 = 25 + 0.5 𝑋𝑍2‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍2 > 5 (Ω/𝑃ℎ‬‬
‫ناحيه قفل بار‬
‫حداکثر مقدار ‪ 100 ،𝑅𝑍2‬اهم است‪.‬‬
‫| ‪|𝑍𝑍2 | = 0.8 |𝑍𝐿 + 𝑍𝑍1−Relay2‬‬ ‫کوتاهترين خط بعدي‬

‫‪1‬‬
‫| ‪|𝑍𝑍2 | ≤ 0.8 |𝑍𝐿 + 𝑍Line2‬‬ ‫کوتاهترين خط موازي بعدي ∗‬
‫‪2‬‬
‫| 𝑛𝑖𝑚𝑇𝑍 ‪|𝑍𝑍2 | ≤ |𝑍𝐿 + 0.8‬‬ ‫مشخصه مهو‬
‫يک پله‬
‫| 𝑑𝑎𝑜𝑙‪{ |𝑍𝑍2 𝐶𝑜𝑠(𝜑𝑍2 − 𝜑𝐿𝑜𝑎𝑑 ) | ≤ |𝑍𝑙𝑖𝑚𝑖𝑡−‬‬ ‫(‪ )MHO‬و‬
‫زماني‬
‫‪ -‬در هر صورت‪ ،‬تنظيم | ‪ |ZZ2‬بايستي براي خطوط ساده حداقل ‪ 120‬درصد و براي‬ ‫لنز (‪)LENS‬‬
‫خطوط موازي که ابتدا و انتهاي آنها به باسبارهاي مشترکي متصل شدهاند‪ ،‬حداقل‬
‫‪ 150‬درصد امپدانس خط انتقال تحت حفاظت باشد‪.‬‬
‫زاويه امپدانس خط = ‪, 𝜑𝑍2‬زاويه بار = 𝑑𝑎𝑜𝐿𝜑‬
‫٭ منظور از کوتاهترين خط موازي بعدي‪ ،‬خطي است که در ابتدا و انتها به باس مشترکي متصل شده و ميتواند به صورت خط دو‬
‫مداره‪ ،‬خطوط به هم دوخته شده‪ ،‬خطوط موازي روي دکلهاي مستقل (با يا بدون کوپلينگ توالي صفر) باشند‪ .‬در صورتي که‬
‫تعداد خطوط موازي (‪ )N‬بيشتر از دو باشد‪ ،‬در اين رابطه از ضريب ‪ 1/N‬استفاده شود‪.‬‬
‫‪35‬‬
‫جدول ‪ 5-2‬تنظيمات مطلوب براي زون سوم رله ديستانس‬
‫تنظيم‬
‫عملکرد‬
‫) 𝑒𝑛𝑖𝑙 𝑔𝑛𝑖𝑤𝑜𝑙𝑙𝑜𝑓 𝑡𝑠𝑒𝑔𝑛𝑜𝑙𝑋 ‪𝑋𝑍3 = 1.5 (𝑋𝐿 +‬‬

‫𝑛𝑖𝑚𝑇𝑋𝛼 ‪{ 𝑋𝑍3 ≤ 𝑋𝐿 +‬‬
‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑋𝑍3 ≤ 400 (Ω/𝑃ℎ‬‬
‫‪ -‬در پستهاي داراي ترانسفورماتور‪ ،230kV/400kV‬ضريب 𝛼 براي محاسبه زون ‪3‬‬

‫رلههاي ديستانس واقع در پست مقابل براي خطوط‪ 230‬کيلوولت برابر با ‪ 1‬و براي‬
‫رلههاي سمت ‪ 400‬کيلوولت واقع در پست مقابل برابر با ‪ 0/8‬لحاظ شود‪.‬‬
‫‪ -‬در هر صورت‪ ،‬تنظيم زون سوم ‪ 𝑋𝑍3‬بايد از ‪ 150‬درصد امپدانس خط انتقال تحت‬
‫دو پله‬ ‫مشخصه چهارضلعي حفاظت بزرگتر باشد‪.‬‬
‫زماني‬ ‫(‪)Quadrilateral‬‬
‫‪𝑅𝑍3 = 5 𝑋𝑍3‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍3 < 5 (Ω/𝑃ℎ‬‬
‫بدون‬
‫‪𝑅𝑍3 = 25‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 5 ≤ 𝑋𝑍3 ≤ 75 (Ω/𝑃ℎ‬‬
‫{‬
‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑅𝑍3 = 𝑋𝑍3 /3 𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍3 > 75 (Ω/𝑃ℎ‬‬ ‫ناحيه قفل بار‬
‫𝑑𝑎𝑜𝑙‪𝑅𝑍3 ≤ 𝑅𝑙𝑖𝑚𝑖𝑡−‬‬
‫‪𝑅 = 5 𝑋𝑍3‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍3 ≤ 5 (Ω/𝑃ℎ‬‬ ‫با‬

‫‪{ 𝑍3‬‬
‫| 𝑒𝑛𝑖𝑙 𝑔𝑛𝑖𝑤𝑜𝑙𝑙𝑜𝑓 𝑡𝑠𝑒𝑔𝑛𝑜𝑙𝑍 ‪|𝑍𝑍3 | = 1.5 |𝑍𝐿 +‬‬

‫| 𝑑𝑎𝑜𝑙‪|𝑍𝑍3 𝐶𝑜𝑠(𝜑𝑍2 − 𝜑𝐿𝑜𝑎𝑑 )| ≤ |𝑍𝑙𝑖𝑚𝑖𝑡−‬‬
‫| 𝑛𝑖𝑚𝑇𝑍 ‪|𝑍𝑍3 | ≤ |𝑍𝐿 + 0.8‬‬ ‫مشخصه مهو‬
‫دو پله‬
‫)𝑒𝑠𝑎‪{ |𝑍𝑍3 | ≤ 400 (Ω/𝑃ℎ‬‬ ‫(‪ )MHO‬و‬
‫زماني‬
‫‪ -‬در هر صورت‪ ،‬تنظيم زون سوم | ‪ |𝑍𝑍3‬بايد از ‪ 150‬درصد امپدانس خط انتقال تحت‬ ‫لنز (‪)LENS‬‬
‫حفاظت بزرگتر باشد‪.‬‬
‫‪36‬‬
‫تنظيم زون سوم رله ديستانس بايد حداقل به اندازه ‪ 150‬درصد امپدانس خط انتقال تحت حفاظت رله باشد و‬
‫اين شرط بر ساير قيود ارجحيت دارد‪.‬‬
‫زون سوم رله ديستانس حتياالمکان نبايد به سمت ثانويه ترانسفورماتورهاي قدرت در باس بعد دسترسي‬
‫داشته باشد‪ ،‬مگر در حالتي که شرط بزرگتر بودن اين زون از ‪ 150‬درصد امپدانس خط انتقال نقض گردد‪.‬‬
‫در مواردي که پست مقابل فاقد ترانسفورماتور بوده اما در پستهاي دورتر متصل به پست مقابل‪ ،‬يک يا چند‬
‫ترانسفورماتور وجود داشته باشد‪ ،‬الزم است که دسترسي زون سوم به ‪ 80‬درصد ترانسفورماتورهاي پستهاي‬
‫دورتر از پست مقابل محدود شود‪.‬‬
‫تنظيمات مطلوب براي زون چهارم رله ديستانس مطابق جدول ‪ 6-2‬است‪ .‬اين زون داراي جهت معکوس بوده‬
‫و به عنوان پشتيبان براي خطاهاي باس باسبار يا خطاي معکوس نزديک‪ 1‬به باس بکار ميرود‪ .‬تنظيم آفست‬
‫مهو نيز همانند زون چهارم ميباشد‪.‬‬
‫زمان عملکرد زون چهارم معادل سه پله زماني است‪ .‬بنابراين‪ ،‬زمان عملکرد زون چهار در سطح ولتاژ ‪400‬‬
‫کيلوولت معادل ‪ 900‬ميليثانيه و در سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت معادل ‪ 1200‬ميليثانيه است‪.‬‬
‫تنظيمات مطلوب براي زون پنجم رله ديستانس مطابق جدول ‪ 7-2‬است‪ .‬اين زون ممکن است در برخي از‬
‫انواع رلههاي ديستانس وجود نداشته باشد‪ .‬زون پنجم رله ديستانس زون تشخيص خطا‪ 2‬است و به عنوان‬
‫پشتيبان نهايي زونهاي ديستانس بکار ميرود‪.‬‬
‫تنظيم زون ‪ 5‬رله ديستانس بايد حداقل به اندازه ‪ 110‬درصد زون ‪ 3‬رله باشد و اين شرط بر ساير قيود‬
‫ارجحيت دارد‪.‬‬
‫تنظيم ناحيه معکوس زون پنجم (زون معکوس) بايد حداقل ‪ 10‬درصد از زون چهارم رله بزرگتر باشد‪.‬‬
‫زون پنجم رله ديستانس نبايد به سمت ثانويه ترانسفورماتورهاي قدرت در باس بعد دسترسي داشته باشد‪،‬‬
‫مگر در حالتي که تنظيم محاسبه شده کمتر از ‪ 110‬درصد زون ‪ 3‬گردد‪ .‬در چنين مواردي ضمن تنظيم زون‬
‫‪1‬‬
‫‪Reverse Close-up Faults‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Fault Detection Zone‬‬
‫‪37‬‬
‫پنجم در مقدار ‪ 110‬درصد زون ‪ ،3‬زمان عملکرد زون پنجم بهجاي ‪ 1600‬ميليثانيه بايد ‪ 3‬ثانيه در نظر گرفته‬
‫شود‪.‬‬
‫جدول ‪ 6-2‬تنظيمات مطلوب براي زون چهارم رله ديستانس‬
‫تنظيم‬
‫عملکرد‬
‫‪𝑋𝑍4 = 0.1 𝑋𝑍3‬‬
‫‪ -‬مقدار ‪ 𝑋𝑍4‬بايد از ‪ 6‬اهم بزرگتر باشد‪.‬‬
‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑅𝑍4 = 5 𝑋𝑍4 𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍4 < 5 (Ω/𝑃ℎ‬‬

‫‪𝑅 = 25‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 5 ≤ 𝑋𝑍4 ≤ 75 (Ω/𝑃ℎ‬‬ ‫بدون‬
‫سه پله‬ ‫‪{ 𝑍4‬‬ ‫مشخصه چهارضلعي‬
‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑅𝑍4 = 𝑋𝑍4 /3 𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍4 > 75 (Ω/𝑃ℎ‬‬ ‫ناحيه قفل بار‬
‫زماني‬
‫𝑑𝑎𝑜𝑙‪𝑅𝑍4 ≤ 𝑅𝑙𝑖𝑚𝑖𝑡−‬‬
‫(‪)Quadrilateral‬‬
‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑅 = 5 𝑋𝑍4 𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍4 ≤ 5 (Ω/𝑃ℎ‬‬

‫‪{ 𝑍4‬‬ ‫با‬
‫| ‪|𝑍𝑍4 | = 0.1 |𝑍𝑍3‬‬ ‫مشخصه مهو‬

‫سه پله‬
‫‪ -‬مقدار ‪ 𝑍𝑍4‬بايد از ‪ 6‬اهم بزرگتر باشد‪.‬‬ ‫(‪ )MHO‬و‬
‫زماني‬
‫زاويه امپدانس خط = ‪𝜑𝑍4‬‬ ‫لنز (‪)LENS‬‬
‫‪38‬‬
‫جدول ‪ 7-2‬تنظيمات مطلوب براي زون پنجم رله ديستانس به عنوان حفاظت پشتيبان نهايي‬
‫تنظيم‬
‫عملکرد‬
‫) 𝑒𝑛𝑖𝑙 𝑔𝑛𝑖𝑤𝑜𝑙𝑙𝑜𝑓 𝑡𝑠𝑒𝑔𝑛𝑜𝑙𝑋 ‪𝑋𝑍5 = 1.5 (𝑋𝐿 + 2‬‬

‫‪𝑋𝑍5 ≥ 1.1 𝑋𝑍3‬‬
‫𝑛𝑖𝑚𝑇𝑋 ‪𝑋𝑍5 ≤ 𝑋𝐿 + 0.8‬‬
‫)𝑒𝑠𝑎‪{ 𝑋𝑍5 ≤ 400 (Ω/𝑃ℎ‬‬
‫‪ -‬در هر صورت‪ 𝑋𝑍5 ،‬بايد از ‪ 1/1‬برابر ‪ 𝑋𝑍3‬بزرگتر باشد‪.‬‬
‫‪1600‬‬
‫ميليثانيه‬ ‫‪𝑅𝑍5 = 5 𝑋𝑍5‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍5 < 5 (Ω/𝑃ℎ‬‬ ‫مشخصه چهارضلعي‬
‫𝑅‬ ‫=‬ ‫‪25‬‬ ‫𝑟𝑜𝑓‬ ‫‪5‬‬ ‫≤‬ ‫𝑋‬ ‫≤‬ ‫‪75‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪(Ω/𝑃ℎ‬‬ ‫بدون ناحيه‬
‫يا‬ ‫‪{ 𝑍5‬‬ ‫‪𝑍5‬‬ ‫(‪)Quadrilateral‬‬
‫‪𝑅𝑍5 = 𝑋𝑍5 /3‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍5 > 75 (Ω/𝑃ℎ‬‬ ‫قفل بار‬
‫‪ 3‬ثانيه‬ ‫𝑑𝑎𝑜𝑙‪𝑅𝑍5 ≤ 𝑅𝑙𝑖𝑚𝑖𝑡−‬‬
‫‪𝑅 = 5 𝑋𝑍5‬‬ ‫)𝑒𝑠𝑎‪𝑓𝑜𝑟 𝑋𝑍5 ≤ 5 (Ω/𝑃ℎ‬‬

‫‪{ 𝑍5‬‬ ‫با‬
‫| 𝑒𝑛𝑖𝑙 𝑔𝑛𝑖𝑤𝑜𝑙𝑙𝑜𝑓 𝑡𝑠𝑒𝑔𝑛𝑜𝑙𝑍 ‪|𝑍𝑍5 | = 1.5 |𝑍𝐿 + 2‬‬

‫| ‪|𝑍𝑍5 | ≥ 1.1| 𝑍𝑍3‬‬
‫| 𝑑𝑎𝑜𝑙‪|𝑍𝑍5 𝐶𝑜𝑠(𝜑𝑍2 − 𝜑𝐿𝑜𝑎𝑑 )| ≤ |𝑍𝑙𝑖𝑚𝑖𝑡−‬‬ ‫مشخصه مهو‬
‫‪1600‬‬ ‫| 𝑛𝑖𝑚𝑇𝑍 ‪|𝑍𝑍5 | ≤ |𝑍𝐿 + 0.8‬‬ ‫(‪)MHO‬‬
‫)𝑒𝑠𝑎‪ { |𝑍𝑍5 | ≤ 400 (Ω/𝑃ℎ‬ميليثانيه‬
‫و لنز (‪)LENS‬‬
‫‪ -‬در هر صورت‪ ،‬تنظيم زون پنجم | ‪ |𝑍𝑍5‬بايد از ‪ 1/1‬برابر | ‪ |𝑍𝑍3‬بزرگتر باشد‪.‬‬
‫ناحيه قفل بار رله ديستانس‪ ،‬با در نظر گرفتن يک حاشيه امنيت از امپدانس بار در حد بارگذاري خط‬
‫) 𝑑𝑎𝑜𝑙‪ (𝑍𝑙𝑖𝑚𝑖𝑡−‬و زاويه حدود ‪ 𝜑 = ±37°‬تنظيم ميگردد‪ .‬براي رله ديستانس با مشخصه چهار ضلعي نشان‬
‫داده شده در شکل ‪ 1-2‬حداقل مقاومت بار متناظر با حداکثر بارگذاري خط توسط رابطه (‪ )7-2‬بدست‬
‫ميآيد‪ .‬در اين رابطه 𝐿𝐿𝑉 ولتاژ نامي خط‪ 𝑆𝑚𝑎𝑥 ،‬حداکثر توان قابل انتقال از خط و 𝜑𝑠𝑜𝑐 ضريب توان بار‬
‫است‪ .‬الزم به ذکر است که حد مقاومت بار بر اساس مشخصه زون در صفحه امپدانسي تعيين ميگردد و‬
‫‪39‬‬
‫ممکن است در برخي رلهها‪ ،‬براي واحدهاي فاز به فاز و فاز به زمين متفاوت باشد‪.‬‬
‫‪(0.85 × 𝑉𝐿𝐿 )2‬‬

‫= | 𝑑𝑎𝑜𝑙‪|𝑍𝑙𝑖𝑚𝑖𝑡−‬‬ ‫(‪)5-2‬‬
‫𝑥𝑎𝑚𝑆‬
‫| 𝑑𝑎𝑜𝑙‪|𝑍𝑚𝑖𝑛−𝑙𝑜𝑎𝑑 | = 0.8 |𝑍𝑙𝑖𝑚𝑖𝑡−‬‬ ‫(‪)6-2‬‬
‫𝐿𝑅‬
‫‪𝑅𝑚𝑖𝑛−𝑙𝑜𝑎𝑑 = |𝑍𝑚𝑖𝑛−𝑙𝑜𝑎𝑑 | (cos 𝜑 −‬‬ ‫)𝜑 ‪sin‬‬ ‫(‪)7-2‬‬
‫𝐿𝑋‬
‫شکل ‪ 1-2‬حد بارگذاري خط براي رله ديستانس با مشخصه چهارضلعي‬
‫در صورت وجود زون داخلي واحد مسدود کننده در مقابل نوسان توان (‪ )PSB‬در رله ديستانس‪ ،‬تنظيم اين‬
‫زون به صورت متقارن (در هر دو جهت روبهرو و معکوس) ‪ 10‬درصد بيشتر از بزرگترين زون ديستانس در‬
‫نظر گرفته شود‪ .‬زون خارجي بلوک نمودن نوسانات توان بايد ‪ 20‬تا ‪ 30‬درصد از زون داخلي آن بزرگتر باشد‪.‬‬
‫در عين حال‪ ،‬بايستي صحت شرط ‪ R inner−zone + ∆R ≤ R limit−load‬براي رلههاي با مشخصه چهار‬
‫ضلعي بررسي شود‪ .‬تنظيم صحيح رله ‪ PSB‬نيازمند انجام مطالعات پايداري گذرا جهت بدست آوردن حداکثر‬
‫فرکانس نوسانات توان است‪ .‬در غير اينصورت‪ ،‬تنظيم زماني پيشنهادي ‪ 30‬تا ‪ 40‬ميليثانيه است‪.‬‬
‫واحد تشخيص نوسانات توان بايد تمامي زونهاي رله ديستانس را به مدت ‪ 2‬ثانيه بالک نمايد و در صورت‬
‫‪40‬‬
‫وقوع خطا‪ ،‬بالفاصله از حالت بالک خارج شده و اتصالي را پاک نمايد‪.‬‬
‫‪ 2-3-1-2‬تنظيمات رله خطاي اتصال زمين جهتدار (‪)1DEF‬‬
‫رلههاي حفاظتي خطاي اتصال زمين بايد از نوع جرياني جهتدار )‪ (67N‬باشند‪ .‬تنظيم مطلوب براي آستانه‬
‫عملکرد اين رله‪ ،‬در سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت معادل ‪ 300‬آمپر و در سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت معادل ‪200‬‬
‫آمپر است‪.‬‬
‫اين رله بايد خطاهاي اتصال کوتاه تکفاز به زمين در انتهاي خط انتقال را پوشش دهد‪.‬‬
‫منحني عملکرد قابل قبول براي اين رله‪ ،‬منحني زمان معکوس استاندارد‪ 2‬است‪.‬‬
‫به منظور هماهنگي عملکرد رله ‪ DEF‬با زون دوم رله ديستانس‪ ،‬زمان عملکرد اين رله به ازاي حداکثر جريان‬
‫خطاي اتصال کوتاه تکفاز به زمين در انتهاي خط براي سطوح ولتاژي ‪ 400‬و ‪ 230‬کيلوولت‪ 0/8 ،‬ثانيه‬
‫ميباشد‪.‬‬
‫تنظيم ‪ 3V0‬رله ‪ DEF‬بايد بيشتر از خطاي ‪ CVT‬در نظر گرفته شود‪ .‬بازه مطلوب براي اين پارامتر ‪ 3‬تا ‪5‬‬
‫ولت (در ثانويه ‪ )CVT‬است‪.‬‬
‫منطق مطلوب براي ريست شدن حفاظت ‪ DEF‬خصوصاً براي کابل به صورت ‪ Disk emulation‬يا داراي‬
‫تاخير حدود ‪ 50‬ميليثانيه ميباشد‪.‬‬
‫در رلههاي جرياني جهتدار‪ ،‬جريان به عنوان کميت عملگر )‪ (Operating Quantity‬محسوب شده و تعيين‬
‫جهت از طريق مقايسه آن با يک کميت مرجع )‪ (Reference Quantity‬صورت ميگيرد‪ .‬معموالً براي‬
‫حفاظت ‪ DEF‬کميت مرجع‪ ،‬ولتاژ توالي صفر(با عالمت مثبت يا منفي) و کميت عملگر‪ ،‬جريان توالي صفر‬
‫فاز معيوب (با عالمت مثبت يا منفي) ميباشد‪.‬‬
‫در رلههاي قديمي اگر کميت عملگر نسبت به کميت مرجع در راستاي مشخصي قرار گيرد‪ ،‬رله‬
‫داراي بيشترين حساسيت ميگردد‪ .‬اين راستا به عنوان ‪ MTA‬شناخته ميشود‪ .‬مقدار زاويهاي که کميت مرجع‬
‫‪1‬‬
‫‪Directional Earth Fault‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Normal Inverse‬‬
‫‪41‬‬
‫بايد دوران داده شود تا در راستاي ‪ MTA‬قرار گيرد‪ ،‬اصطالحاً زاويه مشخصه رله )‪ (1RCA‬ناميده ميشود‪.‬‬
‫با توجه به آنکه در شبکه انتقال‪ ،‬اختالف زاويه جريان فاز معيوب نسبت به ولتاژ آن با در نظر گرفتن‬
‫مقاومت خطا ميتواند بين ‪ -45‬تا ‪ -60‬درجه (‪ 45‬تا ‪ 60‬درجه پسفاز) باشد‪ ،‬مطلوب است که ‪ MTA‬نيز در‬
‫اين راستا قرار گيرد‪ .‬لذا مقدار ‪ RCA‬به نحوي انتخاب ميشود که ‪ MTA‬در راستاي فازور جريان فاز معيوب‬
‫که داراي زاويهاي با مقادير مذکور است‪ ،‬قرار گيرد‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که مالک تشخيص جهت مستقيم‪ ،‬قرار گرفتن کميت عملگر در محدوده عملکرد‬
‫رله )‪ (2ROA‬ميباشد که اين محدوده نسبت به ‪ RCA‬تعيين ميشود و بسته به مدل رله ممکن است در‬
‫ربع هاي مثلثاتي متفاوتي قرار گيرد‪ .‬تنظيم مطلوب براي محدوده عملکرد رله حدود ‪ 80‬تا ‪ 85‬درجه ميباشد‪.‬‬
‫تنظيم مطلوب پارامتر ‪ RCA‬براي سه گروه مختلف از رلهها بر حسب کميت مرجع و عملگر به شرح ذيل‬
‫است‪:‬‬
‫گروه ‪ -1‬کميت مرجع ‪ 3U0‬و کميت عملگر ‪ :-3I0‬مطابق شکل ‪ ،2-2‬در اين گروه از رلهها تنظيم مطلوب‬
‫براي پارامتر ‪ RCA‬برابر با ‪ -45‬تا ‪ -60‬درجه است‪.‬‬
‫شکل ‪ 2-2‬دياگرام برداري مشخصه جهتي رلههاي ‪ DEF‬با کميت مرجع ‪ 3U0‬و کميت عملگر ‪-3I0‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Relay Characteristic Angle‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Relay Operaing Angle‬‬
‫‪42‬‬
‫گروه ‪ -2‬کميت مرجع ‪ -3U0‬و کميت عملگر ‪ :3I0‬مطابق شکل ‪ ،3-2‬در اين گروه از رلهها تنظيم مطلوب‬
‫براي پارامتر ‪ RCA‬برابر با ‪ -45‬تا ‪ -60‬درجه است‪.‬‬
‫شکل ‪ 3-2‬دياگرام برداري مشخصه جهتي رلههاي ‪ DEF‬با کميت مرجع ‪ -3U0‬و کميت عملگر ‪3I0‬‬
‫گروه ‪ -3‬کميت مرجع ‪ 3U0‬و کميت عملگر ‪ :3I0‬مطابق شکل ‪ 4-2‬در اين گروه از رلهها تنظيم مطلوب‬
‫براي پارامتر ‪ RCA‬برابر با ‪ +120‬تا ‪ +135‬درجه است‪.‬‬
‫شکل ‪ 4-2‬دياگرام برداري مشخصه جهتي رلههاي ‪ DEF‬با کميت مرجع ‪ 3U0‬و کميت عملگر ‪3I0‬‬
‫‪43‬‬
‫‪ 3-3-1-2‬تنظيمات رلههاي ولتاژي‬
‫تنظيم مطلوب براي آستانه عملکرد رله اضافه ولتاژ‪ 115 ،‬درصد ولتاژ نامي و تنظيم زماني مطلوب براي اين‬
‫رله ‪ 4‬ثانيه است‪ .‬همچنين‪ ،‬آستانه عملکرد مطلوب براي مرحله دوم رله اضافه ولتاژ‪ 130 ،‬درصد با زمان‬
‫عملکرد يک ثانيه است‪.‬‬
‫در سطوح ولتاژي ‪ 230‬و ‪ 400‬کيلوولت که نقطه نوترال به صورت مستقيم‪ 1‬زمين ميگردد‪ ،‬رله اضافه ولتاژ‬
‫خطوط انتقال بايد بر اساس ولتاژ فاز به زمين با منطق يک از سه عمل نمايد‪ ،‬به نحوي که چنانچه ولتاژ هريک‬
‫از فازها به بيش از مقدار مجاز افزايش يافت‪ ،‬در زمان تعيين شده تريپ دهد‪.‬‬
‫تنظيم آستانه عملکرد رله ولتاژ صفر‪ 50 ،‬درصد ولتاژ نامي و تنظيم زماني مطلوب براي اين رله ‪ 4‬ثانيه است‪.‬‬
‫ضروري است رله ولتاژ صفر فقط در صورت فقدان ولتاژ هر سه فاز عمل نمايد و در برابر قطع ولتاژ يک يا‬
‫دو فاز پايدار باقي بماند‪ .‬لذا مطلوب است که اين رله بر اساس اندازهگيري ولتاژ مؤلفه مثبت تنظيم شود‪ .‬در‬
‫صورتي که اندازهگيري مؤلفه مثبت ولتاژ در تنظيمات رله موجود نباشد‪ ،‬ميتوان شرط فوقالذکر را به صورت‬
‫کوچکتر بودن ولتاژ هر سه فاز از حد آستانه پيادهسازي نمود‪ .‬در صورتي که انتخاب منطق سه از سه‬
‫امکانپذير نباشد‪ ،‬واحد ولتاژ صفر بايد بر اساس اندازهگيري ولتاژ فاز به فاز تنظيم شود‪ .‬الزم به ذکر است که‬
‫در موقع ‪ VTFF‬عملکرد اين رله بايد بالک گردد‪.‬‬
‫‪ 4-3-1-2‬تنظيمات ساير رلهها‬
‫منطق حفاظت در خط انتقال به نحوي پيادهسازي شود که در صورت تشخيص عدم اعتبار سيگنال ولتاژ‬
‫توسط واحد نظارت بر مدار ترانسفورماتور ولتاژ )‪ ،(VTS‬يک رله اضافه جريان غيرجهتي زمان ثابت فعال‬
‫گردد‪ .‬تنظيمات مربوط به اين واحد در بخش (‪ )4-2-3‬آورده شده است‪.‬‬
‫تنظيم مطلوب براي رله ‪ ،Stub Protection‬بزرگتر از ‪ 1/2‬برابر جريان نامي خط و در حدود ‪ 5‬درصد حداکثر‬
‫جريان خطاي اتصال کوتاه سه فاز پست با زمان عملکرد ‪ 50‬تا ‪ 100‬ميليثانيه است‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Solid‬‬
‫‪44‬‬
‫‪ 4-1-2‬حفاظت ديفرانسيل طولي خط انتقال‬
‫الزامات حفاظت ديفرانسيل طولي‬ ‫‪1-4-1-2‬‬
‫در پستهاي با آرايش ‪ 1/5‬کليدي‪ ،‬ضروري است رله ديفرانسيل طولي به ازاي هر فاز داراي دو ورودي‬
‫جريان بوده و هر يک از ‪ CT‬هاي ‪ Bay‬به يک ورودي مستقل وصل شود‪ .‬به عبارتي‪ ،‬جريان‪ CT‬هاي ‪Bay‬‬
‫نبايد در بيرون رله جمع شده و به رله اعمال شود‪.‬‬
‫براي ارتباط رلههاي ديفرانسيل طولي خط انتقال بايد از بستر تار تاريک فيبر نوري استفاده شود‪ .‬استفاده از‬
‫شبکههاي مخابراتي اکتيو به دليل کاهش قابليت اطمينان ناشي از وجود تجهيزات اکتيو در مسير ارسال سيگنال‬
‫و مشکالت امنيت سايبري مجاز نميباشد‪ .‬همچنين استفاده از بستر سيم مسي حتي براي خطوط انتقال با طول‬
‫کوتاه مجاز نيست‪.‬‬
‫ارتباط رلههاي ديفرانسيل طولي ميبايست مطابق شکل ‪ 5-2‬به طور مستقيم حداقل از طريق يک زوج تار‬
‫تاريک اختصاصي برقرار گردد‪ .‬استفاده از هر نوع شبکه مخابراتي يا تجهيزات واسطه ديگر به منظور استفاده‬
‫مشترک از تارهاي تاريک سيستم حفاظتي خطوط انتقال با ساير سرويسها غير مجاز است‪ .‬در صورتي که دو‬
‫زوج تار تاريک فيبر نوري براي پيادهسازي حفاظت ديفرانسيل طولي در دسترس باشد‪ ،‬توصيه ميگردد اين‬
‫حفاظت با استفاده از دو زوج تار تاريک پياده سازي شود تا در صورت قطع مسير اصلي‪ ،‬مسير پشتيبان به‬
‫صورت ‪ Hot Standby‬ارسال سيگنال را انجام دهد‪.‬‬
‫شکل ‪ 5-2‬طرح ‪ 87L‬با اتصال نقطه به نقطه مستقيم از طريق تار تاريک فيبر نوري‬
‫نوع‪ ،‬مدل و سازنده رلههاي مورد استفاده در طرح ‪ 87L‬بايد در دو سمت خط يکسان باشد‪ .‬در رلههاي‬
‫‪45‬‬
‫جديد‪ ،‬چنانچه توابع حفاظت ديفرانسيل در دو نوع يا مدل متفاوت از يک سازنده‪ ،‬يکسان و با يکديگر‬
‫سازگار باشند‪ ،‬استفاده از دو نوع يا مدل متفاوت بالمانع است‪.‬‬
‫براي خطوط کوتاهتر از ‪ 3‬کيلومتر که ملزم به نصب هر دو رله حفاظت اصلي ‪ I‬و ‪ II‬از نوع ديفرانسيل طولي‬
‫ميباشند‪ ،‬در صورتي که استفاده از کابل فيبر نوري شبکه مخابرات صنعت برق امکانپذير نباشد‪ ،‬نصب کابل‬
‫فيبر نوري اختصاصي ضروري است‪ .‬در اين صورت‪ ،‬الزم است تعداد کافي تار تاريک به عنوان رزرو در نظر‬
‫گرفته شود‪.‬‬
‫الزم است تارهاي تاريک مورد استفاده براي ارتباط رلههاي ديفرانسيل مستقيماً از اتاق ‪( PLC‬بدون ورود به‬
‫‪ (Patch Panel‬فيوژن شده و به رله متصل شود‪.‬‬
‫در صورت قطع شدن ارتباط مخابراتي بين دو رله ديفرانسيل‪ ،‬الزم است عملکرد رله بايد بالک گرديده و يک‬
‫آالرم فعال شود‪.‬‬
‫در خطوطي که يکي از حفاظتهاي اصلي ديفرانسيل طولي و ديگري ديستانس است‪ ،‬به منظور تضمين‬
‫حفاظت خط انتقال تحت شرايطي که عملکرد رله ديفرانسيل به دليل بروز مشکل ارتباطي بالک ميگردد‪،‬‬
‫بکارگيري حفاظت ديستانس با طرح تلهپروتکشن مناسب (‪ POTT‬يا ‪ )PUTT‬الزامي است‪.‬‬
‫طرح حفاظت ديفرانسيل خط انتقال نبايد به صورت کامل به مرجع زماني مشترک وابسته باشد و بايد قادر‬
‫باشد در صورت قطع شدن مرجع زماني مشترک به درستي به کار خود ادامه دهد‪ .‬مرجع زماني مشترک تنها‬
‫بايد به منظور نظارت بر تقارن زماني کانال رفت و برگشت اطالعات رله بکار رود‪.‬‬
‫خصوصيات فيزيکي و مود انتشار فيبر اختصاصي در اتصال نقطه به نقطه بايد با توجه به کاربرد و فاصله ميان‬
‫دو رله انتخاب گردد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬براي يک نوع رله اين انتخاب بر اساس جدول ‪ 8-2‬صورت ميپذيرد‪ .‬در‬
‫اين ارتباط الزم است نوع فيبر نوري‪ ،‬پورت و ماژول نوري رله متناسب با طول خط انتخاب شود و بدون‬
‫استفاده از تقويت کننده خارج رله‪ ،‬ارتباط دو رله به صورت مستقيم برقرار گردد‪.‬‬
‫‪46‬‬
‫جدول ‪ 8-2‬انتخاب نوع فيبر نوري براي اتصال نقطه به نقطه بر اساس فاصله‬
‫نوع فيبر‬ ‫طول موج‬ ‫فاصله‬

‫‪Multi mode‬‬
‫‪820 nm‬‬ ‫‪< 3.5 km‬‬
‫‪62.5/125 μm‬‬
‫‪Single mode‬‬
‫‪1300 nm‬‬ ‫‪< 60 km‬‬
‫‪9/125 μm‬‬
‫‪Single mode‬‬
‫‪1550 nm‬‬ ‫‪< 100 km‬‬
‫‪9/125 μm‬‬
‫‪ 2-4-1-2‬تنظيمات رله ديفرانسيل طولي‬
‫مشخصه يک رله ديفرانسيل طولي به عنوان نمونه در شکل ‪ 6-2‬ترسيم شده است‪ .‬در اين شکل‪ Idiff ،‬بيانگر‬
‫حداقل جريان ديفرانسيلي عملکرد رله است‪ .‬مقدار ‪ Idiff‬بر اساس حداکثر خطاي جريان ديفرانسيل تحت‬
‫شرايط عادي با در نظر گرفتن يک حاشيه اطمينان مناسب و با توجه به دفترچه راهنماي رله تعيين ميشود‪.‬‬
‫اين خطا شامل خطاي ترانسفورماتور جريان‪ ،‬خطاي رله‪ ،‬شارژ خازني خط انتقال و خطاي ناشي از عدم تقارن‬
‫کانالهاي رفت و برگشت اطالعات است‪.‬‬
‫شکل ‪ 6-2‬مشخصه يک رله ديفرانسيل طولي‬
‫شيب مشخصه رله حفاظت ديفرانسيل طولي‪ ،‬براساس پيشنهاد سازنده و با توجه به نحوه محاسبه باياس در‬
‫رله تعيين ميگردد‪.‬‬
‫‪47‬‬
‫‪ 5-1-2‬رله وصل مجدد خودکار خطوط انتقال‬
‫الزامات عمومي‬ ‫‪1-5-1-2‬‬
‫فعال نمودن رلههاي وصل مجدد در تمامي خطوط هوايي انتقال و نيروگاهي با سطوح ولتاژ ‪ 230‬و ‪400‬‬
‫کيلوولت که داراي شرايط ذيل باشند‪ ،‬الزامي است‪:‬‬
‫وصل مجدد بايد فقط براي اتصال کوتاه تکفاز صورت پذيرد و به هيچ وجه براي خطاهاي دو فاز به زمين و‬
‫سه فاز وصل مجدد انجام نشود‪ .‬در رلههايي که گزينه وصل مجدد براي خطاهاي تکفاز به تنهايي وجود‬
‫ندارد و لذا خطاهاي تکفاز و فاز به فاز از يکديگر قابل تمايز نيستند‪ ،‬ضروري است جهت فعال نمودن رله‬
‫وصل مجدد‪ ،‬با نوشتن الجيک مناسب داخل رله‪ ،‬از ‪ Start‬خطاهاي تکفاز براي وصل مجدد استفاده شود‪ ،‬به‬
‫نحوي که وصل مجدد صرفاً براي خطاهاي تکفاز صورت پذيرد‪.‬‬
‫در خطوط داراي انشعاب (‪ T-OFF‬و سه ترميناله) وصل مجدد استفاده نشود‪.‬‬
‫در خطوط کابلي و ترکيبي (شامل خط هوايي و کابلهاي زميني) نبايد از وصل مجدد استفاده شود‪.‬‬
‫در تمامي پستهاي شبکه انتقال‪ ،‬وصل مجدد فقط در خطوطي مجاز است که وصل کليد (به صورت تک پل‬
‫يا سه پل) در هر شرايطي موجب کليدزني روي فاز بدون برق ترانسفورماتور يا راکتور متصل به باس نشود‪.‬‬
‫برخي از مواردي که در آن فعال نمودن رله وصل مجدد غيرمجاز يا مستلزم پيادهسازي الجيک است‪ ،‬به شرح‬
‫ذيل است‪:‬‬
‫‪ -1‬در پستهايي که فقط توسط يک خط شعاعي تغذيه ميگردند‪ ،‬رله وصل مجدد دو طرف خط نبايد فعال‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬در خطوطي که بدون کليد به شينه متصل ميشوند‪ ،‬وصل مجدد در هر دو طرف خط نبايد انجام شود به‬
‫استثناي آرايشهاي نشان داده شده در شکل ‪ 7-2‬که با پيادهسازي الجيک مناسب ميتوان وصل مجدد را‬
‫فعال نمود‪.‬‬
‫‪ -3‬چنانچه انجام عمليات وصل مجدد تحت برخي شرايط بهرهبرداري از پست مجاز نباشد‪ ،‬ضروري است‬
‫‪48‬‬
‫الجيک مناسب براي فعال نمودن وصل مجدد توسط شرکت برق منطقهاي تهيه و پيادهسازي گردد‪ .‬برخي‬
‫از طرحهاي خاص که فعال نمودن رله فقط به شرط پيادهسازي الجيک‪ ،‬مجاز است‪ ،‬در شکل ‪ 7-2‬برخي‬
‫از حالتهاي مستلزم پيادهسازي الجيک براي فعال نمودن وصل مجدد نشان داده شدهاند‪.‬‬
‫شکل ‪ 7-2‬برخي از حالتهاي مستلزم پيادهسازي الجيک براي فعال نمودن وصل مجدد‬
‫در پستهاي غير نيروگاهي که فقط داراي دو خط انتقال ميباشند و شبکه فوق توزيع آنها به صورت رينگ‬
‫بهرهبرداري ميشود‪ ،‬برقدار بودن ترانسفورماتور از سمت شبکه فوق توزيع بيتاثير بوده و در صورتي که يکي‬
‫از خطوط خارج از مدار باشد‪ ،‬نبايد وصل مجدد تک پل انجام شود‪.‬‬
‫توضيح‪ -‬به منظور پي بردن به وضعيت در مدار بودن خط ميتوان از نقض شرط ‪ Pole-dead‬استفاده نمود‪.‬‬
‫‪49‬‬
‫به نحوي که اگر جريان عبوري از خط کمتر از ‪ 5‬تا ‪ 10‬درصد جريان نامي ترانسفورماتور جريان خط باشد‪،‬‬
‫وضعيت خط خارج از مدار در نظر گرفته شده و وصل مجدد بالک شود‪.‬‬
‫چنانچه در يک سمت خط انتقال‪ ،‬امکان فعال نمودن رله وصل مجدد وجود نداشته باشد‪ ،‬در سمت ديگر خط‬
‫نيز نبايد رله وصل مجدد فعال گردد‪.‬‬
‫براي فعال نمودن رله وصل مجدد‪ ،‬برقراري تلهپروتکشن با کانال مخابراتي مناسب (‪ PLC‬يا فيبر نوري) با‬
‫قابليت اطمينان باال ضروري است‪ .‬اين مهم به منظور عملکرد سريع رلههاي دو طرف خط و پاکسازي سريع‬
‫تمامي خطاهاي واقع بر خط انتقال تحت حفاظت است‪.‬‬
‫رله وصل مجدد بايد به صورت تک مرحلهاي‪ 1‬عمل نمايد‪.‬‬
‫در خصوص کليدهاي مورد استفاده در وصل مجدد‪ ،‬بايستي اطمينان حاصل شود که زمان سيکل کاري آنها با‬
‫شرايط رله وصل مجدد مطابقت داشته باشد و کليد قدرت ضمن داشتن آمادگي کامل وصل مجدد به خصوص‬
‫در ارتباط با مکانيزم مربوطه‪ ،‬داراي قابليت اطمينان باال باشد‪ .‬بديهي است براي وصل مجدد تکپل‪ ،‬وجود‬
‫مکانيزم جداگانه براي هر پل کليد ضروري است‪.‬‬
‫در کليدهايي که از ‪ Synch. Switch‬براي فرمان کليد قدرت استفاده ميشود‪ ،‬ضروري است فرمان وصل‬
‫مجدد نيز از طريق ‪ Synch. Switch‬به کليد اعمال شود‪.‬‬
‫جهت تشخيص مطمئن خطا در صورت وصل مجدد روي خطاي اتصال کوتاه دائمي‪ ،‬ضروري است مطالعات‬
‫مناسب در خصوص عدم اشباع ‪ CT‬با توجه به حداکثر سطح اتصال کوتاه پست و تطابق مشخصات ‪ CT‬با‬
‫نيازمنديهاي رله صورت پذيرد‪.‬‬
‫رلههاي وصل مجدد خطوط فاقد راکتور با طول کوتاهتر از ‪ 150‬کيلومتر در سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت و کوتاه‬
‫تر از ‪ 200‬کيلومتر در سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت بايد به صورت تکپل عمل نمايند‪ .‬به استثناي خطوط‬
‫نيروگاهي که در اين موارد‪ ،‬رله وصل مجدد بايد به صورت سهپل در هر دو طرف خط عمل نمايد‪ .‬در خطوط‬
‫‪1‬‬
‫‪Single Shot‬‬
‫‪50‬‬
‫با طول بيش از مقادير فوق ضروري است مطالعات حالت گذرا‪ ،‬به منظور اطمينان از خاموش شدن قوس‬
‫ثانويه با بکارگيري روش مناسب‪ ،‬صورت پذيرد و نسبت به فعال نمودن رله وصل مجدد با هماهنگي شرکت‬
‫مديريت شبکه برق ايران اقدام گردد‪.‬‬
‫به منظور وصل مجدد تکپل در خطوط داراي راکتور شنت يا خطوطي که مستقيماً به ترانسفورماتور متصل‬
‫است‪ ،‬به دليل احتمال وقوع رزونانس و بروز اضافه ولتاژ‪ ،‬ضروري است مطالعات حالت گذراي اضافه ولتاژ‬
‫به صورت کامل صورت پذيرد و در صورت لزوم‪ ،‬اقدام به نصب راکتور نوترال (براي زمين نمودن نقطه‬
‫نوترال راکتور شنت) گردد‪ .‬در اين موارد‪ ،‬پس از اطمينان از عدم بروز اضافه ولتاژ در زمان وصل مجدد‪،‬‬
‫نسبت به فعال نمودن رله وصل مجدد با هماهنگي شرکت مديريت شبکه برق ايران اقدام گردد‪.‬‬
‫در پستهاي با شينهبندي ‪ 1/5‬کليدي کامل‪ ،‬منطق حفاظتي به نحوي پيادهسازي شود که وصل مجدد فقط‬
‫توسط کليد متصل به باسبار انجام شود و قطع کليد کوپالژ (کليد مياني) به صورت سه فاز صورت پذيرد‪.‬‬
‫پس از عمل وصل مجدد توسط کليد سمت باسبار‪ ،‬کليد مياني به صورت دستي در مدار قرار گيرد‪.‬‬
‫وصل مجدد بايستي فقط توسط زون اول رله ديستانس‪ ،‬تريپ ناشي از طرح تلهپروتکشن ديستانس و رله‬
‫ديفرانسيل طولي صورت پذيرد‪ .‬ضروري است پيادهسازي مدارات حفاظتي به نحوي باشد که هر دو حفاظت‬
‫اصلي خط انتقال قادر باشند اين رله را فعال نمايند‪.‬‬
‫در خطوط انتقال کوتاه (طبق تعريف بند ‪-2-1-2‬ذ)‪ ،‬وصل مجدد بايد فقط توسط رله ديفرانسيل طولي و‬
‫تريپ ناشي از طرح تلهپروتکشن صورت پذيرد و زون اول رله ديستانس نبايستي به تنهايي وصل مجدد‬
‫نمايد‪.‬‬
‫در صورت عملکرد مرحله اول يا دوم واحد ‪ CBF‬عمليات وصل مجدد بايد بالک شود‪ .‬در صورتي که زمان‬
‫عملکرد مرحله اول ‪ CBF‬صفر بوده و قابل تنظيم در زمان ذکر شده در بخش (‪ )3-3-2‬نباشد‪ ،‬ضروري است‬
‫فقط عملکرد مرحله دوم ‪ ،CBF‬وصل مجدد را بالک نمايد‪.‬‬
‫با توجه به وجود حفاظت ‪ ،CBF‬در رلههاي وصل مجددي که داراي واحد نظارت بر باز شدن پلهاي کليد‬
‫قدرت مستقل هستند‪ ،‬تنظيم زماني مطلوب براي حداکثر مهلت باز شدن پلهاي کليد‪ 120 ،‬ميلي ثانيه است‪.‬‬
‫‪51‬‬
‫در صورت دريافت سيگنال ‪ DTT‬از پست مقابل‪ ،‬وصل مجدد نبايد انجام شود‪ ،‬حتي اگر خطا توسط زون يک‬
‫رله ديستانس تشخيص داده شود و فرآيند وصل مجدد آغاز شده باشد‪ ،‬به محض دريافت سيگنال ‪ DTT‬از‬
‫پست مقابل‪ ،‬عمليات وصل مجدد بايد لغو شود‪.‬‬
‫در صورتي که حين زمان مرده )‪ (Dead time‬در عمل وصل مجدد‪ ،‬خطا به ساير فازها تسري يابد‪ ،‬ضروري‬
‫است عمليات وصل مجدد لغو گرديده و کليد به صورت سه پل تريپ داده شود‪.‬‬
‫زمان ‪ Reclaim‬رلههاي وصل مجدد بايد بيش از ‪ 180‬ثانيه تنظيم گردد‪ .‬در مورد رلههايي که تنظيم زمان‬
‫مذکور در مقدار فوق مقدور نميباشد‪ ،‬الزم است اين زمان با هماهنگي شرکت مديريت شبکه برق ايران‬
‫تنظيم گردد‪.‬‬
‫براي جلوگيري از تريپ بيمورد حفاظت اتصال زمين جهتدار (‪ )DEF‬و حفاظت عدم هماهنگي پلهاي‬
‫کليد (‪ )PD‬حين عمليات وصل مجدد تکپل‪ ،‬الزم است اين دو حفاظت صرفاً در مدت زمان ‪Dead Time‬‬
‫عمليات وصل مجدد (‪ ،)AR‬بالک شوند‪ .‬توجه شود که بالک شدن حفاظتهاي ‪ PD‬و ‪ DEF‬در کل مدت‬
‫زمان ‪ Reclaim Time‬وصل مجدد‪ ،‬مد نظر نبوده و منطق حفاظتي بايد به گونهاي طراحي شود که بعد از‬
‫وصل مجدد موفق‪ ،‬حفاظتهاي مذکور بالفاصله برقرار شده و در مدار قرار گيرند‪.‬‬
‫تنظيم زمان مرده وصل مجدد بر اساس زمان خاموش شدن قوس ثانويه خطاي اتصال کوتاه با لحاظ نمودن‬
‫يک حاشيه امنيت مناسب صورت ميپذيرد‪ .‬مقدار مطلوب براي زمان مرده وصل مجدد تکپل در خطوطي که‬
‫در هر دو سمت آن پستهاي غير نيروگاهي قرار دارد‪ ،‬در سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت بين ‪ 0/6‬تا ‪ 0/9‬ثانيه و در‬
‫سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت بين ‪ 0/8‬تا ‪ 1/2‬ثانيه ميباشد‪.‬‬
‫توصيه ميشود تنظيم زمان مرده وصل مجدد بر اساس مطالعات حالت گذرا يا تجربيات موفقآميز قبلي انجام‬
‫شود‪ .‬در غير اينصورت‪ ،‬تنظيم زمان مرده وصل مجدد تکپل بر اساس خط مشي ذيل انجام شود‪ .‬الزم به ذکر‬
‫است که مجموع زمان مرده محاسبه شده توسط اين خط مشي بايد به سقف تعيين شده در بند (‪-1-5-1-2‬أ)‬
‫محدود گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬زمان خاموش شدن قوس ثانويه در خط انتقال تک مداره و ترانسپوز شده با طول کمتر از ‪ 100‬کيلومتر‪،‬‬
‫‪52‬‬
‫در ولتاژ ‪ 230‬و ‪ 400‬کيلوولت‪ ،‬به ترتيب برابر با ‪ 350‬و ‪ 450‬ميليثانيه است‪.‬‬
‫‪ -2‬در خطوط دو مداره‪ ،‬مدت زماني حدود ‪ 250‬ميليثانيه به مقادير فوق الذکر اضافه شود‪.‬‬
‫‪ -3‬در خطوط با طول بيش از ‪ 100‬کيلومتر‪ ،‬حدود ‪ 150‬ميليثانيه به مقادير مذکور اضافه شود‪.‬‬
‫‪ -4‬در خطوط ترانسپوز نشده‪ ،‬حدود ‪ 150‬ميليثانيه به مقادير مذکور اضافه شود‪.‬‬
‫‪ -5‬در تعيين زمان مرده رله وصل مجدد‪ ،‬الزم است که زمان حدود ‪ 250‬ميليثانيه جهت حاشيه اطمينان و‬
‫ديونيزه شدن مسير خطا‪ ،‬به زمانهاي فوق الذکر اضافه شود‪.‬‬
‫در خطوطي که رله وصل مجدد فعال ميگردد الزم است زمان بي برقي خط براي در مدار آمدن واحد ‪TOR‬‬
‫(يا ‪ )SOTF‬کمتر از زمان مرده وصل مجدد در نظر گرفته شود تا اگر پس از وصل مجدد‪ ،‬خطاي اتصالي‬
‫پايدار بود‪ ،‬به صورت آني قطع گردد‪.‬‬
‫‪ 2-5-1-2‬الزامات خاص خطوط نيروگاهي‬
‫در مورد خطوط نيروگاهي‪ ،‬جهت جلوگيري از بسته شدن کليد بر روي اتصالي که سبب ايجاد تنش مکانيکي‬
‫روي شفت واحدها و آسيب تدريجي به آنها ميگردد‪ ،‬الزم است شرايط زير مدنظر قرار گيرند‪:‬‬
‫وصل مجدد خطوط نيروگاهي در هر دو طرف خط بايد به صورت سهپل باشد و از در مدار بودن رله‬
‫سنکرون چک در سمت نيروگاه اطمينان حاصل شود‪ .‬الزم به ذکر است که مطابق بند (‪-1-5-1-2‬أ) وصل‬
‫مجدد براي تمامي خطوط بايد فقط براي خطاهاي تکفاز صورت پذيرد‪ .‬علت لزوم وصل مجدد به صورت‬
‫سهپل در خطوط نيروگاهي‪ ،‬مشکل در پيادهسازي منطق تشخيص برقدار شدن خط از سمت پست مقابل مي‬
‫باشد‪.‬‬
‫رله وصل مجدد بايد قابليت قطع و وصل سهپل کليد را به ازاي خطاي تکفاز داشته باشد‪ .‬به عبارتي‪ ،‬وصل‬
‫مجدد در خطوط نيروگاهي بايد فقط براي اتصال کوتاه تکفاز به زمين و به صورت قطع و وصل سهپل کليد‬
‫انجام شود‪ .‬لذا در رلههايي که امکان انتخاب تريپ سهپل براي خطاي تکفاز به تنهايي وجود ندارد بايد از‬
‫طريق نوشتن الجيک يا اصالح وايرينگ طرح مورد نظر پيادهسازي شود‪ .‬در غير اينصورت‪ ،‬چنانچه با فعال‬
‫نمودن تريپ سهفاز ممکن است براي خطاهاي سهفاز نيز وصل مجدد صورت پذيرد‪ ،‬رله وصل مجدد نبايد‬
‫‪53‬‬
‫فعال گردد‪.‬‬
‫براي فعال نمودن رله وصل مجدد ضروري است باسبار پست نيروگاهي توسط حداقل دو خط به شبکه‬
‫متصل باشد‪ .‬در صورتي که تعداد خطوط ارتباطي برابر با دو باشد‪ ،‬فعال نمودن وصل مجدد مستلزم پياده‬
‫سازي الجيک مناسب جهت اطمينان از در مدار بودن خط دوم حين وصل مجدد است‪.‬‬
‫در خطوط انتقال بين دو پست نيروگاهي رله وصل مجدد فعال نشود‪.‬‬
‫وصل مجدد ابتدا بايد در سمت ديگر خط (پست مقابل نيروگاه) انجام شود و تنها پس از اطمينان از پاک شدن‬
‫موفق خطاي اتصال کوتاه‪ ،‬وصل مجدد در پست نيروگاه انجام گيرد‪ .‬بنابراين‪ ،‬ضروري است تنظيم زمان مرده‬
‫رله وصل مجدد در سمت نيروگاه‪ 0/6 ،‬ثانيه بيشتر از رله سمت ديگر خط لحاظ شود‪ .‬تنظيم مطلوب براي‬
‫زمان مرده وصل مجدد سهپل در سمت پست غير نيروگاهي معادل ‪ 0/6‬ثانيه و در سمت پست نيروگاهي‬
‫معادل ‪ 1/2‬ثانيه است‪ .‬الزم به ذکر است که زمانهاي ذکر شده براي خطوط فاقد راکتور شنت است و در‬
‫خطوط داراي راکتور‪ ،‬اين زمانها بايد با انجام مطالعات حالت گذرا تعيين شوند‪.‬‬
‫وصل مجدد در سمت پست مقابل نيروگاه تنها به شرط بيبرق بودن خط ( ‪ 1)DL-LB‬و در سمت پست‬
‫نيروگاه تنها به شرط برقدار بودن خط (‪ 2)LL-LB‬انجام پذيرد‪.‬‬
‫اگر طول مدار بين پست نيروگاهي با يک پست غيرنيروگاهي کوتاهتر از ‪ 10‬کيلومتر باشد‪ ،‬پست غيرنيروگاهي‬
‫نيز همانند پست نيروگاهي تلقي ميشود‪ .‬يعني براي تنظيم رلههاي وصل مجدد خطوط بين پست غير‬
‫نيروگاهي مذکور و ساير پستهاي غيرنيروگاهي‪ ،‬وصل مجدد بايد ابتدا در سمت ديگر خط انجام شود‪.‬‬
‫اگر يک پست نيروگاهي با بيش از يک مدار به يک پست غيرنيروگاهي متصل گردد‪ ،‬چنانچه طول مدار بين‬
‫دو پست کوتاهتر از ‪ 10‬کيلومتر باشد‪ ،‬رله وصل مجدد در خطوط بين اين دو پست نبايد فعال شود‪ .‬ليکن‬
‫توجه شود که اگر فقط يک مدار وجود داشته باشد‪ ،‬عليرغم آنکه پست غير نيروگاهي طبق بند (‪-2-5-1-2‬‬
‫خ) به عنوان پست نيروگاهي تلقي ميشود‪ ،‬الزم است وصل مجدد اين خط فعال شود‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Dead-line Live-bus‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Live-line Live-bus‬‬
‫‪54‬‬
‫‪ 2-2‬حفاظت باس بار‬
‫حداقل حفاظت مورد نياز براي باسبار در ولتاژهاي ‪ 230‬و ‪ 400‬کيلوولت‪ ،‬رله ديفرانسيل باسبار (‪)87BB‬‬
‫الزامات حفاظت باس بار‬ ‫‪1-1-2-2‬‬
‫رله ديفرانسيل ميتواند از نوع امپدانس باال يا امپدانس پايين باياس شده باشد‪ .‬در شينهبندي دوبل ضروري‬
‫است از رله ديفرانسيل امپدانس پايين استفاده شود‪ .‬در شينهبندي باسبار ساده و ‪ 1/5‬کليدي از منظر اقتصادي‬
‫توصيه ميشود از رله ديفرانسيل امپدانس باال استفاده شود‪ .‬بديهي است در شينهبندي ‪ 1/5‬کليدي‪ ،‬دو رله‬
‫ديفرانسيل امپدانس باالي مجزا مورد نياز است‪ .‬در صورت استفاده از رله ديفرانسيل امپدانس پايين براي‬
‫شينهبندي ‪ 1/5‬کليدي‪ ،‬استفاده از يک رله داراي زونهاي مجزا بالمانع است‪.‬‬
‫صدور فرمان تريپ حفاظت باسبار به هر دو تريپ کويل کليدها ضروري نبوده و با توجه به الزام وجود‬
‫حفاظت ‪ CBF‬مجزا براي تمامي کليدهاي پست‪ ،‬تريپ حفاظت باسبار بايستي حفاظت ‪ CBF‬کليدهاي‬
‫مربوطه را فعال نمايد‪ .‬بدين ترتيب‪ ،‬در صورت باز نشدن هريک از کليدها‪ ،‬هر دو تريپ کويل آن توسط‬
‫مرحله اول حفاظت ‪ CBF‬فرمان داده خواهد شد‪.‬‬
‫خطا در ثانويه يک ترانسفورماتور جريان نبايد سبب عملکرد نادرست رله ديفرانسيل حفاظت شينه گردد‪.‬‬
‫بنابراين‪ ،‬بکارگيري منطق نظارت بر ثانويه ترانسفورماتور جريان (‪ )CT Supervision‬ضروري است‪ .‬اين‬
‫حفاظت بايد عملکرد رله ديفرانسيل را بالک نموده و در عين حال سيگنال آالرم را فعال نمايد‪.‬‬
‫چنانچه شينه به قسمتهاي کوچکتر تقسيم شده باشد يا شينه دوبل بکار رفته باشد‪ ،‬براي هر بخش بايد‬
‫حفاظت ديفرانسيل جداگانه در نظر گرفته شود تا خطا در يک قسمت نتواند وقفهاي در سرويسدهي ساير‬
‫قسمتها ايجاد نمايد‪ .‬نواحي حفاظتي اين رلهها ترجيحاً با يکديگر همپوشاني داشته باشند‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪High impedance‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Low impedance‬‬
‫‪55‬‬
‫ناحيه حفاظتي بايد کليدهاي قدرت فيدر را نيز شامل شود‪.‬‬
‫نواحي حفاظتي مطلوب براي آرايش شينهبندي دوبل يک کليدي و شينهبندي ‪ 1/5‬کليدي در شکل ‪ 8-2‬آورده‬
‫شده است‪ .‬در طرحهاي متداول حفاظت ديفرانسيل باسبار براي آرايش ‪ 1/5‬کليدي‪ ،‬کليد قدرت مياني تحت‬
‫پوشش قرار نميگيرد‪ .‬حفاظت از اين کليد در صورت بسته بودن سکسيونر خط توسط حفاظت اصلي خط و‬
‫در صورت باز بودن سکسيونر خط توسط رله ‪ Stub Protection‬پوشش داده ميشود‪.‬‬
‫(ب)‬ ‫(الف)‬
‫شکل ‪ 8-2‬نواحي حفاظتي رلههاي ديفرانسيل باسبار (الف) شينهبندي دوبل يک کليدي‪،‬‬
‫(ب) شينهبندي ‪ 1/5‬کليدي‬
‫در شينهبندي دوبل ضروري است عالوه بر حفاظت ديفرانسيل باس‪ ،‬حفاظت چکزون نيز وجود داشته باشد‪.‬‬
‫محدوده اين سيستم به صورت سراسري کل شينهها را در بر ميگيرد و شرط صدور فرمان تريپ حفاظت‬
‫باسبار منوط به تشخيص خطا توسط حفاظت چکزون است‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Check Zone‬‬
‫‪56‬‬
‫در صورت استفاده از کنتاکتهاي کمکي سکسيونر در طرح حفاظت باسبار از نوع شينهبندي دوبل يا اصلي‬
‫و انتقالي )‪ (Main & Transfer‬الزم است از کنتاکت ‪ Early Make-Late Break‬استفاده شود‪.‬‬
‫در شينهبنديهاي داراي باس کوپلر يا باسسکشن ضروري است زمان عملکرد حفاظتهاي اضافه جريان‬
‫مربوطه حتيالمقدور با حفاظت خطوط هماهنگ گردد‪ .‬لذا‪ ،‬واحدهاي اضافه جريان آني )‪ 50‬و ‪ (50N‬حفاظت‬
‫باس کوپلر (يا باسسکشن) نبايد فعال گردند‪ .‬زمان مطلوب براي عملکرد واحد ‪ 51‬اين حفاظت به ازاي‬
‫حداکثر جريان اتصال کوتاه عبوري در حين خطاي اتصال کوتاه سه فاز در ابتداي خط ‪ 0/4‬ثانيه است و تنظيم‬
‫پيک آپ اين واحد بايد با يک حاشيه امنيت مناسب از حداکثر جريان بار عبوري از باس کوپلر‬
‫(يا باسسکشن) بيشتر باشد‪ .‬همچنين‪ ،‬زمان مطلوب براي عملکرد واحد ‪ 51N‬به ازاي حداکثر جريان اتصال‬
‫کوتاه عبوري در حين خطاي اتصال کوتاه تک فاز در ابتداي خط ‪ 0/6‬ثانيه با تنظيم پيک آپ ‪ 300‬يا ‪ 200‬آمپر‬
‫(به ترتيب در سطوح ولتاژي ‪ 400‬و ‪ 230‬کيلوولت) است‪ .‬مشخصه عملکرد نيز بايد به صورت ‪Normal‬‬
‫‪ Inverse‬باشد‪.‬‬
‫تنظيمات رله حفاظت باس بار‬ ‫‪2-1-2-2‬‬
‫مشخصه يک رله ديفرانسيل امپدانس پايين باسبار در شکل ‪ 9-2‬ترسيم شده است‪ .‬در اين شکل‪ Idk ،‬بيانگر‬
‫حداقل جريان ديفرانسيلي عملکرد رله و 𝑚 بيانگر شيب خط مشخصه رله ميباشند‪.‬‬
‫شکل ‪ 9-2‬مشخصه رله ديفرانسيل باسبار‬
‫‪57‬‬
‫تنظيم مطلوب براي ‪ ، Idk‬معادل ‪ 1/3‬برابر حداکثر جريان بار در فيدري است که داراي بزرگترين ظرفيت‬
‫است‪ .‬در عين حال بايد توجه شود که جريان تنظيمي بايد با يک حاشيه امنيت مناسب از حداقل جريان اتصال‬
‫کوتاه پست کوچکتر باشد‪.‬‬
‫پارامتر 𝑚 شيب مشخصه رله را تعيين ميکند‪ .‬مقدار مطلوب براي اين پارامتر ‪ 0/6‬است‪.‬‬
‫شيب مطلوب براي حفاظت چک زون معادل ‪ 0/5‬و آستانه عملکرد آن ‪ 1/3‬برابر حداکثر جريان بار در فيدري‬
‫است که داراي بزرگترين ظرفيت است‪.‬‬
‫تنظيم رله ديفرانسيل امپدانس باالي جرياني با استفاده از رابطه (‪ )8-2‬صورت ميپذيرد‪ .‬در اين رابطه ‪IN‬‬
‫جريان نامي فيدر داراي بزرگترين ظرفيت است‪ .‬به منظور ممانعت از عملکرد نادرست رله به دليل اشباع ‪CT‬‬
‫در موقع خطاهاي خارجي‪ ،‬حداقل ولتاژ پايدار کننده‪ 1‬رله توسط رابطه (‪ )9-2‬بدست ميآيد‪ .‬نقطه زانويي‬
‫مشخصه مغناطيسکنندگي ترانسفورماتور جريان بايد حداقل دو برابر ولتاژ پايدار کننده باشد‪ .‬در اين رابطه‪If ،‬‬
‫حداکثر جريان اتصال کوتاه روي باس بار‪ CTR ،‬نسبت تبديل ‪ R CT ،CT‬مقاومت ‪ CT‬و ‪ 2R wire‬مقاومت کل‬
‫(مسير رفت و برگشت) سيم رابط بين ‪ CT‬و رله است‪ .‬حداقل مقدار مقاومت سري شونده با رله توسط رابطه‬
‫(‪ )10-2‬بدست ميآيد‪ .‬در اين رابطه‪ VA ،‬بيانگر بردن )‪ (Burden‬مصرفي رله است‪.‬‬
‫𝑥𝑎𝑚‪𝐼𝑆 ≥ 1.3 × 𝐼𝑁,‬‬ ‫(‪)8-2‬‬

‫𝑓𝐼 ∗ ‪1.2‬‬
‫≥ 𝑆𝑉‬ ‫) 𝑒𝑟𝑖𝑤𝑅‪× (𝑅𝐶𝑇 + 2‬‬ ‫(‪)9-2‬‬
‫𝑅𝑇𝐶‬
‫𝐴𝑉 𝑆𝑉‬
‫𝑇𝑆𝑅‬ ‫‪= − 2‬‬ ‫(‪)10-2‬‬
‫𝑆𝐼‬ ‫𝑆𝐼‬
‫تنظيم رله ديفرانسيل امپدانس باالي ولتاژي با استفاده از رابطه (‪ )8-2‬صورت ميپذيرد‪ .‬جريان عبوري از رله‬
‫به ازاي ولتاژ محاسبه شده ) 𝑟𝐼( توسط سازنده رله داده ميشود که معموالً در رلههاي جديد حدود ‪20‬‬
‫ميليآمپر است‪ .‬به منظور افزايش امنيت عملکرد رله‪ ،‬حداقل جريان مطلوب براي عملکرد رله با استفاده از‬
‫رابطه (‪ )8-2‬تعيين ميگردد‪ .‬لذا‪ ،‬در صورتي که 𝑆𝐼 محاسبه شده بيش از 𝑟𝐼 گردد‪ ،‬الزم است با استفاده از يک‬
‫مقاومت موازي ( ‪ ،)R SH‬جريان عبوري از رله به 𝑟𝐼 محدود گردد‪ .‬جريان عبوري از مقاومت موازي و مقدار‬
‫‪1‬‬
‫‪Minimum Stablizing Voltage‬‬
‫‪58‬‬
‫اين مقاومت با استفاده از روابط (‪ )11-2‬و (‪ )12-2‬به دست ميآيد‪ .‬در رابطه (‪ ImCT ،)11-2‬جريان‬
‫مغناطيسکنندگي ترانسفورماتورهاي جريان است‪.‬‬
‫𝑆𝐼‬
‫= 𝐻𝑆𝐼‬ ‫) 𝑇𝐶𝑚𝐼(∑ ‪− 𝐼𝑟𝑒𝑙𝑎𝑦 −‬‬ ‫(‪)11-2‬‬
‫𝑅𝑇𝐶‬
‫𝑠𝑉‬
‫𝐻𝑆𝑅‬ ‫=‬ ‫(‪)12-2‬‬
‫𝐻𝑆𝐼‬
‫‪ 3-2‬حفاظت کليد قدرت‬
‫حداقل حفاظتهاي مورد نياز براي کليد قدرت (بريکر) در سطوح ولتاژي ‪ 230‬و ‪ 400‬کيلوولت مطابق جدول‬
‫‪ 9-2‬ميباشند‪:‬‬
‫جدول ‪ 9-2‬حفاظتهاي مورد نياز براي کليد قدرت‬
‫‪ -1‬حفاظت عيب کليد (‪ )1CBF‬با ‪ 2‬مرحله زماني‬

‫‪ -2‬حفاظت عدم هماهنگي پلها (‪ )2PD‬در کليدهايي که داراي‬
‫مکانيزم جداگانه براي هريک از پلها هستند‪.‬‬
‫حفاظتهاي‬
‫الکتريکي‬
‫‪ -3‬حفاظت ‪)SHZ( Short Zone‬‬
‫‪ -4‬نظارت بر مدار تريپ (‪)TCS‬‬
‫‪ -1‬افت فشار هوا‬

‫حفاظتهاي‬
‫‪ -2‬افت فشار گاز‬
‫مکانيکي‬
‫‪ -3‬افت فشار هيدروليک‬
‫‪ 2-3-2‬الزامات حفاظت کليد قدرت‬
‫در پستهاي جديداالحداث يا بهينهسازي پستهاي موجود‪ ،‬الزم است حفاظتهاي کليد توسط يک رله‬
‫‪1‬‬
‫‪Circuit Breaker Failure‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Pole Discordance‬‬
‫‪59‬‬
‫مستقل )‪ (Breaker Management‬انجام شود‪.‬‬
‫حفاظت ‪ CBF‬در مرحله اول‪ ،1‬بايستي کليد قدرت مربوطه و در مرحله دوم‪ ،2‬نزديکترين کليدهاي قدرت‬
‫باالدست را که به محل خطا جريان تزريق ميکنند‪ ،‬تريپ دهد‪.‬‬
‫مرحله اول حفاظت ‪ CBF‬بايد به هر دو تريپ کويل کليد قدرت مربوطه فرمان دهد‪ .‬در مرحله دوم حفاظت‬
‫‪ ،CBF‬ارسال فرمان تريپ به يکي از بوبينهاي قطع کليدهاي باالدست کفايت ميکند‪.‬‬
‫در مسير تريپ رله ‪ CBF‬نبايد هيچگونه کليد يا قطعکنندهاي قرار داده شود‪ .‬همچنين‪ ،‬در اين مسير نبايد به‬
‫صورت سري از رله کمکي يا کنتاکتهاي سکسيونر استفاده شود‪.‬‬
‫تبصره‪ -‬در پستهاي با شينهبندي دوبل باسبار و اصلي و انتقالي (‪ )Main & Transfer‬استفاده از کنتاکت‬
‫کمکي سکسيونر در مسير تريپ ‪ CBF‬بالمانع است‪.‬‬
‫در رلههايي که قابليت بالک نمودن حفاظت ‪ CBF‬توسط ورودي باينري رله وجود دارد‪ ،‬الزم است يک‬
‫سلکتور سوئيچ در تابلوي رله ‪ CBF‬به همراه ايجاد آالرم روي رله و در پنجره آالرم پست تعبيه شود تا در‬
‫مواقع تست کليد‪ ،‬بتوان حفاظت ‪ CBF‬را از مدار خارج نمود‪ .‬در رلههاي قديمي فاقد قابليت بالک از طريق‬
‫ورودي باينري‪ ،‬سلکتور سوئيچ مذکور بايستي ورودي ‪ Start‬رله ‪ CBF‬را قطع نمايد‪.‬‬
‫کليد قدرت خطوط بايد داراي حفاظت ‪ SHZ‬باشد تا در صورت وجود جريان خطا علي رغم وضعيت باز‬
‫کليد‪ ،‬ناحيه بين ‪ CT‬و کليد را پوشش دهد‪ .‬در برخي رلهها‪ ،‬عملکرد واحد ‪ SHZ‬مستلزم دريافت يک‬
‫سيگنال مبني بر تشخيص شرايط خطا توسط يک حفاظت مستقل است‪ .‬در صورت پوشش ناحيه ‪ SHZ‬توسط‬
‫حفاظت باس بار (يا يک حفاظت آني ديگر)‪ ،‬سيگنال مذکور ايجاد ميشود و در اين موارد‪ ،‬مشروط نمودن‬
‫عملکرد ‪ SHZ‬به دريافت سيگنال تشخيص خطا از يک رله مستقل بالمانع است‪ .‬ليکن در صورتي که آرايش‬
‫پست به نحوي باشد که ناحيه ‪ SHZ‬فاقد حفاظت باس بار (يا يک حفاظت آني ديگر) براي تشخيص خطاي‬
‫‪ SHZ‬باشد‪ ،‬الزم است واحد ‪ SHZ‬بدون نياز به ‪ Initiate‬شدن توسط ساير رلههاي حفاظتي‪ ،‬کليد خط در‬
‫پست مقابل و کليدهاي قدرت پست محلي را که به محل خطا جريان تزريق ميکنند‪ ،‬تريپ دهد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Stage 1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Stage 2‬‬
‫‪60‬‬
‫تبصره‪ -‬در پستهاي با شينهبندي دوبل باسبار و دوبل باسبار با باس ترانسفر (اصلي و انتقالي)‪ ،‬به دليل‬
‫پرهيز از پيچيدگي‪ ،‬ضرورتي به ارسال تريپ حفاظت ‪ SHZ‬کليد کوپالژ به پست مقابل وجود ندارد‪.‬‬
‫براي تشخيص وضعيت کليد در حفاظتهاي ‪ SHZ ،CBF‬و ‪ PD‬ضروري است از تيغههاي کمکي اصلي‬
‫کليد بدون واسطه و تکثير استفاده شود و از ايجاد هر يک از وضعيتها با ‪ NOT‬نمودن‬
‫سختافزاري يا نرمافزاري وضعيت ديگر پرهيز گردد‪ .‬همچنين‪ ،‬توصيه ميشود در حفاظتهاي ديگر نظير‬
‫‪ AR‬که عملکرد آنها وابسته به وضعيت کليد است نيز‪ ،‬از تيغههاي کمکي اصلي کليد بدون واسطه و تکثير‬
‫استفاده شود‪.‬‬
‫به منظور تشخيص وضعيت کليد قدرت مورد استفاده در حفاظت ‪ ،SHZ‬ضروري است از کنتاکت ‪N.C.‬‬
‫(‪ )52b‬کليد استفاده شود‪.‬‬
‫با توجه به اينکه حفاظتهاي ‪ SHZ‬و ‪ CBF‬مرحله دوم الزاماً به مجموعه کليدهاي يکساني فرمان قطع صادر‬
‫نميکنند‪ ،‬در پستهاي جديداالحداث ضروري است براي حفاظتهاي ‪ SHZ‬و‪ CBF‬مدارات مستقل طراحي‬
‫شود‪ .‬در پستهاي موجود‪ ،‬در صورت عدم وجود مشکالت اجرايي در زمان اصالح و بهينهسازي‪ ،‬بايستي‬
‫مدارات اين دو حفاظت از يکديگر تفکيک گردد‪.‬‬
‫در صورتي که کليد قدرت مربوط به خط باشد‪ ،‬ضروري است فرمان حفاظت ‪ SHZ‬و مرحله دوم ‪ CBF‬به‬
‫صورت تريپ مستقيم‪ 1‬از طريق سيستم تلهپروتکشن براي سمت ديگر خط انتقال نيز ارسال شود‪.‬‬
‫تمامي حفاظتها‪ ،‬به استثناي موارد ذيل بايد رله ‪ CBF‬را فعال نمايند‪:‬‬
‫‪ ‬رله ولتاژ صفر‬
‫‪ ‬فرمان باز کردن دستي کليد‬
‫ساير حفاظتهاي ‪CBF‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬سيگنال ‪ DTT‬دريافتي از پست مقابل‬

‫‪ ‬حفاظت ‪ SHZ‬مربوط به باس کوپلر در طرحهاي دوبل باسبار و دوبل باسبار با باس ترانسفر‬
‫‪1‬‬
‫‪Direct Trip‬‬
‫‪61‬‬
‫فرمان تريپ حفاظت ‪ CBF‬نبايد ‪ CBF‬کليدهايي که فرمان داده ميشوند را در هيچ يک از پستهاي محلي يا‬
‫دوردست فعال نمايد‪.‬‬
‫در پست محلي‪ ،‬فرمان تريپ حفاظت ‪( SHZ‬به استثناي حفاظت ‪ SHZ‬مندرج در بند (‪-2-3-2‬ز) بايستي‬
‫‪ CBF‬تمام کليدهايي که فرمان داده ميشوند را نيز فعال نمايد‪ .‬ليکن در پست مقابل‪ ،‬فعال نمودن ‪ CBF‬کليد‬
‫مربوطه الزم نيست‪.‬‬
‫رله نظارت بر مدار تريپ بايد قادر باشد وضعيت مدار تريپ و تريپ کويل را در هر دو حالت باز يا بسته‬
‫بودن کليد بررسي نموده و آالرم صادر نمايد‪ .‬در مورد فرمانهاي تريپ ارسالي از نيروگاه به پست بالفصل‪،‬‬
‫رله نظارت بر مدار تريپ بايد قادر باشد مدارات تريپ از محل صدور فرمان توسط رله نيروگاهي تا محل‬
‫دريافت را پوشش دهد‪.‬‬
‫در صورت افت فشار هوا‪ ،‬گاز يا هيدروليک‪ ،‬ابتدا بايد سيگنال آالرم فعال گردد و در مرحله بعد عملکرد کليد‬
‫به منظور ممانعت از خسارت به کليد هنگام باز شدن تحت جريان اتصال کوتاه‪ ،‬بالک شود‪ .‬در پستهاي يک‬
‫و نيم کليدي در صورتي که پس از انجام بررسيهاي فني الزم و استعالم از سازنده مشخص شود که در‬
‫مرحله دوم افت فشار ميتوان بجاي طرح بالک از طرح تريپ استفاده نمود و تريپ کليد محدوديتي براي‬
‫راهبري شبکه ايجاد نميکند‪ ،‬استفاده از طرح تريپ براي کليد وسط بالمانع است‪.‬‬
‫در کليدهاي قدرت مربوط به ترانسفورماتور‪ ،‬راکتور و خطوط انتقال‪ ،‬بايد از دو رله ‪ CBF‬که يکي بر مبناي‬
‫جريان و ديگري بر مبناي وضعيت کنتاکت کمکي کليد عمل مينمايند‪ ،‬استفاده شود‪ .‬در برخي از انواع‬
‫رلههاي ‪ ،CBF‬عالوه بر منطق جرياني‪ ،‬منطق مبتني بر کنتاکتهاي کمکي کليد نيز تعبيه شده و رله بسته به‬
‫مقدار جريان در لحظه دريافت فرمان ‪ ،Start‬تابع جرياني يا کنتاکتي را انتخاب ميکند‪ .‬در اين نوع رلهها‪،‬‬
‫استفاده از دو رله ‪ CBF‬جداگانه و همچنين‪ ،‬تفکيک سيگنالهاي تريپ جرياني و کنتاکتي مورد نياز نميباشد‪.‬‬
‫در غير اين صورت‪ ،‬الزم است منطق حفاظت ‪ CBF‬به نحوي طراحي شود که رله ‪ CBF‬جرياني توسط‬
‫حفاظتهاي جرياني و امپدانسي و رله ‪ CBF‬کنتاکتي فقط توسط حفاظتهاي مکانيکي‪ ،‬اضافه ولتاژ و ‪PD‬‬
‫تحريک گردد‪.‬‬
‫‪62‬‬
‫حفاظت عدم هماهنگي پلها (‪ )PD‬بايد به صورت کنتاکتي باشد (نبايد فقط به صورت جرياني باشد)‪ .‬اين‬
‫حفاظت در تمامي خطوط بايد ضمن تريپ‪ CBF ،‬کنتاکتي را نيز فعال نمايد‪ .‬به اين ترتيب‪ ،‬حفاظت ‪PD‬‬
‫ضمن تريپ کليد قدرت مربوطه‪ ،‬از طريق رله ‪ CBF‬به صورت دو مرحلهاي پشتيباني ميگردد‪ .‬در پستهاي‬
‫قديمي‪ ،‬در صورتي که رله ‪ CBF‬کنتاکتي وجود نداشته باشد‪ ،‬ضروري است حفاظت ‪ PD‬مجهز به تايمر دو‬
‫مرحلهاي باشد که در مرحله اول با تاخير تعيين شده در بند (‪-3-3-2‬ح) همان کليد و در مرحله دوم با تأخير‬
‫‪ 0/2‬ثانيه نسبت به مرحله اول‪ ،‬نزديکترين کليدهاي قدرت باالدست که خط را برقدار ميکنند‪ ،‬تريپ دهد‪.‬‬
‫الزم به ذکر است با توجه به اينکه خطوط داراي راکتور معموالً داراي طول بلند و ظرفيت شارژ خازني باال‬
‫ميباشند‪ ،‬در صورت وقوع نامتعادلي در پلهاي کليد قدرت‪ ،‬احتمال بروز رزونانس و اضافه ولتاژ وجود دارد‪.‬‬
‫لذا‪ ،‬عملکرد دو مرحلهاي حفاظت ‪ PD‬ضروري است‪.‬‬
‫رله ‪ Lockout‬بايد براي خطاهايي که با قطعيت باال در زون حفاظتي رله قرار دارند‪ ،‬فعال شود و قبل از‬
‫ريست نمودن اين رله توسط اپراتور پست‪ ،‬بايد از تجهيز مربوطه بازديد به عمل آيد و در صورت اطمينان از‬
‫رفع خطا‪ ،‬اقدام به کليدزني وصل گردد‪ .‬لذا در منطق حفاظت‪ ،‬حفاظت ‪ ،SOTF‬وصل مجدد ناموفق‪ ،‬مرحله‬
‫اول ‪ CBF‬به شرط زماندار بودن و مرحله دوم ‪ CBF‬بايد رله ‪ Lockout‬را فعال نمايند‪ .‬ضمناً در‬
‫ترانسفورماتور و راکتور چنانچه هريک از رلههاي حفاظت اصلي و رلههاي مکانيکي عمل کند‪ ،‬رله ‪Lockout‬‬
‫بايد فعال گردد‪ .‬همچنين‪ ،‬در صورت عملکرد رلههاي حفاظتي بانک خازني نيز بايد رله ‪ Lockout‬فعال شود‪.‬‬
‫در کليدهاي فاقد مقاومت پيش وصل‪ ،‬بايستي با انجام مطالعات اضافه ولتاژهاي گذراي کليدزني‪ ،‬از تجهيز‬
‫کليدزني کنترل شده نظير‪ Switch Synch‬براي فرمان کليد قدرت استفاده شود‪.‬‬
‫‪63‬‬
‫‪ 3-3-2‬تنظيمات رله حفاظت کليد‬
‫نمودار زماني مراحل ‪ 1‬و ‪ 2‬رله ‪ CBF‬در شکل ‪ 10-2‬ترسيم شده است‪.‬‬
‫شکل ‪ 10-2‬نمودار زماني مراحل ‪ 1‬و ‪ 2‬رله ‪CBF‬‬
‫تنظيم زماني مرحله اول حفاظت ‪ CBF‬با استفاده از رابطه (‪ )13-2‬بدست ميآيد‪ .‬در اين رابطه‪t op−CB ،‬‬
‫بيانگر زمان عملکرد کليد قدرت‪ 𝑡𝐶𝐵𝐹−𝑟𝑒𝑠𝑒𝑡 ،‬بيانگر زمان ريست شدن رله ‪ CBF‬و ‪ 𝑡𝑆𝑀1‬بيانگر يک حاشيه‬
‫امن است‪.‬‬
‫‪t stage 1 = t op−CB + t CBF−reset + t SM1‬‬ ‫(‪)13-2‬‬
‫تنظيم زماني مرحله دوم حفاظت ‪ CBF‬با استفاده از رابطه (‪ )14-2‬بدست ميآيد‪ .‬در اين رابطه‪،‬‬
‫𝑡𝑖𝑛𝑖‪ 𝑡𝐵𝐹−𝑡𝑟𝑖𝑝−‬بيانگر زمان مورد نياز براي اعمال سيگنال تريپ ‪ CBF‬به کليد قدرت‪ 𝑡𝑜𝑝−𝐶𝐵 ،‬بيانگر زمان‬
‫عملکرد کليد قدرت‪ 𝑡𝐶𝐵𝐹−𝑟𝑒𝑠𝑒𝑡 ،‬بيانگر زمان ريست شدن رله ‪ CBF‬و ‪ 𝑡𝑆𝑀2‬بيانگر يک حاشيه امن است‪.‬‬
‫‪t stage 2 = t stage 1 + t BF−trip−init + t op−CB + t CBF−reset + t SM2‬‬ ‫(‪)14-2‬‬
‫در سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت‪ ،‬تنظيم زماني مطلوب براي مراحل اول و دوم رله ‪ CBF‬به ترتيب ‪ 80‬و ‪175‬‬
‫ميليثانيه است‪ .‬در سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت‪ ،‬در صورتي که رله ‪ CBF‬الکترومکانيکي است اين زمانها به‬
‫ترتيب ‪ 120‬و ‪ 240‬ميليثانيه ميباشد و در غير اينصورت زمانهاي مطلوب ‪ 100‬و ‪ 200‬ميليثانيه است‪ .‬در‬
‫‪64‬‬
‫صورتي که رله داراي ورودي سيگنال ‪ CB Faulty‬است‪ ،‬توصيه ميگردد وايرينگ مربوطه انجام شده و تحت‬
‫اين شرايط‪ ،‬با تاخير ‪ 100‬ميليثانيه کليدهاي باالدست تريپ داده شوند‪.‬‬
‫تنظيم جرياني رله ‪ CBF‬بايد کوچکتر از تنظيم جرياني حساسترين واحد حفاظتي فعال کننده ‪ CBF‬باشد‪.‬‬
‫لذا‪ ،‬تنظيم مطلوب براي آستانه جريان عملکرد رله ‪ CBF‬در سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت معادل ‪ 240‬آمپر و در‬
‫سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت معادل ‪ 160‬آمپر براي خطوط ميباشد‪ .‬در مورد ترانسفورماتورها با توجه به تنظيم‬
‫جرياني رله اتصال زمين‪ ،‬تنظيم مناسب بايد انجام شود‪.‬‬
‫در صورتي که خط فاقد رله وصل مجدد بوده يا وصل مجدد تکفاز غيرفعال باشد‪ ،‬زمان مطلوب براي‬
‫عملکرد حفاظت ‪ 0/2 ،PD‬ثانيه است‪ .‬رله وصل مجدد تکفاز بايد حفاظت ‪ PD‬را بالک نمايد‪ .‬در غير‬
‫اينصورت‪ ،‬تنظيم تأخير زماني حفاظت ‪ PD‬بايد ‪ 0/3‬ثانيه بيشتر از زمان ‪ Dead Time‬رله وصل مجدد باشد‪.‬‬
‫زمان عملکرد رله ‪ SHZ‬بايد حداقل به اندازه زمان ‪ Reset‬شدن اين رله با در نظر گرفتن يک حاشيه زماني‬
‫مناسب لحاظ شود‪ .‬اين زمان بايد حداقل ‪ 100‬ميليثانيه کمتر از زمان تنظيمي براي مرحله دوم ‪ CBF‬در نظر‬
‫گرفته شود‪ .‬زمان مطلوب براي ‪ SHZ‬حدود ‪ 50‬ميليثانيه براي سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت و ‪ 100‬ميليثانيه‬
‫براي سطح ولتاژ ‪ 230‬کيلوولت است‪.‬‬
‫‪65‬‬
‫‪ 4-2‬حفاظت ترانسفورماتور قدرت‬
‫حداقل حفاظتهاي مورد نياز براي ترانسفورماتور قدرت در جدول ‪ 10-2‬ارائه شدهاند‪.‬‬
‫جدول ‪ 10-2‬حفاظتهاي مورد نياز براي ترانسفورماتور قدرت‬
‫‪ -1‬رله ديفرانسيل (‪)87‬‬

‫‪ -2‬رلههاي خطاي اتصال زمين با زون محدود (‪ )1REF‬سمت اوليه و ثانويه (در هر سمت‬
‫که نوترال زمين شده باشد‪).‬‬
‫حفاظت اصلي‬
‫‪ -3‬رله ولتاژ صفر (‪)27‬‬
‫‪ -4‬رله اضافه ولتاژ (‪)59‬‬
‫‪ -5‬رله اضافه شار (‪)24‬‬
‫‪ -1‬رلههاي اضافه جريان (‪ )50/51‬سمت اوليه و ثانويه‬

‫‪ -2‬رله اضافه جريان نوترال (‪)51N‬‬ ‫حفاظت‬
‫‪ -3‬رله اضافه جريان (‪ )50N/51N‬ترانسفورماتور زمين (در صورت وجود)‬ ‫پشتيبان‬
‫‪ -4‬رله اضافه بار‬
‫رله اضافه جريان (‪ )50/51‬سيمپيچ سوم‬ ‫‪-1‬‬

‫رله اضافه جريان (‪ )50N/51N‬ترانسفورماتور زمين‬ ‫‪-2‬‬
‫حفاظت ‪ REF‬در صورت وجود راکتور يا فيدرهاي توزيع فشار متوسط در سمت‬ ‫‪-3‬‬ ‫حفاظت‬
‫سيمپيچ سوم‬ ‫سيمپيچ سوم‬
‫حفاظت اضافه جريان ‪ High set/Low set‬در صورت وجود ‪ CT‬داخلي روي ساق‬ ‫‪-4‬‬
‫سيمپيچ مثلث‬
‫‪ -1‬رله بوخهلتس‬
‫رله دماي سيمپيچ و دماي روغن‬ ‫‪-2‬‬
‫شير اطمينان فشار‬ ‫‪-3‬‬ ‫حفاظتهاي‬
‫حفاظت تپچنجر‬ ‫‪-4‬‬ ‫مکانيکي‬
‫شير يکطرفه‬ ‫‪-5‬‬
‫آالرم سطح روغن ترانسفورماتور و آالرم سطح روغن تپچنجر‬ ‫‪-6‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Restricted Earth Fault‬‬
‫‪66‬‬
‫‪ 2-4-2‬الزامات حفاظت ترانسفورماتور‬
‫به منظور افزايش قابليت اطمينان سيستم حفاظتي‪ ،‬براي حفاظت ديفرانسيل و ‪ REF‬ترانسفورماتور بايد از رله‬
‫هاي جداگانه استفاده شود‪ .‬به عبارتي‪ ،‬حفاظتهاي ‪ REF‬و ديفرانسيل توابع يک رله واحد نباشند‪ .‬از منظر‬
‫اقتصادي توصيه ميشود براي حفاظت ‪ REF‬از رله ديفرانسيل امپدانس باال استفاده شود‪ .‬الزم به ذکر است که‬
‫حفاظت ‪ REF‬سمت ‪ HV‬و‪ LV‬ميتوانند در يک رله مجتمع باشند‪ .‬در ضمن استفاده از دو رله ديفرانسيل‬
‫مجزا براي ترانسفورماتور و فعال نمودن واحدهاي‪ REF‬و اضافه جريان نيز در رلههاي مذکور به استثناي‬
‫پستهاي با آرايش ‪ 1/5‬کليدي بالمانع است‪.‬‬
‫تبصره‪ -‬در شينهبندي ‪ 1/5‬کليدي‪ ،‬استفاده از طرح دو رله ديفرانسيل مجزا براي ترانسفورماتور و فعال نمودن‬
‫حفاظت ‪ REF‬در هر دو رله فقط در صورتي مجاز است که هريک از رلههاي ديفرانسيل داراي وروديهاي‬
‫کافي براي متصل نمودن ‪ CT‬ها بوده و نيازي به جمع نمودن جريان ‪CT‬هاي ‪ Bay‬در خارج از رله نباشد‪ .‬در‬
‫ضمن‪ ،‬براي اين آرايش فقط در صورتي ميتوان به جاي استفاده از رله اضافه جريان مستقل از فعال نمودن‬
‫حفاظت اضافه جريان در هر دو رله ديفرانسيل استفاده نمود که امکان جمع نمودن جريان ‪ CT‬هاي ‪ Bay‬به‬
‫صورت نرمافزاري در داخل رله مقدور بوده و بتوان حفاظت اضافه جريان سمت ‪ Bay‬را براي مجموع‬
‫جريانهاي مذکور تعريف نمود‪.‬‬
‫با توجه به امکان تريپ ناخواسته حفاظت ديفرانسيل و ‪ REF‬ترانسفورماتور در شرايط باز شدن ثانويه ‪،CT‬‬
‫ضروري است در اين رلهها‪ ،‬واحد ‪ CTS‬فعال گرديده و عالوه بر بالک نمودن تريپ رله‪ ،‬يک سيگنال آالرم را‬
‫براي آگاه نمودن اپراتور فعال نمايد‪.‬‬
‫ورودي رله اضافه جريان نوترال (‪ )51N‬بايد از ترانسفورماتور جريان نوترال گرفته شود‪ .‬اين مهم به منظور‬
‫پرهيز از عملکرد نامطلوب رله اضافه جريان نوترال در موقع بروز خطاهايي است که ممکن است سبب اشباع‬
‫‪ CT‬فازهاي ترانسفورماتور گردند‪.‬‬
‫تمامي رلههاي اضافه جريان از جمله رلههاي اضافه جريان نوترال و رله اضافه جريان سيمپيچ سوم بايد مجهز‬
‫به فيلتر هارمونيک دوم باشند‪.‬‬
‫‪67‬‬
‫در صورتي که ترانسفورماتور‪ ،‬فاقد کليد قدرت باشد و مستقيماً به خط انتقال متصل شده باشد‪ ،‬ضروري است‬
‫فرمان رله حفاظت ترانسفورماتور‪ ،‬کليدهاي هر دو طرف خط انتقال را تريپ دهد‪ .‬اين فرمان به صورت تريپ‬
‫مستقيم است و از طريق سيستم تلهپروتکشن به سمت ديگر خط انتقال ارسال ميگردد‪.‬‬
‫در پستهاي با آرايش ‪ 1/5‬کليدي‪ ،‬چنانچه نسبت جريان نامي‪CT‬هاي ‪ Bay‬به جريان نامي ترانسفورماتور در‬
‫محدوده توصيه شده توسط سازنده باشد و در عين حال‪ ،‬فاصله کابل (يا خط هوايي) واسط ميان‬
‫ترانسفورماتور تا ‪ Bay‬کمتر از ‪ 100‬متر باشد‪ ،‬ميتوان از ‪CT‬هاي ‪ Bay‬براي ورودي رله ديفرانسيل استفاده‬
‫نمود و حفاظت از کابل (يا خط هوايي) واسط را نيز توسط اين رله پوشش داد‪ .‬براي اين منظور ضروري‬
‫است رله ديفرانسيل ترانسفورماتور حداقل داراي سه ورودي باشد و هريک از ترانسفورماتورهاي جريان به يک‬
‫ورودي مستقل رله وصل گردد‪ .‬در غير اينصورت‪ ،‬براي حفاظت ديفرانسيل ترانسفورماتور بايد از ‪CT‬هاي‬
‫بوشينگي استفاده شود و ‪CT‬هاي بوشينگي حداقل داراي دو هسته حفاظتي باشد که يکي بر اساس ظرفيت‬
‫نامي ترانسفورماتور و ديگري متناظر با نسبت تبديل‪CT‬هاي ‪ Bay‬باشند‪ .‬الزم به ذکر است که نامناسب بودن‬
‫نسبت جريانهاي مذکور را نبايد از طريق کاهش تپ ‪ CT‬رفع نمود‪ .‬زيرا اين روش عالوه بر محدود نمودن‬
‫ظرفيت انتقال توان ‪ ،Bay‬باعث کاهش ولتاژ نقطه زانويي ‪ CT‬گرديده و ميتواند باعث عملکرد کاذب رله به‬
‫دليل اشباع ‪ CT‬حين خطاي اتصال کوتاه خارجي گردد‪.‬‬
‫در پستهاي با آرايش ‪ 1/5‬کليدي چنانچه با رعايت نسبت جريان نامي‪ CT‬هاي ‪ Bay‬به جريان نامي‬
‫ترانسفورماتور‪ ،‬براي رله ‪ REF‬امپدانس کم )‪ (Low Impedance‬از ‪CT‬هاي ‪ Bay‬استفاده شود‪ ،‬الزم است هريک‬
‫از ‪ CT‬هاي ‪ Bay‬به طور جداگانه به ورودي رله متصل شده و از جمع کردن جريانها در بيرون رله اجتناب گردد‪.‬‬
‫در صورت استفاده از ‪CT‬هاي بوشينگي ترانسفورماتور براي حفاظت ديفرانسيل‪ ،‬فاصله طولي بين ‪CT‬هاي‬
‫‪ Bay‬تا ‪CT‬هاي بوشينگي بايد توسط يک رله ديفرانسيل مستقل (امپدانس باال‪ ،‬امپدانس پايين يا ديفرانسيل‬
‫طولي) صورت پذيرد‪ .‬الزم به ذکر است که استفاده از رله ديفرانسيل امپدانس باال براي اين منظور‪ ،‬تنها در‬
‫صورتي امکانپذير است که مشخصات ‪CT‬هاي ‪ Bay‬و ‪CT‬هاي بوشينگي مشابه باشند‪ .‬در صورت بکارگيري‬
‫رله ديفرانسيل امپدانس باال‪ ،‬بايد يک واحد حفاظتي مستقل براي حفاظت هر يک از فازها استفاده شود‪ .‬الزم‬
‫به ذکر است که اين واحدهاي حفاظتي ميتوانند در يک رله وجود داشته باشند‪.‬‬
‫‪68‬‬
‫با توجه به آنکه جريان دائمي قابل تحمل ترانسفورماتور زمين (يا کمکي‪ -‬زمين) بسيار کمتر از جريان قابل‬
‫تحمل کوتاهمدت آن ميباشد‪ ،‬جهت حفاظت ترانسفورماتور زمين (يا کمکي‪ -‬زمين) در مقابل جريانهاي‬
‫دائمي توالي صفر بايد يک واحد حفاظت در برابر اتصال زمين با مشخصه زمان ثابت در نقطه نوترال‬
‫ترانسفورماتور زمين (يا کمکي‪ -‬زمين) نصب شود‪ .‬تنظيم جرياني اين واحد بايد برابر با ‪ 5‬درصد جريان‬
‫تحمل کوتاه مدت ترانسفورماتور زمين (يا کمکي‪ -‬زمين) و تنظيم زماني آن حدود ‪ 60‬ثانيه انجام شود‪ .‬در‬
‫صورتي که ترانسفورماتور زمين (يا کمکي‪ -‬زمين) در سمت سيمپيچ سوم ترانسفورماتور قدرت نصب شده‬
‫باشد‪ ،‬فرمان قطع اين حفاظت بايد به کليدهاي هر دو سمت اوليه و ثانويه ترانسفورماتور قدرت ارسال شود‪.‬‬
‫سيستم حفاظت ترانسفورماتورهاي قدرت بايد مجهز به ثبات خطا باشند‪.‬‬
‫نشاندهنده سطح روغن ترانسفورماتور بايد داراي آالرم باشد‪.‬‬
‫حفاظتهاي مکانيکي ترانسفورماتور بايد بدون واسطه ساير رلههاي حفاظتي‪ ،‬مستقيماً به تريپ کويل کليد‬
‫فرمان دهد‪ .‬به عبارتي‪ ،‬استفاده از مداراتي که سيگنال تريپ حفاظتهاي مکانيکي به عنوان ورودي يک رله‬
‫واسط (به عنوان مثال رله ديفرانسيل ترانسفورماتور) در نظر گرفته شود و تريپ از طريق رله واسط به تريپ‬
‫کويل کليد اعمال گردد‪ ،‬مجاز نميباشد‪ .‬همچنين‪ ،‬ضروري است در مدار تريپ حفاظتهاي مکانيکي از سري‬
‫نمودن هر گونه تايمر يا کنتاکت که توسط رله ‪ TCS‬قابل نظارت نباشد‪ ،‬پرهيز گردد‪.‬‬
‫صدور فرمان تريپ هر يک از حفاظتهاي مکانيکي ترانسفورماتور به هر دو تريپ کويل کليد مشروط بر‬
‫آنکه تريپ حفاظتهاي مکانيکي‪ ،‬همزمان حفاظت ‪ CBF‬کنتاکتي کليد قدرت ترانسفورماتور را فعال کند‪،‬‬
‫الزامي نيست‪ .‬زيرا در صورت باز نشدن کليد‪ ،‬هر دو تريپ کويل آن توسط مرحله اول حفاظت ‪ CBF‬فرمان‬
‫داده خواهد شد‪ .‬بديهي است در صورت عدم وجود ‪ CBF‬کنتاکتي‪ ،‬صدور فرمان حفاظتهاي مکانيکي به هر‬
‫دو تريپ کويل الزامي ميباشد‪.‬‬
‫به منظور افزايش قابليت اطمينان طرح حفاظتي ترانسفورماتور‪ ،‬عالوه بر وجود حفاظت ‪ CBF‬کنتاکتي براي‬
‫‪ Retrip‬به هر دو تريپ کويل‪ ،‬توصيه ميشود که تريپ حفاظتهاي مکانيکي نظير بوخهلتس و شير اطمينان‬
‫فشار به گونهاي تقسيمبندي شوند که برخي به تريپ کويل اول و مابقي به تريپ کويل دوم کليد فرمان دهند‬
‫‪69‬‬
‫و از تجميع تريپ تمامي حفاظتهاي مکانيکي ترانسفورماتور براي صدور فرمان فقط به يک تريپ کويل‬
‫پرهيز گردد‪.‬‬
‫براي ترانسفورماتورهاي سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت با ظرفيت بيش از ‪ 150‬مگاولت آمپر‪ ،‬ترانسفورماتورهاي‬
‫مشکلدار يا داراي عمر زياد استفاده از دستگاه مانيتورينگ آنالين گاز‪ 1‬که داراي سيستم آالرم باشد‪ ،‬بنا به‬
‫تشخيص شرکت برق منطقهاي مربوطه ضروري است‪.‬‬
‫وجود شير يکطرفه در فاصله بين رله بوخهلتس و کنسرواتور ترانسفورماتورهاي قدرت و راکتورها ضروري‬
‫بوده بطوريکه در حوادث ناشي از صدمه ديدن بوشينگها‪ ،‬از جاري شدن روغن انباشته شده در کنسرواتور به‬
‫محل حريق جلوگيري گردد تا ضمن اطفاي سريعتر آتش‪ ،‬از گسترش حريق به متعلقات جانبي‬
‫ترانسفورماتور‪ ،‬راکتور و ساير تجهيزات پست جلوگيري شود‪.‬‬
‫‪ 3-4-2‬حفاظت سيمپيچ سوم‬
‫حفاظتهاي فيزيکي سيمپيچ سوم مطابق الزامات کميته تحقيقاتي سيمپيچ سوم انجام شود ]‪.[12‬‬
‫چنانچه سيمپيچ سوم ترانسفورماتور مورد استفاده قرار نميگيرد‪ ،‬نيازي به حفاظت الکتريکي بيروني براي اين‬
‫سيمپيچ نبوده و ضروري است حفاظتهاي فيزيکي مطابق بند (‪-3-4-2‬أ) انجام شود‪.‬‬
‫در صورت اتصال هرگونه تجهيز به سيمپيچ سوم‪ ،‬وجود ‪ CT‬خارجي و حفاظت اضافه جريان در سمت‬
‫سيمپيچ سوم ترانسفورماتور الزامي ميباشد‪ .‬در صورت وجود کليد در سمت ثالثيه‪ ،‬اگر رله اضافه جريان‬
‫مذکور داراي حفاظت ‪ CBF‬کنتاکتي باشد‪ ،‬توصيه ميشود که حفاظت ‪ CBF‬نيز در سمت سيمپيچ سوم فعال‬
‫اگر در سمت سيمپيچ سوم‪ ،‬فقط ترانسفورماتور زمين (يا کمکي‪ -‬زمين) وجود داشته باشد‪ ،‬وجود يک واحد‬
‫حفاظت جرياني ‪ 51N‬با مشخصه ‪ NI‬و با ورودي از ‪ CT‬نوترال ترانسفورماتور زمين کفايت نموده و نيازي به‬
‫نصب رله ‪ REF‬وجود ندارد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪OLGM: Online Gas Monitoring‬‬
‫‪70‬‬
‫در صورت وجود راکتور يا فيدرهاي توزيع فشار متوسط داراي کليد در سمت سيمپيچ سوم‪ ،‬چنانچه مطابق‬
‫شکل ‪ CT ،11-2‬فاز مربوط به حفاظت ‪ REF‬در نزديکي راکتور يا فيدرها نصب شده باشد‪ ،‬الزم است از رله‬
‫‪ REF‬براي حفاظت در مقابل خطاي اتصال زمين استفاده شود که محدوده پوشش آن‪ ،‬سيمپيچ سوم و‬
‫ترانسفورماتور زمين خواهد بود‪ .‬در عين حال‪ ،‬الزم است يک واحد جرياني ‪ 51N‬با ورودي از ‪ CT‬نوترال‬
‫ترانسفورماتور زمين به عنوان حفاظت پشتيبان در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫‪CB‬‬
‫‪REF‬‬
‫‪51N‬‬
‫شکل ‪ 11-2‬وجود راکتور داراي کليد در سمت سيمپيچ ثالثيه‬
‫چنانچه سيمپيچ سوم ترانسفورماتور قدرت براي تغذيه داخلي مورد استفاده قرار گيرد‪ ،‬ضروري است آرايش‬
‫ترانسفورماتور کمکي‪ -‬زمين تغذيه داخلي در سمت سيمپيچ سوم به صورت زيگزاگ باشد و نقطه نوترال هر‬
‫دو سمت آن به طور مؤثر زمين شود )‪ .(ZNyn‬الزم به توضيح است که به منظور جلوگيري از بروز اضافه‬
‫ولتاژهاي ناشي از فرورزونانس و همچنين پوشش خطاهاي تکفاز به زمين‪ ،‬ترانسفورماتور زيگزاگ بايد‬
‫همواره در مدار باشد‪ .‬لذا‪ ،‬در مسير اتصال ترانسفورماتور زيگزاگ به بوشينگهاي سيمپيچ سوم ترانسفورماتور‬
‫قدرت نبايد از کليد يا سکسيونر استفاده شود‪.‬‬
‫در صورتي که سيمپيچ سوم فاقد کليد قدرت باشد‪ ،‬تنها بايد جريانهاي دو سيمپيچ اوليه و ثانويه در حفاظت‬
‫ديفرانسيل لحاظ گردند‪ .‬به اين ترتيب‪ ،‬وقوع خطاي اتصال کوتاه در تجهيز متصل شده به سيمپيچ سوم نيز‬
‫‪71‬‬
‫تشخيص داده خواهد شد و با عمل نمودن رله ديفرانسيل‪ ،‬خطا پاکسازي ميگردد‪ .‬براي استفاده از اين طرح‪،‬‬
‫بار سيمپيچ سوم بايد کمتر از ‪ 10‬درصد ظرفيت نامي ترانسفورماتور باشد‪.‬‬
‫در صورت وجود راکتور در سمت سيمپيچ سوم ضروري است راکتور داراي کليد باشد‪ .‬همچنين‪ ،‬در صورتي‬
‫که بار ترانسفورماتور کمکي بيش از ‪ 10‬درصد ظرفيت ترانسفورماتور اصلي باشد‪ ،‬استفاده از کليد در مسير بار‬
‫ضروري است‪ .‬در هر صورت‪ ،‬طراحي مدارات بايد به نحوي باشد که ترانسفورماتور زمين بدون کليد به‬
‫سيمپيچ سوم متصل بوده و همواره در مدار باشد‪.‬‬
‫‪ 4-4-2‬تنظيمات رلههاي حفاظتي ترانسفورماتور‬
‫‪ 1-4-4-2‬تنظيمات رله ديفرانسيل امپدانس پايين‬
‫مشخصه يک رله ديفرانسيل امپدانس پايين ترانسفورماتور به عنوان نمونه در شکل ‪ 12-2‬ترسيم شده است‪ .‬در‬
‫اين شکل‪ Idk ،‬بيانگر حداقل جريان ديفرانسيلي عملکرد رله و ‪ 𝑚1‬و ‪ 𝑚2‬بيانگر شيب خطوط مشخصه رله‬
‫ميباشند‪.‬‬
‫شکل ‪ 12-2‬مشخصه يک رله ديفرانسيل امپدانس پايين ترانسفورماتور‬
‫مقدار ‪ Idk‬بر اساس حداکثر خطاي جريان ديفرانسيل تحت شرايط عادي با در نظر گرفتن يک حاشيه اطمينان‬
‫‪72‬‬
‫مناسب تعيين مي شود‪ .‬اين خطا شامل خطاي نسبت تبديل ترانسفورماتور جريان‪ ،‬خطاي ترانسفورماتور‬
‫جريان‪ ،‬خطاي رله و خطاي ناشي از تپچنجر است‪ .‬مقدار مطلوب براي حاشيه اطمينان حدود ‪ 5‬درصد‬
‫جريان نامي ترانسفورماتور است‪.‬‬
‫پارامتر ‪ 𝑚1‬شيب مشخصه رله را در جريانهاي کم تعيين ميکند‪.‬‬
‫پارامتر ‪ 𝑚2‬شيب مشخصه رله را در جريانهاي زياد تعيين ميکند‪ .‬با انتخاب مناسب ‪ 𝑚2‬ميتوان از عملکرد‬
‫نادرست رله ديفرانسيل در مواقع اشباع ‪ CT‬در جريانهاي زياد ممانعت نمود‪.‬‬
‫پارامتر 𝑝𝑘 نقطه تقاطع خطوط با شيبهاي ‪ 𝑚1‬و ‪ 𝑚2‬را تعيين ميکند‪.‬‬
‫واحد ‪ Cross Blocking‬رله ديفرانسيل ترانسفورماتور با زمان مطلوب ‪ 10‬الي ‪ 15‬سيکل (در صورت قابل‬
‫تنظيم بودن) فعال گردد‪ .‬الزم به ذکر است که در صورت عدم وجود رله ‪ REF‬در هر دو سمت اوليه و ثانويه‬
‫ترانسفورماتورهاي قدرت‪ ،‬فعال نمودن واحد ‪ Cross Blocking‬ميتواند سبب تاخير در عملکرد رله و به تبع‬
‫آن‪ ،‬آسيب به ترانسفورماتور در مواقع بروز خطاهاي داخلي گردد‪ .‬طبق جدول ‪ 10-2‬نصب رله ‪ REF‬در هر‬
‫دو سمت ترانسفورماتور الزامي است‪ .‬در پستهاي قديمي چنانچه نصب رله ‪ REF‬در کوتاه مدت مقدور‬
‫نباشد‪ ،‬الزم است زمان ‪ Cross Blocking‬به ‪ 3‬تا ‪ 5‬سيکل محدود گردد‪.‬‬
‫تنظيم مطلوب براي هارمونيک دوم که به منظور جلوگيري از تريپ اشتباه رله در مقابل جريانهاي هجومي‬
‫مورد استفاده قرار ميگيرد‪ 15 ،‬درصد مؤلفه فرکانس اصلي ميباشد‪ .‬حداکثر جريان هجومي ترانسفورماتور به‬
‫اندازه حداکثر جريان خطاي اتصال کوتاه خارجي و با شرط حداقل شش برابر جريان نامي ترانسفورماتور‬
‫لحاظ گردد‪.‬‬
‫تنظيم مطلوب براي هارمونيک پنجم که به منظور جلوگيري از تريپ اشتباه رله در مواقع اضافه شار مورد‬
‫استفاده قرار ميگيرد‪ 25 ،‬الي ‪ 30‬درصد ميباشد‪.‬‬
‫‪73‬‬
‫‪ 2-4-4-2‬تنظيمات رلههاي اضافه جريان ترانسفورماتورهاي غير نيروگاهي‬
‫مقدار مطلوب براي زمان عملکرد رله اضافه جريان فاز (‪ )51‬به ازاي حداکثر جريان خطاي اتصال کوتاه‬
‫عبوري ) ‪ 1/2 ،(Ithrough−fault‬ثانيه با منحني عملکرد زمان معکوس استاندارد و آستانه عملکرد اين رله در‬
‫سمت فاقد تپ‪ 1/2 ،‬برابر جريان نامي ترانسفورماتور است‪ ،‬به استثناي اتوترانسفورماتورهاي کوپالژ بين دو‬
‫شبکه انتقال که زمان عملکرد آنها ‪ 1/5‬ثانيه در هر دو سمت و اتوترانسفورماتورهاي بين شبکه انتقال و فوق‬
‫توزيع که زمان عملکرد آنها ‪ 1/5‬ثانيه در سمت انتقال است‪ .‬در سمت سيمپيچ داراي تپ‪ ،‬تنظيم مطلوب براي‬
‫آستانه عملکرد رله اضافه جريان‪ 1/25 ،‬برابر جريان نامي ترانسفورماتور است‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬در مورد ترانسفورماتورهايي که به دليل ضرورت شبکه داراي حفاظت ويژه جرياني با رله اضافه بار‬
‫هستند‪ ،‬تنظيمات رله اضافه جريان به صورت استثنا مطابق بخش (‪ )3-7-2‬ميباشد‪.‬‬
‫در ترانسفورماتورهاي با سطح ولتاژ سيمپيچ ثانويه ‪ 63‬کيلوولت (‪ 400/63‬و ‪ 230/63‬کيلوولت) که در آن‬
‫ترانسفورماتور تغذيه داخلي به سمت ‪ 63‬کيلوولت متصل شده باشد‪ ،‬به منظور هماهنگي بين رلههاي سمت‬
‫اوليه و ثانويه‪ ،‬زمان مطلوب براي عملکرد رله ‪ 51‬به ازاي حداکثر جريان خطاي اتصال کوتاه خارجي‪ ،‬براي‬
‫سمت ‪ 63‬کيلوولت يک ثانيه و براي سمت اوليه (‪ 400‬يا ‪ 230‬کيلوولت) ‪ 1/2‬ثانيه است‪ .‬ساير تنظيمات مشابه‬
‫تنظيمات بند قبل است‪.‬‬
‫در پستهايي که در هر دو سمت ترانسفورماتور‪ ،‬منبع تغذيه وجود دارد (‪ 400/132‬و ‪ 230/132‬کيلوولت) و‬
‫در اين پستها سطح ولتاژ ‪ 132‬کيلوولت به صورت شبکه انتقال مورد استفاده قرار گرفته‪ ،‬اعم از اينکه‬
‫ترانسفورماتور دو يا سه سيمپيچه باشد‪ ،‬زمان عملکرد رلههاي ‪ O/C‬در هر دو سمت برابر ‪ 1/2‬ثانيه ميباشد‪.‬‬
‫مقدار مطلوب براي آستانه عملکرد رله اضافه جريان فاز با مشخصه زمان ثابت (‪ 1/2 ،)50‬برابر حداکثر جريان‬
‫خطاي اتصال کوتاه عبوري و زمان آن ‪ 50‬ميليثانيه است‪ .‬در رلههاي قديمي که بر مبناي ‪ True rms‬عمل‬
‫ميکنند‪ ،‬تنظيم مطلوب ‪ 1/3‬برابر جريان خطاي اتصال کوتاه عبوري است‪.‬‬
‫مقدار مطلوب براي زمان عملکرد رله اضافه جريان نوترال (‪ )51N‬به ازاي حداکثر جريان خطاي اتصال کوتاه‬
‫خارجي‪ 1/2 ،‬ثانيه با منحني عملکرد زمان معکوس استاندارد و آستانه عملکرد اين رله ‪ 20‬درصد جريان نامي‬
‫‪74‬‬
‫ترانسفورماتور است‪ .‬به استثناي اتوترانسفورماتورهاي کوپالژ بين دو شبکه انتقال يا بين شبکه انتقال و فوق‬
‫توزيع که به منظور هماهنگي با رله ‪ DEF‬خط انتقال‪ ،‬زمان مطلوب ‪ 1/5‬ثانيه است‪ .‬در ضمن‪ ،‬تنظيم آستانه‬
‫عملکرد در اتوترانسفورماتور بر اساس جريان نامي سمت ثانويه تعيين ميگردد‪.‬‬
‫در صورت وجود ترانسفورماتور زمين‪ ،‬زمان مطلوب براي عملکرد رله اضافه جريان نوترال اين ترانسفورماتور‬
‫تحت حداکثر جريان نوترال‪ 1/5 ،‬ثانيه است‪ .‬در صورتي که در سمت سيمپيچ سوم ترانسفورماتور‪ ،‬فيدر يا‬
‫راکتور وجود نداشته باشد‪ ،‬به طوري که نيازي به هماهنگي رله اضافه جريان نوترال نباشد‪ ،‬ميتوان مقدار‬
‫‪ TMS‬را ‪ 0/1‬با آستانه عملکرد ‪ 20‬درصد حداکثر جريان نوترال ترانسفورماتور زمين قرار داد و واحد آني‬
‫)‪ (50N‬را نيز روي ‪ 50‬درصد حداکثر جريان نوترال با زمان ‪ 50‬ميليثانيه تنظيم نمود‪.‬‬
‫در ترانسفورماتورهاي انتقال به توزيع (‪ 230/33‬کيلوولت)‪ ،‬به منظور جلوگيري از خروج اشتباه ترانسفورماتور‬
‫حين خطاهاي اتصال کوتاه بر روي فيدرهاي توزيع‪ ،‬ضروري است رله ‪ 50N/51N‬سمت ثانويه که از‬
‫‪CT‬هاي فاز تغذيه ميشود‪ ،‬فرمان قطع خود را فقط به کليد سمت ثانويه ارسال نمايد‪ .‬اما رله اضافه جريان‬
‫متصل به ‪ CT‬نوترال ترانسفورماتور يا ‪ CT‬نوترال ترانسفورماتور زمين سيمپيچ مثلث‪ ،‬مستقل از رله‬
‫‪ 50N/51N‬مذکور بوده و عالوه بر کليد سمت ثانويه‪ ،‬بايد کليد سمت اوليه را نيز تريپ دهد‪ .‬تنظيم مطلوب‬
‫رله اضافه جريان نوترال‪ 20 ،‬درصد جريان نامي ترانسفورماتور با زمان يک ثانيه به ازاي جريان خطاي عبوري‬
‫و منحني ‪ NI‬است‪ .‬همچنين‪ ،‬تنظيم مطلوب براي رله ‪ 51N‬که از ‪ CT‬هاي فاز سمت ثانويه تغذيه ميشود‪20 ،‬‬
‫درصد جريان نامي ترانسفورماتور با زمان کوچکتر از ‪ 0/6‬ثانيه به ازاي جريان خطاي عبوري و منحني ‪ NI‬در‬
‫هماهنگي با رله فيدرهاي توزيع ميباشد‪ .‬به اين ترتيب‪ ،‬به ازاي خطاهاي پاييندست ثانويه ترانسفورماتور‪،‬‬
‫بايد فقط کليد سمت ثانويه تريپ داده شود و ترانسفورماتور از مدار خارج نگردد‪.‬‬
‫‪ 3-4-4-2‬تنظيم حفاظت جرياني ‪ High-set‬و ‪ Low-set‬سيم پيچ سوم‬
‫نظر به اينکه سيمپيچ سوم ترانسفورماتورهاي قدرت غالباً در مقايسه با ساير سيمپيچها ضعيفتر بوده و‬
‫ترانسفورماتور از اين ناحيه به شدت آسيبپذير است‪ ،‬معموالً جريان گردشي در اين سيمپيچ که داراي آرايش مثلث‬
‫بوده و توسط ‪ CT‬هاي بيروني در دسترس نيست‪ ،‬با نصب يک يا سه ‪ CT‬بر روي ساقهاي سيمپيچ سوم اندازهگيري‬
‫‪75‬‬
‫شده و جهت حفاظت جرياني استفاده ميشود‪ .‬تنظيمات حفاظت جرياني سيمپيچ سوم بايد به نحوي باشد که سه‬
‫شرط ذيل برآورده شود‪:‬‬
‫‪ -1‬زمان عملکرد رله به ازاي جريان گردشي در سيمپيچ سوم حين وقوع خطاي فاز به زمين در شبکه قدرت‬
‫بايد بيش از زمان عملکرد رلههاي شبکه و کمتر از زمان قابل تحمل ترانسفورماتور باشد‪ .‬براي اين منظور‪،‬‬
‫زمان عملکرد حفاظت جرياني سيمپيچ سوم معموالً حدود ‪ 1/5‬تا ‪ 2‬ثانيه انتخاب ميشود‪.‬‬
‫‪ -2‬در برابر جريانهاي گردشي طوالني مدت و با مقدار کم از سيمپيچ سوم حفاظت نمايد‪.‬‬
‫‪ -3‬هنگام برقدار نمودن ترانسفورماتور‪ ،‬در برابر مولفه توالي صفر جريان هجومي ترانسفورماتور عملکرد‬
‫نداشته باشند‪.‬‬
‫براي دستيابي به اهداف فوق‪ ،‬به طور معمول از دو فانکشن اضافه جريان جداگانه استفاده ميشود که يکي‬
‫داراي تنظيم آستانه عملکرد باال با مشخصه ‪ Normal Inverse‬بوده و اصطالحاً حفاظت جرياني ‪ High-set‬ناميده‬
‫ميشود و ديگري با هدف حفاظت از سيمپيچ سوم در برابر جريانهاي گردشي دائمي (هارمونيک سوم جريان‪،‬‬
‫مضارب آن يا جريان توالي صفر)‪ ،‬داراي تنظيم آستانه عملکرد پايين با مشخصه ‪ Long-time Inverse‬بوده و‬
‫اصطالحاً حفاظت جرياني ‪ Low-set‬ناميده ميشود‪ .‬تنظيمات تقريبي براي اين دو حفاظت به شرح ذيل است‪ .‬نحوه‬
‫انجام محاسبات دقيق با جزئيات مربوطه‪ ،‬در پيوست ‪ 4‬آورده شده است‪.‬‬
‫در صورت عدم اتصال بار به سيمپيچ سوم و موازي بودن ترانسفورماتورهاي جريان روي سه ساق‪ ،‬تنظيم‬
‫مطلوب براي حفاظت ‪ High-set‬حدود ‪ 2/5‬تا ‪ 3/5‬برابر جريان نامي ساق سيمپيچ سوم با مشخصه ‪Normal‬‬
‫‪ Inverse‬است‪ TMS .‬اين رله بايد طوري تنظيم شود که زمان عملکرد آن به ازاي جريان گردشي در سيمپيچ‬
‫سوم حين خطاي فاز به زمين در شبکه‪ ،‬حدود ‪ 1/5‬تا ‪ 2‬ثانيه باشد‪.‬‬
‫در صورت اتصال بار به سيمپيچ سوم و موازي نبودن ترانسفورماتورهاي جريان روي سه ساق‪ ،‬تنظيم مطلوب‬
‫براي حفاظت ‪ High-set‬بيش از ‪ 120‬درصد جريان بار و حدود ‪ 1‬تا ‪ 1/5‬برابر جريان نامي ساق سيمپيچ سوم‬
‫با مشخصه ‪ Normal Inverse‬است‪ TMS .‬اين رله بايد طوري تنظيم شود که زمان عملکرد آن به ازاي جريان‬
‫گردشي در سيم پيچ سوم حين خطاي فاز به زمين در شبکه‪ ،‬حدود ‪ 1/5‬تا ‪ 2‬ثانيه باشد‪.‬‬
‫‪76‬‬
‫تنظيم مطلوب براي حفاظت ‪ Low-set‬در صورت موازي بودن ترانسفورماتورهاي جريان روي سه ساق‪،‬‬
‫حدود ‪ 1‬تا ‪ 1/5‬برابر جريان نامي ساق سيمپيچ سوم با مشخصه ‪ Long-time Inverse‬است‪ TMS .‬اين رله‬
‫بايد طوري تنظيم شود که زمان عملکرد آن به ازاي جريان گردشي در سيمپيچ سوم حين خطاي فاز به زمين‬
‫در شبکه‪ ،‬حدود ‪ 1/5‬تا ‪ 2‬ثانيه باشد‪.‬‬
‫‪ 4-4-4-2‬تنظيمات رله ‪ REF‬امپدانس پايين‬
‫در صورت استفاده از رله ‪ REF‬امپدانس پايين‪ ،‬مقدار مطلوب براي باياس (آستانه عملکرد) اين رله حدود ‪15‬‬
‫درصد جريان نامي ترانسفورماتور با زمان آني است‪ .‬شيب مشخصه رله بر اساس پيشنهاد سازنده و با توجه به‬
‫نحوه محاسبه باياس رله تعيين ميگردد‪.‬‬
‫‪ 5-4-4-2‬تنظيمات رله ‪ REF‬امپدانس باال‬
‫تنظيم رله ‪ REF‬امپدانس باالي جرياني با استفاده از رابطه (‪ )15-2‬صورت ميپذيرد‪ .‬به منظور ممانعت از‬
‫عملکرد نادرست رله به دليل اشباع ‪ CT‬در موقع خطاهاي خارجي‪ ،‬حداقل ولتاژ پايدار کننده رله توسط رابطه‬
‫(‪ )16-2‬بدست ميآيد‪ .‬نقطه زانويي مشخصه مغناطيسکنندگي ترانسفورماتور جريان بايد حداقل دو برابر‬
‫ولتاژ پايدار کننده باشد‪ .‬مقدار مقاومت سري شونده با رله توسط رابطه (‪ )17-2‬بدست ميآيد‪ .‬در اين روابط‪،‬‬
‫‪ In‬جريان نامي ترانسفورماتور‪ Ithrough−fault ،‬حداکثر جريان خطاي اتصال کوتاه خارجي‪ CTR ،‬نسبت‬
‫تبديل ‪ R CT ،CT‬مقاومت ‪ 2R wire ،CT‬مقاومت کل (مسير رفت و برگشت) سيم رابط بين ‪ CT‬و رله و ‪VA‬‬
‫بيانگر بردن مصرفي رله است‪.‬‬
‫𝑛𝐼 × ‪𝐼𝑆 = 10 ~15%‬‬ ‫(‪)15-2‬‬

‫𝑡𝑙𝑢𝑎𝑓‪1.2 × 𝐼𝑡ℎ𝑟𝑜𝑢𝑔ℎ−‬‬
‫≥ 𝑆𝑉‬ ‫) 𝑒𝑟𝑖𝑤𝑅‪× (𝑅𝐶𝑇 + 2‬‬ ‫(‪)16-2‬‬
‫𝑅𝑇𝐶‬
‫𝐴𝑉 𝑆𝑉‬
‫𝑇𝑆𝑅‬ ‫‪= − 2‬‬ ‫(‪)17-2‬‬
‫𝑆𝐼‬ ‫𝑆𝐼‬
‫تنظيم رله ‪ REF‬امپدانس باالي ولتاژي با استفاده از رابطه (‪ )16-2‬صورت ميپذيرد‪ .‬جريان عبوري از رله )‪(Ir‬‬
‫به ازاي ولتاژ محاسبه شده ) 𝑆𝑉( توسط سازنده رله داده ميشود که معموالً در رلههاي جديد حدود ‪ 20‬ميلي‬
‫‪77‬‬
‫آمپر است‪ .‬به منظور افزايش امنيت عملکرد رله‪ ،‬حداقل جريان مطلوب براي عملکرد رله با استفاده از رابطه‬
‫(‪ )15-2‬تعيين ميگردد‪ .‬لذا‪ ،‬در صورتي که 𝑆𝐼 محاسبه شده بيش از 𝑟𝐼 گردد‪ ،‬الزم است با استفاده از يک‬
‫مقاومت موازي )‪ (RSH‬جريان عبوري از رله به 𝑟𝐼 محدود گردد‪ .‬جريان عبوري از مقاومت موازي با استفاده‬
‫از روابط (‪ )18-2‬و (‪ )19-2‬به شرح ذيل بدست ميآيد‪:‬‬
‫) 𝑇𝐶𝑚𝐼(∑ ‪𝐼𝑆𝐻 = 𝐼𝑆 − 𝐼𝑟 −‬‬ ‫(‪)18-2‬‬

‫𝑠𝑉‬
‫= 𝐻𝑆𝑅‬ ‫(‪)19-2‬‬
‫𝐻𝑆𝐼‬
‫‪ 6-4-4-2‬تنظيمات رله ولتاژي‬
‫تنظيم آستانه تريپ رله اضافه ولتاژ بسته به سطح ولتاژ محل نصب رله‪ ،‬در ولتاژهاي ‪ 230 ،400‬و ‪132‬‬
‫کيلوولت‪ 115 ،‬درصد ولتاژ نامي و در سطح ولتاژ ‪ 63‬و ‪ 20‬کيلوولت‪ 120 ،‬درصد ولتاژ نامي با تأخير زماني ‪5‬‬
‫ثانيه است‪ .‬در ضمن‪ ،‬در صورت وجود مرحله اضافي براي آالرم‪ ،‬تنظيم ‪ %110‬ولتاژ نامي و تنظيم زماني ‪5‬‬
‫ثانيه توصيه ميشود‪.‬‬
‫با توجه به اينکه نوترال به صورت مستقيم زمين شده است‪ ،‬رله اضافه ولتاژ ترانسفورماتور بايد بر اساس ولتاژ‬
‫فاز به زمين با منطق يک از سه عمل نمايد‪ ،‬به نحوي که چنانچه ولتاژ هريک از فازها به بيش از مقدار مجاز‬
‫افزايش يافت‪ ،‬در زمان تعيين شده تريپ دهد‪ .‬در غير اين صورت‪ ،‬اين رله بايستي بر اساس ولتاژ فاز به فاز با‬
‫منطق يک از سه عمل نمايد‪.‬‬
‫ضروري است رله ولتاژ صفر فقط در صورت فقدان ولتاژ هر سه فاز عمل نمايد و در برابر قطع ولتاژ يک يا‬
‫دو فاز پايدار باقي بماند‪ .‬لذا مطلوب است که اين رله بر اساس اندازهگيري ولتاژ مؤلفه مثبت تنظيم گردد‪ .‬در‬
‫صورتي که اندازهگيري مؤلفه مثبت ولتاژ در تنظيمات رله موجود نباشد‪ ،‬ميتوان شرط فوقالذکر را به صورت‬
‫کوچکتر بودن ولتاژ هر سه فاز از حد آستانه پيادهسازي نمود‪ .‬در صورتي که انتخاب منطق سه از سه امکان‪-‬‬
‫پذير نباشد‪ ،‬واحد ولتاژ صفر بايد بر اساس اندازهگيري ولتاژ فاز به فاز تنظيم شود‪.‬‬
‫‪78‬‬
‫‪ 7-4-4-2‬تنظيمات رله اضافه شار (‪)V/f‬‬
‫حفاظت اضافه شار بايد در سمت سيمپيچ فاقد تپچنجر (سمت ثانويه) قرار داشته باشد‪ .‬مقدار مطلوب براي‬
‫آستانه عملکرد آالرم رله اضافه شار (‪ 107 ،)V/f‬درصد با تأخير زماني ‪ 5‬ثانيه است‪ .‬در رلههايي که براي‬
‫آستانه عملکرد آالرم و تريپ فقط يک تنظيم وجود دارد و آالرم پس از مدتي به تريپ منجر ميشود‪ ،‬الزم‬
‫است آستانه عملکرد آالرم ‪ %110‬در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫در صورت استفاده از مشخصه زمان ثابت دو مرحلهاي تريپ در حفاظت اضافه شار‪ ،‬تنظيم مطلوب براي‬
‫تريپ مرحله اول‪ %110 ،‬با تأخير زماني ‪ 45‬ثانيه ميباشد‪ .‬تنظيم تريپ مرحله دوم‪ %120 ،‬با تأخير زماني ‪5‬‬
‫ثانيه است‪.‬‬
‫در صورت استفاده از مشخصه زمان معکوس به همراه مشخصههاي زمان ثابت در حفاظت اضافه شار‪ ،‬تنظيم‬
‫مطلوب براي مشخصه زمان ثابت مرحله دوم‪ %130 ،‬براي ارسال فرمان تريپ با تأخير زماني ‪ 5‬ثانيه ميباشد‪.‬‬
‫مقدار پيکآپ مشخصه معکوس برابر ‪ 110‬درصد و تنظيم ‪ TMS‬آن بايد به نحوي انتخاب شود که زمان‬
‫عملکرد آن به ازاي اضافه شار ‪ 120‬درصد برابر با ‪ 45‬ثانيه باشد‪.‬‬
‫‪79‬‬
‫‪ 5-2‬حفاظت راکتور شنت‬
‫حداقل حفاظتهاي مورد نياز براي راکتور شنت در جدول ‪ 11-2‬آورده شدهاند‪.‬‬
‫جدول ‪ 11-2‬حفاظتهاي مورد نياز براي راکتور‬
‫‪ -1‬رله ديفرانسيل (‪ )87‬يا رله خطاي اتصال زمين با زون محدود(‪)REF‬‬

‫‪ -2‬رله اضافه ولتاژ (‪( )59‬در صورت وجود کليد قدرت براي راکتور)‬ ‫حفاظت اصلي‬
‫‪ -3‬رله ولتاژ صفر (‪( )27‬در صورت وجود کليد قدرت براي راکتور)‬
‫‪ -1‬رلههاي اضافه جريان (‪)50/51‬‬

‫حفاظت پشتيبان محلي‬
‫‪ -2‬رله اضافه جريان نوترال (‪)50N/51N‬‬
‫‪ -1‬رله بوخهلتس‬
‫‪ -2‬رله دماي سيمپيچ‬
‫‪ -3‬رله دماي روغن‬ ‫حفاظتهاي مکانيکي‬
‫‪ -4‬شير اطمينان فشار‬
‫‪ -5‬شير يکطرفه‬
‫‪ 2-5-2‬الزامات حفاظت راکتور شنت‬
‫در صورتي که جريان دو سر سيمپيچ فازهاي راکتور توسط ‪ CT‬هاي بوشينگي يا خارجي در دسترس است‪،‬‬
‫استفاده از رله ديفرانسيل براي حفاظت راکتور پيشنهاد ميشود‪ ،‬در غير اين صورت بايد فقط از حفاظت ‪REF‬‬
‫استفاده شود‪.‬‬
‫براي حفاظت ‪ ،REF‬از منظر اقتصادي استفاده از رله ديفرانسيل امپدانس باال توصيه ميشود‪.‬‬
‫ورودي رله اضافه جريان نوترال (‪ )50N/51N‬بايد از ترانسفورماتور جريان نوترال گرفته شود‪ .‬اين مهم به‬
‫منظور پرهيز از عملکرد نامطلوب رله اضافه جريان نوترال در موقع بروز خطاهايي است که ممکن است سبب‬
‫اشباع ‪ CT‬فازهاي راکتور گردند‪.‬‬
‫‪80‬‬
‫رلههاي اضافه جريان نوترال بايد مجهز به فيلتر هارمونيک دوم باشند‪.‬‬
‫در صورتي که راکتور فاقد کليد قدرت باشد و مستقيماً به خط انتقال متصل شده باشد‪ ،‬ضروري است فرمان‬
‫رله حفاظت راکتور‪ ،‬کليدهاي هر دو طرف خط انتقال را تريپ دهد‪ .‬اين فرمان به صورت تريپ مستقيم‬
‫)‪ (DTT‬است و از طريق سيستم تلهپروتکشن براي سمت ديگر خط انتقال ارسال ميگردد‪ .‬مادامي که به هر‬
‫دليل‪ ،‬سيستم تلهپروتکشن خط انتقال غيرفعال است‪ ،‬ضروري است راکتور از طريق باز نمودن سکسيونر آن يا‬
‫خارج نمودن خط از مدار‪ ،‬بيبرق گردد‪.‬‬
‫در صورتي که راکتور فاقد کليد قدرت باشد و مستقيماً به خط انتقال متصل شده باشد‪ ،‬حفاظت راکتور در‬
‫مقابل اضافه ولتاژ‪ ،‬توسط رله اضافه ولتاژ خط صورت ميپذيرد‪.‬‬
‫‪ 3-5-2‬تنظيمات رلههاي حفاظت راکتور شنت‬
‫آستانه عملکرد مطلوب رله اضافه جريان فاز (‪ 1/5 ،)51‬برابر جريان نامي راکتور با منحني عملکرد زمان‬
‫معکوس استاندارد و ‪ TMS = 0.1‬است‪ .‬همچنين‪ ،‬آستانه عملکرد مطلوب براي واحد اضافه جريان آني‪8 ،‬‬
‫برابر جريان نامي راکتور است‪.‬‬
‫آستانه عملکرد مطلوب رله اضافه جريان زمين (‪ 20 ،)51N‬درصد جريان نامي راکتور با منحني عملکرد زمان‬
‫معکوس استاندارد و ‪( TMS = 0.35‬معادل با زمان عملکرد ‪ 1/5‬ثانيه به ازاي جريان نامي) است‪.‬‬
‫تنظيم آستانه عملکرد رله اضافه ولتاژ‪ 115 ،‬درصد ولتاژ نامي و تنظيم زماني مطلوب براي اين رله ‪ 5‬ثانيه‬
‫است‪ .‬در مورد راکتورهائي که به ثالثيه ترانسفورماتور با سطح ولتاژ ‪ 63‬يا ‪ 20‬کيلوولت متصل ميشوند‪ ،‬تنظيم‬
‫مطلوب براي آستانه عملکرد رله اضافه ولتاژ ‪ 120‬درصد ولتاژ نامي با زمان ‪ 5‬ثانيه است‪.‬‬
‫در صورتي که نقطه نوترال به صورت مستقيم زمين شده باشد‪ ،‬رله اضافه ولتاژ راکتور بايد بر اساس ولتاژ فاز‬
‫به زمين با منطق يک از سه عمل نمايد‪ ،‬به نحوي که چنانچه ولتاژ هريک از فازها به بيش از مقدار مجاز‬
‫افزايش يافت‪ ،‬در زمان تعيين شده تريپ دهد‪ .‬در غير اين صورت‪ ،‬اين رله بايستي بر اساس ولتاژ فاز به فاز با‬
‫منطق يک از سه عمل نمايد‪.‬‬
‫‪81‬‬
‫حداکثر جريان هجومي راکتور شنت به اندازه ‪ 8‬برابر جريان نامي راکتور لحاظ گردد‪.‬‬
‫‪ 6-2‬حفاظت بانک خازني‬
‫‪ 1-6-2‬حداقل حفاظتهاي مورد نياز بانک خازني‬
‫حداقل حفاظتهاي بانک خازني در سطوح ولتاژي انتقال و فوق توزيع در جدول ‪ 12-2‬و جدول ‪ 13-2‬آورده‬
‫شدهاند‪.‬‬
‫جدول ‪ 12-2‬حفاظتهاي مورد نياز در مقابل خطاي داخلي بانک خازني‬
‫نوع حفاظت مورد استفاده‬ ‫شرايط بروز خطا‬
‫فيوز داخلي يا فيوز خارجي واحدهاي خازني‬ ‫معيوب شدن المان خازني‬
‫فيوز خارجي (در واحدهاي خازني با فيوز خارجي)‬ ‫خطا ميان المان خازني و محفظه‬
‫حفاظت عدم تعادل بانک خازني (در واحدهاي خازني‬ ‫بروز خطا روي بوشينگهاي واحد خازني‬
‫بدون فيوز خارجي)‬ ‫خطاي اتصاالت در واحد خازني‬
‫حفاظت عدم تعادل‬ ‫خطا در بانک خازني خارج از واحد خازني‬
‫اضافه ولتاژ ماندگار بر روي المان يا واحد خازني به سبب‬
‫حفاظت عدم تعادل‬ ‫معيوب شدن برخي المانها يا عملکرد فيوز در بانک‬
‫خازني‬
‫حفاظت اضافه جريان فاز يا حفاظت اضافه جريان‬
‫توالي منفي‬ ‫خطاي فاز به فاز ميان دو ساق بانک خازني در آرايش‬
‫حفاظت عدم تعادل براي بانک خازني با آرايش ستاره‬ ‫ستاره‬
‫دوبل‬
‫‪82‬‬
‫جدول ‪ 13-2‬حفاظتهاي مورد نياز در مقابل خطا يا شرايط غير عادي شبکه‬
‫نوع حفاظت مورد استفاده‬ ‫شرايط بروز خطا‬
‫برقگير‬ ‫اضافه ولتاژهاي ضربهاي شديد در شبکه‬
‫رله اضافه ولتاژ فاز‬ ‫اضافه ولتاژهاي فرکانس قدرت در شبکه‬
‫رله جرياني با فانکشن حساس به هارمونيک‬ ‫اضافه بار ناشي از جريان هارمونيکي‬
‫خطاي باس در اتصاالت بانک خازني يا خرابي عمده‬
‫رله اضافه جريان فاز و زمين‬
‫در بانک خازني‬
‫خطا خارج از مجموعه فيدر بانک خازني در پست‬
‫راکتورهاي محدود کننده جريانهاي ‪Inrush and Outrush‬‬
‫فشار قوي يا سيستم قدرت نزديک فيدر بانک خازني‬
‫قرار دادن راکتور‬
‫جريان هجومي بسيار زياد ناشي از برقدار کردن بانک استفاده از راکتور محدودکننده جريان بين بانکهاي خازني‬
‫استفاده از ‪ Synch. Switch‬جهت بستن کليد در لحظه عبور‬ ‫خازني مجاور يک بانک خازني برقدار‬
‫از صفر ولتاژ‬
‫رله کاهش ولتاژ‬ ‫بيبرق شدن سيستم قدرت يا پست فشار قوي‬
‫رله ‪CBF‬‬ ‫عيب کليد قدرت‬
‫‪ 2-6-2‬الزامات حفاظت بانک خازني‬
‫با توجه به اينکه عمر بانکهاي خازني مجهز به فيوز داخلي بيشتر است‪ ،‬توصيه ميشود در طرحهاي جديد از‬
‫اين نوع بانکهاي خازني استفاده شود‪.‬‬
‫تجهيز تخليه خازن بايستي قابليت کاهش ولتاژ خازن را به کمتر از ‪ 75‬ولت در زماني کمتر از ‪ 10‬دقيقه دارا‬
‫ضروري است جريان هجومي بانک خازني با استفاده از يک راکتور سري در هر فاز بانک‪ ،‬به کمتر از ‪100‬‬
‫برابر مقدار نامي يا جريان قابل تحمل کوتاه مدت کليد بانک خازني محدود گردد‪.‬‬
‫در صورتي که احتمال جريانهاي هارمونيکي شديد وجود دارد‪ ،‬رلههاي جرياني با فانکشن حساس به‬
‫‪83‬‬
‫هارمونيک مورد نياز است‪.‬‬
‫بانکهاي خازني که از طريق يک ترانسفورماتور بدون بار به شبکه قدرت متصل ميشوند‪ ،‬ميبايست قبل از‬
‫برقدار کردن پست قطع شوند‪ .‬همچنين‪ ،‬در صورتي که بانک خازني به خط انتقال متصل شده باشد‪،‬‬
‫بايد قبل از برقدار نمودن خط انتقال قطع گردد‪.‬‬
‫‪ 3-6-2‬مالحظات انتخاب فيوز‬
‫جريان نامي فيوز خارجي بايد از ‪ 1/4‬برابر جريان نامي واحد مربوطه بزرگتر باشد‪ .‬البته ممکن است استقامت‬
‫مکانيکي مورد نياز الزام نمايد اين مقدار افزايش يابد‪.‬‬
‫ولتاژ نامي فيوز خارجي بايستي بزرگتر از ‪ 110‬درصد ولتاژ نامي واحد مربوطه باشد‪.‬‬
‫عملکرد فيوز ميبايست آنقدر سريع باشد که امکان هماهنگي آن با رله عدم تعادل بانک خازني وجود داشته‬
‫باشد‪ ،‬اما نبايد هنگام کليدزني يا خطاهاي خارجي عملکرد داشته باشد‪.‬‬
‫‪ 4-6-2‬مالحظات حفاظت عدم تعادل‬
‫در حفاظت عدم تعادل بانکهاي خازني و در حالت کار پيوسته نبايد ولتاژ دو سر هيچ واحد يا المان خازني‬
‫از ‪ %110‬مقدار نامي و ميزان پيک آن از ‪ %120‬مقدار نامي تجاوز نمايد‪ .‬به عالوه‪ ،‬جريان بيشينه قابل تحمل در‬
‫حالت پيوسته ‪ %135‬مقدار نامي ميباشد‪.‬‬
‫در مورد بانکهاي خازني با ظرفيت بزرگتر از ‪ ،20 MVar‬روش حفاظتي که در آن حفاظت عدم تعادل هر‬
‫فاز بر عهده يک رله مجزا باشد‪ ،‬ضروري است‪.‬‬
‫رله عدم تعادل ميبايست براي حفظ پايداري خود از فيلترينگ مناسب براي جداسازي جريان يا ولتاژ فرکانس‬
‫قدرت استفاده نمايد‪.‬‬
‫انتخاب نحوه پيادهسازي حفاظت عدم تعادل و تنظيمات مربوطه با توجه به ظرفيت و آرايش بانک خازني‬
‫بايستي از استاندارد ‪ IEEE Std C37.99‬استخراج و مورد استفاده قرار گيرد‪.‬‬
‫‪84‬‬
‫آستانه آالرم بايد نصف تنظيمات عدم تعادل قرار داده شود‪ .‬براي جلوگيري از تداخل با حالتهاي گذراي‬
‫سيستم خارجي از ديد بانک خازني‪ ،‬بايستي تأخير زماني مناسبي در حدود ‪ 200‬ميليثانيه براي عملکرد آالرم‬
‫در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫اگر ميزان عدم تعادل ذاتي بانک خازني از ‪ %10‬تنظيمات رله فراتر رود‪ ،‬بايد به روش فيزيکي با جابهجايي‬
‫يونيتها به ميزان مجاز محدود شود‪.‬‬
‫رله عدم تعادل بانک خازني ميبايست به حدي سريع باشد که جلوي تخريب واحد خازني را بگيرد‪ .‬ليکن‬
‫نبايد در هنگام کليدزني يا خطاهاي خارجي عملکرد داشته باشد‪ .‬براي جلوگيري از عملکرد اشتباه رله در اثر‬
‫کليدزني يا حالتهاي گذرا‪ ،‬رله عدم تعادل بايستي داراي تأخير زماني مناسب باشد‪ .‬در بانکهاي خازني با‬
‫آرايش زمين نشده‪ ،‬تأخير مطلوب در حدود ‪ 100‬تا ‪ 200‬ميليثانيه است‪.‬‬
‫در مورد طرحهاي با فيوز خارجي‪ ،‬هماهنگي رله عدم تعادل با فيوزها بايستي رعايت گردد به نحويکه رله‬
‫عدم تعادل ديرتر از فيوز عمل نمايد‪.‬‬
‫حفاظت عدم تعادل بايستي از رله ‪ Lockout‬استفاده نمايد تا از وصل مجدد بانک خازني که در اثر عدم تعادل‬
‫از مدار خارج شده است‪ ،‬جلوگيري به عمل آيد‪.‬‬
‫‪ 5-6-2‬مالحظات حفاظت اضافه جريان‬
‫در مورد بانکهايي که حفاظت اضافه بار و اضافه جريان آنها مجزاست‪ ،‬زمان عملکرد حفاظت اضافه بار با‬
‫تنظيم ‪ 1/3‬جريان نامي بايد حدود يک ثانيه در نظر گرفته شود تا در مقابل جريان هجومي مقاوم باقي بماند‪.‬‬
‫زمان عملکرد حفاظت جريان زياد نيز با تنظيم ‪ 3‬برابر جريان نامي‪ ،‬به ‪ 100‬ميليثانيه محدود ميگردد‪.‬‬
‫براي بانکهاي خازني که ثابت زماني جريان هجومي آنها کم (حدود ‪ 20‬ميليثانيه) باشد‪ ،‬ميتوان حفاظت‬
‫اضافه بار جرياني و حفاظت در مقابل اتصال کوتاه را يکي نمود‪ .‬در اين صورت‪ ،‬تنظيم مطلوب براي آستانه‬
‫جريان عملکرد معادل ‪ 1/3‬جريان نامي با زمان عملکرد ‪ 200‬تا ‪ 300‬ميليثانيه است‪.‬‬
‫‪85‬‬
‫‪ 6-6-2‬مالحظات حفاظتهاي ولتاژي‬
‫مدت زمان قابل تحمل اضافه ولتاژ فرکانس اصلي بانک خازني براي تعداد دفعات محدود‪ ،‬مطابق جدول ‪-2‬‬
‫‪ 14‬است‪.‬‬
‫بانک خازني ميبايست براي ولتاژ بيش از ‪ 110‬درصد ولتاژ نامي تريپ داده شود‪ .‬تنظيم زماني مطلوب براي‬
‫عملکرد رله اضافه ولتاژ‪ ،‬پنج ثانيه است‪.‬‬
‫براي شکلموج ولتاژ داراي اغتشاش‪ ،‬ديالکتريک واحدهاي خازني به پيک ولتاژ حساس ميباشد‪ .‬لذا‪ ،‬عالوه‬
‫بر حفاظت بند (‪-6-6-2‬ب) استفاده از رله (‪ (59 I‬ضروري است‪.‬‬
‫چنانچه ولتاژ سيستم صفر بوده يا به صورت غيرعادي کم باشد (کوچکتر از ‪ 50‬درصد مقدار نامي)‪ ،‬کليد بانک‬
‫خازني بايستي باز شده و تا بازگشت ولتاژ سيستم به مقدار عادي از وصل آن جلوگيري شود‪.‬‬
‫قبل از اتصال مجدد بانک خازني به شبکه‪ ،‬بايستي سطح ولتاژ آن به کمتر از ‪ 0/1‬مقدار نامي کاهش يافته باشد‪.‬‬
‫جدول ‪ 14-2‬مدت زمان قابل تحمل اضافه ولتاژ فرکانس اصلي‬
‫مقدار مؤثر ولتاژ‬

‫حداکثر بازه زماني‬
‫(پريونيت)‬
‫پيوسته‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 12‬ساعت در هر ‪ 24‬ساعت‬ ‫‪1/1‬‬
‫‪ 30‬دقيقه در هر ‪ 24‬ساعت‬ ‫‪1/15‬‬
‫‪ 5‬دقيقه‬ ‫‪1/2‬‬
‫‪86‬‬
‫‪ 7-2‬حفاظتهاي ويژه‬
‫سيستمهاي حفاظت ويژه نقش مؤثري در حفظ امنيت‪ ،‬پايداري و يکپارچگي شبکه ايفا ميکنند‪ .‬اين طرحها با‬
‫توجه به محدوديتهاي توسعه شبکه توليد و انتقال‪ ،‬غالباً به صورت طرحهاي خودکار حذف بار يا حذف توليد اجرا‬
‫ميشوند‪ .‬حفاظتهاي ويژه حذف بار در شبکه برق کشور به سه دسته حذف بار فرکانسي‪ ،‬حذف بار ولتاژي و‬
‫حذف بار جرياني تقسيمبندي ميشوند‪ .‬وظيفه عمده سيستمهاي حفاظت ويژه جلوگيري از انحراف متغيرهاي اصلي‬
‫الکتريکي شبکه و تجهيزات (نظير فرکانس‪ ،‬ولتاژ باسبارها‪ ،‬جريان خطوط و ترانسفورماتورها) از محدوده مجاز‬
‫بهرهبرداري بوده که اين امر در عمل توسط رلههاي فرکانسي‪ ،‬ولتاژي و اضافه جريان انجام ميشود‪ .‬در برخي از‬
‫موارد‪ ،‬از حفاظتهاي ويژه تواني به منظور محدود کردن جهت يا مقدار توان تبادلي در خطوط برون مرزي توسط‬
‫رلههاي تواني استفاده شده است‪.‬‬
‫با توجه به عدم توازن بين رشد مصرف و توسعه تجهيزات و نيروگاههاي جديد در سالهاي گذشته و به‬
‫منظور حداکثر استفاده از ظرفيت توليد و انتقال شبکه برق ايران‪ ،‬تعداد حفاظتهاي ويژه نصب شده در شبکه افزايش‬
‫چشمگيري داشته است‪ .‬با توجه به اينکه حفاظتهاي ويژه براي شرايط حادثه و غيرعادي تنظيم شدهاند‪ ،‬عدم‬
‫عملکرد يا عملکرد کاذب حفاظتهاي ويژه و همچنين‪ ،‬احتمال تداخل پيشبيني نشده حفاظتهاي ويژه با يکديگر‪،‬‬
‫تبعات جدي در پي خواهد داشت و ميتواند منجر به افزايش ريسک بهرهبرداري‪ ،‬گسترش حوادث و به مخاطره‬
‫افتادن امنيت شبکه گردد‪.‬‬
‫با توجه به تفاوت نقش سيستمهاي حفاظت ويژه (نظير حفاظتهاي ويژه حذف بار و حذف توليد) با وظيفه‬
‫رلههاي حفاظتي خطوط و تجهيزات شبکه و لزوم عملکرد مطمئن و مستقل سيستم حفاظتي شبکه و سيستم حفاظت‬
‫ويژه‪ ،‬ضروري است مالحظات فني ذيل در مورد طرحهاي در دست اجرا و در حال بهرهبرداري حفاظت ويژه در‬
‫سطح شبکه انتقال برق کشور رعايت شده و نسبت به رفع مغايرتهاي احتمالي موجود اقدام گردد‪.‬‬
‫‪87‬‬
‫‪ 1-7-2‬مالحظات فني اجراي طرحهاي حفاظت ويژه جرياني و ولتاژي‬
‫رلههاي مورد استفاده جهت طرحهاي حفاظت ويژه شبکه ميبايست مستقل از ساير رلههاي حفاظتي بوده و‬
‫در يک رله حفاظتي مجزا پيادهسازي و نصب گرديده و نبايد از فانکشنهاي موجود در رلههاي حفاظتي‬
‫خطوط يا ترانسفورماتورهاي شبکه جهت طرحهاي حفاظت ويژه استفاده گردد‪.‬‬
‫با توجه به اينکه محدوده کاري رلههاي حفاظت ويژه عموماً در حوالي مقادير نامي جريان و ولتاژ ميباشد‪،‬‬
‫جهت دستيابي به دقت باالي مورد نظر‪ ،‬توصيه ميگردد به ويژه در پستهاي جديد از هستههاي کالس‬
‫اندازهگيري براي حفاظتهاي ويژه استفاده گردد که در اين صورت ميبايست با نصب برچسبهاي هشدار‬
‫دهنده در کنار رلهها و به روز رساني نقشههاي مداري پست‪ ،‬نسبت به اطالع رساني به گروههاي تست و‬
‫تعميرات اقدام نمود‪ .‬ضمناً‪ ،‬در پستهاي قديمي و مواردي که امکان استفاده از هستههاي کالس اندازهگيري‬
‫ترانسفورماتورهاي جريان و ولتاژ جهت حفاظت ويژه وجود ندارد‪ ،‬استفاده از هستههاي حفاظتي موجود‬
‫بالمانع ميباشد‪.‬‬
‫‪ 2-7-2‬تأخير زماني حفاظت حذف بار فرکانسي‬
‫حفاظت حذف بار فرکانسي )‪ (UFLS‬با استفاده از يک رله کاهش فرکانس (‪ )81U‬که داراي چند مرحله‬
‫عملکرد (حداکثر ‪ 5‬مرحله عملکرد در شبکه برق ايران با پلههاي فرکانسي ‪ 48/7 ،49 ،49/2 ،49/4‬و ‪48/4‬‬
‫هرتز) به صورت زمان معين ميباشد‪ ،‬پيادهسازي شده و در صورت کاهش فرکانس اندازهگيري شده توسط‬
‫رله‪ ،‬تعدادي از فيدرهاي بار با ارسال فرمان تريپ قطع ميگردند‪.‬‬
‫رلههاي حذف بار فرکانسي ميبايست به صورت يک رله حفاظتي مجزا پيادهسازي و نصب گرديده و نبايد به‬
‫صورت فانکشني از رلههاي حفاظتي خطوط يا ترانسفورماتورهاي شبکه مورد استفاده قرار گيرد‪ .‬همچنين‪ ،‬به‬
‫دليل دقت باالي مورد نياز‪ ،‬نبايد از قابليت فعالسازي رلههاي فرکانسي موجود در تجهيزات کنترلي و اندازه‪-‬‬
‫گيري و پستهاي ‪ ،DCS‬به عنوان حفاظت حذف بار فرکانسي استفاده نمود‪.‬‬
‫تعداد مراحل الزم براي رلههاي فرکانسي‪ ،‬فرکانس تنظيمي هر مرحله و ميزان بار حذف شونده در هر مرحله‬
‫توسط معاونت راهبري شرکت مديريت شبکه برق ايران تعيين و به شرکتهاي برق منطقهاي ابالغ ميگردد‪.‬‬
‫‪88‬‬
‫رلههاي فرکانسي به منظور محاسبه و اندازهگيري دقيق فرکانس داراي يک تأخير ذاتي هستند که وجود اين‬
‫تأخير ذاتي‪ ،‬به منظور اطمينان از صحت محاسبه فرکانس و جلوگيري از عملکرد کاذب رله در شرايط گذرا‬
‫الزامي ميباشد‪ .‬اين تأخير ذاتي بستگي به نوع رله و تکنولوژي ساخت آن داشته و در برخي از رلههاي‬
‫فرکانسي قابل تنظيم است‪ .‬توصيه ميگردد زمان تأخير ذاتي در رلههاي حذف بار فرکانسي استاتيکي و‬
‫ميکروپروسسوري که قابليت تنظيم اين زمان را دارند‪ 5 ،‬سيکل انتخاب گردد‪.‬‬
‫به منظور جلوگيري از افزايش زمان عملکرد رلههاي حذف بار فرکانسي در زمان بروز حوادث گسترده‪ ،‬اعمال‬
‫تأخير زماني عمدي جداگانه عالوه بر تأخير ذاتي رله براي هر يک از مراحل عملکردي آن‪ ،‬توصيه نميگردد‪.‬‬
‫در صورت ضرورت به اعمال تأخيرهاي زماني جداگانه‪ ،‬ميبايست اين تأخير زماني با انجام مطالعات تعيين‬
‫شده و پس از تاييد شرکت مديريت شبکه به رله اعمال گردد‪ .‬در هر صورت‪ ،‬زمان کل عملکرد رله فرکانسي‬
‫براي حذف بار شامل تاخير ذاتي رله‪ ،‬تاخير عمدي و زمان عملکرد بريکر نبايد بيش از ‪ 10‬سيکل گردد‪.‬‬
‫توصيه ميگردد عالوه بر تعيين تعداد پلهها و تنظيم فرکانسي هر مرحله‪ ،‬به منظور يکسانسازي عملکرد‬
‫رلههاي فرکانسي شبکه برق ايران در شرايط مشابه‪ ،‬قابليتهاي مورد نياز اين رلهها جهت نصب در شبکه (از‬
‫جمله حداکثر تأخير ذاتي و سرعت عملکرد رله‪ ،‬دقت عملکرد رله‪ ،‬حداقل ولتاژ قابل اندازهگيري و قابليت‬
‫بالک شدن عملکرد رله در صورت کاهش ولتاژ مد نظر قرار گيرد‪ .‬به منظور جلوگيري از عملکرد کاذب و‬
‫نامطلوب رلههاي حذف بار فرکانسي‪ ،‬توصيه ميگردد در صورت کاهش ولتاژ به مقدار کمتر از ‪ %60‬ولتاژ‬
‫نامي‪ ،‬عملکرد رلههاي حذف بار فرکانسي بالک گردد‪.‬‬
‫‪ 3-7-2‬حفاظت اضافه بار ترانسفورماتور‬
‫به منظور استفاده بهينه از ظرفيت ترانسفورماتورهاي شبکه انتقال در زمان پر باري شبکه برق و حداقل نمودن‬
‫انرژي توزيع نشده‪ ،‬در صورت نياز و به شرط عدم وجود محدوديت در تجهيزات ‪ Bay‬ميتوان با رعايت شرايط و‬
‫مالحظات تعيين شده در پيوست ‪ 5‬و با هماهنگي شرکت مديريت شبکه برق ايران‪ ،‬ترانسفورماتور را براي يک بازه‬
‫زماني چند ساعته در شبانه روز کمي بيش از ظرفيت نامي به صورت دورهاي بهرهبرداري نمود‪ .‬در اين راستا الزم‬
‫است که حفاظت اضافه بار (‪ ،)49‬حفاظت اضافه جريان (‪ )51‬سيمپيچهاي اوليه و ثانويه ترانسفورماتور و طرح‬
‫‪89‬‬
‫حذف بار ترانسفورماتور به صورت هماهنگ با يکديگر عمل نمايند تا ضمن اطمينان از عدم آسيب به‬
‫ترانسفورماتور‪ ،‬امکان عبور جريان بيش از مقدار نامي براي زمانهاي از پيش تعيين شده فراهم آيد‪ .‬براي اين منظور‪،‬‬
‫طرح حفاظت ويژه جرياني ترانسفورماتورهايي که سطح ولتاژ انتقال را به سطح ولتاژ فوق توزيع تبديل ميکنند به‬
‫شرح ذيل پيشنهاد ميگردد‪:‬‬
‫جهت پيادهسازي حفاظت اضافه بار جرياني بايد از ‪ CT‬سمت سيمپيچ فاقد تپ استفاده شود‪ .‬همچنين‪ ،‬تنظيم‬
‫رلههاي اضافه جريان ترانسفورماتور نيز بايد اصالح گردد‪ .‬در شکل ‪ 13-2‬تنظيم جرياني رلههاي اضافه جريان‬
‫براي ترانسفورماتورهاي دو و سه سيمپيچه در شرايط مختلف نصب تپچنجر نشان داده شده است‪.‬‬
‫در شکل مذکور ‪ Ssite‬توان نامي اصالح شده سيمپيچ فشار قوي در شرايط محيطي محل نصب بوده و برابر با‬
‫‪ √3VLL−HV Isite‬ميباشد‪ Isite .‬نيز جريان نامي اصالح شده در شرايط محيطي محل نصب ميباشد‪ .‬نحوه‬
‫محاسبه ‪ Isite‬در پيوست ‪ 5‬شرح داده شده است‪ .‬همچنين‪ ST ،‬توان بار متصل به سيمپيچ ثالثيه و پارامتر ‪X‬‬
‫مقدار تغيير ولتاژ تپچنجر بر حسب پريونيت ميباشد‪.‬‬
‫اگر جريان نامي اصالح شده در شرايط محل نصب ترانس ) ‪ ،(Isite‬بيش از جريان نامي روي پالک باشد مقدار‬
‫آستانه عملکرد رله اضافه جريان در سمتي که رله اضافه بار نصب شده است بايد به مقدار ‪ 130‬درصد جريان‬
‫نامي درج شده روي پالک ترانسفورماتور محدود گردد‪ .‬الزم به ذکر است در مواردي که تپچنجر در سمت‬
‫سيمپيچ فشار ضعيف نصب شده باشد آستانه عملکرد رله اضافه جريان سمت سيمپيچ فشار ضعيف باالتر از‬
‫رله اضافه جريان سيمپيچ فشار قوي بدست خواهد آمد‪ .‬اما با توجه به آنکه سطح اتصال کوتاه معموال بسيار‬
‫بيشتر از مقادير آستانه عملکرد ميباشد اين ناهماهنگي جزئي‪ ،‬قابل صرف نظر ميباشد‪.‬‬
‫با توجه به تنظيم ارائه شده براي رله اضافه جريان‪ ،‬رله اضافه بار وظيفه حفاظت از ترانسفورماتور را در بازه‬
‫‪ 100‬تا ‪ 125‬درصد ظرفيت نامي بر عهده دارد‪ .‬الزم به ذکر است که جريان نامي ترانسفورماتور تحت شرايط‬
‫محيطي محل نصب (جريان نامي اصالح شده) بر اساس مالحظات ذکر شده در پيوست تعيين ميگردد و در‬
‫حالت کلي‪ ،‬ممکن است کمتر يا بيشتر از جريان نامي درج شده روي پالک ترانسفورماتور باشد‪ .‬در صورتي‬
‫که جريان نامي اصالح شده بيش از جريان نامي درج شده روي پالک ترانسفورماتور باشد ضروري است تاييد‬
‫‪90‬‬
‫سازنده ترانسفورماتور در مورد استفاده از جريان نامي اصالح شده اخذ گردد‪ ،‬در غير اين صورت ضروري‬
‫است جريان نامي درج شده روي پالک ترانسفورماتور به عنوان جريان نامي در شرايط محل نصب مورد‬
‫استفاده قرار گيرد‪.‬‬
‫‪HV‬‬ ‫‪MV‬‬ ‫‪HV‬‬ ‫‪MV‬‬
‫‪49‬‬ ‫‪49‬‬
‫𝑒𝑡𝑖𝑠𝑆‪1.25‬‬ ‫𝑒𝑡𝑖𝑠𝑆)𝑋 ‪1.25(1 +‬‬ ‫𝑒𝑡𝑖𝑠𝑆)𝑋 ‪1.25(1 +‬‬ ‫𝑒𝑡𝑖𝑠𝑆‪1.25‬‬

‫= 𝑝𝐼‬ ‫= 𝑝𝐼‬ ‫= 𝑝𝐼‬ ‫= 𝑝𝐼‬
‫𝑉𝐻𝑉‪√3‬‬ ‫𝑉𝑀𝑉‪√3‬‬ ‫𝑉𝐻𝑉‪√3‬‬ ‫𝑉𝑀𝑉‪√3‬‬
‫‪TV‬‬ ‫‪TV‬‬
‫‪HV‬‬
‫‪HV‬‬ ‫‪ST‬‬
‫‪ST‬‬
‫‪49‬‬
‫‪49‬‬
‫‪MV‬‬ ‫‪MV‬‬
‫𝑒𝑡𝑖𝑠𝑆‪1.25‬‬ ‫)𝑋 ‪(1.25𝑆𝑠𝑖𝑡𝑒 − 𝑆𝑇 )(1 +‬‬ ‫𝑒𝑡𝑖𝑠𝑆)𝑋 ‪1.25(1 +‬‬ ‫) 𝑇𝑆 ‪1.25(𝑆𝑠𝑖𝑡𝑒 −‬‬
‫= 𝑝𝐼‬ ‫= 𝑝𝐼‬ ‫= 𝑝𝐼‬ ‫= 𝑝𝐼‬
‫𝑉𝐻𝑉‪√3‬‬ ‫𝑉𝑀𝑉‪√3‬‬ ‫𝑉𝐻𝑉‪√3‬‬ ‫𝑉𝑀𝑉‪√3‬‬
‫شکل ‪ 13-2‬تنظيم جرياني رلههاي اضافه جريان در طرح اضافه بار ترانسفورماتور‬
‫براي تعيين جهش حرارتي ناشي از اضافه بار‪ ،‬روشهاي مختلفي در رلههاي اضافه بار مورد استفاده قرار مي‬
‫گيرد‪ .‬در برخي رلهها با استفاده از مدل حرارتي داراي يک ثابت زماني و با اندازهگيري جريان ترانسفورماتور‪،‬‬
‫جهش حرارتي ترانسفورماتور تخمين زده ميشود‪ .‬در برخي ديگر از رلهها‪ ،‬با استفاده از سنسورهايي‪ ،‬دماي‬
‫روغن در باالي تانک اندازهگيري شده و سپس با توجه به نوع خنککنندگي ترانسفورماتور و با استفاده از‬
‫روش ارائه شده در استاندارد ‪ IEC 60076 -7‬دماي نقطه داغ سيمپيچ تخمين زده ميشود‪ .‬براي عملکرد‬
‫صحيح رله اضافه بار نوع اول‪ ،‬الزم است ثابت زماني حرارتي مناسب در رله تنظيم شود‪ .‬اين ثابت زماني با‬
‫توجه به مشخصه تحمل اضافه بار ترانسفورماتور در باالترين حد اضافه بار که برابر با ‪ 125‬درصد ظرفيت‬
‫نامي در نظر گرفته شده‪ ،‬تعيين ميگردد‪ .‬هر قدر باالترين حد اضافه بار مورد نظر بزرگتر باشد‪ ،‬ثابت زماني‬
‫‪91‬‬
‫کمتر بوده و به تبع آن رله اضافه بار در زمانهاي کوتاهتري فرمان قطع صادر ميکند‪ .‬به منظور نزديکتر‬
‫نمودن زمان عملکرد رله اضافه بار به زمان تحمل اضافه بار ترانسفورماتور بايد باالترين حد اضافه بار مورد‬
‫نظر منطبق با نياز واقعي بوده و بيش از حد‪ ،‬بزرگ انتخاب نگردد‪.‬‬
‫با استفاده از روش موجود در استاندارد ‪ IEC 60076-7‬ميتوان مشخصه اضافه بار ترانسفورماتور را ترسيم‬
‫نمود‪ .‬در شکل ‪ 14-2‬يک نمونه مشخصه اضافه بار ترانسفورماتور براي يک ترانسفورماتور ‪ ONAF‬نشان داده‬
‫شده است‪.‬‬
‫شکل ‪ 14-2‬نمونه مشخصه تحمل حرارتي بارگذاري يک ترانسفورماتور‬
‫مشخصه اضافه بار ترانسفورماتور را ميتوان از سازنده ترانسفورماتور دريافت نمود‪ .‬براي رسم اين مشخصه‬
‫از دماي متوسط ساالنه اصالح شده ) ‪ (θE‬بر اساس استاندارد ‪ IEC60076-7‬استفاده ميشود‪ .‬بر اساس‬
‫استاندارد مذکور دماي متوسط ساالنه اصالح شده از رابطه (‪ )20-2‬بدست ميآيد‪:‬‬
‫‪1.85‬‬
‫]) ‪θE = θya + 0.01 × [2(θma−max − θya‬‬ ‫(‪)20-2‬‬
‫در رابطه فوق ‪ θya‬دماي متوسط ساالنه و ‪ θma−max‬حداکثر دماي متوسط ماهانه ميباشد‪ .‬دماي متوسط‬
‫ساالنه و حداکثر دماي متوسط ماهانه از اطالعات هواشناسي مربوط به محل نصب ترانسفورماتور قابل‬
‫‪92‬‬
‫استخراج ميباشند‪.‬‬
‫محور افقي )‪ (k1‬ميزان بار ترانسفورماتور قبل از اضافه بار و محور عمودي )‪ (k2‬مقدار اضافه بار را نشان مي‬
‫دهد‪ .‬زمانهاي درج شده روي هر مشخصه نشاندهنده زمان تحمل اضافه بار با توجه به بار قبلي و مقدار‬
‫اضافه بار ميباشد‪ .‬زمان تحمل اضافه بار به نحوي بدست ميآيد که نرخ کاهش عمر ترانسفورماتور در يک‬
‫بازه ‪ 24‬ساعته برابر با يک باشد‪.‬‬
‫ثابت زماني رله اضافه بار بايد به نحوي تعيين گردد که به ازاي همه بارگذاريهاي قبلي ترانسفورماتور‪ ،‬زمان‬
‫عملکرد رله اضافه بار کمتر از زمان بدست آمده از روي مشخصه تحمل اضافه بار مربوطه باشد‪ .‬براي اين‬
‫منظور مقدار ثابت زماني بايد هنگام کم باري ترانسفورماتور با استفاده از رابطه (‪ )21-2‬به نحوي تعيين شود‬
‫که زمان عملکرد رله اضافه بار به ازاي اضافه بار برابر با ‪ 125‬درصد ظرفيت نامي کوچکتر يا مساوي با زمان‬
‫قابل تحمل ترانسفورماتور در اين شرايط باشد‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪IOVL‬‬ ‫‪− Iop‬‬
‫‪t op = τ ln‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫(‪)21-2‬‬
‫‪IOVL‬‬ ‫‪− Icontinous‬‬
‫در رابطه (‪ ،)21-2‬پارامتر ‪ IOVL‬مقدار اضافه بار ترانسفورماتور‪ Iop ،‬مقدار بار ترانسفورماتور قبل از اضافه بار‬
‫شدن‪ Icontinous ،‬جريان قابل تحمل ترانسفورماتور که برابر با جريان نامي ترانسفورماتور در شرايط محل‬
‫نصب است‪ t op ،‬زمان قابل تحمل ترانسفورماتور و ‪ τ‬ثابت زماني رله اضافه بار ميباشد‪ .‬الزم به ذکر است‬
‫کليه جريانها بر حسب پريونيت ميباشند‪.‬‬
‫به عنوان مثال در شکل ‪ 14-2‬نمونه مشخصه تحمل حرارتي بارگذاري يک ترانسفورماتور هنگامي که جريان‬
‫در شرايط کم باري برابر با ‪ 0/25‬پريونيت است‪ ،‬ترانسفورماتور اضافه بار ‪ 125‬درصد را به مدت ‪ 3‬ساعت مي‬
‫تواند تحمل نمايد‪ .‬اگر جريان نامي ترانسفورماتور در شرايط محل نصب برابر با ‪ 1‬پريونيت باشد‪ ،‬مقدار ثابت‬
‫زماني به صورت زير قابل محاسبه است‪:‬‬
‫‪1.252 − 0.252‬‬
‫‪3 = τ ln‬‬
‫‪1.252 − 1‬‬
‫‪τ = 3.06 hr‬‬
‫‪93‬‬
‫افزايش آستانه عملکرد رله اضافه جريان (‪ )51‬به بيش از ‪ 125‬درصد جريان نامي اصالح شده نيازمند افزايش‬
‫باالترين حد اضافه بار مورد نظر بوده که منجر به کاهش ثابت زماني اين رله و کاهش زمان عملکرد رله اضافه‬
‫بار و عدم دستيابي به اهداف مورد نظر ميگردد‪ ،‬ضمن آنکه اضافه بار نمودن ترانسفورماتور به مدت طوالني‬
‫با جريانهاي بزرگ معموالً قابل پذيرش نبوده و لزومي به گسترش محدوده عملکرد رله اضافه بار وجود‬
‫ندارد‪.‬‬
‫رله حذف بار جرياني بايد اجازه دهد ترانسفورماتور در محدوده ‪ 100‬تا ‪ 125‬درصد جريان نامي اصالح شده‬
‫بهرهبرداري شود‪ .‬در عين حال‪ ،‬اين رله بايد قبل از عملکرد رله اضافه بار ترانسفورماتور‪ ،‬با حذف درصدي از‬
‫بار آن‪ ،‬مانع قطع ترانسفورماتور گردد‪ .‬براي اين منظور‪ ،‬استفاده از آالرم رله اضافه بار با تنظيم ‪ 95‬درصد‬
‫ظرفيت حرارتي ترانسفورماتور (معادل با ‪ √0.95 = 0.974‬جريان نامي اصالح شده) جهت استارت رله‬
‫حذف بار پيشنهاد ميگردد‪ .‬با توجه به اينکه زمان عملکرد حفاظت اضافه بار به شرايط محيطي و بارگذاري‬
‫قبلي ترانسفورماتور وابسته است‪ ،‬امکان تنظيم يک زمان ثابت طوالني براي رله حذف بار وجود ندارد‪ .‬لذا در‬
‫محدوده بارگذاري ‪ 100‬تا ‪ 125‬درصدي‪ ،‬بايد رله حذف بار ترانسفورماتور با استفاده از آالرم رله اضافه بار‬
‫فعال شده و درصدي از بار ترانسفورماتور را قطع نمايد‪ .‬همچنين‪ ،‬آستانه عملکرد رله حذف بار بايد برابر با‬
‫جريان معادل با آالرم رله اضافه بار تنظيم شود ) ‪.(0.974 Isite‬‬
‫در صورتي که بار ترانسفورماتور به بيش از ‪ 125‬درصد جريان نامي اصالح شده افزايش يابد‪ ،‬الزم است رله‬
‫حذف بار در کوتاهترين زمان با قطع درصدي از بار‪ ،‬جريان را به کمتر از آستانه عملکرد رله اضافه جريان‬
‫(‪ )51‬کاهش دهد‪ .‬لذا‪ ،‬پس از پيکآپ شدن رله اضافه جريان نيز بايد رله حذف بار با منطق مناسبي فعال‬
‫شود‪ .‬براي پرهيز از عملکرد بيمورد رله حذف بار حين اتصال کوتاه در شبکه‪ ،‬زمان عملکرد اين رله بايد‬
‫بيش از طوالنيترين زمان پاک شدن خطا انتخاب شود‪ .‬با در نظر گرفتن يک حاشيه امنيت مناسب‪ ،‬زمان‬
‫مطلوب براي عملکرد رله حذف بار به ازاي جريان بيش از ‪ %125‬جريان نامي اصالح شده‪ 3 ،‬ثانيه ميباشد‪.‬‬
‫بايد اطمينان حاصل شود که اين زمان کمتر از زمان عملکرد رله اضافه جريان (‪ )51‬ترانسفورماتور هنگام‬
‫وقوع اضافه بار باشد‪ .‬در صورت قطع بار به مقدار کافي‪ ،‬از تريپ ترانسفورماتور توسط حفاظت اضافه جريان‬
‫(‪ )51‬جلوگيري خواهد شد‪.‬‬
‫‪94‬‬
‫حفاظت حذف بار بايد داراي دو مرحله باشد که در مرحله اول‪ ،‬حدود ‪ 30‬تا ‪ 40‬درصد از بار و در مرحله‬
‫دوم با تاخير يک ثانيه نسبت به مرحله اول‪ ،‬حدود ‪ 30‬تا ‪ 40‬درصد ديگر از بار ترانسفورماتور را قطع نمايد‪.‬‬
‫بنابراين‪ ،‬در صورتي که با حذف بار مرحله اول‪ ،‬جريان به اندازه کافي کاهش نيابد‪ ،‬مرحله دوم وارد عمل شده‬
‫و در مجموع حدود ‪ 60‬تا ‪ 80‬درصد بار قطع خواهد شد‪ .‬الزم به ذکر است که ميزان قطع بار در هر يک از‬
‫مراحل حذف بار‪ ،‬بسته به مورد و بر اساس مطالعات تعيين ميگردد‪.‬‬
‫اگر پس از عملکرد مرحله دوم حذف بار همچنان جريان ترانسفورماتور بيش از جريان نامي در شرايط محل‬
‫نصب) ‪ (Isite‬باشد پس از مدتي فرمان قطع ترانسفورماتور توسط رله اضافه بار صادر خواهد شد‪ .‬بنابراين‬
‫تنظيم جرياني جهت صدور فرمان قطع رله اضافه بار برابر با جريان نامي در شرايط محل نصب ترانسفورماتور‬
‫ميباشد‪ .‬الزم به ذکر است زمان صدور فرمان قطع بستگي به ثابت زماني رله اضافه بار‪ ،‬مقدار اضافه بار و‬
‫مقدار بارگذاري قبلي ترانسفورماتور داشته ودر حدود ‪ 10‬تا ‪ 15‬دقيقه در بدترين شرايط ميباشد‪.‬‬
‫جهت برآورده نمودن همزمان شرايط فوقالذکر‪ ،‬منطق ارائه شده در شکل ‪ 15-2‬منطق پيشنهادي براي‬
‫حفاظت اضافه بار ترانسفورماتور پيشنهاد ميگردد‪ .‬در اين طرح‪ ،‬رله حذف بار فقط در صورت دريافت‬
‫سيگنال استارت فعال گرديده و اجازه عملکرد خواهد داشت‪ .‬الزم به ذکر است که در طرح ذيل بايد از پيک‬
‫آپ رله ‪ O/C‬سمت بدون تپ ترانسفورماتور استفاده شود‪.‬‬
‫شکل ‪ 15-2‬منطق پيشنهادي براي حفاظت اضافه بار ترانسفورماتور‬
‫‪95‬‬
‫‪96‬‬
‫فصل سوم‬
‫پيکربندي واحدهاي جانبي رله ديستانس‬
‫‪97‬‬
‫‪ 1-3‬حفاظت ‪SOTF‬‬
‫حفاظت ‪ SOTF1‬جهت قطع سريع کليد در صورت بسته شدن کليد روي خطا بکار گرفته ميشود‪ .‬چنين اتفاقي‬
‫ممکن است به دليل باقي ماندن وسايل زمين کردن موقت مورد استفاده در پروسه تعمير خط‪ ،‬بسته بودن سکسيونر‬
‫زمين خط يا عدم رفع خطا بعد از باز شدن کليد رخ دهد‪ .‬اگر خط از قبل بيبرق باشد‪ ،‬در هنگام بسته شدن کليد‬
‫روي اتصال کوتاه‪ ،‬رله ديستانس فاقد حافظه ولتاژ است و زونهاي جهتي رله ديستانس قادر به تشخيص صحيح‬
‫خطا نيستند‪ .‬لذا وجود حفاظت ‪ SOTF‬بسيار پر اهميت است‪.‬‬
‫واحد ‪ SOTF‬در هنگامي که خط بيبرق است فعال ميگردد و براي يک زمان کوتاه پس از برقدار شدن خط‬
‫در مدار باقي ميماند‪ .‬چنانچه در اين مدت‪ ،‬يک خطاي اتصال کوتاه تشخيص داده شود‪ ،‬به صورت آني عمل نموده‬
‫و کليد را تريپ ميدهد‪ .‬مطابق شکل ‪ 1-3‬واحد ‪ SOTF‬داراي سه منطق ذيل است‪:‬‬
‫‪ -1‬منطق تشخيص بيبرق بودن خط (‪)Dead-Line Detection‬‬

‫‪ -2‬منطق استفاده از فرمان بستن کليد (‪)CB Close Command‬‬
‫‪ -3‬منطق تشخيص خطا (‪)SOTF Fault Detection‬‬
‫شکل ‪ 1-3‬منطق حفاظت ‪SOTF‬‬
‫منطق تشخيص بيبرق بودن خط معموالً داراي تأخير براي تغيير از وضعيت صفر به يک منطقي و بالعکس‬
‫ميباشد که در شکل ‪ 1-3‬نشان داده نشده است‪ .‬اين مهم جهت برآورده نمودن اهداف ذيل در نظر گرفته ميشود‪:‬‬
‫‪ -1‬براي معتبر تلقي شدن بيبرقي خط‪ ،‬شرط بيبرق بودن بايد حداقل براي يک زمان معين برقرار باشد تا‬
‫‪1‬‬
‫‪Switch onto fault‬‬
‫‪98‬‬
‫حفاظت ‪ SOTF‬فعال گردد‪ .‬اين تأخير از نوع ‪ Pick-up delay‬ميباشد‪.‬‬
‫‪ -2‬حفاظت ‪ SOTF‬بايد براي يک مدت زمان کوتاه پس از بسته شدن کليد فعال باقي بماند تا چنانچه در اين‬
‫مدت خطايي تشخيص داده شود‪ ،‬تريپ دهد‪ .‬اين تأخير از نوع ‪ Drop off delay‬ميباشد و خروجي آن‬
‫با از بين رفتن شرط بيبرق بودن خط‪ ،‬براي مدت زمان مشخصي در وضعيت يک منطقي حفظ ميشود‪.‬‬
‫در اين رابطه الزم به ذکر است که ‪ Drop-off delay‬معموالً توسط سازنده رله به صورت ثابت در نظر‬
‫گرفته ميشود و قابل تنظيم نيست‪.‬‬
‫‪ 1-1-3‬منطق تشخيص بيبرق بودن خط‬
‫مطابق شکل ‪ 2-3‬براي تشخيص بيبرق بودن خط ميتوان از يک يا ترکيبي از روشهاي ذيل استفاده نمود‪:‬‬
‫‪ -1‬سيگنالهاي ولتاژ صفر (<‪ )V‬و جريان کم (<‪:)I‬‬

‫در صورتي که ولتاژ هر سه فاز از حد مشخصي کوچکتر باشد و در عين حال جريان نيز از يک حد‬
‫آستانه کوچکتر باشد‪ ،‬بيبرق بودن خط تشخيص داده ميشود‪ .‬مقدار مطلوب براي آستانه ولتاژ‪ 50 ،‬درصد‬
‫ولتاژ نامي و براي آستانه جريان ‪ 5‬درصد جريان نامي خط است‪ .‬بديهي است در صورتي که ‪ CVT‬در‬
‫سمت باس نصب شده باشد‪ ،‬نميتوان از اين روش براي تشخيص بيبرق بودن خط استفاده نمود‪.‬‬
‫‪ -2‬وضعيت باز بودن کليد قدرت با استفاده از کنتاکت کمکي کليد‪:‬‬

‫با توجه به اينکه در هنگام باز بودن کليد قدرت اين سيگنال بايد فعال باشد‪ ،‬ضروري است از کنتاکت‬
‫کمکي ‪ )52b( N.C.‬استفاده شود‪.‬‬
‫شکل ‪ 2-3‬منطق تشخيص بيبرق بودن خط‬
‫‪99‬‬
‫در مورد کليدهاي قدرت داراي مشکل‪ ،‬توصيه ميشود که از کنتاکت کمکي به تنهايي براي تشخيص بيبرق‬
‫بودن خط استفاده نشود و حتي المقدور براي اين منظور از سيگنال ولتاژ صفر با منطق ‪ AND‬با وضعيت‬
‫کنتاکت کمکي يا سيگنال ولتاژ صفر و جريان کم (بدون استفاده از وضعيت کنتاکت کمکي) استفاده شود‪.‬‬
‫تعيين وضعيت بيبرق بودن خط با استفاده از کنتاکت نبايد وابسته به سيستم تغذيه ‪ DC‬باشد‪ .‬به عبارتي‪ ،‬قطع‬
‫شدن تغذيه ‪ DC‬نبايد باعث تشخيص اشتباه وضعيت کليد خط گردد‪.‬‬
‫در صورتي که خط توسط بيش از يک کليد برقدار ميشود‪ ،‬براي تعيين وضعيت بيبرق بودن خط انتقال با‬
‫استفاده از کنتاکتهاي کمکي ‪ )52b( N.C.‬ضروري است فازهاي مشابه کليدها (به عنوان مثال کليد اصلي و‬
‫مياني در شينهبندي ‪ 1/5‬کليدي) به صورت سري با يکديگر بسته شوند و به ورودي رله متصل شوند‪.‬‬
‫استفاده از سيگنال ولتاژ صفر به تنهايي (بدون استفاده از منطق ‪ AND‬با سيگنال جريان کم) براي تشخيص بي‬
‫برق بودن خط مجاز نيست‪ .‬زيرا با قطع فيوز ‪ CVT‬يا شرايطي که به دليل وقوع خطا ولتاژ از مقدار آستانه‬
‫کوچکتر گردد‪ ،‬به اشتباه حفاظت ‪ SOTF‬فعال خواهد شد‪ .‬لذا براي افزايش قابليت اطمينان‪ ،‬در اين موارد‬
‫ضروري است مطابق شکل ‪ 3-3‬از منطق ‪ AND‬سيگنال ولتاژ صفر با کنتاکت کمکي کليد (‪ )52b‬استفاده‬
‫شود‪.‬‬
‫شکل ‪ 3-3‬منطق مجاز تشخيص بيبرق بودن خط بدون استفاده از سيگنال جريان کم‬
‫‪ 2-1-3‬منطق استفاده از فرمان بستن کليد‬
‫به جاي استفاده از منطق تشخيص بيبرق بودن خط با استفاده از کنتاکتهاي کمکي کليد (‪ ،)52b‬ميتوان از‬
‫فرمان بستن کليد (‪ )Close command‬استفاده نمود‪ .‬در اين صورت‪ ،‬حفاظت ‪ SOTF‬با سيگنال فرمان بستن‬
‫کليد فعال ميشود و براي يک مدت زمان کوتاه پس از برقدار شدن خط فعال باقي ميماند‪.‬‬
‫‪100‬‬
‫فرمان بستن کليد بايد از نقطه انتهايي بوبين وصل گرفته شود تا هر سه روش بسته شدن کليد از طريق سيستم‬
‫اسکادا‪ ،‬رله وصل مجدد و بستن دستي را پوشش دهد‪.‬‬
‫در خطوطي که فقط توسط يک کليد برقدار ميشوند‪ ،‬استفاده از فرمان بستن کليد بر کنتاکت کمکي ارجحيت‬
‫دارد‪.‬‬
‫استفاده از فرمان بستن کليد ميتواند در حالتي که خط توسط بيش از يک کليد برقدار ميشود‪ ،‬ايجاد مشکل‬
‫نمايد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬در شينهبندي ‪ 1/5‬کليدي چنانچه خط اول از طريق بسته بودن کليد باس برقدار باشد و‬
‫کليد مياني براي برقدار نمودن خط دوم بسته شود‪ ،‬در صورت وجود خطا روي خط دوم‪ ،‬خط سالم برقدار نيز‬
‫به اشتباه از مدار خارج خواهد شد‪ .‬لذا در خطوطي که توسط بيش از يک کليد برقدار ميشوند‪ ،‬نبايد از فرمان‬
‫بستن کليد براي فعال نمودن حفاظت ‪ SOTF‬استفاده شود‪ ،‬مگر آنکه مطابق شکل ‪ ،4-3‬عالوه بر فرمان بستن‬
‫کليد‪ ،‬شرط ولتاژ صفر نيز برقرار باشد‪ .‬الزم به ذکر است که مقدار مطلوب تأخير ‪ Pick-up‬در مسير سيگنال‬
‫ولتاژ صفر در صورت فعال بودن وصل مجدد خودکار‪ 0/2 ،‬ثانيه و در غير اين صورت ‪ 5‬ثانيه است‪.‬‬
‫شکل ‪ 4-3‬فعال نمودن حفاظت ‪ SOTF‬با فرمان بستن کليد‬
‫‪ 3-1-3‬منطق تشخيص خطا‬
‫جهت تشخيص خطا در حفاظت ‪ ،SOTF‬استفاده از زون ديستانس داراي اولويت است‪ .‬با توجه به اينکه‬
‫چنانچه خط از قبل بيبرق باشد‪ ،‬رله فاقد حافظه ولتاژ است‪ ،‬براي خطاهاي نزديک به باس از جمله هنگامي‬
‫که سکسيونر زمين خط بسته باشد‪ ،‬زون جهتي ديستانس قادر به تشخيص صحيح خطا نخواهد بود‪ .‬لذا‪،‬‬
‫ضروري است در منطق تشخيص خطا حفاظت ‪ SOTF‬از زون غيرجهتي استفاده شود‪ .‬در ضمن‪ ،‬استفاده از‬
‫‪101‬‬
‫زون غيرجهتي‪ ،‬حفاظتي سريع و مطمئن براي حالتي که يک خط برقدار بر روي باس داراي خطا کليدزني مي‬
‫شود‪ ،‬فراهم ميآورد‪ .‬جهت پوشش کامل خط‪ ،‬اين زون بايد به صورت ‪ Overreach‬باشد‪ .‬انتخاب زون‬
‫‪ Overreach‬مطلوب براي واحد ‪ SOTF‬به صورت ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪ -1‬در رلههايي که فقط امکان استفاده از يک زون در منطق تشخيص خطاي ‪ SOTF‬وجود دارد‪ ،‬از پيکآپ‬
‫يک زون ‪ Overreach‬غير جهتي نظير زون پنج استفاده شود‪.‬‬
‫‪ -2‬در رلههايي که امکان استفاده از چند زون ديستانس به صورت همزمان وجود دارد‪ ،‬از پيکآپ زون يک‪،‬‬
‫دو و چهار (زون معکوس) استفاده شود‪.‬‬
‫‪ -3‬در خطوط انتقال کوتاه عالوه بر زونهاي يک‪ ،‬دو و چهار از پيکآپ زون سه نيز استفاده شود‪.‬‬
‫‪ -4‬در صورتي که در رله‪ ،‬گزينه فعال نمودن زون يک و دو با استارت غيرجهتي براي واحد ‪ SOTF‬وجود‬
‫داشته باشد‪ ،‬نيازي به استفاده از زون چهار (زون معکوس) نيست‪.‬‬
‫توصيه ميشود عالوه بر زون ديستانس از يک فانکشن اضافه جريان غيرجهتي (با منطق ‪ )OR‬استفاده شود تا‬
‫يک منطق تشخيص خطاي غيرجهتي سريع براي حفاظت ‪ SOTF‬فراهم آيد‪ .‬تنظيم مطلوب براي اين فانکشن‪،‬‬
‫بزرگتر از دو برابر جريان نامي خط است‪.‬‬
‫در صورتي که در رله امکان استفاده از زون غيرجهتي وجود نداشته باشد‪ ،‬استفاده از فانکشن اضافه جريان‬
‫غيرجهتي فوق الذکر (عالوه بر فعال نمودن زون ديستانس) الزامي است‪.‬‬
‫در صورت فعال نمودن واحد اضافه جريان‪ ،‬توجه به اين نکته ضروري است که در برخي از رلهها‪ ،‬اين واحد‬
‫پس از وصل کليد خط به عنوان يک حفاظت اضافه جريان زمان ثابت همواره در مدار خواهد بود‪ .‬لذا‪،‬‬
‫ضروري است که زمان عملکرد آن طوالني (حداقل ‪ 3‬ثانيه) در نظر گرفته شود‪ .‬البته زمان عملکرد اين واحد‬
‫براي فعال کردن ‪ SOTF‬بدون تأخير زماني است و در صورت لزوم بايد به جاي سيگنال تريپ از سيگنال‬
‫استارت واحد اضافه جريان استفاده شود‪.‬‬
‫به منظور پرهيز از پيچيده نمودن منطق حفاظتي‪ ،‬از فعال نمودن حفاظت ‪ SOTF E/F‬پرهيز شود‪.‬‬
‫‪102‬‬
‫‪ 4-1-3‬مالحظات حفاظت ‪ SOTF‬در صورت فعال نمودن وصل مجدد تکفاز‬
‫در برخي رلهها براي مواقع وصل مجدد خودکار‪ ،‬به جاي حفاظت ‪ SOTF‬واحد ديگري با عنوان ‪ TOR1‬وجود‬
‫دارد که از نظر فلسفه عملکردي‪ ،‬مشابه حفاظت ‪ SOTF‬است‪ .‬در اين متن‪ ،‬منظور از ‪ TOR‬حفاظت در مقابل بسته‬
‫شدن کليد روي خطا هنگام ‪ AR‬است و لذا در رلههايي از واحد ‪ SOTF‬براي اين منظور استفاده ميشود‪ TOR .‬به‬
‫واحد ‪ SOTF‬اشاره دارد‪ .‬مالحظات کلي پيکربندي حفاظت ‪ TOR‬در صورت فعال بودن وصل مجدد خودکار به‬
‫شرح ذيل است‪:‬‬
‫در صورت فعال نمودن وصل مجدد‪ ،‬ضروري است حفاظت ‪( TOR‬يا معادل آن) فعال گردد‪.‬‬
‫توصيه ميشود در صورتي که احتمال اشباع ‪ CT‬و به تبع آن احتمال کاهش برد رله وجود دارد در رلههائي که‬
‫زون قابل تنظيم جداگانه براي واحد ‪ TOR‬دارند‪ ،‬تنظيم دسترسي مقاومتي‪ 2‬اين زون به اندازه کافي بزرگتر‬
‫انتخاب شود‪.‬‬
‫در صورت فعال نمودن وصل مجدد تک پل‪ ،‬منطق تشخيص بيبرق شدن پل بايد بر اساس تکفاز عمل‬
‫نمايد‪ .‬لذا چنانچه براي تشخيص بيبرق بودن پل کليد (‪ )Any pole dead‬از کنتاکت کمکي کليد (‪)52b‬‬
‫استفاده ميشود‪ ،‬ضروري است اتصال کنتاکتهاي کمکي کليد به رله ديستانس و پيکربندي آن به نحوي‬
‫صورت گيرد که در صورت قطع بودن هريک از پلهاي کليد‪ ،‬بيبرق بودن آن پل قابل تشخيص باشد‪.‬‬
‫زمان در مدار آمدن حفاظت ‪( TOR‬يا معادل آن) بيش از ‪ 0/2‬ثانيه و کمتر از زمان مرده وصل مجدد در نظر‬
‫گرفته شود تا اگر پس از وصل مجدد‪ ،‬خطاي اتصالي پايدار بود‪ ،‬کليد به صورت آني قطع گردد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Trio on reclose‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Resistive Reach‬‬
‫‪103‬‬
‫‪ 2-3‬نظارت بر ترانسفورماتور ولتاژ (‪)VTS‬‬
‫در صورت بروز خطا در داخل يا مدارات ثانويه ترانسفورماتور ولتاژ خازني (‪ ،)CVT‬ولتاژ اندازهگيري شده‬
‫توسط رله با مقدار واقعي متفاوت است‪ .‬بنابراين‪ ،‬حفاظتهايي که بر مبناي سيگنال ولتاژ عمل ميکنند نظير حفاظت‬
‫ديستانس و حفاظت ولتاژ کم‪ ،‬ممکن است به اشتباه شرايط خطا تشخيص دهند و فرمان تريپ غير ضروري صادر‬
‫نمايند‪.‬‬
‫واحد نظارت بر ترانسفورماتور ولتاژ که در برخي رلهها با عنوان نظارت بر قطع شدن فيوز ‪ )VTFF( VT‬نيز‬
‫شناخته ميشود‪ ،‬وظيفه تشخيص شرايط معتبر نبودن سيگنال ولتاژ ورودي به رله را بر عهده دارد‪ .‬نامعتبر شدن‬
‫سيگنال ولتاژ عالوه بر قطع شدن فيوز يا مدارات ثانويه ترانسفورماتور ولتاژ‪ ،‬ميتواند ناشي از خطا در سمت اوليه يا‬
‫داخل ‪ CVT‬از جمله تغيير نسبت تبديل به دليل سوختن برخي المانهاي خازني يا تغيير مشخصه مغناطيس شوندگي‬
‫هسته باشد‪ .‬واحد ‪ VTS‬بايد قادر باشد سيگنال ولتاژ نامعتبر را در سه حالت ذيل تشخيص دهد‪:‬‬
‫‪ ‬نامعتبر شدن ولتاژ يک يا دو فاز‬
‫‪ ‬قطع شدن ولتاژ هر سه فاز‬
‫‪ ‬عدم وجود ولتاژ هر سه فاز هنگام برقدار کردن خط‬
‫‪ 1-2-3‬تشخيص نامعتبر شدن سيگنال ولتاژ يک يا دو فاز‬
‫در صورتي که ولتاژ توالي منفي از يک مقدار مشخص بيشتر گردد در حالي که جريان توالي منفي کوچک‬
‫باقي بماند‪ ،‬واحد ‪ VTS‬شرايط قطع شدن سيگنال ولتاژ يک يا دو فاز ورودي به رله را تشخيص ميدهد‪ .‬به‬
‫همين ترتيب‪ ،‬در شبکههايي که نقطه نوترال به صورت مستقيم يا امپدانس کم زمين ميشود‪ ،‬با استفاده از‬
‫مؤلفه صفر ولتاژ و جريان ميتوان شرايط قطع شدن سيگنال ولتاژ يک يا دو فاز را شناسايي نمود‪ .‬با انتخاب‬
‫مقادير آستانه مناسب‪ ،‬اين منطق قادر است شرايط سيگنال ولتاژ نامعتبر ناشي از تغيير نسبت تبديل ‪ CVT‬را‬
‫نيز تشخيص دهد‪.‬‬
‫در صورتي که در يک رله امکان استفاده از هر دو منطق مبتني بر مؤلفه صفر و مؤلفه منفي وجود داشته باشد‪،‬‬
‫‪104‬‬
‫ضروري است هر دو منطق (به صورت ‪ )OR‬فعال گردند‪.‬‬
‫تنظيم مطلوب براي ولتاژ مؤلفه منفي (‪ 20 ،)3U2‬درصد ولتاژ نامي است‪ .‬تنظيم جريان مؤلفه منفي (‪ )3I2‬بايد‬
‫بيش از حداکثر جريان مؤلفه منفي خط تحت شرايط عادي و کمتر از تنظيم حساسترين رله حفاظتي باشد‪.‬‬
‫لذا تنظيم مطلوب براي جريان مؤلفه منفي در سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت کمتر از ‪ 300‬آمپر و در سطح ولتاژ‬
‫‪ 230‬کيلوولت کمتر از ‪ 200‬آمپر است‪.‬‬
‫تنظيم مطلوب براي ولتاژ مؤلفه صفر (‪ 20 ،)3U0‬درصد ولتاژ نامي است‪ .‬تنظيم جريان مؤلفه صفر (‪ )3I0‬بايد‬
‫بيش از حداکثر جريان مؤلفه صفر خط تحت شرايط عادي و کمتر از تنظيم حساسترين رله حفاظتي باشد‪.‬‬
‫لذا تنظيم مطلوب براي جريان مؤلفه صفر در سطح ولتاژ ‪ 400‬کيلوولت کمتر از ‪ 300‬آمپر و در سطح ولتاژ‬
‫‪ 230‬کيلوولت کمتر از ‪ 200‬آمپر است‪.‬‬
‫‪ 2-2-3‬تشخيص قطع شدن سيگنال ولتاژ هر سه فاز‬
‫نظر به اينکه در موقع قطع شدن ولتاژ هر سه فاز‪ ،‬مؤلفههاي توالي منفي يا صفر ولتاژ وجود ندارد‪ ،‬ضروري‬
‫است از يک منطق مستقل براي تشخيص قطع شدن ولتاژ سهفاز استفاده شود‪ .‬شکل ‪ 5-3‬دو منطق ساده شده‬
‫تشخيص ‪ VTFF‬سه فاز را نشان ميدهد‪ .‬منطق شکل ‪-5-3‬الف بر اساس بزرگتر شدن تغييرات ولتاژ (‪)∆V‬‬
‫از مقدار آستانه در حاليکه تغييرات جريان (‪ )∆I‬کوچکتر از مقدار تعيين شده است‪ ،‬عمل مينمايد‪ .‬در منطق‬
‫شکل ‪-5-3‬ب به جاي ‪ ∆V‬از شرط کوچکتر بودن ولتاژ هر سه فاز از يک مقدار معين استفاده ميشود‪.‬‬
‫(ب)‬ ‫(الف)‬
‫شکل ‪ 5-3‬منطق تشخيص ‪ VTFF‬سه فاز‬
‫در رلههايي که از منطق شکل ‪-5-3‬الف استفاده مينمايند‪ ،‬تنظيم مطلوب براي ‪ ،∆V‬حدود ‪ 70‬درصد ولتاژ‬
‫نامي و براي ‪ 10 ،∆I‬درصد جريان نامي خط است‪.‬‬
‫‪105‬‬
‫در رلههايي که از منطق شکل ‪-5-3‬ب استفاده مينمايند‪ ،‬تنظيم مطلوب براي ولتاژ (‪ ،)V‬حدود ‪ 30‬درصد‬
‫ولتاژ نامي و براي ‪ 10 ،∆I‬درصد جريان نامي خط است‪.‬‬
‫‪ 3-2-3‬تشخيص عدم وجود سيگنال ولتاژ هر سه فاز در هنگام برقدار کردن‬
‫در صورتي که سيگنال ولتاژ ورودي به رله در هنگام برقدار کردن خط قطع باشد‪ ،‬ممکن است به دليل جريان‬
‫شارژ خازني خط يا جريان بار‪ ،‬تغييرات جريان (‪ )∆I‬از مقدار تنظيم شده بزرگتر باشد‪ .‬لذا منطق مبتني بر‬
‫تغييرات ولتاژ و جريان که براي تشخيص قطع شدن ولتاژ هر سه فاز ورودي به رله در هنگام برقدار بودن‬
‫تجهيز بکار ميرود‪ ،‬قادر به تشخيص نامعتبر بودن سيگنال ولتاژ نيست‪ .‬معموالً تشخيص اين وضعيت معموالً‬
‫توسط يک منطق تکميلي مطابق شکل ‪ 6-3‬صورت ميپذيرد‪.‬‬
‫شکل ‪ 6-3‬منطق تکميلي تشخيص ‪ VTFF‬سه فاز هنگام برقدار کردن خط‬
‫عدم وجود ولتاژ در هنگام برقدار کردن خط ممکن است به دليل قطع شدن فيوز ‪ VT‬يا خطاي اتصال کوتاه‬
‫سه فاز در مجاورت ‪ VT‬در سمت اوليه باشد‪ .‬لذا ضروري است براي تمايز ميان خطاي اتصال کوتاه و قطع‬
‫شدن فيوز ‪ VT‬از پيکآپ يک واحد اضافه جريان (‪ )O/C Supervision‬استفاده شود تا در صورتي که‬
‫جريان از مقدار تعيين شده بزرگتر است‪ ،‬از عملکرد نامطلوب ‪ VTS‬ممانعت گردد‪ .‬تنظيم مطلوب براي واحد‬
‫اضافه جريان ‪ 1/5‬تا ‪ 2‬برابر جريان نامي خط است‪ .‬در خطوط داراي ترانسفورماتور و خطوط ‪ T-Off‬بايد‬
‫توجه شود که جريان هجومي در لحظه برقدار کردن خط‪ ،‬باعث فعال شدن واحد ‪ O/C Supervision‬نشود و‬
‫در صورت نياز‪ ،‬تنظيم آستانه عملکرد اين واحد افزايش داده شود‪.‬‬
‫در خطوطي که جريان خطاي اتصال کوتاه سه فاز در انتهاي خط کوچکتر از ‪ 1/5‬برابر جريان نامي خط است‬
‫و در عين حال‪ ،‬به دليل بزرگ بودن امپدانس معادل شبکه‪ ،‬ولتاژ در محل رله به ازاي اين خطا از مقدار‬
‫‪106‬‬
‫تنظيمي )‪ V(3 ph‬کوچکتر ميگردد‪ ،‬الزم است تنظيم جريان واحد ‪ O/C Supervision‬به مقدار مناسب‬
‫کاهش داده شود‪.‬‬
‫‪ 4-2-3‬الزامات واحد ‪VTS‬‬
‫اگر شرايط سيگنال ولتاژ نامعتبر براي بيش از يک زمان مشخص استمرار داشته باشد‪ ،‬ضروري است خروجي‬
‫‪ VTS‬در وضعيت فعال قفل شود‪ .‬در صورت بازگشت ولتاژ هر سه فاز به وضعيت عادي براي بيش از يک‬
‫زمان مشخص (‪ 5‬تا ‪ 10‬ثانيه)‪ ،‬بالک رله توسط ‪ VTS‬بايد به صورت اتوماتيک برداشته شود‪ .‬الزم به ذکر است‬
‫که زمانهاي فوق معموالً توسط سازنده رله به صورت ثابت در نظر گرفته ميشود و قابل تنظيم نيست‪.‬‬
‫در صورت تشخيص وضعيت سيگنال ولتاژ نامعتبر توسط ‪ VTS‬ضروري است حفاظتهايي که بر مبناي ولتاژ‬
‫عمل ميکنند‪ ،‬از جمله حفاظت ولتاژ صفر‪ ،‬ديستانس و ‪ ،Weak infeed‬غيرفعال شوند و حفاظت ‪ DEF‬به‬
‫حالت غيرجهتي درآيد‪ .‬در رلههايي که قابليت فعال شدن يک رله اضافه جريان در موقع ‪ VTFF‬وجود دارد‪،‬‬
‫با بالک شدن حفاظت ديستانس‪ ،‬يک حفاظت اضافه جريان اضطراري به صورت غيرجهتي وارد مدار شود‪.‬‬
‫تنظيم مطلوب براي حفاظت اضافه جريان اضطراري‪ 1/5 ،‬برابر جريان نامي خط و به صورت زمان ثابت با‬
‫زمان ‪ 1/5‬ثانيه است‪ .‬همچنين تنظيم مطلوب براي زمان عملکرد واحد ‪ E/F‬اضافه جريان اضطراري معادل ‪1/5‬‬
‫ثانيه و ساير تنظيمات مشابه تنظيم واحد ‪ DEF‬است‪.‬‬
‫در صورت فعال نمودن واحد اضافه جريان اضطراري توجه به اين نکته ضروري است که در برخي از رلهها‪،‬‬
‫اين واحد ممکن است به عنوان يک حفاظت اضافه جريان زمان ثابت همواره در مدار قرار گيرد‪ .‬لذا‪ ،‬ضروري‬
‫است که منطق مناسب در داخل رله به نحوي پيادهسازي شود تا فقط در موقع ‪ VTFF‬و بالک شدن حفاظت‬
‫ديستانس‪ ،‬واحد اضافه جريان در مدار قرار گيرد‪.‬‬
‫ضروري است واحد ‪ VTS‬فقط در زماني که خط برقدار است‪ ،‬فعال باشد‪ .‬در صورت بيبرق بودن خط‪ ،‬هيچ‬
‫يک از منطقهاي واحد ‪ VTS‬نبايد حفاظت خط را بالک کند‪ .‬تشخيص برقدار بودن خط معموالً بر اساس‬
‫بزرگتر بودن جريان از يک مقدار معين يا با استفاده از کنتاکت کمکي کليد صورت ميپذيرد‪.‬‬
‫‪107‬‬
‫توصيه ميشود براي دستيابي به عملکرد بهتر در تشخيص قطع شدن فيوز ‪ ،VT‬عالوه بر فعال کردن منطقهاي‬
‫مبتني بر سيگنال ولتاژ و جريان‪ ،‬از کنتاکت کمکي ‪ MCB‬ترانسفورماتور ولتاژ نيز به عنوان ورودي واحد‬
‫‪ VTS‬استفاده شود‪.‬‬
‫در رلههاي قديمي که فاقد منطق تشخيص قطع شدن سيگنال ولتاژ سه فاز هستند‪ ،‬ضروري است از کنتاکت‬
‫کمکي ‪ MCB‬ترانسفورماتور ولتاژ براي اين منظور استفاده شود‪.‬‬
‫در صورتي که رله ديستانس فاقد واحد ‪ VTS‬است‪ ،‬ضروري است رله ‪ VTS‬جداگانه نصب گردد و نبايد از‬
‫روشهاي سنتي نظير عبور دادن سيگنال تريپ رله از مسير کنتاکت ‪ MCB‬ترانسفورماتور ولتاژ استفاده شود‪.‬‬
‫رله ‪ VTS‬ميتواند بر اساس مقايسه ولتاژ دو سيمپيچ ‪ CVT‬يا منطق فوقالذکر عمل نمايد‪.‬‬
‫ضروري است سيگنال ولتاژ ثانويه ‪ VT‬مستقيماً از ‪ MCB‬تابلوي مارشالينگ به ورودي رله متصل شود و در‬
‫طول اين مسير هيچ انشعابي وجود نداشته باشد‪ .‬در صورتي که براي تجهيزات ديگر نظير ثبات خطا‪ 1‬سيگنال‬
‫ولتاژ مورد نياز است‪ ،‬بايد بعد از رله انشعاب گرفته شود‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Fault Recorder‬‬
‫‪108‬‬
‫فصل چهارم‬
‫سيستم تلهپروتکشن‬
‫‪109‬‬
‫‪ 1-4‬تعاريف‬
‫کانال مخابراتي‪ :‬يک کانال مخابراتي ‪ PLC‬دو طرفه متشکل از يک فرستنده‪-‬گيرنده در ابتداي خط انتقال‪ ،‬يک‬
‫فرستنده‪-‬گيرنده در انتهاي خط انتقال‪ ،‬بستر مخابراتي و تجهيزات مورد نياز براي کوپلينگ سيگنال نظير ‪ LMU‬و‬
‫خازن کوپلينگ است‪ .‬لذا در خطوط انتقالي که دو کانال مخابراتي مورد نياز است‪ ،‬بايد دو مجموعه فرستنده‪-‬گيرنده‬
‫جداگانه در هريک از ترمينالهاي خط انتقال نصب گردد‪ .‬دياگرام يک کانال مخابراتي ‪ PLC‬به عنوان نمونه در شکل‬
‫‪ 1-4‬نشان داده شده است‪.‬‬
‫شکل ‪ 1-4‬ارتباط رلههاي حفاظتي از طريق يک کانال مخابراتي ‪PLC‬‬
‫بستر‪ 2‬مخابراتي‪ :‬يک بستر فيزيکي است که سيگنال بر روي آن از يک نقطه به نقطه ديگر منتقل ميگردد‪ .‬در‬
‫مخابرات نوري از فيبر نوري و در سيستم ‪ ،PLC‬از هاديهاي خط انتقال به عنوان بستر مخابراتي استفاده ميشود‪.‬‬
‫فرمان تلهپروتکشن‪ :‬يک سيگنال منطقي ورودي به سيستم تلهپروتکشن است که بايد از طريق کانال مخابراتي به‬
‫سمت ديگر خط انتقال ارسال گردد‪ .‬انواع فرمانهاي تلهپروتکشن شامل ‪،Permissive Tripping،Direct Tripping‬‬
‫‪ Blocking‬و ‪ Unblocking‬ميباشد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Line matching unit‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Medium‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Command‬‬
‫‪110‬‬
‫مدوالسيون ‪ :1FSK‬يک روش براي ارسال فرمان تلهپروتکشن است که در حالت عادي به طور پيوسته يک سيگنال‬
‫با فرکانس مشخص‪ ،‬تحت عنوان فرکانس گارد ارسال ميگردد و در صورت فعال شدن فرمان ورودي‪ ،‬فرکانس‬
‫سيگنال ارسالي به فرکانس تريپ تغيير داده ميشود‪.‬‬
‫طرح حفاظتي ارسال تريپ مستقيم (‪ :)DTT2‬در اين طرح سيگنال دريافتي از طريق کانال مخابراتي به صورت‬
‫مستقيم و بدون قيد و شرط‪ ،‬کليد قدرت محلي را تريپ ميدهد‪.‬‬
‫طرح حفاظتي‪ :PUTT3‬همانگونه که در شکل ‪ 2-4‬نشان داده شده است‪ ،‬در طرح ‪ PUTT‬سيگنال تريپ زون اول‬
‫رله ديستانس محلي از طريق کانال مخابراتي به سمت ديگر خط ارسال ميگردد تا در صورتي که رله واقع در پست‬
‫مقابل‪ ،‬خطا را در زون ‪ Overreach‬خود ميبيند‪ ،‬سريعاً تريپ دهد‪ .‬زون ‪ Overreach‬يک زون با بردي بيش از طول‬
‫خط انتقال تحت حفاظت است‪.‬‬
‫‪Z1‬‬ ‫‪Z OR‬‬
‫‪Z OR‬‬ ‫‪Z1‬‬
‫‪Z1‬‬
‫‪Z OR‬‬ ‫‪1‬‬
‫شکل ‪ 2-4‬طرح حفاظتي ‪PUTT‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Frequency shift keying‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Direct transfer trip‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Permissive underreaching transfer trip‬‬
‫‪111‬‬
‫طرح حفاظتي‪ :POTT1‬همانگونه که در شکل ‪ 3-4‬نشان داده شده است‪ ،‬در طرح ‪ POTT‬در صورت مشاهده‬
‫امپدانس در زون ‪ Overreach‬رله ديستانس محلي‪ ،‬يک سيگنال از طريق کانال مخابراتي براي سمت ديگر خط ارسال‬
‫ميگردد تا در صورتي که رله واقع در پست مقابل نيز خطا را در زون ‪ Overreach‬خود ميبيند‪ ،‬سريعاً تريپ دهد‪.‬‬
‫به عبارتي‪ ،‬در اين طرح چنانچه خطا در زون ‪ Overreach‬رلههاي ديستانس واقع در هر دو سمت خط ديده شود‪،‬‬
‫کليد قدرت تريپ داده ميشود‪ .‬استفاده از طرح حفاظتي ‪ POTT‬براي خطوط با طول کوتاه‪ ،‬خطوطي که در آن هم‪-‬‬
‫پوشاني زون ‪ 2‬رله ديستانس اتفاق ميافتد‪ ،‬خطوط دو مداره و خطوط سه ترميناله يا داراي ترانسفورماتور ‪T-OFF‬‬
‫توصيه ميشود‪.‬‬
‫‪Z1‬‬
‫‪Z OR‬‬
‫‪Z OR‬‬
‫‪Z1‬‬
‫‪Z1‬‬
‫‪Z OR‬‬
‫‪1‬‬
‫شکل ‪ 3-4‬طرح حفاظتي ‪POTT‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Permissive overreaching transfer trip‬‬
‫‪112‬‬
‫‪ 2-4‬الزامات عمومي سيستم تلهپروتکشن‬
‫در خطوط ‪ 400‬کيلوولت و خطوط جديداالحداث ‪ 230‬کيلوولت غير کوتاه‪ ،‬الزم است دو کانال سيگنالدهي‬
‫مجزا وجود داشته باشد‪ ،‬به نحوي که هر يک از حفاظتهاي اصلي خط از کانال اختصاصي و مجزا استفاده‬
‫نمايند‪ .‬در خطوط ‪ 230‬کيلوولت موجود‪ ،‬فقط براي خطوط انتقال مهم به تشخيص شرکت مديريت شبکه‪،‬‬
‫استفاده از دو کانال مجزا الزامي است‪.‬‬
‫در خطوط ‪ 230‬کيلوولت غير کوتاه موجود که داراي يک کانال سيگنالدهي مشترک ميباشند‪ ،‬ميتوان از‬
‫‪ PLC‬يا تار تاريک فيبر نوري استفاده نمود‪.‬‬
‫در خطوط داراي دو کانال سيگنالدهي‪ ،‬الزم است هر دو کانال از نوع ‪ PLC‬يا يک کانال از نوع ‪ PLC‬و‬
‫ديگري تار تاريک فيبر نوري باشد‪ .‬استفاده از شبکه ‪ SDH‬براي ارسال فرامين تلهپروتکشن غير مجاز ميباشد‬
‫و فقط در کابلهاي فشار قوي يا خطوط ترکيبي که امکان نصب تار تاريک بين پستهاي طرفين خط وجود‬
‫نداشته باشد‪ ،‬استفاده از شبکه ‪ SDH‬اجتنابناپذير و بالمانع است‪ .‬توجه شود که در کابلهاي فشار قوي‪ ،‬به‬
‫دليل ظرفيت خازني بزرگ کابل‪ ،‬امکان استفاده از کانال ‪ PLC‬وجود ندارد‪.‬‬
‫استفاده از طرح متقاطع (‪ )Cross‬ارسال و دريافت فرامين تلهپروتکشن در خطوط دومداره جديداالحداث‪ ،‬به‬
‫دليل مشکالت بهرهبرداري اين طرح از جمله در شرايط در مدار نبودن يکي از خطوط يا در زمان انجام‬
‫تعميرات روي يکي از خطوط و عدم آگاهي گروه تعميراتي از امکان عدم ارسال و دريافت فرامين‪ ،‬غير مجاز‬
‫ميباشد‪ .‬همچنين‪ ،‬توصيه ميگردد در خطوط دو مداره موجود که از چنين طرحي استفاده شده‪ ،‬در صورت‬
‫عدم وجود مشکالت اجرايي‪ ،‬طرح متقاطع اصالح گرديده و ارتباط ‪ PLC‬رلههاي طرفين هر خط به صورت‬
‫مستقيم و بر روي هاديهاي همان خط صورت پذيرد‪.‬‬
‫در خطوطي که يکي از حفاظتهاي اصلي رله ديفرانسيل طولي است‪ ،‬کانال تلهپروتکشن حفاظت ديستانس‬
‫بايد از نوع ‪ PLC‬باشد‪.‬‬
‫با توجه به اهميت پاکسازي سريع خطاهاي شبکه انتقال بر پايداري سيستم قدرت‪ ،‬استفاده از سيستم‬
‫تلهپروتکشن در تمامي خطوط شبکه انتقال‪ ،‬حتي در خطوط تک مداره شعاعي از يک سو تغذيه‪ ،‬ضروري‬
‫‪113‬‬
‫ميباشد‪ .‬در خطوط تک مداره شعاعي از يک سو تغذيه فاقد تلهپروتکشن که از قبل در شبکه انتقال وجود‬
‫دارد‪ ،‬الزم است تا زمان پيادهسازي طرح تلهپروتکشن‪ ،‬زمان عملکرد زون دوم ديستانس با برد حداقل ‪120‬‬
‫درصد طول خط به ‪ 150‬ميليثانيه کاهش داده شود‪.‬‬
‫حداکثر تأخير کانال مخابراتي در طرحهاي حفاظتي تلهپروتکشن نبايد از ‪ 30‬ميليثانيه تجاوز نمايد‪ .‬اين مقدار‪،‬‬
‫کل زمان تأخير از لحظه فعال شدن سيگنال در خروجي رله محلي تا دريافت سيگنال در ورودي رله دوردست‬
‫است و زمان عملکرد رلههاي کمکي را نيز شامل ميشود‪.‬‬
‫ارتباط صوتي بر روي ‪ PLC‬مورد استفاده براي تلهپروتکشن غير مجاز بوده و در صورت عدم وجود کانال‬
‫فيبر نوري جهت ارتباط صوتي‪ ،‬ضروري است از يک سيستم ‪ PLC‬مستقل با فرکانس متفاوت براي اين‬
‫منظور استفاده شود‪.‬‬
‫در مواقعي که سيستم تلهپروتکشن‪ ،‬قادر به کارکرد صحيح نيست از جمله در شرايط قطع شدن سيگنال گارد‬
‫کانال ‪ ،PLC‬بايستي يک سيگنال آالرم فعال گردد‬
‫مسير وايرينگ از تابلوهاي حفاظتي به تابلو تلهپروتکشن (فيبر نوري يا ‪ )PLC‬بايد به صورت مستقيم باشد و‬
‫هيچ تابلوي واسطي (اعم از تابلو واسط ‪ PLC‬يا تابلوي سوپروايزري) در اين مسير قرار داده نشود‪ .‬الزم به‬
‫ذکر است که تابلو واسط ‪ PLC‬يا تابلوي سوپروايزري براي قرائت سيگنالها در مراکز کنترل استفاده ميشود‬
‫و نبايد در مسير مذکور قرار گيرد‪.‬‬
‫ضروري است براي حفاظتهاي جدول ‪ ،1-4‬ارتباط سيگنالدهي و طرح تلهپروتکشن ذکر شده ميان دو‬
‫سمت خط انتقال برقرار گردد‪.‬‬
‫‪114‬‬
‫جدول ‪ 1-4‬رلههاي مورد استفاده در طرح حفاظتي تلهپروتکشن‬
‫رله حفاظتي‬ ‫طرح حفاظتي‬
‫‪ -1‬حفاظت اضافه ولتاژ خط انتقال (‪)59‬‬

‫‪ -2‬مرحله دوم حفاظت ‪ CBF‬کليد قدرت‬
‫‪ -3‬حفاظت ‪ SHZ‬کليد قدرت‬
‫‪ -4‬تمامي حفاظتهاي ترانسفورماتور قدرت در صورتي که ترانسفورماتور به‬ ‫‪Direct Transfer Trip‬‬
‫صورت مستقيم و بدون استفاده از کليد قدرت به خط متصل شده باشد‪.‬‬
‫‪ -5‬تمامي حفاظتهاي راکتور در صورتي که راکتور به صورت مستقيم و‬
‫بدون استفاده از کليد قدرت به خط متصل شده باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬حفاظت ديستانس خط انتقال‬

‫‪Permissive Trip‬‬
‫‪ -2‬حفاظت ‪ DEF‬خط انتقال‬
‫در طرح ‪ POTT‬بايد هماهنگي مناسب ميان زمانهاي ‪ Pick-up‬و ‪ Reset‬سيستم مخابراتي ‪ PLC‬برقرار گردد‬
‫تا تريپ اشتباه در حالت معکوسشدگي جريان رخ ندهد‪.‬‬
‫در طرح ‪ POTT‬بايد در صورت باز بودن کليد قدرت انتهاي خط‪ ،‬سيگنال ‪ Permissive‬دريافتي رله‬
‫ديستانس از طريق رله‪ Echo ،‬شود‪.‬‬
‫در کانالهاي مخابراتي ‪ PLC‬الزم است براي ارسال فرامين حفاظتي ‪ DTT‬و ‪ Permissive‬از مدوالسيون‬
‫‪ FSK‬استفاده شود‪.‬‬
‫در خطوط انتقال با طول کمتر از ‪ 10‬کيلومتر(اعم از تکمداره يا دومداره) که راکتانس تله موج در قياس با‬
‫راکتانس کل خط قابل مالحظه است‪ ،‬براي پرهيز از نامتعادل شدن جريان سه فاز توصيه ميشود در هر سه فاز‬
‫تله موج نصب گردد‪.‬‬
‫نقاط انشعاب در خطوط داراي ‪ T-OFF‬باعث تضعيف سيگنال ‪ PLC‬حامل ميگردد‪ .‬لذا ضروري است در‬
‫‪1‬‬
‫‪Current reversal‬‬
‫‪115‬‬
‫خطوط داراي انشعاب‪ ،‬در ابتداي مسير انشعاب از تله موج استفاده شود تا از تضعيف سيگنال ممانعت شود‪.‬‬
‫شرايط آب و هوايي بر تلفات سيگنال حامل روي خطوط انتقال تأثير گذار است‪ .‬يخ زدگي‪ ،‬باران شديد‪ ،‬مه و‬
‫غيره باعث افزايش اين تلفات ميشود‪ .‬لذا نسبت سيگنال به نويز در سمت گيرنده تحت بدترين شرايط آب و‬
‫هوايي بايد از ‪ 10db‬بزرگتر باشد‪.‬‬
‫‪ 3-4‬الزامات ارسال فرامين تلهپروتکشن‬
‫وروديهاي سيستم تلهپروتکشن (‪ ) TPS‬براي خطوط انتقال داراي يک و دو کانال مخابراتي در شکل ‪ 4-4‬و‬
‫شکل ‪ 5-4‬نشان داده شده است‪ .‬همانطور که مشاهده ميشود‪ ،‬تمامي سيگنالهاي ‪ DTT‬بايد با يکديگر ‪OR‬‬
‫منطقي گرديده و حاصل نهايي آن به سيستم ‪ TPS‬تحويل داده شود‪.‬‬
‫در خطوط کوتاه که داراي يک حفاظت اصلي از نوع ديستانس و حفاظت اصلي ديگر از نوع ديفرانسيل طولي‬
‫ميباشند‪ ،‬ضروري است مطابق شکل ‪ ،6-4‬سيگنال ‪ DTT‬از طريق دو مسير که يکي ‪ PLC‬مورد استفاده براي‬
‫تله پروتکشن ديستانس و ديگري کانال ارتباطي مورد استفاده براي رله ديفرانسيل طولي است‪ ،‬ارسال گردد‪.‬‬
‫براي اين منظور‪ ،‬استفاده از ورودي باينري رله ديفرانسيل طولي براي ارسال سيگنال ‪ DTT‬همراه با اطالعات‬
‫فازورهاي جريان توصيه ميشود‪.‬‬
‫در خطوط خيلي کوتاه که هر دو حفاظت اصلي از نوع ديفرانسيل طولي است‪ ،‬ضروري است مطابق‬
‫شکل ‪ ،7-4‬سيگنال ‪ DTT‬از طريق دو مسير ارسال گردد‪ .‬براي اين منظور‪ ،‬استفاده از ورودي باينري رلههاي‬
‫ديفرانسيل طولي براي ارسال سيگنال ‪ DTT‬همراه با اطالعات فازورهاي جريان توصيه ميشود‪.‬‬
‫الزم است تمامي منطقهاي مشخص شده در شکل ‪ 4-4‬الي شکل ‪ 7-4‬در تابلوهاي حفاظتي پيادهسازي شده‬
‫و از پيادهسازي هرگونه منطق در تابلوي ‪ PLC‬پرهيز گردد‪.‬‬
‫سيگنالهاي ‪ Permissive‬و سيگنال ‪ DTT‬نهايي بايستي پس از پيادهسازي منطقهاي مورد نظر شکل ‪ 4-4‬الي‬
‫شکل ‪ 7-4‬در تابلوي حفاظتي خط‪ ،‬با اتصال مستقيم به ورودي کارت ‪ ،TPS‬تحويل داده شوند‪ .‬در صورت‬
‫‪1‬‬
‫‪Line trap‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Tele-protection system‬‬
‫‪116‬‬
‫ضرورت استفاده از رله کمکي براي ايزوالسيون بين تابلو حفاظتي و ‪ ،TPS‬الزم است از رلههاي‬
‫‪ High-speed‬استفاده شود‪.‬‬
‫سيگنالهاي ‪ Permissive‬مربوط به حفاظت ديستانس و ‪ DEF‬نبايد با هم ‪ OR‬منطقي شوند و براي هريک از‬
‫سيگنالهاي ‪ Permissive‬بايد از يک ورودي مستقل کارت ‪ TPS‬استفاده شود‪ .‬اولويت ارسال سيگنالهاي‬
‫ورودي ‪ TPS‬به ترتيب ‪ Permissive ،DTT‬رله ديستانس و ‪ Permissive‬رله ‪ DEF‬ميباشد‪.‬‬
‫‪Over Voltage Sub-1‬‬

‫‪Short Zone‬‬ ‫‪TPS 1‬‬
‫‪CBF 2nd Stage‬‬ ‫‪OR‬‬ ‫‪Direct Trip‬‬
‫‪Transformer Protection‬‬
‫‪Direct Trip‬‬ ‫‪Fiber Optic or‬‬
‫‪Reactor Protection‬‬
‫‪PLC‬‬
‫‪Distance Relay Sub-1‬‬ ‫‪Permissive‬‬
‫‪DEF Relay Sub-1‬‬ ‫‪Permissive‬‬

‫‪Direct Trip‬‬ ‫‪Fiber Optic or‬‬
‫‪PLC‬‬
‫شکل ‪ 4-4‬سيگنالهاي ورودي سيستم تلهپروتکشن در خطوط انتقال داراي دو کانال مخابراتي‬
‫‪117‬‬
‫شکل ‪ 5-4‬سيگنالهاي ورودي سيستم تلهپروتکشن در خطوط انتقال داراي يک کانال مخابراتي‬

‫‪Direct Trip‬‬
‫‪Reactor Protection‬‬ ‫‪PLC‬‬
‫‪Over Voltage Sub-2‬‬ ‫‪87L‬‬

‫‪Short Zone‬‬
‫‪CBF 2nd Stage‬‬ ‫‪OR‬‬ ‫‪Binary Input‬‬ ‫‪Fiber Optic‬‬
‫‪IA, IB, IC‬‬ ‫‪Current Input‬‬
‫شکل ‪ 6-4‬سيگنالهاي تلهپروتکشن در خطوط داراي يک رله ديستانس و يک رله ديفرانسيل طولي‬
‫‪118‬‬
‫‪Over Voltage Sub-2‬‬ ‫‪87L1‬‬

‫‪Over Voltage Sub-2‬‬ ‫‪87L2‬‬

‫شکل ‪ 7-4‬سيگنالهاي تلهپروتکشن در خطوط داراي دو رله ديفرانسيل طولي‬
‫‪ 4-4‬الزامات دريافت فرامين تلهپروتکشن‬
‫در خطوط داراي دو کانال مخابراتي‪ ،‬براي تريپ مستقيم کليد خط الزم است سيگنال ‪ DTT‬از طريق هر دو‬
‫کانال مخابراتي دريافت شود‪ .‬چنانچه سيگنال ‪ ،DTT‬تنها فقط از طريق يکي از کانالهاي مخابراتي دريافت‬
‫شود‪ ،‬بايد به نحوي از وجود خطا اطمينان حاصل شود و سپس کليد تريپ داده شود‪ .‬براي اطمينان از وجود‬
‫خطا ميتوان از استارتر رله ديستانس‪ ،‬سيگنال پيکآپ زون سوم رله ديستانس يا رله اضافه جريان مؤلفه منفي‬
‫(با تنظيم ‪ 20‬درصد جريان نامي) استفاده نمود‪ .‬در اين حالت‪ ،‬اگر وجود خطا تشخيص داده نشود‪ ،‬ميبايست‬
‫شرط تداوم سيگنال ‪ DTT‬براي مدت ‪ 200‬ميليثانيه بررسي شود و در صورت برآورده شدن اين شرط‪،‬‬
‫سيگنال ‪ DTT‬معتبر تلقي شده و کليد خط تريپ داده شود‪ .‬با توجه به اينکه در منطق فوق الذکر‪ ،‬شرايطي‬
‫وجود دارد که سيگنال ‪ DTT‬بايد بدون تأخير به رله حفاظتي منتقل گردد‪ ،‬لذا ضروري است اين تأخير توسط‬
‫يک تايمر خارجي به صورت )‪ )Pick-up Delay‬پيادهسازي شود‪ .‬اين موضوع در شکل ‪ 8-4‬نشان داده شده‬
‫است‪.‬‬
‫‪119‬‬
‫شکل ‪ 8-4‬دياگرام منطقي اعتبارسنجي سيگنال ‪ DTT‬دريافتي براي سيستم تلهپروتکشن دو کاناله‬
‫در خطوط ‪ 230‬کيلوولت موچود داراي يک کانال مخابراتي‪ ،‬در صورت دريافت سيگنال ‪ DTT‬بايد به نحوي‬
‫از وجود خطا اطمينان حاصل شود و سپس کليد تريپ داده شود‪ .‬براي اطمينان از وجود خطا ميتوان از‬
‫استارتر رله ديستانس‪ ،‬سيگنال پيکآپ زون سوم رله ديستانس يا رله اضافه جريان مولفه منفي استفاده نمود‪.‬‬
‫در اين حالت‪ ،‬اگر وجود خطا تشخيص داده نشود‪ ،‬ميبايست شرط تداوم سيگنال ‪ DTT‬براي مدت ‪200‬‬
‫ميليثانيه بررسي شود و در صورت برآورده شدن اين شرط‪ ،‬سيگنال ‪ DTT‬معتبر تلقي شده و کليد خط تريپ‬
‫داده شود‪ .‬با توجه به اينکه در منطق فوقالذکر‪ ،‬شرايطي وجود دارد که سيگنال ‪ DTT‬بايد بدون تأخير به رله‬
‫حفاظتي منتقل گردد‪ ،‬ضروري است اين تأخير توسط يک تايمر خارجي به صورت )‪ )Pick-up Delay‬پياده‬
‫سازي شود‪ .‬اين موضوع در شکل ‪ 9-4‬نشان داده شده است‪.‬‬
‫‪120‬‬
‫شکل ‪ 9-4‬دياگرام منطقي اعتبارسنجي سيگنال ‪ DTT‬دريافتي در سيستم تلهپروتکشن يک کاناله‬
‫در خطوط کوتاه که داراي يک حفاظت اصلي از نوع ديستانس و حفاظت اصلي ديگر از نوع ديفرانسيل طولي‬
‫ميباشند‪ ،‬براي تريپ مستقيم کليد خط الزم است سيگنال ‪ DTT‬از طريق دو مسير که يکي ‪ PLC‬مورد‬
‫استفاده براي تله پروتکشن ديستانس و ديگري کانال ارتباطي مورد استفاده براي رله ديفرانسيل طولي است‪،‬‬
‫دريافت گردد‪ .‬براي اين منظور‪ ،‬سيگنال ‪ DTT‬کانال رله ديفرانسيل طولي ميتواند در خروجي باينري رله‬
‫ديفرانسيل طولي دريافت شود‪ .‬چنانچه سيگنال ‪ ،DTT‬تنها فقط از طريق يکي از کانالهاي مخابراتي دريافت‬
‫شود‪ ،‬ميبايست شرط تداوم سيگنال ‪ DTT‬براي مدت ‪ 200‬ميليثانيه بررسي شود و در صورت برآورده شدن‬
‫اين شرط‪ ،‬سيگنال ‪ DTT‬معتبر تلقي شده و کليد خط تريپ داده شود‪ .‬با توجه به اينکه در منطق فوق الذکر‪،‬‬
‫شرايطي وجود دارد که سيگنال ‪ DTT‬بايد بدون تأخير به رله حفاظتي منتقل گردد‪ ،‬لذا ضروري است اين‬
‫تأخير توسط يک تايمر خارجي به صورت )‪ )Pick-up Delay‬پيادهسازي شود‪ .‬اين موضوع در شکل ‪10-4‬‬
‫نشان داده شده است‪.‬‬
‫‪121‬‬
‫‪CH1 (PLC) Receive‬‬

‫‪Trip‬‬
‫‪CH2 (FO) Receive‬‬
‫‪CH1 (PLC) Faulty‬‬

‫‪t‬‬ ‫‪Trip‬‬
‫‪CH2 (FO) Receive‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪200 msec‬‬
‫‪CH1 (PLC/FO) Receive‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪Trip‬‬

‫‪0‬‬
‫‪200 msec‬‬
‫شکل ‪ 10-4‬دياگرام منطقي اعتبارسنجي سيگنال ‪ DTT‬دريافتي در خطوط داراي يک رله ديستانس و‬
‫يک رله ديفرانسيل طولي‬
‫الزم است تمامي منطقهاي مشخص شده در شکل ‪ 8-4‬الي شکل ‪ 10-4‬در تابلوهاي حفاظتي پيادهسازي شده‬
‫و از پيادهسازي هرگونه منطق در تابلوي ‪ PLC‬پرهيز گردد‪ .‬در سمت دريافت کننده‪ ،‬سيگنالهاي‬
‫‪ Permissive‬و ‪ DTT‬دريافتي از خروجي کارت ‪ TPS‬بايد بدون پيادهسازي هرگونه منطق‪ ،‬به تابلوي حفاظتي‬
‫تحويل داده شوند‪ .‬در صورت ضرورت استفاده از رله کمکي براي ايزوالسيون بين تابلو حفاظتي و ‪ ،TPS‬الزم‬
‫است از رلههاي ‪ High-speed‬استفاده شود‪.‬‬
‫الزم است قبل از دريافت فرمان ‪ DTT‬از طريق يک کانال مخابراتي ‪ ،PLC‬سيگنال گارد براي حداقل ‪5‬‬
‫ميليثانيه دريافت شود‪ .‬در غير اين صورت‪ ،‬بايستي شرايط ‪ Channel faulty‬تشخيص داده شود‪.‬‬
‫جهت معتبر تلقي شدن سيگنال ‪ Permissive Tripping‬دريافتي از رله ‪ ،DEF‬ضروري است اين سيگنال‬
‫بسته به نوع کانال مخابراتي فيبر نوري يا ‪ PLC‬به ترتيب براي مدت ‪ 100‬و ‪ 200‬ميليثانيه تداوم داشته باشد‪.‬‬
‫همچنين‪ ،‬تأخير زماني سيگنال ‪ Permissive‬رله ديستانس‪ ،‬حدود ‪ 10‬ميليثانيه است‪ .‬الزم به ذکر است که‬
‫تأخيرهاي مذکور ميتوانند توسط تايمر داخلي ‪ TPS‬به صورت )‪ )Pick-up Delay‬تنظيم گردند و نيازي به‬
‫استفاده از تايمر خارجي نيست‪.‬‬
‫‪122‬‬
‫‪ 5-4‬تنظيمات زماني سيستم تلهپروتکشن‬
‫الزم است فرمانهاي تلهپروتکشن تحويل داده شده به سيستم ‪ TPS‬با کمترين دخل و تصرف در عرض پالس‬
‫سيگنال و با رعايت مالحظات حداقل نمودن تاثير نويز‪ ،‬در سمت ديگر خط به تابلوي حفاظتي مربوطه تحويل داده‬
‫شوند‪ .‬براي اين منظور‪ ،‬تنظيمات زماني مطلوب سيستم ‪ TPS‬به شرح ذيل است‪:‬‬
‫در ‪ TPS‬مبدا‪ ،‬براي اعتبارسنجي سيگنال باينري ورودي به کارت ‪ TPS‬از رله‪ ،‬اين سيگنال بايستي حداقل به‬
‫مدت ‪ 5‬ميليثانيه تداوم داشته باشد‪ .‬به اين ترتيب‪ ،‬پالسهاي با عرض کمتر از ‪ 5‬پنج ميليثانيه‪ ،‬در ورودي‬
‫باينري ‪ TPS‬به عنوان نويز تلقي شده و توسط ‪ PLC‬به پست مقابل ارسال نخواهد شد‪ .‬با توجه به اينکه‬
‫افزايش اين زمان‪ ،‬باعث تاخير در ارسال سيگنال توسط ‪ PLC‬ميگردد‪ ،‬زمان اعتبارسنجي نبايد بيش از ‪10‬‬
‫ميليثانيه انتخاب گردد‪.‬‬
‫در ‪ TPS‬مبدا‪ ،‬زمان استمرار ارسال سيگنال )‪ (Minimum TX duration‬توسط ‪ PLC‬برابر ‪ 100‬ميليثانيه‬
‫انتخاب شود‪ .‬در برخي انواع ‪ TPS‬که اين زمان قابل تنظيم نيست‪ ،‬استفاده از مقدار ثابت ‪ 200‬ميليثانيه بالمانع‬
‫است‪ .‬الزم به ذکر است که وجود تايمرهاي از نوع ‪ Pick-up delay‬مورد اشاره در بخش الزامات دريافت‬
‫فرامين تلهپروتکشن‪ ،‬ارتباطي با زمان ‪ TX duration‬سيستم ‪ TPS‬ندارد‪ .‬زيرا تا هنگامي که شرايط خطا برقرار‬
‫باشد‪ ،‬رله حفاظتي مربوطه سيگنال تريپ را ارسال نموده و در نتيجه مدت زمان سيگنال دريافتي از مقدار‬
‫تايمر ‪ Pickup delay‬بيشتر خواهد شد‪.‬‬
‫در ‪ TPS‬مقصد‪ ،‬سيگنال دريافتي توسط ‪ PLC‬بايد بدون افزايش عرض پالس به رله مورد نظر داده شود‪ .‬به‬
‫عبارتي‪ ،‬لحاظ نمودن حداقل عرض پالس‪ ،‬براي سيگنال خروجي از ‪ TPS‬به رله )‪(Minimum RX duration‬‬
‫مطلوب نبوده و در برخي انواع ‪ TPS‬که اين پارامتر داراي مقدار پيش فرض بزرگي است‪ ،‬الزم است اين زمان‬
‫به ‪ 5‬ميليثانيه محدود شود‪.‬‬
‫‪123‬‬
‫‪124‬‬
‫فصل پنجم‬
‫هماهنگي رلههاي نيروگاهي مرتبط با‬
‫شبکه انتقال‬
‫‪125‬‬
‫‪ 1-5‬هماهنگي بين حفاظتهاي شبکه و نيروگاه‬
‫منظور از هماهنگي حفاظتي بين نيروگاه و شبکه انتقال اين است که براي حوادث خارج از نيروگاه‪ ،‬سيستم‬
‫حفاظت نيروگاه به گونهاي تنظيم و طراحي شود که از تريپ ژنراتور قبل از عملکرد سيستم حفاظت شبکه انتقال‬
‫ممانعت به عمل آيد مگر در حالتي که به علت شرايط بهرهبرداري و خطاهاي درون سيستم نيروگاه‪ ،‬ژنراتور در‬
‫معرض خطر باشد‪.‬‬
‫‪ 2-5‬محدوده کاربرد‬
‫اين دستورالعمل به الزامات مورد نياز براي هماهنگي حفاظت بين نيروگاه و شبکه قدرت ميپردازد و در‬
‫برگيرنده طرحهاي حفاظتي نيروگاه‪ ،‬نوع رلهها و تنظيمات آنها و نيازمنديهاي تبادل اطالعات بين نيروگاه و شبکه‬
‫انتقال است به نحوي که هماهنگي مطلوبي بين شبکه انتقال و نيروگاه حاصل گردد‪.‬‬
‫محدوده کاربرد اين دستورالعمل‪ ،‬هماهنگي آن دسته حفاظتهاي ترانسفورماتورهاي نيروگاهي و ژنراتورهاي‬
‫متصل به شبکه برق کشور ميباشند که ميبايست با توابع حفاظتي شبکه انتقال هماهنگ شوند‪.‬‬
‫‪ 3-5‬الزامات حفاظت ژنراتور و ترانسفورماتور نيروگاهي‬
‫حداقل حفاظتهاي الکتريکي مورد نياز ژنراتور با توجه به ظرفيت نامي آن‪ ،‬مطابق جدول پ‪ 1-7‬ميباشد‪.‬‬
‫الزامات مورد نياز به شرح ذيل ميباشند‪:‬‬
‫تهيه طرحها و توابع حفاظتي مناسب براي حفاظت ژنراتور ميبايست با توجه به اهميت واحد‪ ،‬ظرفيت‬
‫ژنراتور و استراتژي بهرهبرداري صورت گيرد‪.‬‬
‫ماتريس تريپ رلههاي حفاظتي نيروگاه بايد به نحوي طراحي شود که با توجه به مالحظات خاص هر‬
‫نيروگاه‪ ،‬ضمن اطمينان از پاک شدن خطا‪ ،‬تأثيرات آن به کوچکترين بخش ممکن از تجهيز يا سيستم تحت‬
‫محدود گردد‪ .‬توضيحات تکميلي در خصوص طراحي ماتريس تريپ نيروگاهي در پيوست ‪ 6‬آورده شده‬
‫است‪.‬‬
‫‪126‬‬
‫در صورتي که اتصال ژنراتور به شبکه انتقال بصورت اتصال واحد‪ 1‬باشد‪ ،‬عالوه بر برقراري حفاظتهاي‬
‫ديفرانسيل ژنراتور‪ ،‬ترانسفورماتور اصلي و ترانسفورماتور مصرف داخلي‪ ،‬استفاده از حفاظت ديفرانسيل‬
‫سراسري (‪ 2)87O‬نيز براي حفاظت مجموعه ژنراتور و ترانسفورماتور اصلي واحد توصيه ميگردد‪ .‬در برخي‬
‫از طرحهاي قديمي که ترانسفورماتور اصلي واحد فاقد حفاظت ديفرانسيل مجزا ميباشد‪ ،‬استفاده از حفاظت‬
‫ديفرانسيل سراسري (‪ )87O‬الزامي است‪.‬‬
‫استفاده از حفاظت اضافه جريان فاز و زمين (‪ )50/51, 51N‬براي ترانسفورماتورهاي اصلي واحد و تغذيه‬
‫داخلي الزامي است‪.‬‬
‫استفاده از توابع حفاظتي بايد مبتني بر يک نياز خاص و به منظور حفاظت از ژنراتور يا تأمين حفاظت‬
‫پشتيبان باشد‪ .‬با توجه به طرح حفاظتي نيروگاه ممکن است نياز به فعال نمودن برخي از توابع حفاظتي مطابق‬
‫جدول پ‪ 1-7‬به صورت همزمان نباشد‪ .‬به عنوان نمونه توصيه ميگردد که حفاظتهاي امپدانسي (‪ )21‬و‬
‫حفاظت اضافه جريان با کنترل ولتاژ (‪ )51V‬به صورت همزمان باهم فعال نشوند ]‪ .[14‬در صورتي که‬
‫حفاظت امپدانسي ژنراتور فاقد زون ‪ 2‬به منظور پشتيبان حفاظتي شبکه باشد‪ ،‬فعال نمودن حفاظت ‪51V‬‬
‫ضروري است‪.‬‬
‫در صورت استفاده از رلههاي چند منظوره براي حفاظت ژنراتورهاي بزرگ‪ ،‬توصيه ميگردد حداقل از دو رله‬
‫مستقل (حفاظت اصلي ‪ I‬و ‪ )II‬به صورت همزمان يا به صورت ترکيبي از رلههاي چند منظوره و رلههاي‬
‫مجزا به منظور افزايش قابليت اطمينان سيستم استفاده گردد تا در صورت بروز عيب يا خطا در يکي از آنها‪،‬‬
‫سيستم حفاظت به درستي عمل کند‪.‬‬
‫به منظور جلوگيري از بروز خطاها و اشکاالت مشابه در رلههاي از يک نوع مدل‪ ،‬توصيه ميگردد در صورت‬
‫استفاده از رلههاي چند منظوره‪ ،‬از دو مدل مختلف رله و ترجيحاً از سازندگان مختلف استفاده گردد تا قابليت‬
‫اتکاي سيستم حفاظتي افزايش يابد‪.‬‬
‫براي حفاظت ژنراتورهاي بزرگتر از ‪ ،100MVA‬ضروري است که هر يک از سيستمهاي حفاظت اصلي ‪ I‬و‬
‫‪1‬‬
‫‪Unit generator–transformer configuration‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Overal differential relay‬‬
‫‪127‬‬
‫‪ II‬از هستههاي مجزاي ترانسفورماتورهاي جريان و همچنين‪ ،‬از سيمپيچهاي مجزاي ترانسفورماتورهاي ولتاژ‬
‫تغذيه شوند‪ .‬ضمناً توصيه ميگردد که مطابق شکل ‪-1-5‬الف‪ ،‬هريک از حفاظتهاي اصلي ‪ I‬و ‪ II‬ژنراتور‪،‬‬
‫داراي سيستم تغذيه ‪ DC‬مستقل و سيستم تغذيه مدار تريپ مستقل باشند‪.‬‬
‫‪Protection group A‬‬ ‫‪Protection group B‬‬
‫‪52‬‬
‫‪52‬‬
‫‪MGPS 01‬‬ ‫‪MGPS 02‬‬

‫‪MGPS 01‬‬ ‫‪MGPS 02‬‬
‫‪G‬‬
‫‪G‬‬
‫حفاظت ژنراتور با استفاده از دو رله چند منظوره با نوع‬ ‫حفاظت ژنراتور با استفاده از دو رله چند منظوره با نوع مختلف‬
‫مختلف و مدارات تغذيه مشترک‬ ‫و مدارات تغذيه کامالً مجزا از يکديگر‬
‫)‪(Partial redundancy‬‬ ‫)‪(Full redundancy‬‬
‫(ب)‬ ‫(الف)‬
‫شکل ‪ 1-5‬طرح مدارات تغذيه ژنراتور‬
‫در ترانسفورماتورهاي نيروگاهي الزامي به بالک نمودن تريپ حفاظت ديفرانسيل ترانسفورماتور ‪ GSU‬توسط‬
‫واحد ‪ CTS‬وجود ندارد و فقط فعال نمودن يک سيگنال آالرم براي آگاه نمودن اپراتور کفايت مينمايد‪.‬‬
‫در صورت استفاده از رلههاي نيومريک‪ ،‬هر يک از سيستمهاي حفاظت اصلي ‪ I‬و ‪ II‬بايد مجهز به ثبات خطا‬
‫و ثبات حادثه با قابليت سنکرونيزم زماني باشند‪.‬‬
‫طرح حفاظتي نمونه براي ژنراتورهاي بزرگ مطابق توابع حفاظتي پيوست ‪ 7‬شکل پ‪ 1-7‬و جدول پ‪1-7‬و‬
‫همچنين‪ ،‬طرح نمونه حفاظت ژنراتورهاي بزرگ با استفاده از رلههاي چند منظوره (‪ )MGPS‬مطابق پيوست ‪7‬‬
‫‪128‬‬
‫شکل پ‪ 2-7‬پيشنهاد ميگردد‪.‬‬
‫‪ 4-5‬تنظيم و هماهنگي توابع حفاظتي نيروگاه مرتبط با شبکه انتقال‬
‫توابع حفاظتي نيروگاه که هماهنگي آنها با توابع حفاظتي شبکه انتقال‪ ،‬ميبايستي ارزيابي و مورد بررسي قرار‬
‫گيرند‪ ،‬در جدول ‪ 1-5‬آورده شده است‪.‬‬
‫جدول ‪ 1-5‬توابع حفاظتي نيروگاه مرتبط با توابع حفاظتي شبکه جهت هماهنگي‬
‫توابع حفاظتي شبکه‬

‫تابع حفاظتي نيروگاه‬ ‫رديف‬
‫انتقال‬
‫‪27‬‬ ‫حفاظت کاهش ولتاژ (‪)27‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪59‬‬ ‫حفاظت اضافه ولتاژ (‪)59‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪51‬‬ ‫حفاظت اضافه جريان کنترل شده ‪ /‬محدود شده با‬
‫‪67‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪21‬‬ ‫ولتاژ (‪(51V‬‬
‫‪51/51N‬‬ ‫حفاظت اضافه جريان فاز و زمين ترانسفورماتور‬
‫‪67/67N‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪21‬‬ ‫اصلي نيروگاه (‪)50/51, 51N‬‬
‫‪46‬‬
‫‪51N/67N‬‬ ‫حفاظت توالي منفي (عدم تعادل) (‪)46‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪21/21N‬‬
‫‪51‬‬
‫‪21‬‬ ‫حفاظت امپدانسي (‪)21‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪( 21‬واحد نوسان توان)‬ ‫حفاظت قطع تحريک (‪)40‬‬ ‫‪7‬‬
‫برنامه حذف بار فرکانسي‬ ‫حفاظت اضافه تحريک (‪)24‬‬ ‫‪8‬‬
‫)‪(UFLS‬‬
‫‪( 21‬واحد نوسان توان)‬ ‫حفاظت گريز از همگامي (‪)78‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪81U‬‬
‫‪81O‬‬ ‫حفاظت کاهش ‪ /‬افزايش فرکانس (‪)81U/81O‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪UFLS‬‬
‫در ادامه اين بخش کليه حفاظتهاي مذکور به تفصيل مورد بحث قرار ميگيرند‪ .‬براي هماهنگي سيستم‬
‫حفاظت نيروگاه با شبکه انتقال ضروري است برخي ديگر از توابع حفاظتي از جمله حفاظت کاهش ولتاژ باس تغذيه‬
‫‪129‬‬
‫داخلي نيروگاه (‪ ،)27‬حفاظت اضافه جريان ترانسفورماتور اصلي واحد (‪ ،)51T‬استاتور ارت فالت )‪ (59N‬و اضافه‬
‫بار )‪ (49‬حفاظت خطاي زمين ترانسفورماتور اصلي واحد (‪ )51TG‬در مالحظات هماهنگي بررسي و لحاظ شوند‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 1-4-5‬حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور (‪)27‬‬
‫ژنراتورها معموالً در شرايط افت ولتاژ به ميزان ‪ %95‬ولتاژ نامي ميتوانند در فرکانس نامي‪ ،‬به صورت‬
‫دائم توان نامي خود را توليد نمايند‪.‬‬
‫الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور و شبکه انتقال‬ ‫‪1-1-4-5‬‬
‫در طرح حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور‪ ،‬ترجيحاً از اندازهگيري مؤلفه مثبت ولتاژ فازهاي مربوط به ترمينال‬
‫ژنراتور استفاده گردد (شکل ‪ .)2-5‬در صورتي که اندازهگيري مؤلفه مثبت ولتاژ در تنظيمات رله موجود نباشد‪،‬‬
‫ميتوان از شرط کوچکتر بودن ولتاژ هر سه فاز از حد آستانه استفاده نمود‪ .‬ضمناً اگر انتخاب منطق سه از سه‬
‫نيز امکانپذير نباشد‪ ،‬اين حفاظت بايد بر اساس ولتاژ فاز به فاز تنظيم شود‪ .‬در زمان قطع فيوز (‪)VTFF‬‬
‫عملکرد اين رله بايد بالک گردد‪.‬‬
‫استفاده از حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور معموالً براي تريپ واحدهاي ژنراتور توصيه نميگردد و صرفاً براي‬
‫ارسال سيگنال آالرم و آگاهسازي بهرهبردار براي اقدام مناسب و بهموقع بهمنظور برطرف نمودن شرايط افت‬
‫ولتاژ توصيه ميشود‪ .‬در صورت استفاده از تريپ حفاظت کاهش ولتاژ‪ ،‬متوليان شبکه انتقال و نيروگاه بايد‬
‫بررسيهاي الزم را با توجه به شرايط نوسان توان‪ ،‬حداکثر زمان رفع خطا و زمانهاي وصل مجدد براي‬
‫خطاهاي شبکه انتقال جهت تأئيد صحت هماهنگي انجام دهند ]‪.[14‬‬
‫از حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور عموماً بعنوان عامل نظارتي‪ 2‬در طرحها و توابع حفاظتي ديگري از قبيل‬
‫حفاظت قطع تحريک (‪ ،)40‬حفاظت ديستانس (‪ ،)21‬حفاظت کاهش فرکانس (‪ ،)81U‬حفاظت برقدار کردن‬
‫ناخواسته (‪ 3)27/50‬و حفاظت گريز از همگامي (‪ 4)78‬استفاده ميگردد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Generator unit under voltage protection‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Supervision‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Inadvertent Energizing Relay‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Out-of-Step Relay‬‬
‫‪130‬‬
‫در صورت استفاده از تريپ حفاظت کاهش ولتاژ و استفاده از حفاظت ويژه جهت حذف بار ولتاژي در زمان‬
‫افت ولتاژ (‪ 1)UVLS‬در شبکه متصل به نيروگاه‪ ،‬ضروري است مقادير آستانه و تأخيرهاي زماني تنظيمات‬
‫حفاظت حذف بار ولتاژي با تنظيمات حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور هماهنگ گردد‪ .‬به منظور بررسي صحت‬
‫هماهنگي شبکه انتقال و نيروگاه‪ ،‬در صورت لزوم ميبايست مطالعات جامع سيستمي با در نظر گرفتن مدل‪-‬‬
‫هاي مناسب و با توجه به شرايط شبکه و نيروگاه انجام گيرد‪.‬‬
‫شکل ‪ 2-5‬طرح حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور‬
‫‪ 2-1-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور با شبکه انتقال‬
‫در صورت استفاده از حفاظت کاهش ولتاژ براي آالرم‪ ،‬مقدار تنظيم مشخصه زمان ثابت‪ 90 ،‬درصد ولتاژ نامي‬
‫ژنراتور با زمان تأخير ‪ 10‬ثانيه مناسب ميباشد‪.‬‬
‫در صورت استفاده از حفاظت کاهش ولتاژ براي تريپ ژنراتور (در صورت نياز)‪ ،‬تنظيمات آن بايد به گونهاي‬
‫باشد که در حوادث قابل بازيابي شبکه‪ ،‬منجر به تريپ بيمورد ژنراتور نگردد‪ .‬تأخير زماني تريپ بايد به‬
‫اندازه کافي طوالني باشد تا از تريپ ژنراتور در شرايط کاهش ولتاژهاي کوتاه مدت جلوگيري شود و از‬
‫حداکثر زمان رفع خطا توسط حفاظتهاي شبکه انتقال بيشتر باشد‪ .‬مقدار تنظيم ‪ 80‬درصد ولتاژ نامي ژنراتور‬
‫با زمان تأخير ‪ 6‬ثانيه براي اين منظور مناسب است‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Under Voltage Load Shedding‬‬
‫‪131‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 2-4-5‬حفاظت کاهش ولتاژ سيستم تغذيه داخلي نيروگاه‬
‫هنگامي که سطح ولتاژ باسبار سيستم تغذيه کمکي نيروگاه کمتر از مقادير تنظيمي حفاظت کاهش ولتاژ شود‪،‬‬
‫از اين حفاظت ميتوان براي فعال نمودن مواردي از قبيل سيستم آالرم‪ ،‬انتقال اتوماتيک مصارف داخلي نيروگاه به‬
‫منبع تغذيه پشتيبان و راهاندازي ژنراتورهاي اضطراري استفاده کرده و در صورت ضرورت فرمان تريپ نيز صادر‬
‫در صورت فعال نمودن اين حفاظت‪ ،‬ميتوان از دو آستانه تنظيم ولتاژ استفاده نمود‪ .‬در مرحله اول‪ ،‬حفاظت‬
‫کاهش ولتاژ سبب برقراري تغذيه مصارف سيستم کمکي از منبع تغذيه پشتيبان گرديده و در مرحله دوم‪ ،‬فرمان تريپ‬
‫صادر ميشود‪.‬‬
‫‪ 1-2-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت کاهش ولتاژ سيستم تغذيه داخلي با شبکه انتقال‬
‫حفاظت کاهش ولتاژ سيستم تغذيه نيروگاه بايد به گونهاي تنظيم شود که در حوادث قابل بازيابي شبکه‪ ،‬منجر‬
‫به تريپ بيمورد ژنراتور نگردد‪.‬‬
‫حفاظت کاهش ولتاژ سيستم تغذيه نيروگاه نبايد در زمان بروز خطاهاي شبکه انتقال‪ ،‬عملکرد نابجا داشته‬
‫در صورت استفاده از تريپ حفاظت کاهش ولتاژ سيستم تغذيه کمکي نيروگاه‪ ،‬الزم است تنظيمات آن با‬
‫تنظيمات رلههاي حفاظتي شبکه هماهنگ باشد‪ .‬بدين منظور الزم است تأخير زماني عملکرد حفاظت کاهش‬
‫ولتاژ سيستم تغذيه نيروگاه از حداکثر زمان رفع خطا و زمان وصل مجدد در شبکه انتقال بالفصل نيروگاه‬
‫بيشتر باشد‪.‬‬
‫هماهنگي اين رله با شبکه حتي در صورت بروز خطاهاي نزديک پست نيروگاه که منجر به کاهش لحظهاي‬
‫ولتاژ در باس پست نيروگاهي شده و ممکن است ولتاژ پست نيروگاهي نزديک به صفر برسد‪ ،‬بايد در‬
‫مطالعات و تنظيمات اين حفاظت درنظر گرفته شود‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Auxiliary power supply system‬‬
‫‪132‬‬
‫تنظيم آستانه حفاظت کاهش ولتاژ باس تغذيه داخلي ميبايست با درنظر گرفتن مشخصات موتورهاي متصل‬
‫به باس تغذيه داخلي نيروگاه (از قبيل ولتاژ نامي موتور‪ ،‬ميزان افت ولتاژ در شرايط راهاندازي موتورها و ولتاژ‬
‫قطع کنتاکتورها و رلههاي ولتاژي موتور) انتخاب گردد‪.‬‬
‫‪ 2-2-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت کاهش ولتاژ سيستم تغذيه داخلي ژنراتور با شبکه‬
‫در صورت استفاده از تريپ حفاظت کاهش ولتاژ سيستم تغذيه کمکي نيروگاه‪ ،‬تنظيمات آن بايد به گونهاي‬
‫باشد تا از عملکرد رله در زمان بروز حوادث قابل بازيابي شبکه انتقال جلوگيري گردد‪ .‬بدين منظور آستانه‬
‫تنظيم ولتاژ اين حفاظت ميبايست کمتر از حداقل ولتاژ قابل بازيابي شبکه بوده و با توجه به مشخصات‬
‫موتورهاي متصل به باس تغذيه داخلي انتخاب گردد‪ .‬تأخير زماني اين حفاظت نيز بايد به اندازه کافي طوالني‬
‫باشد تا از عملکرد اشتباه در شرايط گذراي کاهش ولتاژ اجتناب گردد‪ .‬براي حفاظت کاهش ولتاژ سيستم‬
‫تغذيه داخلي نيروگاه‪ ،‬تنظيم ‪ 80‬درصد ولتاژ نامي با تأخير زماني حداقل ‪ 2‬تا ‪ 3‬ثانيه توصيه ميشود‪.‬‬
‫در برخي موارد خاص که به هنگام راهاندازي موتورها‪ ،‬ولتاژ باس داخلي تا ‪ 80‬درصد افت ميکند‪ ،‬مقادير‬
‫تنظيمي حفاظت کاهش ولتاژ بايد کمتر انتخاب شود‪.‬‬
‫‪ 3-4-5‬حفاظت اضافه ولتاژ (‪)59‬‬
‫ژنراتورها معموالً به صورت دائم ميتوانند تا ‪ %105‬ولتاژ نامي‪ ،‬توان نامي خود را در فرکانس نامي تحويل‬
‫دهند‪.‬‬
‫‪ 1-3-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت اضافه ولتاژ ژنراتور و شبکه انتقال‬
‫در شرايط اضافه ولتاژ ممکن است نسبت (‪ )V/f‬از مقدار مجاز و قابل تحمل ژنراتور فراتر نرفته و حفاظت‬
‫اضافه تحريک عملکردي نداشته باشد‪ .‬لذا عالوه بر حفاظت اضافه تحريک (‪ ،)V/f‬استفاده از رله اضافه ولتاژ‬
‫جداگانه به ويژه در نيروگاههاي آبي براي حفاظت ژنراتور الزامي ميباشد‪.‬‬
‫براي حفاظت اضافه ولتاژ بايستي از ولتاژ فاز به فاز ترمينال ژنراتور و رله اضافه ولتاژ غيرحساس به فرکانس‬
‫استفاده شود (شکل ‪ .)3-5‬اين حفاظت بايستي به صورت يک از سه عمل نمايد و چنانچه هر يک از‬
‫‪133‬‬
‫ولتاژهاي فاز به فاز به بيش از مقدار مجاز افزايش يافت در زمان تعيين شده تريپ دهد‪.‬‬
‫شکل ‪ 3-5‬طرح حفاظت اضافه ولتاژ ژنراتور‬
‫‪ 2-3-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت اضافه ولتاژ ژنراتور با شبکه انتقال‬
‫تنظيمات حفاظت اضافه ولتاژ ژنراتورها ميبايستي مطابق با توصيههاي سازنده و مشخصات ژنراتور (از جمله‬
‫قابليت تحمل اضافه ولتاژ و سرعت پاسخ ‪ AVR‬ژنراتور) انتخاب گردد‪ .‬معموالً ژنراتورها از نظر حرارتي قادر‬
‫به کارکرد مداوم در محدوده منحنيهاي قابليت توان راکتيو خود در بازههاي ‪ %±5‬ولتاژ نامي و همچنين‪%±2 ،‬‬
‫فرکانس نامي ميباشند ]‪.[15‬‬
‫براي حفاظت اضافه ولتاژ ژنراتور ميتوان از مشخصه زمان ثابت يا ترکيبي از مشخصه زمان معکوس و يک‬
‫المان زمان ثابت آني استفاده نمود‪.‬‬
‫در صورت استفاده از حفاظت اضافه ولتاژ با دو مشخصه زمان ثابت‪ ،‬ميتوان تنظيم مشخصه زمان ثابت مرحله‬
‫اول اين حفاظت را در حدود ‪ %115‬ولتاژ نامي با تأخير زماني در بازه ‪ 1/5‬الي ‪ 5‬ثانيه انتخاب نمود‪ .‬تأخير‬
‫زماني اين مرحله ميبايست با توجه به سرعت پاسخ تنظيم کننده ولتاژ ژنراتور (‪ )AVR‬و قابليت تحمل اضافه‬
‫ولتاژ ژنراتور انتخاب گردد‪ .‬در صورت در دسترس نبودن اين اطالعات‪ ،‬تنظيم زماني به ميزان ‪ 3‬ثانيه مطلوب‬
‫ميباشد‪ .‬مقدار تنظيم مشخصه زمان ثابت مرحله دوم نيز حدود ‪ 130‬درصد ولتاژ نامي ژنراتور با زمان‬
‫تأخير‪ 100‬الي ‪ 500‬ميليثانيه توصيه ميگردد‪ .‬در صورت استفاده از يک مشخصه زمان ثابت‪ ،‬ميتوان از تنظيم‬
‫‪ %115‬ولتاژ نامي با تأخير زماني ‪ 3‬ثانيه استفاده نمود‪.‬‬
‫‪134‬‬
‫در صورت استفاده از مشخصه زمان معکوس به همراه يک واحد آني‪ ،‬مقدار پيکآپ مشخصه زمان معکوس‬
‫‪ %110‬ولتاژ نامي و ضريب تنظيم زماني مشخصه نيز به گونهاي انتخاب گردد که در ‪ %130‬ولتاژ نامي با زمان‬
‫حدود ‪ 3‬ثانيه تريپ صادر گردد‪ .‬تنظيم واحد آني حفاظت اضافه ولتاژ نيز ميبايستي با توجه به قابليت تحمل‬
‫اضافه ولتاژ ژنراتور به گونهاي انتخاب گردد که از عملکرد کاذب رله در شرايط بروز اضافه ولتاژهاي لحظهاي‬
‫گذرا جلوگيري شود‪ .‬در صورت در دسترس نبودن اين اطالعات‪ ،‬تنظيم المان آني حفاظت اضافه ولتاژ ‪130‬‬
‫درصد ولتاژ نامي با زمان تأخير‪ 100‬الي ‪ 500‬ميلي ثانيه توصيه ميگردد‪.‬‬
‫‪ 4-4-5‬حفاظت اضافه جريان کنترل شده‪ / 1‬مقاوم شده با ولتاژ‪)51V( 2‬‬
‫حفاظت اضافه جريان کنترل شده يا مقاوم شده با ولتاژ‪ ،‬از اندازهگيري ولتاژ پايانه ژنراتور و جريان استاتور به‬
‫منظور تأمين حفاظت پشتيبان خطاهاي شبکه انتقال استفاده ميکند‪ .‬در صورت اتصال ژنراتور به شبکه به صورت‬
‫واحد‪ ،‬به منظور عملکرد صحيح رله هنگام بروز خطاهاي شبکه انتقال‪ ،‬ميبايستي جابجايي فاز ولتاژها ناشي از نحوه‬
‫اتصال ترانسفورماتور اصلي واحد با اتصال مثلث‪ -‬ستاره لحاظ گردد (شکل ‪.)4-5‬‬
‫شکل ‪ 4-5‬طرح حفاظت اضافه جريان کنترل شده‪/‬مقاوم شده با ولتاژ (‪)51V‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Voltage–controlled‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Voltage–restrained‬‬
‫‪135‬‬
‫‪ 1-4-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت ‪ 51V‬با شبکه انتقال‬
‫استفاده از حفاظت اضافه جريان زماني ساده (‪ )51‬به علت عدم امکان تنظيم مناسب براي هماهنگي و‬
‫پشتيباني با حفاظتهاي شبکه انتقال‪ ،‬مناسب نميباشد‪ .‬لذا در صورت استفاده از حفاظت اضافه جريان به‬
‫عنوان حفاظت پشتيبان ژنراتور براي خطاهاي شبکه‪ ،‬ضروري است رله اضافه جريان به يکي از دو صورت‬
‫مقاوم شده با ولتاژ (‪ )51V-R‬يا کنترل شده با ولتاژ (‪ )51V-C‬بکار گرفته شود‪.‬‬
‫استفاده از حفاظت (‪ )51V‬در ژنراتورهاي متصل به شبکههاي فوق توزيع و توزيع که حفاظت خطوط‬
‫(فيدرهاي) متصل به آن با رلههاي اضافه جريان با منحني کاهشي صورت ميگيرد‪ ،‬مناسب بوده و استفاده از‬
‫اين حفاظت به عنوان حفاظت پشتيبان براي خطوط شبکه انتقال متصل به پست بالفصل نيروگاه که حفاظت‬
‫اصلي آنها ديستانس ميباشد‪ ،‬توصيه نميگردد‪ .‬استفاده از حفاظت امپدانسي ژنراتور به عنوان حفاظت‬
‫پشتيبان در شرايطي که حفاظت اصلي خطوط شبکه متصل به آن از نوع ديستانس ميباشد‪ ،‬ارجح ميباشد‪.‬‬
‫تنظيمات حفاظت اضافه جريان کنترل شده‪/‬مقاوم شده با ولتاژ (‪ )51V‬بايد به گونهاي باشد که منجر به تريپ‬
‫بيمورد ژنراتور در شرايط اضافه بار اضطراري نگردد‪ .‬عالوه بر اين موضوع‪ ،‬تنظيم المان ولتاژي حفاظت‬
‫)‪ (51V‬ميبايستي پايينتر از کمترين ولتاژ مورد انتظار سيستم که احتمال بروز آن در بدترين شرايط اضطراري‬
‫قابل بازيابي شبکه وجود دارد‪ ،‬انتخاب شود تا از تريپ بيمورد ژنراتور جلوگيري گردد‪.‬‬
‫‪ 2-4-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت‪ 51V‬با شبکه انتقال‬
‫در منطق حفاظت اضافه جريان مقاوم شده با ولتاژ (‪ )51V-R‬مقدار پيکآپ رله جرياني متناسب با کاهش‬
‫ولتاژ ژنراتور کاهش مييابد‪ .‬در مشخصه حفاظت (‪ ،)51V-R‬در ولتاژ ‪ 100‬درصد تنظيمي ترمينال ژنراتور‪ ،‬رله‬
‫اضافه جريان در ‪ %100‬مقدار تنظيمي پيکآپ خود فعال ميشود و با کاهش ولتاژ ترمينال ژنراتور‪ ،‬مقدار‬
‫پيکآپ رله جرياني نيز به صورت خطي کاهش مييابد (شکل ‪ .)5-5‬الزم به توضيح است که در بيشتر رله‪-‬‬
‫هاي ميکروپروسسوري امروزي شيب مشخصه کاهش و همچنين‪ ،‬ضريب (‪ )K‬نشان داده شده در شکل ‪،5-5‬‬
‫به صورت داخلي در رله ثابت ميباشند‪ .‬در غير اين صورت‪ ،‬مقدار تنظيم ‪ Vs2‬و ضريب کاهش تنظيم جريان‬
‫پيکآپ رله (‪ )K‬را ميبايستي با توجه به مقدار جريان خطاي سهفاز و تکفاز در باس نزديک و باس دور‬
‫‪136‬‬
‫ژنراتور محاسبه نمود [‪ .]17‬در صورت در دسترس نبودن اطالعات الزم براي محاسبه اين تنظيمات‪ ،‬ميتوان‬
‫از تنظيمات به شرح ذيل استفاده نمود‪:‬‬
‫‪K = 0.25‬‬
‫‪Vs2= 0.25 × Vs1‬‬
‫شکل ‪ 5-5‬منطق حفاظت اضافه جريان مقاوم شده با ولتاژ (‪)51V-R‬‬
‫در صورت استفاده از تابع حفاظت اضافه جريان مقاوم شده با ولتاژ (‪ ،)51V-R‬مقدار تنظيم پيکآپ رله اضافه‬
‫جريان ميبايست با يک حاشيه امنيت مناسب بيشتر از جريان بار کامل ژنراتور باشد تا از تريپ ژنراتور در‬
‫شرايط اضطراري اضافه بار جلوگيري شود‪ .‬تنظيم در حدود ‪ 130‬الي ‪ 150‬درصد جريان بار کامل ژنراتور (در‬
‫شرايط نامي) مطلوب ميباشد‪.‬‬
‫به منظور هماهنگي رله حفاظت (‪ (51V-R/C‬ژنراتور با حفاظتهاي شبکه انتقال برق کشور‪ ،‬ميبايستي‬
‫مشخصه جريان‪-‬زماني تابع (‪ (51V‬ژنراتور با مشخصه حفاظت تمامي خطوط متصل به پست بالفصل‬
‫نيروگاهي هماهنگ گردد‪ .‬هماهنگي مناسب ميبايست به ازاي بدترين شرايط و با يک حاشيه امنيت مناسب‬
‫(‪ 0/3-0/4‬ثانيه) صورت گيرد‪ .‬به منظور هماهنگي حفاظتي مناسب‪ ،‬زمان عملکرد رله )‪ (51V‬ژنراتور به ازاي‬
‫‪137‬‬
‫حداکثر جريان خطاي اتصال کوتاه روي سمت فشار قوي ترانسفورماتور افزاينده ژنراتور در حدود ‪ 1/2‬الي‬
‫‪ 1/5‬ثانيه مطلوب ميباشد‪ .‬در محاسبه ضريب تنظيم زماني منحني مشخصه حفاظت جرياني )‪(51V-R‬‬
‫ميبايست به کاهش مقدار تنظيم پيکآپ رله به هنگام کاهش ولتاژ ترمينال ژنراتور در موقع بروز خطا توجه‬
‫داشت‪.‬‬
‫نوع منحني مشخصه کاهشي حفاظت )‪ (51V‬ژنراتور ميبايست به گونهاي انتخاب گردد که با رلههاي خطوط‬
‫انتقال يا فوق توزيع متصل به پست نيروگاهي هماهنگ باشد‪ .‬در اين خصوص انتخاب منحني مشخصه‬
‫کاهشي معمولي (‪ )IEC Normal Inverse‬توصيه ميگردد‪.‬‬
‫مشخصه منحني جريان‪-‬زماني حفاظت )‪ (51V‬ژنراتور عالوه بر هماهنگي با مشخصه جريان‪-‬زماني تمامي‬
‫خطوط متصل به پست بالفصل نيروگاهي‪ ،‬ميبايست با منحني قابليت تحمل حرارتي ژنراتور نيز هماهنگ‬
‫در برخي از طرحها ممکن است از حفاظت اضافه جريان زمان ثابت با المان کاهش ولتاژ‪ ،1‬براي تشخيص‬
‫وقوع خطا استفاده گردد‪ .‬در اين حالت به هنگام وقوع خطا‪ ،‬حفاظت جرياني فعال شده و المان ولتاژي نيز در‬
‫صورت کاهش ولتاژ به کمتر از مقدار تنظيمي‪ ،‬سيگنال تريپ حفاظت جرياني را به مدت مشخصي نگه داشته‬
‫و از ريست شدن آن با کاهش جريان خطا جلوگيري مينمايد‪.‬‬
‫در صورت استفاده از حفاظت اضافه جريان زمان ثابت با المان کاهش ولتاژ‪ ،‬تنظيم آستانه جرياني آن مي‪-‬‬
‫بايست با يک حاشيه امنيت مناسب بيشتر از جريان بار کامل ژنراتور باشد‪ .‬تنظيم حفاظت مذکور به ميزان ‪130‬‬
‫الي ‪ 150‬درصد جريان بار کامل ژنراتور (در شرايط نامي) مطلوب ميباشد‪ .‬تأخير زماني تريپ اين حفاظت‬
‫بايستي به گونهاي تعيين گردد که از حداکثر زمان رفع خطا توسط حفاظتهاي شبکه انتقال (با درنظر گرفتن‬
‫زمان عملکرد حفاظت خرابي کليد) بيشتر باشد‪ .‬تأخير زماني حدود ‪ 1/2‬الي ‪ 1/5‬ثانيه مطلوب ميباشد‪.‬‬
‫تنظيم المان کاهش ولتاژ حفاظت اضافه جريان زمان ثابت‪ ،‬در حدود ‪ 75‬درصد ولتاژ نامي ترمينال ژنراتور‬
‫مطلوب ميباشد‪ .‬الزم به ذکر است مدت زماني که حفاظت کاهش ولتاژ سيگنال تريپ حفاظت جرياني را نگه‬
‫‪1‬‬
‫‪Definite Time Overcurrent Protection with Undervoltage Seal-in‬‬
‫‪138‬‬
‫ميدارد (‪ )Seal-in time‬ميبايستي با يک حاشيه امنيت مناسب (در حدود ‪ 1‬ثانيه) از تأخير زمان تريپ‬
‫حفاظت جرياني بيشتر باشد‪.‬‬
‫در روش حفاظت )‪ (51V‬به صورت کنترل شده با ولتاژ (‪ )51V-C‬ميبايستي از يک رله اضافه جريان‪-‬زماني‬
‫با تنظيم حساس ( مقدار پيکآپ پايينتر از جريان نامي) به همراه يک رله ولتاژي استفاده نمود‪ ،‬به گونهاي که‬
‫در شرايط نرمال (ولتاژ ترمينال نزديک به ولتاژ نامي)‪ ،‬رله ولتاژي پيکآپ شده و از عملکرد رله حساس‬
‫جرياني جلوگيري نموده و در شرايط خطا همراه با کاهش ولتاژ ترمينال به مقداري پايينتر از مقدار تنظيمي‪،‬‬
‫رله ولتاژي ‪ Drop-out‬شده و رله حساس جريان‪-‬زماني اجازه عملکرد داشته باشد (شکل ‪ .)6-5‬الزم به ذکر‬
‫است مشخصه دوم > ‪ I‬در مربوط به شرايط اضافه بار ژنراتور ميباشد که در اين حالت ولتاژ ترمينال نزديک‬
‫به ولتاژ نامي و تنظيم جريان پيکآپ باالتر از جريان نامي بوده (تنظيم واحد > ‪ I‬در حدود ‪ 130‬الي ‪150‬‬
‫درصد جريان نامي) و زمان عملکرد رله براي اين شرايط نيز بايد با توجه به قابليت تحمل اضافه بار ژنراتور‬
‫تعيين گردد‪.‬‬
‫در صورت استفاده از حفاظت اضافه جريان کنترل شده با ولتاژ (‪ ،)51V-C‬مقدار تنظيم آستانه حفاظت اضافه‬
‫جريان (> ‪ )KI‬ميبايست از سطح جريان خطاي ژنراتور که توسط راکتانس سنکرون آن مشخص ميشود‬
‫( 𝑑𝑋‪ ،)1/‬کمتر باشد‪ .‬در اين رابطه‪ ،‬تنظيم حدود ‪ 50‬درصد جريان بار کامل ژنراتور مطلوب ميباشد‪ .‬به منظور‬
‫اجتناب از عملکرد تابع )‪ (51V-C‬در اختالالت بزرگ قابل بازيابي شبکه انتقال‪ ،‬تنظيم المان ولتاژي رله‪75 ،‬‬
‫درصد ولتاژ ترمينال ژنراتور توصيه ميگردد‪ .‬تاخير زماني و هماهنگي اين رله با حفاظتهاي شبکه مشابه بند‬
‫(‪-2-4-4-5‬ت) ميباشد‪.‬‬
‫در صورتي که امکان فعال نمودن حفاظت )‪ (51V‬به صورت هر يک از روشهاي فوق الذکر ميسر باشد‪،‬‬
‫استفاده از روش )‪ (51V-R‬نسبت به روش )‪ (51V-C‬و روش ‪ Seal-in voltage‬با مشخصه زمان ثابت داراي‬
‫ارجحيت بيشتري ميباشد‪.‬‬
‫‪139‬‬
‫شکل ‪ 6-5‬منطق حفاظت اضافه جريان کنترل شده با ولتاژ (‪)51V-C‬‬
‫‪ 5-4-5‬حفاظت اضافه جريان فاز و زمين ترانسفورماتور اصلي (‪)51TN ،51T‬‬
‫استفاده از حفاظت اضافه جريان فازي و اضافه جريان زمين (‪ )51/51TN‬ترانسفورماتور اصلي واحد به عنوان‬
‫حفاظت پشتيبان الزامي ميباشد‪.‬‬
‫‪ 1-5-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت اضافه جريان فاز و زمين ترانسفورماتور اصلي‬
‫در حالت کلي استفاده از حفاظت اضافه جريان فازي ساده (‪ )51‬به علت عدم امکان تنظيم مناسب و کاهش‬
‫جريان خطاي ژنراتور به مقداري کمتر از تنظيم پيکآپ رله‪ ،‬نميتواند حفاظت پشتيبان مناسبي براي خطاهاي‬
‫شبکه انتقال باشد‪ .‬ليکن از اين حفاظت به عنوان حفاظت پشتيبان براي حفاظت ديفرانسيل ترانسفورماتور‬
‫واحد استفاده ميگردد‪.‬‬
‫در صورت استفاده از حفاظت اضافه جريان فازي ساده (‪ ،)51‬مقدار تنظيم پيکآپ رله اضافه جريان مي‪-‬‬
‫بايست به گونهاي باشد که از تريپ غيرضروري در شرايط اضطراري اضافه بار جلوگيري شود‪.‬‬
‫تأخير زماني تريپ حفاظت اضافه جريان زمين ترانسفورماتور اصلي واحد بايد به گونهاي باشد که از حداکثر‬
‫زمان رفع خطا توسط حفاظتهاي شبکه انتقال بيشتر باشد‪.‬‬
‫‪140‬‬
‫استفاده از حفاظت ديفرانسيل طولي به منظور حفاظت ناحيه بين بوشينگ سمت فشار قوي ترانسفورماتور‬
‫واحد تا پست بالفصل نيروگاه به عنوان حفاظت اصلي الزامي است‪ .‬تنظيمات حفاظت اضافه جريان جهتي‬
‫(‪ )DOC/DEF‬در سمت پست بالفصل نيروگاهي که جهت آن به سمت ترانسفورماتور واحد و به عنوان‬
‫حفاظت پشتيبان ديفرانسيل طولي ميباشد‪ ،‬بايد به گونهاي باشد که خطاهاي ناحيه بين سمت فشار قوي‬
‫ترانسفورماتور واحد تا پست بالفصل نيروگاه را سريعتر از زون ‪ 2‬رلههاي ديستانس پست مقابل قطع نمايد‪.‬‬
‫بدين منظور تنظيم واحد آني حفاظت ‪ 1.2×1/Uk ،DOC‬با زمان ‪ 100‬ميليثانيه و تنظيم واحد آني حفاظت‬
‫‪ ،DEF‬ماکزيمم مقدار بين ‪ 300‬آمپر و ‪ 2‬برابر جريان نامي ترانسفورماتور واحد با زمان ‪ 100‬ميليثانيه توصيه‬
‫ميگردد‪ .‬عالوه بر اين مشخصه زمان معکوس حفاظتهاي اضافه جريان)‪ ،‬ميبايست با حفاظتهاي اضافه‬
‫جريان ترانسفورماتور واحد هماهنگ بوده و به منظور جلوگيري از تريپ اشتباه رله در موقع برقدار کردن‬
‫ترانسفورماتور واحد نيروگاهي‪ ،‬ميبايست مجهز به واحد قفل در برابر جريان هجومي با استفاده از فيلتر‬
‫هارمونيک دوم (‪ )Inrush Blocking‬باشد‪.‬‬
‫براي فواصل خيلي کوتاه با شرايط خاص (از جمله عدم وجود ‪ CT‬بوشينگي‪ ،‬عدم محدوديت در اعمال‬
‫نسبت تبديل ‪CT‬ها براي حفاظت ديفرانسيل ترانس) ميتوان ناحيه بين بوشينگ سمت فشار قوي‬
‫ترانسفورماتور واحد تا پست بالفصل نيروگاه را به جاي استفاده از حفاظت ديفرانسيل طولي‪ ،‬توسط حفاظت‬
‫ديفرانسيل ترانسفورماتور واحد يا حفاظت ديفرانسيل ‪ Overall‬پوشش داد‪.‬‬
‫‪ 2-5-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت اضافه جريان فاز و زمين ترانسفورماتور اصلي واحد‬
‫تنظيم پيکآپ حفاظت اضافه جريان فاز (‪ )51‬ترانسفورماتور اصلي واحد در حدود ‪ 140‬درصد جريان نامي‬
‫(بر حسب مورد تا ‪ 200‬درصد) توصيه ميگردد تا از تريپ بيمورد در اختالالت بزرگ سيستم جلوگيري‬
‫گردد‪ .‬مقدار مطلوب براي زمان عملکرد رله اضافه جريان فاز ترانسفورماتور اصلي واحد نيز به ازاي حداکثر‬
‫جريان خطاي اتصال کوتاه عبوري ( 𝑘𝑈‪ 500 ،)1/‬ميلي ثانيه با منحني عملکرد زمان معکوس استاندارد توصيه‬
‫ميگردد‪.‬‬
‫تنظيم پيکآپ مشخصه زمان ثابت (‪ )50‬حفاظت اضافه جريان فاز ترانسفورماتور‪ 1/2 ،‬برابر حداکثر جريان‬
‫خطاي اتصال کوتاه عبوري ( 𝑘𝑈‪ )1/‬با زمان ‪ 50‬الي ‪ 100‬ميلي ثانيه توصيه ميگردد‪.‬‬
‫‪141‬‬
‫مقدار مطلوب براي زمان عملکرد حفاظت اضافه جريان زمين ترانسفورماتور اصلي واحد )‪ ،(51N‬به ازاي‬
‫حداکثر جريان خطاي اتصال کوتاه خارجي‪ 1/2 ،‬ثانيه با منحني عملکرد زمان معکوس استاندارد و آستانه‬
‫عملکرد ‪ 20‬درصد جريان نامي ترانسفورماتور ميباشد‪ .‬تاکيد ميگردد که حفاظت واحد آني رله اتصال زمين‬
‫)‪ (50N‬ترانسفورماتور اصلي واحد فعال نگردد‪.‬‬
‫‪ 6-4-5‬حفاظت اضافه جريان عدم تعادل يا حفاظت توالي منفي (‪)46‬‬
‫استفاده از حفاظت جريان توالي منفي براي حفاظت از ژنراتور در برابر نامتعادلي جريان سه فاز که ميتواند‬
‫سبب افزايش دماي روتور و آسيب به ژنراتور شود‪ ،‬الزامي است‪.‬‬
‫مشخصه قابليت تحمل دائمي ژنراتور در برابر جريان توالي منفي (‪ )I2‬و همچنين مشخصه قابليت تحمل کوتاه‬
‫مدت ژنراتور در برابر جريان توالي منفي که با مشخصه 𝐾 = 𝑡 ‪ 𝐼22‬تعيين ميشود‪ ،‬ميبايست توسط سازنده‬
‫ژنراتور ارائه گردد‪ .‬در صورت در دسترس نبودن مشخصه سازنده‪ ،‬ميتوان از مشخصههاي ارائه شده در‬
‫استانداردهاي ‪ IEEE C50-12, IEEE C50-13‬و ‪ IEC 60034-1‬با توجه به ظرفيت و نوع ژنراتور استفاده‬
‫نمود‪.‬‬
‫قابليت تحمل دائمي ژنراتور در برابر جريان توالي منفي‪ ،‬معموالً در بازه ‪ 5 -10‬درصد جريان نامي ژنراتور‬
‫بوده و ضريب ‪ K‬که مربوط به قابليت تحمل کوتاه مدت ژنراتور ميباشد‪ ،‬معموال ًدر محدوده ‪ 5 -40‬ثانيه‬
‫ميباشد [‪.]17‬‬
‫‪142‬‬
‫شکل ‪ 7-5‬نمونه مشخصه قابليت تحمل جريان توالي منفي يک ژنراتور‬
‫‪ 1-6-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت عدم تعادل ژنراتور و شبکه انتقال‬
‫به منظور هماهنگي حفاظت عدم تعادل ژنراتور با حفاظتهاي شبکه ضروري است موارد ذيل مدنظر قرار‬
‫گيرند‪:‬‬
‫‪ -1‬بروز خطاهاي نامتعادل در شبکه انتقال که باعث ايجاد جريانهاي توالي منفي شده و اين ناتعادليها تا‬
‫زمان رفع خطا برقرار ميباشند‪ .‬خطاهاي فاز‪ -‬فاز منجر به بروز شديدترين جريانهاي توالي منفي خواهد‬
‫شد‪.‬‬
‫‪ -2‬عدم تقارن سيستم ناشي از خطوط ترانسپوز نشده يا بارهاي نامتعادل‪.‬‬
‫تنظيمات حفاظت عدم تعادل ژنراتور بايد به گونهاي باشد که در زمان حداکثر توان خروجي ژنراتور واحد‪،‬‬
‫ناتعادليهاي قابل تحمل منجر به بروز آالرم يا تريپ نشود‪ .‬همچنين‪ ،‬مشخصه جريان ‪ -‬زمان آن نيز ميبايست‬
‫با مشخصه قابليت تحمل کوتاه مدت ژنراتور مطابقت داشته باشد‪.‬‬
‫‪143‬‬
‫‪ 2-6-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت عدم تعادل ژنراتور و شبکه انتقال‬
‫حفاظت عدم تعادل ژنراتور در رلههاي ديجيتال امروزي معموالً داراي دو مرحله ميباشد‪ .‬يک مرحله به‬
‫منظور صدور آالرم و ديگري به منظور تريپ ژنراتور استفاده ميشود‪ .‬مشخصه تريپ اين حفاظت نيز ميتواند‬
‫به صورت يک مشخصه جريان‪-‬زمان معکوس به همراه يک مشخصه زمان ثابت تعريف گردد‪.‬‬
‫تنظيم مقدار آستانه آالرم حفاظت عدم تعادل ژنراتور ميبايست اندکي پايينتر از قابليت تحمل پيوسته جريان‬
‫توالي منفي ژنراتور انتخاب گردد‪ .‬حاشيه امنيت ‪ %10‬پايينتر از قابليت تحمل پيوسته جريان توالي منفي‬
‫ژنراتور مناسب ميباشد‪ .‬تأخير زماني مرحله آالرم رله در حدود ‪ 10‬ثانيه مناسب ميباشد‪.‬‬
‫تنظيم مقدار آستانه مشخصه تريپ حفاظت عدم تعادل ژنراتور ميبايست با توجه به قابليت تحمل پيوسته‬
‫جريان توالي منفي ژنراتور انتخاب گردد‪ .‬مقدار تنظيم مقدار آستانه مشخصه تريپ جريان ‪ -‬زماني حفاظت‬
‫عدم تعادل را ميتوان برابر با جريان توالي منفي قابل تحمل دائمي ژنراتور انتخاب نمود‪.‬‬
‫مشخصه تريپ حفاظت عدم تعادل ژنراتور معموالً بصورت مشخصه جريان ‪ -‬زمان بوده که با ضريب ‪K‬‬
‫مشخص ميگردد‪ .‬ضريب ‪ K‬ميبايست به گونهاي انتخاب گردد که مشخصه تريپ رله با يک حاشيه امنيت‬
‫مناسب‪ ،‬پايينتر از مشخصه قابليت تحمل کوتاه مدت ژنراتور قرار گيرد‪ .‬تنظيم ضريب ‪ K‬در حدود ‪ 10‬الي‬
‫‪ 30‬درصد پايينتر از ضريب ‪ K‬مربوط به مشخصه قابليت تحمل کوتاه مدت ژنراتور مناسب ميباشد‪.‬‬
‫در صورتي که حفاظت عدم تعادل ژنراتور عالوه بر مشخصه تريپ جريان‪-‬زماني داراي مشخصه تريپ‬
‫مرحله دوم به صورت زمان ثابت به عنوان حفاظت پشتيبان براي تشخيص خطاهاي فاز‪ -‬فاز شبکه باشد‪،‬‬
‫تنظيم آن بايد در حدود ‪ %60-%65‬جريان نامي ژنراتور انتخاب گردد تا از عدم عملکرد در شرايط نامتعادلي‬
‫بار اطمينان حاصل گردد‪ .‬تأخير زماني اين مشخصه بايد به گونهاي باشد که با حفاظتهاي شبکه انتقال براي‬
‫خطاهاي فاز‪ -‬فاز هماهنگ باشد‪ .‬تأخير زماني در حدود ‪ 2‬الي ‪ 3‬ثانيه مناسب ميباشد‪.‬‬
‫زمان ريست شدن حفاظت عدم تعادل ژنراتور ميبايست با توجه به ثابت زماني خنک شدن ژنراتور تعيين‬
‫گردد تا در صورت وقوع شرايط عدم تعادل مجدد قبل از خنک شدن روتور‪ ،‬زمان تريپ در اثر افزايش‬
‫حرارت ايجاد شده کاهش يابد‪.‬‬
‫‪144‬‬
‫به منظور بررسي و تأييد صحت هماهنگي‪ ،‬در صورت نياز ضروري است با انجام مطالعات سيستم‪ ،‬هماهنگي‬
‫رله در شرايط خطاي فاز‪-‬فاز‪ ،‬تريپ تکپل‪ ،‬فازهاي قطع شده‪ ،‬خطوط ترانسپوزه نشده و ساير ناتعادليهاي‬
‫مربوط به شرايط بهرهبرداري سيستم‪ ،‬ارزيابي گردد‪.‬‬
‫شکل ‪ 8-5‬نمونه مشخصه تريپ حفاظت عدم تعادل‬
‫‪ 7-4-5‬حفاظت امپدانسي (‪)21‬‬
‫حفاظت امپدانسي (ديستانس) با استفاده از اندازهگيري نسبت ولتاژ ترمينال خروجي ژنراتور به جريان فازهاي‬
‫استاتور اندازهگيري شده از سمت نوترال‪ ،‬به عنوان حفاظت پشتيبان براي خطاهاي شبکه و خطاهاي داخل ژنراتور‬
‫مورد استفاده قرار ميگيرد‪.‬‬
‫‪145‬‬
‫شکل ‪ 9-5‬طرح حفاظت امپدانسي ژنراتور )‪(21‬‬
‫‪ 1-7-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت امپدانسي ژنراتور با شبکه انتقال‬
‫براي حفاظت پشتيبان خطوط انتقال متصل به پست بالفصل نيروگاه که حفاظت اصلي آنها ديستانس ميباشد‬
‫و به منظور سهولت در ايجاد هماهنگي حفاظتي بين شبکه و نيروگاه‪ ،‬توصيه ميشود که از حفاظت امپدانسي‬
‫(‪ )21‬به عنوان حفاظت پشتيبان خطاهاي شبکه استفاده گردد‪.‬‬
‫به منظور اندازهگيري صحيح امپدانس توسط رله امپدانسي ژنراتور در خطاهاي شبکه‪ ،‬ميبايست نحوه اتصال‬
‫ژنراتور به شبکه که معموالً توسط ترانسفورماتور مثلث‪-‬ستاره برقرار ميباشد‪ ،‬در نظر گرفته شود و در‬
‫صورت نياز (در رلههاي قديمي)‪ ،‬جابجايي فاز در کميتهاي اندازهگيري شده توسط رله اعمال گردد‪ .‬در رله‪-‬‬
‫هاي ميکروپروسسوري جديد اين موضوع به صورت خودکار در الگوريتمهاي داخلي رله در نظر گرفته مي‪-‬‬
‫شود‪.‬‬
‫حفاظت ديستانس ژنراتور بايد مجهز به واحدهاي مسدود کننده در مقابل نوسان توان باشد تا از تريپ‬
‫ناخواسته ژنراتور در شرايط نوسان توان پايدار جلوگيري شود‪ .‬همچنين‪ ،‬از حفاظت امپدانسي ژنراتور (‪)21‬‬
‫نبايد براي تريپ ژنراتور در شرايط نوسان ناپايدار توان استفاده شود‪ .‬بلکه در اين شرايط بايد از حفاظت گريز‬
‫از همگامي (‪ )78‬استفاده گردد‪.‬‬
‫‪146‬‬
‫‪ 2-7-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت امپدانسي با شبکه انتقال‬
‫حفاظت امپدانسي ژنراتور در رلههاي ديجيتالي جديد معموال داراي دو زون و در رلههاي قديميتر داراي يک‬
‫زون ميباشد‪.‬‬
‫در صورتي که حفاظت امپدانسي ژنراتور داراي دو زون باشد‪ ،‬تنظيم زون اول رله‪ ،‬معادل ‪ 70‬درصد امپدانس‬
‫ترانسفورماتور واحد (‪ )%Uk‬توصيه ميگردد‪ .‬تاخير زماني اين زون در رلههاي داراي واحد مسدود کننده‬
‫نوسان توان‪ 100 ،‬الي ‪ 300‬ميلي ثانيه و در رلههاي قديميتر فاقد واحد مسدود کننده نوسان توان‪ ،‬تاخير زماني‬
‫حدود ‪ 300‬الي‪ 500‬ميليثانيه توصيه ميگردد‪.‬‬
‫تنظيم پيشنهادي براي ميزان دسترسي زون دوم حفاظت امپدانسي ژنراتور‪ 50 ،‬تا ‪ 67‬درصد امپدانس مبناي‬
‫ژنراتور (معادل ‪ 150 – 200‬درصد ‪ MVA‬نامي ژنراتور) در ضريب توان نامي با تاخير زماني حدود ‪ 2‬ثانيه‬
‫ميباشد‪ .‬در صورتي که مشخصه رله امپدانسي مهو باشد‪ ،‬ميبايستي امپدانس تنظيمي مذکور در جهت زاويه‬
‫رله مهو محاسبه و به رله اعمال گردد‪.‬‬
‫ميزان دسترسي زون دوم رله در بند (‪-2-7-4-5‬ت) ميبايست با مقادير امپدانس موارد به شرح ذيل مقايسه‬
‫شده و از آنها کوچکتر باشد‪:‬‬
‫‪ )1‬حداقل امپدانس بار در شرايط اضطراري قابل بازيابي شبکه (ولتاژ سمت فشار قوي ژنراتور ‪ 0/85‬پريونيت‪،‬‬
‫توان اکتيو خروجي ژنراتور برابر مقدار نامي و ژنراتور در وضعيت حداکثر جريان تحريک قابل تحمل فرض‬
‫گردد‪).‬‬
‫‪ 120 )2‬درصد مجموع امپدانسهاي ترانسفورماتور واحد و بلندترين خط انتقال متصل به پست بالفصل‬
‫نيروگاهي با درنظر گرفتن جريانهاي ‪ Infeed‬از ساير خطوط و واحدهاي نيروگاهي شبکه مد نظر قرار‬
‫گيرد‪.‬‬
‫در صورتي که حفاظت امپدانسي ژنراتور داراي يک زون باشد‪ ،‬تنظيم آن ‪ 50‬تا ‪ 67‬درصد امپدانس مبناي‬
‫ژنراتور (معادل ‪ 150 – 200‬درصد ‪ MVA‬نامي ژنراتور) در ضريب توان نامي با تاخير زماني حدود ‪ 1/5‬الي‬
‫‪ 2‬ثانيه پيشنهاد ميگردد‪ .‬شرايط بند «ث» در اين حالت نيز بايد برقرار باشد‪.‬‬
‫‪147‬‬
‫توصيه اکيد ميگردد با انجام مطالعات و شبيهسازيهاي الزم صحت عملکرد حفاظت امپدانسي ژنراتور در‬
‫شرايط پرباري شبکه و همچنين‪ ،‬در شرايط مختلف بهرهبرداري و نوسان توان مورد بررسي و ارزيابي قرار‬
‫گيرد‪.‬‬
‫‪ 8-4-5‬حفاظت اضافه شار ‪)24( V/f‬‬
‫حفاظت اضافه شار براساس نسبت ولتاژ ترمينال ژنراتور به فرکانس عمل ميکند‪.‬‬
‫شرايط اضافه شار براي ژنراتور يا ترانسفورماتور اصلي واحد نيروگاه معموالً هنگامي ايجاد ميشود که نسبت‬
‫ولتاژ به فرکانس (‪ )V/f‬براي ژنراتور‪ ،‬از ‪ %105‬مقدار نامي بيشتر شود‪ .‬براي ترانسفورماتور مقدار (‪)V/f‬‬
‫بايستي از ‪ %105‬مقدار نامي در سمت فشار قوي در بار کامل با ضريب قدرت ‪ 0/8‬پسفاز يا ‪ %110‬مقدار‬
‫نامي در سمت فشار قوي ترانسفورماتور اصلي واحد در حالت بيباري‪ ،‬بيشتر شود‪.‬‬
‫شکل ‪ 10-5‬طرح حفاظت اضافه تحريک ژنراتور (‪)24‬‬
‫‪ 1-8-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت اضافه شار ژنراتور و ترانسفورماتور نيروگاهي‬
‫براي ترانسفورماتورهاي نيروگاهي‪ ،‬عالوه بر رله اضافه ولتاژ‪ ،‬استفاده از رله اضافه شار الزامي ميباشد‪.‬‬
‫حفاظت حذف بار فرکانسي (‪ )UFLS‬شبکه بايد با حفاظت اضافه شار ژنراتور و ترانسفورماتور واحد در‬
‫مواردي که فرکانس شبکه کاهش مييابد‪ ،‬هماهنگ باشد‪ .‬به عبارت ديگر‪ ،‬تنظيمات حفاظت اضافه تحريک‬
‫ژنراتور و ترانسفورماتور واحد بايد به گونهاي انتخاب شود که در حوادث منجر به افت فرکانس‪ ،‬داراي تأخير‬
‫‪148‬‬
‫عملکرد بيشتري نسبت به حفاظت حذف بار فرکانسي باشد‪ .‬جهت اطمينان از هماهنگي مناسب بين حفاظت‬
‫اضافه تحريک و حفاظت حذف بار فرکانسي‪ ،‬ضروري است مطالعات و شبيهسازيهاي الزم انجام گردد‪.‬‬
‫حفاظت اضافه شار ژنراتور و ترانسفورماتور هر واحد نيروگاهي بايد با مشخصه قابليت تحمل اضافه شار‬
‫ژنراتور و ترانسفورماتور آن واحد هماهنگ باشد‪ .‬بدين منظور الزم است مشخصه اضافه تحريک ژنراتور و‬
‫ترانسفورماتور و همچنين‪ ،‬مشخصه محدود کننده )‪ )V/Hz‬سيستم تحريک ژنراتور توسط سازنده ارائه گردد‪.‬‬
‫در صورت در دسترس نبودن مشخصه سازنده ژنراتور و ترانسفورماتور‪ ،‬ميتوان از مشخصههاي ارائه شده در‬
‫استانداردهاي ‪ IEEE‬و ‪ IEC‬استفاده نمود‪.‬‬
‫تنظيمات رله حفاظت اضافه شار ژنراتور بايد بهگونهاي باشد که منحني مشخصه )‪ (V/Hz‬رله اضافه شار‬
‫ژنراتور‪ ،‬با حاشيه اطمينان مناسبي پايينتر از منحني قابليت تحمل اضافه شار مجموعه ژنراتور‪ -‬ترانسفورماتور‬
‫)‪ (Manufacture's Recommended Protection‬در هر واحد نيروگاهي باشد‪.‬‬
‫شکل ‪ 11-5‬هماهنگي مشخصه حفاظت اضافه شار ژنراتور با مشخصههاي قابليت تحمل ژنراتور‬
‫و ترانسفورماتور و مشخصه محدود کننده ‪ V/Hz‬سيستم تحريک‬
‫‪149‬‬
‫‪ 2-8-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت اضافه شار واحد نيروگاهي با شبکه انتقال‬
‫در صورت استفاده از مشخصه زمان ثابت دو مرحلهاي تريپ در حفاظت اضافه شار‪ ،‬تنظيم مشخصه تريپ در‬
‫مرحله اول‪ ،‬حدود ‪ %110‬با تأخير زماني ‪ 30‬الي ‪ 45‬ثانيه مطلوب ميباشد‪ .‬تنظيم مطلوب مشخصه زمان ثابت‬
‫مرحله دوم‪ ،‬حدود ‪ %118‬الي‪ %120‬براي ارسال فرمان تريپ با تأخير زماني در حدود ‪ 1‬الي ‪ 5‬ثانيه ميباشد‪.‬‬
‫زمانهاي تنظيم شده بايد کمتر از مدت زمان قابل تحمل مشخصه اضافه شار ژنراتور يا ترانسفورماتور باشد‪.‬‬
‫مقدار آستانه آالرم حفاظت اضافه شار نيز در بازه ‪ %105‬الي ‪ %110‬با تاخير زماني ‪ 5‬الي ‪ 10‬ثانيه مطلوب‬
‫براي هماهنگي مناسب حفاظت اضافه شار با مشخصه قابليت تحمل ژنراتور‪ ،‬استفاده از مشخصه زمان‬
‫معکوس به همراه مشخصه زمان ثابت توصيه ميگردد‪ .‬بکارگيري مشخصه زمان معکوس به منظور هماهنگي‬
‫بهتر و دنبال کردن منحني مشخصه قابليت تحمل اضافه شار ژنراتور ميباشد‪.‬‬
‫در صورت استفاده از مشخصه زمان معکوس به همراه مشخصههاي زمان ثابت‪ ،‬تنظيم مطلوب براي مشخصه‬
‫زمان ثابت مرحله دوم‪ ،‬حدود ‪ %130‬براي ارسال فرمان تريپ با تأخير زماني ‪ 1‬الي ‪ 5‬ثانيه ميباشد‪.‬‬
‫‪ 9-4-5‬حفاظت قطع تحريک (‪)40‬‬
‫استفاده از حفاظت قطع تحريک‪ 1‬به منظور جلوگيري از وارد آمدن آسيب به ژنراتور در اثر افزايش جريان‬
‫استاتور و همچنين‪ ،‬جهت جلوگيري از جذب مقادير زيادي توان راکتيو از سيستم که ميتواند منجر به افت‬
‫ولتاژ و تريپ خطوط انتقال گردد‪ ،‬الزامي است‪.‬‬
‫روش مناسب براي تشخيص شرايط قطع تحريک ژنراتور استفاده از رلههاي امپدانسي به منظور محاسبه‬
‫امپدانس ديده شده از ديد ترمينال ژنراتور ميباشد‪( .‬اندازهگيري امپدانس با استفاده از تقسيم ولتاژ ترمينال‬
‫ژنراتور به جريان استاتور) (شکل ‪)12-5‬‬
‫در ژنراتورهاي کوچک‪ ،‬براي تشخيص شرايط قطع تحريک ژنراتور ممکن است از اندازهگيري جريان‬
‫تحريک‪ ،‬رله تواني (اندازهگيري توان راکتيو ژنراتور) يا اندازهگيري ضريب توان براي حفاظت قطع تحريک‬
‫‪1‬‬
‫‪Loss of Field Protection‬‬
‫‪150‬‬
‫استفاده شود که اين روشها نسبت به طرح امپدانسي حفاظت قطع تحريک از قابليت اطمينان کمتري‬
‫برخوردار بوده و توصيه ميگردد از اينگونه طرحها براي آالرم استفاده گردد‪.‬‬
‫شکل ‪ 12-5‬طرح حفاظت قطع تحريک ژنراتور (‪)40‬‬
‫‪ 1-9-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت قطع تحريک با شبکه انتقال‬
‫تنظيمات حفاظت قطع تحريک ميبايستي به گونهاي باشد که با مشخصه قابليت تحمل شرايط زيرتحريک‬
‫ژنراتور (‪ 1)GCC‬و محدودکننده حداقل تحريک سيستم کنترل ژنراتور (‪ )UEL‬هماهنگ باشد‪.‬‬
‫بهمنظور هماهنگي تابع قطع تحريک با (‪ )GCC‬و سيستم کنترل (‪ )UEL‬توصيه ميگردد يک حاشيه امنيت‬
‫مناسب (حدود ‪ )%10‬بين (‪ )UEL‬و مشخصه حفاظت قطع تحريک وجود داشته باشد تا از عملکرد‬
‫غيرضروري حفاظت قطع تحريک قبل از رسيدن به محدوده (‪ )UEL‬و )‪ (GCC‬جلوگيري گردد‪.‬‬
‫حفاظت قطع تحريک ميبايست با حد پايداري حالت ماندگار (‪ 2)SSSL‬نيز هماهنگ باشد تا احتماالً در‬
‫شرايطي که واحد در حالت خروج از سنکرونيزم قرار ميگيرد (بهرهبرداري واحد در جريان تحريک خيلي‬
‫کم)‪ ،‬قبل از رسيدن به محدوده پايداري حالت ماندگار تريپ صادر شود‪.‬‬
‫جهت استفاده و تنظيم مناسب حفاظت قطع تحريک انجام مطالعات گسترده پايداري گذرا توسط نيروگاهها‬
‫ضروري است تا با مطالعه کافي از شرايط محتمل بهرهبرداري (مطالعه سيستم در شرايط بار سبک‪ ،‬بار کامل و‬
‫درنظرگرفتن محدوديتهاي بارپذيري و توليد)‪ ،‬بتوان از تريپ قابل اعتماد اين حفاظت در شرايط واقعي قطع‬
‫‪1‬‬
‫‪Generator Capability Curve‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Steady State Stability Limit‬‬
‫‪151‬‬
‫تحريک و عملکرد پايدار و ايمن آن در مقابل نوسانات پايدار شبکه اطمينان حاصل نمود‪ .‬براي اين منظور‬
‫زمان تاخير حفاظت قطع تحريک بايد به گونهاي باشد که در شرايط بروز نوسان توان پايدار در شبکه انتقال‪،‬‬
‫منجر به تريپ بيمورد ژنراتور نگردد‪ .‬به منظور پرهيز از تريپ ناخواسته‪ ،‬الزم است پس از هر تغيير در‬
‫تنظيمات حفاظت قطع تحريک يا محدود کنندههاي سيستم تحريک‪ ،‬تستهاي پرايمري توسط افراد ذيصالح‬
‫انجام شود‪.‬‬
‫‪ 2-9-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت قطع تحريک با شبکه انتقال‬
‫به منظور تشخيص شرايط قطع سيستم تحريک با استفاده از رلههاي امپدانسي‪ ،‬دو طرح امپدانسي متفاوت‬
‫وجود دارد که در طرح اول از رلههاي امپدانسي با افست مهو منفي و در طرح دوم از رلههاي امپدانسي با‬
‫افست مهو مثبت بههمراه يک المان نظارتي جهتدار استفاده ميشود‪ .‬استفاده از طرح حفاظتي اول (رله‬
‫امپدانسي با مشخصه افست مهو منفي) ارجح بوده و در نيروگاههاي جديد استفاده از طرح اول توصيه مي‪-‬‬
‫براي ژنراتورهاي با مقياس کوچک ميتوان از يک زون افست مهو استفاده نمود‪ .‬ليکن براي ژنراتورهاي‬
‫بزرگتر از ‪ 50‬مگاوات‪ ،‬استفاده از دو مشخصه افست مهو توصيه ميگردد‪.‬‬
‫در طرح حفاظت امپدانسي افست مهو منفي و استفاده از دو زون ( مطابق شکل ‪ ،)13-5‬تنظيم مشخصه دايره‪-‬‬
‫اي زون يک در صفحه امپدانسي ‪ ،R-X‬به قطر يک پريونيت در مبناي امپدانس ژنراتور (‪ (Zbase-Gen‬با تأخير‬
‫زماني در حدود ‪ 100‬الي ‪ 200‬ميليثانيه و تنظيم زون دوم به قطر ‪ Xd‬با تأخير زماني ‪ 0/5‬الي ‪ 2‬ثانيه مناسب‬
‫ميباشد‪ .‬براي تعيين تأخير زماني مطلوب‪ ،‬انجام مطالعات ديناميکي براي شرايط مختلف بهرهبرداري الزامي‬
‫است‪ .‬در صورت در دسترس نبودن اطالعات الزم جهت انجام مطالعات گسترده ديناميکي براي شرايط‬
‫مختلف‪ ،‬ميتوان از تاخير زماني دو ثانيه براي زون دوم استفاده نمود‪ .‬مقدار افست منفي براي هر دو زون نيز‬
‫به اندازه ‪ X'd/2‬ميباشد‪ .‬در برخي از رلههاي ميکروپروسسوري امروزي احتمال دارد مشخصه حفاظت قطع‬
‫تحريک در صفحه مشخصات ادميتانسي (‪ )G-B‬ترسيم شود که در اين موارد ميبايست مشخصه حفاظت قطع‬
‫تحريک به صفحه ادميتانسي منتقل شده و تنظيمات بر اساس تبديالت صفحه امپدانسي به صفحه ادميتانسي با‬
‫در نظر گرفتن مالحظات و توصيههاي سازنده رله و مشخصه ‪ GCC‬ژنراتور محاسبه شود‪.‬‬
‫‪152‬‬
‫در صورت بکارگيري طرح حفاظت امپدانسي افست مهو منفي و استفاده از يک زون (براي ژنراتورهاي‬
‫کوچک)‪ ،‬تنظيم مشخصه دايرهاي به قطر ‪ Xd‬و مقدار افست منفي به اندازه ‪ X'd/2‬مناسب ميباشد‪ .‬زمان‬
‫تأخير بسته به پاسخ سيستم تحريک در بازه ‪ 0/5‬الي ‪ 2‬ثانيه به منظور جلوگيري از عملکرد اشتباه رله در‬
‫شرايط نوسانات پايدار توصيه ميگردد‪ .‬به منظور تعيين تأخير زماني مطلوب انجام مطالعات ديناميکي براي‬
‫شرايط مختلف بهرهبرداري از جمله شرايط کمباري‪ ،‬پرباري و بروز نوسانات پايدار توان در شبکه انتقال‬
‫الزامي است‪ .‬در صورت در دسترس نبودن اطالعات الزم جهت انجام مطالعات براي شرايط مختلف‪ ،‬ميتوان‬
‫از تاخير زماني دو ثانيه براي زون دوم استفاده نمود‪ .‬استفاده از تاخير زماني بيش از دو ثانيه در صورت توصيه‬
‫سازنده بالمانع است‪.‬‬
‫شکل ‪ 13-5‬طرح حفاظت قطع تحريک ژنراتور به صورت افست مهو منفي‬
‫در مواردي که از طرح حفاظت امپدانسي با افست مهو مثبت و المان نظارتي جهتدار (مطابق شکل ‪)14-5‬‬
‫استفاده شده باشد‪ ،‬تنظيم مشخصه دايرهاي اين زون با قطر (‪ (1.1 Xd + Xs‬و مقدار افست مثبت ‪( Xs‬‬
‫امپدانس شبکه از ديد ترمينال ژنراتور) و زمان تأخير در بازه ‪ 1‬الي ‪ 60‬ثانيه براي آالرم و در ادامه در صورت‬
‫نياز‪ ،‬ارسال سيگنال تريپ توصيه ميگردد‪ .‬براي تعيين تأخير زماني مطلوب براي ارسال سيگنال تريپ‪ ،‬انجام‬
‫‪153‬‬
‫مطالعات براي شرايط بهرهبرداري مختلف الزامي است‪ .‬تنظيمات اين مشخصه بايد به گونهاي باشد که با يک‬
‫حاشيه امنيت مناسب (در حدود ‪ )%10‬با مشخصه حد پايداري حالت ماندگار (‪ )SSSL‬و مشخصه‬
‫محدودکننده حداقل تحريک ژنراتور نيز هماهنگ باشد‪ .‬تنظيم زون اول اين طرح با افست مهو منفي برابر‬
‫)‪ (X'd /2‬و محدوده دسترسي تا )‪ (1.1 Xd‬و با تاخير زماني در حدود ‪ 200‬الي ‪ 300‬ميليثانيه توصيه ميگردد‪.‬‬
‫(شکل ‪)14-5‬‬
‫در طرح حفاظت امپدانسي با افست مهو مثبت‪ ،‬به منظور جلوگيري از تريپ بيمورد حفاظت به هنگام وقوع‬
‫خطاهاي نزديک واحد در شبکه انتقال‪ ،‬ميبايستي از المان نظارتي جهتدار استفاده گردد‪ .‬همچنين در شرايط‬
‫قطع تحريک کامل که شبکه انتقال قادر به تحويل توان راکتيو مورد نياز ژنراتور نميباشد‪ ،‬ميتوان از يک رله‬
‫کاهش ولتاژ با تنظيم ‪ 0/8‬الي ‪ 0/9‬ولتاژ نامي ژنراتور با تأخير زماني ‪ 0/25‬الي ‪ 1‬ثانيه استفاده نمود‪( .‬تأخير‬
‫زماني کمتر در صورت استفاده از يک زون و تأخير زماني بيشتر در صورت استفاده از دو زون)‬
‫شکل ‪ 14-5‬طرح حفاظت قطع تحريک ژنراتور به صورت افست مهو مثبت‬
‫‪154‬‬
‫‪ 10-4-5‬حفاظت فرکانسي (‪)81‬‬
‫رله فرکانسي وظيفه حفاظت از مجموعه ژنراتور‪ -‬توربين را در شرايط غيرعادي بودن فرکانس بر عهده داشته‬
‫که شامل حفاظت کاهش فرکانس )‪ (81U‬و حفاظت افزايش فرکانس )‪ (81O‬ميباشد‪.‬‬
‫شکل ‪ 15-5‬طرح حفاظت فرکانسي ژنراتور (‪)81‬‬
‫‪ 1-10-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت فرکانسي با شبکه انتقال‬
‫بر اساس استاندارد‪ ،‬ژنراتورها بايد قادر باشند که توان نامي خود را در ضريب قدرت نامي به صورت پيوسته‬
‫در بازه ‪ ±%5‬تغييرات ولتاژ و بازه ‪ ±%2‬تغييرات فرکانس توليد نمايند (شکل ‪.)16-5‬‬
‫بهرهبرداري از ژنراتور در فرکانس کمتر از ‪ %95‬فرکانس نامي (معادل ‪ 47/5‬هرتز) و يا در فرکانس باالتر از‬
‫‪ %103‬فرکانس نامي (معادل ‪ 51/5‬هرتز) ميتواند آسيبها و صدمات جدي به مجموعه توربين ‪ -‬ژنراتور وارد‬
‫ساخته و در صورت تداوم اين شرايط‪ ،‬ژنراتور بايد فوراً از مدار خارج شود‪ .‬کارکرد ژنراتور در بازه فرکانسي‬
‫‪ 51-51/5‬هرتز و ‪ 47/5-49‬هرتز ميتواند باعث فرسودگي و کاهش عمر ژنراتور متناسب با مدت زمان‬
‫بهرهبرداري در اين شرايط گردد‪.‬‬
‫پديده کاهش فرکانس غالباً در اثر حوادث عمده شبکه که منجر به قطع توليد و ايجاد عدم تعادل بين توليد و‬
‫بار ميگردد‪ ،‬ايجاد ميشود‪ .‬اقدامات اصالحي اوليه براي جبران کاهش فرکانس‪ ،‬شامل کنترلهاي اوليه و ثانويه‬
‫فرکانس و حذف بار فرکانسي در شبکه ميباشد‪ .‬در صورت عدم کفايت اقدامات اصالحي براي جبران‬
‫فرکانس در يک بازه زماني مشخص‪ ،‬حفاظت کاهش فرکانس ژنراتور به منظور جلوگيري از آسيب ديدن‬
‫‪155‬‬
‫توربين و ژنراتور عمل کرده و فرمان تريپ را به بريکر اصلي ژنراتور يا بريکر سمت فشار قوي ترانسفورماتور‬
‫واحد‪ ،‬صادر نمايد‪.‬‬
‫شکل ‪ 16-5‬بازه مجاز فرکانس و ولتاژ بهرهبرداري ژنراتور‬
‫پديده اضافه فرکانس غالباً در اثر قطع قسمتي از بار و يا قطع تمامي بار ژنراتور اتفاق ميافتد و در اغلب موارد‬
‫عملکرد سيستمهاي کنترلي و اقدامات اپراتور‪ ،‬قادر به کاهش توان ورودي ژنراتور و کاهش فرکانس در مدت‬
‫زمان مناسب ميباشد‪ .‬لذا غالباً نيازي به تريپ ژنراتور در حالت اضافه فرکانس وجود ندارد (به استثناي‬
‫مواردي که حفاظت اضافه فرکانس به عنوان حفاظت پشتيبان براي حفاظت اضافه سرعت‪ 1‬توربين استفاده‬
‫ميشود)‪.‬‬
‫حفاظت فرکانسي از سيگنال مولفه مثبت ولتاژ براي اندازهگيري فرکانس استفاده ميکند‪ .‬بنابراين رله فرکانسي‬
‫بايد در زمان ‪ Start-up‬و ‪ Shut-down‬ژنراتور و همچنين‪ ،‬هنگام بيبرق بودن سيستم تحريک‪ ،‬توسط رله‬
‫کاهش ولتاژ بالک شود‪ .‬مقدار مطلوب براي آستانه عملکرد واحد بالک کننده رله فرکانسي ژنراتور‪0/65 ،‬‬
‫ولتاژ نامي ميباشد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Overspeed‬‬
‫‪156‬‬
‫‪ 2-10-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت فرکانسي با شبکه انتقال‬
‫حفاظت فرکانسي ژنراتور (اعم از اضافه فرکانس و کاهش فرکانس) بايد با سيستم گاورنر توربين هماهنگ‬
‫بوده و سيستم گاورنر بايستي فرصت کافي جهت بازيابي فرکانس در محدوده بهرهبرداري مجاز‪ ،‬در اختيار‬
‫داشته باشد‪.‬‬
‫حفاظت کاهش فرکانس توربين و ژنراتور بايد با حفاظت حذف بار فرکانسي شبکه هماهنگ باشد‪ .‬در حوادث‬
‫منجر به افت فرکانس پايينتر از مقادير مجاز‪ ،‬ابتدا بايد رلههاي حذف بار فرکانسي شبکه عمل کرده و سپس‬
‫در صورت عدم بازيابي فرکانس‪ ،‬رلههاي کاهش فرکانس نيروگاه عمل نمايند‪.‬‬
‫تعداد مرحلههاي (‪ )Stage‬حفاظت فرکانسي‪ ،‬تنظيم مقادير آستانه آالرم و تريپ و تأخير زماني هر يک از‬
‫مراحل بايد با در نظر گرفتن مشخصات و محدوديتهاي فرکانسي توربين و ژنراتور که توسط سازنده و‬
‫باتوجه به شرايط بهرهبرداري مشخص ميگردد‪ ،‬تعيين گردد اين موضوع به عنوان نمونه براي يک توربين‬
‫گازي در شکل ‪ 17-5‬نشان داده شده است‪.‬‬
‫انتخاب تعداد مراحل مورد نياز و زمانهاي تأخير هر مرحله از حفاظت کاهش فرکانس بايد به گونهاي باشد‬
‫که در شرايط طوالني مدت کاهش فرکانس‪ ،‬تنشهاي وارده بر توربين حداقل گردد و از طرفي زمانهاي‬
‫تأخير به اندازه کافي طوالني باشد که در اختالالت قابل بازيابي شبکه‪ ،‬از تريپ بيمورد واحد جلوگيري گردد‪.‬‬
‫با توجه به اينکه اثرات مخرب کارکرد توربين در فرکانسهاي خارج از محدوده مجاز بصورت تجمعي مي‪-‬‬
‫باشد‪ ،‬در انتخاب زمانهاي تأخير هر مرحله بايد به تعداد مرحلههاي حفاظت کاهش فرکانس‪ ،‬ميزان قابل قبول‬
‫از دست رفتن عمر توربين در هر بار عملکرد و همچنين‪ ،‬بازه زماني که توربين در فرکانسهاي خارج از‬
‫محدوده مجاز مورد بهرهبرداري قرار گرفته‪ ،‬توجه گردد‪.‬‬
‫پس از تعيين تعداد مراحل و تنظيمات رلههاي حفاظت فرکانسي‪ ،‬ضروري است صحت تنظيمات براي بدترين‬
‫اختالالت شبکه مورد ارزيابي قرار گيرد‪ .‬بدترين اختالل شبکه عموماً زماني است که در آن با حذف بيشترين‬
‫بار به منظور حفظ شبکه‪ ،‬فرکانس شبکه بيشترين کاهش را يافته و زمان بازيابي شبکه نيز طوالنيترين زمان‬
‫ممکن گردد‪.‬‬
‫‪157‬‬
‫تنظيمات و نوع عملکرد حفاظت فرکانسي بستگي به نوع واحد نيروگاهي (بخاري‪ ،‬گازي‪ ،‬سيکل ترکيبي‪ ،‬آبي‪،‬‬
‫اتمي و غيره) داشته و در همه آنها لزوماً يکسان نيست‪ .‬بهعنوان نمونه تنظيمات حفاظت فرکانسي براي يک‬
‫واحد گازي ‪ 160‬مگاواتي در جدول ‪ 2-5‬آمده است‪.‬‬
‫شکل ‪ 17-5‬نمونه مشخصه قابليت تحمل فرکانسي يک توربين گازي با فرکانس نامي ‪ 50‬هرتز‬
‫‪158‬‬
‫جدول ‪ 2-5‬تنظيمات نمونه حفاظت فرکانسي ژنراتور براي يک واحد گازي‬
‫تأخير زماني‬ ‫آستانه عملکرد‬ ‫مرحله‬ ‫نوع حفاظت‬

‫)‪(sec‬‬ ‫)‪(Hz‬‬
‫‪ 40‬ثانيه‬ ‫‪47/5‬‬ ‫مرحله ‪1‬‬ ‫کاهش فرکانس‬

‫‪ 20‬ثانيه‬ ‫‪47‬‬ ‫مرحله ‪2‬‬ ‫(‪)81U‬‬
‫‪ 40‬ثانيه‬ ‫‪51/5‬‬ ‫مرحله ‪1‬‬ ‫اضافه فرکانس‬
‫‪ 20‬ثانيه‬ ‫‪52‬‬ ‫مرحله ‪2‬‬ ‫(‪)81O‬‬
‫‪ 11-4-5‬حفاظت گريز از همگامي (‪)78‬‬
‫حفاظت گريز از همگامي‪ 1‬از اندازهگيري امپدانس (تقسيم ولتاژ پايانه ژنراتور به جريان استاتور) استفاده مي‪-‬‬
‫کند (شکل ‪.)18-5‬‬
‫هنگاميکه يک ژنراتور دچار گريز از همگامي ميشود‪ ،‬حفاظت گريز از همگامي سيگنال تريپ را در لحظهاي‬
‫ارسال ميکند که مقدار جريان عبوري از کليد ژنراتور به اندازهاي کم بوده که به کليد ژنراتور آسيبي وارد‬
‫نگردد‪.‬‬
‫شکل ‪ 18-5‬طرح حفاظت گريز از همگامي ژنراتور (‪)78‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Out of Step Protection‬‬
‫‪159‬‬
‫‪ 1-11-4-5‬الزامات و مالحظات هماهنگي حفاظت گريز از همگامي با شبکه انتقال‬
‫حفاظتهايي از قبيل حفاظت ديفرانسيل‪ ،‬حفاظت اضافه جريان پشتيبان با تأخير زماني و ساير توابع حفاظتي‬
‫ديگر‪ ،‬قادر به آشکارسازي شرايط گريز از همگامي نميباشند‪ ،‬لذا استفاده از تابع حفاظتي گريز از همگامي‬
‫براي ژنراتورهاي بزرگ ( بزرگتر از ‪ 100‬مگاوات) که به شبکه انتقال متصل ميباشند‪ ،‬توصيه اکيد ميگردد‪.‬‬
‫الزم به ذکر است حفاظت قطع تحريک ممکن است تا حدودي اين حفاظت را فراهم نمايد اما به هيچ وجه‬
‫براي تشخيص شرايط گريز از همگامي در تمامي شرايط قابل اطمينان نميباشد‪.‬‬
‫جهت استفاده و تنظيم مناسب حفاظت گريز از همگامي مطالعات گسترده پايداري گذرا براي سناريوهاي‬
‫مختلف مورد نياز است‪ .‬در واقع اگرچه ميتوان تنظيمات پيشنهادي کلي براي تابع حفاظتي گريز از همگامي‬
‫ارائه نمود ولي ممکن است براي حالتهاي خاص نياز به مطالعات موردي پايداري گذرا به منظور انتخاب‬
‫مناسب پارامترهاي تنظيمي آن باشد تا بتوان از تريپ مطمئن آن در برابر نوسانات ناپايدار و عملکرد ايمن در‬
‫مقابل نوسانات پايدار اطمينان حاصل نمود‪.‬‬
‫جهت تنظيم حفاظت گريز از همگامي‪ ،‬مقدار راکتانس گذراي ژنراتورها (‪ ،)X'd‬راکتانس نشتي‬
‫ترانسفورماتورهاي واحد (‪ )XT‬و امپدانس معادل شبکه (‪ )XS‬مورد نياز است‪ .‬همچنين در انجام مطالعات‬
‫ميبايستي از مدل ديناميکي ژنراتور شامل مشخصات تنظيم کننده ولتاژ (‪ ،)AVR‬مشخصات پايدارساز سيستم‬
‫قدرت ‪( PSS1‬در صورت استفاده) و ساير پارامترهاي مربوطه استفاده نمود‪.‬‬
‫‪ 2-11-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت گريز از همگامي با شبکه انتق‬
‫اساس عملکرد حفاظت گريز از همگامي‪ ،‬ورود امپدانس از ربع اول به داخل مشخصه حفاظت و خروج آن از‬
‫ربع دوم يا سوم در صفحه امپدانسي ‪ R-X‬ميباشد‪ .‬مشخصه حفاظت گريز از همگامي ميتواند به صورت‬
‫مشخصه چهارضلعي‪ ،‬مشخصه مهو همراه با المان باليندر‪ 2‬لنز وهمچنين‪ ،‬مشخصه ترکيبي زاويه و امپدانس‬
‫يک گسترهي راکتانسي حفاظت گريز از همگامي به سمت شبکه و ديگري به سمت ژنراتور ميباشد‪ .‬تنظيم‬
‫‪1‬‬
‫‪Power System Stablizer‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Blinder‬‬
‫‪160‬‬
‫گستره راکتانسي سمت ژنراتور برابر با ‪ −X'd‬مناسب ميباشد‪.‬‬
‫گسترهي راکتانسي حفاظت گريز از همگامي در سمت شبکه داراي دو ناحيهي عملکردي (ناحيه ‪ 1‬و ‪)2‬‬
‫است‪ .‬تنظيم ناحيه يک راکتانسي در سمت شبکه در حدود (‪ )0.9 XT‬الي ‪ XT‬مناسب بوده و تنظيم ناحيه ‪2‬‬
‫بستگي به راکتانس معادل شبکه ديدهشده از ترمينال ژنراتور دارد که با توجه به وضعيت شبکه مورد مطالعه‬
‫تعيين ميگردد‪ .‬در صورت در دسترس نبودن اطالعات شبکه متصل به پست بالفصل نيروگاه‪ ،‬با تقريب خوبي‬
‫ميتوان اين مقدار را در حدود )‪ )0.5XT‬الي ‪ XT‬تنظيم نمود‪.‬‬
‫در مشخصه چهارضلعي‪ ،‬گستره مقاومتي يکي ديگر از پارامترهايي است که در حفاظت گريز از همگامي‬
‫ميبايست تنظيم گردد‪ .‬اين پارامتر لحظه اعالن گريز از همگامي و ارسال سيگنال تريپ را مشخص ميکند‪ .‬در‬
‫واقع اين تنظيم مشخص ميکند که در چه اختالف زاويه بحراني بين ولتاژ داخلي ژنراتور و ولتاژ معادل‬
‫سيستم (‪ ،)δ‬گريز از همگامي اعالن و در چه لحظهاي سيگنال تريپ به کليد ژنراتور ارسال گردد‪ .‬جهت‬
‫اطمينان از تنظيم مناسب اين مقدار‪ ،‬انجام مطالعات سناريوهاي مختلف جهت تعيين زاويه بحراني (‪ )δ‬بروز‬
‫شرايط گريز از همگامي اجتنابناپذير است‪.‬‬
‫ب) مشخصه مهو بههمراه باليندر‬ ‫الف) مشخصه چهارضلعي‬
‫‪161‬‬
‫د) مشخصه ترکيبي زاوبه و امپدانس‬ ‫ج) مشخصه لنز‬
‫شکل ‪ 19-5‬نمونه مشخصههاي متداول حفاظت گريز از همگامي ژنراتور (‪)78‬‬
‫در مشخصه ترکيبي زاويه و امپدانس‪ ،‬تنظيمات گستره راکتانسي در سمت ژنراتور و سمت شبکه مشابه‬
‫بندهاي «ب» و «ت» بوده و جهت عملکرد مناسب مشخصه‪ ،‬تنظيم زاويههاي اعالن‪ 1‬و زاويه تريپ‪ 2‬از اهميت‬
‫خاصي برخوردار است‪ .‬مقدار مناسب اين زوايا ميبايست بر اساس مطالعات مبتني بر شبيهسازيهاي گسترده‬
‫تعيين گردد‪ .‬در صورت در دسترس نبودن اطالعات‪ ،‬تنظيم زاويه اعالن (زاويه هشدار) در حدود‪ 110°‬تا‪120°‬‬
‫و تنظيم زاويه تريپ در حدود ‪ 90°‬الي ‪ 110°‬مناسب ميباشد‪.‬‬
‫تابع حفاظت گريز از همگامي جهت ارسال سيگنال تريپ‪ ،‬بر اساس تعداد ورود و خروج مسير امپدانس به‬
‫مشخصه خود عمل ميکند‪ .‬تعداد ورود و خروج مسير امپدانس جهت ارسال سيگنال تريپ براي ناحيه ‪ 1‬و‬
‫ناحيه ‪ 2‬مشخصه حفاظت گريز از همگامي ميتواند متفاوت انتخاب شود و لذا ميبايست بر اساس مطالعات‬
‫گسترده پايداري گذرا براي سناريوهاي مختلف گريز از همگامي تعيين گردد‪ .‬در صورتي که مسير امپدانس در‬
‫ناحيه ‪ 1‬مشخصه قرار گيرد ( ناحيه راکتانسي ‪ −X'd‬تا ‪ ،)XT‬مرکز نوسان در سمت ژنراتور و ترانسفورماتور‬
‫واحد ميباشد و توصيه ميگردد به منظور عملکرد به موقع اين حفاظت‪ ،‬تعداد ورود و خروج به ناحيه‪)n1( 1‬‬
‫برابر ‪ 1‬انتخاب گردد‪ .‬چنانچه مسير امپدانس در ناحيه ‪ 2‬مشخصه قرار گيرد‪ ،‬مرکز نوسان در سمت شبکه بوده‬
‫‪1‬‬
‫‪Warn Angle‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Trip Angle‬‬
‫‪162‬‬
‫و در اين شرايط به منظور جلوگيري از خروج بيمورد واحدهاي نيروگاهي‪ ،‬سيگنال تريپ ميتواند با تعداد‬
‫چرخشهاي بيشتر امپدانس ارسال گردد‪.‬‬
‫‪163‬‬
‫‪164‬‬
‫فصل ششم‬
‫نيازمنديهاي ترانسفورماتور جريان حفاظتي‬
‫‪165‬‬
‫‪ 1-6‬انواع کالسهاي ترانسفورماتورهاي جريان حفاظتي هسته آهني‬
‫خالصه مشخصات و پارامترهاي مهم طراحي کالسهاي حفاظتي ترانسفورماتورهاي جريان هسته آهني در‬
‫حالت ماندگار که در شبکه انتقال برق ايران به طور معمول مورد استفاده قرار گرفتهاند شامل کالسهاي ‪ X ،P‬و ‪C‬‬
‫بوده که در جدول ‪ 1-6‬معرفي شدهاند ]‪ 20 ،19 ،18‬و ‪.[21‬‬
‫جدول ‪ 1-6‬کالسهاي معمول ‪ CT‬حفاظتي هسته آهني در شبکه انتقال برق ايران‬
‫پارامترهاي توصيف کننده‬

‫استاندارد‬ ‫توضيحات‬ ‫کالس دقت‬
‫مشخصات ‪CT‬‬
‫‪ -‬خطاي مرکب مطابق استاندارد برابر ‪5‬‬

‫‪ -‬درصد خطاي مرکب‬
‫‪IEC61869-1‬‬ ‫يا ‪ 10‬درصد‬ ‫کالس‬
‫‪ -‬ضريب حد دقت (‪)ALF‬‬
‫‪IEC61869-2‬‬ ‫‪ -‬ضرايب حد دقت معموالً يکي از‬ ‫حفاظتي ‪P‬‬
‫‪ -‬بِردن نامي‬
‫مقادير ‪ 5-10-15-20-30‬ميباشند‪.‬‬
‫‪ -‬ولتاژ نقطه زانويي نامي‬
‫پارامتر طراحي در کالس ‪ X‬يعني ولتاژ‬
‫‪ -‬مقدار موثر جريان تحريک در ولتاژ‬
‫زانويي نامي (‪ )Vknee‬را ميتوان با‬ ‫کالس‬
‫‪BS3938‬‬ ‫زانويي نامي‬
‫پارامتر مشابه آن در کالس دقت ‪ P‬يعني‬ ‫حفاظتي ‪X‬‬
‫‪ -‬مقاومت سيمپيچ ثانويه تصحيح شده در‬
‫نيروي محرکه القايي (‪ )Eal‬معادل نمود‪.‬‬
‫دماي ‪75°C‬‬
‫در اين کالس دقت‪ ،‬خطاي نسبت تبديل‬
‫در بازه بين ‪ 1‬تا ‪ 20‬برابر جريان نامي‬ ‫‪ -‬ولتاژ ترمينال نامي مطابق استاندارد‬ ‫کالس‬
‫‪ANSI C57.13‬‬ ‫‪ANSI‬‬
‫ثانويه معموالً از ‪ 10‬درصد بيشتر‬ ‫حفاظتي ‪C‬‬
‫‪ -‬ثانويه معموالً ‪ 5‬آمپر است‪.‬‬
‫نميباشد‪.‬‬
‫‪ 2-6‬کالس ترانسفورماتورهاي جريان حفاظتي ‪ TPY‬در شبکه انتقال برق ايران‬
‫خالصه مشخصات و پارامترهاي مهم طراحي کالس حفاظتي ‪ TPY‬که داراي فاصله هوايي در طول مسير‬
‫مغناطيسي هسته بوده و براي حالت گذرا مناسب ميباشد‪ ،‬در جدول ‪ 2-6‬ارائه شده است [‪.]19‬‬
‫‪166‬‬
‫جدول ‪ 2-6‬کالسحفاظتي ‪ CT‬هسته آهني با فاصله هوايي در شبکه انتقال برق ايران‬
‫پارامترهاي توصيف کننده‬

‫استاندارد‬ ‫توضيحات تکميلي‬ ‫کالس دقت‬
‫مشخصات ‪CT‬‬
‫‪ -‬نسبت حداکثر جريان اتصال کوتاه ‪ -‬داراي هسته آهني با فاصله هوايي‬
‫متقارن عبوري از ‪ CT‬به جريان نامي کوچک‬
‫‪ -‬شار پسماند اندک ( شار پسماند از‬ ‫(‪)Kssc‬‬
‫‪ 10‬درصد شار اشباع بيشتر نميباشد‪).‬‬ ‫‪ -‬بِردن نامي (‪)Rb‬‬
‫‪ -‬ثابت زماني مولفه ‪ DC‬جريان خطا ‪ -‬به دليل شار پسماند اندک‪ ،‬مناسب‬
‫‪IEC61869-2‬‬ ‫کالس دقت‬
‫براي شرايط گذرا و جريانهاي اتصال‬ ‫(‪)Tp‬‬
‫‪TPY‬‬
‫کوتاه نامتقارن با مؤلفه ‪ DC‬باال‬ ‫‪ -‬ثابت زماني مدار ثانويه ‪)Ts ( CT‬‬
‫‪ -‬ضريب افزايش ابعاد هسته به دليل ‪ -‬مناسب براي حفاظت ديستانس‬
‫خطوط به ويژه در صورت استفاده از‬ ‫مولفه گذراي جريان خطا )‪(Ktd‬‬
‫رله وصل مجدد‬ ‫‪ -‬دوره کاري حالت گذرا‬
‫‪C-t'(t'al)-O-tfr-C-t''(t''al)-O‬‬
‫‪ 3-6‬الزامات مشخصات عمومي ترانسفورماتورهاي جريان حفاظتي‬
‫جريان نامي اوليه ترانسفورماتور جريان (‪ )Ip‬ميبايست با توجه به جريان نامي تجهيز‪ ،‬ظرفيت‬
‫ترانسفورماتورهاي قدرت‪ ،‬ظرفيت نامي خطوط انتقال‪ ،‬آرايش شينهبندي پست‪ ،‬محل قرارگيري ترانسفورماتور‬
‫جريان و با مالحظه پروژههاي توسعه در آينده انتخاب گردد‪ .‬به طور نمونه براي خط انتقال‪ ،‬جريان نامي اوليه‬
‫‪ CT‬معموال بر اساس ظرفيت نامي خط انتقال و براي فيدر ترانسفورماتور بر اساس حداقل ‪ %120‬جريان نامي‬
‫ترانسفورماتور در بيشترين ظرفيت ممکن انتخاب ميشود‪ .‬الزم به ذکر است جريان نامي ‪ CT‬ميتواند متفاوت‬
‫از نسبت تبديل نامي آن باشد‪.‬‬
‫در پستهاي با آرايش ‪ 1/5‬کليدي يا حلقوي معموال جريان نامي اوليه ‪ CT‬با مالحظه بيشترين جريان نامي‬
‫عبوري از بِي تعيين ميگردد‪ .‬در برخي موارد بيشتر بودن نسبت تبديل ‪CT‬هاي بِي از جريان نامي فيدر‪ ،‬مي‪-‬‬
‫تواند منجر به عدم امکان تنظيم مناسب رله ديفرانسيل ترانس گردد‪ .‬به عنوان نمونه ميتوان به فيدر‬
‫ترانسفورماتور با جريان نامي به مراتب کمتر از نسبت تبديل ‪ CT‬بِي اشاره نمود‪ .‬در اين موارد ميبايست از‬
‫‪167‬‬
‫‪CT‬هاي بوشينگي ترانسفورماتور براي حفاظت ديفرانسيل استفاده نمود‪ .‬جريان نامي اوليه ‪CT‬هاي بوشينگي‬
‫ترانسفورماتور و ‪CT‬هايي که براي حفاظت راکتور استفاده ميشود‪ ،‬ميبايست بر اساس جريان نامي آنها و‬
‫در تپ ماکزيمم انتخاب گردد‪.‬‬
‫جريان نامي ثانويه ترانسفورماتورجريان (‪ ،)Is‬يکي از مقادير ‪ 1‬يا ‪ 5‬آمپر انتخاب ميگردد‪ .‬در پستهاي ‪ 400‬و‬
‫‪ 230‬کيلوولت به دليل طول زياد کابلهاي ارتباطي از ‪ CT‬تا محل نصب رلهها‪ ،‬استفاده از جريان نامي ثانويه‬
‫يک آمپر توصيه ميگردد‪.‬‬
‫استفاده از تپ براي ‪CT‬هاي کالس حفاظتي توصيه نميشود و فقط در صورت ضرورت با انجام بررسيها و‬
‫مطالعات الزم ميتوان از تپ استفاده نمود‪ .‬در اين حالت ميبايست نيازمنديهاي رله در همه تپهاي انتخابي‬
‫با توجه به بِردن رلهها‪ ،‬برآورده شود‪.‬‬
‫ظرفيت خروجي نامي ثانويه ترانسفورماتور جريان (‪ ،)Sn‬ميبايست با توجه به توان ظاهري مصرف شده در‬
‫تجهيزات متصل به آن‪ ،‬کابلهاي رابط و مقاومت سيمپيچ ثانويه ‪ CT‬انتخاب شود‪ .‬بهمنظور افزايش محدوده‬
‫خطي مشخصه هسته ‪ CT‬و جلوگيري از اشباع ‪ CT‬هاي هسته آهني بدون فاصله هوايي (نظير کالس دقت‬
‫‪ ،)P‬ضروري است مقدار ظرفيت خروجي نامي ‪ CT‬به مراتب باالتر از مقدار اسمي مورد نياز انتخاب شود‪.‬‬
‫مقدار ظرفيت نامي ‪ CT‬در تپ حداکثر بيان ميگردد و مقادير استاندارد ظرفيت به صورت زير ميباشد [‪:]19‬‬
‫‪10- 12/5-15 -20-25-30-40-50-60-75 VA‬‬
‫براي انجام محاسبات ترانسفورماتور جريان ميبايست پارامترهاي کالس هسته حفاظتي انتخاب شده‪ ،‬نوع‬
‫رلههاي حفاظتي‪ ،‬ساير تجهيزات متصل به هسته مذکور و همچنين‪ ،‬مقاومت کابل متصل به ثانويه ‪CT‬‬
‫مشخص باشد‪ .‬براي انجام محاسبات ‪ CT‬مربوط به حفاظت ديستانس ميبايست اطالعات شبکه از جمله‬
‫امپدانس خط مربوطه‪ ،‬امپدانس منبع و مشخصات حالت گذراي سيستم از جمله ثابتزماني مولفه ‪ DC‬جريان‬
‫خطا (‪ )Tp‬نيز اخذ گردد‪.‬‬
‫در انتخاب ترانسفورماتور جريان براي خطوط و پستهاي شبکه انتقال ميبايست به قابليت تحمل حرارتي‬
‫دائمي و کوتاه مدت ‪ CT‬با توجه به جريان عبوري از خط در شرايط پرباري و زمان عملکرد رلهها دقت نمود‪.‬‬
‫‪168‬‬
‫باتوجه به تکنولوژيهاي متفاوت ساخت رله در هريک از شرکتهاي سازنده‪ ،‬هر نوع رله حفاظتي از‬
‫نيازمنديهاي خاص خود برخوردار بوده و سازندگان براي هريک از انواع رلههاي حفاظتي خود به تفکيک‪،‬‬
‫مدرکي تحت عنوان )‪ )CT Requirement‬را به عنوان بخشي از ‪ Manual‬رله مذکور ارائه ميدهد‪ .‬در انتخاب‬
‫مشخصات هستههاي حفاظتي براي اتصال به يک رله ميبايست نيازمنديهاي همان رله به دقت در نظر گرفته‬
‫شده و محاسبات مربوطه بر اساس آن انجام شود‪.‬‬
‫در صورت جايگزين نمودن رلههاي موجود ضروري است )‪ (CT Requirement‬رله مجدداً مورد بررسي قرار‬
‫گرفته و از کفايت مشخصات هسته حفاظتي مطابق با نيازمندي رله جديد اطمينان حاصل شود‪ .‬همچنين‪ ،‬در‬
‫اين ارتباط ضروري است حداکثر جريان ورودي به رله بر اساس سطح اتصال کوتاه پست و نسبت تبديل ‪CT‬‬
‫محاسبه گرديده و از عدم آسيب به رله به ازاي اين جريان اطمينان حاصل شود‪.‬‬
‫در ‪CT‬هاي با هسته آهني از نوع ‪ X ، P‬و ‪ C‬بهمنظور افزايش حاشيه اطمينان آن ( افزايش ولتاژ زانوي اشباع‬
‫هسته) ميتوان بهترتيب پارامترهاي ‪ Uknee ،Pn‬و ‪ Uc‬را افزايش داد [‪.]20‬‬
‫در ‪CT‬هاي کالس حفاظتي ‪ TPY‬الزم است بِردن نامي برابر با بِردن واقعي مورد نياز انتخاب شود و در‬
‫صورت نياز به افزايش حاشيه اطمينان‪ ،‬ضريب ‪( Ktd‬ضريب افزايش ابعاد هسته به دليل مولفه گذراي ‪)DC‬‬
‫افزايش يابد [‪.]19‬‬
‫‪ 4-6‬انتخاب ترانسفورماتورهاي جريان حفاظتي در حالت ماندگار‬
‫‪ 1-4-6‬الزامات انتخاب ترانسفورماتور جريان حفاظتي کالس ‪P‬‬
‫براي کاربردهاي معمولي از جمله حفاظت اضافه جريان فازي و خطاي زمين استفاده از کالس حفاظتي ‪ P‬با‬
‫کالس دقت ‪ 5P‬توصيه ميگردد‪ .‬مطابق استاندارد ‪ IEC‬کالس ‪ P‬با پارامترهاي کالس دقت (‪ 5P‬يا ‪،)10P‬‬
‫ضريب حد دقت (‪ )ALF‬و بردن نامي مشخص ميشود‪.‬‬
‫انتخاب مشخصات کالس دقت ترانسفورماتورهاي جريان با هسته حفاظتي کالس دقت ‪ P‬ميبايست با توجه‬
‫به )‪(CT Requirement‬رله حفاظتي‪ ،‬مقدار جريان اتصالکوتاه مجاز در سطوح ولتاژي مختلف‪ ،‬جريان نامي‬
‫‪169‬‬
‫اوليه‪ ،‬جريان نامي ثانويه و بِردن واقعي ترانسفورماتور جريان صورت گيرد‪.‬‬
‫در محاسبات کالس حفاظتي ‪ P‬بايد به اين نکته توجه داشت که ضريب حد دقت با تغيير بِردن متصل به‬
‫ترانسفورماتور جريان تغيير خواهد کرد‪ .‬به عبارت ديگر در صورتي که بِردن ثانويه ترانسفورماتور جريان‬
‫کوچکتر از مقدار نامي آن باشد‪ ،‬ضريب حد دقت با نسبت مشخصي مطابق رابطه (‪ )1-6‬افزايش خواهد يافت‬
‫و اشباع هسته در جريان بزرگتري اتفاق ميافتد [‪.]19‬‬
‫‪Pn + Pi‬‬ ‫‪Pn + R CT . ISn 2‬‬ ‫‪R b−Rated + R CT‬‬

‫‪ALF ′ = ALF.‬‬ ‫‪= ALF.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪= ALF.‬‬ ‫(‪)1-6‬‬
‫‪Pb + Pi‬‬ ‫‪Pb + R CT . ISn‬‬ ‫‪R b−Real + R CT‬‬
‫در رابطه فوق‪ Pn ،‬برابر مقدار بِردن نامي‪ Pb ،‬مقدار بِردن واقعي متصل به ترانسفورماتور جريان حفاظتي‪Pi ،‬‬
‫تلفات داخلي ترانسفورماتور جريان حفاظتي‪ RCT ،‬مقاومت سيمپيچ ثانويه ترانسفورماتور جريان‪ Isn ،‬جريان‬
‫نامي ثانويه و '‪ ALF‬ضريب حد دقت جديد در بِردن واقعي ميباشد‪.‬‬
‫جهت بررسي کفايت فني مشخصات انتخابي کالس حفاظتي ‪ P‬ميبايست '‪ ALF‬محاسبه شده در رابطه فوق‪،‬‬
‫از مقدار ‪ Kreq‬که همان نيازمندي رله حفاظتي مربوطه ميباشد‪ ،‬بزرگتر باشد‪.‬‬
‫‪ALF′ ≥ K req‬‬ ‫(‪)2-6‬‬

‫مقدار ‪ Kreq‬براي حفاظتهاي مختلف‪ ،‬سازندگان و تيپهاي مختلف رلهها متفاوت ميباشد و بر اساس‬
‫توصيه سازنده ميبايست تعيين گردد‪ .‬به عنوان نمونه براي حفاظتهاي اضافهجريان و خطاي زمين‪ Kreq ،‬به ‪-‬‬
‫صورت مقدار نسبت جريان اتصالکوتاه متقارن نامي مجاز سطوح ولتاژي (‪ )Isc,max‬به جريان نامي اوليه (‪)Ipn‬‬
‫تعريف ميشود‪ .‬الزم است براي حفاظتهاي اضافه جريان با عملکرد آني‪ Kreq ،‬بر اساس نسبت ماکزيمم‬
‫مقدار تنظيمي رله ‪ Ihighset point‬به جريان نامي اوليه نيز درنظر گرفته شود‪ .‬بديهي است ميزان '‪ ALF‬ميبايست‬
‫بيشتر از مقدار ‪ Kreq‬رله باشد‪:‬‬
‫} ‪min{2×IHighSet Point ,ISC,max‬‬

‫= ‪K req‬‬ ‫(‪)3-6‬‬
‫‪Ipn‬‬
‫تحت شرايط گذرا از جمله در زمان وصل مجدد خطوط انتقال و وجود مولفه ‪ DC‬زياد در جريان خطا‪،‬‬
‫ممکن است ترانسفورماتورهاي جريان کالس ‪ P‬به علت وجود شار پسماند باال‪ ،‬براي کاربرد در شرايط مذکور‬
‫‪170‬‬
‫مناسب نبوده که در اين شرايط استفاده از کالس حفاظتي ‪ TPY‬توصيه ميگردد‪ .‬الزم به ذکر است که به‬
‫منظور محاسبه نيروي محرکه القائي (‪ (emf‬کالس حفاظتي ‪ P‬ميتوان از رابطه (‪ )4-6‬استفاده نمود‪ .‬بديهي‬
‫است ميزان ‪ 1Eal‬ترانسفورماتور جريان ميبايست از ‪ Ealreq‬که با توجه به توصيه سازنده رله براي شرايط‬
‫مختلف محاسبه ميگردد‪ ،‬بيشتر باشد‪:‬‬
‫‪VA‬‬ ‫(‪)4-6‬‬
‫‪Eal = ALF. Isn . (R CT +‬‬ ‫) ‪2‬‬
‫‪ISn‬‬
‫تمامي محاسبات و روابط مربوط به )‪ (CT Requirement‬در رلهها بدون در نظر گرفتن شار پسماند در‬
‫هسته ‪ CT‬ميباشد و در انتخاب مشخصات کالسهاي حفاظتي هسته آهني داراي شار پسماند زياد نظير‬
‫کالسهاي حفاظتي ‪ X ،P‬و ‪ C‬ميبايستي به اين موضوع توجه نمود و با توجه به سطح اتصال کوتاه مجاز‪،‬‬
‫مالحظات قابليت اطمينان و افزايش هزينه ساخت ‪ ،CT‬از يک ضريب براي افزايش ولتاژ زانوي اشباع استفاده‬
‫گردد‪ ،‬بهعنوان نمونه ميتوان از ضريب ‪ 2/5‬براي اين منظور استفاده کرد‪.‬‬
‫‪ 2-4-6‬الزامات انتخاب ترانسفورماتور جريان حفاظتي کالس ‪X‬‬
‫استفاده از کالس حفاظتي ‪ X‬بهطور معمول براي حفاظتهاي ديفرانسيل امپدانس باال که محدود کردن جريان‬
‫مغناطيسي (‪ )Im‬ترانسفورماتور جريان در آنها داراي اهميت است (نظير حفاظت ‪ REF‬ترانسفورماتور و‬
‫راکتور) توصيه ميگردد‪.‬‬
‫کالس حفاظتي ‪ X‬مطابق با استاندارد ‪ ،BS‬ميبايست با پارامترهاي حداقل ولتاژزانويي در منحني اشباع‬
‫(‪ ،)Vknee‬جريان مغناطيس کنندگي (‪ )Im‬در ولتاژ زانويي و حداکثر مقاومت سيمپيچ ثانويه مشخص گردد‪.‬‬
‫کالسهاي حفاظتي ‪ X‬و ‪ P‬به لحاظ ساخت‪ ،‬مشابه يکديگر ميباشند [‪ .]20‬در صورت تامين حساسيت کافي‪،‬‬
‫ميتوان از ‪ CT‬کالس‪ P‬بهجاي کالس ‪ X‬در حفاظت ديفرانسيل امپدانس پايين يا امپدانس باال استفاده نمود‪.‬‬
‫پارامتر طراحي ولتاژ زانويي نامي (‪ (Vknee‬در کالس دقت حفاظتي ‪ X‬در استاندارد ‪ BS‬را ميتوان با پارامتر‬
‫مشابه آن يعني نيروي محرکه القايي (‪ (emf‬ثانويه (‪ )Eal‬در کالس دقت ‪ P‬در استاندارد ‪ IEC‬به صورت رابطه‬
‫‪1‬‬
‫‪Eal: Rated equivalent limiting secondary e.m.f‬‬
‫‪171‬‬
‫(‪ )5-6‬معادل نمود‪:‬‬
‫‪Eal ≈ (1.25~1.3) × Vknee‬‬ ‫(‪)5-6‬‬
‫در حفاظت ديفرانسيل امپدانس باال با استفاده از کالس حفاظتي ‪ ،X‬ميبايست مشخصات ترانسفورماتورهاي‬
‫جريان ( از جمله جريان نامي‪ ،‬نسبت تبديل‪ ،‬ولتاژ زانويي‪ ،‬جريان ‪ ،Im‬مقاومت ‪ ،CT‬هسته باال يا هسته پايين‬
‫بودن ‪ CT‬و ‪ )..‬تا حد امکان يکسان انتخاب شوند‪.‬‬
‫در ترانسفورماتورهاي جريان با کالس حفاظتي ‪ X‬ميبايست با محاسبه حداقل ولتاژ نقطهزانويي مورد نياز رله‬
‫(‪ )Vkreq‬و مقايسه آن با ولتاژ زانويي نامي کفايت فني ترانسفورماتور‪ ،‬جريان انتخابي را مورد بررسي قرار داد‪.‬‬
‫بديهي است ميزان حداقل ولتاژ زانويي در منحني اشباع هسته (‪ ،)Vknee‬بايد بيشتر از مقدار ولتاژ نقطه زانويي‬
‫مورد نياز رله ديفرانسيل (‪ )Vkreq‬باشد‪.‬‬
‫‪VKnee ≥ VKreq‬‬ ‫(‪)6-6‬‬

‫محاسبه حداقل ولتاژ نقطه زانويي ‪ CT‬مورد نياز رله بستگي مستقيم به نوع حفاظت مورد استفاده‪ ،‬توصيه‬
‫شرکت سازنده و تيپ رله دارد‪ .‬به عنوان نمونه براي حفاظت ديفرانسيل ترانسفورماتور‪ Vkreq ،‬به صورت‬
‫رابطه زير قابل تعريف ميباشد که در آن ضريب ثابت ( ‪ )Ktd‬با توجه به نوع حفاظت اعم از ديفرانسيل طولي‪،‬‬
‫ترانسفورماتور‪ ،‬موتور‪ ،‬ژنراتور و باسبار متفاوت بوده و ميبايست با استفاده از )‪ (CT Requirement‬رله‬
‫مربوطه استخراج شود‪:‬‬
‫‪Ithroughfault max‬‬
‫× ‪V𝐾𝑟eq = K td‬‬ ‫‪× (R CT + R b,real ) × Isn‬‬ ‫(‪)7-6‬‬
‫‪Ipn‬‬
‫در اين رابطه ‪ Isn‬جريان نامي ثانويه‪ Rb-real ،‬مقاومت واقعي تجهيزات متصل به ثانويه ‪ RCT ،CT‬مقاومت‬
‫داخلي ثانويه ‪ IPn ،CT‬جريان نامي اوليه‪ Ithroughfault max ،‬حداکثر جريان اتصال کوتاه عبوري در اوليه ‪، CT‬‬
‫‪ Vkreq‬ولتاژ نقطه زانويي مورد نياز ‪ CT‬و ‪ Ktd‬ضريبي است که با توجه به نوع رله و )‪ (CT Requirement‬رله‬
‫تعيين ميگردد‪.‬‬
‫براي حفاظت ديستانس‪ Kreq ،‬ميبايست براي دو حالت مختلف‪ ،‬يکبار براي خطاي نزديک ( ‪Close in‬‬
‫‪ )Faults‬و يکبار نيز براي خطا در انتهاي زون ‪ 1‬و با در نظر گرفتن ضرايب ثابت )‪ Kt(a‬و )‪ Kt(b‬محاسبه‬
‫‪172‬‬
‫شود‪ .‬الزم به ذکر است‪ ،‬ضرايب فوقالذکر وابسته به ثابت زماني مولفه ‪ DC‬جريان خطا در محل خطا بوده و‬
‫به عنوان ضرايب مولفه ‪ DC‬حالت گذرا تلقي ميگردند که ميبايست با توجه به ‪ CT Requirement‬رله‬
‫مربوطه استخراج شود‪ .‬ميزان '‪ ALF‬ميبايست بيشتر از مقادير ‪ Kreq1‬و ‪ Kreq2‬باشد‪:‬‬
‫‪ISCmax,close in‬‬
‫‪K req1 = Kt(a) .‬‬ ‫(‪)8-6‬‬
‫‪IPn‬‬
‫‪ISC,zone1‬‬
‫‪K req2 = Kt(b) .‬‬ ‫(‪)9-6‬‬
‫‪IPn‬‬
‫‪ALF′ ≥ K req1‬‬ ‫(‪)10-6‬‬
‫‪ALF′ ≥ K req2‬‬ ‫(‪)11-6‬‬
‫‪ 5-6‬الزامات انتخاب ترانسفورماتورهاي جريان حفاظتي در حالت گذرا‬
‫‪ 1-5-6‬الزامات انتخاب ترانسفورماتور جريان حفاظتي کالس ‪TPY‬‬
‫کالس ‪ TPY‬به علت داشتن فاصله هوايي کوچک در هسته و شار پسماند اندک‪ ،‬براي شرايط گذرا و جريان‪-‬‬
‫هاي اتصال کوتاه نامتقارن با مؤلفه ‪ DC‬باال مناسب بوده و براي حفاظت ديستانس در خطوط ‪ 400‬و ‪230‬‬
‫کيلوولت توصيه ميگردد‪.‬‬
‫مشخصات کالس دقت ‪ TPY‬با پارامترهايي از قبيل ضريب جريان اتصال کوتاه متقارن نامي مجاز سطوح‬
‫ولتاژي (‪ ،)Kssc‬ضريب افزايش ابعاد هسته به دليل مولفه گذراي جريان خطا ( ‪ ،)K td‬ثابت زماني مولفه ‪DC‬‬
‫ميرا شونده جريان خطا (‪ )Tp‬و ثابت زماني مدار ثانويه ‪ )Ts( ،CT‬تعيين ميگردد [‪.]19‬‬
‫کفايت کالس حفاظتي ‪ TPY‬را ميبايست با توجه به ولتاژ نيروي محرکه القايي (‪ (emf‬ثانويه ( ‪ )Eal‬و انتخاب‬
‫مناسب پارامترهاي طراحي آن به شرح ذيل تعيين نمود‪:‬‬
‫‪Pi +Pb‬‬
‫( ≈ ‪Eal = K SSC ∗ K td ∗ (R CT + R b )Isn‬‬ ‫‪) ∗ K SSC ∗ K td‬‬ ‫(‪)12-6‬‬
‫‪Isn‬‬
‫‪ -‬در اين رابطه ‪ Isn‬جريان نامي ثانويه‪ Eal ،‬ميزان نيروي محرکه القايي ثانويه هسته ترانسفورماتور جريان ‪،‬‬
‫‪ K td‬ضريب افزايش ابعاد هسته به دليل مولفه گذرا‪ K SSC ،‬ضريب جريان اتصال کوتاه متقارن نامي‪ Pi ،‬و‬
‫‪173‬‬
‫‪ Pb‬به ترتيب تلفات توان در سيمپيچ ثانويه و بردن متصل به ترانسفورماتور جريان ميباشند‪.‬‬
‫‪ -‬ضريب ‪ K td‬را براي يک چرخه ‪ C-t'(t'al)-O-tfr-C-t''(t''al)-O‬ميتوان به صورت رابطه زير محاسبه نمود‪:‬‬
‫)‪−(tfr + t′′ al‬‬

‫‪K td = K‬‬ ‫‪∗e‬‬ ‫‪Ts‬‬ ‫‪+ K t′′ d‬‬
‫(‪)13-6‬‬
‫‪t′ d‬‬
‫‪ -‬در رابطه فوق ‪ t fr‬زمان مرده وصل مجدد بوده و ضرايب ‪ K t′d‬و ‪ K t′′d‬را ميبايست با توجه به روابط‬
‫ارائه شده در استاندارد مربوطه (‪ )IEC 61869‬و ثابت زمانيهاي ‪ Tp‬و ‪ Ts‬تعيين نمود‪.‬‬
‫‪ -‬ميزان نيروي محرکه القايي ثانويه هسته ترانسفورماتور جريان ( ‪ )Eal‬ميبايست بيشتر از نيروي محرکه‬
‫القايي مورد نياز رله حفاظتي ( 𝑞𝑒𝑟‪ )Eal‬باشد‪.‬‬
‫در محاسبات طراحي ‪ CT‬توسط برخي از سازندگان‪ ،‬ضريب ‪ DC Offset‬برابر ‪ %60‬درنظر گرفته شده است‪.‬‬
‫توصيه ميگردد براي انتخاب مناسب ‪ CT‬از ضريب ‪ )Full Offset( %100‬استفاده گردد‪.‬‬
‫‪ 6-6‬موقعيت مناسب نصب ترانسفورماتور جريان‬
‫محل نصب ‪ CT‬با توجه به مالحظات فني مربوط به مدارهاي اندازهگيري و حفاظت‪ ،‬نوع آرايش شينهبندي‪،‬‬
‫سهولت انجام تعميرات و مالحظات اقتصادي مشخص ميگردد‪.‬‬
‫از آنجا که استفاده از دو دستگاه ‪ ( CT‬نصب يک ‪ CT‬بعد از کليد و نصب يک ‪ CT‬قبل از کليد) از نظر‬
‫اقتصادي مقرون به صرفه نبوده و در عمل معموالً از يک ‪ CT‬با چند هسته استفاده ميگردد‪ ،‬بهترين موقعيت‬
‫براي نصب ‪ CT‬مطابق با شکل ‪ 1-6‬ميباشد‪.‬‬
‫در بعضي مواقع از جمله در آرايش شينه بندي اصلي‪ -‬فرعي و شينه بندي دوبل با سکسيونر موازي‪ ،‬امکان‬
‫نصب ‪ CT‬بين کليد و سکسيونر خط وجود ندارد‪ .‬در اين گونه موارد ‪ CT‬معموالً بعد از سکسيونر خط بکار‬
‫ميرود‪.‬‬
‫‪174‬‬
‫‪DS‬‬
‫‪F1‬‬
‫‪CB‬‬
‫‪F2‬‬
‫‪CT‬‬
‫‪DS‬‬
‫‪F3‬‬
‫شکل ‪ 1-6‬بهترين موقعيت محل نصب ترانس جريان‬
‫‪175‬‬
‫‪176‬‬
‫فصل هفتم‬
‫سيستم تغذيه کمکي ‪DC‬‬
‫‪177‬‬
‫‪ 1-7‬مقدمه‬
‫وظيفه اصلي سيستم تغذيه ‪ LVDC‬پست‪ ،‬تأمين توان الکتريکي مورد نياز تجهيزات حفاظت‪ ،‬پايش و کنترل‬
‫سيستم قدرت است‪ .‬اين سيستم‪ ،‬انرژي مورد نياز قطع کليدهاي قدرت را براي ايزوله نمودن ناحيه دچار خطا‬
‫تأمين ميکند‪.‬‬
‫به دليل نقش تاثيرگذار سيستم تغذيه ‪ LVDC‬در تأمين توان مورد نياز تجهيزات حساس و مهم نظير رلههاي‬
‫حفاظتي‪ ،‬اين سيستم يکي از اجزاي مهم پستهاي فشار قوي بوده و طراحي صحيح آن‪ ،‬الزمه دستيابي به‬
‫بهرهبرداري ايمن و قابل اطمينان از پست و شبکه برق است‪.‬‬
‫‪ 2-7‬الزامات سيستم تغذيه ‪LVDC‬‬
‫سطوح ولتاژي مطلوب براي سيستم تغذيه ‪ LVDC‬پست‪ 110 ،‬يا ‪ 125‬ولت براي پستهاي انتقال و ‪220‬‬
‫ولت براي پستهاي نيروگاهي ميباشد‪ .‬توصيه ميشود در هر شرکت برق منطقهاي‪ ،‬براي پستهاي در دست‬
‫احداث از يک سطح ولتاژ يکسان استفاده گردد‪ .‬براي تجهيزات اسکادا از يک سيستم تغذيه ‪ 48‬ولت مستقل‬
‫استفاده ميشود‪.‬‬
‫در پستهاي انتقال و نيروگاهي‪ ،‬سيستم تغذيه ‪ LVDC‬بايد داراي قابليت افزونگي کامل‪ 1‬باشد‪ .‬لذا‪ ،‬بايد دو‬
‫سري باتري با شارژر مستقل براي هر کدام در نظر گرفته شود و هريک از آنها به تنهايي قادر باشد بار کل‬
‫پست را تأمين نمايد‪.‬‬
‫هريک از تابلوهاي توزيع ‪ DC‬بايد داراي شينه جداگانه باشد تا قابليت اطمينان و انعطافپذيري عملياتي‬
‫افزايش يابد‪ .‬در صورت خارج شدن هريک از فيدرهاي ‪ DC‬ورودي‪ ،‬ورودي ديگر بايد با استفاده از سيستم‬
‫‪ Change Over‬اتوماتيک يا به صورت دستي وارد مدار شود‪ .‬در پستهاي جديداالحداث يا طرحهاي توسعه‬
‫و بهينهسازي‪ ،‬وجود همزمان قابليت ‪ Change Over‬اتوماتيک و دستي الزامي ميباشد‪ .‬سيستم ‪Change‬‬
‫‪ Over‬ميبايست به صورت ‪ Make Before Break‬پيادهسازي شود‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Fully redundant‬‬
‫‪178‬‬
‫تغذيه سيستمهاي حفاظت اصلي ‪ I‬بايد از شينه ‪ 1‬و سيستمهاي حفاظت اصلي ‪ II‬از شينه ‪ 2‬تأمين گردد‪.‬‬
‫در صورتي که هر دو حفاظت اصلي و پشتيبان يک تجهيز به دليل قطع سيستم تغذيه ‪( LVDC‬يا هر دليل‬
‫ديگر) از دست رود و تجهيز فاقد حفاظت گردد‪ ،‬ضروري است اين تجهيز با هماهنگي مرکز کنترل بيبرق‬
‫شود‪.‬‬
‫در صورتي که سيستم تغذيه ‪ LVDC‬پست به طور کامل از دست رود‪ ،‬ضروري است با هماهنگي مرکز‬
‫کنترل‪ ،‬کليد قدرت تمامي فيدرهاي خطوط تغذيه کننده پست از سمت پست مقابل باز شود و پست به طور‬
‫کامل بيبرق گردد‪.‬‬
‫مرزبندي سيستمهاي ‪ LVDC‬نيروگاه و پست بالفصل آن بايد به نحوي باشد که هيچگونه تداخل ‪ DC‬ميان‬
‫پست و نيروگاه بهوجود نيايد‪ .‬هرگونه فرمان ارسالي از نيروگاه به پست يا دريافت سيگنال توسط نيروگاه بايد‬
‫با استفاده از تغذيه ‪ DC‬نيروگاه يا کانال مخابراتي صورت پذيرد‪ .‬جهت باز نمودن کليدهاي پست بايد از‬
‫تغذيه ‪ DC‬همان پست استفاده شود و فرمانهاي ارسالي نيروگاه با استفاده از رله کمکي از سيستم تغذيه‬
‫پست ايزوله گردند‪.‬‬
‫تغذيه بار توسط شارژر در حالتي که باتري براي تست يا تعمير و نگهداري از مدار خارج شده است‪ ،‬مجاز‬
‫نميباشد‪ .‬اين مهم به اين دليل است که گرچه شارژر قادر است بارهاي دائمي را به خوبي تغذيه نمايد‪ ،‬اما‬
‫ممکن است قادر به تأمين جريانهاي لحظهاي نباشد يا به دليل وقوع اتصال کوتاه در شبکه انتقال‪ ،‬ولتاژ ‪DC‬‬
‫افت کند و لذا هنگامي که تريپ مورد نياز باشد‪ ،‬نتواند به موقع کليد را تريپ دهد‪ .‬در عين حال‪ ،‬ولتاژ‬
‫خروجي شارژر در حالتي که از باتري جدا شده باشد‪ ،‬ممکن است داراي اعوجاج بيش از حد مجاز باشد که‬
‫اين مسئله ميتواند سبب آسيب به تجهيزات تغذيه شونده از سيستم ‪ LVDC‬گردد‪.‬‬
‫در وضعيت ‪ ،Boost Charge‬ضروري است اطمينان حاصل شود که ولتاژ بار در محدوده مجاز بارهاي‬
‫سيستم ‪ DC‬باقي بماند‪ .‬به طور معمول‪ ،‬ولتاژ مجاز تغذيه رلههاي حفاظتي در بازه ‪ 85‬تا ‪ 110‬درصد مقدار‬
‫نامي آن است‪ .‬براي اين منظور الزم است با وارد نمودن ‪ Dropper Diode‬در مسير بار‪ ،‬ولتاژ بار در محدود‬
‫مجاز حفظ شود‪ .‬در صورتي که امکان محدود نمودن ولتاژ وجود نداشته باشد‪ ،‬الزم است باتري و شارژر‬
‫‪179‬‬
‫مربوطه توسط کليد سلکتور از تابلوي توزيع ‪ DC‬جدا شده و بار پست از طريق شينه ‪ DC‬ديگر تغذيه شود‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که عملکرد همزمان هر دو شارژر در وضعيت ‪ Boost Charge‬مجاز نيست‪.‬‬
‫در صورتي که براي برخي تجهيزات‪ ،‬سطح ولتاژ کمتري از ولتاژ نامي سيستم تغذيه ‪ LVDC‬مورد نياز باشد‪،‬‬
‫گرفتن انشعاب از اتصاالت مياني باتريها مجاز نيست‪ .‬در اين موارد الزم است براي بارهاي غير مهم‪ ،‬از‬
‫کانورتر و براي سيستم مخابراتي‪ ،‬از يک سيستم تغذيه ‪ DC‬جداگانه استفاده شود‪ .‬استفاده از کانورترهاي‬
‫متعدد براي تأمين ولتاژهاي ‪ DC‬با سطوح مختلف مجاز نيست‪.‬‬
‫ولتاژ تغذيه نامي رلههاي حفاظتي بايد بر اساس ولتاژ سيستم ‪ LVDC‬پست انتخاب شود و استفاده از هرگونه‬
‫تجهيز اضافه براي تغيير سطح ولتاژ ‪ DC‬پست در مسير تغذيه رلهها مجاز نيست‪.‬‬
‫در حالت بهرهبرداري عادي‪ ،‬ضروري است کليد کوپالژ باز بوده و با اينترالک مناسب از متصل شدن باسهاي‬
‫‪ DC‬جلوگيري شود‪ .‬الزم است امکان غير فعال نمودن اينترالک براي مانور دستي‪ ،‬به صورت موقت وجود‬
‫داشته باشد‪ .‬اتصال باسهاي ‪ DC‬فقط براي يک زمان کوتاه جهت انتقال بار از يکي به ديگري مجاز بوده و‬
‫اتصال آنها براي زمان طوالنيتر‪ ،‬به دليل افزايش سطح جريان اتصال کوتاه و از دست رفتن قابليت افزونگي‬
‫سيستم ‪ LVDC‬مجاز نيست‪.‬‬
‫تمامي تجهيزات سيستم تغذيه ‪ LVDC‬شامل شارژر‪ ،‬کانکتورها‪ ،‬سيمکشيها و تابلوهاي توزيع ‪ DC‬بايد قادر‬
‫باشند در مقابل جريان اتصال کوتاه هريک از بانکهاي باتري مقاوم باشد‪.‬‬
‫در پستهاي انتقال جديداالحداث يا طرحهاي اصالح و بهينهسازي‪ ،‬سيستم تغذيه ‪ LVDC‬بايد مجهز به‬
‫تجهيزات پايش براي چک نمودن پيوستگي مدار باتري باشد‪ .‬الزم است يک آالرم براي شرايط قطع فيوزهاي‬
‫باتري يا مواقعي که امپدانس مدار باتري به دليل اتصاالت بين سلولي ضعيف يا به علت ديگر از يک مقدار‬
‫معلوم باالتر رود‪ ،‬در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫براي روشنايي اضطراري ‪ DC‬بايد از يک تابلو مجزا استفاده شود‪ .‬اين تابلو قدرت مورد نياز خود را از شينه‬
‫اصلي تابلوهاي توزيع ‪ DC‬تأمين نموده و تغذيه مورد نياز جهت روشنايي اضطراري پست را تأمين مينمايد‪.‬‬
‫عالوه بر امکان وصل خودکار‪ ،‬قطع و وصل کنتاکتورهاي قدرت بايد به صورت دستي نيز امکانپذير باشد‪.‬‬
‫‪180‬‬
‫براي اين منظور بايد يک کليد سه حالته سلکتوري (خاموش‪ ،‬دستي‪ ،‬اتوماتيک) که در حالت خاموش‪ ،‬قابل‬
‫قفل شدن باشد‪ ،‬در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫از نظر موقعيت مکاني‪ ،‬بانکهاي باتري و شارژها نبايد در کنار يکديگر قرار داده شوند‪.‬‬
‫اتاق باتري بايد در مقابل نيروهاي ارتعاشي (از جمله زلزله) مقاوم باشد و باتريها با استفاده از چارچوبهاي‬
‫نگهدارنده ضد زلزله مطابق پيوست ‪( 9‬شکل پ‪ )1-9‬در محل خود مستقر شوند‪ .‬در مناطق زلزلهخيز الزم‬
‫است مالحظات ويژه در نظر گرفته شود‪ .‬براي اتصال چارچوب فلزي به کف و عايقکاري آنها بايد تمهيدات‬
‫الزم فراهم گردد‪ .‬در عين حال‪ ،‬قابليت دسترسي مناسب به تمامي باتريها براي تست يا بازديد وجود داشته‬
‫‪ 3-7‬برآورد حداقل بار ‪DC‬‬
‫بارهاي سيستم تغذيه ‪ LVDC‬پست به سه گروه دائم‪ ،‬مقطعي (بارهاي با زمان کمتر از دو ساعت) و لحظهاي‬
‫(بارهاي با زمان کمتر از يک دقيقه) تقسيمبندي ميشوند‪ .‬بارهاي دائم شامل مصارف تجهيزات حفاظت و‬
‫کنترل ميباشد‪ .‬بارهايي نظير روشنايي اضطراري که هميشه در مدار نيستند‪ ،‬جزو بارهاي مقطعي و بارهايي‬
‫نظير تغذيه موتورهاي کليد قدرت و سکسيونرها و تغذيه تريپ کويل کليدها جزو بارهاي لحظهاي محسوب‬
‫ميشوند‪.‬‬
‫در وضعيت عادي‪ ،‬بارهاي دائمي پست توسط شارژر تغذيه ميشود و انرژي بارهاي با دوره زماني کم‪ ،‬نظير‬
‫بارهاي مقطعي و بارهاي لحظهاي که پاسخ زماني شارژر يا ظرفيت آن اجازه پشتيباني از چنين جريانهاي‬
‫گذرايي را نميدهد‪ ،‬توسط باتري تامين ميگردد‪.‬‬
‫بارهاي ناشي از توسعه پست با توجه به طول عمر مفيد باتريها و زمان احتمالي توسعه پست در محاسبات بار‬
‫لحاظ ميگردد‪ .‬با توجه به تعويض باتريها در طول مدت بهرهبرداري تا زمان پيشبيني شده براي توسعه‬
‫پست‪ ،‬ممکن است نيازي به لحاظ نمودن بارهاي ناشي از توسعه در محاسبه ظرفيت باتري نباشد‪ ،‬اما ضروري‬
‫است چنين بارهايي در محاسبه ظرفيت شارژر در نظر گرفته شوند‪.‬‬
‫‪181‬‬
‫‪ 4-7‬مالحظات انتخاب باتري‬
‫ولتاژ نامي هر سلول باتري نبايد بيش از ‪ 2/5‬ولت باشد تا تاثير خراب شدن يک سلول بر ولتاژ سيستم ‪،DC‬‬
‫حداقل گردد‪ .‬به طور نمونه‪ ،‬ولتاژ نامي هر سلول باتري از نوع نيکل کادميم برابر با ‪ 1/2‬ولت (ولتاژ شارژ‬
‫کامل ‪ 1/42‬ولت) و در باتريهاي سرب اسيدي برابر با ‪ 2‬ولت (ولتاژ شارژ کامل ‪ 2/2‬تا ‪ 2/27‬ولت) است‪.‬‬
‫استفاده از سلولهاي ‪ 24‬ولت‪ ،‬در سيستم تغذيه ‪ LVDC‬پستهاي انتقال مجاز نيست‪.‬‬
‫در صورت خرابي شارژر يا از دست رفتن تغذيه ‪ ،AC‬باتري بايد عالوه بر بارهاي موقت‪ ،‬بارهاي دائمي را نيز‬
‫تأمين نمايد‪ .‬بنابراين انتخاب مقادير نامي باتري بايد براي بدترين سناريو بار دائمي و موقت در مواقع خارج‬
‫شدن شارژر از مدار يا قطع تغذيه ‪ AC‬صورت پذيرد‪.‬‬
‫محاسبه ظرفيت باتري بايد بر اساس استاندارد ‪ IEEE 1115‬انجام شود‪ .‬ظرفيت نامي باتري بايد به نحوي‬
‫انتخاب شود که در زمان تخليه‪ ،‬نيازمنديهاي مشخص شده بار از جمله قابليت يک بار قطع تمامي کليدهاي‬
‫قدرت‪ ،‬تغذيه مصرفکنندگان ‪ DC‬دائمي نظير تجهيزات الکترونيکي و ديجيتال و قابليت تغذيه روشنايي‬
‫اضطراري ‪ DC‬را به مدت ‪ 10‬ساعت در دماي ‪ 25‬درجه سانتيگراد تأمين کند‪ .‬فرض ميشود که باتري در‬
‫شروع سيکل تخليه کامالً شارژ بوده و پس از يک سيکل دشارژ ‪ 10‬ساعته‪ ،‬ضمن آنکه ولتاژ هر سلول باتري‬
‫از حداقل مقدار تعيين شده توسط سازنده کمتر نشود‪ ،‬با لحاظ نمودن افت ولتاژ کل مسير‪ ،‬ولتاژ تغذيه‬
‫مصرفکنندگان ‪ DC‬در محدوده مجاز باقي بماند‪.‬‬
‫به منظور جبران کارايي باتري در دماي محيطي پايينتر از ‪ 25‬درجه سانتيگراد و پيرشوندگي باتريها در طي‬
‫دوره بهرهبرداري‪ ،‬الزم است ضريب تصحيح دما‪ ،‬ضريب پيري و ضريب اطمينان مطابق جدول ‪ 1-7‬در‬
‫محاسبه ظرفيت باتري در نظر گرفته شود‪ .‬باتريهاي نيکل کادميوم نسبت به تغييرات دما مقاوم بوده و در‬
‫محدوده وسيع دماي محيطي از ‪ -20‬تا ‪ +60‬درجه سانتيگراد داراي عملکرد مناسبي ميباشند‪ .‬لذا پيشنهاد‬
‫ميشود در مناطق سردسير که دما تاثير چشمگيري بر ظرفيت باتري دارد‪ ،‬حتيالمقدور از باتريهاي نيکل‬
‫کادميوم که نسبت به تغييرات دما مقاومترند‪ ،‬استفاده گردد‪.‬‬
‫‪182‬‬
‫جدول ‪ 1-7‬ضرايب تصحيح در محاسبه ظرفيت باتري سرب اسيدي‬
‫در دماي ‪ 15‬درجه سانتيگراد‪1/08 :‬‬

‫ضريب تصحيح دما‬
‫در دماي ‪ -4‬درجه سانتيگراد‪1/52 :‬‬
‫‪1/25‬‬ ‫ضريب پيري‬
‫‪1/15‬‬ ‫ضريب اطمينان‬
‫حداقل ظرفيت مورد نياز براي هر مجموعه باتري در پستهاي انتقال مرسوم برابر با ‪ 350‬آمپرساعت و در‬
‫پستهاي انتقال ‪ DCS‬برابر با ‪ 600‬آمپرساعت است‪.‬‬
‫انواع باتري متداول مورد کاربرد در پست شامل باتري سرب اسيدي ‪ ،VRLA‬باتري ‪ VLA‬و باتري نيکل‬
‫کادميم است‪ .‬در انتخاب نوع مناسب باتري بايد مالحظات نيازمنديهاي بار‪ ،‬شرايط محيطي (محدوده دمايي و‬
‫رطوبت)‪ ،‬طول عمر‪ ،‬طراحي‪ ،‬سيکل کاري‪ ،‬ظرفيت و فواصل سرويس و نگهداري در نظر گرفته شود‪ .‬طول‬
‫عمر قابل انتظار انواع باتري مورد کاربرد در سيستم تغذيه ‪ LVDC‬پست مطابق جدول ‪ 2-7‬است‪.‬‬
‫جدول ‪ 2-7‬طول عمر قابل انتظار انواع باتري‬
‫طول عمر قابل انتظار‬ ‫نوع باتري‬
‫‪ 3‬تا ‪ 8‬سال‬ ‫)‪Valve Regulated Lead-Acid (VRLA‬‬

‫‪ 10‬تا ‪ 15‬سال‬ ‫)‪Vented Lead-Acid (VLA) (Flooded Cells‬‬
‫‪ 20‬تا ‪ 25‬سال‬ ‫)‪Vented Nickel-Cadmium (N-C‬‬
‫‪ 20‬تا ‪ 25‬سال‬ ‫)‪Recombinant Nickel-Cadmium (RN-C‬‬
‫باتريهاي مورد کاربرد در پست‪ ،‬بهندرت در معرض سيکلهاي عميق قرار ميگيرند و بنابراين‪ ،‬قابليت تعداد‬
‫سيکلهاي باالي شارژ و دشارژ‪ ،‬در قياس با ديگر قابليتها نظير طول عمر و فواصل سرويس و نگهداري‪،‬‬
‫داراي اهميت کمتري است‪.‬‬
‫در پستهاي انتقال جديداالحداث يا طرحهاي اصالح و بهينهسازي‪ ،‬استفاده از باتريهاي ‪ Sealed Acid‬در‬
‫‪183‬‬
‫سيستم تغذيه ‪ LVDC‬مجاز نيست‪ .‬بر اساس تجربيات عملي‪ ،‬طول عمر اين نوع باتري به شدت تحت تاثير‬
‫دماي محيط قرار داشته و در مقايسه با باتريهاي ‪ Sealed Acid‬به طور قابل مالحظهاي کوتاهتر است‪.‬‬
‫دماي محيطي مناسب براي باتريهاي سرب اسيدي ‪ 12‬تا ‪ 37‬درجه سانتيگراد است‪ .‬اين نوع باتريها نسبت‬
‫به تغييرات دما حساس بوده و ظرفيت ظاهري آنها با کاهش دما به سرعت افت ميکند‪ .‬همچنين‪ ،‬با افزايش دما‬
‫عمر متوسط باتريهاي سرب اسيدي به شدت کاهش مييابد به نحوي که به ازاي هر ‪ 10‬درجه بيش از ‪37‬‬
‫درجه سانتيگراد‪ ،‬عمر آنها تقريباً نصف ميشود‪.‬‬
‫ضروري است مالحظات حرارتي براي نگهداري و بهرهبرداري باتريها‪ ،‬خصوصاً براي باتريهاي سرب‬
‫اسيدي‪ ،‬در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫محفظه سلول باتري بايد مقاوم‪ ،‬محکم در مقابل ضربه و ساخته شده از مواد شفاف جهت امکان رويت سطح‬
‫الکتروليت بوده و داراي درپوش داخلي باشند‪ .‬محفظه سلولها بايد داراي نشانگرهاي حداقل و حداکثر سطح‬
‫الکتروليت باشند‪.‬‬
‫سلولهاي باتري بايد داراي شمارهگذاري دائمي و واضح باشند‪ .‬براي هر باتري الزم است اطالعات ذيل در‬
‫پالک دائمي آن درج شود‪:‬‬
‫‪ ‬شماره و کد مرجع سازنده‬

‫‪ ‬سال و ماه توليد‬
‫‪ ‬ظرفيت و ولتاژ نامي پس از سيکل تخليه ‪ 10‬ساعته‬
‫باتريها بايد بر روي چارچوب چوبي يا فلزي مناسب با شرايط ذيل مستقر شوند‪:‬‬
‫‪ ‬حداقل فاصله از کف ‪ 30‬سانتيمتر باشد‪.‬‬

‫‪ ‬هر سلول به سهولت در دسترس بوده و بدون نياز به جا به جا نمودن ساير سلولها قابل خارج‬
‫نمودن باشد‪.‬‬
‫‪ ‬چارچوب نگهدارنده باتريها در مقابل نيروهاي ارتعاشي و زلزله مقاوم باشد‪.‬‬
‫‪184‬‬
‫اتصاالت بين سلولها بايد با نيکل يا سرب آبکاري شده و ترمينالهاي سلول به نحو مناسبي با درپوشهاي‬
‫‪ PVC‬يا صفحات محافظ عايقکاري شوند‪.‬‬
‫باتريها بايد به صورت دشارژ و مايع الکتروليت آنها در ظرفهاي جداگانه به محل پست حمل شوند‪.‬‬
‫تمام باتريها بايد به طور واضح براي شناسايي سازنده‪ ،‬نوع‪ ،‬مرجع و تاريخ ساخت عالمتگذاري شده و اين‬
‫موارد کدگذاري نشده باشند‪ .‬اين عالئم بايد به طور واضح از روبروي هر سلول باتري بدون نياز به جابهجا‬
‫کردن باتريها قابل رويت باشد‪ .‬پالريته مثبت و منفي و تمامي ترمينالهاي ديگر بايد به طور واضح عالمت‬
‫گذاري شده باشند‪.‬‬
‫‪ 5-7‬مالحظات انتخاب شارژر‬
‫دياگرام تک خطي اتصال شارژر‪ ،‬باتري و بار مطابق شکل ‪ 1-7‬است‪ .‬تحت شرايط کارکرد عادي‪ ،‬شارژر‬
‫و ظيفه تغذيه بارهاي دائمي پست‪ ،‬تأمين نيروي مورد نياز جهت بازيابي ولتاژ باتري و همچنين‪ ،‬جبران تخليه‬
‫داخلي باتريها براي حفظ شارژ کامل باتري را بر عهده دارد‪.‬‬
‫‪Regulator‬‬
‫‪AC‬‬ ‫‪AC‬‬
‫‪LOAD‬‬
‫‪SUPPLY‬‬ ‫‪DC‬‬
‫‪Rectifier Blocking‬‬ ‫‪Dropper‬‬
‫‪Diode‬‬ ‫‪Diode‬‬
‫‪BATTERY‬‬
‫شکل ‪ 1-7‬دياگرام تک خطي اتصال شارژر‪ ،‬باتري و بار‬
‫‪185‬‬
‫ظرفيت نامي شارژر بايد به نحوي انتخاب شود که ضمن تأمين بارهاي دائمي‪ ،‬قادر باشد باتري را در مدت ‪8‬‬
‫تا ‪ 24‬ساعت بعد از يک دشارژ کامل‪ ،‬به طور کامل شارژ نمايد‪ .‬با توجه به اينکه نرخ مجاز شارژ براي انواع‬
‫مختلف باتري متفاوت است‪ ،‬ضروري است با سازنده باتري براي تعيين زمان پريود شارژ باتري و ضريب‬
‫کارايي شارژ قبل از انجام محاسبات مقادير نامي شارژر مشورت گردد‪ .‬الزم به ذکر است که به طور معمول‬
‫شارژر باتريهاي اسيدي براي باتريهاي نيکل کادميوم قابل استفاده نميباشد‪.‬‬
‫هريک از شارژرها بايد به تنهايي قادر باشد کل بار دائمي ‪ DC‬پست را تامين نمايد‪ .‬در پستهاي‬
‫جديداالحداث هر دو شارژر بايد کامالً مشابه باشند‪.‬‬
‫شارژرها غالباً داراي سه حالت عملکردي براي شارژ باتري مشتمل بر شارژ ‪ Boost ،Float‬و ‪ Initial‬به شرح‬
‫ذيل ميباشند‪:‬‬
‫‪ ‬حالت شارژ ‪ Float‬براي جبران دشارژ خودي باتريها در شرايط بهرهبرداري عادي و حفظ باتري در‬
‫وضعيت شارژ کامل است‪.‬‬
‫‪ ‬حالت شارژ ‪( Boost‬يا ‪ )High Rate Charge‬به منظور بازيابي سريع شارژ باتري براي رسيدن به‬
‫ظرفيت کامل بعد از دشارژ توسط بار بوده و معموالً به صورت اتوماتيک انجام ميشود‪ .‬عالوه بر‬
‫عملکرد اتوماتيک‪ ،‬الزم است يک سوئيچ براي قرار دادن دستي در حالت ‪ Boost Charge‬بر روي‬
‫تابلوي شارژر تعبيه شود‪ .‬در صورتي که سوئيچ دستي براي يک زمان قابل تنظيم به وضعيت عادي‬
‫تغيير داده نشود‪ ،‬الزم است شارژر به طور اتوماتيک به حالت ‪ Float Charge‬تغيير وضعيت دهد‪ .‬به‬
‫طور معمول‪ ،‬باتري در فواصل زماني مشخص طبق دستورالعمل سرويس و نگهداري‪ ،‬پس از انجام‬
‫برنامه دشارژ‪ ،‬تحت ‪ Boost Charge‬قرار داده ميشود تا از تهنشين شدن الکتروليت آن جلوگيري‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ ‬حالت ‪ Initial Charge‬براي شارژ باتري در مرحله راهاندازي اوليه يا هنگامي که باتري ميبايست در‬
‫کوتاهترين زمان ممکن شارژ شود‪ ،‬استفاده ميشود‪.‬‬
‫براي هر بانک باتري‪ ،‬يک شارژر مستقل داراي قابليت شارژ ‪ Float‬و ‪ ،Boost‬مورد نياز است‪ .‬شارژرها بايد‬
‫داراي اينترالک مناسب باشند تا در هر زمان فقط امکان شارژ ‪ Boost‬فقط براي يکي از بانکهاي باتري وجود‬
‫‪186‬‬
‫داشته باشد‪ .‬تنظيمات ولتاژي اوليه شارژر در حالت ‪ Float‬و ‪ ،Boost‬بايد بر اساس نوع باتري و دستورالعمل‬
‫سازنده باتري انجام و تست گردد‪.‬‬
‫چنانچه باتري مورد استفاده در سيستم ‪ LVDC‬پست از نوع ‪ Sealed Acid‬است‪ ،‬نبايد تحت ‪Boost‬‬
‫‪Charge‬‬
‫(‪ )High Rate Charge‬قرار گيرد‪ .‬الزم به ذکر است که در پستهاي جديداالحداث يا طرحهاي اصالح و‬
‫بهينهسازي‪ ،‬نصب باتريهاي ‪ Sealed Acid‬غير مجاز ميباشد‪.‬‬
‫هر شارژر بايد نيازمنديهاي شارژ باتريها را در مرحله راهاندازي اوليه و پس از دشارژ در شرايط اضطراري‪،‬‬
‫تأمين نمايد‪ .‬در حالت شارژ اوليه الزم است بار از شارژر جدا شود‪ .‬با توجه به اهميت موضوع‪ ،‬براي‬
‫جلوگيري از تغيير حالت سهوي شارژر به مد شارژ اوليه مادامي که بار به شارژر متصل است‪ ،‬الزم است‬
‫اينترالک مناسب پيادهسازي شود‪ .‬کليد انتخابي حالت شارژ اوليه بايد در دسترس نبوده و در داخل تابلو تعبيه‬
‫شود‪.‬‬
‫ضروري است در وضعيت شارژ ‪ ،Boost‬ولتاژ بار در محدوده مجاز حفظ شود‪ .‬شارژر بايد مجهز به ديودهاي‬
‫دراپر )‪ (Dropper Diode‬دو مرحلهاي مطابق شکل ‪ ،1-7‬جهت تنظيم ولتاژ خروجي در وضعيت ‪Boost‬‬
‫باشد‪ .‬تعداد ديودهاي دراپر هر مرحله بايد به نحوي باشد که ولتاژ خروجي شارژر از بازه ‪ ±5‬درصد خارج‬
‫نشود‪.‬‬
‫هر شارژر بايد نيازمنديهاي ذيل را بر آورده سازد‪:‬‬
‫‪ ‬ورودي ‪ AC‬شارژر بايد به صورت سه فاز با سطح ولتاژ ‪ 380‬ولت باشد‪.‬‬
‫‪ ‬ورودي ‪ AC‬شارژر مجهز به برقگير بوده و داراي فيلتر هارمونيکي و ‪ RFI‬جهت حذف هارمونيکها و‬
‫‪ Spike‬هاي ولتاژ ورودي باشد‪.‬‬
‫‪ ‬شارژر مورد کاربرد در سيستم تغذيه ‪ DC‬پست بايد از نوع تايريستوري بوده و استفاده از شارژرهاي‬
‫سوئيچينگ به دليل طول عمر به مراتب کمتر مناسب نميباشد‪.‬‬

‫‪ ‬شارژر مجهز به ترانسفورماتور ايزوله و استاباليزر باشد‪ .‬ترانسفورماتور ايزوله بايد داراي صفحه فلزي با‬
‫‪187‬‬
‫پتانسيل زمين ميان سيمپيچهاي اوليه و ثانويه باشد‪.‬‬

‫‪ ‬تهويه و خنکسازي شارژرها به صورت طبيعي (بدون نياز به فن) باشد‪.‬‬
‫‪ ‬شارژر بايد در مقابل اتصال کوتاه خروجي مقاوم بوده و ضمن عملکرد پيوسته تحت شرايط اتصال کوتاه‪،‬‬
‫به سوئيچهاي آن آسيبي نرسد‪.‬‬
‫‪ ‬شارژر بايد داراي حفاظت در مقابل اتصال معکوس پالريته باتري بوده و بدون وارد شدن آسيب به‬
‫شارژر‪ ،‬يک آالرم سمعي‪ -‬بصري فعال گردد‪.‬‬
‫‪ ‬تحت شرايط اضافه بار‪ ،‬شارژر بايد قادر باشد ‪ 120‬درصد جريان نامي را به صورت دائمي و ‪ 150‬درصد‬
‫جريان نامي را حداقل به مدت دو دقيقه تامين کند‪ .‬در صورت سپري شدن زمان مجاز براي اضافه بار‪،‬‬
‫الزم است شارژر خاموش شده و نبايد به شارژر دوم سوئيچ نمايد‪.‬‬
‫‪ ‬خطاي تنظيم ولتاژ خروجي براي تغييرات بار از صفر تا ‪ 100‬درصد‪ ،‬تغييرات ورودي ‪ AC‬به ميزان ‪±10‬‬
‫درصد و تغييرات فرکانس ولتاژ ورودي به ميزان ‪ ±1‬درصد‪ ،‬بايد کوچکتر از يک درصد باشد‪.‬‬
‫‪ ‬ريپل ولتاژ خروجي در حالت جدا از باتري ميبايست کوچکتر از ‪ 3‬درصد و در حالت متصل به باتري‪،‬‬
‫کوچکتر از يک درصد باشد‪.‬‬
‫‪ ‬باتري شارژر بايد داراي ديود ‪ Blocking‬باشد‪ .‬ميزان بارگذاري و تخليه باتري از طريق شارژر در هنگام‬
‫قطع بودن تغذيه ‪ AC‬بايد کمتر از ‪ 25‬ميليآمپر باشد‪.‬‬
‫‪ ‬شارژر بايد داراي قابليت پارالل شدن باشد‪.‬‬
‫‪ ‬شارژر بايد داراي کنتاکتهاي خشک جهت ارسال آالرمها به سيستم کنترل پست بوده و اين کنتاکتها‬
‫ميبايست به طور واضح با برچسب مشخص شوند‪ .‬در صورت عدم نياز به آالرمهاي دوردست تفکيک‬
‫شده طبق نظر کارفرما‪ ،‬وجود يک کنتاکت خشک براي ارسال آالرم کافي ميباشد‪ ،‬اما الزم است بر روي‬
‫شارژر آالرمها از يکديگر قابل تفکيک باشند‪.‬‬
‫‪ ‬شارژرها بايد داراي طول عمر حداقل ‪ 25‬سال در شرايط محيطي پست باشند‪.‬‬
‫‪ ‬نويز صوتي شارژر نبايد بيش از حد مجاز باشد‪.‬‬
‫ضروري است شارژر داراي آالرمهاي ذيل باشد‪:‬‬

‫‪188‬‬
‫‪ ‬آالرم خرابي يکسوساز‬

‫‪ ‬آالرم عدم تعادل ولتاژ سه فاز ورودي‬
‫‪ ‬آالرم قطع شدن ولتاژ ‪ AC‬ورودي‬
‫‪ ‬آالرم خاموش يا قطع بودن شارژر‬
‫‪ ‬آالرم قطع بودن کليد باتري‬
‫‪ ‬آالرم اضافه ولتاژ خروجي ‪DC‬‬
‫‪ ‬آالرم کاهش ولتاژ خروجي ‪DC‬‬
‫‪ ‬آالرم خطاي اتصال زمين در خروجي بر روي پالريته مثبت‬
‫‪ ‬آالرم خطاي اتصال زمين در خروجي بر روي پالريته منفي‬

‫‪ ‬آالرم فعال شدن محدود کننده جريان خروجي (باالتر بودن جريان مصرفي از جريان نامي شارژر)‬
‫افزايش دماي باتري باعث کاهش ولتاژ آن گرديده و افزايش جريان شارژ را به ازاي يک ولتاژ ثابت در‬
‫خروجي شارژر در پي خواهد داشت‪ .‬لذا ضروري است عالوه بر تهويه مناسب هواي باتريخانه‪ ،‬شارژر‬
‫داراي قابليت جبرانسازي دمايي باشد تا به تناسب افزايش دما‪ ،‬ولتاژ شارژ را تنظيم کند‪.‬‬
‫هريک از شارژرها بايد در يک تابلوي جداگانه با کالس حفاظتي حداقل ‪ IP41‬قرار داده شود‪.‬‬
‫الزم است بر روي تابلوي شارژر تجهيزات ذيل نصب گردد‪:‬‬
‫‪ ‬ولتمتر ولتاژ ‪ AC‬ورودي با قابليت انتخاب فاز توسط کليد سلکتور‬
‫‪ ‬ولتمتر ولتاژ بار با رنج صفر تا ‪ 120‬درصد ولتاژ در حالت ‪Boost‬‬
‫‪ ‬ولتمتر ولتاژ باتري با رنج صفر تا ‪ 120‬درصد ولتاژ در حالت ‪Boost‬؛ به صورت نمايشگر مستقل يا قابل‬
‫نمايش توسط کليد سلکتور به جاي ولتاژ بار‬
‫‪ ‬آمپرمتر جريان خروجي يکسوساز با رنج صفر تا ‪ 150‬درصد جريان نامي شارژر‬
‫‪ ‬آمپرمتر جريان بار با رنج صفر تا ‪ 150‬درصد جريان نامي شارژر؛ به صورت نمايشگر مستقل يا قابل‬
‫نمايش توسط کليد سلکتور به جاي جريان خروجي يکسوساز‬
‫‪189‬‬
‫‪ ‬آمپرمتر جريان باتري؛ به نحوي که قادر باشد جهت شارژ يا دشارژ باتري را نمايش دهد‪.‬‬
‫‪ ‬ميميک مدارات داخلي شامل کليه مسيرها به همراه وضعيت کليدهاي ‪ MCB‬و ‪MCCB‬‬
‫‪ ‬کليد انتخاب حالت ‪ Off-Line‬يا ‪On-Line‬‬
‫تابلوي شارژر بايد مجهز به هيتر داراي ترموستات باشد‪ .‬ضروري است محل نصب ترموستات از هيتر فاصله‬
‫داشته باشد و در باالي تابلو نصب گردد‪.‬‬
‫در صورت عدم تعادل ولتاژ سه فاز ورودي شارژر ممکن است ريپل ولتاژ ‪ DC‬خروجي افزايش يابد‪ .‬براي‬
‫اندازهگيري ريپل ولتاژ ‪ DC‬خروجي ميتوان از يک ولتمتر ‪ AC‬داراي قابليت اندازهگيري ‪True RMS‬‬
‫استفاده نمود‪ .‬معموالً يک آالرم با تنظيم حدود ‪ 20‬درصد براي عدم تعادل ولتاژ سه فاز ورودي در نظر گرفته‬
‫ميشود‪.‬‬
‫اتصاالت اصلي بين شارژر‪ ،‬باتري و تابلوهاي توزيع ‪ DC‬بايد توسط کابلهاي با عايق ‪ XLPE‬يا ‪ PVC‬با‬
‫قدرت مکانيکي و قابليت حمل جريان کافي انجام شود‪ .‬ترمينالها و اتصاالت بايد در مقابل تماس غير عمدي‬
‫اپراتور محافظت شوند‪ .‬ترمينالهاي باتري بايد براي اندازهگيري‪ ،‬سرويس و نگهداري به سادگي قابل دسترس‬
‫باشند‪.‬‬
‫‪ 6-7‬مالحظات تابلوهاي توزيع ‪DC‬‬
‫تابلوهاي توزيع ‪ DC‬بايد مجهز به ‪ MCB‬باشد‪.‬‬
‫تجهيزات تابلو بايد قادر به تحمل و قطع و وصل حداکثر جريان اتصال کوتاه ممکن باشد‪.‬‬
‫هريک از تابلوهاي توزيع ‪ DC‬بايد مجهز به تجهيزات اندازهگيري ذيل باشند‪:‬‬
‫‪ ‬ولتمتر ولتاژ خروجي با رنج صفر تا ‪ 120‬درصد ولتاژ نامي‬
‫‪ ‬آمپرمتر جريان بار با رنج صفر تا ‪ 150‬درصد جريان نامي‬
‫کليد کوپالژ بايد داراي آمپرمتر از نوع صفر وسط بوده و جهت عبور جريان قابل تشخيص باشد‪.‬‬
‫‪190‬‬
‫تمامي نشانگرها و ابزارهاي اندازهگيري بايد از روبروي تابلو بدون نياز به باز نمودن درب تابلو قابل رويت‬
‫باشند و عملکرد هريک به طور واضح با برچسب مشخص شده باشد‪ .‬هر تابلوي توزيع ‪ DC‬داراي دياگرام‬
‫ميميک با نشانگرهاي المپ نئون باشد‪.‬‬
‫الزم است باسبار با پالريته مثبت به رنگ قرمز و باسبار با پالريته منفي به رنگ مشکي بوده و از عايق‬
‫مناسب استفاده شود‪.‬‬
‫کابلهاي خروجي تابلوي توزيع بايد مستقيماً به ‪ MCB‬مربوطه متصل شوند‪.‬‬
‫انتهاي سيمها و کابلها بايد داراي پوشش باشد تا از بروز اتصال کوتاه تصادفي يا زمين شدن باتري جلوگيري‬
‫شود‪ .‬براي سيمهاي متصل به فيوزها بايد از عايق ‪ PVC‬استفاده شود‪.‬‬
‫الزم است به روش مناسبي‪ ،‬ولتاژ باس ‪ DC‬در شرايط شارژ ‪ Float‬و ‪ Boost‬به تولرانس تعيين شده محدود‬
‫شود‪ .‬اين مهم مي تواند از طريق وارد نمودن ديودهاي افت ولتاژ که داراي جريان نامي دو برابر جريان بار‬
‫هستند‪ ،‬به صورت سري در ورودي مدار انجام شود‪ .‬اين ديودها در مود شارژ ‪ Float‬نبايد در مدار باشند‪.‬‬
‫رله و آالرم مناسب براي پايش شرايط اض افه ولتاژ يا کاهش ولتاژ تابلوي توزيع در نظر گرفته شود‪ .‬اين رلهها‬
‫بايد داراي زمان قابل تنظيم بين صفر تا ‪ 30‬ثانيه باشند‪ .‬رلهها بايد داراي نشانگر محلي شرايط اضافه‪/‬کاهش‬
‫ولتاژ و دو کنتاکت آزاد براي آالرم سطح پست و دوردست باشد‪.‬‬
‫تابلوها بايد ملزومات مدارات توزيع ‪ DC‬را در برگيرند‪ .‬آنها بايد داراي حداقل کالس حفاظتي ‪ IP42‬با‬
‫خنکشوندگي طبيعي بوده و براي هر سيستم باتري به صورت مستقل باشند‪.‬‬
‫الزم است ‪ 20‬درصد فيدر رزرو با تجهيزات کامل در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫تابلوهاي توزيع ‪ DC‬بايد داراي جدول آالرم با نشانگرهاي ذيل باشد‪ .‬در ضمن‪ ،‬الزم است يک آالرم کلي‬
‫سيستم ‪ DC‬متصل به پنل آالرم در اتاق کنترل پست نيز وجود داشته باشد‪:‬‬
‫‪ ‬المپهاي تست‬
‫‪ ‬تغذيه ورودي قطع‬

‫‪191‬‬
‫‪ ‬تريپ فيدر ‪DC‬‬
‫‪ 7-7‬دياگرام تک خطي سيستم ‪LVDC‬‬
‫دياگرام تک خطي بايد نشاندهنده باتريها‪ ،‬شارژرها‪ ،‬تابلوهاي توزيع ‪ ،Change Over ،DC‬تجهيزات‬
‫حفاظتي سيستم ‪ LVDC‬و تمامي بارهاي متصل به سيستم تغذيه ‪ LVDC‬ميباشد‪ .‬الزم است در طرح سيستم‬
‫‪ ،LVDC‬نيازمنديهاي توسعه پست و مالحظات ذيل در نظر گرفته شوند‪:‬‬
‫‪ ‬قابليت افزونگي سيستم ‪( LVDC‬تعداد شارژرها و بانکهاي باتري)‬
‫‪ ‬سطح جريان اتصال کوتاه‬
‫‪ ‬نحوه اتصاالت تابلوهاي توزيع ‪DC‬‬
‫‪ ‬نقاط جدا نمودن تجهيزات براي سرويس و نگهداري‬
‫‪ ‬تجهيزات حفاظتي شامل کليدها‪ ،‬فيوزها و حفاظتهاي پايين دست تابلوها و کابلها‬
‫نمونه دياگرام تک خطي سيستم تغذيه ‪ LVDC‬پست انتقال‪ ،‬در شکل ‪ 2-7‬الي شکل ‪ 5-7‬نشان داده شده‬
‫است‪.‬‬
‫‪192‬‬
‫شکل ‪ 2-7‬نمونه دياگرام تک خطي سيستم تغذيه ‪LVDC‬‬
‫‪193‬‬
Feeder Prot. SUB1
SUB 1
(Per Each Feeder)
Feeder Trip1
(Per Each Feeder)
Busbar Prot.
General Alarm & Signal
Synchronizing
Line’s Feeders CB-DS-ES Supply

(Per Each Feeder)
Transformer’s Feeders CB-DS-ES Supply
(Per Each Feeder)
AVR Relay
Spare
)‫(الف‬
Feeder Prot. SUB2

SUB 2
(Per Each Feeder)

Feeder Trip1
(Per Each Feeder)
Feeder Control & Operation
(Per Each Feeder)
Busbar Prot.
Emergency Outdoor Lighting
Emergency Indoor Lighting
LVAC MCCB Motor
DC Supply for LVAC System
Event Recorder
Fault Recorder
PMU Supply
GPS Supply
Spare
)‫(ب‬
‫ در پست انتقال سنتي‬DC ‫ نمونه دياگرام تک خطي تابلوهاي توزيع‬3-7 ‫شکل‬

SUB2 ‫ ب) تابلوي‬SUB1 ‫الف) تابلوي‬
194
Feeder Prot. SUB1
Feeder Trip1
Same Group Should Be BCR1 SUB1
SUB 1
Considered for Each Line Feeders CB-DS-ES Supply
and Transformer in BCR1
DCS Switch DC Supply SUB1
Spare
Feeder Prot. SUB1
Feeder Trip1
Spare
Feeder Prot. SUB1
Feeder Trip1
Same Group Should Be BCRN SUB1
and Transformer in BCRN
Spare
General Alarm & Signaling
DCS Switch Supply 1
Inverter 1
AVR Relay
Emergency Meter Supply
PMU Supply
Spare
(SUB 1) DCS ‫ در پست انتقال‬DC ‫ نمونه دياگرام تک خطي تابلوي توزيع‬4-7 ‫شکل‬
195
Feeder Prot. SUB2
Feeder Trip2
SUB 2
Spare
Feeder Prot. SUB2
Feeder Trip2
Spare
Feeder Prot. SUB2
Feeder Trip2
Same Group Should Be BCRN SUB2
and Transformer in BCRN
Spare
DCS Switch Supply 2
Inverter 2
BCR Emergency Lighting
Emergency Indoor Lighting
Emergency Outdoor Lighting
GPS Supply
LVAC MCCB Motor
DC Supply for LVAC System
Spare
(SUB 2) DCS ‫ در پست انتقال‬DC ‫ نمونه دياگرام تک خطي تابلوي توزيع‬5-7 ‫شکل‬
196
‫‪ 8-7‬حفاظت سيستم تغذيه ‪DC‬‬
‫ضروري است تمامي تجهيزات قطع کننده منصوبه در سيستم ‪( LVDC‬اعم از ‪ ،MCB ،MCCB‬فيوز سوئيچ‬
‫و کنتاکتور) مختص کاربرد ‪ DC‬بوده و از بهکاربردن تجهيزات ‪ AC‬پرهيز شود‪.‬‬
‫ضروري است مطابق شکل ‪ 6-7‬در هر دو سمت کابل بين باتري و شارژر حفاظت اضافه جريان نصب گردد‪.‬‬
‫حفاظت سمت باتري بايد با استفاده از فيوز سوئيچ دو پل قابل قطع زير بار انجام شود‪ .‬اين فيوز سوئيچ بايد در‬
‫يک فيوز باکس روي سطح بيروني ديوار اتاق باتريخانه و در نزديکترين فاصله به باتري نصب شود و به‬
‫راحتي قابل دسترس باشد‪ .‬در سمت ديگر کابل مذکور که به شارژر متصل ميشود‪ ،‬الزم است فيوز دو پل يا‬
‫‪ MCCB‬با قابليت قطع دو پل نصب شود‪ .‬اين تجهيز ميتواند در داخل شارژر تعبيه گردد‪.‬‬
‫‪AC INPUT‬‬ ‫‪AC‬‬

‫‪LOAD‬‬
‫‪380V, 3ph‬‬ ‫‪DC‬‬
‫‪Circuit‬‬ ‫‪Trans.‬‬ ‫‪Rectifier Blocking‬‬ ‫‪Dropper‬‬ ‫‪Circuit‬‬
‫‪Breaker‬‬ ‫‪Diode‬‬ ‫‪Diode‬‬ ‫‪Breaker‬‬
‫‪Circuit‬‬
‫‪Breaker‬‬
‫‪BATT‬‬
‫شکل ‪ 6-7‬حفاظتهاي جرياني مورد نياز در ترمينالهاي شارژر‬
‫جريان نامي فيوز منصوبه در سمت باتري بايد حداقل دو برابر جريان نامي بزرگترين ‪ MCB‬مورد استفاده در‬
‫مدارات توزيع ‪ DC‬بوده و بايد به نحوي انتخاب شود که تحت شرايط غير اتصال کوتاه به ازاي جريانهاي‬
‫شارژ و دشارژ عمل نکنند‪.‬‬
‫الزم است در خروجي شارژر به سمت بار‪ MCCB ،‬نصب شود‪ .‬اين تجهيز ميتواند در داخل شارژر تعبيه‬
‫‪197‬‬
‫در تابلوهاي توزيع ‪ ،DC‬کليدهاي ورودي و کوپلر بايد از نوع ‪ MCCB‬کشوئي يا ترجيجاً ‪ Plug-in‬انتخاب‬
‫شوند‪ .‬در پستهاي انتقال ‪ DCS‬و طرحهاي توسعه و بهينهسازي پستهاي انتقال مرسوم‪ ،‬بهدليل الزام وجود‬
‫همزمان قابليت ‪ Change Over‬اتوماتيک و دستي‪ ،‬بايد از کليدهاي داراي موتور استفاده شود‪.‬‬
‫تمامي کليدهاي خروجي تابلوهاي توزيع ‪ DC‬بايد از نوع ‪ MCB‬مختص کاربرد ‪ DC‬بوده و بسته به نوع بار‬
‫فيدر خروجي (موتوري يا معمولي) از کالس ‪ B‬يا ‪ C‬انتخاب شوند‪ .‬جريان اتصال کوتاه قابل قطع ‪MCB‬هاي‬
‫خروجي‪ ،‬بايد بر اساس سطح جريان اتصال کوتاه باس ‪ DC‬تحت حالت بسته بودن کوپلر انتخاب شده و‬
‫حداقل ‪ 6‬کيلوآمپر باشد‪.‬‬
‫به منظور دستيابي به هماهنگي عملکرد مناسب‪ ،‬توصيه ميشود که در کل سيستم ‪ LVDC‬پست از فيوزها و‬
‫‪MCB‬هاي ساخت يک سازنده استفاده شود‪.‬‬
‫هر دو بانک باتري سيستم تغذيه ‪ LVDC‬بايد به صورت زمين نشده باشند‪ .‬در سيستم ‪ LVDC‬ايزوله از‬
‫زمين‪ ،‬استفاده از رله خطاي اتصال زمين قطبهاي مثبت و منفي با استفاده از زمين مرکزي مقاومت باال مطابق‬
‫شکل ‪ 7-7‬ضروري است‪ .‬رله اتصال زمين بايد براي هر سري باتري در تابلوي ‪ DC‬مربوطه در نظر گرفته‬
‫شود و از طريق دو عدد فيوز ‪ HRC‬متصل شود‪ .‬در صورت وقوع خطاي اتصال زمين يا شکست و خوردگي‬
‫عايق سيمهاي هريک از قطبها و کاهش امپدانس به پايينتر از ميزان تنظيم شده (به طور نمونه ‪ 20‬تا ‪500‬‬
‫کيلو اهم) رله بايد آالرم صادر نمايد‪ .‬اين رله بايد قادر باشد قطب زمين شده را نشان دهد‪ .‬رله بايد در مقابل‬
‫اعوجاج ولتاژ تا ميزان ‪ 50‬درصد ولتاژ ‪ DC‬مقاوم باشد‪.‬‬
‫‪198‬‬
‫شکل ‪ 7-7‬سيستم زمين مرکزي مقاومت باال‬
‫در صورت باز شدن مدار باتري بايد يک آالرم فعال گردد‪ .‬اين واحد پالسي را براي اندازهگيري مقاومت‬
‫داخلي باتري تزريق مي کند و در صورتي که مقاومت از مقدار حدوداً يک اهم بيشتر باشد‪ ،‬آالرم صادر‬
‫مينمايد‪.‬‬
‫‪ 9-7‬نظارت بر ولتاژ ‪DC‬‬
‫به منظور نظارت بر ولتاژ هر شينه بايد رلههاي اضافه ولتاژ (‪ )O/V‬و کاهش ولتاژ (‪ )U/V‬در نظر گرفته شود‬
‫تا در صورت خارج شدن ولتاژ از محدوده مجاز آالرم داده شود‪.‬‬
‫در صورت کاهش ولتاژ به ‪ 92/5‬درصد ولتاژ نامي‪ ،‬بايد يک سيگنال آالرم فعال گردد‪ .‬کنتاکت آالرم بايد داراي‬
‫تاخير مناسب باشد تا در اثر افت ولتاژهاي گذرا ناشي از بارهاي لحظهاي‪ ،‬آالرم غير واقعي صادر نشود‪ .‬براي‬
‫قطع تغذيه ‪ DC‬نيز بايد آالرم سمعي‪ -‬بصري مناسب با صداي متفاوت در نظر گرفته شود‪ .‬تنظيم حد عملکرد‬
‫رله کاهش ولتاژ بر اساس حداقل ولتاژ مجاز سلول در انواع مختلف باتري انجام ميشود‪.‬‬
‫نظارت بر تغذيه کمکي ‪ LVDC‬براي تشخيص خرابي و در دسترس نبودن منبع تغذيه ‪ DC‬بايد توسط سيستم‬
‫‪ AC‬يا سيستم ‪ 48‬ولت ‪ DC‬صورت پذيرد‪.‬‬
‫باتريها بايد در مقابل اضافه شارژ محافظت شوند‪ .‬به طور نمونه در باتريهاي سرب اسيدي حفاظت اضافه‬
‫‪199‬‬
‫ولتاژ باتري بايد بر اساس ولتاژ هر سلول ‪ 2/32‬ولت صورت پذيرد که مقداري است که در آن گاز توليد شده‬
‫و از دست رفتن الکتروليت آغاز ميشود‪.‬‬
‫باتريها بايد در مقابل اضافه دشارژ محافظت شوند‪ .‬در صورتي که باتري سرب اسيدي براي مدت طوالني‬
‫تحت شرايط ولتاژ کم قرار گيرد‪ ،‬صفحات داخلي آن سولفاته شده و باتري دچار آسيب غير قابل بازگشت‬
‫خواهد شد‪ .‬در پستهائي که اپراتور حضور دارد ‪ ،‬وجود يک آالرم ولتاژ کم براي شرايط کوچکتر بودن ولتاژ‬
‫باتري از حداقل مقدار مجاز‪ ،‬ضروري ميباشد‪ .‬در پستهاي بدون حضور اپراتور‪ ،‬حفاظت ولتاژ کم بايد‬
‫داراي تريپ بوده تا از اضافه دشارژ باتري جلوگيري نمايد‪.‬‬
‫شارژر بايد داراي تريپ حفاظت اضافه ولتاژ براي شرايطي باشد که به دليل عيب مدارات داخلي‪ ،‬ولتاژ‬
‫خروجي شارژر به مقدار بااليي برسد‪.‬‬
‫‪200‬‬
‫‪.‬‬
‫فصل هشتم‬
‫الزامات پستهاي ‪SAS‬‬
‫‪201‬‬
‫‪ 1-8‬الزامات عمومي‬
‫سيستم اتوماسيون پست بايد ماژوالر بوده و انعطافپذيري الزم را براي ارتقا و توسعه سيستم در آينده داشته‬
‫نگهداري‪ ،‬تغييرات يا توسعه سيستم نبايد نيازمند خاموشي کامل سيستم اتوماسيون پست باشد‪ .‬نمايش صحت‬
‫عملکرد هريک از اجزاي سيستم کنترلي‪ ،‬حفاظتي‪ ،‬ماژولها و ارتباطات جهت کاهش مشکالت نگهداري بايد‬
‫در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫کنترل و مانيتورينگ بايد به صورت توزيع شده بوده و به صورت محلي نيز قابل انجام باشد‪ .‬بروز عيب در‬
‫سطوح کنترل باالتر نبايد باعث از دست رفتن توابع کنترلي و اندازهگيري در سطوح پايينتر شود‪ .‬همچنين‪ ،‬در‬
‫صورت معيوب شدن يک تجهيز‪ ،‬به جز توابعي که مستقيماً با آن در ارتباط هستند‪ ،‬نبايد اختاللي در عملکرد‬
‫ساير توابع و تجهيزات ايجاد گردد‪.‬‬
‫براي نصب تجهيزات حفاظت و کنترل بي بايد اتاقک مناسب (‪ )BCR‬تعبيه گردد و اين اتاقک مجهز به‬
‫سيستم تهويه هوا بوده و در مقابل نفوذ گرد و غبار و ساير آاليندهها مقاوم باشد‪ .‬اين موضوع در مورد‬
‫پستهاي ‪ GIS‬نيز ضروري است و الزم است که محل قرار گرفتن تجهيزات حفاظت و کنترل از تجهيزات‬
‫اوليه ‪ GIS‬مستقل باشد به نحوي که ضمن فراهم آمدن شرايط محيطي مناسب‪ ،‬بروز عيب در تجهيزات اوليه و‬
‫پرتاب احتمالي اشياء باعث صدمه به تجهيزات حفاظتي يا به مخاطره افتادن جان افراد نگردد‪.‬‬
‫الزم است در اتاق کنترل پست‪ ،‬يک اتاقک‪ 1‬ترجيحاً شيشهاي مخصوص قرار گرفتن کامپيوترهاي سرور تعبيه‬
‫گردد‪ .‬اين اتاقک بايد مجهز به سيستم تهويه هواي مستقل از اتاق کنترل بوده و در مقابل نفوذ گرد و غبار و‬
‫ساير آاليندهها مقاوم باشد‪ .‬سطح دسترسي به کامپيوترهاي سرور بايد محدود بوده و نبايد از کامپيوترهاي‬
‫سرور به صورت مستقيم به عنوان ‪ HMI‬يا براي انجام ساير امورات عادي پست استفاده شود‪.‬‬
‫تعداد رابطهاي کاربري (‪ ) HMI‬و ايستگاههاي کاري (‪ )WS‬بايد متناسب با تعداد و سطوح ولتاژ پست باشد‬
‫به نحوي که همزمان تمامي سطوح ولتاژي پست بدون نياز به تعويض صفحه بر روي مانيتورها قابل نظارت‬
‫‪1‬‬
‫‪Server Room‬‬
‫‪202‬‬
‫باشد‪ .‬در پستهاي انتقال حداقل دو ‪ HMI‬که هر کدام داراي دو مانيتور باشد و در پستهاي فوق توزيع‬
‫حداقل يک ‪ HMI‬با دو مانيتور در نظر گرفته شود‪ .‬بايد توجه داشت که تعداد ايستگاههاي کاري اپراتوري و‬
‫مهندسي مورد نياز در هر پست با توجه به تعداد اپراتورهاي هر شيفت و نيازهاي مهندسي انتخاب ميگردند‪.‬‬
‫قابليت اطمينان کل سيستم اتوماسيون و اجزاي تشکيل دهنده آن بايد توسط تامين کننده سيستم با محاسبه‬
‫قابليت اطمينان هر يک از اجزا تعيين گرديده و کارايي واقعي آن براي يک دوره آزمايشي حداقل ‪ 12‬ماهه‬
‫‪1‬‬
‫(قبل از تحويل دائم) مورد تاييد قرار گيرد‪ .‬شاخصهاي زمان متوسط بين خطاها (‪ )MTBF‬و دسترسپذيري‬
‫سيستم (نسبت زمان در حال کار سيستم به کل زمان) طبق توافق ميان تامينکننده سيستم و کارفرما بر اساس‬
‫جداول ذيل تعيين ميگردد‪:‬‬
‫جدول ‪ 1-8‬کالسهاي قابليت اطمينان‬
‫کالس قابليت اطمينان‬ ‫)‪MTBF (h‬‬
‫‪R1‬‬ ‫‪≥ 2000 h‬‬

‫‪R2‬‬ ‫‪≥ 4000 h‬‬
‫‪R3‬‬ ‫‪≥ 8760 h‬‬
‫جدول ‪ 2-8‬کالسهاي دسترسپذيري‬
‫کالس دسترسپذيري‬ ‫‪Availability‬‬
‫‪A1‬‬ ‫‪≥ 99 %‬‬

‫‪A2‬‬ ‫‪≥ 99.75 %‬‬
‫‪A3‬‬ ‫‪≥ 99.95 %‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Availability‬‬
‫‪203‬‬
‫‪ 2-8‬الزامات عملکردي پايه‬
‫الزامات عملکردي پايه حداقل نيازمنديهاي سيستم اتوماسيون بوده و در چهار گروه اصلي ذيل قابل طبقهبندي‬
‫است‪:‬‬
‫‪ ‬توابع سيستم‬
‫‪ ‬توابع نظارتي‬
‫‪ ‬توابع کنترلي‬
‫‪ ‬توابع حفاظتي‬
‫‪ 1-2-8‬توابع سيستم‬
‫کنترل تجهيزات بايد عالوه بر رابط کاربر سطح ايستگاه در سطح بي نيز امکانپذير باشد‪ .‬در پستهاي انتقال‪،‬‬
‫يک ‪ Mimic‬پشتيبان سنتي سطح بي که در شرايط اضطراري‪ ،‬امکان کنترل را مستقل از ‪ IED‬يا رابط کاربري‬
‫افزونه سطح ايستگاه فراهم آورد‪ ،‬الزامي ميباشد‪.‬‬
‫تمامي تجهيزات سيستم اتوماسيون بايد از طريق يک ساعت اصلي همزمان گردند و وقايع ‪ ،‬در مبدأ (‪)IED‬‬
‫برچسب زماني زده شوند‪ .‬دقت و رزولوشن برچسب زماني بايد به اندازه يک ميلي ثانيه باشد‪ .‬تحت شرايط‬
‫عادي‪ ،‬همزمانسازي بايد با استفاده از ‪ GPS‬صورت پذيرد‪ .‬در صورت بروز نقص در سيستم ‪،GPS‬‬
‫همزمانسازي بايد به صورت اتوماتيک بر اساس زمان سرور انجام شود‪ .‬در صورتي که ساعت مبناي همزمان‬
‫سازي از دست رود‪ ،‬انحراف زماني ساعت تجهيزات نبايد بيش از ‪ 50 s/sµ‬باشد‪.‬‬
‫الزم است تمامي وقايع و گزارشات اندازهگيري براي ذخيره سازي طوالني مدت يا بازيابي بعدي آرشيو‬
‫گردند‪.‬‬
‫سيستم بايد داراي قابليت اتصال باز بوده و امکان اتصال تجهيزات و ‪ IED‬ساير سازندگان و نرمافزارهاي‬
‫خارجي را از طريق اينترفيس ‪ ODBC ،DDE‬و ‪ OPC‬فراهم آورد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Events‬‬
‫‪204‬‬
‫به منظور حفاظت از سيستم در مقابل اقدامات و تغييرات غير مجاز توسط افراد فاقد صالحيت‪ ،‬سطح‬
‫دسترسي به سيستم و اجزاي آن بايد از طريق يک مکانيزم احراز اختيار کاربر کنترل شود‪ .‬به اين معني که هر‬
‫کاربر بايد توسط نام کاربري و گذرواژه خاص خود به سيستم ورود نموده و سطح دسترسي کاربر به هريک‬
‫از بخشهاي سيستم‪ ،‬معين باشد‪ .‬چنانچه کاربر پس از ترک سيستم فراموش کند که ‪ Logout‬نمايد‪ ،‬اين‬
‫سيستم بايد به صورت اتوماتيک پس از سپري شدن يک زمان از پيش تعريف شده‪ Logout ،‬گردد‪.‬‬
‫پيکربندي سيستم نه تنها در مرحله اوليه پروژه‪ ،‬بلکه در صورت اصالح يا توسعه سيستم در آينده نيز مورد‬
‫نياز است‪ .‬سيستم بايد ابزارهاي ضروري را براي اصالح پايگاههاي داده و عکسها به منظور اعمال تغييرات يا‬
‫توسعه سيستم دارا باشد‪.‬‬
‫‪ 2-2-8‬توابع نظارتي‬
‫وضعيت تمامي تجهيزات اوليه نظير کليدهاي قدرت‪ ،‬سکسيونرها‪ ،‬کليدهاي زمين و موقعيت تپچنجر‬
‫ترانسفورماتورها بايد به صورت زمان حقيقي نظارت شود‪ .‬در اين رابطه‪ ،‬زمان تازهسازي اطالعات بر روي‬
‫نمايشگر واسط کاربري سطح ايستگاه بايد از زمان مشخص شده در جدول ‪ 3-8‬کمتر باشد‪.‬‬
‫جدول ‪ 3-8‬کارايي سيستم از منظر زمان تازهسازي اطالعات بر روي واسط کاربري سطح ايستگاه‬
‫مدت زمان‬ ‫تابع‬
‫‪< 1.5 s‬‬ ‫تغيير صفحه تحت نمايش روي ‪HMI‬‬
‫‪<1s‬‬ ‫نمايش تغيير يک باينري سطح فرآيند‬

‫‪< 1.5 s‬‬ ‫نمايش تغيير يک کميت آنالوگ سطح فرآيند‬
‫‪<1s‬‬ ‫فاصله زماني از صدور يک فرمان تا خروجي فرآيند‬
‫‪<2s‬‬ ‫فاصله زماني از صدور يک فرمان تا تازهسازي روي صفحه نمايشگر ‪HMI‬‬
‫وضعيت ارتباطي و عيب ياب داخلي تمامي تجهيزات ثانويه بايد به طور پيوسته نظارت شود‪ .‬همچنين‪ ،‬در‬
‫صورت ارتباط با مرکز کنترل دوردست‪ ،‬اين ارتباط بايد نظارت شود‪.‬‬
‫‪205‬‬
‫سيستم اتوماسيون بايد داراي قابليت ذخيرهسازي کوتاه مدت بوده و امکان نمايش روند‪ 1‬تمامي دادههاي‬
‫فرآيند از جمله دادههاي ورودي‪ ،‬خروجي و دادههاي باينري‪ ،‬آنالوگ به فرم گرافيکي به صورت ستوني يا‬
‫منحني دياگرامي وجود داشته باشد‪ .‬الزم است امکان پيش پردازش مقادير (مقدار اصلي‪ ،‬مقدار متوسط‪،‬‬
‫مجموع‪ ،‬تفاضل) قبل از ذخيرهسازي آنها به صورت آنالين فراهم باشد‪ .‬همچنين الزم است امکان تغيير بازه‬
‫زماني تازهسازي اطالعات روي تصوير و انتخاب مقادير آستانه به منظور آالرم وجود داشته باشد‪.‬‬
‫سيستم اتوماسيون بايد داراي قابليت ذخيرهسازي بلند مدت اطالعات و گزارشها شامل زمان اندازهگيري يا‬
‫محاسبه کميتها باشد‪ .‬مدت زمان نگهداري دادههاي خاص در حافظه بايد قابل انتخاب باشد و امکان پرينت‬
‫گرفتن از گزارشها با درخواست کاربر و همچنين به صورت اتوماتيک در زمانهاي از پيش انتخاب شده‬
‫ميسر باشد‪ .‬انتخاب و نمايش اطالعات از يک پايگاه داده تحت پردازش بايد به صورت آنالين امکانپذير‬
‫تعداد دفعات عملکرد تمامي کليدهاي قدرت‪ ،‬سکسيونرها و ارتسوئيچها بايد ثبت گردد‪ .‬در مورد کليدهاي‬
‫قدرت‪ ،‬الزم است تعداد استارتهاي پمپ آن و تعداد عملکردهاي مرتبط با مدار تريپ به صورت جداگانه‬
‫ثبت شوند‪ .‬در ضمن‪ ،‬شمارنده مربوطه بايد داراي قابليت ريست بوده و زمان ريست شدن آن در ليست وقايع‬
‫ثبت گردد‪.‬‬
‫اطالعات تمامي تجهيزات اندازهگيري پست‪ ،‬ثبات حادثه و ثبات خطا بايد از طريق ‪ HMI‬قابل خواندن باشد‪.‬‬
‫تمام وقايع بايد داراي برچسب زماني در مبدا بوده و به ترتيب وقوع براي نمايش در ليست وقايع ‪ HMI‬سطح‬
‫ايستگاه و ذخيرهسازي در سوابق ارسال شوند‪ .‬در عين حال‪ ،‬وقايع ميتوانند همزمان به صورت اتوماتيک‬
‫توسط چاپگر سوزني‪ ،‬پرينت شوند‪ .‬براي اين منظور الزم است که ليست وقايع داراي قابليت فيلتر نمودن‬
‫باشد و فقط وقايع تعريف شده‪ ،‬پرينت شوند‪.‬‬
‫الزم است تمامي اطالعات ذخيره شده در ‪ IED‬هاي داراي ثبات وقايع و همچنين سيستمهاي ثبات وقايع‬
‫اختصاصي‪ ،‬يک مرتبه در روز يا به محض دريافت يک رخداد (به طور نمونه با سيگنال تريگر ثبات وقايع) به‬
‫‪1‬‬
‫‪Trend‬‬
‫‪206‬‬
‫صورت اتوماتيک به کامپيوتر ايستگاه آپلود شده و در هارد ديسک آن ذخيره شوند‪ .‬همچنين‪ ،‬بايد قابليت‬
‫جمع آوري فايلهاي ثبات وقايع ‪ IED‬ها با درخواست کاربر توسط سيستم اتوماسيون پست وجود داشته‬
‫اندازهگيري انرژي به دليل اهميت محاسبات مالي بايد توسط کنتورهاي مستقل و با دقت باال انجام شود‪ .‬به‬
‫عبارتي‪ ،‬تجهيزات کنترل و حفاظت فاقد دقت الزم براي فراهم آوردن دادههاي اندازهگيري مورد استفاده در‬
‫محاسبات صورتحساب بوده و الزم است که سيستم اندازهگيري انرژي‪ ،‬يک سيستم مستقل با سختافزار و‬
‫نرمافزار اختصاصي باشد‪ .‬براي دستگاههاي اندازهگيري ضروري است از ترانسفورماتورهاي ولتاژ و جريان‬
‫مخصوص استفاده شود‪ .‬اندازهگيري انرژي توسط سيستم اتوماسيون پست و ثبت آن‪ ،‬تنها جهت اطالع و به‬
‫صورت اختياري ميتواند در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫‪ 3-2-8‬توابع کنترلي‬
‫مودهاي عملکرد توابع کنترلي (محلي‪ ،‬سطح ايستگاه‪ ،‬دوردست) به ترتيب اولويت شامل سطوح ذيل است‪.‬‬
‫عملکرد ‪ HMI‬اتاق کنترل سطح ايستگاه نبايد وابسته به عمليات واسط مرکز کنترل از راه دور باشد‪ .‬سلسله‬
‫مراتب سطوح کنترلي در شکل ‪ 1-8‬نشان داده شده است‪.‬‬
‫‪ ‬سطح ‪ :1‬کنترل مستقيم در سطح بي‬

‫‪ ‬سطح ‪ :2‬کنترل در سطح بي توسط تجهيزات ‪IED‬‬
‫‪ ‬سطح ‪ :3‬کنترل در سطح ايستگاه‬

‫‪ ‬سطح ‪ :4‬کنترل از مرکز کنترل دوردست‬
‫به دليل مسائل ايمني‪ ،‬توابع کنترلي کليدهاي قدرت و ديسکانکتورها بايد داراي يک مرحله ”انتخاب“ قبل از‬
‫”اجرا“ براي اطمينان از معتبر بودن فرمان و انتخاب صحيح تجهيز باشند‪ .‬اجراي فرمان‪ ،‬مستلزم فراهم آمدن‬
‫شرايط کافي است تا اطمينان حاصل شود که انجام آن هيچ خسارتي در پي نخواهد داشت‪ .‬براي اين منظور‪،‬‬
‫در مرحله اول الزم است که تجهيز مورد نظر انتخاب گرديده و فقط در مرحله دوم اجازه عملکرد داده شود‪.‬‬
‫فرمان انتخاب به طور معمول از سطح ايستگاه يا مرکز کنترل دوردست به سطح بي‪ ،‬جايي که سيگنال پردازش‬
‫‪207‬‬
‫ميشود‪ ،‬ارسال گرديده و پاسخ متناظر آن در سطح صدور فرمان دريافت ميشود‪ .‬در مرحله دوم براي اجراي‬
‫فرمان‪ ،‬خروجي کنترلي ‪ IED‬فعال ميگردد‪ .‬اين روش‪ ،‬امنيت عملکرد تجهيز را افزايش ميدهد‪ ،‬زيرا امکان‬
‫عملکرد تصادفي تجهيز به دليل تغيير فقط يک بيت وجود نخواهد داشت‪.‬‬
‫خروجيهاي فرمان از نظر ايمني داراي اهميت بحراني هستند‪ ،‬زيرا عملکرد ناخواسته کليد ميتواند جان‬
‫افرادي را که در مجاورت يک کليد تحت عملکرد هستند‪ ،‬به مخاطره اندازد‪ .‬براي حداقل نمودن ريسک‪ ،‬بايد‬
‫از دو کنتاکت خروجي جداگانه که داراي اتصال سري هستند براي تغذيه جريان کويل عمل کننده استفاده‬
‫شود‪ .‬اين کنتاکتها اصطالحاً ”کانال انتخاب“ و ”کانال اجرا“ ناميده ميشوند‪ .‬اين کنتاکتها بايد به نحو‬
‫مناسب نظارت شوند تا معيوب شدن يکي از آنها‪ ،‬قبل از بروز عيب در ديگري شناسايي شود‪ .‬راهکاري که‬
‫غالباً براي اين منظور استفاده ميشود‪ ،‬قرائت يک کنتاکت کمکي است که به صورت مکانيکي با کنتاکت اصلي‬
‫کوپل شده است‪ .‬هر کانال بايد يک سمت بوبين عمل کننده را جدا کند تا در وضعيت عادي‪ ،‬بوبين به طور‬
‫کامل ايزوله باشد‪ .‬اين موضوع تضمين ميکند که حتي با بروز يک خطاي اتصالي در مدارات فرمان‪ ،‬کليد‬
‫عملکرد ناخواسته نخواهد داشت‪.‬‬
‫‪208‬‬
‫سط ‪4‬‬
‫‪Remote Control‬‬
‫‪Center‬‬
‫‪Release‬‬
‫سط ‪3‬‬
‫‪RCS‬‬
‫‪Remote Ctrl.‬‬
‫‪Bay Ctrl. Unit in Remote Mode‬‬
‫سط ‪2‬‬
‫‪Local/Remote‬‬
‫‪Direct Control OFF‬‬

‫سط ‪1‬‬
‫‪No Interlock Violation‬‬
‫‪Direct Control‬‬
‫‪No Blocking‬‬
‫‪Open/Close‬‬
‫شکل ‪ 1-8‬سلسله مراتب سطوح کنترلي‬
‫به طور معمول‪ ،‬خروجي فرمان تا زماني که وضعيت تجهيز تحت کليدزني به انتهاي موقعيت ميرسد‪Latch ،‬‬
‫ميشود‪ .‬در صورتي که بعد از سپري شدن حداکثر زمان مجاز‪ ،‬تجهيز به موقعيت مورد نظر نرسد‪ ،‬به داليل‬
‫ايمني الزم است که فرمان خروجي قطع شود‪.‬‬
‫وضعيت هر سوئيچ بايد توسط دو کنتاکت (‪ NC1‬و ‪ )NO2‬که يکي در حالت بسته بودن و ديگري در حالت‬
‫باز بودن سوئيچ‪ ،‬بسته است‪ ،‬نظارت شود‪ .‬با اين نحوه نمايش دوتايي‪ ،‬در حين حرکت تيغه سوئيچ‪ ،‬يک‬
‫وضعيت مياني که در آن هر دو اين کنتاکتها باز هستند‪ ،‬بوجود ميآيد‪ .‬تحت شرايط عادي‪ ،‬براي سکسيونرها‬
‫‪1‬‬
‫‪Normally Close‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Normally Open‬‬
‫‪209‬‬
‫و ارتسوئيچها غير ممکن است که هر دو کنتاکت ‪ NC‬و ‪ NO‬در يک لحظه بسته باشند‪ .‬از اين رو‪ ،‬اين‬
‫وضعيت (وضعيت يک‪-‬يک) بايد وضعيت نادرست تلقي شود‪ .‬مشابه اين موضوع‪ ،‬باز بودن اين دو کنتاکت‬
‫بيش از زمان مجاز حرکت تيغه براي رسيدن به موقعيت جديد‪ ،‬بيانگر يک وضعيت نادرست است‪ .‬در مورد‬
‫کليدهاي قدرت فشار قوي که داراي مکانيزم جداگانه براي هر پل هستند‪ ،‬ممکن است شرايطي به وجود آيد‬
‫که يکي از پلها وضعيتي مغاير با وضعيت دو پل ديگر داشته باشد‪ .‬لذا اگر کنتاکت فازها با يکديگر موازي‬
‫شده باشند (منطق ‪ )OR‬تا يک نمايش دوتايي داشته باشيم‪ ،‬ممکن است وضعيت يک‪ -‬يک نيز بوجود آيد‪.‬‬
‫اگر اين وضعيت براي بيش از يک مدت زمان مجاز باقي بماند‪ ،‬يک وضعيت نادرست (عدم هماهنگي پلهاي‬
‫کليد) است و الزم است کليد توسط رله ‪ Pole Discordance‬به صورت سه فاز تريپ داده شود‪.‬‬
‫به منظور جلوگيري از خسارت به سيستم پمپ کليد قدرت‪ ،‬مدت زمان کارکرد آن بايد نظارت شود‪ .‬عالوه بر‬
‫اين موضوع‪ ،‬تعدد استارتهاي پمپ بدون عملکرد کليد قدرت (به عنوان مثال ‪ 10‬مرتبه در ‪ 24‬ساعت) بايد‬
‫منجر به بالک شدن سيستم هيدروليک گردد‪ .‬يک سيستم پمپ بالک شده ميتواند بعد از بازديد در محل‬
‫ريست شود‪.‬‬
‫استارت همزمان چندين پمپ‪ ،‬به عنوان مثال بعد از تريپ رله حفاظت باس‪ ،‬ممکن است بار زيادي به‬
‫باتريهاي سيستم ‪ DC‬پست تحميل نمايد‪ .‬بنابراين‪ ،‬الزم است در هر لحظه فقط يک پمپ قادر به استارت‬
‫در صورت افت فشار گاز ‪ SF6‬کليد قدرت‪ ،‬الزم است فرمان بستن کليد و هر دو مدار تريپ توسط‬
‫کنتاکتهاي بالک کننده مستقل قطع شوند‪ .‬به دليل ايمني بهرهبرداري‪ ،‬افت فشار سيستم پمپ بايد عملکرد‬
‫کليد را در سه سطح بالک نمايد‪ .‬اگر فشار گاز به پايينتر از سطح ‪ O-C-O‬برسد‪ ،‬قابليت وصل مجدد‬
‫خودکار بايد بالک شود‪ .‬با افت فشار گاز به پايينتر از سطح ‪ ،C-O‬قابليت بستن کليد و براي پايينتر از سطح‬
‫‪ O‬عالوه بر قابليت بستن کليد‪ ،‬فرمان تريپ کليد نيز بايد بالک شود‪.‬‬
‫براي پيادهسازي اينترالک در سطح ايستگاه دو گزينه وجود دارد که يکي به صورت سختافزاري از طريق‬
‫وايرينگ فيزيکي و ديگري به صورت نرمافزاري از طريق باس ايستگاه است‪ .‬براي بيهاي آينده‪ ،‬استفاده از‬
‫باس ايستگاه قابليت تست راحتتر و طرحهاي سادهتر را فراهم ميآورد‪ .‬در صورت استفاده از باس ايستگاه‪،‬‬
‫‪210‬‬
‫بايد شرايطي که ‪ IED‬يک بي ديگر قطع باشد يا از کار بيفتد در طراحي لحاظ گردد و اين موضوع نبايد‬
‫اختاللي در عملکرد سيستم اينترالک ايجاد نمايد‪.‬‬
‫اينترالک سطح بي بايد از اينترالک سطح ايستگاه مستقل باشد‪.‬‬
‫عالوه بر اينترالکهاي سختافزاري‪ ،‬ضروري است تمامي اينترالکهاي پست و سيستم تغذيه ‪ LVAC/DC‬به‬
‫صورت نرمافزاري نيز انجام شده و داراي قابليت رويت به صورت گيتهاي منطقي و قابليت رديابي و عيب‪-‬‬
‫يابي به صورت متني و تغيير رنگ ديناميکي باشد‪.‬‬
‫الزم است قابليت بايپس نمودن اينترالک از طريق يک کليد يا گذرواژه براي مواقع اضطراري يا سرويس‬
‫نگهداري وجود داشته باشد‪.‬‬
‫عالوه بر امکان انجام فرامين بريکرها و سکسيونرها از طريق سيستم اتوماسيون (‪ )BCU ،HMI‬ميبايست‬
‫امکان کنترل از طريق ‪ Push-Button‬واقع بر روي تابلوهاي کنترل مربوطه که مالحظات مربوط به اينترالک‬
‫آن به صورت مستقل از اينترالک نرمافزاري تامين ميگردد‪ ،‬فراهم شود‪.‬‬
‫تمام کليدهاي پست بايد داراي اينترالک عملکرد دوبل باشند‪ .‬اين اينترالک‪ ،‬يک اينترالک سطح ايستگاه است‬
‫که معموالً از طريق باس ايستگاه به صورت نرمافزاري پيادهسازي گرديده و از عملکرد دو کليد يا بيشتر در‬
‫يک لحظه جلوگيري مينمايد‪.‬‬
‫براي برقدار کردن خط الزم است تابع سنکرون چک در تجهيزات کنترل و حفاظت لحاظ گرديده و داراي‬
‫قابليتهاي ذيل باشد‪:‬‬
‫‪ ‬ولتاژ‪ ،‬زاويه فاز و اختالف فرکانس يا نرخ فرکانس قابل تنظيم باشد‪.‬‬
‫‪ ‬امکان برقدار کردن تحت شرايط ‪ LB1-DL‬يا ‪ DB2-LL‬وجود داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬تنظيمات فرمان بستن دستي و وصل مجدد خودکار بايد بر اساس زمانهاي عملکرد هر سوئيچگير‬
‫خاص قابل تطبيق باشد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Live Bus-Dead Line‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Dead Bus-Live Line‬‬
‫‪211‬‬
‫‪ ‬براي فرمان بستن دستي کليد و فرمان وصل مجدد خودکار ممکن است از رلههاي سنکرون چک‬
‫مستقل استفاده شود‬
‫‪ ‬ولتاژهاي مرتبط با توابع سنکرون چک به توپولوژي پست (موقعيت کليدهاي قدرت و سکسيونرها)‬
‫وابسته است‪ .‬ولتاژ صحيح براي اين منظور از طريق کنتاکتهاي کمکي کليدهاي قدرت‪ ،‬سکسيونر و‬
‫سوئيچ زمين تامين گرديده و بايد به صورت اتوماتيک توسط ‪ IED‬کنترل يا حفاظت‪ ،‬انتخاب شود‪.‬‬
‫مستقل از توابع سنکرون چک‪ ،‬الزم است براي شرايط اضطراري‪ ،‬امکان سنکرون نمودن دستي با استفاده از‬
‫مشاهده سنکروسکوپ توسط اپراتور وجود داشته باشد‪ .‬اين امکان بايد در صورت قطع ارتباط ‪ BCU‬با‬
‫باالدست نيز فراهم باشد‪.‬‬
‫کنترل تپ ترانسفورماتور بايد توسط يک تجهيز (‪ )AVR1‬مستقل از سيستم اتوماسيون انجام شود‪ .‬الزم است‬
‫موقعيت تپ ترانسفورماتور عالوه بر سيستم اتوماسيون بر روي تابلوي ‪ AVR‬نيز نمايش داده شود‪.‬‬
‫کنترل و مانيتورينگ سيستمهاي ‪ LVAC/DC‬و اينورترها بايد به صورت ذيل در ‪ HMI‬برآورده شود‪:‬‬
‫‪ ‬کنترل و مانيتورينگ کليدهاي اصلي ورودي و باسسکشن‬

‫‪ ‬مانيتورينگ کليدهاي خروجي و رلهها‬
‫‪ ‬اندازهگيري جريان و ولتاژ ‪LVAC/DC‬‬
‫‪ ‬کنترل و مانيتورينگ سيستم اينورتر‬
‫‪1‬‬
‫‪Automatic Voltage Regulator‬‬
‫‪212‬‬
‫‪ 4-2-8‬توابع حفاظتي‬
‫توابع حفاظتي مورد نياز براي تجهيزات مختلف مطابق الزامات مطرح شده در اين نظامنامه است‪ .‬اساس بهينه‬
‫نمودن حفاظت در پستهاي اتوماسيون اين است که توابع حفاظتي بايد توسط تجهيزات نيومريک داراي‬
‫قابليت ارتباطي پيادهسازي گرديده به نحوي که سيستم اتوماسيون پست قادر باشد تمامي اطالعات مورد نياز‬
‫بهرهبرداري و سرويس و نگهداري را از طريق شبکه ارتباطي بدست آورد‪.‬‬
‫الزم است توابع حفاظتي توسط رلههاي مستقل (سختافزار و نرمافزار مستقل) از سيستم اتوماسيون‬
‫پيادهسازي شوند‪ .‬سيستم حفاظتي بايد در سطح بي‪ ،‬خود مختار‪ 1‬بوده و هر فيدر توسط رلههاي مستقل از‬
‫ساير فيدرها حفاظت شود‪.‬‬
‫الزم است توابع حفاظتي اصلي و پشتيبان تعيين شده در اين نظامنامه رله و حفاظت شبکه انتقال برق‪ ،‬در ‪IED‬‬
‫هاي مستقل تخصيص داده شوند‪ .‬در اين ارتباط‪ ،‬حفاظتهاي کليد قدرت ميتوانند در ‪ BCU‬مربوطه‬
‫تخصيص يابند‪.‬‬
‫تمامي رلههاي حفاظتي و تجهيزات اندازهگيري پست ميبايست استاندارد ‪ IEC 61850‬را پشتيباني نموده و‬
‫قابليت اتصال به سيستم اتوماسيون را به صورت مستقيم (بدون مبدل) دارا باشند‪.‬‬
‫کليه تنظيمات و پيکربندي رلههاي حفاظتي بايد از طريق ‪ HMI‬بر اساس سطوح دسترسي تعريف شده براي‬
‫کاربران‪ ،‬داراي قابليت خواندن و تغيير باشد‪.‬‬
‫خروجي تريپ رلههاي حفاظتي بايد مشابه پستهاي سنتي به صورت وايرينگ فيزيکي‪ ،‬بوبين تريپ کليد‬
‫مربوطه را فرمان دهد‪ .‬استفاده از طرحهاي تبادل پيغام براي تريپ کليد از طريق يک رله يا تجهيز واسط‪ ،‬به‬
‫استثناي کاربردهاي خاص با اخذ تأييد از شرکت مديريت شبکه برق ايران‪ ،‬مجاز نيست‪.‬‬
‫سيگنالهاي ولتاژ و جريان ورودي رلههاي حفاظتي بايد مشابه پستهاي سنتي به صورت وايرينگ فيزيکي از‬
‫ترانسفورماتورهاي ولتاژ و جريان تامين شود‪ .‬استفاده از طرحهاي مبتني بر باس فرآيند براي وروديهاي ولتاژ‬
‫و جريان به صورت ديجيتال‪ ،‬تا زمان بلوغ تکنولوژي و تکامل استانداردهاي بينالمللي مربوطه و تعيين در‬
‫‪1‬‬
‫‪Functional Autonomy‬‬
‫‪213‬‬
‫ويرايشهاي بعدي اين سند‪ ،‬مجاز نيست‪.‬‬
‫الزم است تمامي سيگنالهاي مربوط به هر بي توسط ‪ IED‬هاي مختص همان بي به سطح ايستگاه ارسال شود‬
‫و استفاده از طرحهايي که در آن برخي از سيگنالها از طريق ارتباط ‪ Peer-to-Peer‬بين دو ‪ IED‬مبادله شده و‬
‫از طريق ‪ IED‬يک بي ديگر به سطح ايستگاه ارسال ميشود‪ ،‬مجاز نيست‪.‬‬
‫حداقل سيگنالهاي مورد نياز در پستهاي اتوماسيون مطابق جدول پيوست ‪ 10‬ميباشد‪.‬‬
‫‪214‬‬
‫فصل نهم‬
‫تستهاي دورهاي سيستمهاي حفاظتي‬
‫شبکه انتقال‬
‫‪215‬‬
‫‪ 1-9‬مقدمه‬
‫تداوم سرويسدهي مطمئن و پايدار با قابليت اطمينان باال در شبکه انتقال انرژي الکتريکي نيازمند وجود‬
‫سيستمهاي حفاظتي کارآمد و دقيق است‪ .‬جهت حصول اطمينان از عملکرد صحيح سيستمهاي حفاظتي در مواقع‬
‫لزوم‪ ،‬اجراي دقيق سرويسها و تستهاي دورهاي رلهها و ساير اجزاي سيستم حفاظتي بر اساس دستورالعملهاي‬
‫نگهداري و تعميرات پيشگيرانه )‪ 1(PM‬ضروري ميباشد‪ .‬با توجه به تنوع و گستردگي رلههاي حفاظتي موجود در‬
‫شبکه انتقال (اعم از رلههاي الکترومکانيکي‪ ،‬استاتيکي و نيومريکال) و لزوم برنامهريزي منظم و منسجم به منظور‬
‫انجام دقيق و صحيح تستهاي دورهاي آنها در بازههاي زماني مشخص و پاسخگوئي به نياز شرکتهاي برق‬
‫منطقهاي در اين خصوص‪ ،‬شرکت مديريت شبکه برق ايران در سال ‪ 92‬تهيه و تدوين «دستورالعمل فاصله زماني‬
‫تستهاي دورهاي سيستمهاي حفاظتي شبکه انتقال» را در دستور کار خود قرار داد تا ضمن استفاده از تجارب‬
‫کشورهاي مختلف و اخذ نظرات متخصصين و کارشناسان ذيربط‪ ،‬کارايي سيستمهاي حفاظتي موجود در شبکه‬
‫افزايش يافته و درصد عملکردهاي اشتباه سيستمهاي حفاظتي در حوادث مختلف شبکه کاهش يابد‪.‬‬
‫‪ 2-9‬محدوده کاربرد‬
‫اين دستورالعمل در مورد تمامي سيستمهاي حفاظتي و رلههاي الکترومکانيکي‪ ،‬استاتيکي و نيومريکال‬
‫(ديجيتالي) شبکه انتقال ‪ 230‬و ‪ 400‬کيلوولت ايران الزم االجرا ميباشد‪ .‬شرکتهاي برق منطقهاي ميتوانند جهت‬
‫انجام تستهاي دورهاي برخي از رلههاي حفاظتي خاص که نيازمند برنامه سرويس و نگهداري ويژه در دورههاي‬
‫زماني مشخص ميباشند‪ ،‬با هماهنگي شرکت مديريت شبکه برق ايران اقدام نمايند‪.‬‬
‫‪ 3-9‬تستهاي ساليانه و دورهاي‬
‫تستهاي حين بهرهبرداري در سيستمهاي حفاظتي به دو دسته کلي به شرح ذيل تقسيم ميشوند‪:‬‬
‫‪ -1‬تستهاي منظم ساليانه‬
‫‪ -2‬تستهاي اساسي دورهاي‬
‫‪1‬‬
‫‪Preventive Maintenance‬‬
‫‪216‬‬
‫‪ 1-3-9‬تستهاي منظم ساليانه‬
‫اين تستها بايستي هر ساله و به صورت منظم انجام شوند‪ .‬تستهاي منظم ساليانه شامل موارد زير ميباشند‪:‬‬
‫‪ ‬بازرسي و سرويس تابلوهاي حفاظتي و بررسي ظاهري رلههاي حفاظتي‬
‫‪ ‬بررسي صحت آالرمهاي ضروري رله از جمله سالم و در مدار بودن رله‪ ،‬بررسي مدارات قطع و بالک‬
‫بودن رله‬
‫‪ ‬بررسي اطالعات ثبت شده در ثبات خطاي رله و ثبات خطاي پست‬
‫‪ ‬تست وجود ولتاژ و جريان در پشت رله و مدارات تغذيه رله‬
‫‪ ‬قرائت پارامترهاي قابل اندازهگيري در رلههاي ميکروپروسسوري از قبيل پالريته‪ ،‬فاز‪ ،‬جريان بار‪،‬‬
‫‪ Binary Input‬و غيره‬
‫‪ ‬پيگيري تست کانالهاي مخابراتي سيستم تلهپروتکشن از واحدهاي مخابراتي‬
‫‪ ‬بررسي صحت حفاظتهاي مکانيکي تجهيزاتي از قبيل حفاظتهاي مکانيکي ترانسفورماتور و کليد‬
‫توسط واحدهاي تعميراتي‬
‫‪ ‬اندازهگيري مقدار ولتاژ ثانويه ترانسفورماتورهاي ولتاژ (‪ )CVT‬و مقايسه آن با مقادير قرائت شده‬
‫ترانسفورماتورهاي ولتاژ ساير فيدرها (مقايسه حداقل با دو فيدر ديگر)‬

‫‪ ‬تست ساير مواردي که بر اساس تشخيص شرکت برق منطقهاي‪ ،‬نياز تجهيزات و رلههاي حفاظتي‬
‫مربوطه قابل انجام بوده و الزم است انجام پذيرد‪.‬‬
‫‪ 2-3-9‬تستهاي اساسي دورهاي‬
‫اين تستها در فاصلههاي زماني معين انجام گرفته و الزم است در آنها تمامي قابليتهاي تجهيزات حفاظتي‬
‫مورد تست و بررسي قرار گيرند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬تست دورهاي يک رله ديستانس شامل تست فانکشنهاي فعال رله‪،‬‬
‫تست مدارات حفاظتي بين رله تا بريکر و ساير تجهيزات (از جمله رله ‪ ،)Lockout‬تستهاي مشخص شده در ‪Test‬‬
‫‪ Sheet‬و دستورالعملهاي تهيه شده توسط شرکت برق منطقهاي مربوطه ميباشد‪ .‬همچنين‪ ،‬در تست دورهاي‬
‫‪217‬‬
‫حفاظت ‪ ،CBF‬الزم است فرمان تريپ مرحله دوم عملکرد ‪ CBF‬به بريکرهاي مربوطه در پست ‪ Local‬و پست‬
‫‪ Remote‬صادر شده و عملکرد آنها مورد بررسي قرار گيرد‪.‬‬
‫‪ 3-3-9‬زمانبندي تستهاي دورهاي‬
‫تمامي رلههاي حفاظتي خطوط انتقال‪ ،‬ترانسفورماتورهاي قدرت‪ ،‬باسبارها‪ ،‬کليدهاي قدرت‪ ،‬راکتورها و‬
‫خازنها بر حسب نوع رله بايد در دورههاي زماني مشخص شده در جدول ‪ 1-9‬تست شوند‪ .‬جزئيات و نحوه‬
‫انجام تستهاي دورهاي توسط شرکت برق منطقهاي مربوطه ميبايست در قالب برنامه نگهداري و تعميرات‬
‫پيشگيرانه ارائه گردد‪.‬‬
‫تست دورهاي حفاظت باسبار پست ميبايست هر چهار سال يکبار مطابق با دستورالعملهاي فني شرکتهاي‬
‫برق منطقهاي مربوطه انجام گيرد‪ .‬در اين تستها ميبايست کليه مدارات و فانکشنهاي رله حفاظت باسبار‬
‫تست شوند‪.‬‬
‫تست دورهاي حفاظتهاي کليد قدرت )‪ )CBF ،SHZ ،PD‬بايستي هر چهار سال يکبار انجام شود‪ .‬در اين‬
‫رابطه انجام اقدامات به شرح ذيل در تست حفاظتهاي کليد ضروري ميباشند‪:‬‬
‫‪ -1‬تست دورهاي هر چهار سال يکبار حفاظت ‪ CBF‬کليدهاي قدرت ميبايست به صورت واقعي انجام‬
‫گردد‪ .‬منظور از تست واقعي‪ ،‬قطع بريکر تحت بار نيست بلکه بيبرق نمودن تجهيزات پست با اخذ‬
‫مجوزهاي الزم مدنظر بوده و بريکرهاي مرتبط با حفاظت ‪ CBF‬بايد قبل از انجام تست با باز نمودن‬
‫سکسيونرهاي طرفين ايزوله شوند‪.‬‬
‫‪ -2‬تست حفاظت ‪ CBF‬ميبايستي به گونهاي باشد که تمامي تستهاي اساسي و الزم بر روي بريکرهاي‬
‫مربوطه در پستهاي ‪ Local‬و ‪ ،Remote‬مسيرهاي تريپ و ارتباط مخابراتي آنها به منظور اطمينان از‬
‫صحت ارسال فرمان تريپ حفاظت ‪ CBF‬به بريکرها در پستهاي مذکور به صورت کامل انجام گردد‪.‬‬
‫‪ -3‬قبل از انجام اقدامات مذکور بايستي تنظيمات حفاظت کليد‪ ،‬مدارات کنترل و حفاظت و کليدهاي مرتبط‬
‫با حفاظت ‪ CBF‬در پستهاي ‪ Local‬و ‪ Remote‬از روي نقشههاي ‪ As Built‬بررسي گردند و از تطابق‬
‫‪218‬‬
‫آنها با مدارات حفاظتي اجرا شده توسط واحدهاي اجرائي اطمينان حاصل شود تا امکان بروز اشتباه‬
‫کاهش يافته و قطع بيمورد تجهيزات ديگر به حداقل ممکن کاهش يابد‪.‬‬
‫‪ -4‬در پستهايي که توسعه پست و يا افزايش فيدر در آنها صورت ميگيرد‪ ،‬الزم است تست مذکور بدون‬
‫در نظر گرفتن دوره زماني ‪ 4‬ساله و بالفاصله پس از راهاندازي تجهيزات جديد انجام پذيرد‪.‬‬
‫‪ -5‬توصيه ميگردد که تست حفاظت ‪ CBF‬بريکرهايي که در حوادث شبکه داراي مشکالت بهرهبرداري‬
‫حفاظتي و يا عملکرد اشتباه بودهاند‪ ،‬در اولويت قرار گيرند‪ .‬در صورتي که حفاظت ‪ CBF‬بريکري در‬
‫حوادث بهوقوع پيوسته‪ ،‬داراي عملکرد صحيح بوده و هيچگونه طرح توسعه و تغييري در آرايش پست‬
‫رخ نداده و همچنين‪ ،‬مسيرهاي تريپ حفاظت ‪ CBF‬دچار تغيير نشده باشند‪ ،‬زمان تست آنها از تاريخ‬
‫بروز حادثه‪ 4 ،‬سال مدنظر قرار گيرد‪.‬‬
‫‪ -6‬جهت کاهش تعداد قطعيها و يا خاموشيهاي احتمالي‪ ،‬توصيه ميگردد که تست حفاظت ‪ CBF‬در بازه‬
‫زماني انجام تستهاي رلههاي ديفرانسيل باسبار‪ ،‬حفاظت ‪ Short Zone‬و همچنين ‪Pole Discordance‬‬
‫صورت گيرد‪.‬‬
‫‪ -7‬با توجه به اينکه ‪ Breaker Failure‬معموالً در غالب موارد زماني اتفاق ميافتد که بريکر مدتها در‬
‫وضعيت ثابت و بدون قطع و وصل بوده‪ ،‬لذا الزم است اين قبيل بريکرها در فواصل زماني مناسب با‬
‫تحريک رله حفاظتي قطع و وصل شوند‪.‬‬
‫‪ -8‬به منظور کاهش خاموشيهاي احتمالي ضروري است در پستهاي بزرگ و مهم شبکه انتقال‪ ،‬به کمک‬
‫باسسکشن و با توجه به آرايش پست‪ ،‬براي هر باسبار يا براي هر سکشن باسبار‪ ،‬برنامههاي قطعي‬
‫تجهيزات بهصورت جداگانه اخذ شده و قبل از انجام تست ‪ CBF‬و حفاظت باسبار‪ ،‬پيشبينيها و‬
‫مانورهاي الزم جهت کاهش خاموشيها و جلوگيري از حوادث احتمالي توسط ديسپاچينگهاي منطقهاي‬
‫و ديسپاچينگ ملي صورت گيرد‪.‬‬
‫‪ -9‬ضروري است کليه شرکتها از کارشناسان خبره‪ ،‬متخصص و با تجربه در زمينه تست حفاظت ‪ CBF‬و‬
‫حفاظت باسبار براي اين منظور استفاده نمايند‪.‬‬
‫‪219‬‬
‫تست مدار تريپ و تست‪ ،‬ارسال و دريافت سيگنالهاي سيستم تلهپروتکشن بايد هر سال يکبار بصورت‬
‫کامل انجام شود‪ .‬الزم است عملکرد کليه رلهها و بريکرهاي مرتبط با سيستم حفاظت تلهپروتکشن و کانال‪-‬‬
‫هاي مخابراتي مربوطه در پستهاي ‪ Local‬و ‪ Remote‬مورد بررسي قرار گيرد‪.‬‬
‫اندازهگيري بِردن )‪ (Burden‬ترانسفورماتورهاي جريان (‪ )CT‬با قرائت ولتاژ فاز به نول از محل تابلو‬
‫مارشالينگ نزديک ‪ ،CT‬ميبايست هر چهار سال يکبار انجام گيرد‪.‬‬
‫جدول ‪ 1-9‬زمانبندي و شرح کلي تستهاي دورهاي رلههاي حفاظتي شبکه‬
‫شرح موارد کلي تست‬ ‫دوره زماني تست‬ ‫نوع رله‬
‫در زمان نصب و راهاندازي‬ ‫‪-‬‬

‫در اولين سال پس از نصب و راهاندازي‬ ‫‪-‬‬
‫الکترومکانيکي و‬
‫‪ -‬تست صحت تنظيمات رله‬ ‫پس از اولين سال‪ ،‬هر ‪ 2‬سال يکبار‬ ‫‪-‬‬
‫استاتيکي‬
‫‪ -‬تست فانکشنهاي رله )‪(Function Test‬‬ ‫پس از تغيير در مدارات رله‪ ،‬تعميرات‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬تست کليه مدارات سيستم حفاظتي از محل‬ ‫اساسي رله و اصالح تنظيمات‬
‫رله تا بريکر و تجهيزات مرتبط‬ ‫در زمان نصب و راهاندازي‬‫‪-‬‬
‫‪ -‬در اولين سال پس از نصب و راهاندازي ‪ -‬تست اينترالکها بصورت کامل‬
‫‪ -‬تست سيستم تلهپروتکشن به صورت کامل‬ ‫‪ -‬پس از اولين سال‪ ،‬هر ‪ 4‬سال يکبار‬ ‫نيومريکال‬
‫(ميکروپروسسوري) ‪ -‬پس از تغيير در مدارات رله‪ ،‬تعميرات ‪ -‬تمامي موارد مطرح شده در بند ‪9-3-1‬‬
‫اساسي رله‪ ،‬اصالح تنظيمات و پيکره‪-‬‬
‫بندي رله‬
‫در شرايطي از قبيل عمر زياد رله‪ ،‬حساسيت باالي تجهيز مورد حفاظت‪ ،‬ميزان باالي آلودگي محيطي در محل‬
‫نصب رله‪ ،‬احتمال عملکرد اشتباه يک نوع خاص رله‪ ،‬وجود اشکال يا خرابي در رله حفاظتي و ساير شرايط‬
‫فني خاص‪ ،‬فاصله زماني تستهاي دورهاي با نظر شرکت برق منطقهاي مربوطه ميتواند کاهش يابد‪.‬‬
‫در صورت تغيير در مدارات رله‪ ،‬تغيير در پيکربندي و منطق عملکرد رله‪ ،‬اصالح تنظيمات اساسي رله‪ ،‬تغيير يا‬
‫ارتقاء نرمافزار داخلي رلههاي ميکروپروسسوري الزم است کل سيستم حفاظتي و فانکشنهاي مربوطه به‬
‫صورت کامل تست و عملکرد آنها ارزيابي گردد‪.‬‬
‫‪220‬‬
‫‪ 4-3-9‬جدول خالصه زمانبندي تستهاي دورهاي‬
‫دورههاي زماني تستهاي اساسي رلهها و تجهيزات حفاظتي شبکه انتقال‪ ،‬به صورت خالصه در جدول ‪2-9‬‬
‫مشخص شده است‪ .‬همچنين‪ ،‬الزم به ذکر است اين جدول فقط مربوط به تستهاي اساسي دورهاي ميباشد‪.‬‬
‫تستهاي ساليانه ذکر شده در بخش ‪ 9-3-1‬بايد هر سال و به صورت منظم مطابق با شرايط و دستورالعملهاي‬
‫شرکت برق منطقهاي ذيربط انجام شود‪.‬‬
‫جدول ‪ 2-9‬زمانبندي تستهاي اساسي رلههاي حفاظتي شبکه‬
‫دوره زماني تست‬ ‫نوع تجهيز حفاظتي‬
‫‪ -‬در زمان نصب و راهاندازي‬

‫‪ -‬در اولين سال پس از نصب و راهاندازي‬
‫رله حفاظت مکانيکي و‬
‫‪ -‬پس از اولين سال‪ ،‬هر ‪ 2‬سال يکبار‬
‫رله استاتيکي‬
‫‪ -‬پس از تغيير در مدارات رله‪ ،‬تعميرات اساسي رله و اصالح‬
‫تنظيمات‬
‫‪ -‬در اولين سال پس از نصب و راهاندازي‬
‫رله نيومريکال‬
‫‪ -‬پس از اولين سال‪ ،‬هر ‪ 4‬سال يکبار‬
‫(ميکروپروسسوري)‬
‫‪ -‬پس از تغيير در مدارات رله‪ ،‬تعميرات اساسي رله‪ ،‬اصالح‬
‫تنظيمات و پيکرهبندي رله‬
‫رلههاي حفاظت باسبار‬
‫‪ -‬پس از نصب و راهاندازي‪ ،‬هر ‪ 4‬سال يکبار‬
‫‪ -‬در زمان نصب و راهاندازي‬ ‫حفاظتهاي کليد قدرت‬
‫‪ -‬پس از نصب و راهاندازي‪ ،‬هر ‪ 4‬سال يکبار‬ ‫)‪(CBF, SHZ, PD‬‬
‫‪ -‬در زمان نصب و راهاندازي‬ ‫سيستم تلهپروتکشن و کانالهاي‬
‫‪ -‬پس از نصب و راهاندازي‪ ،‬هر ‪ 2‬سال يکبار‬ ‫مخابراتي مربوطه‬
‫‪ -‬مطابق نظر شرکت برق منطقهاي‬ ‫رلههاي داراي شرايط خاص‬
‫‪221‬‬
‫‪ 4-9‬به روز رساني ‪ Firmware‬رله‬
‫‪ 1-4-9‬مقدمه‬
‫امروزه بکارگيري رلههاي ميکروپروسسوري در حفاظت شبکه قدرت با توجه به دقت و قابليت اطمينان باال و‬
‫فراهم آوردن قابليتهاي جانبي متعدد داراي روند رو به گسترش است‪ .‬در اين نوع از رلهها‪ ،‬توابع حفاظتي به‬
‫صورت نرمافزاري پيادهسازي ميشوند و پردازنده داخلي رله بر اساس منطقها و الگوريتمهاي نرمافزاري شرايط خطا‬
‫را شناسايي مينمايد‪ .‬لذا‪ ،‬عالوه بر سختافزار‪ ،‬نرمافزار داراي نقش تعيين کننده در عملکرد رلههاي‬
‫ميکروپروسسوري ميباشد‪.‬‬
‫به دليل پيچدگي الگوريتمهاي مورد استفاده در رلههاي ميکروپروسسوري‪ ،‬ممکن است نرمافزار رله داراي‬
‫مشکالتي باشد که تحت برخي شرايط خاص منجر به عملکرد اشتباه رله گردد‪ .‬با نمايان شدن اين مشکالت‪ ،‬معموالً‬
‫سازندگان رله اقدام به رفع مشکل و تهيه نسخه نرمافزاري جديد مينمايند‪ .‬در عين حال‪ ،‬برخي از سازندگان در طي‬
‫زمان‪ ،‬به منظور افزودن قابليتهاي اضافي يا اصالحات جزئي‪ ،‬نسخههاي جديد از نرمافزار رله را ارائه ميدهند‪.‬‬
‫نظر به اينکه تغيير نرمافزار يک رله حفاظتي ميتواند بر عملکرد رله و حتي تنظيمات آن تاثيرگذار باشد‪،‬‬
‫بهروزرساني ‪ Firmware‬همرديف با تعمير رله محسوب ميشود و ضروري است بعد از هر مرتبه تغيير در‬
‫‪ Firmware‬رله‪ ،‬تمامي تستهاي اساسي بر روي رله انجام شود‪ .‬لذا با توجه به پيچدگيهاي اين موضوع و تاثيري‬
‫که بر زمانبندي تستهاي دورهاي ايجاد مينمايد‪ ،‬الزم است ارتقاي ‪ Firmware‬رله براساس ضرورت و اهميت‬
‫مشکل نرمافزاري‪ ،‬اولويتبندي شده و در زمان مناسب‪ ،‬نسبت به اين مهم اقدام گردد‪ .‬اين دستورالعمل به الزامات و‬
‫زمانبندي بهروزرساني‪ Firmware‬رلههاي حفاظتي شبکه انتقال برق ايران ميپردازد‪.‬‬
‫‪ 2-4-9‬مستندسازي‬
‫بهرهبردار پست موظف است ليست تمامي رلههاي پست به همراه مدل رله‪ ،‬کد سفارش‪ ،‬محل تامين رله و‬
‫نسخه ‪ Firmware‬رله را ثبت و نگهداري نمايد‪.‬‬
‫بهرهبردار پست موظف است هر سال همزمان با تستهاي منظم ساليانه سيستم حفاظتي پست‪ ،‬از طريق‬
‫‪222‬‬
‫مراجعه به وب سايت يا استعالم از سازنده رله يا نماينده آن آخرين نسخه ارائه شده براي ‪ Firmware‬هريک‬
‫از رلههاي پست را بررسي و در فرم مربوطه ثبت نمايد‪.‬‬
‫ضروري است هرگونه تغيير در ‪ Firmware‬رله‪ ،‬ثبت و نگهداري شود‪ .‬اين مهم بايد به نحوي صورت پذيرد‬
‫که نسخه تمامي ‪ Firmware‬هاي رله (از ابتداي نصب رله در پست تا زمان حال)‪ ،‬تاريخ نصب ‪Firmware‬‬
‫جديد و نام کنترل کننده ‪ Firmware‬براي مراجعات بعدي در دسترس باشد‪.‬‬
‫‪ 3-4-9‬الزامات به روز رساني ‪Firmware‬‬
‫قبل از بهروز رساني‪ Firmware‬رله‪ ،‬ضروري است مدل و شماره سريال رله‪ ،‬کد سفارش و نسخه ‪Firmware‬‬
‫فعلي و جديد توسط کنترل کننده ‪ Firmware‬در فرم مربوطه درج و تاييد گردد‪.‬‬
‫کنترل کننده ‪ Firmware‬موظف است از طريق استعالم از کارخانه سازنده يا نماينده آن‪ ،‬از تطابق ‪Firmware‬‬
‫جديد با رله مورد نظر اطمينان حاصل کند و اين مهم را تاييد نمايد‪.‬‬
‫هرگونه تغيير در ‪ Firmware‬رله‪ ،‬بايد با نظارت مستقيم کنترل کننده ‪ Firmware‬صورت پذيرد‪ .‬در هنگام‬
‫بروزرساني ‪ Firmware‬رله ضروري است کنترل کننده ‪ Firmware‬و نماينده سازنده رله (يا پيمانکار پست به‬
‫عنوان نماينده سازنده رله) حضور داشته باشند‪.‬‬
‫کنترلکننده ‪ Firmware‬بايد به تمامي تغييراتي که با بهروز رساني‪ Firmware‬در رله ايجاد ميگردد‪ ،‬آگاه‬
‫باشد‪ .‬براي اين مهم ضروري است تغييرات هر نسخه از ‪ Firmware‬نسبت به نسخه قبل بررسي و‬
‫مستندسازي گردد‪.‬‬
‫در صورتي که با تغيير ‪ ،Firmware‬تنظيمات و پيکربندي رله تحت تاثير قرار گيرد ضروري است تنظيمات‬
‫جديد از قبل تهيه و پس از بهروز رساني رله بر روي آن اعمال گردد‪.‬‬
‫در صورتي که در يک رله‪ ،‬بيش از يک پردازنده وجود داشته باشد‪ ،‬ممکن است است با بروزرساني‬
‫‪ Firmware‬يکي از پردازندهها‪ ،‬ضروري باشد ‪ Firmware‬ساير پردازندهها نيز بهروز رساني گردد‪ .‬در ضمن‪،‬‬
‫تغيير در نسخه ‪ Firmware‬رله ممکن است در پروتکلهاي ارتباطي رله با ساير تجهيزات پست تغييراتي‬
‫‪223‬‬
‫ايجاد نمايد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬در پستهاي داراي سيستم ‪ ،DCS‬عدم تطابق پروتکلهاي ارتباطي ‪Firmware‬‬
‫جديد ميتواند سبب قطع ارتباط رله با سيستم ‪ DCS‬گردد‪ .‬لذا‪ ،‬کنترل کننده رله بايد اين موارد را بررسي‬
‫نمايد و تدابير مناسب براي اين منظور اتخاذ گردد‪.‬‬
‫قبل از بهروزرساني ‪ Firmware‬رله توصيه ميشود در صورت امکان از ‪ Firmware‬فعلي يک نسخه پشتيبان‬
‫تهيه شود تا در صورت ضرورت قابليت بازگشت به اين نسخه از ‪ Firmware‬امکانپذير باشد‪.‬‬
‫بعد از هر مرتبه بهروز رساني ‪ Firmware‬رله ضروري است تمامي تستهاي اساسي دورهاي مطابق نظامنامه‬
‫سيستم رله و حفاظت شبکه انتقال برق ايران بر روي رله انجام شود‪ .‬هر ‪ Firmware‬جديد بعد از تست کامل‬
‫بر روي اولين رله و اطمينان از عملکرد صحيح آن‪ ،‬مجاز است بر روي ساير رلههاي مشابه نيز نصب گردد‪.‬‬
‫ضرورت و زمانبندي بهروزرساني ‪ Firmware‬رله بر اساس جدول ‪ 3-9‬توسط کنترل کننده ‪Firmware‬‬
‫تعيين ميگردد و پس از استعالم از شرکت مديريت شبکه برق ايران قابل انجام ميباشد‪.‬‬
‫‪224‬‬
‫جدول ‪ 3-9‬دستهبندي اهميت بهروز رساني در ‪ Firmware‬رله‬
‫زمانبندي‬ ‫درجه اهميت‬ ‫دستهبندي‬ ‫رديف‬
‫بروز مشکل در يک تابع حفاظتي يا جانبي رله که طبق‬

‫توصيه سازنده يا بر اساس تجربيات در شرکت برق منطقه‬
‫اي مربوطه يا در ساير شرکتهاي برق منطقهاي ايجاد‬
‫بسيار زياد‬ ‫‪1‬‬
‫مشکالتي نموده و ميتواند منجر به عدم عملکرد رله در‬
‫حين خطاهاي شبکه (‪ )Mis-operation‬گردد و در عين‬
‫حال حفاظت اصلي دوم قادر به پوشش اين نقص نباشد‪.‬‬
‫در سريعترين زمان‬
‫ممکن و مستقل از‬
‫اي مربوطه يا ساير شرکتهاي برق منطقهاي ايجاد مشکل‬
‫زمانبندي تستهاي‬ ‫زياد‬ ‫‪2‬‬
‫نموده و ميتواند منجر به عدم عملکرد رله حين خطا‬
‫دورهاي‬
‫(‪ )Mis-operation‬گردد و در صورتي که حفاظت اصلي‬
‫دوم قادر به پوشش اين نقص باشد‪.‬‬
‫زياد‬ ‫اي مربوطه يا ساير شرکتهاي برق منطقهاي ايجاد مشکل‬ ‫‪3‬‬
‫نموده و ميتواند منجر به عملکرد نا به جاي رله (‪Mal-‬‬
‫‪ )operation‬گردد‪.‬‬
‫الزامي‪ ،‬در زمان انجام‬
‫متوسط‬ ‫بروز مشکل در قابليتهاي جانبي رله‬ ‫‪4‬‬
‫تستهاي دورهاي‬
‫اختياري‪ ،‬در زمان انجام‬ ‫تغييرات جزئي يا اضافه شدن قابليتهاي جانبي بيشتر به‬
‫کم‬ ‫‪5‬‬
‫تستهاي دورهاي‬ ‫رله‬
‫‪225‬‬
‫واژه نامه‬
‫ضريب حد دقت‪Accuracy Limit Factor :‬‬
‫حفاظت پشتيبان‪Back-up Protection :‬‬
‫عيب کليد قدرت‪Circuit Breaker Failure :‬‬
‫خطاي بسيار نزديک‪Close-up Fault :‬‬
‫هماهنگي عملکرد‪Coordination :‬‬
‫زمان مرده‪Dead-Time :‬‬
‫منحني زمان ثابت استاندارد‪Definite time :‬‬
‫قابليت اتکا‪Dependibility :‬‬
‫رله اتصال زمين جهتدار‪Directional Earth Fault Relay :‬‬
‫سيگنال تريپ مستقيم‪Direct Transfer Trip :‬‬
‫سيکل کاري‪Duty Cycle :‬‬
‫ثبات حادثه‪Event Recorder :‬‬
‫ناحيه تشخيص خطا‪Fault Detectin Zone :‬‬
‫مکانياب خطا‪Fault Locator :‬‬
‫ثبات خطا‪Fault Recorder :‬‬
‫تابع منطقي‪Logic Function :‬‬
‫ناحيه قفل بار‪Load Encrochment Zone :‬‬
‫حفاظت اصلي‪Main Protection :‬‬
‫حفاظت غير واحد‪Non Unit Protection :‬‬
‫منحني زمان معکوس استاندارد‪Normally Inverse Curve :‬‬
‫پايش آنالين گاز‪On-line Gas Monitoring :‬‬
‫عدم هماهنگي پلهاي کليد‪Pole Discordance :‬‬
‫مسدود کننده رله در مقابل نوسان توان‪Power Swing Blocking :‬‬
‫تابع حفاظتي‪Protection Function :‬‬
‫طرح حفاظتي‪Protection Scheme :‬‬
‫‪226‬‬
‫قابليت اطمينان‪Reliablity :‬‬
‫خطاي معکوس‪Reverse Fault :‬‬
‫امنيت‪Security :‬‬
‫قدرت تمايز‪Selectivity :‬‬
‫حفاظت در مقابل بسته شدن کليد روي خطا‪Switch on to Fault Protection :‬‬
‫حفاظت ناحيه کور‪Stub Protection :‬‬
‫خطاي خارجي ترانسفورماتور‪Through Fault :‬‬
‫پله زماني‪Time Step :‬‬
‫حفاظت واحد‪Unit Protection :‬‬
‫قطعي مدار ترانسفورماتور ولتاژ‪VT Fuse Failure :‬‬
‫‪227‬‬
‫پيوست ‪ -1‬نماي يک واحد خازني‬
‫(ب)‬ ‫(الف)‬
‫شکل پ‪ 1-1‬نمايي از يک واحد خازني‪ ،‬الف) بدون فيوز داخلي‪ ،‬ب) با فيوز داخلي‬
‫‪228‬‬
‫پيوست ‪-2‬‬
‫الزامات استفاده از فايلهاي ‪ X-Rio‬براي تست رلههاي حفاظتي‬
‫پ‪ 1-2‬قالب فايل ‪ Template‬بهصورت ‪X-Rio‬‬
‫توصيه ميگردد در زمان خريد رله‪ ،‬سازنده اين فايل را بصورت جداگانه به خريدار تحويل دهد‪ .‬در اين فايل‬
‫کليه مقادير تنظيمي رله‪ ،‬مطابق با منوها يا نرمافزار رله تعريف ميشود‪ .‬در اين فايل ارتباطات مقادير تنظيمي رله با‬
‫ساختارهاي شناخته شده رله برقرار ميگردد‪.‬‬
‫پ‪ 2-2‬فايل تنظيمات رله‬
‫رله بايد بتواند تنظيمات خود را به فرمتهاي ‪ Text ،CSV ،X-rio‬يا غيره توليد کند‪ ،‬طوري که با ‪ Load‬کردن‬
‫اين فايل بر روي فايل ‪ Template‬کليه تنظيمات رله به نرمافزار تست رله انتقال يابد‪.‬‬
‫‪229‬‬
‫نحوه محاسبه امپدانس خطوط دو مداره به هم دوخته شده‬
‫در شبکه انتقال برق کشور در برخي موارد در خطوط دومداره‪ ،‬ابتدا و انتهاي دو خط انتقال به يکديگر دوخته‬
‫شده (اصطالحاً جامپر ميشوند) و به يک بي متصل ميشوند‪ .‬در شکل زير به طور ساده اين مسئله نشان داده شده‬
‫است‪.‬‬
‫شکل پ‪ 1-3‬نمائي ساده از دو خط بههم دوخته شده‬
‫در اين شرايط هر دو خط به وسيله يک دستگاه رله ديستانس مشترک در ابتدا و انتهاي خط محافظت ميشوند‪.‬‬
‫از نظر رلههاي ديستانس‪ ،‬اين دو خط به هم دوخته شده همانند يک خط تک مداره هستند که هاديهاي هر فاز آنها‬
‫به صورت باندل بوده و فاصله بين اين هاديها نيز برابر با فاصله فازهاي مشابه بين دو مدار ميباشد‪.‬‬
‫مقدار امپدانس توالي صفر در عملکرد رله ديستانس جهت تشخيص خطاهاي فاز به زمين بسيار موثر است‪.‬‬
‫امپدانس توالي صفر جهت تنظيم ضريب جبران سازي توالي صفر )‪ )K0‬مورد استفاده قرار ميگيرد‪ .‬اين ضريب به‬
‫صورت ذيل تعريف ميشود‪:‬‬
‫‪X 0 − X1‬‬
‫= ‪K0‬‬ ‫(پ‪)1-3‬‬
‫‪3X1‬‬
‫در صورتي که امپدانس توالي صفر خطوط بههم دوخته شده برابر ‪ 0.5X0S‬فرض شود مقدار امپدانس‬
‫اندازهگيري شده توسط رله ديستانس براي خطاهاي فاز به زمين در برخي شرايط ميتواند تا ‪ 50‬درصد خطا داشته‬
‫باشد‪ )X0S( .‬امپدانس توالي صفر هر خط ميباشد‪.‬‬
‫‪230‬‬
‫از نظر تئوري امپدانس توالي صفر خطوط به هم دوخته شده بايد از رابطه زير محاسبه شود‪:‬‬
‫‪X 0S + X0m‬‬
‫= ‪X0‬‬ ‫(پ‪)2-3‬‬
‫‪2‬‬
‫در رابطه فوق ‪ X0S‬امپدانس توالي صفر خودي هر خط و ‪ X0m‬امپدانس توالي صفر متقابل بين دو مدار است‪.‬‬
‫مقدار امپدانس توالي صفر متقابل در خطوط انتقال حدود ‪ 60‬درصد امپدانس صفر خودي ميباشد‪ .‬در نتيجه امپدانس‬
‫صفر کل خط به هم دوخته شده در حدود ‪ 80‬در صد امپدانس صفر خودي است‪ .‬بنابراين‪ ،‬ميتوان نوشت که‪:‬‬
‫‪X0 = 0.8X0S‬‬ ‫(پ‪)3-3‬‬

‫القاي متقابل بين دو مدار در توالي مثبت ناچيز بوده و مقدار امپدانس توالي مثبت خط به هم دوخته شده نصف‬
‫امپدانس توالي مثبت هر مقدار ‪ x1s‬مي باشد‪ .‬بنابراين‪ ،‬رابطه ذيل برقرار ميباشد‪:‬‬
‫‪X1S‬‬ ‫(پ‪)4-3‬‬
‫= ‪X1‬‬
‫‪2‬‬
‫مقدار ضريب جبرانسازي توالي صفر براي چنين خطوطي بايد بهصورت ذيل محاسبه شود‪:‬‬
‫‪0.8X0S − 0.5X1S‬‬
‫= ‪K0‬‬ ‫(پ‪)5-3‬‬
‫) ‪3(0.5X1S‬‬
‫با توجه به اينکه ‪ X0S‬حدود ‪ 3‬برابر ‪ X1S‬ميباشد مقدار ‪ K 0‬در خطوط به هم دوخته شده حدود ‪ 1/25‬خواهد‬
‫بود اما در خطوط معمولي اين مقدار بين ‪ 0/5‬تا ‪ 0/8‬است‪.‬‬
‫در نتيجه جهت عملکرد صحيح فاز به زمين رلههاي ديستانس در خطوط به هم دوخته شده مقدار ‪ K0‬بايستي‬
‫بر اساس اين دستورالعمل محاسبه شود‪.‬‬
‫‪231‬‬
‫محاسبه تنظيمات حفاظت جرياني ‪ High-set‬و ‪ Low-set‬سيم پيچ سوم ترانسفورماتور‬
‫در ترانسفورماتورهاي قدرت‪ ،‬دو سيمپيچ اوليه و ثانويه نقش انتقال توان بين سطوح ولتاژ مختلف را بر عهده‬
‫دارند‪ .‬اما در برخي از ترانسفورماتورها سيمپيچ ديگري نيز با آرايش مثلث وجود دارد‪ .‬در برخي از اين موارد ترمينال‬
‫هاي اين سيمپيچ در دسترس نبوده و اصطالحاً چنين سيمپيچ‪ ،‬سيمپيچ پايدارساز ناميده ميشود‪ .‬يکي از مزاياي مهم‬
‫استفاده از سيمپيچ پايدارساز محدود نمودن امپدانس توالي صفر ترانسفورماتور قدرت به مقداري بين ‪ 1‬تا ‪ 2/4‬برابر‬
‫امپدانس توالي مثبت آن ميباشد‪ .‬بدين ترتيب‪ ،‬مقدار جريان اتصال کوتاه فاز به زمين نيز به اندازه کافي بزرگ خواهد‬
‫بود تا توسط رلههاي حفاظتي تشخيص داده شود‪ .‬در موارد ديگر‪ ،‬ترمينالهاي اين سيمپيچ از طريق بوشينگ در‬
‫دسترس بوده و ميتوان از اين سيمپيچ بارگيري نمود‪ .‬در اين شرايط‪ ،‬اين سيمپيچ با عنوان سيمپيچ سوم‬
‫ترانسفورماتور شناخته ميشود‪.‬‬
‫رلههاي سيمپيچ سوم (يا سيمپيچ پايدارساز) بايد به نحوي تنظيم شوند که هم در برابر جريان خطاي شبکه در‬
‫زمان نسبتا کوتاهي عمل نموده و هم از عملکرد آنها در برابر جريان هجومي ترانسفورماتور جلوگيري شود‪ .‬جهت‬
‫برآورده نمودن دو شرط فوقالذکر‪ ،‬بايد تنظيم پيک آپ جرياني و تنظيم ‪ TMS‬به عنوان مجهول در نظر گرفته شده و‬
‫با توجه به مقدار جريان گردشي داخل سيمپيچ سوم حين خطاي تکفاز در شبکه (‪ ،)I0T‬مقدار موثر هارمونيک اول‬
‫جريان هجومي ‪ 𝐼̂𝑟𝑢𝑠ℎ‬و زمان عملکرد متناظر با هريک از آنها‪ ،‬مقادير مجهول محاسبه شوند‪.‬‬
‫مقدار جريان توالي صفر گردشي در سيمپيچ سوم يک ترانسفورماتور سه سيمپيچه در حين وقوع خطاي تکفاز‬
‫به زمين در سمت ثانويه ترانسفورماتور‪ ،‬بر حسب پريونيت با استفاده از رابطه ذيل قابل محاسبه است‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫𝐻‪𝑋0‬‬ ‫(پ‪)1-4‬‬

‫= 𝑇‪𝐼0‬‬ ‫∙‬
‫𝑇‪3𝑋𝐻𝑀 𝑋0𝐻 + 𝑋0‬‬
‫در رابطه فوق تمامي راکتانسها با انتخاب توان نامي سيم پيچ ‪ HV‬به عنوان توان مبنا پريونيت ميشوند‪ .‬اگر مقدار‬
‫موثر هارمونيک اول جريان هجومي برابر با ‪ Îrush‬و ثابت زماني ميرا شوندگي آن برابر با ‪ τ‬فرض شود‪ ،‬با حل‬
‫دستگاه دو معادله غير خطي دو مجهولي ذيل ميتوان تنظيم آستانه عملکرد ) ‪ (Is‬و ‪ TMS‬حفاظت ‪ High-set‬سيمپيچ‬
‫‪232‬‬
‫سوم را جهت دستيابي به زمان عملکرد ‪ 1/5‬ثانيه در برابر خطاهاي اتصال کوتاه فاز به زمين شبکه با مشخصه‬
‫)‪ (Normal Inverse‬به صورت دقيق محاسبه نمود‪.‬‬
‫‪0.14 TMS‬‬
‫= ‪1.5‬‬
‫‪3𝐼 0.02‬‬
‫) 𝑇‪( 𝐼0‬‬ ‫‪−1‬‬
‫𝑆‬ ‫(پ‪)2-4‬‬
‫‪0.02‬‬
‫‪1‬‬ ‫𝜏‬ ‫‪𝐼̂𝑟𝑢𝑠ℎ‬‬ ‫‪𝐼̂𝑟𝑢𝑠ℎ‬‬
‫≥‪1‬‬ ‫{‬ ‫((‬ ‫)‬ ‫( 𝑛𝐿𝜏 ‪− 1) −‬‬ ‫})‬
‫{‬ ‫‪0.14 ∙ 𝑇𝑀𝑆 0.02‬‬ ‫𝑠𝐼‬ ‫𝑠𝐼‬
‫تنظيمات حفاظت ‪ Low-set‬با مشخصه ‪ Long-time Inverse‬را نيز ميتوان جهت دستيابي به زمان عملکرد‬
‫‪ 1/5‬ثانيه در برابر خطاهاي اتصال کوتاه فاز به زمين شبکه با استفاده از حل دستگاه معادالت ذيل محاسبه نمود‪.‬‬
‫‪120 TMS‬‬
‫= ‪1.5‬‬
‫𝑇‪3𝐼0‬‬
‫‪𝐼𝑆 − 1‬‬ ‫(پ‪)3-4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪𝐼̂𝑟𝑢𝑠ℎ‬‬ ‫‪𝐼̂𝑟𝑢𝑠ℎ‬‬
‫≥‪1‬‬ ‫( 𝜏{‬ ‫( 𝑛𝐿𝜏 ‪− 1) −‬‬ ‫})‬
‫{‬ ‫𝑆𝑀𝑇 ∙ ‪120‬‬ ‫𝑠𝐼‬ ‫𝑠𝐼‬
‫در معادالت فوق فرض شده است که سه ترانسفورماتور جريان با هم موازي شده و باري نيز به سيمپيچ سوم‬
‫متصل نباشد‪ .‬ثابت زماني ميرا شوندگي جريان هجومي براي ترانسفورماتورهاي انتقال ميتواند بين ‪ 2‬تا ‪ 10‬ثانيه‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫مقدار موثر کل آن فرض شود‪ .‬در‬ ‫تا‬ ‫فرض شود‪ .‬مقدار موثر هارمونيک اول جريان هجومي نيز ميتواند بين‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫برخي موارد به دليل باال بودن مقدار جريان هجومي ممکن است دستگاه معادالت فوق با ثابت زماني مفروض جواب‬
‫نداشته باشد‪ .‬در چنين شرايطي بايد مقدار ثابت زماني و در صورت لزوم مقدار جريان هجومي را کاهش داد تا به‬
‫ازاي بزرگترين ثابت زماني ممکن پاسخ دستگاه معادالت فوق بدست آيد‪.‬‬
‫‪233‬‬
‫مالحظات مرتبط با بهرهبرداري از ترانسفورماتور در شرايط اضافه بار‬
‫پ‪ 1-5‬مشکالت ناشي از اضافه دماي عايق‬
‫اضافه دماي عايق کاغذي در ترانسفورماتور‪ ،‬تاثير زيادي در کاهش عمر عايق دارد‪ .‬الزم به ذکر است که ساير‬
‫عوامل موثر در کاهش عمر عايق ترانسفورماتور‪ ،‬در بخش (‪ )5-1‬معرفي شدهاند‪.‬‬
‫تبصره ‪ :1‬در کاغذهاي معمولي (بهبود نيافته)‪ ،‬هر ‪ 6‬درجه سانتيگراد افزايش دما نسبت به مقدار مرجع (برابر‬
‫با ‪ 98‬درجه سانتيگراد) باعث دو برابر شدن نرخ پيرشدگي عايق کاغذي ميشود‪ .‬در عايق هاي بهبود يافته‬
‫حرارتي‪ ،‬دو برابر شدن نرخ پيرشدگي عايق به ازاي حدود ‪ 7‬درجه افزايش دما از مقدار مرجع (برابر با ‪110‬‬
‫درجه سانتيگراد)‪ ،‬در نظر سانتيگراد گرفته ميشود‪ .‬فرمول نرخ پيرشدگي دقيقتر در مورد عايق بهبود يافته‬
‫حرارتي‪ ،‬به صورت رابطه زير است که در آن پارامتر ‪ θh‬نشان دهنده دماي نقطهي داغ بر حسب درجه‬
‫سانتيگراد ميباشد‪.‬‬
‫‪15000‬‬ ‫‪15000‬‬ ‫(پ‪)1-5‬‬

‫(‬ ‫‪−‬‬ ‫)‬
‫=𝑉‬ ‫𝑒‬ ‫‪110+273‬‬ ‫𝜃‬ ‫‪ℎ +273‬‬
‫تبصره ‪ :2‬در حال حاضر‪ ،‬در ترانسفورماتورهاي توزيع و فوقتوزيع ساخت شرکتهاي داخلي از کاغذهاي‬
‫معمولي استفاده ميشود‪ .‬ضمناً در ترانسفورماتورهاي فشار قوي (با سطح ولتاژ ‪ 230‬و ‪ 400‬کيلوولت)‪ ،‬که‬
‫سال ساخت آنها بعد از ‪ 1385‬ميباشد‪ ،‬از کاغذهاي بهبود يافته حرارتي استفاده شده است‪ .‬بنابراين در انجام‬
‫محاسبات تحمل حرارتي و تنظيم ترمومترهاي ترانسفورماتور بايستي به اين مساله توجه شود‪.‬‬
‫اضافه دماي نقطه داغ‪ ،‬باعث ايجاد حجم زيادي از حباب گاز در داخل روغن شده که ميتواند موجب کاهش‬
‫ولتاژ تحمل عايق داخل ترانسفورماتور گردد‪ .‬در نتيجه ممکن است باعث رخداد اتصال کوتاه داخل سيمپيچ‬
‫(به صورت اتصال حلقه در مجاورت نقطه داغ) و يا حتي اتصال کوتاه سه فاز در داخل ترانسفورماتور شود‪.‬‬
‫بنابراين نبايد دماي نقطه داغ ترانسفورماتور به حد دماي ايجاد حباب برسد‪ .‬در بخش (‪ )6-3‬نحوه محاسبه‬
‫دماي عايق کاغذي که به ازاي آن حباب گاز در روغن تشکيل ميشود‪ ،‬بيان شده است‪.‬‬
‫‪234‬‬
‫افزايش دماي محل اتصاالت به ويژه تپسلکتور‪ ،‬باعث ايجاد حباب گاز در روغن ترانسفورماتور ميشود‪ .‬اين‬
‫مشکل را ميتوان با سرويس به موقع و در صورت نياز انجام آچارکشي و يا تعويض کنتاکتهاي خورده شده‬
‫در تپ سلکتور‪ ،‬تا حد مناسبي کاهش داد‪.‬‬
‫چنانچه واشربنديهاي ترانسفورماتور‪ ،‬قديمي بوده و بخشي از خواص فيزيکي و شيميايي خود را از دست‬
‫داده باشند‪ ،‬اين امکان وجود دارد که افزايش دماي بهرهبرداري ترانسفورماتور موجب نشت روغن از محل‬
‫واشرها شود‪ .‬به عالوه‪ ،‬افزايش شديد دماي روغن باعث ميشود که حجم روغن از ظرفيت خالي کنسرواتور‬
‫فراتر رفته و روغن از مجاري موجود در باالي کنسرواتور سرريز نمايد‪ .‬اين مشکالت در مورد بوشينگها نيز‬
‫صادق مي باشد و به ويژه در صورت سرريز کردن روغن بيش از حد مجاز‪ ،‬ممکن است در شرايط اضافه بار‬
‫ترانسفورماتور‪ ،‬به دليل افزايش فشار داخل محفظه بوشينگ‪ ،‬نشتي روغن در آن ايجاد شود‪.‬‬
‫تجهيزاتي که به صورت سري با ترانسفورماتور قرار دارند (تجهيزات مربوط به فيدرهاي دو طرف‬
‫ترانسفورماتور‪ ،‬به ويژه هاديها و ‪CT‬ها) و اجزاي ترانسفورماتور که در معرض اضافه جريان هستند (تپ‪-‬‬
‫چنجر‪ ،‬بوشينگ و ‪CT‬هاي بوشينگي) بايستي قادر به تحمل اضافه جريان اعمال شده به ترانسفورماتور باشند‪.‬‬
‫نکته قابل توجه اين است که همه اين تجهيزات در صورت انتخاب صحيح مشخصات فني‪ ،‬حداقل تا ‪1/2‬‬
‫برابر جريان نامي ترانسفورماتور را در حالت دائمي تحمل مينمايند‪.‬‬
‫با افزايش دماي هادي‪ ،‬تحمل آن در برابر نيروهاي الکترومکانيکي ناشي از عبور جريان اتصال کوتاه‪ ،‬به مقدار‬
‫نسبتاً کمي کاهش مييابد‪ .‬ضمناً ممکن است به عايق کاغذي سيمپيچ آسيب وارد شود‪ .‬به عالوه‪ ،‬افزايش‬
‫دماي عايق در محدوده مورد بحث در اين دستورالعمل‪ ،‬به ميزان نسبتاً کمي باعث کاهش استقامت عايقي در‬
‫آن خواهد شد‪ .‬البته در صورتي که اضافه دماي ترانسفورماتور در محدوده مجاز جدول پ‪ 1-5‬باشد‪ ،‬نگراني‬
‫چنداني در خصوص اين موضوع وجود ندارد‪.‬‬
‫بر اساس استاندارد ‪ ،IEC 60076-7‬در بارگذاري دورهاي عادي‪ 1‬در طي زمانهايي از دوره بهرهبرداري‪،‬‬
‫جريان يا دماي محيط فراتر از حد مجاز دائمي ميگردد ولي در ساير زمانها کاهش يافته و پيري عايقي جبران‬
‫ميشود‪ .‬اين بارگذاري معادل با نرخ پيري در بار نامي و دماي نامي محيط بوده و ميتوان ترانسفورماتور را به‬
‫‪1‬‬
‫‪Normal cyclic loading‬‬
‫‪235‬‬
‫صورت بلند مدت در چنين شرايطي بهرهبرداري نمود‪.‬‬
‫شرايط اضافه بار تعريف شده در استاندارد ‪ IEC 60076-7‬براي بارگذاري دورهاي عادي‪ ،‬مطابق جدول پ‪-5‬‬
‫‪ 1‬است‪ .‬در اين جدول‪ ،‬سه شرط براي بارگيري ترانسفورماتور وجود دارد که در صورت نقض هر يک از آن‪-‬‬
‫ها‪ ،‬جريان عبوري از ترانسفورماتور را بايد محدود نمود‪:‬‬
‫جريان عبوري از ترانسفورماتور بايد از مقدار مجاز کمتر باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫دماي نقطه داغ سيمپيچ بايد از مقدار مجاز کمتر باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫دماي روغن باالي تانک بايد از مقدار مجاز کمتر باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫جدول پ‪ 1-5‬مقادير حدي جريان و دما در انواع اضافه بار مجاز در ترانسفورماتورهاي فشار قوي‬
‫انواع بارگذاري‬ ‫ترانسفورماتور‬ ‫ترانسفورماتور‬

‫پارامتر‬
‫ترانسفورماتور‬ ‫فوق توزيع‬ ‫انتقال‬
‫بارگذاري‬ ‫نسبت جريان مجاز به جريان نامي‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪1/3‬‬

‫دورهاي‬ ‫حداکثر دماي نقطه داغ )‪(˚C‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪120‬‬
‫عادي‬ ‫حداکثر دماي روغن باالي تانک )‪(˚C‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪105‬‬
‫تبصره‪ :‬دقت شود که معموالً اضافه بار ترانسفورماتور به دليل افزايش دماي محيط و به ويژه جريان از حد‬
‫مجاز ايجاد ميشود‪ .‬ضمناً به عنوان نمونه عدد ‪ 1/5‬پريونيت در جدول پ‪ 1-5‬به عنوان حداکثر اضافه بار‬
‫مجاز ترانسفورماتور‪ ،‬مربوط به جريان است نه توان عبوري از ترانسفورماتور‪.‬‬
‫‪236‬‬
‫پ‪ -2-5‬محاسبه جريان نامي اصالح شده‬
‫جريان نامي ترانسفورماتور )‪ (IRated‬از سمتي که تپچنجر وجود ندارد‪ ،‬با توجه به ولتاژ نامي )‪ (VN‬و ظرفيت‬
‫نامي )‪ (SN‬ترانسفورماتور مطابق رابطه (پ‪ )2-5‬تعيين شده و بر اساس آن مقدار مجاز جهش حرارتي روغن‬
‫و سيمپيچ محاسبه ميشود‪ .‬به عالوه‪ ،‬جريان نامي ترانسفورماتور در سيمپيچ مجهز به تپچنجر‪ ،‬با تغيير تپ‬
‫ترانسفورماتور تغيير مينمايد‪.‬‬
‫‪SN‬‬
‫‪I Rated ‬‬ ‫(پ‪)2-5‬‬
‫‪3  VN‬‬
‫توصيه ميشود که رله حفاظت اضافه بار حرارتي ترانسفورماتور‪ ،‬جريان را از سمتي اندازهگيري نمايد که در‬
‫آن سمت مجهز به تپچنجر نميباشد‪ ،‬در غير اين صورت حفاظت اضافه بار حرارتي به صورت تقريبي انجام‬
‫خواهد شد‪ .‬در شرايط اضافه بار که معموال در فصل تابستان اتفاق ميافتد‪ ،‬به منظور جبران افت ولتاژ شبکه‪،‬‬
‫بايستي تعداد دورهاي سيمپيچ فشار قوي ترانسفورماتور را کاهش داد که به همان نسبت‪ ،‬جريان مجاز‬
‫ترانسفورماتور نسبت به مقدار نامي افزايش مييابد‪ .‬ولي براي در نظر گرفتن حالت بدبينانه‪ ،‬ميتوان مطابق‬
‫رابطه (پ‪ )1-5‬آن را برابر با جريان نامي‪ ،‬در نظر گرفت‪.‬‬
‫ميزان جبرانسازي جهش حرارتي‪ ،‬بر اساس ارتفاع واقعي محل نصب از سطح دريا (بر حسب متر) و حداکثر‬
‫دماي محيط (بر حسب درجه سانتيگراد)‪ ،‬به صورت ذيل محاسبه ميشود‪ .‬در اين رابطه‪ ،‬زيرنويس ‪ Site‬به‬
‫معناي شرايط محل نصب ترانسفورماتور و زيرنويس ‪ ،design‬به معناي شرايط طراحي ترانسفورماتور است‬
‫که در پالک مشخصات نامي آن درج شده است‪.‬‬
‫‪ -‬در ترانسفورماتورها و راکتورهايي که با گردش طبيعي هوا خنک ميشوند‪:‬‬
‫‪H site  H design‬‬

‫‪   site  design  ‬‬ ‫(پ‪)3-5‬‬
‫‪400‬‬
‫‪ -‬در ترانسفورماتورهاي مجهز به فن‪:‬‬
‫‪H site  H design‬‬

‫‪   site  design  ‬‬ ‫(پ‪)4-5‬‬
‫‪250‬‬
‫‪237‬‬
‫با توجه به مقدار ‪ ،θΔ‬ميتوان جريان نامي اصالح شده ترانسفورماتور را محاسبه نمود‪ .‬براي اين منظور توصيه‬
‫ميشود که از مدل دقيق حرارتي ترانسفورماتور استفاده شود‪ .‬در صورت عدم وجود اطالعات مورد نياز‪ ،‬مي‪-‬‬
‫توان از رابطه تقريبي زير استفاده نمود‪:‬‬
‫‪I Rated compensated  I Rated  1  0.015  ‬‬ ‫(پ‪)5-5‬‬
‫خروج تعداد کمي از فنها‪ ،‬به صورت خطي در کاهش جريان نامي ترانسفورماتور نقش دارد‪ .‬به عنوان مثال‪،‬‬
‫در ترانسفورماتور ‪ ONAF‬مجهز به ‪ 10‬عدد فن‪ ،‬چنانچه جريان نامي در حالت ‪ ONAN‬برابر با ‪ %80‬جريان‬
‫نامي در حالت ‪ ONAF‬بوده و ‪ 2‬دستگاه فن معيوب باشند‪ ،‬جريان نامي مجاز‪ ،‬برابر با ‪ %96‬مقدار آن در حالت‬
‫‪ ONAF‬در نظر گرفته ميشود‪.‬‬
‫بوشينگ و تپچنجر ترانسفورماتور به صورت پيش فرض قادر به تحمل جريان ‪ 1.2 * IRated‬هستند‪ .‬لذا‬
‫جريان نامي اصالح شده ترانسفورماتور به ‪ 1.2 × IRated‬محدود شود‪.‬‬
‫پ‪ -3-5‬مالحظات مربوط به زمان عملکرد‬
‫توصيه ميشود که از رلهاي براي حفاظت ترانسفورماتور در مقابل اضافه بار استفاده شود که قادر به مدلسازي‬
‫حرارتي ترانسفورماتور بر اساس روابط استاندارد ‪ IEC 60076-7‬باشد‪ .‬در چنين شرايطي‪ ،‬زمان عملکرد رله‬
‫اضافه بار‪ ،‬بر اساس دماي تخميني روغن و سيمپيچ و با توجه به دماي واقعي محيط و جريان عبوري از سيم‪-‬‬
‫پيچ محاسبه ميشود‪ .‬پارامترهاي مدل حرارتي ترانسفورماتور‪ ،‬ميتواند به صورت تقريبي بر اساس پيشنهاد‬
‫استاندارد ‪ IEC‬تعيين شود‪ .‬البته توصيه ميشود که اين پارامترها بر اساس تستهاي جهش حرارتي و يا‬
‫روشهاي معتبر ديگر محاسبه گردد‪.‬‬
‫زمان قابل تحمل ترانسفورماتور در جريان ‪ ،Imax‬برابر با زماني در نظر گرفته ميشود که دماي نقطه داغ به‬
‫‪ 140‬درجه يا دماي روغن به ‪ 110‬درجه سانتيگراد ميرسد‪ .‬الزم به ذکر است که چنانچه دماي ايجاد حباب‬
‫)‪ (θbubble‬کمتر از ‪ 140‬درجه سانتيگراد باشد‪ ،‬بايستي از )‪ (θbubble‬به عنوان حداکثر دماي مجاز نقطه داغ‬
‫استفاده نمود‪ .‬براي محاسبه زمان مذکور توصيه ميشود که از مدل حرارتي ترانسفورماتور استفاده شود‪.‬‬
‫‪238‬‬
‫پ‪ -4-5‬مالحظات اضافه بار‬
‫در صورت برنامهريزي براي بهرهبرداري از ترانسفورماتور در شرايط اضافه بار (به ويژه در ترانسفورماتورهاي‬
‫قديمي)‪ ،‬الزم است به موارد زير توجه شود‪:‬‬
‫از اضافه بار ترانسفورماتورهاي با مشکالت به شرح ذيل جلوگيري شود‪:‬‬

‫‪ -‬سابقه تعمير سيمپيچ‪،‬‬
‫‪ -‬سابقه توليد گاز در روغن‪،‬‬
‫‪ -‬عمر باقيمانده کم‪.‬‬
‫قبل از اضافه بار ترانسفورماتور در فصل پيک بار‪ ،‬مناسب است که اقدامات زير بر روي آن انجام شود‪:‬‬
‫‪ -‬سرويس تپچنجر ‪ OLTC‬و ‪، UETC‬‬
‫‪ -‬تميز کردن سطح کنتاکتها‪،‬‬
‫‪ -‬خشک کردن عايق کاغذي تا حد امکان‪،‬‬
‫‪ -‬ترجيحاً انجام مونيتورينگ ‪ On-line‬گاز محلول در روغن يا گازکروماتوگرافي دورهاي‪،‬‬
‫‪ -‬قفل نمودن ‪ AVR‬در جريان باالتر از ‪ 1.2 × IRated‬براي جلوگيري از کاهش عمر مفيد آن‪،‬‬
‫‪ -‬توجه به بازتنظيم رله جريان زياد دو طرف ترانسفورماتور‪،‬‬
‫‪ -‬توجه به بازتنظيم ترمومترهاي روغن و سيمپيچ با توجه به نوع کاغذ عايقي‪،‬‬
‫‪ -‬اگر به ‪ BCT‬در مدارات کنترل‪ ،‬اندازهگيري يا حفاظت نياز نميباشد‪ ،‬ترمينالهاي ثانويه آن در نزديک‪-‬‬
‫ترين محل اتصال کوتاه شود تا تلفات هسته کاهش يافته و دماي عايق آنها کمتر شود‪.‬‬
‫با توجه به درصد رطوبت کاغذ و درصد گازهاي محلول در روغن‪ ،‬الزم است دماي تشکيل حباب گاز در‬
‫روغن (‪θ ( bubble‬محاسبه شود و بر اساس آن‪ ،‬اقدام به تنظيم زمان حد عملکرد رله حرارتي يا تنظيم حداکثر‬
‫مقدار مجاز دماي نقطه داغ عايق شود‪.‬‬
‫در طول بهرهبرداري در شرايط اضافه بار به موارد زير توجه شود‪:‬‬
‫‪ -1‬افزايش دماي بهرهبرداري ممکن است باعث نشت روغن از محلهاي آسيب ديده رادياتورها و يا‬
‫‪239‬‬
‫واشرها شود که مستلزم بازديد دورهاي است‪ .‬ضمناً الزم است به افزايش حجم روغن تانک‪ ،‬دايورتر‪-‬‬
‫سوئيچ و بوشينگها نيز توجه شود‪.‬‬
‫‪ -2‬دماي بخشهاي مختلف تانک‪ ،‬اتصاالت بوشينگ ترانسفورماتور و تجهيزات سري با آن (سکسيونر‪،‬‬
‫‪ ،CT‬کليد و غيره) با روش ترموگرافي اندازهگيري شده و از مجاز بودن مقدار آنها اطمينان حاصل شود‪.‬‬
‫معموالً بازديد روزانه بخشهاي مختلف ترانسفورماتور شامل موارد زير حداقل يک بار در روز به شرح‬
‫ذيل انجام شود‪:‬‬
‫‪ -‬سيستم خنک کنندگي و اطمينان از کارکرد صحيح آنها‪،‬‬
‫‪ -‬بازديد از ترمومترهاي روغن و سيمپيچ و اطمينان از کارکرد صحيح آنها‪،‬‬
‫‪ -‬يادداشت حداکثر دماي ترمومترها و اطمينان از فاصله کافي تا حد تريپ‪،‬‬
‫‪ -‬بازديد از سطح روغن داخل کنسرواتور و اطمينان از عدم تجاوز حجم روغن از مقدار مجاز در‬
‫شرايط اضافه بار‪،‬‬
‫‪ -‬بازديد از بخشهاي مختلف بدنه و رادياتورها براي اطمينان از عدم نشت روغن‪،‬‬
‫‪ -‬بازديد از سطح روغن بوشينگها در شرايط اضافه بار‪.‬‬
‫پس از اتمام فصل پيک بار‪ ،‬سرويسهاي مناسب بر روي ترانسفورماتور انجام شود که شامل موارد زير است‪:‬‬
‫‪ -‬بازديد تپسلکتور و دايورترسوئيچ‪،‬‬

‫‪ -‬بازديد و رفع اشکال از محل اتصاالت‪،‬‬
‫‪ -‬خشک کردن ترانسفورماتور به منظور مقابله با آب اضافي توليد شده در آن‪.‬‬
‫براي اينکه ترمومترهاي روغن و سيمپيچ مانع از اضافه بار مجاز ترانسفورماتور نشوند‪ ،‬الزم است که به‬
‫صورت دورهاي تست شده و در صورت نياز‪ ،‬کاليبره يا تعويض گردد‪.‬‬
‫پ‪ -5-5‬عوامل موثر بر پيري عايقي‬
‫عوامل موثر بر پيري عايق ترانسفورماتور شامل موارد زير است‪ .‬توجه شود که کاهش دماي ترانسفورماتور بر‬
‫مبناي کاهش جريان مجاز عبوري از آن‪ ،‬بدون توجه به ساير عوامل‪ ،‬تاثيري بر افزايش عمر مفيد ترانسفورماتور‬
‫‪240‬‬
‫ندارد‪ .‬بنابراين در ادامه‪ ،‬عالوه بر معرفي عوامل تاثيرگذار بر کاهش عمر مفيد عايق ترانسفورماتور‪ ،‬اقدامات مناسب‬
‫براي مقابله با هر يک از عوامل نيز به اختصار بيان شده است‪.‬‬
‫‪ -‬ورود هوا به داخل تانک ترانسفورماتور (لزوم بکارگيري بالشتک هواي سالم در داخل کنسرواتور)‪،‬‬
‫‪ -‬رطوبت موجود در عايق ترانسفورماتور (لزوم توجه به کيفيت سيليکاژل و خشک کردن دورهاي عايق)‪،‬‬
‫‪ -‬دماي باالي بهرهبرداري (محدود کردن جريان عبوري در دماي محيط باال يا بهبود خنککنندگي به ويژه با‬
‫روشهاي ديگري به جز بکارگيري پمپ روغن با دبي بيشتر)‪،‬‬
‫‪ -‬تنشهاي الکتريکي وارد بر عايق (لزوم استفاده از برقگير در نزديکترين محل به بوشينگ و سيستم‬
‫مناسب شيلدينگ در خط و پست)‪،‬‬
‫‪ -‬تنشهاي الکترومکانيکي وارد بر سيمپيچ ناشي از جريان هجومي (لزوم کاهش جريان هجومي به ويژه با‬
‫حذف شار پسماند و برقدار کردن در حضور بيشترين تعداد دور سيمپيچ)‪،‬‬
‫‪ -‬تنشهاي الکترومکانيکي وارد بر سيمپيچ ناشي از جريان اتصال کوتاه عبوري در خارج ترانسفورماتور‬
‫(عملکرد سريع رلههاي حفاظتي و کوتاه شدن زمان رفع خطا در جريان اتصال کوتاه بزرگ)‪،‬‬
‫‪ -‬آلودگيهاي موجود در روغن‪ ،‬به ويژه باال بودن اسيديته روغن (تصفيه شيميايي و در صورت نياز تعويض‬
‫روغن)‪،‬‬
‫‪ -‬گاهي افزايش نرخ پيري عايقي به دليل بروز مشکالتي در ترانسفورماتور ظاهر ميشود که از آن جمله‬
‫ميتوان به عيوب ذاتي بوشينگهاي مورد استفاده در ترانسفورماتور و همچنين‪ ،‬اتصال هسته از چند نقطه‬
‫به تانک اشاره کرد‪.‬‬
‫‪241‬‬
‫پ‪ -6-5‬محاسبه دماي تشکيل حباب گاز در روغن ناشي از اضافه دماي ترانسفورماتور‬
‫ميزان حباب توليد شده در روغن به دماي نقطه داغ‪ ،‬رطوبت موجود در عايق ترانسفورماتور و گاز محلول در‬
‫روغن بستگي دارد‪ .‬در صورت انجام تصفيه فيزيکي‪ ،‬حجم گازهاي محلول در روغن به شدت کاهش يافته و حباب‪-‬‬
‫هاي ايجاد شده در روغن عموماً ناشي از بخار آب ميباشد‪ .‬ولي اگر حجم گاز محلول در روغن و رطوبت آن زياد‬
‫باشد‪ ،‬حبابهاي ايجاد شده در روغن‪ ،‬شامل گاز نيتروژن‪ ،‬ساير گازها و بخار آب است‪ .‬نکته قابل توجه اين است‬
‫که در عايق کاغذي مربوط به هادي‪ ،‬حفرههاي کوچکي ايجاد ميشود که از مقادير کمي از بخار آب و گازهاي‬
‫موجود در روغن پر شده است‪ .‬تحت شرايط اضافه بار که منجر به افزايش دماي هادي و عايق مربوطه ميشود‪ ،‬اين‬
‫حفرههاي ريز به تدريج با افزايش گازهاي مختلف نظير نيتروژن و به ويژه با افزايش حجم بخار آب در آنها‪ ،‬بزرگ‪-‬‬
‫تر شده و به شکل يک حباب در روغن يا سطح سيمپيچ غوطهور ميگردند‪.‬‬
‫دمايي که در آن حباب گاز توليد ميشود را ميتوان بر اساس رابطه زير محاسبه نمود که بخش اول آن مربوط‬
‫به گاز توليد شده از رطوبت موجود در کاغذ و بخش دوم نيز مربوط به گاز توليدي ناشي از گاز محلول در روغن‬
‫است‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪6996 .7‬‬ ‫‪  0.473WWP   Vg1.585 ‬‬

‫‪ bubble‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  e‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  273‬‬ ‫(پ‪)6-5‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪.‬‬‫‪454‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪.‬‬‫‪4495‬‬ ‫(‪ln‬‬ ‫‪W‬‬‫‪WP‬‬ ‫)‬ ‫(‪ln‬‬ ‫‪P‬‬ ‫)‬
‫‪pres ‬‬‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪‬‬
‫پارامترهاي مورد استفاده در اين رابطه‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬

‫‪ : Ppres‬فشار کل بر حسب ميليمتر جيوه (‪،)torr‬‬
‫‪ : Vg‬گاز محلول در روغن (درصد حجمي)‪،‬‬
‫‪ : WWP‬درصد رطوبت موجود در کاغذ عايقي‪،‬‬
‫‪ : θbubble‬دماي تشکيل حباب (درجه سانتيگراد)‪.‬‬
‫در ادامه نحوه تعيين پارامترهاي مورد استفاده در رابطه (پ‪ )6-5‬بيان شده است‪.‬‬
‫‪242‬‬
‫پ‪ -1-6-5‬رطوبت موجود در کاغذ‬
‫به منظور تعيين رطوبت کاغذ ميتوان در شرايط بهرهبرداري نسبتاً پايدار و در دماي مشخص‪ ،‬با نمونهبرداري از‬
‫روغن و انجام آزمايش‪ ،‬رطوبت محلول در روغن را تعيين نموده و بر اساس آن‪ ،‬با استفاده از منحنيهاي تعادل‬
‫رطوبت در کاغذ و روغن‪ ،‬ميزان رطوبت کاغذ را تخمين زد‪ .‬براي اين منظور توصيه ميشود که در دو شرايط‬
‫مختلف بهرهبرداري که دماي روغن در آنها متفاوت ميباشد‪ ،‬نمونهبرداري از روغن انجام شده و بر اساس آن‬
‫رطوبت موجود در کاغذ تخمين زده شود‪ .‬نکته قابل توجه اين است که با افزايش دماي بهرهبرداري‪ ،‬رطوبت بيشتري‬
‫از کاغذ خارج شده و در روغن حل ميشود‪ .‬به عالوه تعادل رطوبت نيز سريعتر اتفاق ميافتد‪ .‬بنابراين‪ ،‬بهتر است که‬
‫نمونهبرداري از روغن و انجام آزمايش تا حد امکان در دماي باال انجام شود‪ .‬نکته ديگر اين است که در دماي باال‪،‬‬
‫ميزان حل پذيري آب نيز در روغن افزايش مييابد‪ .‬لذا قبل از انجام آزمايش روغن بايد دقت شود که اگر روغني‬
‫داراي رطوبت بسيار زيادي است‪ ،‬مدتي در دماي اتاق نگهداري شده باشد‪ ،‬بخشي از رطوبت آن به صورت آب آزاد‬
‫تشکيل ميشود‪ .‬در اين حالت‪ ،‬رطوبت محلول در روغن‪ ،‬کمتر از مقدار واقعي اندازهگيري ميشود‪ .‬بنابراين‪ ،‬پيش‬
‫گرم کردن روغن‪ ،‬قبل از انجام آزمايش اندازهگيري رطوبت براي ممانعت از ايجاد آب آزاد در روغن الزم ميباشد‪.‬‬
‫پ‪ -2-6-5‬فشار کل روغن در محل حباب‬
‫فشار کل در محل تشکيل حباب در روغن را ميتوان از رابطه (پ‪ )7-5‬محاسبه نمود‪:‬‬
‫‪  g  H oil‬‬
‫‪5.25‬‬
‫‪‬‬ ‫‪h ‬‬
‫‪Ppres‬‬ ‫‪ P0  1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(پ‪)7-5‬‬
‫‪ 44.4 ‬‬ ‫‪133 .322‬‬
‫‪ P0‬فشار جو در شرايط استاندارد بوده و برابر ‪( 750 torr‬معادل با ‪ 1 bar‬و يا ‪ )105 pascal‬ميباشد‪.‬‬
‫‪ h‬ارتفاع محل نصب ترانسفورماتور از سطح دريا بر حسب کيلومتر است‪.‬‬
‫‪ ρ‬چگالي روغن ميباشد که در دماي ‪ 20‬درجه سانتيگراد برابر با ‪ 895 kg/m3‬ميباشد‪.‬‬
‫‪ g‬شتاب جاذبه زمين است که برابر با ‪ 9.8 m/s2‬ميباشد‪.‬‬
‫‪243‬‬
‫‪ Hoil‬فاصله بين محل تشکيل حباب گاز تا باالترين سطح روغن در ترانسفورماتور (يعني کنسرواتور) بر حسب‬
‫متر است‪ .‬عليرغم اينکه نقطه داغ ترانسفورماتور که محل اصلي تشکيل حباب است‪ ،‬عموماً در باالي تانک قرار‬
‫دارد‪ ،‬به عنوان بدترين حالت ممکن‪ ،‬ميتوان نقطه داغ را در بخش تحتاني تانک در نظر گرفت و در نتيجه ‪، Hoil‬‬
‫برابر با فاصله بين کنسرواتور تا بخش پايين تانک ترانسفورماتور است‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که بر مبناي رابطه ‪gHoilρ‬ميتوان فشار ناشي از روغن را بر حسب پاسکال محاسبه نمود که‬
‫براي تبديل آن به ميليمتر جيوه (يا ‪ ،)torr‬از ثابت ‪ 133.322‬استفاده ميشود‪.‬‬
‫نکته مهم‪ :‬يکي از تستهاي انجام شده بر روي ترانسفورماتور در محل شرکت سازنده‪ ،‬آزمون فشار ميباشد‪.‬‬
‫براي اين منظور معموالً بخشهاي مختلف ترانسفورماتور (شامل کنسرواتور‪ ،‬بوشينگ و گاهي رادياتور) بر‬
‫روي تانک نصب ميشود و سپس کل اين مجموعه‪ ،‬تا مدت زمان مشخصي (چندين ساعت تا يک شبانهروز)‪،‬‬
‫تحت فشار باالتر از مقدار استاندارد (فشار محيط) قرار ميگيرد‪ .‬در طول اين مدت‪ ،‬نبايد نشتي در‬
‫ترانسفورماتور مشاهده شود‪ .‬براي انجام اين آزمايش‪ ،‬بهتر است که ترانسفورماتور پر از روغن باشد‪ .‬مقدار‬
‫نهايي‪ ،‬اضافه فشار مجاز در پايين تانک‪ ،‬که به ازاي آن آزمايش انجام شده و نتيجه آن رضايتبخش بوده‬
‫است‪ ،‬اعالم ميشود‪ .‬به عنوان نمونه‪ ،‬فرض شود که اين اضافه فشار‪ ،‬برابر با ‪ 0/8‬بار باشد‪ .‬در اين حالت‪ ،‬اگر‬
‫‪ Ppres‬محاسبه شده بر اساس رابطه (پ‪ ،)7-5‬بيشتر از ‪( 1.8 bar‬معادل با ‪ )1350 torr‬باشد‪ ،‬بايستي آن را‬
‫برابر با ‪ 1350 torr‬در نظر گرفت‪.‬‬
‫پ‪ -3-6-5‬گاز محلول در روغن‬
‫گاز محلول در روغن‪ ،‬يکي از نتايج تست ‪( DGA‬گازکروماتوگرافي) است که با نام ‪Total gas content‬‬
‫معرفي شده و مقدار آن بر حسب ‪( ppm‬حجم گاز بر حسب ميکرومتر مکعب در يک متر مکعب روغن) بيان مي‪-‬‬
‫شود‪ .‬از آنجا که ‪ Vg‬بر حسب درصد بيان ميشود‪ ،‬ميتوان مقدار آن را بر حسب ‪ ppm‬اندازهگيري نمود و آن را بر‬
‫‪ 10000‬تقسيم کرد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬به عنوان نمونه در صورتي که ترانسفورماتور در سطح دريا نصب شده باشد )‪ (h = 0‬و فرض شود که‬
‫نقطه داغ آن به ازاي بدترين حالت ممکن‪ ،‬در پايين تانک ايجاد شود و فاصله بين قسمت بااليي کنسرواتور (که‬
‫‪244‬‬
‫باالترين سطح روغن در حالت اضافه بار ميباشد) و درپوش تانک‪ ،‬برابر با ‪ 2‬متر و فاصله بين درپوش تانک تا بخش‬
‫پايين تانک‪ ،‬برابر با ‪ 2/5‬متر باشد‪ ،‬در اين صورت فشار روغن در پايين تانک برابر است با ‪:‬‬
‫)‪895  9.8  (2  2.5‬‬

‫‪5.25‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪Ppres‬‬ ‫‪ 750  1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 750  296  1046 torr‬‬
‫‪ 44.4 ‬‬ ‫‪133.322‬‬
‫در اين مثال فرض شده است که رطوبت کاغذ برابر با ‪ WWP=1.5%‬و کل گاز محلول در روغن برابر با‬
‫‪ (Vg = 1%) 10000 ppm‬ميباشد‪ .‬در اين شرايط‪ ،‬دمايي که در آن حباب گاز توليد ميشود‪ ،‬برابر است با ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪6996 .7‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪0.4731.5  ‬‬
‫‪ 11.585 ‬‬
‫‪ bubble  ‬‬ ‫‪  e‬‬ ‫‪  273  434.9  0.07  273  161.8 C‬‬
‫‪‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪.‬‬‫‪454‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬‫‪.‬‬‫‪4495‬‬ ‫(‪ln‬‬‫‪1‬‬‫‪.‬‬‫‪5‬‬‫)‬ ‫‪‬‬ ‫(‪ln‬‬‫‪1046‬‬ ‫)‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 30 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫بنابراين‪ ،‬در اين ترانسفورماتور حتي اگر مجاز باشد که دماي نقطه داغ بر اساس استاندارد ‪ ،IEC 60076-7‬تا‬
‫‪ 180‬درجه سانتيگراد افزايش يابد‪ ،‬بايستي مقدار آن به ‪ 161/8‬درجه سانتيگراد محدود شود تا حجم زيادي از‬
‫حباب گاز در محل نقطه داغ ايجاد نشود‪ .‬زيرا توليد حجم زياد گاز نه تنها ممکن است عملکرد رله بوخهلتس را به‬
‫همراه داشته باشد‪ ،‬بلکه در صورت پيشرفت توليد گاز‪ ،‬حتي خطر شکست عايقي در ترانسفورماتور را نيز به همراه‬
‫خواهد داشت‪.‬‬
‫نکته قابل توجه در رابطه (پ‪ )6-5‬که دقت آن در مراجع زيادي و به ويژه در مورد ترانسفورماتورهاي قديمي‪،‬‬
‫اثبات شده است‪ ،‬وابستگي زياد آن به رطوبت موجود در کاغذ است‪ .‬به عنوان نمونه‪ ،‬در شرايط مذکور‪ ،‬چنانچه کاغذ‬
‫عايقي نسبتاً خيس باشد‪ ،‬به نحوي که ‪ WWP = 8%‬باشد‪ ،‬در اين صورت از دماي نقطه داغ برابر با ‪ 103‬درجه‬
‫سانتيگراد‪ ،‬حباب گاز توليد ميشود‪ .‬براي اينکه بتوان از چنين ترانسفورماتوري بهرهبرداري نمود‪ ،‬بايستي با کاهش‬
‫بارگيري به ميزان کمتر از مقدار نامي‪ ،‬دماي نقطه داغ را کاهش داد‪ .‬بنابراين‪ ،‬خشک کردن عايق ترانسفورماتور نکته‬
‫بسيار مهمي است که بايستي قبل از اضافه بار نمودن آن انجام شود‪.‬‬
‫‪245‬‬
‫مالحظات طراحي ماتريس تريپ رلههاي نيروگاهي‬
‫پ‪ -1-6‬مودهاي تريپ حفاظتي در واحدهاي نيروگاهي‬
‫فانکشن هاي حفاظتي ژنراتور بسته به فلسفه بکارگيري آن و مالحظات مربوط به نيروگاه‪ ،‬داراي طرح و روش‬
‫تريپ متفاوتي ميباشد‪ .‬در برخي موارد ممکن است فرمان تريپ به صورت همزمان به کليد(هاي) ژنراتور‪ ،‬کليد‬
‫ميدان تحريک و توربين ارسال شده و توربين خاموش شود‪ .‬در برخي موارد ممکن است نياز به ارسال فرمان تريپ‬
‫به توربين نباشد و در برخي ديگر‪ ،‬ممکن است فقط نياز به تريپ به کليد ژنراتور يا کليد سمت ‪ HV‬ترانسفورماتور‬
‫باشد و بتوان ژنراتور را در سريعترين زمان ممکن وارد مدار نمود‪.‬‬
‫هدف اصلي در طراحي ماتريس تريپ رلههاي حفاظتي نيروگاه‪ ،‬اطمينان از محدود شدن خطا و تأثيرات آن به‬
‫کوچکترين بخش ممکن از تجهيز يا سيستم تحت حفاظت است‪ .‬ماتريس تريپ بايد به نحوي طراحي شود که اين‬
‫هدف را در شرايط وقوع پيشامدهاي تکي‪ ،‬مانند خرابي يک رله حفاظتي يا يک کليد قدرت نيز برآورده سازد‪.‬‬
‫قابل ذکر است که طرح اتصال نيروگاهها به شبکه برق کشور داراي تنوع بوده و در برخي طرحها‪ ،‬ژنراتور‬
‫داراي کليد ‪ GCB‬و در برخي ديگر (به ويژه واحدهاي بخار نيروگاههاي سيکل ترکيبي) ژنراتور فاقد کليد مستقل‬
‫ميباشد که اين موضوع در طراحي تريپ حفاظتهاي ژنراتور تأثيرگذار است‪ .‬همچنين‪ ،‬برخي طرحها و آرايشهاي‬
‫خاص وجود دارد که ميبايست مالحظات مربوط به آن و همچنين آرايش پست بالفصل نيروگاه در طرح تريپ‬
‫سيگنالهاي نيروگاه لحاظ گرديده و براي نيروگاه با توجه به شرايط و مشخصات آن نيروگاه نسبت به طراحي‬
‫ماتريس تريپ اقدام نمود‪.‬‬
‫واحدهاي نيروگاهي با توجه به نوع ‪ Prime Mover‬آن داراي مالحظات و شرايط بهرهبرداري خاص ميباشند‬
‫که اين موضوع ميبايست در انتخاب طرح تريپ حفاظتهاي نيروگاه مد نظر قرار گيرد‪ .‬به عنوان نمونه طرح تريپ‬
‫برخي حفاظتها در واحدهاي برقآبي متفاوت با واحدهاي گازي و بخار ميباشد‪ .‬لذا توصيه سازنده مجموعه‬
‫ژنراتور و توربين با توجه به نوع آن ميبايست در انتخاب طرح تريپ حفاظتهاي نيروگاه‪ ،‬همواره در اولويت باشد‪.‬‬
‫در ضمن‪ ،‬قابليت و توانايي توربين و سيستم بويلر و شرايط بهرهبرداري از واحد در حالت بيباري کامل در انتخاب‬
‫‪246‬‬
‫طرح تريپ حفاظتهاي نيروگاه تأثير گذار است‪ ،‬به نحوي اگر واحد فاقد قابليت کار کردن در شرايط بيباري کامل‬
‫باشد‪ ،‬عالوه بر کليدهاي ژنراتور و کليد ميدان تحريک‪ ،‬نيازمند تريپ توربين با در نظر گرفتن ساير مالحظات خواهد‬
‫بود‪ .‬طرحهاي تريپ مورد استفاده در نيروگاهها عموماً به ‪ 4‬مود زير قابل دستهبندي است‪.‬‬
‫الف) مود تريپ همزمان‪ :1‬تريپ همزمان سريعترين روش براي ايزوله کردن ژنراتور است‪ .‬در اين مود‪،‬‬
‫فرمان تريپ به صورت همزمان به کليد(هاي) ژنراتور‪ ،‬کليد ميدان تحريک و شيرهاي توربين ارسال شده و محرک‬
‫اصلي خاموش مي شود‪ .‬مود تريپ همزمان در کليه خطاهاي داخلي ژنراتور و نيز خطاهاي شديد داخل زون حفاظتي‬
‫‪3‬‬
‫ژنراتور کاربرد دارد‪ .‬در اين مود‪ ،‬تغذيه مصارف داخلي و بارهاي محلي‪ 2‬در صورت امکان به منبع کمکي (رزرو)‬
‫منتقل ميشود‪.‬‬
‫شکل پ‪ -1-6‬مود تريپ همزمان‬
‫ب) مود تريپ ژنراتور‪ :4‬در اين مود‪ ،‬فرمان تريپ فقط به کليدهاي ژنراتور و ميدان تحريک ارسال شده‪،‬‬
‫توربين کماکان در مدار بوده و مصارف داخلي نيروگاه به تغذيه رزرو منتقل ميشوند‪ .‬مود تريپ ژنراتور در زماني که‬
‫‪1‬‬
‫‪Simultaneous tripping mode‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Auxiliary loads‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Reserve/Standby source‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Generator tripping mode‬‬
‫‪247‬‬
‫امکان برطرف کردن سريع خطا يا ساير شرايط غيرعادي وجود دارد‪ ،‬کاربرد داشته و لذا در اين مود ميتوان ژنراتور‬
‫را به سرعت وارد مدار کرد‪ .‬آن دسته از فانکشنهاي حفاظتي که ژنراتور را در برابر خطاهاي سمت شبکه (نه‬
‫خطاهاي داخلي ژنراتور) حفاظت ميکنند‪ ،‬ميتوانند از مود تريپ ژنراتور براي ارسال فرامين تريپ استفاده کنند؛ البته‬
‫به شرطي که توربين و سيستم بويلر قابليت بيباري کامل‪ 1‬واحد را داشته باشند‪.‬‬
‫شکل پ‪ -2-6‬مود تريپ ژنراتور‬
‫ج) مود تريپ جداسازي واحد‪ :2‬در اين مود‪ ،‬فرمان تريپ فقط به کليد ژنراتور يا کليد سمت ‪HV‬‬
‫ترانسفورماتور واحد ارسال ميشود‪ .‬اين مود در مواردي که منبع رزرو در دسترس نبوده و نياز است مصارف داخلي‬
‫نيروگاه از طريق ژنراتور تغذيه شوند‪ ،‬کاربرد دارد‪ .‬اين مود سريعترين روش براي اتصال مجدد واحد به شبکه پس از‬
‫رفع اتصالي بوده و به شرطي قابل استفاده است که سيستم تحريک ژنراتور قابليت برگشت سريع به شرايط عادي را‬
‫پس از بيباري کامل واحد داشته باشد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Full load rejection‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Unit separation tripping mode‬‬
‫‪248‬‬
‫شکل پ‪ -3-6‬مود تريپ جداسازي واحد‬
‫د) مود تريپ نوبتي (ترتيبي)‪ :1‬تريپ نوبتي اساساً در واحدهاي بخار استفاده شده و هدف آن‪ ،‬جلوگيري از‬
‫اضافه سرعت شدن واحد در شرايطي است که تأخير در تريپ تأثير نامطلوبي بر روي واحد نداشته باشد‪ .‬به عنوان‬
‫مثال‪ ،‬در زمان بروز عيب يا اشکال در توربين که نياز به تريپ فوري و سريع واحد وجود ندارد‪ ،‬ميتوان ابتدا‬
‫شيرهاي توربين را قطع کرده‪ ،‬سپس فرمان تريپ را به کليد(هاي) ژنراتور و کليد ميدان ارسال و مصارف داخلي‬
‫نيروگاه را به منبع رزرو منتقل کرد‪ .‬طرح پيشنهادي مود تريپ نوبتي در شکل پ‪ 4-6‬نشان داده شده است‪ .‬براي‬
‫منتقل کردن مصارف داخلي‪ ،‬ميتوان از يک رله برگشت توان که با وضعيت بسته شيرهاي توربين سري شده است‪،‬‬
‫استفاده کرد تا از ايمني سيستم در برابر اضافه سرعت شدن ناشي از جريان بخار باقي مانده در توربين اطمينان حاصل‬
‫گردد‪ .‬در صورت استفاده از مود تريپ نوبتي ميبايست از يک حفاظت پشتيبان نيز براي اطمينان از تريپ واحد در‬
‫صورت خرابي يکي از اجزاي سيستم حفاظتي اوليه استفاده کرد‪ .‬اين حفاظت پشتيبان ميتواند توسط يک رله‬
‫برگشت توان جداگانه که فرمان تريپ مستقلي را ارسال ميکند‪ ،‬اجرا شود‪ .‬همچنين‪ ،‬در صورت استفاده از مود تريپ‬
‫نوبتي‪ ،‬عملکرد صحيح آن در شرايط جزيره شدن واحد که کليد ژنراتور باز بوده و ژنراتور فقط بار محلي (مصرف‬
‫داخلي نيروگاه) را تغذيه ميکند‪ ،‬نيازمند بررسي و در نظر گرفتن مالحظات مربوطه ميباشد‪ .‬در اين شرايط‪ ،‬توان‬
‫معکوسي براي فعال نمودن رله برگشت توان و تريپ ژنراتور وجود نداشته و بايد از ساير فانکشنهاي حفاظتي‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Sequential tripping mode‬‬
‫‪249‬‬
‫مانند حفاظت کاهش فرکانس‪ ،‬استفاده نمود‪ .‬مود تريپ نوبتي نبايد باعث اختالل در عملکرد حفاظتهايي شود که‬
‫کليد ژنراتور را در شرايط وقوع خطاي الکتريکي شديد که به ژنراتور يا ساير تجهيزات آسيب ميرساند‪ ،‬قطع‬
‫ميکنند‪.‬‬
‫شکل پ‪ -4-6‬الجيک کنترلي مود تريپ نوبتي (ترتيبي)‬
‫پ‪ -2-6‬معيارها و مالحظات مهم در انتخاب طرح تريپ حفاظتهاي نيروگاهي‬
‫با توجه به موارد اشاره شده در بخش قبل‪ ،‬معيارهاي کليدي و مالحظات مهم که در انتخاب طرح تريپ و‬
‫آالرم حفاظتهاي نيروگاه ميبايست مدنظر قرار گيرد‪ ،‬به طور خالصه عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬نوع توربين (نوع ‪ )Prime Mover‬واحد اعم از بخار‪ ،‬گازي‪ ،‬آبي‪ ،‬ديزلي‪ :‬هر يک از واحدهاي نيروگاهي با‬
‫توجه به نوع ‪ Prime Mover‬آن داراي مالحظات و شرايط بهرهبرداري خاص بوده که اين موضوع‬
‫ميبايست در انتخاب طرح تريپ حفاظتهاي نيروگاه مد نظر قرار گيرد‪ .‬به عنوان نمونه طرح تريپ برخي‬
‫حفاظتها در واحدهاي برقآبي متفاوت با واحدهاي گازي و بخار ميباشد‪ .‬لذا توصيه سازنده مجموعه‬
‫ژنراتور و توربين با توجه به نوع آن ميبايست در انتخاب طرح تريپ حفاظتهاي نيروگاه‪ ،‬همواره رعايت‬
‫و در اولويت باشد‪.‬‬
‫‪250‬‬
‫‪ -2‬قابليت توربين و سيستم بويلر در شرايط بيباري کامل (‪ :)Full Load Rejection‬قابليت و توانايي توربين‬
‫و سيستم بويلر و شرايط بهرهبرداري از واحد در حالت بيباري کامل در انتخاب طرح تريپ حفاظتهاي‬
‫نيروگاه بسيار تأثير گذار است‪ ،‬به نحوي اگر واحد فاقد قابليت کار کردن در شرايط بيباري کامل باشد‪،‬‬
‫ميبايست عالوه بر کليدهاي ژنراتور و کليد ميدان تحريک‪ ،‬نياز به تريپ توربين و در نظر گرفتن ساير‬
‫مالحظات الزم باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬فلسفه استفاده و بکارگيري از هر فانکشن حفاظتي‪ :‬فلسفه‪ ،‬کاربرد و استراتژي استفاده از هر فانکشن‬
‫حفاظتي در انتخاب طرح تريپ نيروگاه موثر ميباشد‪ .‬به طور کلي فلسفه طرح تريپ آن دسته از‬
‫فانکشنهاي ح فاظتي که وظيفه حفاظت ژنراتور در برابر خطاهاي داخلي ژنراتور و خطاهاي شديد داخل‬
‫زون حفاظتي نيروگاه را دارند (نظير حفاظتهاي ديفرانسيل‪ ،‬استاتور ارت فالت)‪ ،‬به گونهاي بايد باشد که‬
‫در سريعترين زمان ممکن ژنراتور از شبکه ايزوله گردد‪ .‬در اين موارد فرمان تريپ عموماً به صورت همزمان‬
‫به کليد(هاي) ژنراتور‪ ،‬کليد ميدان تحريک و توربين ارسال شده و محرک اصلي خاموش ميشود تا از‬
‫آسيب به مجموعه ژنراتور–توربين و ترانسفورماتور اصلي واحد جلوگيري شود‪ .‬در برخي حفاظتها نظير‬
‫حفاظت جريان توالي منفي يا حفاظتهايي که وظيفه حفاظت پشتيبان ژنراتور در برابر خطاهاي سمت‬
‫شبکه را دارند (نظير حفاظت ‪ 51N‬ترانسفورماتور واحد)‪ ،‬ممکن است فقط نياز به جداسازي ژنراتور از‬
‫شبکه باشد و تريپ به ميدان تحريک و تريپ توربين (‪ )Prime Mover‬ضرورتي نداشته باشد‪ .‬براي برخي‬
‫حفاظت ها نظير حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور يا حفاظتهاي حرارتي ممکن است فقط ارسال سيگنال آالرم‬
‫به اتاق فرمان براي هشدار به بهرهبرداران جهت انجام اقدامات اصالحي کفايت نمايد‪.‬‬
‫‪ -4‬نوع آرايش سيستم و طرح اتصال نيروگاه به شبکه‪ :‬يکي از عوامل مهم در تعيين طرح تريپ حفاظتهاي‬
‫واحدهاي نيروگاهي‪ ،‬نحوه اتصال نيروگاه به شبکه و آرايش پست بالفصل نيروگاه ميباشد‪ .‬در برخي‬
‫طرحها ژنراتور داراي کليد ‪ GCB‬بوده و در برخي طرحها ژنراتور (به ويژه واحدهاي بخار در نيروگاههاي‬
‫سيکل ترکيبي) فاقد کليد مستقل ميباشد که اين موضوع در طرح تريپ حفاظتهاي ژنراتور تأثير گذار‬
‫‪251‬‬
‫‪ -5‬ايمني پرسنل و تجارب بهرهبرداري از نيروگاه‪ :‬تجربه بهرهبرداري از واحدهاي نيروگاه با توجه به سوابق‬
‫عملکرد حفاظتهاي نيروگاه در حوادث رخ داده و شرايط و مالحظات خاص هر نيروگاه با توجه به عمر‬
‫واحدهاي نيروگاه‪ ،‬تعميرات و سرويسهاي انجام شده در نيروگاه جهت حفظ و نگهداري واحدهاي‬
‫نيروگاه در مدار و در نظر گرفتن مالحظات ايمني پرسنل ميتواند در انتخاب طرح تريپ نيروگاه تأثير گذار‬
‫‪ -6‬نحوه مديريت و تغذيه مصارف داخلي در زمان خروج اضطراري و از دست رفتن واحد‪ :‬با توجه به اينکه‬
‫معموالً پمپهاي سوخت و روغن نيروگاه از طريق باس مصرف داخلي نيروگاه تغذيه‬
‫مي شوند‪ ،‬نحوه تغذيه مصرف داخلي نيروگاه در زمان تريپ ژنراتور و امکان منتقل کردن مصرف داخلي‬
‫نيروگاه به منبع تغذيه رزرو حائز اهميت بوده و در انتخاب طرح تريپ نيروگاه تأثير گذار‬
‫‪ -7‬تأثير افت ناگهاني توان خروجي بر شبکه و واحد و قابليتهاي کنترلي سيستم بويلر و گاورنر نيروگاه‪:‬‬
‫سيستمهاي کنترلي موجود در نيروگاه و همچنين قابليتهاي بهرهبرداري و کنترلي نيروگاه در شرايط بروز‬
‫رخدادهاي غيرعادي با توجه به قابليت سيستم کنترلي بويلر و گاورنر نيروگاه ميتواند در انتخاب طرح‬
‫تريپ نيروگاه مؤثر باشد‪.‬‬
‫معيارهاي انتخاب طرح تريپ که در باال اشاره شد‪ ،‬ميتواند به عنوان راهنماي اجراي طرح تريپ‬
‫سيستمهاي حفاظتي در نيروگاههاي برق کشور قابل استفاده باشد و مالحظات مطرح شده در اين بخش در انتخاب‬
‫طرح تريپ نيروگاه مد نظر قرار گيرد‪ .‬نمونهاي از طرحهاي تريپ فانکشنهاي حفاظتي اصلي در ادامه آورده شده‬
‫است‪.‬‬
‫پ‪ -3-6‬نمونههايي از طرح تريپ حفاظتهاي نيروگاهي‬
‫جمعبندي طرح تريپ فانکشنهاي حفاظتي اصلي نيروگاه به طور کلي در جدول پ‪ 1-6‬آورده شده است‪ .‬قابل‬
‫ذکر است که با توجه به متفاوت بودن شرايط و مالحظات نيروگاههاي مختلف (بخار‪ ،‬گازي‪ ،‬برقآبي)‪ ،‬نميتوان رويه‬
‫و طرح تريپ يکسان و واحدي براي طرح تريپ فانکشنهاي حفاظتي در همه نيروگاهها ارائه نمود و هر يک از‬
‫نيروگاههاي موجود در شبکه برق کشور ميبايست از صحت و کفايت طرح تريپ نيروگاه مطابق با توصيههاي‬
‫‪252‬‬
‫سازنده نيروگاه‪ ،‬قابليتها و مالحظات خاص بهرهبرداري نيروگاه و ساير الزامات و معيارهاي اشاره شده در اين‬
‫گزارش‪ ،‬اطمينان حاصل نمايند‪.‬‬
‫جدول پ‪ -1-6‬نمونهاي از طرح تريپ پيشنهادي در يک واحد بخار‬

‫منتقل کردن‬ ‫تريپ کليد‬
‫فانکشن‬
‫آالرم‬ ‫تريپ توربين‬ ‫مصارف‬ ‫تريپ کليد ميدان تحريک‬ ‫ژنراتور‬
‫حفاظتي‬
‫داخلي‬ ‫(بند‪)1‬‬
‫‪ 21‬یا ‪51V‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(بند‪)2‬‬
‫‪‬‬ ‫(بند‪)3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪24‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪32‬‬
‫بند‪4‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪‬‬ ‫بند‪5‬‬ ‫بند‪5‬‬ ‫بند‪5‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪46‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ HVCB‬يا‬ ‫‪49‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪GCB‬‬ ‫‪50/27‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪50/51G‬‬

‫‪‬‬ ‫(بند‪51TG)6‬‬
‫‪‬‬ ‫‪27‬‬
‫بند‪7‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪59‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(بند‪59G)8‬‬
‫بند‪9‬‬ ‫بند‪9‬‬ ‫بند‪9‬‬ ‫‪‬‬ ‫(بند‪78)2‬‬
‫‪‬‬ ‫(بند‪81)10‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪87G‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪87T‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪87O‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪87T UAT‬‬
‫بند‪ -1‬در صورتي که ژنراتور داراي کليد ‪ GCB‬نباشد‪ ،‬تريپ به بريکر فشار قوي سمت پست ارسال ميشود‪.‬‬
‫بند‪ -2‬در صورتيکه فانکشن حفاظتي نظير ‪ 81 ،78 ،21‬داراي دو زون يا چند مرحله عملکردي باشد‪ ،‬بسته به کاربرد و‬
‫فلسفه هر زون يا هر مرحله عملکرد‪ ،‬طرح تريپ هر زون يا مرحله عملکردي ميتواند متفاوت انتخاب و پياده شود‪.‬‬
‫بند‪ -3‬اگر ژنراتور خارج از مدار است‪ ،‬فقط کليد ميدان تحريک تريپ داده ميشود‪.‬‬
‫بند‪ -4‬بسته به مالحظات و نوع نيروگاه و ‪ Prime Mover‬آن ممکن است در برخي موارد نياز به تريپ توربين نيز‬
‫‪253‬‬
‫بند‪ -5‬در برخي طرح هاي تريپ رله اضافه جريان مؤلفه منفي عالوه بر کليد اصلي ژنراتور‪ ،‬بسته به شرايط نيروگاه‬
‫ممکن است کليد ميدان و توربين نيز تريپ شود و تغذيه داخلي واحد به سيستم تغذيه رزرو منتقل گردد‪.‬‬
‫بند‪ -6‬منظور از حفاظت ‪ ،51TG‬حفاظت ارت فالت ترانسفورماتور اصلي واحد ميباشد که به عنوان حفاظت پشتيبان‬
‫شبکه انتقال مورد استفاده قرار گرفته است‪ .‬در اين شرايط تريپ بريکر سمت فشار قوي پست کفايت خواهد کرد‪.‬‬
‫بند‪ -7‬فانکشن اضافه ولتاژ (‪ )59‬ممکن است در برخي از واحدها فقط بصورت آالرم اجرا شده و تريپ نداشته باشد‪.‬‬
‫بند‪ -8‬منطق تريپ فانکشنهاي ‪ ،59THD ،59TH ،27TH‬و ‪ 64S‬که روشهاي مختلف حفاظت استاتور ارت فالت‬
‫ژنراتور ميباشند نيز ميتواند مشابه طرح تريپ ‪ 59G‬اجرا شود‪.‬‬
‫بند‪ -9‬اگر واحد فاقد قابليت کار کردن در شرايط بيباري کامل (‪ )Full Load Rejection‬باشد‪ ،‬حفاظت خروج از‬
‫همگامي بايد عالوه بر ژنراتور‪ ،‬کليد ميدان تحريک و توربين را نيز تريپ دهد و در صورت امکان تغذيه داخلي واحد‬
‫را به سيستم تغذيه رزرو منتقل کند‪.‬‬
‫بند‪ -10‬با رعايت مالحظات محدوده فرکانس کاري توربين و هماهنگي با سيستم گاورنر و حفاظت حذف بار‬
‫جدول پ‪ -2-6‬طرح تريپ اجرا شده در واحدهاي گازي کالس ‪ E‬و ‪ F‬داراي ‪GCB‬‬
‫آالرم قبل از‬ ‫تريپ کليد تغذيه‬ ‫تريپ کليد‬ ‫تريپ کليد‬
‫تريپ توربين‬ ‫تريپ کليد ژنراتور‬ ‫فانکشن حفاظتي‬
‫تريپ‬ ‫داخلي‬ ‫ميدان تحريک‬ ‫پست‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪21 Z1, Z1B‬‬
‫‪‬‬ ‫‪( 21 Z2‬بند‪)1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪51V‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪24‬‬
‫بند‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪32R‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪46‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪50/27‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(بند‪50/51G)3‬‬
‫بند‪4‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪59‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(بند‪59G)5‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪78-1‬‬
‫‪‬‬ ‫(بند‪78-2)7‬‬
‫‪‬‬ ‫(بند‪81-1)8‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(بند‪81-2 )8‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪87G‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(بند‪51T/51NT)9‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪87T‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪24T‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪87T UAT‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪OC UAT‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪50G UAT‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪87O‬‬
‫‪254‬‬
‫بند ‪ -1‬زون اول حفاظت امپدانسي(‪ )21‬مود تريپ همزمان دارد ولي زون‪ 2‬حفاظت امپدانسي که نقش حفاظت پشتيبان‬
‫براي خطاهاي سمت شبکه را دارد‪ ،‬ميتوند صرفاً منجر به تريپ بريکر سمت فشار قوي پست بالفصل نيروگاه شود‪.‬‬
‫بند ‪ -2‬جهت کاهش ريسک اضافه سرعت براي توربين‪ ،‬در برخي طرحها ممکن است توربين هم تريپ بخورد‪ .‬تريپ‬
‫حفاظت برگشت توان ممکن است در مرحله اول به صورت تأخيري با مدت زمان بيشتر (يا به صورت مود ترتيبي)‬
‫پياده شود و در مرحله دوم و در شرايط وجود سيگنال ‪ STOP VALVE‬به صورت آني صورت گرفته و منجر به تريپ‬
‫توربين شود‪.‬‬
‫بند ‪ -3‬تريپ حفاظت واحد آني رله اضافه جريان مدنظر است که منجر به مود تريپ همزمان ژنراتور و توربين مي‪-‬‬
‫شود‪.‬‬
‫بند ‪ -4‬کليد ‪ MV‬باالدست ترانس سيستم تحريک نيز ممکن است بسته به ضرورت تريپ بخورد‪.‬‬
‫بند ‪ -5‬منطق تريپ فانکشنهاي ‪ ،59THD ،59TH ،27TH‬و ‪ 64S‬که روشهاي مختلف حفاظت استاتور ارت فالت‬
‫بند ‪ -7‬ناحيه دوم حفاظت گريز از همگامي(‪ )Char2-78‬که به عنوان حفاظت پشتيبان براي نوسان توان ناپايدار سمت‬
‫شبکه انتقال کاربرد دارد‪ ،‬ميتواند فقط منجر به تريپ بريکر سمت پست فشار قوي نيروگاه شود‪.‬‬
‫بند ‪ -8‬با رعايت مالحظات محدوده فرکانس کاري توربين و هماهنگي با سيستم گاورنر و حفاظت حذف بار‬
‫بند ‪ -9‬منظور از حفاظت ‪ ،51T/51NT‬حفاظت اضافه جريان و ارت فالت ترانسفورماتور اصلي واحد ميباشد که تريپ‬
‫آن ميتواند فقط منجر به تريپ بريکر سمت فشار قوي پست بالفصل نيروگاه شود‪.‬‬
‫جدول پ‪ -3-6‬طرح تريپ اجرا شده در واحدهاي بخار کالس ‪ E‬فاقد ‪GCB‬‬
‫تريپ کليد تغذيه‬

‫آالرم قبل از‬ ‫داخلي در صورت‬ ‫تريپ کليد‬ ‫تريپ کليد‬
‫تريپ توربين‬ ‫فانکشن حفاظتي‬
‫تريپ‬ ‫وجود (منتقل کردن‬ ‫ميدان تحريک‬ ‫پست‬
‫مصارف داخلي)‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪21 Z1, Z1B‬‬
‫‪‬‬ ‫‪21 Z2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪51V‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪24‬‬
‫بند‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪32R-slow‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪32R-fast‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪40‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪46‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪49‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪50/27‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪50/51G‬‬
‫‪‬‬ ‫بند‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪59‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(بند‪59G )3‬‬
‫بند‪4‬‬ ‫‪‬بند‪4‬‬ ‫بند‪4‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪78-1‬‬
‫‪255‬‬
‫تريپ کليد تغذيه‬

‫آالرم قبل از‬ ‫داخلي در صورت‬ ‫تريپ کليد‬ ‫تريپ کليد‬
‫تريپ توربين‬ ‫فانکشن حفاظتي‬
‫تريپ‬ ‫وجود (منتقل کردن‬ ‫ميدان تحريک‬ ‫پست‬
‫مصارف داخلي)‬
‫‪‬‬ ‫‪78-2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(بند‪81-1)5‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(بند‪81-2)5‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪87G‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(بند‪51T/51NT)6‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪87T‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪24T‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪87O‬‬
‫بند ‪ -1‬جهت کاهش ريسک اضافه سرعت براي توربين‪ ،‬در برخي طرحها ممکن است توربين هم تريپ بخورد‪.‬‬
‫بند ‪ -2‬کليد ‪ MV‬باالدست ترانس سيستم تحريک نيز بايد تريپ بخورد‪.‬‬
‫بند ‪ -3‬منطق تريپ فانکشنهاي ‪ ،59THD ،59TH ،27TH‬و ‪ 64S‬که روشهاي مختلف حفاظت استاتور ارت فالت‬
‫بند ‪ -4‬اگر واحد فاقد قابليت کار کردن در شرايط بيباري کامل (‪ )Full Load Rejection‬باشد‪ ،‬حفاظت خروج از‬
‫همگامي بايد عالوه بر ژنراتور‪ ،‬کليد ميدان تحريک و توربين را نيز تريپ دهد و در صورت امکان تغذيه داخلي واحد‬
‫را به سيستم تغذيه رزرو منتقل کند‪.‬‬
‫بند ‪ -5‬با رعايت مالحظات محدوده فرکانس کاري توربين و هماهنگي با سيستم گاورنر و حفاظت حذف بار‪.‬‬
‫بند ‪ -6‬منظور از حفاظت ‪ ،51T/51NT‬حفاظت اضافه جريان و ارت فالت ترانسفورماتور اصلي واحد ميباشد‪.‬‬
‫‪256‬‬
‫جدول حفاظت پيشنهادي و طرحهاي نمونه حفاظت نيروگاه‬
‫جدول پ‪ 1-7‬حفاظتهاي پيشنهادي مورد نياز ژنراتور بر اساس ظرفيت‬
‫کد تابع‬ ‫ظرفيت ژنراتور‬

‫توابع حفاظتي‬ ‫‪5-50‬‬ ‫‪50-200‬‬ ‫‪>200‬‬
‫حفاظتي‬
‫‪MVA‬‬ ‫‪MVA‬‬ ‫‪MVA‬‬
‫‪27‬‬ ‫حفاظت کاهش ولتاژ‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫●‬
‫‪59‬‬ ‫حفاظت اضافه ولتاژ‬ ‫■‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪59G/51G‬‬ ‫حفاظت ‪ %90‬خطاي اتصال به زمين استاتور‬ ‫■‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪64S‬‬ ‫حفاظت ‪ %100‬خطاي اتصال به زمين استاتور‬ ‫●‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪87G‬‬ ‫حفاظت ديفرانسيل‬ ‫■‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪51‬‬ ‫حفاظت اضافه جريان‬ ‫■‬ ‫●‬ ‫●‬
‫حفاظت امپدانسي ‪ /‬يا حفاظت اضافه جريان‬
‫‪21/51V‬‬
‫کنترل شده با ولتاژ‬ ‫●‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪64R‬‬ ‫حفاظت اتصال به زمين روتور‬ ‫■‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪46‬‬ ‫حفاظت توالي منفي ( عدم تعادل بار)‬ ‫■‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪40‬‬
‫‪1‬‬
‫حفاظت قطع تحريک‬ ‫■‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪78‬‬
‫‪2‬‬
‫حفاظت گريز از همگامي‬ ‫●‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪49S‬‬ ‫حفاظت اضافه بار استاتور‬ ‫■‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪49R‬‬ ‫حفاظت اضافه بار روتور‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫■‬
‫)‪81(O‬‬ ‫حفاظت افزايش فرکانس‬ ‫■‬ ‫■‬ ‫■‬
‫)‪81(U‬‬ ‫حفاظت کاهش فرکانس‬ ‫■‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪32R‬‬
‫‪3‬‬
‫حفاظت برگشت توان‬ ‫■‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪24‬‬ ‫حفاظت اضافه تحريک‬ ‫●‬ ‫■‬ ‫■‬
‫‪50/27‬‬ ‫حفاظت در برابر برقدار شدن ناخواسته‬ ‫●‬ ‫■‬ ‫■‬
‫حفاظت ‪Shaft current‬‬ ‫●‬ ‫■‬ ‫■‬
‫توابع حفاظتي الزامي ■‬
‫توابع حفاظتي اختياري●‬
‫‪1‬‬
‫‪Loss of excitation‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Out of Step protection‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Reverse power protection‬‬
‫‪257‬‬
‫شکل پ‪ 1-7‬يک طرح حفاظتي نمونه براي حفاظت ژنراتورهاي بزرگ متصل به ترانسفورماتور واحد‬
‫‪258‬‬
‫شکل پ‪ 2-7‬طرح نمونه حفاظت ژنراتورهاي بزرگ با استفاده از دو رله ديجيتال ‪ Multi Function‬مجزا‬
‫‪259‬‬
‫ارزيابي و مطالعات صحت سنجي حفاظت )‪ (51V‬ژنراتور‬
‫پ‪ -1-8‬مقدمه‬
‫يکي از توابع مهم حفاظتي نيروگاه که نقش حفاظت پشتيبان براي حفاظتهاي شبکه انتقال را دارا ميباشد‪،‬‬
‫حفاظت اضافه جريان با المان ولتاژي (‪ )51V‬ميباشد‪ .‬با توجه به اينکه استفاده از فرمولهاي متداول جريان ‪ -‬زماني‬
‫براي محاسبه زمان عملکرد حفاظت (‪ )51V‬صحيح نميباشد‪ ،‬در اين بخش نحوه ارزيابي و صحتسنجي عملکرد‬
‫حفاظت )‪ )51V‬و هماهنگي مناسب اين حفاظت با در نظر گرفتن مالحظات حفاظتهاي شبکه انتقال به کمک نتايج‬
‫مطالعه يک حادثه موردي و انجام شبيهسازي با استفاده از نرمافزار ارزيابي ميگردد‪.‬‬
‫پ‪ -2-8‬بررسي تنظيم و هماهنگي حفاظت )‪ )51V‬ژنراتور در حادثه مورد مطالعه‬
‫در اين حادثه به علت عدم هماهنگي مناسب حفاظت (‪ )51V‬ژنراتورها با حفاظتهاي خطوط شبکه انتقال‪6 ،‬‬
‫واحد ‪ 200‬مگاولت آمپري يک نيروگاه گازي به صورت بيمورد از مدار خارج و نزديک به ‪ 960‬مگاوات توليد از‬
‫دست رفته است‪.‬‬
‫در حادثه مورد مطالعه با وقوع اتصالي در ابتداي خط در پست ‪ ،B‬رله ديستانس خط مذکور در سمت پست ‪B‬‬
‫با عملکرد زون ‪ 1‬فرمان تريپ صادر ميکند‪ .‬با توجه به محل وقوع اتصالي‪ ،‬اين خطا به درستي در زون ‪ 2‬رلههاي‬
‫ديستانس خط در سمت پست نيروگاه (پست ‪ )A‬تشخيص داده شده و خطا از سمت پست نيروگاه نيز با تأخير زمان‬
‫عملکرد زون ‪( 2‬در حدود ‪ 350‬ميلي ثانيه) پاکسازي ميگردد‪ .‬همزمان با خروج خط مذکور‪ 6 ،‬واحد گازي نيروگاه‬
‫نيز با عملکرد حفاظت اضافه جريان مقاوم شده با ولتاژ (‪ )51V-R‬به صورت بيمورد از مدار خارج شدهاند‪ .‬علت‬
‫تريپ واحدهاي نيروگاه‪ ،‬پايين بودن تنظيم زماني (‪ )TMS‬حفاظت (‪ )51V‬و عدم هماهنگي آن با رلههاي ديستانس‬
‫خط انتقال بوده است‪.‬‬
‫واحدهاي نيروگاه داراي رله حفاظتي اضافه جريان (‪ )51V‬آن به صورت مقاوم شده با ولتاژ براي واحدهاي‬
‫گازي نيروگاه ميباشند‪.‬‬
‫‪260‬‬
‫‪B-400kV‬‬
‫عملکرد ديستانس‬
‫‪ZONE1‬‬
‫‪Line-8kM‬‬
‫عملکرد ديستانس‬
‫‪A-400kV‬‬ ‫‪ZONE 2‬‬
‫‪GSU:‬‬
‫‪6*200MVA‬‬
‫‪400/15.75kV‬‬
‫‪Uk%=13%‬‬
‫تريپ ‪ 6‬واحد نيروگاه با‬
‫‪Generator:‬‬
‫عملکرد حفاظت ‪51V-R‬‬
‫‪6*200MVA‬‬
‫بدليل عدم هماهنگي با‬ ‫‪G‬‬ ‫‪15.75kV‬‬
‫حفاظت ديستانس خط‬
‫‪Xd=238%‬‬
‫‪X’d=23.4%‬‬
‫شکل پ‪ 1-8‬نحوه عملکرد رلههاي حفاظتي در حادثه مورد مطالعه‬
‫مقدار ضريب ‪ k‬نشان داده شده در مشخصه حفاظت (‪ )51V‬رله مذکور برابر با ‪ 0/25‬و شيب کاهش مشخصه‬
‫برابر ‪ 1‬ميباشد‪.‬‬
‫‪261‬‬
‫‪IPickup‬‬
‫>‪I‬‬
‫>‪kI‬‬
‫‪VS2‬‬ ‫‪VS1‬‬ ‫‪VSet‬‬
‫شکل پ‪ 2-8‬مشخصه حفاظت ‪ 51V‬رله اضافه جريان (‪)51V‬‬
‫همانگونه که در فصل پنجم نظامنامه اشاره شد‪ ،‬مقدار پيکآپ رله اضافه جريان )‪ (51V-R‬بايد بيش از جريان‬
‫نامي ژنراتور و در حدود ‪ 130‬الي ‪ 150‬درصد جريان بار کامل ژنراتور تنظيم گردد‪ .‬با فرض تنظيم ‪ 140‬درصد جريان‬
‫نامي ژنراتور و نسبت تبديل ‪ CT‬برابر با ‪ ،8000/1‬مقدار پيکآپ رله در سمت ثانويه ‪ CT‬برابر ‪ 1/28‬آمپر خواهد‬
‫شد‪.‬‬
‫به منظور هماهنگسازي حفاظت )‪ (51V-R‬ژنراتور با حفاظتهاي شبکه انتقال‪ ،‬ميبايست زمان عملکرد‬
‫حفاظت )‪ (51V‬ژنراتور به گونهاي تنظيم گردد که به هنگام وقوع خطا براي روي خط انتقال متصل به پست بالفصل‬
‫نيروگاه‪ ،‬ابتدا فرصت عملکرد به حفاظتهاي خط انتقال داده شود و حفاظت (‪ )51V‬ژنراتور سريعتر از حفاظتهاي‬
‫شبکه عمل ننمايد‪ .‬فاصله هماهنگي مجاز (‪ )CTI‬بين عملکرد رله (‪ )51V‬ژنراتور و حفاظتهاي شبکه انتقال با‬
‫توجه به بحرانيترين شرايط درنظر گرفته ميشود‪ .‬شرايط بحراني فاصله هماهنگي‪ ،‬متناظر با زماني است که خطاي‬
‫اتصال کوتاه روي خط انتقال توسط زون‪ 1‬رله ديستانس به صورت آني پاکسازي نشود و اتصالي با عملکرد زون ‪2‬‬
‫رله ديستانس تشخيص داده شده و زمان رفع خطا در شبکه انتقال طوالني گردد‪.‬‬
‫با توجه به شکل (پ‪ )3-8‬بحرانيترين فاصله هماهنگي بين زمان عملکرد حفاظت (‪ )51V‬ژنراتور و زمان‬
‫عملکرد رله ديستانس خط انتقال‪ ،‬زماني است که خطا در مرز زون ‪ 1‬و زون ‪ 2‬رله ديستانس خط يعني در ‪%80‬‬
‫‪262‬‬
‫امپدانس خط انتقال رخ دهد که در اين شرايط زمان عملکرد اين دو حفاظت به يکديگر نزديکتر بوده و احتمال‬
‫تداخل در عملکرد آنها وجود خواهد داشت‪.‬‬
‫‪51V- Inverse Time‬‬

‫‪Characteristic‬‬ ‫‪Tz3= 0.8 sec‬‬
‫‪if VLL=230kV‬‬
‫‪∆t=CTI‬‬
‫‪Tz2= 0.4 sec‬‬
‫‪GENERATOR‬‬ ‫‪if VLL=230kV‬‬
‫‪Z1=80% Zline‬‬
‫‪Tz1= 0 sec F2‬‬ ‫‪F3‬‬
‫‪51V‬‬ ‫‪21‬‬
‫شکل پ‪ 3-8‬شرايط بحراني هماهنگي حفاظت )‪ (51V‬ژنراتور با حفاظت ديستانس خط‬
‫با توجه به منحني مشخصه کاهشي حفاظت (‪ ،)51V‬هر چه جريان خطاي عبوري از رله بيشتر گردد‪ ،‬زمان‬
‫عملکرد رله کاهش يافته و به زمان زون ‪ 2‬رله ديستانس کوتاهترين خط بعدي نزديکتر ميگردد‪ .‬لذا در عمل‬
‫هماهنگي حفاظتي بر مبناي حداکثر جريان خطا که در خطاهاي ابتداي خط انتقال و نزديک پست بالفصل نيروگاه‬
‫رخ ميدهد‪ ،‬انجام ميگيرد‪.‬‬
‫همچنين‪ ،‬تأخير زمان عملکرد حفاظت (‪ )51V‬بايد به گونهاي در نظر گرفته شود که ابتدا اجازه عملکرد به‬
‫حفاظت تشخيص عيب کليد (‪ )CBF‬داده شود‪ .‬بنابراين‪ ،‬حداقل زمان عملکرد حفاظت (‪ )51V‬ژنراتورهاي متصل به‬
‫شبکه انتقال به ازاء وقوع خطا در پست بالفصل نيروگاه بايد با استفاده از رابطه زير تعيين گردد‪ .‬با توجه به اين رابطه‬
‫ميتوان ضريب تنظيم زماني (‪ )TMS‬منحني مشخصه حفاظت (‪ )51V‬را تعيين نمود‪.‬‬
‫‪𝑡51𝑉 = 𝑡𝑍2 + 𝑡𝐶𝐵𝐹−𝑆𝑡𝑎𝑔𝑒2 + CTI‬‬ ‫(پ‪)1-8‬‬
‫‪263‬‬
‫به منظور محاسبه جريان اتصال کوتاه سه فاز در پست بالفصل نيروگاه ميتوان از مدار معادل ساده شده شکل‬
‫پ‪ 4-8‬استفاده نمود‪.‬‬
‫‪GENERATOR‬‬ ‫‪Transformer‬‬
‫‪200MVA‬‬ ‫‪200MVA‬‬
‫‪400kV‬‬
‫‪15.75kV Uk=13%‬‬
‫‪CT:8000/1A‬‬
‫‪15.75kV 110V‬‬
‫‪51V‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Vt: Generator‬‬
‫‪terminal Voltage‬‬
‫‪Xˈd‬‬ ‫‪XT‬‬
‫‪IF‬‬
‫شکل پ‪ 4-8‬مدار معادل ساده شده ژنراتور و ترانسفورماتور افزاينده واحد‬
‫با استفاده از مدار معادل شکل پ‪ ،4-8‬مقدار جريان اتصال کوتاه سه فاز در پست بالفصل نيروگاه را ميتوان به‬
‫کمک رابطه (پ‪ )2-8‬محاسبه نمود‪:‬‬
‫𝑛𝑒𝑔𝑁‪U‬‬
‫‪⁄‬‬
‫‪√3‬‬
‫)𝑦𝑟𝑎𝑚𝑖𝑟𝑝(‪𝐼3𝑝ℎ‬‬ ‫‪= ′‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝐴𝑘‪= 20.15‬‬
‫𝑟𝑇𝑁‪X𝑑 U𝑁𝑔𝑒𝑛 𝑈𝐾𝑇𝑟 U‬‬
‫𝑟𝑇𝑁‪100 ∗ S𝑁𝑔𝑒𝑛 ∗ 100 ∗ S‬‬ ‫(پ‪)2-8‬‬
‫‪𝐼3𝑝ℎ(𝑝𝑟𝑖𝑚𝑎𝑟𝑦) 20.15kA‬‬
‫= )𝑦𝑟𝑎𝑑𝑛𝑜𝑐𝑒𝑠(‪𝐼3𝑝ℎ‬‬ ‫=‬ ‫𝐴‪= 2.52‬‬
‫𝑜𝑖𝑡𝑎𝑅𝑇𝐶‬ ‫‪8kA‬‬
‫منحني مورد استفاده در حفاظت )‪ (51V-R‬ژنراتورها از نوع )‪ (Normal Inverse‬ميباشد که زمان عملکرد رله‬
‫با اين نوع منحني از رابطه (پ‪ )3-8‬بدست ميآيد‪:‬‬
‫‪264‬‬
‫‪0.14 ∗ TMS‬‬
‫=𝑡‬ ‫(پ‪)3-8‬‬
‫‪I 0.02‬‬
‫) 𝐼([‬ ‫]‪− 1‬‬
‫𝑃‬
‫به منظور محاسبه صحيح زمان عملکرد رله )‪ (51V-R‬ميبايست اثر کاهش مقدار تنظيم پيکآپ آن به علت‬
‫کاهش ولتاژ ترمينال ژنراتور حين خطا را در محاسبه تنظيم ضريب زماني (‪ )TMS‬رله )‪ )51V-R‬لحاظ نمود‪ .‬با‬
‫توجه به شکل پ‪ ،4-8‬به ازاء يک خطاي اتصال کوتاه سه فاز در سمت ‪ HV‬ترانسفورماتور‪ ،‬ولتاژ ترمينال ژنراتور را‬
‫ميتوان بر حسب مقدار جريان خطا مطابق رابطه ذيل تعريف نمود‪:‬‬
‫𝐹𝐼 × ‪Vt = XT‬‬ ‫(پ‪)4-8‬‬
‫اثر کاهش مقدار ‪ IP‬متناسب با کاهش ولتاژ ترمينال ژنراتور را ميتوان به کمک (پ‪ )5-8‬محاسبه نمود‪:‬‬
‫‪Vt‬‬ ‫𝐹𝐼 × 𝑇 ‪X‬‬

‫× 𝑃𝐼 = ‪𝐼𝑃′‬‬ ‫× 𝑃𝐼 =‬ ‫(پ‪)5-8‬‬
‫𝑁‪V‬‬ ‫𝑁‪V‬‬
‫با جايگذاري (پ‪ )5-8‬در رابطه (پ‪ ،)3-8‬ضريب تنظيم زماني حفاظت )‪ (51V-R‬به صورت ذيل به دست‬
‫ميآيد‪:‬‬
‫‪𝐼 0.02‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪0.02‬‬

‫) 𝐹 𝐼([‬ ‫𝑡 × ]‪− 1‬‬ ‫) ‪[(𝐼 ×𝑁X‬‬ ‫𝑡 × ]‪− 1‬‬ ‫(پ‪)6-8‬‬
‫‪𝑃′‬‬
‫= 𝑆𝑀𝑇‬ ‫𝑃 =‬ ‫𝑇‬
‫‪0.14‬‬ ‫‪0.14‬‬
‫با توجه به رابطه (پ‪ )6-8‬براي دستيابي به حداقل زمان عملکرد ‪ 1200‬ميليثانيه براي حفاظت (‪)51V‬‬
‫ژنراتورهاي نيروگاه مورد مطالعه به منظور هماهنگي با حفاظتهاي شبکه انتقال‪ ،‬مقدار ‪ TMS‬برابر ‪ 0/3‬بدست مي‪-‬‬
‫آيد‪.‬‬
‫‪0.02‬‬
‫𝑁‪V‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫‪1p. u.‬‬
‫) ‪[(𝐼 × X‬‬ ‫𝑡 × ]‪− 1‬‬ ‫([‬ ‫)‬ ‫‪− 1] × 1.2‬‬
‫𝑃‬ ‫𝑇‬
‫‪1.4𝑝. 𝑢.× 0.13p. u.‬‬
‫= 𝑆𝑀𝑇‬ ‫=‬ ‫𝑐𝑒𝑠 ‪= 0.3‬‬
‫‪0.14‬‬ ‫‪0.14‬‬
‫لذا تنظيمات صحيح حفاظت (‪ )51V‬ژنراتور مطابق جدول ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪265‬‬
‫جدول پ‪ 1-8‬تنظيمات رله )‪(51V‬‬
‫‪1.28A‬‬ ‫جريان آستانه تريپ (‪)Ip‬‬

‫‪0.3 sec‬‬ ‫ضريب تنظيم زماني (‪)TMS‬‬
‫‪IEC Normally Inverse‬‬ ‫نوع منحني مشخصه‬
‫‪Voltage Restraint‬‬ ‫منطق استفاده المان ولتاژي‬

‫‪8000/1A‬‬ ‫نسبت تبديل ‪ CT‬ژنراتور‬
‫پ‪ -3-8‬نتايج شبيهسازي‬
‫اين حادثه در نرمافزار ‪ DIgSILENT‬شبيهسازي شده و جريان خطاي ژنراتور به ازاء وقوع خطاي سه فاز در‬
‫پست ‪ 400‬کيلوولت ‪ A‬در شکل پ‪ 5-8‬نشان داده شده است‪ .‬با توجه به شکل پ‪ ،5-8‬جريان خطاي تزريقي از‬
‫سمت ژنراتور از مقدار حدود ‪ 20 KA‬به ‪ 8.7 KA‬با گذشت زمان کاهش مييابد‪ .‬عليرغم کاهش جريان خطاي‬
‫ژنراتور به کمتر از مقدار پيکآپ رله )‪ ،(10.24 KA‬حفاظت )‪ (51V-R‬قادر به تشخيص خطا بوده و با توجه به‬
‫تنظيم زماني ‪ TMS=0.2‬به درستي بعد از حدود ‪ 920‬ميليثانيه با احتساب زمان باز شدن بريکر‪ ،‬عملکرد خواهد‬
‫داشت‪.‬‬
‫‪266‬‬
‫تريپ رله ‪ 51V-R‬ژنراتور با وجود کاهش‬

‫جريان خطاي ژنراتور به مقدار ‪8.7kA‬‬
‫زمان عملکرد رله ‪: 51V-R‬‬

‫ميلي ثانيه با ‪TMS=0.2‬‬ ‫‪920‬‬
‫لحظه وقوع خطاي سه‬
‫فاز در پست ‪A‬‬
‫شکل پ‪ 5-8‬عملکرد صحيح حفاظت )‪ (51V-R‬با وجود کاهش جريان خطا‬
‫هماهنگي بين زمان عملکرد رله ديستانس خط انتقال و رله )‪ (51V-R‬ژنراتور با تنظيم موجود در زمان حادثه و‬
‫تنظيم اصالح شده بر اساس روش پيشنهادي‪ ،‬به ازاء وقوع خطا در صفر الي ‪ %100‬خط انتقال در شکل پ‪ 6-8‬نشان‬
‫داده شده است‪ .‬همان طور که در شکل مذکور مشخص است با تنظيم ‪ TMS=0.07‬موجود بر روي رله )‪(51V-R‬‬
‫ژنراتور در زمان بروز حادثه‪ ،‬زمان عملکرد اين حفاظت براي خطاهاي ‪ 20‬درصد انتهايي خط‪ ،‬در حدود ‪330‬‬
‫ميليثانيه ميشود که با زمان عملکرد زون ‪ 2‬رله ديستانس خط تداخل خواهد داشت‪ .‬در حادثه مورد مطالعه اين‬
‫تنظيم اشتباه سبب خروج واحدهاي نيروگاه به هنگام وقوع خطا در شبکه انتقال شده است‪.‬‬
‫در صورتي که با کمک روش پيشنهادي از ضريب تنظيم زماني ‪ TMS=0.2‬براي حفاظت )‪ (51V-R‬استفاده‬
‫شود‪ ،‬اين حفاظت در زمان ‪ 940‬ميليثانيه تريپ صادر مينمايد که با حاشيه امنيت مناسبي از زمان عملکرد زون ‪2‬‬
‫رله ديستانس خط و مرحله دوم حفاظت ‪ CBF‬بيشتر بوده و با حفظ فاصله هماهنگي مجاز با حفاظتهاي شبکه از‬
‫خروج بيمورد ژنراتورها جلوگيري ميگرديد‪.‬‬
‫‪267‬‬
‫شکل پ‪ 6-8‬هماهنگي بين رله ديستانس خط و حفاظت (‪ )51V-R‬در حادثه مورد مطالعه‬
‫پ ‪ -4-8‬نتيجهگيري‬
‫(‪)51‬‬
‫(‪)51V‬‬
‫)‪(51V‬‬
‫)‪(51V‬‬
‫)‪(51V‬‬ ‫)‪(51V‬‬
‫‪CBF‬‬
‫‪268‬‬
‫طرح پايههاي ضد زلزله باتريهاي نيروگاههاي بخاري‪ ،‬گازي و پستها‬
‫طرح پايههاي ضد زلزله باتريهاي نيروگاه شامل نکات زير ميباشد‪:‬‬
‫‪ -1‬چارچوب فلزي يک طبقه‪ ،‬دو طبقه يا پلهاي ضد زلزله مطابق نقشههاي شکل پ‪ 1-9‬در نظر گرفته ميشود‪.‬‬
‫‪ -2‬قطعات فلزي چهارچوب با رنگ ضد اسيد طبق مشخصات استاندارد رنگآميزي گردد‪.‬‬
‫‪ -3‬هر مجموعه (ست) باتري در چارچوب فلزي قرار گرفته و مابين سلهاي باتري نوارهاي الستيکي به عرض‬
‫‪ 40‬ميليمتر و قطر ‪ 15‬ميليمتر قرار گيرد‪.‬‬
‫‪ -4‬نوارهاي الستيکي به عرض پنجاه ميليمتر و قطر ‪ 10‬ميليمتر به داخل ريلهاي فلزي چسبانيده شود‪.‬‬
‫‪ -5‬مطابق شکل پ‪ 1-9‬پايههاي چهارچوب فلزي بايستي به کف متصل گردند و حداقل فاصله بين نقاط‬
‫اتصال ‪ 1100‬ميليمتر ميباشد‪.‬‬
‫‪ -6‬نحوه اتصال چارچوب فلزي به کف و عايق کاري آنها مطابق شکل پ‪ 1-9‬ميباشد‪.‬‬
‫‪ -7‬اتصاالت بين نبشيها و پيچ و مهره گالوانيزه (ترجيحاً با رنگ ضد اسيد) استفاده گردد‪.‬‬
‫‪ -8‬شرح کامل جزئيات در شکل پ‪ 1-9‬آورده شده است‪.‬‬
‫‪269‬‬
+ -
‫ ضخامت‬15mm × ‫ پهنا‬40mm
40 mm WIDE×15 mm THICK
‫نوار از جنس ن وپرن يا پالستيک‬
+ - + - NEOPREN STRIP OR RUBBER
- + - +
1 2 3 - - - - - n
+ - + -
- + - +
+ - + -
- + - +
+ - + -
- + - + SEE
FLOOR FIXING
+ - + - DETAILS BELOW
STAND LENGTH
3000
SECTION B
PLAN A
FRAME
FOOT
DRILL HOLE 14×177 ‫عمق سورا در بتن سيماني‬

+ - DEEP IN FLOOR IN
14×177 MM
STRUCTURAL CONCRETE
- + ‫ ضخامت‬10mm × ‫ عر‬50mm FLOOR FIXING AND FOOT

50 mm ×10 mm THICK INSULATION DETAILS
NEOPREN OR RUBBER
STRIP TO BE CUT
TO SUIT & STUCK TO
THE INSIDE OF EACH
SEISMIC RAIL
SECTION A
‫ طرح کلي چهارچوب ضد زلزله پايههاي نگهدارنده باتريها‬1-9‫شکل پ‬
270
-10 ‫پيوست‬
‫ليست حداقل سيگنالهاي مورد نياز براي تجهيزات در پستهاي اتوماسيون‬
SIGNAL LIST FOR TRANSMISSION LINE

ALARM
URGENT / EVENT
ITEM DESCRIPTION NON
FAULT RECORDER
URGENT
RECORDER
1 CLOSE COMMAND TO DEVICE X
2 OPEN COMMAND TO DEVICE X
3 OPEN POSITION X
4 CLOSE POSITION X
5 LOCKOUT OPERATED X X
6 LOCKOUT RESET X
7 OPEN COMMAND FROM MIMIC X
8 CLOSE COMMAND FROM MIMIC X
9 CALL FROM MIMIC X
10 CALL CANCELED FROM MIMIC X
11 CBF STAGE-I OPERATED X X
12 CB CBF STAGE-II OPERATED X X
13 SHORT ZONE OPERATED X X
14 POLE DISCORDANCE TRIP X X
15 TRIP CIRCUIT-I FAILURE X X
16 TRIP CIRCUIT-II FAILURE X X
17 SWITCHYARD L/R SW. IN LOCAL POSITION X X
18 MOTOR & HEATER SUPPLY FAILURE X X
19 MECHANISM CHARGE FAILURE X X
20 BLOCKED DUE TO LOSS of SF6 PRESSURE X X
21 SF6 PRESSURE LOW X X
22 AUTO/MANUAL SW. IN AUTO POSITION X
23 AUTO/MANUAL SW. IN MANUAL POSITION X
26 OPEN POSITION X
27 CLOSE POSITION X
28 OPEN COMMAND FROM MIMIC X
29 DS/ES CLOSE COMMAND FROM MIMIC X
30 SWITCHYARD LOCAL/REMOTE SW. Position X X
33 BLOCKED DUE TO LOSS of SF6 PRESSURE X X
34 SF6 PRESSURE LOW X X
271

37 BCU RELAY FAULTY X X
BCU
38 BCU DC SUPPLY FAILURE X X
SIGNAL LIST FOR TRANSMISSION LINE- PROTECTIONS

ALARM
URGENT / EVENT
FAULT RECORDER
URGENT
RECORDER
1 DISTANCE PROTECTION TRIP, PHASE A X X
2 DISTANCE PROTECTION TRIP, PHASE B X X
3 DISTANCE PROTECTION TRIP, PHASE C X X
4 DISTANCE PROTECTION TRIP, 3 PHASE X X
5 DISTANCE PROTECTION TRIP -ZONE 1 X X
8 DIRECTIONAL EARTH FAULT TRIP X X
SUB I/
9 SWITCH ON TO FAULT TRIP X X
SUB II
10 STUB PROTECTION TRIP X X
11 POWER SWING DETECTED X X
12 LINE CVT MCBs FAILURE X X
13 LINE CVT FUSE FAILURE X X
14 UNDER VOLTAGE TRIP X X
15 OVER VOLTAGE TRIP X X
16 PROTECTION RELAY FAULTY X X
17 PROTECTION RELAY SUPPLY FAILURE X X
18 CHANNEL 1 DIST. CARRIER SEND (SUB-I) X X
19 CHANNEL 1 DIST. SIGNAL RECEIVE (SUB-I) X X
20 CHANNEL 1 CARRIER FAULTY X X
21 CHANNEL 2 DEF CARRIER SEND (SUB-I) X X
22 CHANNEL 2 DEF SIGNAL RECEIVE (SUB-I) X X
24 CHANNEL 3 DIST. CARRIER SEND (SUB-II) X X
25 CHANNEL 3 DIST. SIGNAL RECEIVE (SUB-II) X X
TPS
27 CHANNEL 4 DEF CARRIER SEND (SUB-II) X X
28 CHANNEL 4 DEF SIGNAL RECEIVE (SUB-II) X X
30 CHANAL 5 DTT CARRIER SEND X X
31 CHANAL 5 DTT RECEIVE X X
33 CHANAL 6 DTT CARRIER SEND X X
272
34 CHANAL 6 DTT RECEIVE X X

36 PLC FAULTY X X
37 A/R IN PROGRESS X X
38 A/R CLOSE COMMAND X
39 A/R A/R BLOCKED X X
40 A/R UNSUCCESSFUL X X
41 AUTORECLOSER ON X
SIGNAL LIST FOR POWER TRANSFORMER

ALARM
URGENT / EVENT
FAULT RECORDER
URGENT
RECORDER
1 DIFFERENTIAL TRIP X X
2 REF(HV) TRIP X X
3 REF(LV) TRIP X X
4 OVER FLUX TRIP X X
5 OVER LOAD TRIP X X
6 UNDER VOLTAGE TRIP X X
7 HV SIDE O/C PROTECTION TRIP X X
8 HV SIDE NEUTRAL E/F PROTECTION TRIP X X
9 LV SIDE NEUTRAL E/F PROTECTION TRIP X X
10 TR BUCHHOLZ RELAY TRIP X X
11 TR PRESSURE RELIEF VALVE TRIP X X
12 HV WINDING TEMPERATURE HIGH TRIP X X
13 LV WINDING TEMPERATURE HIGH TRIP X X
PROT.
14 TR OIL TEMPERATURE HIGH TRIP X X
15 TR NON-RETURN VALVE TRIP X X
16 HV WINDING TEMPERATURE HIGH ALARM X X
17 LV WINDING TEMPERATURE HIGH ALARM X X
18 TR MAIN TANK OIL LEVEL ALARM X X
19 TR OIL TEMPERATURE HIGH ALARM X X
20 TR BUCHHOLZ RELAY ALARM X X

TR BUCHHOLZ RELAY AIR DETECTOR
21 X X
ALARM
22 PROTECTION RELAY FAULTY X X
23 PROTECTION RELAY SUPPLY FAILURE X X

24 GR/ GR/AUX TR BUCHHOLZ TRIP X X
25 AUX GR/AUX TR O/C PROTECTION TRIP X X
273
26 GR/AUX TR NEUTRAL E/F PROTECTION TRIP X X

GR/AUX TR OIL TEMPERATURE
27 X X
HIGH/PRESSURE RELIFE VALVE TRIP
GR/AUX TR OIL TEMPERATURE HIGH
28 X X
ALARM
29 GR/AUX TR BUCHHOLZ ALARM X X
30 GR/AUX TR PROTECTION RELAY FAULTY X X
31 OLTC IN PROGRESS X X
32 OLTC PRESSURE RELAY TRIP X X
33 OLTC MECHANICAL PROTECTION TRIP X X
34 OLTC OIL LEVEL ALARM X X
OLTC OLTC PRESSURE RELIEF VALVE ALARM X X
35
36 OLTC MOTOR DRIVE SOURCE FAILURE X X
37 OLTC IN LOCAL POSITION X X
38 OLTC TAP CHANGER DELAYED ALARM X X
39 TAP TAP CHANGER ERROR X X
40 CHAN. TAP CHANGER IN PROGRESS X
41 AVR PARALLEL INDICATION X
42 AVR IN REMOTE MODE X X
43 AVR IN LOCAL MODE X X
44 AVR LOWER COMMAND X
45 AVR AVR RAISE COMMAND X
46 AVR IN AUTO MODE X X
47 AVR IN MANUAL MODE X X
48 AVR BLOCKED X X
49 AVR RELAY FAULTY/SUPPLY FAILURE X X

TR COOLING SYSTEM FAN GROUP 1-2
50 X X
FAILURE
TR COOLING SYSTEM FAN GROUP 3-4
51 X X
FAILURE
TR MCBs FAILURE (FAN CONTROL,
52 X X
COOL- HEATING, LIGHTING)
ING
53 TR FAN GROUP 1-2 (ON) X
54 TR FAN GROUP 1-2 (OFF) X
55 TR FAN GROUP 3-4 (ON) X
56 TR FAN GROUP 3-4 (OFF) X
274
57 TR FAN CONTROL MANUAL X X
58 TR MOTOR DRIVE SUPPLY FAILURE X X
SIGNAL LIST FOR TRANS. INCOMMING

ALARM
URGENT / EVENT
FAULT RECORDER
URGENT
RECORDER
3 OPEN POSITION X
4 CLOSE POSITION X
5 LOCKOUT OPERATED X X
6 LOCKOUT RESET X
7 CBF STAGE-I OPERATED X X
8 CBF STAGE -II OPERATED X X
CB
10 TRIP CIRCUIT-I FAILURE X X
11 TRIP CIRCUIT -II FAILURE X X
12 CB L/R SWITCH IN LOCAL POSITION X X
15 SF6 PRESSURE LOW (STAGE1) X X
16 SF6 PRESSURE LOW (STAGE2) X X
17 L /R SCADA SW. IN LOCAL POSITION X
18 L/R SCADA SW. IN REMOTE POSITION X
21 DS/ES OPEN POSITION X
22 CLOSE POSITION X
23 DS/ES MOTOR & HEATER SUPPLY FAILURE X X
SIGNAL LIST FOR BUSCOUPLER

ALARM
URGENT / EVENT
FAULT RECORDER
URGENT
RECORDER
1 O/C PROTECTION TRIP X
2 E/F PROTECTION TRIP X
3 PROT. CBF STAGE I OPERATED X
4 CBF STAGE II OPERATED X
275
6 CB LOCKOUT RELAY OPERATED X

7 CB LOCKOUT RESET X
8 TRIP CIRCUIT FAILURE X
9 PROTECTIVE RELAY INOPERATIVE
10 PROTECTIVE RELAY DC SUPPLY FAILURE
11 CLOSE COMMAND TO DEVICE
12 OPEN COMMAND TO DEVICE
13 OPEN POSITION
CB
14 CLOSE POSITION
15 CB L/R SWITCH IN LOCAL POSITION
17 SF6 PRESSURE LOW (STAGE1)
18 SF6 PRESSURE LOW (STAGE2)
LOCAL / REMOTE SCADA SW. IN LOCAL
19
POSITION
LOCAL / REMOTE SCADA SW. IN REMOTE
20
POSITION
23 DS/ES OPEN POSITION X
24 CLOSE POSITION X
SIGNAL LIST FOR GENERAL ITEMS

ALARM
URGENT / EVENT
FAULT RECORDER
URGENT
RECORDER
1 AC DISTRIBUTION PANEL MCBs TRIP X
2 OUTGOING TRIP X
3 INCOMING 1 CB TRIP X
4 INCOMING 2 CB TRIP X
5 INCOMING 1 CB OPEN POSITION X
6 INCOMING 1 CB CLOSE POSITION X
7 INCOMING 2 CB OPEN POSITION X
MAIN X
8 INCOMING 2 CB CLOSE POSITION
LVAC
9 INCOMING 1 CB OPEN COMMAND X
10 INCOMING 1 CB CLOSE COMMAND X
13 LVAC/DCS SWITCH IN LVAC POSITION X
14 LVAC/DCS SWITCH IN DCS POSITION X
15 AUTO/MANUAL. SW. IN AUTO POSITION X
276
16 AUTO/MANUAL. SW. IN MANUAL POSITION X

17 T111/ T112 SWITCH IN T111 POSITION X
18 T111/ T112 SWITCH IN T112 POSITION X
19 LVAC CONTROL & MOTOR SUPPLY FAILURE X
24 SUB 1 DC SYSTEM MCBs TRIP X
25 SUB 2 DC SYSTEM MCBs TRIP X
26 SUB 1 DC SYSTEM U/V OR E/F OPERATED X
27 SUB 2 DC SYSTEM U/V OR E/F OPERATED X
28 BATTERY NO.1 VOLTAGE HIGH/LOW X
29 BATTERY NO.2 VOLTAGE HIGH/LOW X
30 BATTERY CHARGER No.1 TROUBLE X
31 BATTERY CHARGER No.2 TROUBLE X
32 SUB 1 DISTRIBUTION PANEL MCBs TRIP X
33 SUB 2 DISTRIBUTION PANEL MCBs TRIP X
34 110- SUB 1 INCOMING CB TRIP X
35 VDC SUB 2 INCOMING CB TRIP X
36 CONTROL & MOTOR DC SUPPLY FAILURE X
37 110 VDC -Q01 CB CLOSE POSITION X
38 110 VDC -Q01 CB OPEN POSITION X
43 LVDC/DCS SWITCH IN LVDC POSITION X
44 LVDC/DCS SWITCH IN DCS POSITION X
47 110 VDC BUS COUPLER CB TRIP X
48 MAIN LVDC BUS COUPLER CB OPEN CMD X
49 MAIN LVDC BUS COUPLER CB CLOSE CMD X
50 INVERTER OUGOING MCBs TRIP X
51 INVERTER BUSBAR U/V OPERATED X
52 INVERTER NO.1 FAIL X
53 INVE- INVERTER NO.2 FAIL X
54 RTER Q01 SWITCH IN INVERTER 1 POSITION X
55 Q01 SWITCH IN INVERTER 2 POSITION X
277
58 48 VDC BATTERY CHARGER No.1 TROUBLE X

60 48 VDC BB1 MCBs TRIP X
62 48 VDC SUB 1 U/V OPERATED X
63 48- 48 VDC SUB 2 U/V OPERATED X
64 VDC 48 VDC BATTERY NO.1 VOLTAGE HIGH/LOW X
65 48 VDC BATTERY NO.2 VOLTAGE HIGH/LOW X
66 S01 SWITCH IN CHARGER 1 POSITION X
70 GPS SUPPLY FAULTY X
71 AC SUPPLY FAULTY X
SIGNAL LIST FOR ALARM UNIT

ALARM
EVEN
ITEM DESCRIPTION URGE T
NON
NT / FAULT RECORDER
URGENT
RECORDER
1 MAIN LVAC OUTGOING TRIP X
2 AC DISTRIBUTION PANEL MCBs TRIP X
3 MAIN LVAC INCOMING 1 TRIP X
4 MAIN LVAC INCOMING 2 TRIP X
5 LVAC CONTROL & MOTOR DC SUPPLY FAILURE X
6 110 VDC SUB 1 DC SYSTEM MCBs TRIP X
7 110 VDC SUB 2 DC SYSTEM MCBs TRIP X
8 110 VDC SUB 1 DC U/V OR E/F OPERATED X
9 110 VDC SUB 2 DC U/V OR E/F OPERATED X
12 110 VDC BATTERY CHARGER NO.1 TROUBLE X
13 110 VDC BATTERY CHARGER NO.2 TROUBLE X
14 110 VDC SUB 1 DISTRIBUTION PANEL MCBs TRIP X
15 110 VDC SUB 2 DISTRIBUTION PANEL MCBsTRIP X
16 110 VDC SUB 1 INCOMING CB TRIP X
17 110 VDC SUB 2 INCOMING CB TRIP X
18 110 VDC CONTROL & MOTOR DC SUPPLY FAILURE X
19 110 VDC BUS COUPLER CB TRIP X
20 INVERTER OUTGOING MCBs TRIP X
21 INVERTER BUSBAR U/V OPERATED X
278
STAR COUPLER NO.1 MAIN DC SUPPLY FAILURE OR

22 X X
MAIN SUPPLY SUPERVISION
STARCOUPLER NO.1 BACKUP SUPPLY SUPERVISION
23 X X
OR BACKUP DC SUPPLY FAILURE
24 X X
25 X X
26 X X
27 X X
COMMON BCU RELAY DC SUPPLY FAILURE OR
28 X X
INTERNAL RELAY FAULTY
279
-11 ‫پيوست‬
‫ تجهيزات حفاظتي‬ANSI ‫کد‬
1 – Master Element
2 – Time Delay Starting or Closing Relay
3 – Checking or Interlocking Relay
4 – Master Contactor
5 – Stopping
6 – Starting Circuit Breaker
7 – Rate of Change Relay
8 – Control Power Disconnecting Device
9 – Reversing Device
10 – Unit Sequence Switch
11 – Multi-function Device
12 – Overspeed Device
13 – Synchronous-speed Device
14 – Underspeed Device
15 – Speed – or Frequency, Matching Device
16 – Data Communications Device
17 – Shunting or Discharge Switch
18 – Accelerating or Decelerating Device
19 – Starting to Running Transition Contactor
20 – Electrically Operated Valve
21 – Distance Relay
22 – Equalizer Circuit Breaker
23 – Temperature Control Device
24 – Volts per Hertz Relay
25 – Synchronizing or Synchronism-Check Device
26 – Apparatus Thermal Device
27 – Undervoltage Relay
28 – Flame detector
29 – Isolating Contactor or Switch
30 – Annunciator Relay
31 – Separate Excitation
32 – Directional Power Relay or Reverse Power Relay
33 – Position Switch34 – Master Sequence Device
280
34– Master Sequence Device

35 – Brush-Operating or Slip-Ring Short-Circuiting Device
36 – Polarity or Polarizing Voltage Devices
37 – Undercurrent or Underpower Relay
38 – Bearing Protective Device
39 – Mechanical Condition Monitor
40 – Field (over/under excitation) Relay
41 – Field Circuit Breaker
42 – Running Circuit Breaker
43 – Manual Transfer or Selector Device
44 – Unit Sequence Starting Relay
45 – Abnormal Atmospheric Condition Monitor
46 – Reverse-phase or Phase-Balance Current Relay
47 – Phase-Sequence or Phase-Balance Voltage Relay
48 – Incomplete Sequence Relay
49 – Machine or Transformer, Thermal Relay
50 – Instantaneous Overcurrent Relay
51 – AC Inverse Time Overcurrent Relay
52 – AC Circuit Breaker
53 – Exciter or DC Generator Relay
54 – Turning Gear Engaging Device
55 – Power Factor Relay
56 – Field Application Relay
57 – Short-Circuiting or Grounding Device
58 – Rectification Failure Relay
59 – Overvoltage Relay
60 – Voltage or Current Balance Relay
61 – Density Switch or Sensor
62 – Time-Delay Stopping or Opening Relay
63 – Pressure Switch
64 – Ground Detector Relay
65 – Governor
66 – Notching or Jogging Device
67 – AC Directional Overcurrent Relay
68 – Blocking Relay
69 – Permissive Control Device
70 – Rheostat
71 – Liquid Level Switch
281
72 – DC Circuit Breaker
73 – Load-Resistor Contactor
74 – Alarm Relay
75 – Position Changing Mechanism
76 – DC Overcurrent Relay
77 – Telemetering Device
78 – Phase-Angle Measuring Relay or "Out-of-Step" Relay
79 – AC Reclosing Relay
80 – Flow Switch
81 – Frequency Relay
82 – DC Reclosing Relay
83 – Automatic Selective Control or Transfer Relay
84 – Operating Mechanism
85 – Communications, Carrier or Pilot-Wire Relay
86 – Lockout Relay
87 – Differential Protective Relay
88 – Auxiliary Motor or Motor Generator
89 – Line Switch
90 – Regulating Device
91 – Voltage Directional Relay
92 – Voltage and Power Directional Relay
93 – Field Changing Contactor
94 – Tripping or Trip-Free Relay
95 – Used only specific applications
282
‫مراجع‬
‫ خطوط فوق توزيع و انتقال سيستمهاي حفاظتي در پستهاي فشار‬،‫ عمومي و اجرايي پستها‬،‫] مشخصات فني‬1[
1388/6/2 ‫ ابالغ شده در تاريخ‬،‫ شرکت توانير‬،502-2‫ نشريه شماره‬،‫قوي‬
‫ شرکت‬،‫ ويرايش چهارم‬،‫ آموزش و استفاده از رلههاي حفاظتي شبکه انتقال‬،‫] دستورالعمل فني ضوابط خريد‬2[
1394 ‫ خرداد‬،‫مديريت شبکه برق ايران‬
[3] IEEE std. C37.113, IEEE guide for protective relay applications to transmission lines, 1999
[4] IEEE std. C37.91, IEEE guide for protecting power transformers, 2008
[5] IEEE std. C37.99, IEEE guide for the protection of shunt capacitor banks, 2012
[6] IEEE std. 643, IEEE guide for power-line carrier applications, 2004
[7] Extensive studies and enhancement of Iranian HV power system, Section report on protection
coordination, revision A, SIEMENS, 03/04/2009
[8] Gerhard Ziegler, "Numerical Distance Protection", Second edition, Siemens, 2005
[9] Gerhard Ziegler, "Numerical Differential Protection", Siemens, 2005
[10] Communications and Data Synchronization for Line Current Differential Schemes,
Schweitzer Engineering Laboratories, Inc., 2011
[11] IEEE std. C37.2, IEEE standard for electrical power system device function numbers,
acronyms and contact designations, 2008
‫ شرکت‬،‫ گروه تحقيق سيمپيچ سوم‬،‫] دستورالعمل حفاظتهاي فيزيکي سيمپيچ سوم ترانسفورماتورهاي قدرت‬12[
1373 ‫ دي ماه‬،‫ معاونت ديسپاچينگ و بهرهبرداري‬،‫توانير‬
‫ دفتر فني‬،"‫ گازي و پستها‬،‫] دستورالعمل "طرح پايههاي ضد زلزله نگهدارنده باتريهاي نيروگاههاي بخاري‬13[
69 ‫توليد شرکت توانير سال‬
[14] NERC Technical Reference Document on Power Plant and Transmission System Protection
Coordination, July 2010.
[15] IEEE standard C37.102, 2006, IEEE Guide for AC Generator Protection.
[16] Network Protection and Automation Guide, Areva, 2005.
[17] Donald Reimert, Protective Relaying for Power Generation Systems,2006.
[18] Instrument transformers- Part 1: General requirements, IEC Standard 61869-1, 2007.
[19] Instrument transformers- Part2: Additional requirements for current transformers, IEC
Standard 61869-2, 2012.
[20] Specification for Current Transformers, BS Standard 3938, 1982.
283
[21] IEEE Standard requirements for instrument transformers, IEEE standard C57.13, 1993.
[22] [24] IEC std. 60076-7, Transformers—Part P. 7: loading guide for oil-immersed power
transformers, 2005.
[23] [25] CIGRE 329, Guidelines for Specification and Evaluation of substation Automation
Systems." CIGRE Study Committee B (5.18), 2007.
[24] [26] IEEE std. 2030.100, IEEE Recommended Practice for Implementing an IEC 61850-
Based Substation Communications, Protection, Monitoring, and Control System, 2017.
[25] [27] IEC std. 61850 P.1~9, Communication Networks and Systems for Power Utility
Automation, 2013.
284
‫‪285‬‬

نظام‌نامه سيستم رله و حفاظت شبكه انتقال برق ايران ويرايش ششم 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

نظام‌نامه سيستم رله و حفاظت شبكه انتقال برق ايران ويرايش ششم 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫تاريخ صدور‪1393/09/25 :‬‬ ‫نظامنامه سيستم رله و حفاظت‬

‫شماره تجديد نظر‪6 :‬‬

‫فصل اول‪ :‬اهداف و تعاريف ‪13 ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 1-1‬مقدمه ‪14 .................................. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 1-2‬حفاظت خط انتقال ‪26 .............. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 3-2‬حفاظت کليد قدرت ‪59 ............ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 1-3‬حفاظت ‪98 ................... ................................ ................................ ................................ ................................ SOTF‬‬

‫فصل چهارم‪ :‬سيستم تلهپروتکشن ‪109...................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 1-4‬تعاريف ‪110............................. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 1-5‬هماهنگي بين حفاظتهاي شبکه و نيروگاه ‪126....... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 1-4-5‬حفاظت کاهش ولتاژ ژنراتور (‪130.................................... ................................ ................................ )27‬‬

‫‪ 2-10-4-5‬روش تنظيم و هماهنگي حفاظت فرکانسي با شبکه انتقال ‪157..................... ................................‬‬

‫فصل ششم‪ :‬نيازمنديهاي ترانسفورماتور جريان حفاظتي ‪165................... ................................ ................................‬‬

‫‪ 1-7‬مقدمه ‪178................................ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫فصل هشتم‪ :‬الزامات پستهاي ‪201................. ................................ ................................ ................................ SAS‬‬

‫‪ 1-8‬الزامات عمومي ‪202.................. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 1-9‬مقدمه ‪216................................ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫ثمربخشي را در صنعت برق کشور به همراه داشته است‪.‬‬

‫مهندس صالح معرفتآغميوني‬ ‫دکتر مصطفي رجبي مشهدي‬

‫مهندس مجيد هاشمي‬ ‫دکتر داود فرخزاد‬

‫مهندس هاجر عبدي‬ ‫مهندس اردشير مذکوري‬

‫دکتر مهدي داورپناه‬ ‫مهندس حسين ايوبزاده‬

‫مهندس احد ابراهيمي‬ ‫مهندس ميرجواد عابدرشيدي‬

‫دکتر هاشم مرتضوي‬ ‫مهندس حميد اسکندري‬

‫مهندس عباس بياتي‬ ‫دکتر پيمان جعفريان‬

‫دکتر مهدي طالشيان‬ ‫مهندس علي عاقلي‬

‫مهندس عليرضا طاهري‬ ‫مهندس عباس معرفت‬

‫مهندس مسعود نوري‬ ‫مهندس غالمحسين خاندار‬

‫نگارش‪ ،‬بازنگري و تاييد نظامنامه مشارکت نمودهاند‪ ،‬تشکر مينمايد‪.‬‬

‫‪ ‬يکسانسازي و استاندارد نمودن عملکرد سيستمهاي حفاظتي و کنترلي‬

‫‪ ‬يکسانسازي و استاندارد نمودن تجهيزات کمکي مورد نياز در سيستم حفاظت‬

‫از حفاظتهاي ويژه ميباشد‪.‬‬

‫‪ 2-1‬ساختار نظام نامه رله و حفاظت‬

‫‪ ‬تعاريف‪ ،‬اختصارات و نيازمنديهاي عمومي‬

‫‪ ‬الزامات و تعيين توابع‪ 1‬حفاظتي و خط مشي تنظيمات رلهها‬

‫‪ ‬پيکربندي واحدهاي جانبي حفاظتي‬

‫‪ ‬رلههاي نيروگاهي مرتبط با شبکه انتقال‬

‫‪ ‬سيستم تغذيه کمکي ‪DC‬‬

‫‪ ‬الزامات کنترلي و حفاظتي پستهاي ‪SAS‬‬

‫‪ ‬تستهاي دورهاي سيستم حفاظتي شبکه انتقال و به روزرساني ‪ Firmware‬رلهها‬

‫به حفاظت اصلي ميباشد‪.‬‬

‫شدن کليد قدرت است‪.‬‬

‫امنيت (‪ :)Security‬سيستم حفاظتي در زماني که به آن نياز نيست‪ ،‬عمل نکند‪.‬‬

‫خارج از زون حفاظتي رله است‪.‬‬

‫ميکند و به کليد پست دور دست )‪ (Remote‬فرمان قطع ميدهد‪.‬‬

‫ترانسفورماتور جريان در محدوده استاندارد باقي ميماند‪.‬‬

‫𝑡𝑑 ‪√ 1 ∫𝑇(𝑘𝑟 𝑖𝑠 − 𝑖𝑝 )2‬‬

‫آن با رله مورد نظر را بر عهده دارد‪.‬‬

‫پيکربندي آن طبق سفارش مشتري را شناسايي و خدمات پس از فروش ارائه ميدهد‪.‬‬

‫رابط کاربر (‪ :)HMI‬رابطهاي کاربر به دو دسته تقسيمبندي ميشوند‪:‬‬

‫اطالعات فراهم مينمايد‪.‬‬

ALF Accuracy Limit Factor

PSB Power Swing Blocking

‫سيستم حفاظتي شبکه انتقال بايستي قادر باشد که‬

‫الزامات‪ ،‬تعيين توابع حفاظتي و خط مشي‬

‫‪ 1-1-2‬حداقل حفاظتهاي مورد نياز‬

‫توسط دو مجموعه حفاظت اصلي مستقل صورت پذيرد‪.‬‬

‫‪ -1‬رله وصل مجدد )‪ (79‬براي خط هوايي‬

‫‪ 2-1-2‬الزامات حفاظت خط انتقال‬

‫جدول ‪ 2-2‬نوع حفاظتهاي اصلي خطوط انتقال‬

‫هوايي‪/‬کابل‪/‬ترکيبي ‪ 230/400 kV‬فيدر نيروگاهي***‬ ‫‪-‬‬ ‫**‬

‫‪ 3-1-2‬تنظيمات رلههاي حفاظت خط انتقال‬

‫تنظيمات رله ديستانس‬ ‫‪1-3-1-2‬‬

‫هوايي‪/‬کابل‪/‬ترکيبي ‪ 230/400 kV‬فيدر نيروگاهي*‬ ‫‪-‬‬ ‫‬