Prawo Cywilne W Pigulce Zobowiazania Spadki

Prawo cywilne
ZOBOWIĄZANIA ∙ SPADKI
W PIGUŁCE
61408887592375
61
zakupiono w sklepie: C. H. Beck
identyfikator transakcji: C218695
e-mail nabywcy: vernillan@gmail.com
znak wodny:
61408887592375
61
Prawo cywilne
W PIGUŁCE
61408887592375
61408887592375
Inne w tej serii:
Prawo cywilne. Część ogólna. Prawo rzeczowe w pigułce

Prawo rodzinne i nieletnich w pigułce
Postępowanie cywilne w pigułce
Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w pigułce
Prawo karne w pigułce
Postępowanie karne w pigułce
Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce
Prawo handlowe w pigułce
Prawo gospodarcze publiczne w pigułce
Prawo finansowe w pigułce
Prawo rodzinne i nieletnich w pigułce
Prawo konstytucyjne w pigułce
Prawo medyczne w pigułce
Prawo rzymskie w pigułce
Logika w pigułce
Historia ustroju i prawa Polski w pigułce
Powszechna historia państwa i prawa w pigułce
Prawo Unii Europejskiej w pigułce
Podstawy prawa i wiedzy o społeczeństwie w pigułce
61408887592375
61408887592375
Prawo cywilne
W PIGUŁCE
Wydawnictwo C.H.Beck
Warszawa 2019
61408887592375
61408887592375
Stan prawny: 30 września 2019 r.
Opracowanie merytoryczne: Grzegorz Dąbrowski

Wydawca: Wioletta Żelazowska
Wydawnictwo C.H.Beck
Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.
Ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Projekt okładki: Magdalena Cyrczak-Skibniewska

Skład i łamanie: IDENTIA Michał Majchrzak
Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa
ISBN: 978-83-8158-983-3
ebook ISBN: 978-83-8198-166-8
61408887592375
61408887592375
SPIS TREŚCI
WYKAZ SKRÓTÓW | 9
DZIAŁ I. PRAWO ZOBOWIĄZAŃ
Część I. Zobowiązania – część ogólna | 14

Rozdział 1. Uwagi ogólne | 14
Rozdział 2. Wielość dłużników lub wierzycieli | 26
Rozdział 3. Zobowiązania podzielne i niepodzielne | 30
Rozdział 4. Zobowiązania umowne | 32
Rozdział 5. Wzorce umów | 38
Rozdział 6. Umowa przedwstępna | 47
Rozdział 7. Zadatek | 48
Rozdział 8. Prawo odstąpienia od umowy | 50
Rozdział 9. Bezpodstawne wzbogacenie | 51
Rozdział 10. Czyny niedozwolone | 55
Rozdział 11. Odpowiedzialność za własne czyny | 58
Rozdział 12. Odpowiedzialność za cudze czyny | 62
Rozdział 13. Odpowiedzialność odszkodowawcza za funkcjonowanie władzy
publicznej | 65
Rozdział 14. Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy | 67
Rozdział 15. Naprawienie szkody na osobie | 70
Rozdział 16. Obowiązek zapobieżenia szkodzie | 74
Rozdział 17. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt
niebezpieczny | 76
Rozdział 18. Współodpowiedzialność za szkodę | 80
61408887592375
61
Rozdział 19. Przedawnienie roszczeń i zbieg odpowiedzialności | 82
Rozdział 20. Wykonanie zobowiązań | 84
Rozdział 21. Nienależyte wykonanie zobowiązania | 91
Rozdział 22. Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów
wzajemnych | 96
Rozdział 23. Potrącenie | 99
Rozdział 24. Odnowienie | 101
Rozdział 25. Zwolnienie z długu | 103
Rozdział 26. Zmiana wierzyciela lub dłużnika | 105
Rozdział 27. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika | 109
Test do Części I. Zobowiązania – część ogólna | 112
Część II. Zobowiązania – część szczegółowa | 115
Rozdział 1. Sprzedaż | 115
Rozdział 2. Rękojmia za wady | 120
Rozdział 3. Gwarancja przy sprzedaży | 128
Rozdział 4. Szczególne rodzaje sprzedaży | 131
Rozdział 5. Prawa konsumenta | 137
Rozdział 6. Dostawa | 143
Rozdział 7. Umowa o dzieło | 145
Rozdział 8. Umowa o roboty budowlane | 149
Rozdział 9. Najem | 156
Rozdział 10. Najem lokali | 163
Rozdział 11. Dzierżawa | 169
Rozdział 12. Leasing | 171
Rozdział 13. Użyczenie | 175
Rozdział 14. Pożyczka | 177
Rozdział 15. Zlecenie | 179
Rozdział 16. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia | 183
Rozdział 17. Umowa komisu | 185
Rozdział 18. Spółka | 189
Rozdział 19. Poręczenie | 201
Rozdział 20. Darowizna | 204
Rozdział 21. Renta | 208
Rozdział 22. Dożywocie | 211
Test do Części II. Zobowiązania – część szczegółowa | 213
61408887592375
61
DZIAŁ II. PRAWO SPADKOWE
Część I. Dziedziczenie | 220

Rozdział 1. Podstawowe pojęcia | 220
Rozdział 2. Dziedziczenie ustawowe | 225
Rozdział 3. Dziedziczenie testamentowe | 228
Rozdział 4. Powołanie spadkobiercy | 234
Rozdział 5. Zapis zwykły | 236
Rozdział 6. Zapis windykacyjny | 238
Rozdział 7. Wykonawca testamentu | 240
Rozdział 8. Zachowek | 242
Rozdział 9. Przyjęcie i odrzucenie spadku | 246
Rozdział 10. Stwierdzenie nabycia spadku i poświadczenie dziedziczenia | 249
Rozdział 11. Skutki stwierdzenia nabycia spadku | 252
Rozdział 12. Ochrona spadkobiercy | 253
Rozdział 13. Odpowiedzialność za długi spadkowe | 255
Rozdział 14. Wspólność majątku spadkowego | 258
Test do Części I. Dziedziczenie | 261
Część II. Umowy w prawie spadkowym | 263
Rozdział 1. Dział spadku | 263
Rozdział 2. Umowy dotyczące spadku | 271
Test do Części II. Umowy w prawie spadkowym | 274
ODPOWIEDZI DO TESTÓW | 277
61408887592375
61
8
61408887592375
61
WYKAZ SKRÓTÓW
1. Akty prawne
GospNierU ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2018 r.
poz. 2204 ze zm.)
KC ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145)
KK ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1600 ze zm.)
Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.
i sprost.)
KPC ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2018 r.
poz. 1360 ze zm.)
KRO ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 682
ze zm.)
KSH ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 505
ze zm.)
KWU ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1916
ze zm.)
KZ rozporządzenie Prezydenta RP z 27.10.1933 r. – Kodeks Zobowiązań (Dz.U.
poz. 598 ze zm.)
OchrLokU ustawa z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy

i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1234 ze zm.)
OrdPU ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 900 ze zm.)
PrKonsumU ustawa z 30.5.2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2019 r. poz. 134 ze zm.)
PrNot ustawa z 14.2.1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 540 ze zm.)
61408887592375
61
PrSpółdz ustawa z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1285 ze zm.)
SamGminU ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 506)
SamPowU ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 511)
SamWojU ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 512)
SpółMieszkU ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2018 r.
poz. 845 ze zm.)
WłLokU ustawa z 24.6.1994 r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 737 ze zm.)
ZastRejU ustawa z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (t.j. Dz.U.
z 2018 r. poz. 2017)
2. Czasopisma i publikatory
Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego
OSA Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego
OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych
OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna
OSNCK Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Karna
OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa
OSP Orzecznictwo Sądów Polskich
Wok. Wokanda
3. Inne skróty
n. następny (-e, -a)
orz. orzeczenie
post. postanowienie
SA Sąd Apelacyjny
SN (7) Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów
t.j. tekst jednolity
tj. to jest
wyr. wyrok
10
61408887592375
61
DZIAŁ I. PRAWO ZOBOWIĄZAŃ
61408887592375
61
61408887592375
61
Czy wiesz, że….
Sąd Najwyższy przyjął, że w wyjątkowych wypadkach zachowanie wierzyciela w postępo-
waniu egzekucyjnym będzie stanowić nadużycie prawa. Czy uzasadniające pozbawienie ty-
tułu wykonawczego wykonalności? Niewłaściwa postawa wierzyciela może więc uniemoż-
liwić wyegzekwowanie należności zasądzonej prawomocnym orzeczeniem sądowym. Sąd
Najwyższy doszedł do takiego przekonania w sprawie o pozbawienie wykonalności nakazu
zapłaty, który – jak się później okazało – został wydany na podstawie sfałszowanego wek-
sla. Nakaz zapłaty nie został wcześniej skutecznie zaskarżony w postępowaniu o zapłatę
ze względu na nieporadność pozwanej w tej sprawie kobiety, która miała poręczyć wekslem
za dług swojego małżonka. Na wekslu został podrobiony jej podpis. Nakaz stał się prawo-
mocny, jednak przez prawie dziesięć lat nie zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne.
Uśpiło to czujność kobiety, która nie mając odpowiedniego rozeznania co do prawa, nie
podjęła żadnych dalszych czynności w sprawie, w szczególności nie zawiadomiła organów
ścigania o popełnieniu przestępstwa na jej szkodę. W tym czasie upłynęły także terminy
na wznowienie prawomocnego postępowania o zapłatę, co dałoby szanse na zakwestiono-
wanie nakazu zapłaty. Na krótko przed przedawnieniem zasądzonej wierzytelności głównej
wierzyciel skierował sprawę do egzekucji komorniczej. Skłoniło to dłużniczkę wekslową
do zainicjowania postępowania karnego. W jego toku stwierdzono, że podpis na wekslu
został sfałszowany, jednak upłynęły już terminy pozwalające na skazanie sprawcy prze-
stępstwa i tym samym skierowanie przeciwko niemu roszczeń odszkodowawczych. Kobieta
następnie wytoczyła sprawę o pozbawienie nakazu zapłaty wykonalności. Sprawa ta trafiła
aż do Sądu Najwyższego i stała się przedmiotem rozważań na temat zasad współżycia spo-
łecznego w postępowaniu egzekucyjnym. Sąd Najwyższy uznał, że podstawą pozbawienia
wykonalności nakazu zapłaty nie może być brak zobowiązania, wynikający ze sfałszowania
weksla. Powództwo opozycyjne (o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego) nie
może bowiem naruszać powagi rzeczy osądzonej prawomocnych orzeczeń sądowych i nie
może opierać się na zarzutach zmierzających do zmiany treści prawomocnego orzeczenia1.
1
Wyr. SN z 12.9.2018 r., II CSK 664/17, Legalis; A. Jóźwiak, Niewłaściwa postawa wierzyciela
może okazać się ratunkiem dla dłużnika, http://www.codozasady.pl/niewlasciwa-postawa-wie-
rzyciela-moze-okazac-sie-ratunkiem-dla-dluznika/.
13
61408887592375
61
CZĘŚĆ I. ZOBOWIĄZANIA – CZĘŚĆ
OGÓLNA
ROZDZIAŁ 1. UWAGI OGÓLNE
Prawo zobowiązań to dział prawa cywilnego, w którym została zawarta regulacja sto-
sunków zobowiązaniowych i wynikających z nich praw podmiotowych, ukształto-
wanych przez ustawodawcę jako względne. Podstawową funkcją prawa zobowiązań
jest stworzenie prawnych form wymiany dóbr, czemu służy głównie regulacja sto-
sunków zobowiązaniowych, których źródłem są umowy oraz uregulowanie odpowie-
dzialności odszkodowawczej na wypadek naruszenia dóbr powszechnie chronionych,
a także niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań.
Ważne
Zobowiązanie to stosunek zobowiązaniowy, który powstaje między wierzycielem (pod-
miotem uprawnionym do żądania spełnienia świadczenia) a dłużnikiem (podmiotem
obowiązanym do spełnienia świadczenia).
Zgodnie z art. 353 § 1 KC, zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać
od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
14
61408887592375
61
Żądanie świadczenia
Wierzyciel Dłużnik
Spełnienie świadczenia
Przykład
Adam Nowak został potrącony na pasach przez Jana Malinowskiego w wyniku czego doznał
obrażeń, które skutkowały koniecznością podjęcia pilnej rehabilitacji. Adam Nowak skorzystał
z rehabilitacji w ramach publicznej służby zdrowia, ale była ona niewystarczająca i dlatego pod-
jął także rehabilitację prywatną z własnych środków, za którą ostatecznie zapłacił 2000 zł.
Po zakończeniu leczenia wystąpił o zwrot tej kwoty do Jana Malinowskiego, gdyż był on jego
dłużnikiem jako sprawca szkody.
Zobowiązanie może być wynikiem różnych zdarzeń prawnych.
ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZANIA
czynność orzeczenie akt czyn inne

prawna sądu administracyjny niedozwolony zdarzenie
przykładowo:
▶ bezpodstawne wzbogacenie lub
▶ prowadzenie cudzych spraw bez
zlecenia
15
61408887592375
61
W ramach stosunku zobowiązaniowego wyróżnia się jego podmiot, przedmiot oraz
treść.
ELEMENTY STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO
podmiot przedmiot treść
dłużnik wierzyciel świadczenie obowiązki uprawnienia

dłużnika wierzyciela
Świadczenie jest to zachowanie się dłużnika względem wierzyciela, zgodne z treścią

łączącego strony zobowiązania. Świadczenie może polegać na działaniu lub zaniecha-
niu. „Zachowanie dłużnika będące świadczeniem «może polegać na działaniu albo
na zaniechaniu» (art. 353 § 2 KC). Te dwie postacie zachowań wyczerpują cały zakres
treści świadczeń. Każde bowiem zachowanie dłużnika przybiera albo postać działań
pozytywnych (np. danie czegoś, spełnienie jakichś usług), albo zachowania biernego
(np. niepodejmowania działań potencjalnie możliwych lub zaprzestania działań do-
tąd realizowanych). Obowiązek biernego zachowania stanowi także korelat praw bez-
względnych (np. obowiązek nienaruszania cudzej własności). Jednak zachowanie takie
jest jedynie wyrazem powszechnego ograniczenia wolności obywateli, a tym samym,
nie jest ekonomicznie wymierne i nie waży na sytuacji majątkowej podmiotu. Nato-
miast obowiązek biernego zachowania się dłużnika stanowi indywidualne ogranicze-
nie jego wolności, co nie jest pozbawione z reguły wpływu na sferę jego stosunków ma-
jątkowych. Z tych względów należałoby opowiedzieć się przeciwko reprezentowanym
niekiedy koncepcjom zmierzającym do zastosowania pojęcia świadczenia do analizy
stosunków prawnorzeczowych. Pojęcie świadczenia – zgodnie z panującym poglądem –
powinno nadal być zastrzeżone wyłącznie dla analizy stosunków zobowiązaniowych”
(Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2012, s. 42).
16
61408887592375
61
ŚWIADCZENIE
Dare Facere Non Facere Pati

(dać coś) (czynić coś) (nie czynić czegoś) (znosić coś)
Jednorazowe Ciągłe Okresowe

Jest to świadczenie, Jest to takie Ze świadczeniem
które może być świadczenie, gdy okresowym będziemy mieli
wykonane wskutek dłużnik nie ma do czynienia wtedy, gdy
jednorazowego sposobności wykonać dłużnik powinien spełnić
zachowania się go przez jednorazową na rzecz wierzyciela wiele
dłużnika, choćby czynność, lecz świadczeń jednorazowych
w rzeczywistości wymagane będzie w określonych odstępach
dłużnik wykonał ustawiczne zachowanie czasu, przy czym suma tych
kilka czynności się trwające przez świadczeń nie jest z góry
odległych w czasie pewien czas określona
Oznaczone Oznaczone gatunkowo

indywidualnie Przedmiotem takiego świadczenia jest rzecz
Przedmiotem takiego oznaczona gatunkowo, czyli wyróżniona poprzez
świadczenia jest wskazanie jedynie jej cech rodzajowych.
rzecz oznaczona co Zgodnie z art. 357 KC, jeżeli dłużnik jest zobowiązany
do tożsamości, czyli do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do
wyróżniona spośród gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez
wszystkich innych według właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie
jej indywidualnych, wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć
niepowtarzalnych cech rzeczy średniej jakości
Podzielne Niepodzielne
Zgodnie z art. 379 § 2 KC, świadczenie Świadczenie niepodzielne to takie
jest podzielne, jeżeli może być świadczenie, które nie może być
spełnione częściowo, bez istotnej spełnione częściowo, bez istotnej
zmiany przedmiotu lub wartości zmiany przedmiotu lub wartości
17
61408887592375
61
W myśl art. 3531 KC, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według
swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się:
1) właściwości (naturze) stosunku,
2) ustawie ani
3) zasadom współżycia społecznego.
Przykład
Jako przykłady umów, które ze względu na cel ich zawarcia są niedopuszczalne (wykraczają
poza zakres swobody umów wyznaczony przez art. 3531 KC) można wskazać: umowę sprzedaży
rzeczy kradzionej zawartą między złodziejem a paserem, umowę o dzieło w postaci wykonania
urządzenia do fałszowania banknotów, umowę o odpłatne nielegalne przeprowadzenie przez
granicę państwa.
Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie:

1) zgodnie z jego treścią (np. zgodnie z umową),
2) w sposób odpowiadający:
a) jego celowi społeczno-gospodarczemu,
b) zasadom współżycia społecznego,
c) ustalonym w tym zakresie zwyczajom.
W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.
Zgodnie z art. 355 § 1 KC, dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wy-
maganej w stosunkach danego rodzaju. Należytą staranność dłużnika w zakresie
prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu
zawodowego charakteru tej działalności (art. 355 § 2 KC).
Przykład
Oceniając działalność dłużnika – kierowcy należy się odwołać do staranności dobrego kierowcy
i nie chodzi przy tym o szczególny lub kwalifikowany typ staranności, (np. umiejętności kierowcy
rajdowego) lecz o staranność występującą w ramach grupy zawodowej kierowców podmiotów.
Zasadą jest, że dłużnik nie musi zobowiązania wykonać osobiście. Dłużnik jest zatem,
co do zasady, uprawniony do wykonania zobowiązania przy pomocy innych osób, które
działają z jego upoważnienia lub w jego imieniu. W pewnych sytuacjach wierzyciel
może jednak żądać osobistego świadczenia dłużnika.
18
61408887592375
61
Można wymagać osobistego świadczenia dłużnika gdy wynika z:
treści czynności właściwości

ustawy
prawnej świadczenia
W przypadku gdy wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może

odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy
dłużnika.
Klauzula rebus sic stantibus ma na celu złagodzenie skutków zasady pacta sunt
servanda w odniesieniu do ważkich zdarzeń wpływających na bezpieczeństwo obrotu.
Przywrócona została do KC nowelizacją z 28.7.1990 r. (Dz.U. Nr 55, poz. 321 ze zm.).
Zgodnie z art. 357 KC, instytucja ta ma zastosowanie jedynie do zobowiązań wynika-
jących z umów, w przypadku gdy spełnione zostaną określone przesłanki:
PRZESŁANKI
już po powstaniu zobowiązania nastąpić musi nadzwyczajna zmiana stosunków.

Nie dotyczy to każdej zmiany okoliczności, lecz tylko takiej, która przekroczyła
ramy zwykłych, typowych zmian, mieszczących się w granicach ryzyka
kontraktowego
konsekwencją owych zmian (ich skutkiem) musi być nadmierna trudność

spełnienia świadczenia lub też zagrożenie jednej ze stron rażącą stratą
konieczne jest ustalenie, że strony zawierające umowę nie przewidywały wpływu

owych zmian na zobowiązanie lub nie przewidywały samej zmiany okoliczności
Spełnienie się powyższych przesłanek daje zarówno dłużnikowi, jak i wierzycielowi

prawo, by wystąpić do sądu o dostosowanie treści zobowiązania do zmienionych
warunków.
Sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecz-
nego, wybrać jedno z następujących rozwiązań:
1) oznaczyć sposób wykonania zobowiązania,
2) zmienić wysokość świadczenia,
19
61408887592375
61
3) zastosować oba powyższe rozwiązania lub
4) orzec o rozwiązaniu umowy – jeżeli nie jest możliwe dostosowanie zobowiązania
do nowych warunków, powstałych wskutek nadzwyczajnej zmiany okoliczności.
W takim przypadku sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując
się ich interesami i mając jednocześnie na względzie zasady współżycia społecznego.
W ramach tego rozliczenia sąd może zasądzić:
1) zwrot nienależnie (z perspektywy sentencji orzeczenia) spełnionych pomiędzy
stronami świadczeń lub
2) zapłatę ich równowartości w pieniądzu.
W przedmiocie uregulowanym w art. 3571 KC sąd orzeka na żądanie.
Sąd nie jest związany żądaniem pozwu co do sposobu ingerencji w stosunek zobowią-
zaniowy.
Zgodnie z art. 3581 § 1 KC, jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania
jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominal-
nej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie usta-
lona według innego niż pieniądz miernika wartości (art. 3581 § 2 KC).
Ważne
Kodeks nie ogranicza zasobu przedmiotów, które mogą posłużyć jako miernik war-
tości i wyznaczać wysokość świadczenia pieniężnego. Mogą to być np. towary, usługi,
waluty obce lub rozmaite wskaźniki finansowe lub gospodarcze.
Zgodnie z art. 3581 § 3 KC, w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po po-
wstaniu zobowiązania sąd może, po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami
współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pie-
niężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.
Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie
może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje
w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
Powyższe zasady nie uchybiają przepisom regulującym wysokość cen i innych świad-
czeń pieniężnych.
20
61408887592375
61
Ważne
Obecnie zakres wykorzystania sądowej waloryzacji jest nikły. Jako przykład „istotnej
zmiany siły nabywczej pieniądza” można wskazać hiperinflację na przełomie lat 80.
i 90. XX w.
Odsetki to okresowe świadczenie uboczne w postaci określonej kwoty pieniędzy lub

rzeczy oznaczonych co do gatunku, stanowiące zazwyczaj wynagrodzenie za korzy-
stanie z cudzego kapitału.
Wielkość odsetek ustala się z uwzględnieniem określonej stopy procentowej w sto-
sunku do wielkości kapitału oraz czasu korzystania z niego (np. 22% od 10 000 zł
w stosunku rocznym).
Odsetki jako świadczenie uboczne nie wpływają na wielkość i istnienie świadczenia
głównego, same natomiast związane są z nim, a ich realizacja zależy od istnienia da-
nego zobowiązania.
Podstawą powstania obowiązku zapłaty odsetek jest:
treść czynności orzeczenie sądu lub innego właściwego

ustawa
prawnej stron organu (art. 359 § 1 KC)
Kodeks cywilny wyróżnia odsetki ustawowe oraz maksymalne.
ODSETKI
ustawowe maksymalne
Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób Odsetki maksymalne należą się, jeżeli
określona, należą się odsetki ustawowe wysokość odsetek wynikających
w wysokości równej sumie stopy referencyjnej z czynności prawnej przekracza
NBP i 3,5 punktów procentowych wysokość odsetek maksymalnych
Zgodnie z art. 359 § 21 KC, maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności

prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek
ustawowych. Uregulowanie to ma charakter bezwzględnie obowiązujący (ius cogens)
i nie może być umownie zmienione także w razie dokonania wyboru prawa obcego.
21
61408887592375
61
Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość od-
setek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.
Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach
maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku
stosuje się przepisy KC (art. 359 § 23).
Wysokość odsetek ustawowych ogłasza Minister Sprawiedliwości w drodze ob-
wieszczenia w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”. Zapłata odsetek na-
stępuje w terminie określonym w umowie. W przypadku, gdy termin taki nie został
zastrzeżony, są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy pieniężnej
jest krótszy niż rok – jednocześnie z zapłatą tej sumy (art. 360 KC). Kodeks cywilny
zakazuje stosowania anatocyzmu, tj. pobierania odsetek od zaległych odsetek.
WYJĄTKI OD ZAKAZU ANATOCYZMU
dopuszczalność umownej regulacji wytoczenie przez

tego zagadnienia przez same strony wierzyciela powództwa
po powstaniu zaległych odsetek o zaległe odsetki
Poczynając od 1.1.2016 r. wysokość odsetek ustawowych wynosi 5% w stosunku rocz-

nym2.
Zobowiązany do odszkodowania odpowiada tylko za normalne następstwa działania
lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
Przykład
Śmierć pacjenta w wypadku karetki odwożącej go do szpitala w celu usunięcia skutków uszko-
dzeń ciała wywołanych innym zdarzeniem (upadek na ulicy, złamanie nogi) nie pozostaje w nor-
malnym związku przyczynowym z tym zdarzeniem.
Jeżeli nic innego nie wynika z przepisu ustawy lub postanowienia umowy, napra-
wienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które
mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
2
Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z 7.1.2016 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych
(M.P. z 2016 r. poz. 46).
22
61408887592375
61
Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowią-
zek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności,
a zwłaszcza do stopnia winy obu stron (art. 362 KC).
Osoba odpowiedzialna za wyrządzoną szkodę zobowiązana jest wobec poszkodowa-
nego do jej naprawienia.
Sposoby wyrównania uszczerbku (art. 363 KC)
restytucja naturalna rekompensata

(przywrócenie stanu poprzedniego) (zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej)
Wybór sposobu naprawienia szkody należy do poszkodowanego. Zobowiązany

do naprawienia szkody nie może narzucić wierzycielowi innego sposobu naprawienia
szkody (zob. wyr. SN z 20.9.1972 r., I CR 391/72, Legalis).
Jednak poszkodowany może żądać jedynie świadczenia pieniężnego, gdyby przywróce-
nie stanu poprzedniego (art. 363 § 1 zd. 2 KC) było niemożliwe lub pociągało za sobą
dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty. Wysokość odszkodowania pie-
niężnego uzależniona jest od tego, jaki miernik przyjęto do ustalenia wysokości szkody
i jaka chwila jest miarodajna dla tego ustalenia. Kodeks cywilny reguluje jedynie
kwestię sposobu ustalenia wysokości odszkodowania, jeżeli doszło do wyrządzenia
szkody na mieniu.
Jeżeli szkoda ma być naprawiona w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być
ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczno-
ści wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili (art. 363 § 2 KC).
Ważne
Restytucja naturalna może być dokonana przez samego poszkodowanego – jego osobi-
stym staraniem, wysiłkiem i kosztem. W takiej sytuacji uzyskuje on roszczenie o zapłatę
odszkodowania pieniężnego (zwrot wydatków) wobec osoby odpowiedzialnej.
W zobowiązaniu tym świadczenie nie jest skonkretyzowane w chwili powstania zo-

bowiązania. Polega ono na tym, że jego wykonanie może nastąpić przez spełnienie
jednego z kilku świadczeń (art. 365 § 1 KC). Może wynikać z treści czynności prawnej
lub z przepisów ustawy (zob. wyr. SN z 12.4.1999 r., II CKN 296/98, Legalis).
23
61408887592375
61
Wyboru świadczenia, które ma zostać spełnione, dokonuje, co do zasady, dłużnik. Jed-
nak uprawnienie do wyboru świadczenia może przysługiwać także wierzycielowi lub
osobie trzeciej, jeśli wynika to z treści czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności
(art. 365 § 1 in fine KC). Wybór świadczenia następuje przez złożenie jednostronnego
oświadczenia woli.
Oświadczenie to może być złożone w sposób wyraźny lub dorozumiany.
Jeżeli do wyboru świadczenia uprawniony jest dłużnik, to oświadczenie woli o wybo-
rze dłużnik składa wierzycielowi. Może on dokonać wyboru także przez spełnienie
świadczenia (art. 365 § 2 KC).
Jeżeli wyboru dokonuje wierzyciel, to oświadczenie składa wobec dłużnika. Natomiast
w przypadku, gdy wyboru dokonuje osoba trzecia, to oświadczenie powinno zostać
złożone wobec dłużnika i wierzyciela.
Wybór świadczenia powinien być dokonany w terminie wynikającym z treści zobo-
wiązania lub z okoliczności.
Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga stro-
na może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie
wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na stronę
drugą (art. 365 § 3 KC). Jeżeli uprawniona do wyboru świadczenia jest osoba trzecia
i w terminie wyboru nie dokona, to zarówno wierzyciel, jak i dłużnik może wyznaczyć
tej osobie odpowiedni termin do wyboru świadczenia. Po jego bezskutecznym upły-
wie, jeżeli strony nie dojdą do porozumienia, powinny zwrócić się o rozstrzygnięcie
do sądu.
Ważne
Zobowiązanie przemienne należy odróżnić od upoważnienia przemiennego, a zatem
od sytuacji, w której dłużnik jest zobowiązany do ściśle określonego świadczenia, ale
może zwolnić się z tego obowiązku przez spełnienie innego świadczenia.
Upoważnienie przemienne może wynikać z treści zobowiązania lub z przepisów

szczególnych.
Upoważnienie przemienne (facultas alternativa) polega na tym, że w zobowiązaniu
od chwili jego powstania istnieje tylko jedno świadczenie. Wierzyciel może domagać się
tylko spełnienia tego świadczenia. Natomiast dłużnik może spełnić inne świadczenie,
co spowoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania.
24
61408887592375
61
Istotną cechą facultas alternativa jest to, że dłużnik ma wybór świadczenia, oraz że wie-
rzyciel nie może egzekwować świadczenia zastępczego (zob. wyr. SA w Katowicach
z 21.12.1993 r., I ACr 528/93, OSA 1994, Nr 10, poz. 56).
Zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu
przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych
lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu
(art. 3651 KC).
Przykład
Zobowiązaniami o charakterze ciągłym unormowanymi w KC są: najem, dzierżawa, leasing,
użyczenie, pożyczka, umowa rachunku bankowego, umowa agencyjna, przechowanie, skład,
spółka, renta i dożywocie.
25
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 2. WIELOŚĆ DŁUŻNIKÓW
LUB WIERZYCIELI
Zobowiązania solidarne są to zobowiązania, w których w razie wystąpienia wielości

wierzycieli lub dłużników ustawodawca wprowadza szczególne zasady dotyczące
sposobu spełnienia i odbioru świadczenia.
Zobowiązanie jest solidarne, jeżeli to wynika z ustawy lub z czynności prawnej
(art. 369 KC).
SOLIDARNOŚĆ
czynna bierna
Solidarność jest czynna w razie Solidarność jest bierna w razie
wystąpienia wielości wierzycieli. wystąpienia wielości dłużników.
Solidarność czynna prowadzi do Solidarność bierna prowadzi do
możliwości skutecznego spełnienia możliwości żądania przez wierzyciela,
świadczenia przez dłużnika do rąk aby całe świadczenie lub jego część
któregokolwiek z wierzycieli. zostało spełnione według jego wyboru
Jedynie wystąpienie z powództwem przez: jednego, część, albo wszystkich
przez jednego z takich wierzycieli łącznie dłużników, przy czym spełnienie
powoduje, że świadczenie powinno być całego świadczenia, choćby przez
spełnione na jego ręce jednego dłużnika, zwalnia pozostałych
Dopuszczalne jest zarówno w ramach solidarności biernej, jak i czynnej, aby dłużnik
bądź dłużnicy byli zobowiązani w sposób odmienny względem wierzyciela lub wie-
rzycieli solidarnych.
26
61408887592375
61
Solidarność bierna dłużników polega na tym, że wierzyciel może żądać całości lub
części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego
z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia po-
zostałych (art. 366 § 1 KC).
Zaspokojenie wierzyciela polega nie tylko na spełnieniu świadczenia głównego, ale
również świadczeń zastępczych (np. świadczenie w miejsce wykonania, złożenie do de-
pozytu sądowego oraz potrącenie).
Zasadą jest, że działania lub zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą
szkodzić współdłużnikom (art. 371 KC). Zdarzenia, które pogarszają położenie jedne-
go z dłużników względem wierzyciela, nie mają wpływu na status pozostałych współ-
dłużników względem wierzyciela ani na stosunki między współdłużnikami.
Nie ma skutku względem pozostałych dłużników solidarnych:
przerwanie lub zrzeczenie zwłoka uznanie

zawieszenie biegu terminu się zarzutu dłużnika lub długu
przedawnienia w stosunku przedawnienia
do jednego z dłużników
solidarnych (art. 372 KC)
Również niektóre działania wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych

nie skutkują względem pozostałych współdłużników. Dotyczy to zwolnienia z długu
lub zrzeczenia się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników soli-
darnych (art. 373 KC).
Możliwe są dwie sytuacje, kiedy poprawa położenia jednego z dłużników solidarnych
wobec wierzyciela skutkuje wobec pozostałych współdłużników (zasada reprezentacji
między dłużnikami na ich korzyść wobec wierzyciela):
1) zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych ma skutek także
względem współdłużników (art. 374 § 2 KC);
2) wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników solidarnych zwalnia współdłużni-
ków, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są im wszystkim wspólne (art. 375 § 2 KC);
zarzuty wspólne dotyczą w szczególności powstania i treści zobowiązania.
W razie sporu między wierzycielem a dłużnikami solidarnymi dłużnicy mogą podnieść
zarzuty osobiste lub wspólne.
27
61408887592375
61
Przykład
Jan Nowak poniósł szkodę w kwocie 200 000 zł, gdyż spaleniu uległ jego dom. Sprawcami pożaru
byli: Adam Cichy, Janusz Kruk i Paweł Buk. W tej sytuacji Jan Nowak ma wierzytelność o zapłatę
odszkodowania w kwocie 200 000 zł wobec sprawców. Może więc żądać zapłaty całej kwoty
od wszystkich albo tylko od od Adama Cichego, o którym wie, że jest osobą bardzo majętną.
Solidarność czynna wierzycieli polega na tym, że kilku wierzycieli jest uprawnio-

nych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich,
a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich
(art. 367 § 1 KC).
Ważne
Solidarność czynna może powstać jedynie na podstawie czynności prawnej, natomiast
nie powstaje ex lege.
Solidarność czynna umacnia pozycję dłużnika, ponieważ do czasu wytoczenia po-

wództwa przez jednego z wierzycieli solidarnych może on wybrać wierzyciela, do rąk
którego spełni świadczenie.
Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia wzglę-
dem jednego z wierzycieli solidarnych, ma skutek także względem pozostałych współ-
wierzycieli (art. 377 KC). Nie skutkują natomiast względem współwierzycieli takie
działania wierzyciela, które pogarszają jego sytuację prawną względem dłużnika.
Zatem takie zdarzenia, jak np. zawarcie ugody z dłużnikiem, rozłożenie świadczenia
na raty, zwolnienie z długu, odnoszą skutek tylko względem wierzyciela, który takiej
czynności dokonał.
W literaturze wskazuje się, że może dojść do sytuacji, w której, pomimo braku pod-
stawy w postaci porozumienia stron albo postanowień ustawy, dłużnicy zobowiązani
są względem wierzyciela w ten sposób, że spełnienie przez jednego z nich świadczenia
zwalnia pozostałych, np. roszczenie o naprawienie szkody może być skierowane prze-
ciwko złodziejowi oraz osobie zobowiązanej do nadzoru powierzonego jej mienia, która
nie dopełniła ciążących na niej obowiązków. Ten rodzaj „przypadkowej solidarności”,
która nie jest uregulowana przepisami prawa, określany jest jako solidarność niepra-
widłowa, pozorna albo zobowiązanie in solidum.
Jeżeli przy wielości dłużników lub wierzycieli brak jest podstawy do uznania konkret-
nego zobowiązania za solidarne, istotne znaczenie ma ustalenie, czy świadczenie w tym
zobowiązaniu jest podzielne czy niepodzielne, tj. czy może być spełnione częściami
28
61408887592375
61
bez istotnej zmiany przedmiotu lub jego wartości. Jeżeli jest podzielne, zobowiązanie
rozpada się na tyle zobowiązań, ile podmiotów występuje w stosunku zobowiązanio-
wym, natomiast jeżeli jest niepodzielne stosuje się odpowiednio zasady dotyczące
zobowiązań solidarnych.
Przykład
W orzecznictwie jako przykłady sytuacji, w których dochodzi do powstania odpowiedzialności
in solidum, wskazuje się w szczególności: relację zachodzącą między osobą odpowiedzialną
za szkodę a jej ubezpieczycielem z tytułu umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
29
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 3. ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE
I NIEPODZIELNE
ZOBOWIĄZANIA
podzielne niepodzielne
Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione Świadczenie ma charakter
częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu niepodzielny, jeżeli nie
lub wartości (art. 379 § 2 KC). Jeżeli świadczenie może być spełnione
ma charakter podzielny, a jest kilku dłużników lub częściowo bez istotnej
kilku wierzycieli, to zarówno dług, jak i wierzytelność zmiany przedmiotu
dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu lub wartości.
jest dłużników albo wierzycieli, chyba że z ustawy lub
woli stron została zastrzeżona solidarność dłużników
lub wierzycieli (art. 379 § 1 w zw. z art. 369 KC). Jeżeli Zob. także:
zobowiązanie jest podzielne, to wierzyciel może żądać 1) wyr. SN z 4.6.2009 r.,
III CSK 337/08, Legalis –
od każdego z dłużników tylko takiej części, jaka ustalanie podzielności lub
na niego przypada. Części, na które dzieli się dług lub niepodzielności świadczenia
wierzytelność, są równe, chyba że co innego wynika niepieniężnego z umowy
z przepisu ustawy lub strony postanowiły inaczej. o roboty budowlane;
2) wyr. SN z 14.5.1990 r.,
Każdy z dłużników odpowiada tylko za swoją część I CKN 2/98, Legalis
długu (pro parte), a niewypłacalność któregokolwiek – umowne określenie
z dłużników obciąża wierzyciela świadczenia podzielnego jako
niepodzielnego.
Jeżeli świadczenie jest niepodzielne, a po stronie dłużnika występuje więcej niż je-
den podmiot, dłużnicy odpowiadają za jego spełnienie tak jak dłużnicy solidarni
(art. 380 § 1 KC). Oznacza to, że każdy z dłużników odpowiada za cały dług, a wie-
rzyciel może żądać całego świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od niektó-
30
61408887592375
61
rych z nich lub od każdego z osobna. Zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek
z dłużników zwalnia pozostałych (art. 366 § 1 KC).
Ważne
Solidarna odpowiedzialność dłużników istnieje tak długo, jak długo świadczenie
ma charakter niepodzielny. Jeżeli świadczenie niepodzielne stanie się świadczeniem
podzielnym, to ustaje solidarna odpowiedzialność dłużników.
W braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są od-

powiedzialni za jego spełnienie solidarnie, jeżeli wzajemne świadczenie wierzyciela
jest niepodzielne (art. 380 § 2 KC).
Zasadą jest, że dłużnik, który spełnił świadczenie niepodzielne, może żądać od pozo-
stałych współdłużników zwrotu wartości świadczenia w takiej części, jaka przypada
na każdego z dłużników – regres (art. 380 § 3 w zw. z art. 376 KC).
Jeżeli jest kilku współwierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, to każ-
dy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia (art. 381 § 1 KC). Dłużnik nie
ma możliwości wyboru wierzyciela, do rąk którego spełni świadczenie (zob. odmiennie
przy zobowiązaniach solidarnych – art. 367 KC). W razie sprzeciwu jednego z wierzy-
cieli dłużnik obowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć
przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 381 § 2 KC). Skuteczność czynności
podjętych przez jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego
zależy od tego, czy jest ona korzystna dla pozostałych współwierzycieli.
Zwolnienie dłużnika z długu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do świad-
czenia niepodzielnego nie wywiera skutku względem pozostałych współwierzycieli
(art. 382 § 1 KC).
Natomiast zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedaw-
nienia względem jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego
odnosi skutek względem pozostałych (art. 382 § 2 KC).
Wierzyciel uprawniony do świadczenia niepodzielnego, który otrzymał to świadczenie,
jest odpowiedzialny względem innych wierzycieli według tych samych zasad co wie-
rzyciel solidarny (art. 383 KC).
Ważne
Rozliczenie następuje między wierzycielami co do otrzymanego świadczenia, jednak
ze względu na to, iż przedmiot świadczenia nie jest podzielny, regres ogranicza się jedynie
do możliwości żądania części jego wartości, a zatem rozliczenie nastąpi tu w pieniądzu.
31
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 4. ZOBOWIĄZANIA UMOWNE
Umowa jest to czynność prawna obejmująca co najmniej dwa zgodne oświadczenia

woli zmierzające do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.
W przypadku umów obligacyjnych ich treścią jest zobowiązanie się jednej lub obu
stron do świadczenia (art. 353 KC), które polega na działaniu lub zaniechaniu. Umowa
jest podstawowym źródłem stosunków zobowiązaniowych, a tym samym podstawową
instytucją obrotu gospodarczego i powszechnego.
Ze względu na skutek czynności prawnej wyróżnia się:
1) umowy zobowiązujące,
2) umowy rozporządzające,
3) umowy o podwójnym skutku.
UMOWY
Zobowiązujące Rozporządzające O podwójnym skutku

Umowa zobowiązująca Umowa Umowa o podwójnym
to czynność prawna prowadząca rozporządzająca skutku to umowa
do powstania obowiązku to czynność prawna, zobowiązująca
spełnienia świadczenia przez której bezpośrednim do rozporządzenia,
jedną stronę (dłużnika) skutkiem jest która jednocześnie
na rzecz drugiej strony przeniesienie, wywołuje skutek
(wierzyciela). Wyróżnia obciążenie lub rozporządzający
się umowy jednostronnie zniesienie prawa (art. 155 § 1, art. 510
i dwustronnie zobowiązujące majątkowego i 1052 KC)
32
61408887592375
61
UMOWY
jednostronnie zobowiązujące dwustronnie zobowiązujące

Umowa jednostronnie zobowiązująca Umowa dwustronnie (wielostronnie)
to umowa, w której obowiązek zobowiązująca to taka umowa, w której
świadczenia ciąży tylko na jednej obowiązek świadczenia ciąży na obu
stronie tej umowy. (lub więcej) stronach umowy.
Umowa wzajemna
Szczególny przypadek umów dwustronnie zobowiązujących stanowią umowy wzajemne.
Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie
jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej (art. 487 § 2 KC). Oznacza
to, że każda ze stron jest zobowiązana wobec drugiej do świadczenia, które stanowi
ekwiwalent (równoważnik) świadczenia drugiej strony. Przyjmuje się, że ekwiwalentność
świadczeń powinna być rozumiana w sensie subiektywnym, tj. gdy strony są przekonane,
że ich świadczenia są względem siebie równoważne. Nie jest wymagane, aby świadczenie
miało charakter obiektywnie ekwiwalentny (np. świadczenia mają równą wartość
ekonomiczną). Umowa wzajemna należy do kategorii odpłatnych czynności prawnych,
tzn. każda ze stron na skutek wykonania umowy uzyskuje korzyść majątkową.
UMOWY
kauzalne
Umowa kauzalna to umowa, której ważność zależy od istnienia prawidłowej
causa. Wyróżnia się następujące rodzaje causa (przyczyny prawnej przysporzenia):
causa solvendi
Celem dokonywanego przysporzenia jest zwolnienie się z obowiązku
ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie jej
pasywów (np. zapłata długu przez dłużnika)
causa obligandi vel acquirendi

Celem czynności jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez
osobę dokonującą przysporzenia, czyli zwiększenie jej aktywów
(np. umowa sprzedaży)
causa donandi
Celem czynności jest dokonanie przysporzenia na rzecz innej osoby bez 33
uzyskania ekwiwalentu (np. umowa darowizny)
61408887592375
61
Celem czynności jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez
osobę dokonującą przysporzenia, czyli zwiększenie jej aktywów
(np. umowa sprzedaży)
causa donandi
Celem czynności jest dokonanie przysporzenia na rzecz innej osoby bez
uzyskania ekwiwalentu (np. umowa darowizny)
causa cavendi
Występuje przy czynnościach zabezpieczających (np. poręczenie,
ustanowienie zastawu lub hipoteki, przewłaszczenie na zabezpieczenie)
– tzw. causa zabezpieczająca
abstrakcyjne
Umowy abstrakcyjne to szczególna postać czynności przysparzających, których
ważność nie zależy od prawidłowości causa. Zwykle przyjmuje się, że istotą
czynności abstrakcyjnych jest to, iż ich ważność nie zależy od przyczyn
(powodów), dla których zostały one dokonane, a powiązana jest z samą treścią
oświadczenia woli. Stąd też w razie wątpliwości istotna jest prawidłowość takiego
oświadczenia, natomiast nie jest istotne dlaczego oświadczenie takie zostało
złożone. W dalszej konsekwencji dopuszczenie takich czynności w obrocie przez
ustawodawcę wpływa zwłaszcza na pewność i szybkość obrotu. W polskim
prawie czynności takie występują jako wyjątek od zasady kauzalności czynności
prawnych i generalnie należy je uznać za czynności obrotu profesjonalnego
UMOWY KAUZALNE
Kauzalne materialnie i formalnie Kauzalne materialnie,

Umową kauzalną materialnie i formalnie ale formalnie oderwane
jest taka umowa, dla której ważności Umową kauzalną materialnie, ale
wymagane jest nie tylko istnienie formalnie oderwaną jest taka umowa,
prawidłowej causy, ale również ujawnienie dla ważności której konieczne jest
podstawy prawnej przysporzenia w treści istnienie prawidłowej causa, ale nie jest
umowy (np. umowa przenosząca własność wymagane jej ujawnienie w treści umowy
nieruchomości, która zostaje zawarta (np. umowa sprzedaży rzeczy ruchomej
w celu wykonania istniejącego uprzednio zawarta w wykonaniu istniejącego
zobowiązania do przeniesienia własności uprzednio zobowiązania do przeniesienia
nieruchomości, powinna zawierać w treści własności jest ważna bez względu
wskazanie tego zobowiązania – art. 158 na ujawnienie w treści umowy sprzedaży
in fine KC) ważnego zobowiązania – art. 155 § 1 KC)
34
61408887592375
61
Kryterium wyróżnienia umów jednostronnie i dwustronnie zobowiązujących okre-
śla, na której ze stron (jednej lub obu) ciąży obowiązek świadczenia.
Kryterium wyróżnienia umów kauzalnych (przyczynowych) i abstrakcyjnych (ode-
rwanych) stanowi zależność ważności czynności prawnej od istnienia i prawidłowo-
ści causa (przyczyny prawnej przysporzenia). W polskim prawie obowiązuje zasada
kauzalności czynności prawnych.
UMOWY
Konsensualne Realne
Umowa konsensualna Jeżeli do skuteczności umowy, obok złożenia
dochodzi do skutku przez oświadczeń woli, konieczne jest przeniesienie
samo złożenie zgodnych władztwa faktycznego nad rzeczą albo wpis
oświadczeń woli o charakterze konstytutywnym do właściwego
(solo consensu) i z chwilą rejestru, to umowa ma charakter realny. Czynności
ich złożenia (np. umowa prawne realne stanowią wyjątek w prawie polskim.
sprzedaży nieruchomości Należą do nich m.in.:
dochodzi do skutku ▶ przeniesienie prawa własności rzeczy oznaczonej
z chwilą złożenia zgodnych co do gatunku lub rzeczy przyszłej (art. 155 § 2 KC)
oświadczeń woli przez ▶ zadatek (art. 394 KC)
sprzedającego i kupującego ▶ użyczenie (art. 710 KC)
w formie aktu notarialnego) ▶ przechowanie (art. 835 KC)
▶ skład (art. 853 § 1 KC)
Charakter realny powyższych czynności związany jest
z obowiązkiem przeniesienia władztwa faktycznego
nad rzeczą
Kryterium wyróżnienia umów odpłatnych i nieodpłatnych jest to, czy strona dokonu-
jąca czynności otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową stanowiącą
ekwiwalent dokonywanego przez nią przysporzenia.
Ważne
Większość umów ma charakter odpłatny, a do wyjątków należą umowy dokonywane
pod tytułem darmym.
35
61408887592375
61
UMOWY
Odpłatne Nieodpłatne
Umowa jest odpłatna, gdy strona Umowa ma charakter nieodpłatny,
dokonująca czynności otrzymuje gdy strona dokonująca czynności nie
w zamian korzyść majątkową otrzymuje w zamian korzyści majątkowej.
stanowiącą ekwiwalent dokonywanego Do umów nieodpłatnych należą:
przez nią przysporzenia ▶ darowizna (art. 888 i n. KC)
▶ użyczenie (art. 710 i n. KC)
Umowa losowa to taka umowa, w której istnienie i rozmiar świadczenia zależą od przy-
padku. Umowa losowa różni się tym od umowy zawartej pod warunkiem, że w przy-
padku umów warunkowych możliwe jest również ich zawarcie bez zastrzeżenia warun-
ku. W przypadku umów losowych istotny jest element niepewności, od którego zależy
istnienie i rozmiar świadczenia. Typową umową losową jest umowa z gry lub zakładu.
Umowy adhezyjne to umowy zawierane przez samo przystąpienie, bez negocjowania
ich postanowień.
Postanowienia takie są przygotowywane przez jedną ze stron, druga strona może je-
dynie przyjąć zaproponowane jej warunki lub odmówić zawarcia takiej umowy. Typo-
wymi przykładami umów adhezyjnych są umowy o dostawę elektryczności, gazu,
umowa przewozu kolejowego.
Kryterium wyróżnienia umów nazwanych, nienazwanych i mieszanych stanowi za-
kres normatywnej regulacji przedmiotowo istotnych (essentialia negotii) elementów
treści tej czynności, które decydują o zakwalifikowaniu tej czynności do określonego
typu czynności prawnych.
36
61408887592375
61
UMOWY
Nazwane Nienazwane Mieszane

Umowa nazwana to taka Umowa nienazwana Umowa mieszana to taka
umowa, której essentialia (contractus innominatus) umowa, która obejmuje
negotii są określone to taka umowa, której treść elementy treści innych
w przepisach ustawy została uzgodniona przez umów, najczęściej
(contractus nominatus) strony w ramach swobody nazwanych, jak również
umów i nie odpowiada może obejmować
żadnej umowie nazwanej, elementy treści umów
np. umowa przewłaszczenia nienazwanych
na zabezpieczenie
37
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 5. WZORCE UMÓW
Wzorce umów to wydawane w ramach masowego obrotu typowymi usługami i towa-

rami – na podstawie art. 384 i 385 KC – wzory umów, regulaminy umowne, dotyczące
głównie stosunków z udziałem konsumentów. Dlatego też regulacja KC dotyczy głów-
nie tej grupy uczestników obrotu i posiada wyraźnie ochronny charakter. Zmieniła
ona dotychczasowy system ochrony konsumentów, którego podstawą były wydawane
na podstawie art. 384 KC w formie rozporządzeń Rady Ministrów normatywne –
ogólne warunki umów konsumenckich. Ponadto wprowadziła nieco odmienną ter-
minologię w odniesieniu do pozostałych ogólnych warunków umów.
Aktualnie zbiorczym określeniem jest określenie „wzorzec umowy”. Natomiast w po-
jęciu tym zawierają się, jako szczegółowe postaci tych wzorców, ogólne warunki umów,
wzory umów i regulaminy umowne (art. 384 § 1 KC).
Przykład
Ogólne warunki ubezpieczenia ustalone przez ubezpieczyciela i będące integralną częścią umowy
ubezpieczenia są wzorcem umownym.
Podstawową funkcją tych aktów jest standaryzacja stosunków prawnych w obrocie

masowym poprzez ustalenie typowej treści zawieranych w tym obrocie umów. Doty-
czyć to może także trybu zawierania i wykonywania umów.
W sposób zróżnicowany KC reguluje zasady związania stron postanowieniami wzor-
ców umów. Zgodnie z art. 384 § 1 KC, ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy
wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.
W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo
przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć
o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów,
38
61408887592375
61
z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia
codziennego. Wzorzec w postaci elektronicznej powinien być udostępniony przed
zawarciem umowy, w taki sposób, aby możliwe było jego przechowywanie i odtwa-
rzanie w zwykłym toku czynności.
Ważne
Wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże
drugą stronę, jeżeli strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypo-
wiedzenia (art. 3841 KC).
Zgodnie z art. 385 § 1 KC, w razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy,
strony są związane umową.
Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały.
Nie stosuje się tej zasady w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca
umowy za niedozwolone.
Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady tej nie
stosuje się jednak w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone.
Nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowy zawieranej z konsumentem
nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi
obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub
wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Strony takiej
umowy są nią związane w pozostałym zakresie.
Zgodnie z art. 3851 § 3 KC, nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy,
na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi
się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego kon-
sumentowi przez kontrahenta. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione
indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.
Dokonuje się jej według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę:
1) treść umowy,
2) okoliczności jej zawarcia oraz
3) umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przed-
miotem oceny.
39
61408887592375
61
Niedozwolone postanowienia umowne, to takie które:
wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody

na osobie
Przykład:
„Organizator nie odpowiada za: (…) szkody poniesione przez Uczestników
wskutek udziału w grach sportowych i innych imprezach organizowanych
w trakcie pobytu, w których Uczestnicy wzięli udział z własnej woli (…)”3
wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta

za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania
Przykład:
„Organizator nie odpowiada za świadczenie usług przez obce ekipy”4
wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta

z wierzytelnością drugiej strony
Przykład:
„Nadawcy, Odbiorcy lub Zleceniodawcy nie przysługuje prawo potrącenia kwot
roszczeń od przeszłych, aktualnych bądź przyszłych należności wobec DHL
Express”5
przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości

zapoznać się przed zawarciem umowy
Przykład:
„Za datę zawarcia niniejszej Umowy uznaje się datę wydania przez bank
dyspozycji przekazania środków na rzecz pożyczkobiorcy. Pożyczkobiorca
upoważnia bank do wpisania powyższej daty do niniejszej umowy i naliczania
od niej wszelkich zobowiązań wynikających z umowy”6
3
Wyr. SOKiK z 7.11.2008 r., XVII AmC 61/08, Nr 1550.
4
5
6
Wyr. SOKiK z 22.12.2004 r., XVII AmC 130/03.
40
61408887592375
61
zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie
obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta
Przykład:
„Sprzedawca zastrzega sobie prawo przekazywania praw i obowiązków
wynikających z zawartej umowy na rzecz osób trzecich” 7
uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania

w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,
uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej

umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane
postanowienie
Przykład:
„Zainteresowany wyraża zgodę na zabezpieczenie pożyczki i w tym celu wystawi
weksel in blanco oraz zobowiązuje się do zawarcia innych umów oferowanych
przez pośrednika w ramach pakietu finansowego”8
uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli

kontrahenta konsumenta
Przykład:
„Zleceniobiorca w ramach potrzeb wynikających z aktualnej sytuacji
Zleceniodawcy względem każdego z osobna jego wierzycieli, w ramach
obowiązywania umowy, może udzielić nieoprocentowanych kredytów
gotówkowych na spłatę poszczególnych zobowiązań. Wynagrodzenie za każdą
udzieloną kwotę w ramach kredytu wliczone jest w należną Zleceniobiorcy
prowizję wynikającą z Załącznika nr 7”9
przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej

interpretacji umowy
Przykład:
„Do podstawowych obowiązków Kredytobiorcy należy: (…) powiadomienie
MultiBanku o wszelkich okolicznościach mogących mieć wpływ na sytuację
finansową Kredytobiorcy, w szczególności o obniżeniu dochodów mogących mieć
wpływ na terminową spłatę Kredytu (…)”10
7
8
9
10
41
61408887592375
61
uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez
ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie
Przykład:
„Domeny.pl sp. z o.o. zastrzega sobie prawo dokonania zmian niniejszego
Regulaminu. Zmiany te obowiązują od chwili udostępnienia nowej wersji
Regulaminu na stronie www.domeny.pl”11
przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania

zgodności świadczenia z umową
wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie

niespełnione w całości lub w części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia
umowy lub jej wykonania
Przykład:
„W przypadku skreślenia z listy studentów z powodu: niepodjęcia studiów,
rezygnacji ze studiów oraz wydalenia z Uczelni, wniesiona opłata nie podlega
zwrotowi. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, np. z przyczyn losowych,
dziekan na wniosek zainteresowanego może zgodnie z uchwałą Senatu Uczelni
podjąć decyzję o zwrocie opłaty”12
przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego

wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują
lub odstępują od umowy
Przykład:
„W razie wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy składka za niewykorzystany
okres ubezpieczenia podlega zwrotowi tylko wtedy, gdy w okresie ubezpieczenia
nie wystąpiła szkoda, za którą Ubezpieczyciel wypłacił lub zobowiązany jest
do wypłacenia odszkodowania lub świadczenia”13
pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy,

odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia
zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy

zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego
terminu wypowiedzenia
11
12
13
42
61408887592375
61
nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy
na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy
Przykład:
„Stała opłata manipulacyjna wynosi 5% wartości skierowania, nie mniej niż 50 zł
od osoby. Jeżeli klient rezygnuje z udziału w imprezie, z jego winy organizator
potrąca:
– od 40 do 30 dni przed rozpoczęciem imprezy stałą opłatę manipulacyjną,
– od 29 do 15 dni przed rozpoczęciem 39 imprezy zaliczkę wpłaconą przez klienta,
– od 14 do 7 dni przed rozpoczęciem imprezy – realnie poniesione koszty
przez organizatora, nie mniej niż 50% wartości skierowania + stałą opłatę
manipulacyjną,
– 100% wartości skierowania przy rezygnacji w terminie krótszym niż 7 dni przed
rozpoczęciem imprezy”14
nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił

od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego
Przykład:
„W przypadku korzystania przez abonenta w sposób nieuprawniony z usług
operatora nieobjętych umową lub umożliwienia przez abonenta korzystania przez
nieuprawnione osoby trzecie z usług operatora za pomocą przyłącza sieciowego
lub końcówki sieci abonent będzie zobowiązany do zapłaty na rzecz operatora
kary umownej w wysokości 1000 zł (słownie jeden tysiąc złotych), przy czym
operator będzie uprawniony do dochodzenia odszkodowania uzupełniającego
na zasadach ogólnych do pełnej wartości szkody”15
stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile

konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży
przeciwnego oświadczenia
przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie

do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia
Przykład:
„Zainteresowany uświadamia sobie, że jeżeli będzie to zgodne z obowiązującymi
przepisami, pożyczka może być udzielona również w innej walucie niż złoty,
a mianowicie w koronach czeskich, dolarach amerykańskich, euro, koronach
słowackich i wówczas będzie zobowiązany do jej zwrotu w otrzymanej walucie”16
14
15
16
43
61408887592375
61
przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub
podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania
konsumentowi prawa odstąpienia od umowy
Przykład:
„Oasis Tours zastrzega sobie prawo do zmiany ceny imprezy na skutek wzrostu
kursów walut, kosztów transportu, podatków lub opłat za usługi jak: lotniskowe,
za- lub przeładunkowe w portach morskich i lotniczych oraz zaproponować
nową cenę. Uczestnik, w przypadku gdy nowa cena nie jest wyższa o ponad 10%,
zobowiązany jest dokonać dopłaty”17
uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania

zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta
zawiera umowę, lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo
uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie
uciążliwych formalności
Przykład:
„W przypadku uznania przez Stronę sprzedającą, iż niniejsza umowa wygasła,
Strona sprzedająca dokona potrącenia kwoty przysługującej jej kary umownej,
o jakiej mowa powyżej, z wierzytelności Strony kupującej o zwrot kwot
wpłaconych na poczet ceny sprzedaży. Pozostała po dokonaniu potrącenia kwota
wpłacona na poczet ceny sprzedaży zostanie przez Stronę sprzedającą zwrócona
Stronie kupującej w terminie 30 (trzydziestu) dni po dokonaniu przez Stronę
sprzedającą sprzedaży Apartamentu na rzecz dowolnej osoby trzeciej, w tym
również wskazanej przez stronę kupującą”18
przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta pomimo

niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego
kontrahenta
Przykład:
„Opiekun zobowiązuje się do opłaty ustalonego przez właściciela czesnego przez
okres 12 miesięcy (tj. od XI do VII) do 6. dnia każdego miesiąca”19
17
18
19
44
61408887592375
61
wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie
sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także
narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który według ustawy nie jest
miejscowo właściwy
Przykład:
„Spory wynikające z wykonania tej umowy rozstrzygać będzie sąd właściwy dla
siedziby spółki”20
Ważne
Strony mogą się umówić, jaki sąd będzie właściwy do rozpatrzenia sporu wynikłego
w przyszłości z zawartej między nimi umowy – ta kwestia musi być jednak uzgodniona
indywidualnie i nie może wynikać z narzuconej konsumentowi klauzuli.
Powyższe wyliczenie, chociaż bardzo obszerne, ma charakter przykładowy („w szcze-

gólności”). Nic zatem nie stoi na przeszkodzie, by każde postanowienie umowne zostało
poddane badaniu w świetle klauzuli generalnej art. 3851 § 1 KC.
Wspomniane przykłady można podzielić na:
1) postanowienia przyznające przedsiębiorcy uprawnienia do jednostronnego kształ-
towania praw i obowiązków stron;
2) postanowienia ograniczające prawa konsumenta lub zwiększające jego obowiązki,
bez zachowania symetrii w stosunku do praw (obowiązków) przedsiębiorcy;
3) postanowienia ograniczające odpowiedzialność przedsiębiorcy;
4) postanowienia wyłączające lub ograniczające znaczenie rzeczywistej woli konsu-
menta.
Zgodnie z art. 3854 § 1 KC, umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzor-
ce umów nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne. Umowa
nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie
zamierza zawierać umowy na warunkach przewidzianych powyżej (art. 3854 § 2 KC).
20
Wyr. SOKIK z 23.11.2006 r., VII AmC 156/05, Nr 1007.
45
61408887592375
61
Ważne
Komentowany artykuł nie będzie miał zastosowania, gdy strona posługująca się wzor-
cem umownym wprowadzi do treści takiego wzorca tzw. klauzulę defensywną, z której
będzie wynikało, że umowa będzie zawarta jedynie na warunkach zawartych w danym
wzorcu, co spowoduje, że do oceny tego, czy umowa została zawarta, zastosowanie
znajdą ogólne postanowienia KC.
46
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 6. UMOWA PRZEDWSTĘPNA
Umowa przedwstępna (pactum de contrahendo) jest to umowa, której treścią jest zobo-
wiązanie stron do zawarcia określonej umowy (umowy przyrzeczonej). Przedmiotem
świadczenia jest złożenie w przyszłości oświadczenia woli o oznaczonej treści. Dlatego
też warunkiem jej ważności jest określenie istotnych postanowień umowy przyrzeczonej.
Po wejściu w życie nowelizacji KC z 2.3.2000 r. (mocą ustawy o ochronie niektórych
praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt
niebezpieczny, t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1225) ustalanie terminu na zawarcie umowy
przyrzeczonej nie jest konieczne. Jeżeli termin taki nie zostanie oznaczony, umowa
przyrzeczona powinna być zawarta w terminie (odpowiednim) wyznaczonym przez
stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej.
Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda
z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która
wcześniej złożyła stosowne oświadczenie.
Natomiast jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wy-
znaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.
Zgodnie z art. 390 § 1 KC, jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrze-
czonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą
poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej.
Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania.
Jednak w przypadku, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od któ-
rych zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do for-
my, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.
Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w któ-
rym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia
umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upły-
wem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.
47
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 7. ZADATEK
Jest to zastrzeżenie umowne, uczynione przez strony w celu umocnienia stosunku

umownego. Zadatek jest czynnością prawną realną, stąd dla jej pełnej skuteczności
konieczne jest wręczenie jego przedmiotu przy zawieraniu umowy.
Ważne
Przedmiotem zadatku może być zarówno określona kwota pieniężna (zadatek pienięż-
ny), jak i pewna rzecz ruchoma.
Jeżeli strony nie określiły jakie znaczenie nadają faktowi zapłaty takiej kwoty,
to w przypadku niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez
wyznaczania terminu dodatkowego odstąpić od umowy i zachować otrzymany za-
datek, a jeśli sama go dała, może żądać kwoty dwukrotnie wyższej (art. 394 § 1 KC).
Przystąpienie do wykonania umowy powoduje zaliczenie zadatku na poczet należ-
nego świadczenia. Natomiast w przypadku, gdy zaliczenie zadatku nie jest możliwe,
zadatek ulega zwrotowi.
Zadatek ulega też zwrotowi, a obowiązek zapłaty zadatku w podwójnej wysokości od-
pada w przypadku:
1) rozwiązania umowy lub
2) braku jej wykonania wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzial-
ności nie ponosi lub odpowiedzialność tę ponoszą obie strony.
48
61408887592375
61
Ważne
Roszczenie o zapłatę sumy dwukrotnie wyższej niż zadatek (art. 394 § 1 in fine) podle-
ga ogólnym terminom przedawnienia (art. 118; por. wyr. SN z 4.12.1973 r., III CRN 281/73,
OSN 1974, Nr 11, poz. 194). Podobnie sytuacja wygląda w odniesieniu do roszczenia o zwrot
zadatku, chyba że przepisy odnoszące się do stosunku, w ramach którego zastrzeżono
zadatek, przewidują szczególne terminy przedawnienia (tak np. wyr. SN z 25.2.2016 r.,
III CSK 136/15, Legalis, co do zadatku zastrzeżonego w umowie przedwstępnej).
49
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 8. PRAWO ODSTĄPIENIA
OD UMOWY
Zgodnie z art. 395 § 1 KC, można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać
będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy.
Ważne
Prawo odstąpienia wykonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. W razie
wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już
świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna
w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy
się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie (art. 395 § 2 KC).
Odstępne jest to kwota pieniężna, której zapłata na podstawie porozumienia stron

umożliwia jednej lub wszystkim stronom możliwość realizacji odstąpienia od umowy
(art. 396 KC). Innymi słowy, odstępne stanowi prawo strony do odstąpienia od umowy
za zapłatą oznaczonej sumy pieniężnej.
Ważne
Rolę odstępnego może spełniać zadatek dany przy zawarciu umowy.
Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno odstąpić od umowy za za-
płatę oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko
wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.
Zasadniczo odstępne osłabia skutki ustanowienia prawa odstąpienia; w interesie strony
zainteresowanej trwałością konkretnego stosunku, jeśli zostanie wykonane, wywołuje
skutki odstąpienia od umowy.
50
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 9. BEZPODSTAWNE
WZBOGACENIE
Bezpodstawne wzbogacenie to uzyskanie, bez podstawy prawnej, korzyści majątko-

wej kosztem innej osoby, prowadzące do powstania obowiązku jej zwrotu (art. 405
i n. KC).
Podstawą jest łączne spełnienie następujących warunków:
wzbogacenie określonego podmiotu (np. nabycie cudzych praw podmiotowych,

nieodpłatne skorzystanie z usługi, także powiększenie obszaru nieruchomości
wskutek działania sił przyrody)
zubożenie innego podmiotu
związek pomiędzy zubożeniem i wzbogaceniem
brak podstawy prawnej dla przesunięcia majątkowego [co sprowadza się do braku
przyczyny (causa) wynikającej z dokonania czynności prawnej, orzeczenia
sądowego czy innego zdarzenia uzasadniającego prawnie ten skutek]
Zasadniczo obowiązek zwrotu uzyskanej korzyści ogranicza się do zwrotu w naturze

i nie obejmuje kompensacji szkody poniesionej przez zubożonego. Przepisy o bez-
podstawnym wzbogaceniu nie uchybiają jednak przepisom o obowiązku naprawienia
szkody (art. 414 KC).
51
61408887592375
61
Jeśli korzyść nie może być zwrócona w naturze, zubożony może otrzymać w zależności
od okoliczności albo to, co wzbogacony uzyskał za tę korzyść (tzw. surogacja), albo
wartość korzyści ustaloną kwotowo.
Zgodnie z art. 407 KC, jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątko-
wą kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie,
obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.
Zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle,
o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Zwrotu innych nakładów
może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania. Może jednak
zabrać te nakłady, przywracając stan poprzedni (art. 408 § 1 KC). Zgodnie z art. 408
§ 2 KC, kto czyniąc nakłady, wiedział, że korzyść mu się nie należy, ten może żądać
zwrotu nakładów tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania.
Jeżeli żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może za-
miast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odlicze-
niem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić (art. 408 § 3 KC).
W skrajnych przypadkach, jeśli wzbogacony nie powinien był liczyć się z obowiązkiem
zwrotu, a uzyskaną korzyść utracił lub zużył w ten sposób, że nie jest już wzbogacony,
obowiązek zwrotu korzyści wygasa.
Szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia jest nienależne świadczenie.
Są to sytuacje, kiedy zubożony własnym działaniem, spełniając określone świadcze-
nie, doprowadza do bezpodstawnego uzyskania korzyści przez inną osobę.
Zasadniczo do sytuacji takiej stosuje się ogólne zasady dotyczące bezpodstawnego
wzbogacenia. Wyjątki od tej zasady określa enumeratywnie art. 411 KC.
Zgodnie z art. 411 KC, nie można żądać zwrotu świadczenia:
jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany,

chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu
uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej
Przykład:
Świadczenie w związku z egzekucją, np. celem uniknięcia licytacji
52
61408887592375
61
jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego
Przykład:
Udzielenie przez zakład pracy pomocy swojemu pracownikowi, który podczas
wykonywania obowiązków pracowniczych bezprawnie został pozbawiony
wolności przez funkcjonariuszy obcego państwa, jest zgodne z zasadami
współżycia społecznego w rozumieniu art. 411 pkt 2 KC21
jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu

roszczeniu
Przykład:
Piotr Malinowski dopiero po 15 latach oddał Pawłowi Kowalowi pożyczone
5000 zł choć w umowie zobowiązał się, że nastąpi to w terminie 2 miesięcy
od zawarcia umowy. Następnie Piotr Malinowski zażądał od Pawła Kowala
zwrotu 5000 zł i powołał się przy tym na fakt, iż roszczenie z umowy pożyczki
było przedawnione. W odpowiedzi Paweł Kowal odmówił zwrotu wspomnianej
kwoty wskazując, że Piotr Malinowski zadośćuczynił przedawnionemu
roszczeniu i przez to nie może skutecznie domagać się zwrotu uiszczonej kwoty
jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna

Ważne:
Nie ma znaczenia, czy spełniający świadczenie wiedział, że roszczenie jest
jeszcze niewymagalne, czy też był w błędzie co do tej okoliczności. Nie ma także
znaczenia, czy roszczenie stało się ostatecznie wymagalne
Z uregulowania KC wynika także, że nie podlega obowiązkowi zwrotu, ale przepada

na rzecz Skarbu Państwa w trybie wynikającym z postanowień art. 412 KC tzw. świad-
czenie „niegodziwe”, tj. świadomie spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronio-
nego przez ustawę lub w celu niegodziwym. Jeżeli przedmiot świadczenia został zużyty
lub utracony, przepadkowi może ulec jego wartość.
Zobowiązania z gier i zakładów, które nie są prowadzone na podstawie zezwolenia
właściwego organu państwowego, mają charakter tzw. zobowiązań naturalnych (ina-
czej „niezupełnych”) – oznacza to, że są one niezaskarżalne i w efekcie zobowiązany
nie może być do tego przymuszony przez organy państwowe.
Jeśli jednak świadczenie wynikające z takiego zobowiązania spełni dobrowolnie, nie
może żądać jego zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne
(art. 413 KC).
21
Wyr. SN z 18.3.1981 r. (IV PR 89/81, SNCP 1981, Nr 9, poz. 179).
53
61408887592375
61
Zakaz danej gry lub zakładu może wynikać nie tylko z normy bezpośrednio odnoszącej
się do konkretnej gry lub zakładu (danego typu gier lub zakładów), lecz także norm
o zdecydowanie szerszych zakresach zastosowania, będących elementami zwłaszcza
systemu prawa karnego. Przykładowo, zakazany byłby pojedynek „na śmierć i życie”
(obojętnie, czy traktować go jako grę, czy zakład), a zakaz ten wynikałby z art. 148 KK.
Za zakazane należy uznać także gry i zakłady sprzeczne z zasadami współżycia spo-
łecznego, chodzić może zwłaszcza o gry lub zakłady narażające uczestników na bezpo-
średnie ryzyko utraty życia lub zdrowia (np. zakład o przejście bez asekuracji trudnej
drogi wspinaczkowej) czy zakłady urągające godności stron umowy albo osób trzecich
(np. zakład o to, kto zachowa się w sposób budzący większe obrzydzenie typowych
członków społeczeństwa).
54
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 10. CZYNY NIEDOZWOLONE
Odpowiedzialność deliktowa wiąże się z obowiązkiem naprawienia szkody wy-

rządzonej czynem niedozwolonym. Natomiast delikt to wyrządzający szkodę czyn
ludzki noszący znamiona winy. Natomiast czyn niedozwolony jest kategorią szerszą
od deliktu, ponieważ obejmuje – poza deliktem – także naprawienie szkody wynikłej
z niezawinionego działania człowieka oraz odpowiedzialność za szkody wyrządzone
przez zwierzęta i rzeczy, jak również za szkody związane z użyciem i wykorzystywa-
niem sił przyrody.
Przesłankami odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych są:
zdarzenie związek przyczynowy między

szkoda
wyrządzające szkodę zdarzeniem a szkodą
W prawie cywilnym wyróżnia się trzy podstawowe zasady odpowiedzialności. Są to:

zasada winy, zasada ryzyka oraz zasada słuszności.
55
61408887592375
61
ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI
Zasada winy
Zgodnie z zasadą winy, zobowiązanym do naprawienia szkody jest ten, kto ponosi
winę za jej wyrządzenie. Wina, jako zasada i podstawa odpowiedzialności, posłużyła
ustawodawcy także przy konstruowaniu odpowiedzialności deliktowej osoby
prawnej w wypadku szkody wyrządzonej z winy jej organu (art. 416 KC).
Na zasadzie winy oparto odpowiedzialność:
▶ za szkody wyrządzone przez niepoczytalnych (art. 427 KC)
▶ za osoby, którym powierzono wykonanie czynności (art. 429 KC) oraz
▶ za zwierzęta (art. 431 KC)
Zasada ryzyka
Istota odpowiedzialności osadzonej na zasadzie ryzyka przejawia się w powstaniu
obowiązku naprawienia szkody bez konieczności zaistnienia winy po stronie
osoby odpowiedzialnej za szkodę. Wystarcza bowiem powstanie szkody, będącej
następstwem zdarzenia, z którym ustawodawca wiąże zaostrzoną odpowiedzialność.
Zasada ryzyka, jako szczególna podstawa odpowiedzialności, znajduje zastosowanie
tylko w wypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie. Dotyczy to odpowiedzialności:
▶ za szkody wyrządzone przez przedsiębiorstwa lub zakłady wprawiane w ruch
za pomocą sił przyrody (art. 435 KC)
▶ za szkody wynikłe z ruchu mechanicznych środków komunikacji (art. 436 KC)
▶ za uszczerbki spowodowane wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem czegoś
z pomieszczenia (art. 433 KC)
▶ za szkodliwe następstwa zawalenia się budowli lub oderwania się jej części
(art. 434 KC)
Na zasadzie ryzyka (choć inaczej ujętej niż w powyższych przykładach) opiera
się także odpowiedzialność przełożonego za szkody spowodowane przez
podwładnego (art. 430 KC).
Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka stanowi wyjątek od generalnej zasady
winy.
Zasada słuszności
W pewnych przypadkach normy moralne lub obyczajowe funkcjonujące
w społeczeństwie mogą uważać za słuszne i uzasadnione wyrównanie uszczerbku
– zwłaszcza szkody na osobie – chociaż podmiotowi odpowiedzialnemu nie
można postawić zarzutu niewłaściwego postępowania. Odpowiedzialność
odszkodowawcza na zasadzie słuszności występuje wyjątkowo tylko
w wypadkach wyraźnie w ustawie przewidzianych. Kodeks cywilny odwołuje
się do niej w art. 4172, 428 i art. 431 § 2. Normy prawne odwołujące się do zasady
słuszności powierzają sądowi ocenę i rozstrzygnięcie, czy zasady współżycia
społecznego usprawiedliwiają w konkretnym wypadku obciążenie podmiotu
56 (który nie odpowiada na zasadzie winy lub ryzyka) obowiązkiem całkowitego
lub częściowego naprawienia szkody
61408887592375
61
Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka stanowi wyjątek od generalnej zasady
winy.
Zasada słuszności
W pewnych przypadkach normy moralne lub obyczajowe funkcjonujące
w społeczeństwie mogą uważać za słuszne i uzasadnione wyrównanie uszczerbku
– zwłaszcza szkody na osobie – chociaż podmiotowi odpowiedzialnemu nie
można postawić zarzutu niewłaściwego postępowania. Odpowiedzialność
odszkodowawcza na zasadzie słuszności występuje wyjątkowo tylko
w wypadkach wyraźnie w ustawie przewidzianych. Kodeks cywilny odwołuje
się do niej w art. 4172, 428 i art. 431 § 2. Normy prawne odwołujące się do zasady
słuszności powierzają sądowi ocenę i rozstrzygnięcie, czy zasady współżycia
społecznego usprawiedliwiają w konkretnym wypadku obciążenie podmiotu
(który nie odpowiada na zasadzie winy lub ryzyka) obowiązkiem całkowitego
lub częściowego naprawienia szkody
57
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 11. ODPOWIEDZIALNOŚĆ
ZA WŁASNE CZYNY
Najważniejsze znaczenie w sferze odpowiedzialności deliktowej mają zasady dotyczące

obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej własnym działaniem lub zaniechaniem
podmiotu.
Odpowiedzialność taką przewiduje art. 415 KC, według którego, kto z winy swej wy-
rządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Jest to tzw. generalna
formuła deliktu, ponieważ ustawodawca określa tu podstawowe przesłanki odpowie-
dzialności deliktowej.
W KC nie zostało zdefiniowane pojęcie winy. Wina w rozumieniu art. 415 KC ujmowa-
na jest jako kategoria obejmująca dwa elementy – obiektywny i subiektywny.
ELEMENTY WINY
Obiektywny
Obiektywny element winy oznacza bezprawność działania lub zaniechania osoby
odpowiedzialnej za szkodę. Za bezprawne uznaje się zachowania sprzeczne nie tylko
z nakazami lub zakazami zawartymi w przepisach prawnych, lecz także działania
naruszające zasady współżycia społecznego. Jest to więc sprzeczność z szeroko
pojmowanym porządkiem prawnym. Czyn niedozwolony w rozumieniu art. 415 KC
może zatem wystąpić wtedy, gdy sprawca szkody naruszył ciążący na każdym
powszechny obowiązek nieczynienia drugiemu szkody
Subiektywny
Subiektywny element winy wiąże się z nastawieniem psychicznym sprawcy do
czynu, a więc stanowi winę w ścisłym tego słowa znaczeniu. Element subiektywny
(wina sensu stricto) odwołuje się więc do przeżyć psychicznych osoby, łącząc
winę z możliwością postawienia sprawcy zarzutu podjęcia niewłaściwej decyzji,
a w konsekwencji nagannego zachowania się (działania lub zaniechania) w konkretnej
58 sytuacji. Wadliwość podejmowania decyzji i działania można przypisać tylko
osobie, która miała możliwość oceny swego postępowania, a więc gdy mogła ona
działać z dostatecznym rozeznaniem. Stawiając sprawcy szkody zarzut naganności
61408887592375
61
pojmowanym porządkiem prawnym. Czyn niedozwolony w rozumieniu art. 415 KC
może zatem wystąpić wtedy, gdy sprawca szkody naruszył ciążący na każdym
powszechny obowiązek nieczynienia drugiemu szkody
Subiektywny
Subiektywny element winy wiąże się z nastawieniem psychicznym sprawcy do
czynu, a więc stanowi winę w ścisłym tego słowa znaczeniu. Element subiektywny
(wina sensu stricto) odwołuje się więc do przeżyć psychicznych osoby, łącząc
winę z możliwością postawienia sprawcy zarzutu podjęcia niewłaściwej decyzji,
a w konsekwencji nagannego zachowania się (działania lub zaniechania) w konkretnej
sytuacji. Wadliwość podejmowania decyzji i działania można przypisać tylko
osobie, która miała możliwość oceny swego postępowania, a więc gdy mogła ona
działać z dostatecznym rozeznaniem. Stawiając sprawcy szkody zarzut naganności
postępowania nie wystarczy wykazać, że nie przestrzegał on kryteriów wymaganej
staranności. Konieczne jest ponadto uwzględnienie jego stanu świadomości, woli
i przewidywania skutków postępowania. Dopiero zestawienie wszystkich tych
elementów stwarza możliwość rozstrzygnięcia o winie konkretnego podmiotu
W sferze odpowiedzialności deliktowej wyróżnia się winę umyślną i winę nieumyślną.
WINA
Umyślna (Dolus) Nieumyślna (Culpa)

Wina umyślna występuje Wina nieumyślna nazywana jest w prawie cywilnym
wówczas, gdy sprawca swoim niedbalstwem. Ten rodzaj winy przejawia się
bezprawnym działaniem lub niedołożeniem przez sprawcę szkody należytej
zaniechaniem chce (dolus staranności wymaganej w stosunkach danego
directus – zamiar bezpośredni) rodzaju (art. 355 KC). Sprawca, którego czyn
wyrządzić drugiemu dotknięty jest niedbalstwem, nie chce wprawdzie
szkodę albo co najmniej wyrządzić szkody, jednak, działając lekkomyślnie
godzi się świadomie (dolus lub niedbale, nie postępuje tak, jak w konkretnych
eventualis – zamiar wynikowy, okolicznościach należało się zachować. Zarzut
ewentualny) na taki skutek nieumyślnego wyrządzenia szkody można zatem
swego postępowania. Sprawca postawić sprawcy zarówno wtedy, gdy wprawdzie
zdaje sobie zatem sprawę wyobrażał on sobie bezprawność i szkodliwość
z negatywnych następstw swego działania, lecz bezpodstawnie przypuszczał,
swego działania i z rozmysłem że go uniknie, jak i wówczas, gdy sprawca takiego
chce osiągnąć skutek w postaci skutku w ogóle sobie nie wyobrażał, choć mógł
wyrządzenia szkody i powinien był to sobie wyobrazić
59
61408887592375
61
Na zasadzie winy opiera się także odpowiedzialność ex delicto osób prawnych za ich
czyny własne. Według art. 416 KC, osoba prawna jest obowiązana do naprawienia
szkody wyrządzonej z winy jej organu.
Sprawca szkody pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym z jego działaniem
lub zaniechaniem nie poniesie odpowiedzialności na podstawie art. 415 KC, gdy nie
zaistnieją jednocześnie okoliczności objęte elementem obiektywnym i subiektyw-
nym winy w znaczeniu podanym powyżej.
Odpowiedzialność deliktowa będzie więc wyłączona z powodu braku bezprawności
(element obiektywny) szkodliwego działania sprawcy.
obrona konieczna stan wyższej konieczności dozwolona samopomoc
Okoliczności wyłączające bezprawność postępowania to przede wszystkim:
zgoda poszkodowanego wykonywanie praw podmiotowych
Ponadto, obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej czynem własnym nie powsta-

nie, w przypadku gdy sprawcy nie można postawić zarzutu niedołożenia należytej
staranności. Sytuacja taka może być wynikiem:
1) wieku sprawcy,
2) jego stanu psychicznego lub
3) jego stanu fizycznego.
Wina może być bowiem przypisana wyłącznie takiej osobie, która ma rozeznanie swe-
go czynu oraz dostateczną swobodę kierowania własnym postępowaniem.
Artykuł 425 § 1 KC nie tworzy obowiązku odszkodowawczego po stronie sprawcy
szkody, który z jakichkolwiek powodów znajdował się w chwili czynu w stanie wyłą-
czającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, a więc był
niepoczytalny. Nie będzie zatem ponosiła winy osoba niedorozwinięta umysłowo lub
chora psychicznie, jeżeli w chwili popełnienia szkodliwego czynu nie miała ona do-
statecznego rozeznania.
Jednak kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurza-
jących albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody,
chyba że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy.
60
61408887592375
61
Przykład
Danej osobie podano bez jej wiedzy narkotyki lub została w inny sposób narażona (bez niedocho-
wania staranności po swojej stronie) na działanie takich środków w stanie lotnym.
Małoletni, który nie ukończył 13 lat, w ogóle nie ponosi odpowiedzialności za wy-
rządzoną szkodę (art. 426 KC). Ustawodawca zakłada bowiem, że dziecko przed
osiągnięciem tego wieku nie ma dostatecznego rozeznania swojego postępowania,
w związku z czym zdolność deliktową nabywa dopiero po ukończeniu ustawowej gra-
nicy wieku.
61
61408887592375
61
ZA CUDZE CZYNY
Odpowiedzialności odszkodowawczej na zasadzie winy nie ponoszą osoby, którym

z powodu wieku, stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można.
Zgodnie z art. 427 KC, obowiązek naprawienia szkody w tym zakresie spoczywa
na osobach zobowiązanych do nadzoru nad niepoczytalnymi. Odpowiedzialność
odszkodowawcza nie jest w tym przypadku związana z bezpośrednim źródłem szkody,
jakim jest czyn pozostającego pod nadzorem, a jedynie z niewykonywaniem lub nie-
należytym wykonywaniem obowiązku nadzoru przez nadzorującego, któremu można
postawić zarzut winy w nadzorze (culpa in custodiendo).
Ważne
Odpowiedzialność za niepoczytalnego oparta jest na zasadzie winy.
Odpowiedzialność przewidzianą w art. 427 KC ponosi osoba zobowiązana do nadzoru

wynikającego z ustawy lub z umowy, a także ten, kto sprawuje faktyczną stałą pieczę
(nadzór faktyczny) bez tytułu prawnego.
Podstawową cechą odpowiedzialności za niepoczytalnego – odróżniającą ją od od-
powiedzialności według art. 415 KC – jest prawne domniemanie winy w nadzorze.
Dzięki takiej konstrukcji legislacyjnej poszkodowany jest zwolniony od obowiązku
dowodzenia winy nadzorującego. Natomiast nadzorujący, chcąc zwolnić się od od-
powiedzialności, powinien wzruszyć owo domniemanie przeciwdowodem i wykazać,
że sprawował nadzór należycie.
62
61408887592375
61
Istnieją jednak pewne okoliczności zwalniające
z odpowiedzialności przewidzianej w art. 427 KC. Są to:
brak winy w nadzorze wykazanie, że szkoda powstałaby także przy

(obalenie domniemania starannym wykonywaniu nadzoru
winy w nadzorze) lub (co jest równoznaczne z dowiedzeniem braku związku
przyczynowego między zachowaniem się osoby
nadzorującej a skutkiem w postaci szkody)
Wyjątek od zasady braku odpowiedzialności niepoczytalnego przewiduje art. 428 KC.

Na podstawie tego przepisu zobowiązanym do całkowitego lub częściowego napra-
wienia szkody może zostać niepoczytalny sprawca, w przypadku, gdy brakuje osób
zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie można od nich uzyskać naprawienia szko-
dy, z okoliczności zaś, a zwłaszcza porównania stanu majątkowego poszkodowanego
i sprawcy, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez osobę wykonującą powierzoną jej
czynność reguluje art. 429 KC. Zgodnie z tym przepisem, kto powierza wykonanie
czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę
przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze,
albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które
w zakresie swojej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.
Odpowiedzialność powierzającego czynność opiera się zatem na zasadzie winy.
Artykuł 429 KC wprowadza domniemanie winy w wyborze (culpa in eligendo) osoby
powierzającej wykonanie czynności. Konstrukcja ta zwalnia poszkodowanego z ko-
nieczności dowodzenia tej przesłanki odpowiedzialności.
Powierzający jest jednak obciążony odpowiedzialnością tylko za szkody wyrządzone
przy wykonywaniu powierzonej czynności. Jego odpowiedzialność nie obejmuje na-
tomiast szkód zdziałanych przy okazji realizacji takiej czynności.
Powierzający może zwolnić się z obowiązku odszkodowawczego, wzruszając

domniemanie, o którym mowa powyżej, poprzez:
dowód braku wykazanie, że wykonanie czynności powierzył on osobie,

jego winy przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności
w wyborze albo zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności
63
61408887592375
61
Wina wykonawcy nie ma żadnego wpływu na odpowiedzialność powierzającego.
Jednak nie można wykluczyć sytuacji, w której obydwa podmioty zostaną solidarnie
obciążone obowiązkiem odszkodowawczym (art. 441 § 1 KC): powierzający – według
art. 429 KC, wykonawca zaś – na podstawie art. 415 KC.
Przykład
Karol Wójcik powierzył wykonanie remontu domu Mariuszowi Nowakowi, o którym wiedział,
że nie ma on doświadczenia i uprawnień do tego typu prac. W trakcie remontu Mariusz Nowak
uszkodził samochód sąsiada Karola Wójcika. W tej sytuacji Karol Wójcik będzie odpowiadał
za szkodę spowodowaną przez Mariusza Nowaka, gdyż ponosi winę w wyborze osoby nieodpo-
wiedniej do wykonania remontu.
Według art. 430 KC, obowiązek odszkodowawczy obciąża tego, kto na własny rachu-
nek powierza wykonanie czynności osobie podlegającej jego kierownictwu, która
ma obowiązek stosować się do jego wskazówek.
Podstawowe przesłanki odpowiedzialności przełożonego to:
zawinione przez podwładnego wyrządzenie tej szkody przy wykonywaniu (nie przy
wyrządzenie szkody okazji wykonywania) powierzonej mu czynności
Odpowiedzialność określona za podwładnego opiera się na zasadzie ryzyka, ponieważ

na przełożonym ciąży obowiązek odszkodowawczy niezależnie od jego winy. Przeło-
żony nie może zwolnić się z obowiązku odszkodowawczego, wykazując brak własnej
winy, ponieważ okolicznością uwalniającą przełożonego od odpowiedzialności jest
ekskulpacja podwładnego.
Za szkodę wyrządzoną z winy podwładnego odpowiedzialność solidarną (art. 441
§ 1 KC) poniosą: przełożony – według art. 430 KC, a podwładny – na podstawie
art. 415 KC. Naprawienie szkody przez zwierzchnika stworzy po jego stronie roszcze-
nie regresowe względem podwładnego (art. 441 § 3 KC).
Przykład
Na zasadzie art. 430 KC odpowiedzialność może ponosić placówka medyczna zatrudniająca le-
karza, który postawił błędną diagnozę i przez to doprowadził do wydłużenia leczenia u pacjenta.
64
61408887592375
61
ODSZKODOWAWCZA ZA FUNKCJONOWANIE
WŁADZY PUBLICZNEJ
Podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej za funkcjonowanie władzy publicznej

jest art. 77 ust. 1 Konstytucji RP. Zgodnie z tym przepisem, każdy ma prawo do wyna-
grodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie
organu władzy publicznej.
Podstawową regulacją odpowiedzialności za funkcjonowanie władzy publicznej w KC
jest art. 417 § 1.
W art. 4171–4172 KC uregulowane zostały szczególne przypadki wyrządzenia szkody
przy wykonywaniu władzy publicznej przez wydanie aktu normatywnego, prawomoc-
nego orzeczenia, decyzji ostatecznej oraz niewydanie decyzji i aktu normatywnego.
Odpowiedzialność za funkcjonowanie władzy publicznej oparta jest na zasadzie bez-
prawności oraz na zasadzie słuszności.
Ogólna definicja deliktu władzy publicznej wynika z art. 417 § 1 KC. Zgodnie z tym
przepisem, za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie
przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub
jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę
z mocy prawa.
Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie poro-
zumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidar-
ną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca
je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa (art. 4171 § 2 KC). Zgod-
nie z art. 4171 KC, jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatyw-
nego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu
65
61408887592375
61
niezgodności tego aktu z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową międzynarodową
lub ustawą.
Jeżeli natomiast szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia
lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym
postępowaniu ich niezgodności z prawem. Odnosi się to również do wypadku, gdy
prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu nor-
matywnego niezgodnego z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową międzynarodową
lub ustawą (art. 4171 § 2 KC).
Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obo-
wiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwier-
dzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia
lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej (art. 417 § 3 KC). W przypadku
gdy szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obo-
wiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego
aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody. Natomiast skutki wy-
rządzenia szkody na osobie przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej
reguluje art. 4172 KC. W takim przypadku poszkodowany może żądać całkowitego
lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną
krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub
jego ciężkie położenie materialne wskazują, że wymagają tego względy słuszności.
Jest to przypadek odpowiedzialności na zasadzie słuszności.
Przykład
Skarb Państwa może ponieść odpowiedzialność na zasadach słuszności za szkodę doznaną
w następstwie zakażenia bakteryjnego przez żołnierza, który – odbywając służbę zasadniczą
– znajduje się w sferze władzy publicznej jednostki wojskowej.
66
61408887592375
61
ZA ZWIERZĘTA I RZECZY
Odpowiedzialność za zwierzęta to odpowiedzialność na zasadzie winy w nadzorze

(culpa in custodiendo), którą, na podstawie art. 431 § 1 KC, ponosi ten, kto zwierzę
chowa albo się nim posługuje.
Nie ma tu znaczenia istnienie tytułu prawnego do takiego zwierzęcia ani to, czy zwie-
rzę pozostawało pod nadzorem osoby ponoszącej odpowiedzialność, czy też zabłąkało
się lub uciekło.
Z treści art. 431 KC wynika domniemanie winy. Ponoszący odpowiedzialność musi
udowodnić, że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy
w nadzorze. Wyjątkowo, na podstawie art. 431 § 2 KC, w braku winy osoby, która
zwierzę chowa lub się nim posługuje, poszkodowany może od niej żądać całkowitego
lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania
stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby wynika, że wymagają tego zasady
współżycia społecznego. Jest to odpowiedzialność na zasadzie słuszności.
Powyższych zasad nie stosuje się do zwierząt dzikich, żyjących w stanie wolnym.
Ważne
Art. 431 KC nie dotyczy szkód wyrządzonych przez zwierzęta dzikie, żyjące w stanie wol-
nym, za które odpowiada Skarb Państwa na podstawie przepisów szczególnych: ustawy
z 13.10.1995 r. – Prawo łowieckie (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2033 ze zm.) i ustawy z 16.4.2004 r.
o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1614 ze zm.).
67
61408887592375
61
Odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie, spadnięcie przedmiotu z pomieszczenia
jest odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka, którą na podstawie art. 433 KC ponosi
ten, kto pomieszczenie zajmuje. W konkretnym przypadku odpowiedzialność taka
może dotyczyć różnych osób: właściciela, najemcy, dzierżawcy lub innych.
Zgodnie z art. 433 KC, za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem
jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia jest odpowiedzialny ten, kto pomieszcze-
nie zajmuje, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy
poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi
odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.
Odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części jest odpowie-
dzialnością opartą na zasadzie ryzyka, którą ponosi samoistny posiadacz budowli.
Z reguły będzie to właściciel budowli lub osoba władająca budowlą jak właściciel.
Zaostrzona odpowiedzialność według art. 434 KC nie obciąża natomiast posiadacza
zależnego (np. najemcy).
Ryzyko obciążające posiadacza samoistnego budowli zostało ograniczone do dwóch
okoliczności, a mianowicie do braku utrzymania budowli w należytym stanie oraz
do wad w budowie, gdyż ustawodawca przyjmuje, że te właśnie zdarzenia spowodowały
zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części.
Posiadacz samoistny może uwolnić się od obowiązku odszkodowawczego, wykazując,
że zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części nie wynikło ani z braku utrzyma-
nia budowli w należytym stanie, ani z wady w budowie (np. wypadek spowodowała
osoba trzecia, podkładając pod budowlę ładunek wybuchowy).
Odpowiedzialność za ruch przedsiębiorstwa jest to odpowiedzialność na zasadzie
ryzyka, którą na podstawie art. 435 KC ponosi ten, kto prowadzi na własny rachunek
przedsiębiorstwo lub zakład:
1) wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płyn-
nych itp.),
2) wytwarzający środki wybuchowe,
3) posługujący się takimi środkami.
Okolicznością objętą ryzykiem ponoszącego odpowiedzialność na podstawie
art. 435 KC jest bezpieczeństwo innych podmiotów związane ze znacznym prawdo-
podobieństwem powstania szkód wskutek takiej działalności. Działania takie prowa-
dzą w istocie do oddziaływania na przyrodę w sposób, jaki nie występuje w naturze,
głównie poprzez posługiwanie się urządzeniami technicznymi.
68
61408887592375
61
Uwolnienie się od odpowiedzialności wymaga wykazania, że szkoda
nastąpiła wskutek:
siły wyższej wyłącznie z winy z winy osoby trzeciej, za którą

albo poszkodowanego lub prowadzący przedsiębiorstwo lub zakład
nie ponosi odpowiedzialności
Odpowiedzialność za mechaniczne środki komunikacji jest to odpowiedzialność

na zasadzie ryzyka, którą na podstawie art. 436 § 1 KC ponosi samoistny posiadacz
mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Okolicz-
nością objętą ryzykiem ponoszącego odpowiedzialność na podstawie art. 436 KC jest
bezpieczeństwo w ruchu komunikacyjnym.
Zgodnie z art. 436 § 1 KC, odpowiedzialność przewidzianą w art. 435 KC ponosi sa-
moistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił
przyrody. Jednak gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie
zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.
W myśl art. 436 § 2 KC, w razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji
poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać napra-
wienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach
ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą
z grzeczności.
Ważne
Do mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody należą
m.in. samochody, pojazdy szynowe, motocykle, samoloty, statki rzeczne, motorówki,
skutery śnieżne, quady, pojazdy dwukołowe (Segway). Nie będą natomiast w tej ka-
tegorii mieścić się w szczególności pojazdy ciągnięte przez zwierzęta, rowery, ryksze,
szybowce, żaglówki, sanie, ruchome schody, windy, wyciągi narciarskie, drony, rowery
wodne, paralotnie, kajaki.
69
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 15. NAPRAWIENIE SZKODY
NA OSOBIE
Zagadnienie naprawienia szkody na osobie zostało uregulowane w art. 444–448 KC.

Obowiązek naprawienia szkody dotyczy zarówno szkody majątkowej, jak i niemająt-
kowej (krzywdy). Funkcję naprawienia szkody wypełnia odszkodowanie, natomiast
zadośćuczynienie spełnia funkcję łagodzącą za doznaną niewymierną materialnie
krzywdę (wyr. SN z 12.10.1999 r., II UKN 141/99, OSNAPiUS 2001, Nr 1, poz. 29).
Roszczenia przewidziane w art. 444–448 KC mają charakter osobisty i w związku
z tym nie mogą być zbyte, chyba że:
1) są już wymagalne i zostały uznane na piśmie albo
2) zostały przyznane prawomocnym orzeczeniem (art. 449 KC).
Artykuł 449 KC nie pozwala na „zbycie” roszczeń wymienionych w art. 444–448 KC,
a więc na przeniesienie tych roszczeń przez poszkodowanego na inne osoby w drodze
czynności prawnej, takiej jak umowa sprzedaży, zamiany, darowizny czy też innej
umowy zobowiązującej do przeniesienia wierzytelności.
Szkoda na osobie może być następstwem:
uszkodzenia rozstroju naruszenia innych dóbr osobistych człowieka

ciała zdrowia oraz (np. pozbawienia wolności, gwałtu lub nadużycia
stosunku zależności do poddania się
czynowi nierządnemu)
Uszkodzenie ciała polega na naruszeniu integralności fizycznej człowieka, bez wzglę-

du na to, czy jest to przerwanie samej powłoki cielesnej czy narządów wewnętrznych
(np. złamanie otwarte kości). Uszkodzeniem ciała w rozumieniu art. 444 § 1 i art. 445
70
61408887592375
61
§ 1 KC jest takie oddziaływanie na ciało ludzkie, które pozostawia na nim wyraźny
ślad, będący wynikiem naruszenia tkanek organizmu, bez względu na to, czy chodzi
o uszkodzenie jedynie powierzchniowe czy też uszkodzenie poważne, np. powiązane
ze złamaniem kości, uszkodzeniem mięśni itp.
Rozstrój zdrowia jest to takie oddziaływanie na organizm ludzki, które pociąga
za sobą zakłócenie jego funkcji. Czas trwania skutków nie ma znaczenia. Długotrwa-
łość cierpień i rodzaj skutków mają znaczenie – i to istotne – dla określenia wysokości
zadośćuczynienia (wyr. SN z 12.3.1975 r., II CR 18/75, Legalis). Rozstrój zdrowia polega
na zakłóceniu funkcjonowania organizmu (poszczególnych organów), bez widocznego
ich uszkodzenia (np. nerwica, zatrucie).
W wyniku uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia poszkodowanemu przysługują
następujące roszczenia:
1) o zwrot wszelkich wynikłych z tego powodu kosztów (art. 444 § 1 zd. 1 KC),
2) o rentę (art. 444 § 2 i 3 KC),
3) o jednorazowe odszkodowanie (kapitalizacja renty).
Ważne
Szkoda niemajątkowa (krzywda) obejmuje cierpienia fizyczne i psychiczne osoby po-
szkodowanej.
Wyrównaniu krzywdy służy instytucja zadośćuczynienia pieniężnego (art. 445

i 448 KC). Jest to forma rekompensaty za ujemne przeżycia, będące skutkiem wyrzą-
dzenia szkody. Środkiem naprawy szkody niemajątkowej jest także żądanie zasądzenia
odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez poszkodowanego cel społeczny
(art. 448 KC).
Roszczenie takie przysługuje w następujących przypadkach (art. 445 KC):
uszkodzenia ciała pozbawienia skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu

lub wywołania wolności lub nadużycia stosunku zależności
rozstroju zdrowia do poddania się czynowi nierządnemu
Artykuł 445 KC stanowi podstawę zasądzenia zadośćuczynienia jedynie w przypad-

kach w nim wskazanych. Zadośćuczynienia w razie naruszenia innych dóbr osobistych
można domagać się na podstawie art. 448 KC.
71
61408887592375
61
Zadośćuczynienia pieniężnego może żądać każdy, kto został pokrzywdzony czynem
niedozwolonym. Roszczenie to jest kierowane przeciwko osobie (fizycznej lub prawnej),
która ponosi odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę niemajątkową. Zadośćuczy-
nienie za krzywdę przyznawane jest przez sąd w postaci jednorazowego świadczenia
pieniężnego.
Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę jest niezbywalne. Wy-
jątkowo roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę może być zbyte,
jeżeli jest już wymagalne i zostało uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym
orzeczeniem (art. 449 KC).
Ważne
Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę jest dziedziczne tylko
wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo powództwo zostało wytoczone za życia po-
szkodowanego (art. 445 § 3 KC).
W myśl art. 448 KC, pokrzywdzony może żądać od sprawcy naruszenia dobra osobi-
stego zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez siebie cel społeczny.
Roszczenie to jest niezależne od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków
naruszenia dobra osobistego (art. 24 KC). Roszczenie o zasądzenie odpowiedniej sumy
pieniężnej na wskazany przez poszkodowanego cel jest dziedziczne tylko wtedy, gdy
(art. 448 in fine KC) zostało uznane na piśmie albo powództwo zostało wytoczone
za życia poszkodowanego.
Zgodnie z art. 446 § 1 KC, jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju
zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody po-
winien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.
Śmierć człowieka musi pozostawać w adekwatnym związku przyczynowym z uszko-
dzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia, natomiast bez znaczenia jest to, w jakim czasie
skutek taki nastąpił.
Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może
żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do:
1) potrzeb poszkodowanego oraz
2) możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego
trwania obowiązku alimentacyjnego.
Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale
dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady
współżycia społecznego (art. 446 § 2 KC).
72
61408887592375
61
Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne od-
szkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji
życiowej (art. 446 § 3 KC).
Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę
tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (art. 446 § 4 KC).
Zgodnie z art. 4461 KC, z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód
doznanych przed urodzeniem. Chodzi tu o tzw. szkody prenatalne. Szkoda prenatalna
jest szkodą doznaną przez dziecko na skutek zdarzeń, które miały miejsce przed jego
narodzeniem. Czyn wyrządzający szkodę może być skierowany zarówno przeciwko
ciężarnej matce, jak i bezpośrednio przeciwko dziecku. Odpowiedzialność za szkody
prenatalne obejmuje zarówno szkodę majątkową, jak i niemajątkową. Do powstania od-
powiedzialności za szkody prenatalne konieczne jest wykazanie adekwatnego związku
przyczynowego między zdarzeniem powodującym szkodę a szkodą.
Ważne
Szkody prenatalne obejmują zarówno przypadki uszczerbków majątkowych, jak i nie-
majątkowych tak na mieniu, jak i na osobie.
73
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 16. OBOWIĄZEK ZAPOBIEŻENIA
SZKODZIE
Przepisy KC obok obowiązku naprawienia szkody nakładają na podmioty prawa cy-

wilnego obowiązek zapobieżenia szkodzie. Zgodnie z art. 439 KC ten, komu wskutek
zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad
ruchem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu albo nad stanem po-
siadanego przez nią budynku lub innego urządzenia, zagraża bezpośrednio szkoda,
może żądać, aby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego
niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie.
Przysługuje każdemu, komu wskutek zachowania się innej osoby zagraża bezpośred-
nio szkoda. Może być to zarówno szkoda na mieniu, jak i szkoda na osobie.
Zagrożenie wyrządzenia szkody może mieć miejsce w szczególności:
wskutek braku należytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez inną osobę
przedsiębiorstwa lub zakładu (art. 439 KC)
wskutek braku należytego nadzoru nad stanem posiadanego przez inną osobę
budynku (art. 439 KC)
w razie rozpoczęcia budowy na gruncie, która mogłaby naruszyć posiadanie

posiadacza nieruchomości albo grozić wyrządzeniem mu szkody (art. 347 KC)
w razie istnienia prawdopodobieństwa naruszenia dobra osobistego (art. 24

§ 1 KC)
74
61408887592375
61
Artykuł 439 KC znajduje zastosowanie do szkód wynikających z czynów niedozwolo-
nych. Nie odnosi się natomiast do szkód wynikających z niewykonania lub nienależy-
tego wykonania zobowiązania.
Przejawy zachowania stwarzającego stan niebezpieczeństwa przepis art. 439 KC wska-
zuje przykładowo. Stan zagrożenia może wiązać się zatem również z innymi sytua-
cjami, które nie dotyczą ani ruchu przedsiębiorstwa (zakładu), ani też utrzymania
budynku (np. pozostawienie odkrytej studni na nieogrodzonym terenie w pobliżu
szkoły, prowadzenie bez należytego zabezpieczenia prac budowlanych stwarzających
stan niebezpieczeństwa dla sąsiadujących nieruchomości, przechowywanie w budynku
niebezpiecznych materiałów grożących wybuchem).
Z prewencyjną funkcją regulacji art. 439 KC pozostaje w związku regulacja art. 438 KC,
dotycząca odpowiedzialności za szkody poniesione w cudzym i we wspólnym intere-
sie. Szkodą poniesioną w cudzym lub we wspólnym interesie jest szkoda majątkowa
(damnum emergens) poniesiona przymusowo lub nawet dobrowolnie w celu odwróce-
nia grożącego innej osobie lub nawet wspólnego niebezpieczeństwa. Osoba, która po-
niosła szkodę majątkową w cudzym lub wspólnym interesie, może żądać naprawienia
strat w odpowiednim stosunku od osób, które odniosły z tego korzyść.
Ważne
Artykuł 438 KC chroni zarówno zachowania altruistyczne, podjęte bezinteresownie
dla dobra innej osoby, jak i zachowania przymusowe, podyktowane nakazem prawa
(zob. art. 162 KK) lub zachowania, którym poszkodowany nie mógł się przeciwstawić
(zob. np. art. 142, 424 KC).
75
61408887592375
61
ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ
PRODUKT NIEBEZPIECZNY
Przepisy o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny –

art. 4491–44911 – zostały dodane do KC na mocy art. 18 pkt 6 ustawy z 2.3.2000 r.
o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrzą-
dzoną przez produkt niebezpieczny, która weszła w życie 1.7.2000 r. Wprowadzenie tej
regulacji miało na celu wypełnienie dyrektywy 85/374/EWG z 25.7.1985 r. w sprawie
ujednolicenia prawnych i administracyjnych przepisów państw członkowskich za wad-
liwe produkty (Dz.Urz. UE L Nr 210 z 7.8.1985 r., s. 29).
Dominujący w doktrynie pogląd zakłada, że odpowiedzialność za szkody wyrządzone
przez produkt niebezpieczny jest szczególnym rodzajem odpowiedzialności deliktowej,
opartej na zasadzie ryzyka.
Odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie można
z góry wyłączyć ani ograniczyć (art. 4499 KC). Jest to regulacja o charakterze semiim-
peratywnym, co oznacza, że dopuszczalne są klauzule umowne, które rozszerzają od-
powiedzialność za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny.
Przepisy o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny
nie wyłączają odpowiedzialności za szkody na zasadach ogólnych (art. 415 i n. KC),
za szkody wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz
odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady i gwarancji jakości (art. 44910 KC).
Przez produkt niebezpieczny rozumie się rzecz ruchomą, choćby została ona po-
łączona z inną rzeczą. Za produkt uważa się także zwierzęta i energię elektryczną
(art. 4491 § 2 KC).
76
61408887592375
61
Ważne
Produktem nie są dobra intelektualne.
Niebezpieczny jest produkt niezapewniający bezpieczeństwa, jakiego można oczeki-

wać, uwzględniając normalne użycie produktu. O tym, czy produkt jest bezpieczny,
decydują okoliczności z chwili wprowadzenia go do obrotu, a zwłaszcza sposób zapre-
zentowania go na rynku oraz podane konsumentowi informacje o właściwościach pro-
duktu. Produkt nie może być uznany za niezapewniający bezpieczeństwa tylko dlatego,
że później wprowadzono do obrotu podobny produkt ulepszony (art. 4491 § 3 KC).
Podmiotami odpowiedzialnymi za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny są:
producent, który w zakresie swojej działalności gospodarczej wytwarza ten

produkt (art. 4491 § 1 KC); domniemywa się, że produkt niebezpieczny, który
spowodował szkodę, został wytworzony i wprowadzony do obrotu w zakresie
działalności gospodarczej producenta
wytwórca materiału, surowca albo części składowej produktu, chyba że wyłączną

przyczyną szkody była wadliwa konstrukcja produktu lub wskazówki producenta
(art. 4495 § 1 KC)
tzw. producent nominalny, tj. ten, kto przez umieszczenie na produkcie swojej
nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego podaje się
za producenta (art. 4495 § 2 zd. 1 KC)
importer, tj. ten, kto produkt pochodzenia zagranicznego wprowadza do obrotu

krajowego w zakresie swojej działalności gospodarczej (art. 4495 § 2 zd. 2 KC)
ten, kto w zakresie swojej działalności zbył produkt niebezpieczny – osoba

ta ponosi odpowiedzialność, jeżeli nie wiadomo, kto jest producentem,
producentem nominalnym lub importerem; zbywca produktu może uwolnić się
od odpowiedzialności, jeżeli w ciągu miesiąca od daty zawiadomienia o szkodzie
wskaże poszkodowanemu osobę i adres producenta, producenta nominalnego
lub importera (art. 4495 § 4 KC); jeżeli zbywca nie może wskazać producenta ani
innych wymienionych wyżej osób, to od odpowiedzialności może się zwolnić
przez wskazanie osoby, od której sam nabył produkt (art. 4495 § 5 KC)
77
61408887592375
61
Producent oraz wytwórca materiału, surowca albo części składowej produktu,
tzw. producent nominalny i importer, odpowiadają solidarnie (art. 4495 § 3 KC). Jeżeli
za szkodę odpowiedzialna jest także osoba trzecia, odpowiedzialność tej osoby i wyżej
wymienionych jest również solidarna, przy czym odpowiednio stosuje się art. 441 § 2
i 3 KC (art. 4496 KC).
Podmiotem uprawnionym do żądania odszkodowania jest każdy, kto poniósł szko-
dę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (art. 4491 § 1 KC). Odpowiedzialność
ta dotyczy zarówno szkody na osobie, jak i szkody na mieniu. Jednak producent odpo-
wiada za szkodę na mieniu tylko wówczas, gdy rzecz zniszczona lub uszkodzona należy
do rzeczy zwykle przeznaczanych do osobistego użytku i w taki przede wszystkim
sposób korzystał z niej poszkodowany (art. 4492 KC). Poszkodowanym może być nie
tylko nabywca produktu, ale również osoby, które mogłyby ponieść szkodę na skutek
ujawnienia się niebezpiecznych właściwości produktu.
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny opiera się
na zasadzie ryzyka (odpowiedzialność za skutek).
Producent nie odpowiada za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny,

jeżeli wykaże, że (art. 4493 KC):
produktu nie wprowadził do obrotu
wprowadzenie produktu do obrotu nastąpiło poza zakresem działalności

gospodarczej producenta
właściwości niebezpieczne produktu ujawniły się po wprowadzeniu go do obrotu,

chyba że wynikały one z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie
nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu, uwzględniając

stan nauki i techniki w chwili wprowadzenia do obrotu albo gdy właściwości
te wynikały z zastosowania przepisów prawa
Są to tzw. przesłanki egzoneracyjne.
78
61408887592375
61
Przesłankami odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną
przez produkt niebezpieczny są:
wyrządzenie szkody przez produkt adekwatny związek przyczynowy

niebezpieczny wytworzony w zakresie między zdarzeniem wywołanym przez
działalności gospodarczej producenta produkt niebezpieczny a szkodą
Odszkodowanie za szkodę na mieniu nie obejmuje:

1) uszkodzenia samego produktu ani
2) korzyści, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć w związku z jego używaniem.
Odszkodowanie to nie przysługuje, gdy szkoda na mieniu nie przekracza kwoty bę-
dącej równowartością 500 euro (art. 4497 KC). Do tej wysokości poszkodowany może
dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych.
Ważne
Odszkodowania za szkody na mieniu wyrządzone przez produkt niebezpieczny, których
wartość nie przekracza 500 euro, dochodzić można na zasadach ogólnych – w ramach
odpowiedzialności deliktowej lub kontraktowej.
Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny ulega

przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się
lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i osobie
obowiązanej do jej naprawienia. Jednak w każdym wypadku roszczenie przedawnia
się z upływem 10 lat od dnia wprowadzenia produktu do obrotu (art. 4498 KC).
79
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 18. WSPÓŁODPOWIEDZIALNOŚĆ
ZA SZKODĘ
Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwo-

lonym, ich odpowiedzialność jest solidarna (art. 441 § 1 KC).
Przepis ten ma charakter normy bezwzględnie wiążącej. Oznacza to, że nie przewiduje
on wyjątków od zasady solidarnej odpowiedzialności, jeżeli kilka osób wyrządziło
szkodę czynem niedozwolonym (wyr. SN z 17.11.2000 r., V CKN 192/00, Legalis).
Przesłankami współodpowiedzialności kilku osób za szkodę są:
wyrządzenie jednej zdarzenie powodujące adekwatny związek przyczynowy

szkody czynem szkodę, z którym między zdarzeniem
niedozwolonym przez przepis ustawy wiąże (zdarzeniami), z którego szkoda
kilka osób odpowiedzialność wynikła a jedną szkodą
Jeżeli jeden z dłużników solidarnych naprawił szkodę, która była wynikiem działania
lub zaniechania kilku osób, przysługuje mu przeciwko pozostałym dłużnikom rosz-
czenie regresowe.
O powstaniu roszczenia regresowego decyduje nie chwila wyrządzenia szkody przez
bezpośredniego sprawcę, lecz chwila naprawienia jej przez jednego z dłużników
solidarnych (wyr. SN z 1.6.1973 r., II PR 97/73, OSP 1974, Nr 4, poz. 84). Dłużnik,
który naprawił szkodę, może żądać od pozostałych współodpowiedzialnych zwrotu
odpowiedniej części odszkodowania zależnie od okoliczności (regres). Przy określaniu
wysokości roszczeń regresowych bierze się pod uwagę przede wszystkim winę współ-
80
61408887592375
61
odpowiedzialnego za szkodę oraz stopień, w jakim przyczynił się do powstania
szkody (art. 441 § 2 KC).
Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny pomimo braku winy, ma zwrot-
ne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy (art. 441 § 3 KC).
81
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 19. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ
I ZBIEG ODPOWIEDZIALNOŚCI
Artykuł 4421 KC przewiduje dwa terminy przedawnienia: 20-letni i 3-letni.

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega prze-
dawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy
zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowią-
zanej do jej naprawienia. Jednak termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia,
w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni
lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem 20 lat
od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział
się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześ-
niej niż z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie
i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może
skończyć się wcześniej niż z upływem lat 2 od uzyskania przez nią pełnoletności.
Ustanowiony w art. 4421 § 2 KC 20-letni termin przedawnienia jest obecnie najdłuż-
szym terminem przedawnienia w polskim prawie cywilnym.
Zbieg odpowiedzialności zachodzi wtedy, gdy dłużnik nie tylko nie wykonuje lub
nienależycie wykonuje swoje zobowiązanie umowne, lecz jednocześnie narusza
nakaz lub zakaz obowiązujący go niezależnie od istniejącego między stronami
stosunku prawnego.
Okoliczność, że działanie lub zaniechanie, z którego szkoda wynikła, stanowiło nie-
wykonanie lub nienależyte wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania, nie wyłą-
cza roszczenia o naprawienie szkody z tytułu czynu niedozwolonego, chyba że z treści
istniejącego uprzednio zobowiązania wynika co innego (art. 443 KC).
82
61408887592375
61
W razie zbiegu roszczenia ex contractu z roszczeniem ex delicto wybór przez poszkodo-
wanego dochodzonego roszczenia może nastąpić także przez samo wskazanie faktów
uzasadniających żądanie pozwu. Natomiast w razie wątpliwości co do dokonanego
przez poszkodowanego wyboru sąd powinien przyjąć taką podstawę prawną, która
jest bardziej korzystna dla poszkodowanego (wyr. SN z 14.2.2003 r., IV CKN 1768/00,
Legalis; zob. także wyr. SN z 15.1.1998 r., III CKN 323/97, niepubl.).
Przykład
W praktyce zastosowanie art. 443 KC będzie miało miejsce wówczas, gdy zachowanie sprawcy
szkody będzie jednocześnie naruszeniem kontraktu i czynem niedozwolonym. Przykładowo
można wskazać kwestię odpowiedzialności za świadczenie usług medycznych. Jeśli dokonywane
są one w oparciu o umowę, a działanie lekarza narusza powszechne standardy (np. pozostawienie
ciała obcego w ciele pacjenta po operacji), to można przyjąć, że potencjalnie przysługuje przeciw-
ko niemu zarówno roszczenie deliktowe, jak i kontraktowe.
83
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 20. WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ
Wykonanie zobowiązania to spełnienie, ciążącego na dłużniku na podstawie stosunku

zobowiązaniowego, obowiązku w celu uwolnienia się od długu.
Zobowiązanie powinno być wykonane w sposób należyty.
Zgodnie z art. 354 § 1 KC, zobowiązanie powinno być wykonane zgodnie z jego treś-
cią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom
współżycia społecznego, jeżeli zaś istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje, także
w sposób odpowiadający tym zwyczajom.
Wierzyciel obowiązany jest do współdziałania na tych samych zasadach z dłużnikiem
przy wykonaniu zobowiązania.
Zobowiązanie powinno być wykonane w całości. Wierzyciel nie może jednak odmó-
wić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wy-
magalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes.
Świadczenie powinno być spełnione na korzyść wierzyciela. Co do zasady, dłużnik
uwolni się od ciążącego na nim długu tylko wtedy, gdy świadczył do rąk osoby upraw-
nionej, tj.:
1) wierzyciela zdolnego w tym momencie do przyjęcia świadczenia lub
2) osoby dysponującej pokwitowaniem wystawionym przez wierzyciela, o ile wcześ-
niej nie zastrzeżono świadczenia do rąk własnych wierzyciela.
Problem pojawia się, jeżeli dłużnik zachował się co prawda zgodnie z treścią zobo-
wiązania, lecz uczynił to wobec osoby nieuprawnionej. Wówczas ocena, czy działanie
dłużnika odniosło oczekiwany skutek, w znacznym stopniu zależeć może od zacho-
wania się drugiej strony.
Zgodnie z art. 452 KC, jeżeli świadczenie zostało spełnione do rąk osoby nieupraw-
nionej do jego przyjęcia, a przyjęcie świadczenia nie zostało potwierdzone przez wie-
rzyciela, dłużnik jest zwolniony w takim zakresie, w jakim wierzyciel ze świadczenia
84
61408887592375
61
skorzystał. W pozostałej części dłużnik będzie w dalszym ciągu zobowiązany. Powyż-
szą zasadę stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy świadczenie zostało spełnione
do rąk wierzyciela, który był niezdolny do jego przyjęcia.
Ważne
Świadczenie do rąk współmałżonka wierzyciela może stanowić przypadek z art. 452 KC.
W przypadku wątpliwości co do osoby uprawnionej do przyjęcia świadczenia dłużnik

ma możliwość złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 467 pkt 2
i 4 KC), co w określonych warunkach może być uznane za równoznaczne z wypełnie-
niem zobowiązania.
Istnieją jeszcze inne – nieliczne – sytuacje, gdy dłużnik, świadcząc do rąk osoby nie-
będącej wierzycielem, może zwolnić się z zobowiązania.
Jest tak w przypadku przelewu wierzytelności, gdy dłużnik, nie będąc o tym powia-
domiony, wypełnił ciążący na nim dług wobec zbywcy wierzytelności (poprzedniego
wierzyciela), chyba że wiedział o przelewie (art. 512 KC).
Podobna sytuacja będzie miała miejsce, jeżeli dłużnik świadczył osobie mającej stwier-
dzenie nabycia spadku, która w rzeczywistości nie była spadkobiercą, chyba że można
wykazać mu złą wiarę (art. 1028 KC).
Dotyczy to również sytuacji, gdy po wygaśnięciu pełnomocnictwa dłużnik świadczył
pełnomocnikowi w granicach pierwotnego umocowania, chyba że wiedział lub z ła-
twością mógł się dowiedzieć o tym, że osoba ta nie jest już pełnomocnikiem.
Zobowiązanie jest wykonane należycie, jeżeli dłużnik spełnił świadczenie odpo-
wiedniej jakości. O tym, jakie to ma być w konkretnych okolicznościach świadczenie,
decyduje treść zobowiązania.
W przypadku, gdy wykonanie zobowiązania może mieć wpływ na bezpieczeństwo lu-
dzi lub mienia czy też w przypadku umów z udziałem konsumentów, często o jakości
świadczenia decydować będą przepisy ustawy lub inne powszechnie obowiązujące
reguły. Strony mają obowiązek się do nich stosować.
W przypadku rzeczy oznaczonych co do tożsamości istotne jest ustalenie, w jakim sta-
nie ma być rzecz indywidualnie oznaczona, gdy dłużnik będzie wypełniał swój dług.
Podobne zasady dotyczą jakości rzeczy oznaczonych co do gatunku. Aby konkret-
nie ustalić, jakim kryteriom powinny one odpowiadać, trzeba w pierwszej kolejności
zbadać, czy jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub nie wynika
z czynności prawnej.
85
61408887592375
61
Strony kierując się własnymi potrzebami mogą w umowie wskazać, czym ma się cha-
rakteryzować przedmiot świadczenia.
W przypadku braku ustaleń, o których mowa powyżej, przyjmuje się na podstawie
art. 357 KC, że dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.
Dłużnik powinien spełnić świadczenie zachowując się zgodnie z treścią zobowią-
zania. Treść tego zobowiązania może jednak w miarę upływu czasu ulegać zmianie.
W takim przypadku decydujące znaczenie dla dłużnika ma treść kształtująca jego
obowiązki w chwili wykonywania zobowiązania, nie zaś ta, która istniała w momen-
cie jego powstawania. Zmiany treści zobowiązania mogą być skutkiem różnych zda-
rzeń. Po pierwsze, samym stronom przysługuje kompetencja do tego, by zgodnymi
oświadczeniami woli modyfikować wzajemne prawa i obowiązki. Należy tu zwrócić
uwagę na instytucje wyzysku, waloryzacji świadczeń pieniężnych czy też klauzuli
rebus sic stantibus, które pozwalają na zmianę przedmiotu świadczenia. Podobna sy-
tuacja ma miejsce w przypadku datio in solutum (art. 453 KC). Jeżeli dłużnik w celu
zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobo-
wiązanie wygasa. Jednak gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany
jest z tytułu rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Różnica w stosunku
do zwykłej zmiany treści umowy polega w tym przypadku na tym, że obie strony
muszą wyrazić zgodę na zmianę przedmiotu świadczenia, przy czym dłużnik zwolni
się z zobowiązania nie wskutek samego porozumienia, lecz dopiero wtedy, gdy wykona
inne uzgodnione świadczenie.
Artykuł 451 § 1 KC reguluje także sposób zaliczania określonego świadczenia na wy-
padek, gdy dłużnik ma wobec tego samego wierzyciela kilka długów tego samego
rodzaju.
Zgodnie z tym przepisem dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka
długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług
chce zaspokoić. Jednak to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może
przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne
oraz na zalegające świadczenia główne.
W przypadku gdy dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął
pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego
z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu. W bra-
ku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede
wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych
– na poczet najdawniej wymagalnego.
86
61408887592375
61
Ważne
W przypadku równorzędności długów wymagalnych należy zaliczyć świadczenie w od-
powiedniej proporcji na poczet każdego z tych długów.
Istotne znaczenie praktyczne ma ustalenie miejsca wykonania zobowiązania. Niejed-

nokrotnie bywa to przedmiotem rokowań, decydując o zawarciu umowy. Ustalenie
tego miejsca jest szczególnie istotne z punktu widzenia dłużnika, ponieważ gdyby
przystąpił on do wykonania zobowiązania w niewłaściwym miejscu, wierzyciel może:
1) odmówić przyjęcia świadczenia albo też
2) przyjąć świadczenie, jednak wówczas służy mu dodatkowo roszczenie o napra-
wienie szkody powstałej wskutek nienależytego wykonania zobowiązania.
W myśl art. 454 § 1 KC, decydujące znaczenie przy ustalaniu miejsca wykonania zo-
bowiązania ma treść zobowiązania.
Strony mogą więc w umowie wskazać, w jakim miejscu dłużnik obowiązany będzie
świadczyć, chyba że wynikać ono będzie z właściwości zobowiązania.
Przykład
Z właściwości zobowiązania polegającego na budowie domu wynika miejsce, w którym dłużnik
będzie je świadczyć.
Jeżeli ani treść, ani właściwość zobowiązania nie okażą się pomocne w ustaleniu, gdzie
dłużnik powinien świadczyć, miejsce to wyznaczy zamieszkanie lub siedziba dłużnika
z chwili powstania stosunku obligacyjnego.
Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miej-
scu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa. Powyższe zasady
odnoszą się do świadczeń innych niż pieniężne.
Do świadczeń pieniężnych stosuje się inne zasady. W razie gdy treść zobowiązania
nie będzie pomocna w ustaleniu rozważanej kwestii, dłużnik powinien zapłacić wie-
rzycielowi w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia
świadczenia. Należy przy tym podkreślić, że to wierzyciela obciążają koszty zmiany
miejsca zamieszkania lub siedziby po powstaniu zobowiązania. Jeżeli świadczenie
pieniężne realizowane jest w obrocie bezgotówkowym, dłużnik powinien zapłacić
w banku, w którym wierzyciel ma swój rachunek.
87
61408887592375
61
Jeżeli przedsiębiorca jest obowiązany przesłać rzecz konsumentowi do oznaczonego
miejsca, miejsce to uważa się za miejsce spełnienia świadczenia. Zastrzeżenie prze-
ciwne jest nieważne (art. 4541 KC).
Uzupełnieniem komentowanego przepisu jest art. 548 § 3 KC, zgodnie z którym, jeżeli
rzecz sprzedana ma zostać przesłana przez sprzedawcę kupującemu będącemu konsu-
mentem, niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy przechodzi
na kupującego z chwilą jej wydania kupującemu.
Ustalenie terminu wykonania zobowiązania wymaga przede wszystkim zbadania
jego treści. Termin spełnienia świadczenia może bowiem być oznaczony przez stro-
ny w umowie lub wynikać z właściwości zobowiązania. W myśl art. 455 KC, jeżeli
termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zo-
bowiązania, świadczenie powinno być wykonane niezwłocznie po wezwaniu przez
wierzyciela, by dłużnik wypełnił dług.
Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że spełnienie świadczenia następować będzie częś-
ciami w ciągu określonego czasu, ale nie ustaliły wielkości poszczególnych świadczeń
częściowych albo terminów, w których ma nastąpić spełnienie każdego z tych świad-
czeń, wierzyciel może przez oświadczenie złożone dłużnikowi w czasie właściwym
ustalić zarówno wielkość poszczególnych świadczeń częściowych, jak i termin speł-
nienia każdego z nich, jednak powinien uwzględnić możliwości dłużnika oraz sposób
spełnienia świadczenia (art. 456 KC).
Zgodnie z treścią art. 457 KC, termin świadczenia oznaczony przez czynność prawną
poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika. Należy przez
to rozumieć, że dłużnik może przed nadejściem tak określonego terminu spełnić
świadczenie, zaś wierzyciel zobowiązany jest je przyjąć. Wierzyciel nie może jednak
żądać, by dłużnik spełnił je wcześniej.
Strony mogą ustalić termin na korzyść wierzyciela, wskutek czego może się on do-
magać od drugiej strony spełnienia świadczenia nawet przed upływem terminu,
natomiast gdyby dłużnik z własnej inicjatywy chciał świadczyć wcześniej, wierzyciel
nie musi się na to godzić.
Wreszcie można ustalić termin na korzyść obu stron. Wówczas wierzyciel nie może
domagać się świadczenia przed ustalonym terminem, ale także nie musi go przyjąć,
jeśli dłużnik chciałby to uczynić.
88
61408887592375
61
Zastrzeżenie terminu przestaje jednak wiązać w przypadku, gdy:
dłużnik stał się wskutek okoliczności, za które dłużnik ponosi

niewypłacalny albo odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności
uległo znacznemu zmniejszeniu
W takim wypadku wierzyciel może żądać bez względu na zastrzeżony termin speł-
nienia świadczenia.
Ważne
Stan niewypłacalności nie wymaga stwierdzenia w żadnym szczególnym trybie,
zwłaszcza w orzeczeniu sądu. Na niewypłacalność mogą wskazywać takie okolicz-
ności faktyczne lub prawne, jak np.: bezskuteczne prowadzenie egzekucji przeciwko
dłużnikowi przez jakiegokolwiek wierzyciela, zawieszenie regulowania wymagalnych
wierzytelności, o ile nie ma charakteru krótkotrwałego i przejściowego itp.
Prawo zatrzymania (ius retentionis) jest to wynikające z przepisów prawo dłużnika

do odmowy spełnienia świadczenia do czasu wykonania lub zabezpieczenia świad-
czenia wierzyciela przysługującego mu z odrębnej podstawy prawnej.
Ważne
Zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do chwili zaspokojenia lub
zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczeń
o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej.
Powyższej zasady nie stosuje się:
gdy obowiązek wydania gdy chodzi o zwrot rzeczy:

rzeczy wynika z czynu ▶ wynajętych,
niedozwolonego albo ▶ wydzierżawionych lub
▶ użyczonych
89
61408887592375
61
Jest to uprawnienie o charakterze względnym i wywołuje skutki tylko między stro-
nami.
Dłużnik, spełniając świadczenie, może żądać od wierzyciela pokwitowania (art. 462
§ 1 KC).
Koszty pokwitowania ponosi dłużnik, chyba że umówiono się inaczej. W przypadku,
gdy wierzyciel odmawia pokwitowania dłużnik może powstrzymać się ze spełnie-
niem świadczenia albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.
Świadczenie do rąk osoby, która okazuje pokwitowanie wystawione przez wierzyciela,
zwalnia dłużnika, chyba że było zastrzeżone, iż świadczenie ma nastąpić do rąk włas-
nych wierzyciela albo gdy dłużnik działał w złej wierze.
Dłużnik, spełniając świadczenie, może żądać zwrotu dokumentu stwierdzającego
zobowiązanie, jeżeli taki dokument istnieje. Z pokwitowania zapłaty dłużnej sumy
wynika domniemanie zapłaty należności ubocznych. Z pokwitowania świadczenia
okresowego wynika domniemanie, że spełnione zostały również świadczenia okresowe
wymagalne wcześniej.
Ważne
Pokwitowanie nie wymaga zachowania innej formy niż pisemna, z wyjątkiem przypad-
ku, kiedy dłużnik wykaże, że ma interes w otrzymaniu potwierdzenia w formie kwali-
fikowanej. Powszechnie przyjętą w obrocie gospodarczym formą pokwitowania jest
zamieszczenie na fakturze klauzuli „zapłacono gotówką” lub tylko „zapłacono”.
90
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 21. NIENALEŻYTE WYKONANIE
ZOBOWIĄZANIA
Stosownie do treści art. 471 KC, dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wy-
nikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewy-
konanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik
odpowiedzialności nie ponosi.
Do okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność należy zaliczyć:
własne działanie lub niedbałe działanie niedbałe działanie lub

zaniechanie dłużnika, lub zaniechanie zaniechanie osób, z których
który nie zachował jego przedstawiciela pomocą dłużnik zobowiązanie
należytej staranności ustawowego wykonuje, lub którym wykonanie
zobowiązania powierza
Zgodnie z art. 473 § 1 KC, dłużnik może przez umowę przyjąć odpowiedzialność
za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych
okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi. Zastrzeżenie,
zgodnie z którym dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić
wierzycielowi umyślnie, jest nieważne.
Zgodnie z art. 472 KC, dłużnik jest odpowiedzialny za niezachowanie należytej sta-
ranności. Z art. 355 § 1 KC wynika, że należytą starannością jest staranność ogólnie
wymagana w stosunkach danego rodzaju.
91
61408887592375
61
NIEMOŻLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA
Niemożliwość świadczenia polega na tym, że nikt nie jest w stanie
w danych okolicznościach spełnić świadczenia
Pierwotna Następcza
Jest to niemożliwość, Niemożliwość jest następcza, jeżeli pojawia się po
która istnieje powstaniu zobowiązania. Zgodnie z art. 475 § 1 KC, jeżeli
w chwili powstania świadczenie stało się niemożliwe na skutek okoliczności, za
zobowiązania. które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie
W przypadku wygasa. Dłużnik będzie więc zwolniony z obowiązku
niemożliwości świadczenia, natomiast powinien wydać wierzycielowi
pierwotnej obowiązuje surogaty, czyli wszystko to, co uzyskał w zamian za zbycie,
zasada imposibilium utratę lub uszkodzenie rzeczy będącej przedmiotem
nulla obligatio est świadczenia albo też jako naprawienie szkody
UCHYBIENIE TERMINOWI ŚWIADCZENIA
Opóźnienie zwykłe
Z opóźnieniem mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązania
w terminie, gdy zaś termin nie jest oznaczony, niezwłocznie po wezwaniu przez wie-
rzyciela, przy czym nie jest to spowodowane okolicznościami, za które on odpowiada
(art. 476 zd. 2 KC). W takim wypadku, pomimo naruszenia treści zobowiązania, wie-
rzycielowi nie przysługuje roszczenie o naprawienie szkody. Jednak wierzyciel może
wystąpić z powództwem o zasądzenie, wskutek czego świadczenie będzie wykonane
przymusowo, wbrew woli dłużnika
Zwłoka
Zgodnie z art. 476 KC, dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadcze-
nia w ustalonym terminie, jeżeli zaś termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia
świadczenia niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela. Chodzi tu wyłącznie o takie
uchybienie terminowi, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.
Podstawowym skutkiem zwłoki dłużnika jest to, że wierzyciel może żądać, nieza-
leżnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art. 477
§ 1 KC). Jednak gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela
całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia
nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
Zgodnie z art. 478 KC, jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do
tożsamości, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszko-
dzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także
92 wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym.
W przypadku zwłoki dłużnika zobowiązanego świadczyć rzeczy oznaczone co do
gatunku uprawniony może albo nabyć na koszt drugiej strony taką samą ilość rze-
czy, albo zażądać zapłaty ich wartości, dodatkowo dochodząc naprawienia szkody
61408887592375
61
rzycielowi nie przysługuje roszczenie o naprawienie szkody. Jednak wierzyciel może
wystąpić z powództwem o zasądzenie, wskutek czego świadczenie będzie wykonane
przymusowo, wbrew woli dłużnika
Zwłoka
Zgodnie z art. 476 KC, dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadcze-
nia w ustalonym terminie, jeżeli zaś termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia
świadczenia niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela. Chodzi tu wyłącznie o takie
uchybienie terminowi, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.
Podstawowym skutkiem zwłoki dłużnika jest to, że wierzyciel może żądać, nieza-
leżnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art. 477
§ 1 KC). Jednak gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela
całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia
nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
Zgodnie z art. 478 KC, jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do
tożsamości, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszko-
dzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także
wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym.
W przypadku zwłoki dłużnika zobowiązanego świadczyć rzeczy oznaczone co do
gatunku uprawniony może albo nabyć na koszt drugiej strony taką samą ilość rze-
czy, albo zażądać zapłaty ich wartości, dodatkowo dochodząc naprawienia szkody
wynikłej ze zwłoki (art. 479 KC).
Jeżeli dłużnik powinien zachować się w określony sposób lub też powinien zanie-
chać określonego zachowania, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie
szkody wynikłej ze zwłoki, wystąpić do sądu o upoważnienie go do koniecznych
czynności (art. 480 § 1 i 2 KC). W nagłych wypadkach może to uczynić nawet bez
stosownego upoważnienia
W przypadku gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wie-

rzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody
i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowie-
dzialności nie ponosi (art. 481 § 1 KC). Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była
oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie
stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych. Natomiast w przypadku, gdy
wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel
może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
Ważne
Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekra-
czać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie.
93
61408887592375
61
Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych
za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.
W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać naprawienia szkody na zasadach ogól-
nych.
Zgodnie z art. 482 § 1 KC, od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie
dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości stro-
ny zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy.
Ważne
Możliwość naliczania odsetek od chwili wytoczenia powództwa jest niezależna
od istnienia wcześniejszego porozumienia stron w tym zakresie.
Kara umowna jest przewidzianą w umowie sankcją cywilnoprawną spadającą

na dłużnika w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
W myśl art. 483 § 1 KC, możliwe jest zastrzeżenie w umowie, że naprawienie szkody
wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego
nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Jednak bez zgody wierzyciela
dłużnik nie może zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. Funkcją
kary umownej jest zastąpienie odszkodowania należnego wierzycielowi na wypadek
niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Zastrze-
żenie kary umownej ma na celu zabezpieczenie i umocnienie pozycji wierzyciela,
ponieważ zwalnia z obciążającego go w zwykłej sytuacji obowiązku wykazania istnie-
nia i wysokości szkody.
Zgodnie z art. 484 § 1 zd. 1 KC, w razie niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek
wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Z drugiej strony, żądanie
odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne,
chyba że strony inaczej postanowiły (art. 484 § 1 zd. 2 KC).
Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniej-
szenia kary umownej. To samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wy-
górowana (art. 484 § 2 KC).
Zgodnie z art. 485 KC, jeżeli przepis szczególny stanowi, że w razie niewykonania lub
nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego dłużnik, nawet bez umowne-
go zastrzeżenia, obowiązany jest zapłacić wierzycielowi określoną sumę, stosuje się
odpowiednio przepisy o karze umownej.
94
61408887592375
61
Aktualnie w systemie prawa prywatnego niewiele jest przepisów, które przewidywa-
łyby po stronie dłużnika obowiązek zapłaty określonej sumy pieniężnej na wypadek
niewykonania albo nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Na ogół
zalicza się tu zryczałtowane odszkodowania płacone przez przewoźników czy opera-
torów telekomunikacyjnych.
Nie tylko dłużnik może naruszyć treść stosunku obligacyjnego. Zgodnie z art. 354
§ 2 KC, wierzyciel ma obowiązek współdziałania z dłużnikiem przy wykonywaniu
zobowiązania. Wywiązanie się przez wierzyciela z obowiązku może być uzależnione
od podjęcia przez wierzyciela określonych czynności, np. dokonania odbioru zaofia-
rowanego świadczenia. Jeżeli więc dłużnik mógł już świadczyć, zaś wierzyciel bez uza-
sadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, bądź
odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, albo
też oświadczył dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie, to wierzyciel sam popada
w zwłokę (art. 486 KC). Tym samym dłużnik może żądać naprawienia szkody wynikłej
ze zwłoki, a także złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.
Przykład
Wierzyciel Łukasz Pol odmówił przyjęcia świadczenia od dłużnika Karola Szpaka z uwagi
na swoje przeświadczenie o szkodliwości tego świadczenia, które to przeświadczenie nie było
poparte żadnymi wiarygodnymi dowodami. Nie była to zatem uzasadniona przyczyna odmowy
przyjęcia świadczenia (była to bowiem przyczyna urojona) i z tego powodu Łukasz Pol popadł
w zwłokę co może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą względem Karola Szpaka.
95
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 22. WYKONANIE I SKUTKI
NIEWYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ
Z UMÓW WZAJEMNYCH
Umowa wzajemna to umowa, w której obie strony zobowiązują się w taki sposób,
że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej.
Świadczenia będące przedmiotem zobowiązań z umów wzajemnych (świadczenia
wzajemne) powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, z ustawy albo
z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu wynika, że jedna ze stron
obowiązana jest do wcześniejszego świadczenia (art. 488 § 1 KC).
Jeżeli świadczenia wzajemne powinny być spełnione jednocześnie, każda ze stron
może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje
świadczenia wzajemnego (art. 488 § 2 KC).
Ważne
Zasada jednoczesności (równoczesności) świadczeń, pomimo że dotyczy wszystkich
umów wzajemnych, stosowana może być dosłownie tylko w prostych stosunkach zo-
bowiązaniowych, np. sprzedaż odręczna. W innych przypadkach realizacja tej zasady
oznacza zaakcentowanie, że świadczenia stron, które stanowią swoje odpowiedniki,
winny pozostawać w bliskim związku czasowym.
Jeżeli jedna ze stron obowiązana jest spełnić świadczenie wzajemne wcześniej, a speł-
nienie świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy,
strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego
spełnieniem, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego lub nie da
zabezpieczenia (art. 490 § 1 KC).
96
61408887592375
61
Uprawnienia te nie przysługują stronie, która w chwili zawarcia umowy wiedziała
o złym stanie majątkowym drugiej strony.
Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wza-
jemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykona-
nia z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie
uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu
dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania
i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art. 491 § 1 KC).
Jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko
co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące dru-
giej stronie ogranicza się według jej wyboru albo do tej części, albo do całej reszty
niespełnionego świadczenia. Strona ta może także odstąpić od umowy w całości, je-
żeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości
zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie
będącej w zwłoce (art. 491 § 2 KC).
Jeżeli uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej zostało zastrzeżone na wy-
padek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona
może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu
dodatkowego. To samo dotyczy wypadku, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną
ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właści-
wości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy
stronie będącej w zwłoce (art. 492 KC).
Jeżeli strona obowiązana do spełnienia świadczenia oświadczy, że świadczenia tego nie
spełni, druga strona może odstąpić od umowy bez wyznaczania terminu dodatkowego,
także przed nadejściem oznaczonego terminu spełnienia świadczenia (art. 4921 KC).
Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności,
za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może według
swego wyboru:
1) żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania albo
2) odstąpić od umowy.
W przypadku częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona
może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia
ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę
cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stro-
nie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest
97
61408887592375
61
to przyjąć. Strona, która odstępuje od umowy może żądać nie tylko zwrotu tego,
co świadczyła, lecz również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z nie-
wykonania zobowiązania (art. 494 KC). Zwrot na rzecz konsumenta powinien nastąpić
niezwłocznie.
Ważne
Zobowiązanie, które powstaje w chwili odstąpienia od umowy, ma charakter zobowią-
zania bezterminowego. Strona, która od umowy odstępuje, będzie więc zobowiązana
zwrócić wszystko, co otrzymała, niezwłocznie po wezwaniu jej do tego przez drugą stro-
nę (art. 455 KC). Podobnie i druga strona będzie zobowiązana do zwrotu otrzymanych
świadczeń i do zapłaty odszkodowania niezwłocznie po otrzymaniu żądania, o którym
mowa w komentowanym przepisie.
Zgodnie z art. 495 § 1 KC, jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe
wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, stro-
na, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego,
a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów
o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta traci
prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego. Jednak druga strona może
od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia
ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stro-
nę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe
(art. 495 § 2 KC).
Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wza-
jemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie
zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot
(art. 496 KC). Zasadę tę stosuje się odpowiednio w razie rozwiązania lub nieważności
umowy wzajemnej.
98
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 23. POTRĄCENIE
Potrącenie, inaczej zwane kompensacją (compensatio), to całkowite lub częściowe

umorzenie zobowiązań pomiędzy podmiotami, które względem siebie są jednocześ-
nie dłużnikami i wierzycielami.
POTRĄCENIE
Umowne (dwustronne) Ustawowe (jednostronne)

Potrącenie umowne występuje na Potrącenie ustawowe występuje na skutek
zasadach ogólnych dotyczących umów. realizacji uprawnienia kształtującego
Kodeks cywilny nie reguluje takich prawo poprzez oświadczenie woli złożone
potrąceń, ale ich dopuszczalność wynika przez jeden z tych podmiotów skierowane
z zasady swobody umów do drugiego (art. 498–505 KC)
Instytucja potrącenia służy uproszczeniu obrotu i prowadzi do realizacji zobowią-

zań bez udziału „przymusu państwowego” oraz bezpośredniego spełnienia świadcze-
nia, kiedy jest to niecelowe.
Przedmiotem potrącenia mogą być jedynie pieniądze lub rzeczy oznaczone co do ga-
tunku – tej samej jakości. Objęte potrąceniem wierzytelności muszą być wymagalne
(tj. w chwili potrącenia musi istnieć obowiązek spełnienia obu świadczeń) oraz przy-
najmniej wierzytelność podmiotu dokonującego potrącenia musi być zaskarżalna
(tj. można jej dochodzić przed sądem lub przed innym organem państwowym). Za-
miast działania stron następuje rozliczenie rachunkowe – wskutek potrącenia obie
wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Możliwe jest potrącenie wierzytelności przedawnionej, jeżeli w chwili, gdy potrącenie
stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.
99
61408887592375
61
Zgodnie z art. 499 KC, potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej
stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.
Ważne
Dla złożenia oświadczenia woli o potrąceniu wystarczająca jest zatem forma ustna,
o ile oświadczenie doszło do drugiej strony w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego
treścią.
Jeżeli przedmiotem potrącenia są wierzytelności, których miejsca spełnienia świad-

czeń są różne, strona korzystająca z możności potrącenia obowiązana jest uiścić drugiej
stronie sumę potrzebną do pokrycia wynikającego dla niej uszczerbku (art. 500 KC).
Potrącenia można dokonać także w razie odroczenia wykonania zobowiązania udzie-
lonego przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela.
Jeśli wierzytelność zostanie zajęta przez osobę trzecią, nie jest możliwe jej umorze-
nie przez potrącenie tylko wtedy, gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela
dopiero po dokonaniu zajęcia albo gdy jego wierzytelność stała się wymagalna po tej
chwili, a przy tym dopiero później niż wierzytelność zajęta (art. 504 KC).
Artykuł 505 KC zawiera wykaz wierzytelności, w stosunku do których wprost ustawo-
dawca wyłącza ich umorzenie poprzez potrącenie.
Są to wierzytelności:
nieulegające o dostarczenie wynikające co do których potrącenie

zajęciu środków z czynów jest wyłączone przez
utrzymania niedozwolonych przepisy szczególne
Ponadto, dopuszcza się umowne wyłączenie potrącenia między skonkretyzowanymi

podmiotami.
100
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 24. ODNOWIENIE
Odnowienie (novatio) jest umową między dłużnikiem a wierzycielem. Umowa ta jest

zawierana w celu umorzenia zobowiązania. Dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzy-
ciela spełnić inne świadczenie niż to, do którego był zobowiązany lub spełnić to samo
świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej. Przesłanką ważności umowy nowacyjnej
jest istnienie między stronami ważnego dawnego zobowiązania (może to być nawet
zobowiązanie przedawnione).
Przykład
Marek Nowak i Jan Twardowski zawarli umowę sprzedaży, w związku z którą Jan Twardowski
jest winny Markowi Nowakowi 10 000 zł. Następnie Marek Nowak i Jan Twardowski zawarli
umowę odnowienia, w której Jan Twardowski zobowiązał się przenieść na Marka Nowaka włas-
ność swojego samochodu, przez co zwolni się ze zobowiązania.
Umowa nowacyjna powinna zawierać wyraźne lub dorozumiane oświadczenia stron,

że dokonują odnowienia zobowiązania (animus novandi), a nie mają zamiaru zaciąg-
nięcia kolejnego zobowiązania. Sama zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie
stanowi odnowienia. Dotyczy to w szczególności przypadku, gdy wierzyciel otrzymuje
od dłużnika weksel lub czek (art. 506 § 2 KC).
Umowa nowacyjna nie wymaga zachowania żadnej szczególnej formy. Wyjątkowo
przepisy szczególne mogą przewidywać dla określonego zobowiązania zachowanie
szczególnej formy (np. art. 158 KC). Dopuszczalne jest zawarcie umowy odnowienia
pod warunkiem (wyr. SN z 27.2.2004 r., V CK 293/03, OSNC 2005, Nr 3, poz. 51).
101
61408887592375
61
Skutki umowy nowacyjnej są następujące:
wygasa dotychczasowe zobowiązanie dłużnika. co do zasady, wygasają

Przyjmuje się, że wygaśnięcie zobowiązania związane z zobowiązaniem
nastąpiło z zaspokojeniem wierzyciela. prawa akcesoryjne (poręczenie
Między dłużnikiem a wierzycielem powstaje lub ograniczone prawo rzeczowe
nowy stosunek obligacyjny, który różni się ustanowione przez osobę
od dotychczasowego albo świadczeniem, trzecią), chyba że poręczyciel
albo podstawą prawną świadczenia. Model lub osoba trzecia dająca
sukcesyjnego (translatywnego) przejęcia długu zabezpieczenie wyrażą zgodę
tym różni się od modelu nowacyjnej zmiany na dalsze trwanie zabezpieczenia
dłużnika, że w pierwszym z nich zmiana dłużnika (art. 507 KC). Wówczas prawa
nie narusza tożsamości dotychczasowego te będą zabezpieczać nowe
zobowiązania (wyr. SN z 19.11.2004 r., II CK zobowiązanie
129/04, OSP 2006, Nr 2, poz. 19)
102
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 25. ZWOLNIENIE Z DŁUGU
Zwolnienie z długu jest w polskim systemie prawnym umową zawieraną między

wierzycielem a dłużnikiem, na podstawie której dłużnik zostaje zwolniony z zobo-
wiązania. Samo jednostronne oświadczenie woli wierzyciela o tym, że zwalnia drugą
stronę stosunku obligacyjnego z długu, nie jest wystarczające. Dla wywołania takiego
skutku dłużnik musi złożyć oświadczenie, że takie zwolnienie przyjmuje (art. 508 KC).
Zwolnienie z długu może obejmować jedynie dług istniejący (wyr. SN z 13.11.2003 r.,
IV CK 202/02, OSP 2005, Nr 6, poz. 75).
Możliwe jest również zwolnienie z długu przy solidarnej odpowiedzialności dłużników
(art. 373 KC). Można zwolnić z długu jednego z dłużników solidarnych. Jednak do ta-
kiego zwolnienia niezbędna jest umowa zawarta przez wierzyciela z tym dłużnikiem,
który ma być z długu zwolniony (wyr. SA w Katowicach z 22.11.1994 r., I ACr 676/94,
OSA 1995, Nr 5, poz. 23).
Przykład
Przekazanie dłużnikowi przez wierzyciela informacji o tym, że nie dochodzi on swojej należności,
nie stanowi jeszcze zwolnienia z długu (przykładowo wierzyciel wypowiada do dłużnika słowa:
„Przecież i tak nie pozwę Cię do sądu” lub „Przecież wiesz, że tego długu i tak nie odzyskam”).
Umowa o zwolnienie z długu ma charakter rozporządzający. Wierzyciel zmniejsza

swoje aktywa. Jest to umowa kauzalna. Może być odpłatna lub pod tytułem darmym.
Umowa ta nie wymaga zachowania szczególnej formy.
103
61408887592375
61
Skutkiem umowy o zwolnienie z długu jest wygaśnięcie zobowiązania (skutek ex nunc)
bez zaspokojenia wierzyciela. Wraz z wierzytelnością wygasają wszelkie związane z nią
prawa uboczne (np. wynikające z zastawu, hipoteki, poręczenia).
Ważne
Zwolnienie z długu jednego z dłużników solidarnych nie ma jednak skutku wobec po-
zostałych współdłużników (art. 373 KC).
104
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 26. ZMIANA WIERZYCIELA
LUB DŁUŻNIKA
Zmiana wierzyciela lub dłużnika jest to przekształcenie stosunku zobowiązaniowego

w ten sposób, że zmianie ulegają jedynie podmioty, przy pozostawieniu bez zmian
dotychczasowych pozostałych elementów tego stosunku (przedmiot i treść), tj. przy za-
chowaniu identyczności zobowiązania. Zasadniczo w uregulowaniu prawa cywilnego
zmiana podmiotów w stosunku zobowiązaniowym następuje poprzez zmianę wierzy-
ciela albo dłużnika, wyjątkowo KC dopuszcza łączne przejście długu i wierzytelności.
Zmiana wierzyciela następuje w ramach instytucji przelewu wierzytelności (cesja)
oraz wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela. Zgodnie z art. 509
§ 1 i 2 KC, wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trze-
cią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo
właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie
związane z nią prawa (np. zastaw lub hipoteka), a w szczególności roszczenie o zaległe
odsetki.
Dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które
miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie (art. 513 § 1 KC).
Dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje
względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłuż-
nika zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelność
przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca
przedmiotem przelewu (art. 513 § 2 KC).
Zbywca wierzytelności ponosi względem nabywcy odpowiedzialność za to, że wierzy-
telność mu przysługuje. Za wypłacalność dłużnika w chwili przelewu ponosi odpowie-
dzialność tylko o tyle, o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjął.
105
61408887592375
61
Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność
do wysokości dokonanej zapłaty jeżeli:
płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo

pewnymi przedmiotami majątkowymi
przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność

ma pierwszeństwo zaspokojenia
działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela

(zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie)
przewidują to przepisy szczególne
W wypadkach powyższych wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, które

jest już wymagalne.
Jeżeli wierzyciel został spłacony przez osobę trzecią tylko w części, przysługuje mu
co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością, która
przeszła na osobę trzecią wskutek zapłaty częściowej.
Przepisów o przelewie nie stosuje się do wierzytelności związanych z:
1) dokumentem na okaziciela lub
2) dokumentem zbywalnym przez indos.
Ważne
Przeniesienie wierzytelności z dokumentu na okaziciela następuje przez przeniesienie
własności dokumentu. Do przeniesienia własności dokumentu potrzebne jest jego
wydanie (art. 517 KC).
Zmiana dłużnika wymaga przejęcia długu lub kumulatywnego przystąpienia

do długu.
106
61408887592375
61
Przejęcie długu może nastąpić:
przez umowę między przez umowę między dłużnikiem a osobą

wierzycielem a osobą trzecią trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie
za zgodą dłużnika; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek
dłużnika może być złożone ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli
którejkolwiek ze stron wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca
dług jest niewypłacalna
Każda ze stron, które zawarły umowę o przejęcie długu, może wyznaczyć osobie, której
zgoda jest potrzebna do skuteczności przejęcia, odpowiedni termin do wyrażenia zgo-
dy; bezskuteczny upływ wyznaczonego terminu jest jednoznaczny z odmówieniem
zgody (art. 520 KC).
Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody dłużnika, a dłużnik zgo-
dy odmówił, umowę uważa się za niezawartą.
Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a wierzyciel
zgody odmówił, strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna
względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świad-
czenia (art. 521 KC).
Umowa o przejęcie długu powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie.
To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu (art. 522 KC).
Jeżeli w umowie o przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się
zwolnić zbywcę od związanych z własnością długów, poczytuje się w razie wątpliwości,
że strony zawarły umowę o przejęcie tych długów przez nabywcę (art. 523 KC).
Zgodnie z art. 524 § 1 i 2 KC, przejmującemu dług przysługują przeciwko wierzycielowi
wszelkie zarzuty, które miał dotychczasowy dłużnik, z wyjątkiem zarzutu potrącenia
z wierzytelności dotychczasowego dłużnika. Przejmujący dług nie może powoływać
się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego między przejmującym
dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną
przejęcia długu; nie dotyczy to jednak zarzutów, o których wierzyciel wiedział.
107
61408887592375
61
Ważne
Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rze-
czowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczo-
we wygasa z chwilą przejęcia długu, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę
na dalsze trwanie zabezpieczenia (art. 525 KC).
108
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 27. OCHRONA WIERZYCIELA
W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
Skarga pauliańska (actio pauliana) jest to instytucja, która ma na celu ochronę wierzy-
ciela w razie niewypłacalności dłużnika. Polega ona na możliwości żądania uznania
przez sąd za bezskuteczną, zdziałanej z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela czyn-
ności prawnej dłużnika, która prowadzi do uzyskania korzyści majątkowej przez
osobę trzecią, o ile osoba ta wiedziała lub mogła dowiedzieć się o celu dokonanej
przez dłużnika czynności (art. 527 i n. KC).
Przykład
Wojciech Polak w związku z pożyczką zaciągniętą w kwocie 300 000 zł był dłużnikiem Macie-
ja Wolnego. Celem uniemożliwienia Maciejowi Wolnemu skutecznej egzekucji, Wojciech Polak
darował swojej córce nieruchomość, która stanowiła jego jedyny majątek. W tej sytuacji Maciej
Wolny może wytoczyć powództwo ze skargi pauliańskiej o uznanie za bezskuteczną w stosunku
do niego wspomnianą umowę darowizny.
Instytucja ta służy przeciwdziałaniu takim świadomym rozporządzeniom majątko-

wym dłużnika, które prowadzą do wyłączenia możliwości zaspokojenia wierzyciela
(prowadzą do niewypłacalności dłużnika) albo zwiększają niewypłacalność dłużnika,
który już wcześniej był niewypłacalny.
Artykuł 527 KC określa przesłanki wystąpienia z roszczeniami przez pokrzywdzonych
wierzycieli.
109
61408887592375
61
Ważne
Wierzyciele tacy muszą wykazać, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia
wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności
mogła się dowiedzieć.
Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli

wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny
w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
W wielu wypadkach wykazanie wskazanych powyżej przesłanek z art. 527 KC może
okazać się bardzo utrudnione, dlatego ustawodawca wprowadza różne domniemania
mające na celu ułatwienie wierzycielowi ich dowodzenie.
Domniemania związane ze skargą pauliańską:
jeżeli przedmiotową korzyść majątkową uzyskała osoba będąca w bliskim

stosunku z dłużnikiem, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik
działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 KC)
jeżeli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem

w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome,
iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 KC)
jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się,

że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli
gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny, domniemywa

się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli
Wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba, która

uzyskała przysporzenie od dłużnika, nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej
staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzyw-
dzenia wierzycieli (art. 528 KC).
Powyższe zasady znajdują też zastosowanie, gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzyw-
dzenia przyszłych wierzycieli. Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową
110
61408887592375
61
odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy
osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała (art. 530 KC).
Zgodnie z art. 531 § 1 KC, uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika do-
konanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu
przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątko-
wą. Osobą odpowiedzialną może być także osoba, na rzecz której ten, kto pierwotnie
uzyskał korzyść, rozporządził nią (dalsza osoba trzecia). Wierzyciel może wystąpić
bezpośrednio przeciwko takiej osobie, jeżeli wiedziała ona o okolicznościach uza-
sadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie
było nieodpłatne.
Wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bez-
skuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić
zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bez-
skuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły (art. 532 KC).
Osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużni-
ka dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia
roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi
tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłuż-
nika (art. 533 KC).
Ważne
Osoba trzecia może skorzystać z powyższego uprawnienia w każdym czasie. Dotyczy
to sytuacji zarówno przed wytoczeniem powództwa pauliańskiego, jak też w trakcie
prowadzonego procesu, bądź też nawet już podczas samej egzekucji.
Realizacja opisanych powyżej roszczeń ograniczona jest stosunkowo długim terminem

zawitym, który upływa po 5 latach od dokonania czynności zdziałanej z zamiarem
pokrzywdzenia wierzycieli.
111
61408887592375
61
TEST DO CZĘŚCI I. ZOBOWIĄZANIA – CZĘŚĆ
OGÓLNA
1. Zobowiązanie polega na tym, że:
a) wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie
spełnić,
b) wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik musi świadczenie speł-
nić,
c) wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik może świadczenie speł-
nić.
2. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia,

a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na:
a) działaniu albo na zaniechaniu,
b) wyłącznie na działaniu,
c) wyłącznie na zaniechaniu.
3. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna,

spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę:
a) równowartości tej sumy,
b) sumy nominalnej,
c) sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
4. Klauzula rebus sic stantibus to:

a) instytucja prawa rzymskiego, której nie ma w obowiązującym Kodeksie cywilnym,
b) dodatkowa klauzula umowna, wyjaśniająca skomplikowane elementy umowy,
c) instytucja prawa cywilnego, umożliwiająca sądowi modyfikację zobowiązania
z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków po zawarciu umowy.
112
61408887592375
61
5. Solidarność dłużników polega na tym, że:
a) wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników
łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez
któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych,
b) wierzyciel może żądać całości świadczenia od wszystkich dłużników łącznie,
od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez które-
gokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych,
c) wierzyciel może żądać całości świadczenia od wszystkich dłużników łącznie,
od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez które-
gokolwiek z dłużników w całości, zwalnia pozostałych.
6. Zobowiązanie jest solidarne, jeżeli to wynika:

a) z ustawy lub z czynności prawnej,
b) z ustawy, z czynności prawnej lub ze zwyczaju,
c) z ustawy, z czynności prawnej lub z zasad współżycia społecznego.
7. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem:

a) roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali
żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej prze-
dawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne,
b) 2 lat od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali
dawniają się z upływem 2 lat od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne,
c) 3 lat od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali
dawniają się z upływem 3 lat od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.
8. „Odstępne” oznacza:
a) prawo odstąpienia od umowy w ciągu oznaczonego terminu,
b) prawo odstąpienia od umowy bez jakiegokolwiek ekwiwalentu pieniężnego,
c) prawo odstąpienia od umowy za zapłatą oznaczonej sumy pieniężnej.
113
61408887592375
61
9. Jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna:
a) można żądać zwrotu świadczenia,
b) nie można żądać zwrotu świadczenia, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło
z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nie-
ważnej czynności prawnej,
c) nie można żądać zwrotu świadczenia.
10. Odszkodowanie za szkodę wyrządzoną za wprowadzony do obrotu produkt

niebezpieczny nie przysługuje, gdy szkoda na mieniu nie przekracza kwoty:
a) będącej równowartością 500 euro,
b) będącej równowartością 100 euro,
c) 5000 zł.
114
61408887592375
61
CZĘŚĆ II. ZOBOWIĄZANIA – CZĘŚĆ
SZCZEGÓŁOWA
ROZDZIAŁ 1. SPRZEDAŻ
Sprzedaż jest umową nazwaną umożliwiającą zbywanie i nabywanie własności

(w tym także rzeczy jeszcze nieistniejących), praw zbywalnych oraz możliwości
korzystania z różnych postaci energii w ramach obrotu dostosowanego do rynku
towarowo-pieniężnego.
Treścią sprzedaży jest zobowiązanie się sprzedawcy do przeniesienia na kupującego
własności i wydania rzeczy oraz zobowiązanie się kupującego do zapłaty ceny i od-
bioru przedmiotu sprzedaży.
Sprzedaż dochodzi do skutku, kiedy strony uzgodnią przedmiot oraz cenę, co stanowi
elementy przedmiotowo istotne sprzedaży.
Cechy umowy sprzedaży:
konsensualność odpłatność wzajemność podwójny skutek

(zobowiązująco-
-rozporządzający)
W odniesieniu do formy oraz trybu zawarcia umowy sprzedaży stosuje się odpo-
wiednio przepisy ogólne (art. 73–81 i 66–721 KC), natomiast w odniesieniu do po-
szczególnych rodzajów przedmiotu sprzedaży – niektóre przepisy szczegółowe. Jedynie
art. 543 KC wprowadza szczególne rozwiązanie dotyczące wyłącznie umowy sprzeda-
115
61408887592375
61
ży, nakazując traktować wystawienie rzeczy na widok publiczny z oznaczeniem ceny
za ofertę sprzedaży.
Z kolei na podstawie postanowień art. 550 KC, dopuszczalne jest umowne zastrzeże-
nie na rzecz określonego podmiotu wyłączności nabywania lub odprzedaży rzeczy
określonego rodzaju.
Kodeks cywilny w sposób szczególny reguluje kwestie dotyczące realizacji tych obo-
wiązków, jeśli nie zostały one sprecyzowane odmiennie przez strony konkretnej umo-
wy, przepisy szczególne lub też nie wynikają one z właściwości świadczenia.
OBOWIĄZKI SPRZEDAWCY
Przeniesienie własności Wydanie rzeczy

lub innego prawa Kolejnym obowiązkiem sprzedawcy
Podstawowym obowiązkiem sprzedawcy jest wydanie rzeczy lub innego dobra
jest przeniesienie na kupującego własności będącego przedmiotem świadczenia.
lub odpowiednio innego prawa. Jeśli skutek Wykonanie tego obowiązku
nie następuje automatycznie, obowiązek ten powinno odpowiadać treści umowy,
może wymagać dopełnienia dodatkowych w szczególności dotyczy cech
czynności (np. wydania rzeczy oznaczonych indywidualizujących rzeczy, terminu,
co do gatunku – art. 155 § 2 KC) miejsca i jakości tego przedmiotu
Jeżeli kupującym jest konsument sprzedawca obowiązany jest niezwłocznie wydać

rzecz kupującemu, ale nie później niż 30 dni od dnia zawarcia umowy, chyba że umo-
wa stanowi inaczej.
W razie opóźnienia sprzedawcy kupujący może wyznaczyć dodatkowy termin do wy-
dania rzeczy, a po jego bezskutecznym upływie może od umowy odstąpić (art. 5431 KC).
Jeśli strony posługują się przewoźnikiem, a rzecz sprzedana ma być przez sprzedawcę
wysłana w miejsce, które nie jest miejscem spełnienia świadczenia, wydanie rzeczy
następuje z chwilą powierzenia rzeczy sprzedanej przewoźnikowi trudniącemu się
przewozem rzeczy danego rodzaju (art. 544 i art. 545 § 2 KC).
Ważne
Przepis art. 544 KC nie znajdzie natomiast zastosowania w sytuacji, gdy przewóz do-
konywany będzie w zakresie przedsiębiorstwa sprzedającego, np. przy wykorzystaniu
przez sprzedającego własnych lub wynajętych przez niego środków transportu.
116
61408887592375
61
Obowiązkiem sprzedawcy jest zapewnienie opakowania i zabezpieczenia oraz od-
powiedniego sposobu przewozu przedmiotu sprzedaży (art. 545 § 1 KC). Dotyczy
to także udzielenia stosownych informacji, wydania odpowiednich dokumentów i in-
strukcji, jeśli są one związane z rzeczą lub jest to konieczne do prawidłowego korzy-
stania z przedmiotu sprzedaży (art. 546 KC).
W art. 5461 KC (dodanym ustawą z 30.5.2014 r., Dz.U. z 2017 r. poz. 683) ustawodawca
szczegółowo sprecyzował zakres informacji, jakich sprzedawca jest obowiązany udzie-
lić przed zawarciem umowy, jeżeli kupującym jest konsument.
Ponadto, zgodnie z art. 547 KC, sprzedawcę, co do zasady, obciążają koszty wydania
przedmiotu sprzedaży, w tym koszty zmierzenia, zważenia, opakowania, ubezpiecze-
nia na czas przewozu oraz koszty przesyłki.
Bezpośrednim skutkiem wydania rzeczy jest przejście ze sprzedawcy na kupującego
korzyści i ciężarów związanych z rzeczą oraz niebezpieczeństwa przypadkowej utraty
lub uszkodzenia tego przedmiotu; przy czym ustalenie innego momentu przejścia
korzyści i ciężarów, w razie wątpliwości powoduje, że ryzyko to przechodzi na ku-
pującego wraz z przejściem na niego korzyści i ciężarów (art. 548 KC). Jeżeli rzecz
sprzedana ma zostać przesłana przez sprzedającego kupującemu, będącemu konsu-
mentem, niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy przechodzi
na kupującego z chwilą jej wydania kupującemu.
OBOWIĄZKI KUPUJĄCEGO
Zapłata ceny Odbiór rzeczy

Zapłata ceny jest zobowiązaniem W zakresie wykonania obowiązku odebrania
pieniężnym. W odniesieniu do rzeczy kupujący powinien współdziałać
umowy sprzedaży ustawodawca ze sprzedawcą. Brak takiej współpracy
uregulował szczegółowo kwalifikuje się jako zwłokę wierzyciela
konsekwencje cywilnoprawne (art. 486 § 1 KC). Dodatkowo kupujący
obowiązywania w zakresie musi się liczyć z możliwością oddania przez
określonych stosunków cen sprzedawcę rzeczy na przechowanie na swój
będących wynikiem zarządzeń koszt i niebezpieczeństwo albo nawet z tym,
uprawnionych organów – że w szczególnych okolicznościach sprzedawca
reglamentacji cen (art. 537–540 KC) sprzeda rzecz na jego rachunek (art. 551 KC)
117
61408887592375
61
Wyróżniamy następujące rodzaje cen:
sztywna maksymalna minimalna wynikowa
Cena sztywna wiąże strony bez względu na to, jaką cenę strony ustaliły w umowie.
W razie zapłaty ceny wyższej niż sztywna sprzedawca jest zobowiązany zwrócić ku-
pującemu pobraną różnicę. Jeżeli według treści umowy kupujący miał zapłacić cenę
niższą od ceny sztywnej, a rzecz zużył lub odsprzedał po cenie obliczonej na podstawie
ceny umówionej, to zobowiązany jest zapłacić cenę sztywną tylko wtedy, gdy przed
zużyciem lub odsprzedaniem rzeczy znał cenę sztywną lub mógł ją znać przy zacho-
waniu należytej staranności. Jeżeli kupujący rzeczy nie zużył ani nie odsprzedał, może
odstąpić od umowy (art. 537 KC).
Przykład
Ceny sztywne w obrocie lekami, środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia żywieniowe-
go i wyrobami medycznymi refundowanymi przewiduje art. 8 ustawy z 12.5.2011 r. o refundacji
leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycz-
nych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 784 ze zm.). Powołany przepis stanowi, że urzędowe ceny zbytu,
a także urzędowe marże hurtowe i detaliczne, mają charakter cen i marż sztywnych.
Jeżeli oznaczona jest cena maksymalna, to kupujący nie jest zobowiązany do zapłaty
ceny wyższej. Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą, zobowiązany jest zwrócić
kupującemu pobraną różnicę (art. 538 KC).
Przykład
Zgodnie z art. 11c TransDrogU ceny i stawki taryfowe, o których mowa w art. 11b (a więc ceny
za przewozy taksówkami na terenie gminy osób i ładunków), mają charakter cen i stawek ta-
ryfowych maksymalnych.
Jeżeli oznaczona jest cena minimalna, kupujący nie może zapłacić ceny niższej
od ceny określonej. Jeżeli sprzedawca otrzymał cenę niższą, przysługuje mu roszczenie
o dopłatę różnicy (art. 539 KC).
118
61408887592375
61
Przykład
Cena, o której mowa w art. 67 ust. 3 GospNierU, dotycząca sprzedaży nieruchomości skarbowej
albo samorządowej w trybie bezprzetargowym, jest ceną minimalną.
Cenę wynikową ustala się poprzez wskazanie sposobu obliczenia ceny za rzeczy
określonego rodzaju lub gatunku, np. na podstawie kosztów materiałów, robocizny.
Dla ustalenia prawidłowości obliczenia ceny wynikowej dopuszczalna jest droga są-
dowa (art. 540 KC).
Przykład
Ceną wynikową jest cena sprzedaży lokalu mieszkalnego ustalana na podstawie art. 79 ustawy
z 10.7.2015 r. o Agencji Mienia Wojskowego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2308).
Przedawnienie roszczeń z tytułu sprzedaży

Zgodnie z art. 554 KC, z upływem 2 lat przedawniają się:
1) roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębior-
stwa sprzedawcy,
2) roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz
3) roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych
i leśnych.
Przepisy o sprzedaży rzeczy stosuje się odpowiednio do sprzedaży energii, praw oraz
wody.
119
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 2. RĘKOJMIA ZA WADY
Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę

fizyczną lub prawną (rękojmia).
WADY RZECZY SPRZEDANEJ
Wada fizyczna (art. 5561 i n. KC) Wada prawna (art. 5563 KC)
Wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy Wada prawna występuje wtedy, gdy:
sprzedanej z umową. W szczególności rzecz ▶ rzecz sprzedana stanowi włas-
sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli: ność osoby trzeciej albo
▶ nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju ▶ jest obciążona prawem osoby
powinna mieć ze względu na cel w umowie trzeciej, a także jeżeli
oznaczony albo wynikający z okoliczności lub ▶ ograniczenie w korzystaniu lub
przeznaczenia rozporządzaniu rzeczą wynika
▶ nie ma właściwości, o których istnieniu sprze- z decyzji lub orzeczenia właści-
dawca zapewnił kupującego, w tym przedsta- wego organu
wiając próbkę lub wzór
Wada prawna może wystąpić rów-
▶ nie nadaje się do celu, o którym kupujący po-
nież przy sprzedaży praw. W razie
informował sprzedawcę przy zawarciu umowy,
sprzedaży prawa sprzedawca jest
a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do ta-
odpowiedzialny także za istnienie
kiego jej przeznaczenia
prawa
▶ została kupującemu wydana w stanie niezu-
pełnym
Jeżeli kupującym jest konsument, na równi z za-
pewnieniem sprzedawcy traktuje się publiczne
zapewnienia producenta lub jego przedstawicie-
la, osoby, która wprowadza rzecz do obrotu
120
61408887592375
61
Wada fizyczna (art. 5561 i n. KC) Wada prawna (art. 5563 KC)
w zakresie swojej działalności gospodarczej,

oraz osoby, która przez umieszczenie na rzeczy
sprzedanej swojej nazwy, znaku towarowego lub
innego oznaczenia odróżniającego przedstawia
się jako producent
Rzecz sprzedana ma wadę fizyczną także w razie
nieprawidłowego jej zamontowania i uruchomie-
nia, jeżeli czynności te zostały wykonane przez
sprzedawcę lub osobę trzecią, za którą sprzedaw-
ca ponosi odpowiedzialność, albo przez kupują-
cego, który postąpił według instrukcji otrzyma-
nej od sprzedawcy
Jeżeli kupującym jest konsument, a wada fizycz-
na została stwierdzona przed upływem roku
od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemy-
wa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwi-
li przejścia niebezpieczeństwa na kupującego
Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący

wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy (art. 557 § 1 KC). W przypadku sprzedaży
rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku albo rzeczy mających powstać w przyszłości,
sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wie-
dział o wadzie w chwili wydania rzeczy. Przepisu tego nie stosuje się, gdy kupującym
jest konsument.
Sprzedawca nie jest odpowiedzialny względem kupującego będącego konsumentem
za to, że rzecz sprzedana nie ma właściwości wynikających z publicznych zapewnień,
o których mowa w art. 5561 § 2, jeżeli zapewnień tych nie znał ani, oceniając rozsądnie,
nie mógł znać albo nie mogły one mieć wpływu na decyzję kupującego o zawarciu
umowy sprzedaży, albo gdy ich treść została sprostowana przed zawarciem umowy
sprzedaży (art. 557 § 3 KC).
Strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi zmodyfikować:
rozszerzyć ograniczyć lub wyłączyć
121
61408887592375
61
Jeżeli kupującym jest konsument, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności
z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach
szczególnych (art. 558 § 1 KC).
Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne,
jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.
Przykład
Jeżeli sprzedawca w umowie sprzedaży podaje rok produkcji pojazdu inny niż ten, w którym
rzeczywiście pojazd został wyprodukowany, uznać należy, że sprzedawca zapewnia kupują-
cego o takim roczniku pojazdu. Takie zapewnienie niezgodne z rzeczywistością uznać należy
za podstępne zatajenie wady przed kupującym, powodujące bezskuteczność wyłączenia bądź
ograniczenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi.
Sprzedawca jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi za wady fizyczne, które istniały

w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przyczyny tkwiącej
w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili (art. 559 KC).
Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie o:
1) obniżeniu ceny albo
2) odstąpieniu od umowy,
chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupujące-
go wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Ograniczenie to nie
ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę
albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad
lub usunięcia wady (art. 560 § 1 KC).
Jeżeli kupującym jest konsument, może zamiast zaproponowanego przez sprzedawcę
usunięcia wady:
1) żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo
2) zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady,
chyba że doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez
kupującego jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu
ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę.
Kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna.
Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może żądać wymiany rzeczy na wolną
od wad albo usunięcia wady, a sprzedawca jest obowiązany zadośćuczynić żądaniom
122
61408887592375
61
w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla kupującego (art. 561 § 1
i 2 KC).
Sprzedawca może odmówić zadośćuczynienia żądaniu kupującego, jeżeli doprowa-
dzenie do zgodności z umową rzeczy wadliwej w sposób wybrany przez kupującego
jest niemożliwe albo w porównaniu z drugim możliwym sposobem doprowadzenia
do zgodności z umową wymagałoby nadmiernych kosztów. Jeżeli kupującym jest
przedsiębiorca, sprzedawca może odmówić wymiany rzeczy na wolną od wad lub
usunięcia wady także wtedy, gdy koszty zadośćuczynienia temu obowiązkowi prze-
wyższają cenę rzeczy sprzedanej.
Przykład
Właściciel sklepu spożywczego, będący przedsiębiorcą kupił w hurtowni przyprawy. Pojemniki
z przyprawami były zapakowane w zbiorcze, kartonowe opakowania, na których była umiesz-
czona data przydatności do spożycia. Po rozpakowaniu kartonów okazało się, że okres przy-
datności do spożycia widniejący na poszczególnych pojemnikach jest krótszy niż na zbiorczym
opakowaniu. W tej sytuacji Właściciel sklepu może więc, na podstawie rękojmi, domagać się
wymiany zakupionego towaru na świeższy albo obniżenia ceny. Gdyby hurtownik zbyt długo
opóźniał się z wymianą, możliwe jest również odstąpienie od umowy – czyli zwrot towaru
za zwrotem pieniędzy.
Ważne
Odmowa spełnienia żądań kupującego przez sprzedawcę nie powoduje całkowitego
wyłączenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi. W takiej sytuacji kupujący będzie mógł
skorzystać z pozostałych przysługujących mu uprawnień.
Jeżeli rzecz wadliwa została zamontowana, kupujący może żądać od sprzedawcy de-
montażu i ponownego zamontowania po dokonaniu wymiany na wolną od wad lub
usunięciu wady. W razie niewykonania tego obowiązku przez sprzedawcę kupujący jest
upoważniony do dokonania tych czynności na koszt i niebezpieczeństwo sprzedawcy
(art. 5611 § 1 KC). Sprzedawca może odmówić demontażu i ponownego zamontowania,
jeżeli koszt tych czynności przewyższa cenę rzeczy sprzedanej. Jeżeli kupującym jest
konsument, może on żądać od sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania,
jest obowiązany jednak ponieść część związanych z tym kosztów przewyższających
cenę rzeczy sprzedanej albo może żądać od sprzedawcy zapłaty części kosztów de-
montażu i ponownego zamontowania, do wysokości ceny rzeczy sprzedanej (art. 5611
§ 3 KC).
123
61408887592375
61
Kupujący, który wykonuje uprawnienia z tytułu rękojmi, jest obowiązany na koszt
sprzedawcy dostarczyć rzecz wadliwą do miejsca oznaczonego w umowie sprzedaży,
a gdy takiego miejsca nie określono w umowie – do miejsca, w którym rzecz została
wydana kupującemu (art. 5612 § 1 KC).
Co do zasady, koszty wymiany lub naprawy ponosi sprzedawca. W szczególności
obejmuje to koszty demontażu i dostarczenia rzeczy, robocizny, materiałów oraz po-
nownego zamontowania i uruchomienia.
Z obowiązkami kupującego koresponduje obowiązek sprzedającego przyjęcia rzeczy
wadliwej (art. 5614 KC).
Sprzedawca obowiązany jest przyjąć od kupującego rzecz wadliwą w razie wymiany
rzeczy na wolną od wad lub odstąpienia od umowy.
Jeżeli kupujący będący konsumentem zażądał wymiany rzeczy lub usunięcia wady
albo złożył oświadczenie o obniżeniu ceny, określając kwotę, o którą cena ma być ob-
niżona, a sprzedawca nie ustosunkował się do tego żądania w terminie 14 dni, uważa
się, że żądanie to uznał za uzasadnione.
Jeżeli w umowie sprzedaży zastrzeżono, że dostarczenie rzeczy sprzedanych ma na-
stąpić częściami, a sprzedawca, mimo żądania kupującego, nie dostarczył zamiast
rzeczy wadliwych takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad, kupujący może od umowy
odstąpić także co do części rzeczy, które mają być dostarczone później (art. 562 KC).
Przy sprzedaży między przedsiębiorcami kupujący traci uprawnienia z tytułu rękoj-
mi, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach tego rodzaju
i nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o wadzie, a w przypadku gdy wada wyszła
na jaw dopiero później – jeżeli nie zawiadomił sprzedawcy niezwłocznie po jej stwier-
dzeniu (art. 563 § 1 KC). Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie przed jego
upływem zawiadomienia o wadzie.
Utrata uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy nie następuje mimo nie-
zachowania terminów do zbadania rzeczy przez kupującego lub do zawiadomienia
sprzedawcy o wadzie, jeżeli sprzedawca wiedział o wadzie albo zapewnił kupującego,
że wady nie istnieją (art. 564 KC).
Sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona:
przed upływem 2 lat od dnia gdy chodzi o wady nieruchomości – przed upływem
wydania rzeczy kupującemu 5 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu
124
61408887592375
61
Jeżeli kupującym jest konsument, a przedmiotem sprzedaży jest używana rzecz rucho-
ma, odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku
od dnia wydania rzeczy kupującemu (art. 568 § 1 KC).
Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad prze-
dawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady. Jeżeli kupującym jest
konsument, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem roku.
W terminach tych kupujący może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo
obniżeniu ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej. Jeżeli kupujący żądał wymiany
rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady, bieg terminu do złożenia oświadczenia
o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny rozpoczyna się z chwilą bezskutecznego
upływu terminu do wymiany rzeczy lub usunięcia wady.
W razie dochodzenia przed sądem albo sądem polubownym jednego z uprawnień
z tytułu rękojmi termin do wykonania innych uprawnień, przysługujących kupujące-
mu z tego tytułu, ulega zawieszeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępo-
wania (art. 568 § 4 KC).
Jeżeli określony przez sprzedawcę lub producenta termin przydatności rzeczy do uży-
cia kończy się po upływie 2 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu, sprzedawca odpo-
wiada z tytułu rękojmi za wady fizyczne tej rzeczy stwierdzone przed upływem tego
terminu (art. 5681 KC).
Zastosowanie omawianej regulacji ograniczone jest do rzeczy ruchomych dotkniętych
wadą fizyczną. Natomiast nie ma znaczenia, czy umowa sprzedaży zawierana była
w obrocie powszechnym, konsumenckim czy dwustronnie profesjonalnym.
Jeżeli z powodu wady prawnej rzeczy sprzedanej kupujący złożył oświadczenie o od-
stąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny, może on żądać naprawienia szkody, któ-
rą poniósł przez to, że zawarł umowę, nie wiedząc o istnieniu wady, choćby szkoda
była następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności,
a w szczególności może żądać zwrotu:
1) kosztów zawarcia umowy,
2) kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy,
3) dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł z nich korzyści, a nie
otrzymał ich zwrotu od osoby trzeciej oraz
4) kosztów procesu.
Nie uchybia to przepisom o obowiązku naprawienia szkody na zasadach ogólnych
(art. 574 § 1 KC).
125
61408887592375
61
Jeżeli z powodu wady prawnej rzeczy sprzedanej kupujący jest zmuszony wydać rzecz
osobie trzeciej, umowne wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie zwalnia
sprzedawcy od obowiązku zwrotu otrzymanej ceny, chyba że kupujący wiedział,
iż prawa sprzedawcy były sporne, albo że nabył rzecz na własne niebezpieczeństwo
(art. 575 KC).
Ważne
Roszczenie o zwrot ceny przedawnia się na zasadach ogólnych (art. 118 KC).
Jeżeli kupujący uniknął utraty w całości lub w części nabytej rzeczy, albo skutków jej
obciążenia na korzyść osoby trzeciej przez zapłatę sumy pieniężnej lub spełnienie inne-
go świadczenia, sprzedawca może zwolnić się od odpowiedzialności z tytułu rękojmi,
zwracając kupującemu zapłaconą sumę lub wartość spełnionego świadczenia wraz
z odsetkami i kosztami (art. 5751 KC).
Do wykonywania uprawnień z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej sto-
suje się przepisy art. 568 § 2–5 KC, z tym że bieg terminu, o którym mowa w art. 568
§ 2, rozpoczyna się od dnia, w którym kupujący dowiedział się o istnieniu wady, a jeżeli
kupujący dowiedział się o istnieniu wady dopiero na skutek powództwa osoby trzeciej
– od dnia, w którym orzeczenie wydane w sporze z osobą trzecią stało się prawomocne.
Jeżeli rzecz nie miała właściwości, które powinna mieć zgodnie ze swoim przeznacze-
niem lub zgodnie z publicznie składanymi zapewnieniami, lub została wydana w sta-
nie niezupełnym, sprzedawca, który poniósł koszty w wyniku wykonania uprawnień
z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy przez konsumenta, może żądać naprawienia
poniesionej szkody od tego z poprzednich sprzedawców, wskutek którego działania
lub zaniechania rzecz stała się wadliwa (art. 5761 § 1 KC). Odszkodowanie obejmuje
zwrot wydatków niezbędnych w celu realizacji uprawnień konsumenta, w szczególno-
ści związanych z wymianą lub usunięciem wady rzeczy sprzedanej, jej demontażem,
transportem i ponownym zamontowaniem, a ponadto kwotę, o którą została obniżona
cena rzeczy, oraz utracone korzyści.
Roszczenie sprzedawcy przedawnia się z upływem 6 miesięcy. Bieg terminu prze-
dawnienia rozpoczyna się z dniem poniesienia kosztów przez sprzedawcę w wyniku
wykonania uprawnień z tytułu rękojmi przez konsumenta, nie później jednak niż
w dniu, w którym sprzedawca powinien wykonać swoje obowiązki wobec konsumen-
ta (art. 5762 § 1 KC). Jeżeli sąd oddali powództwo o naprawienie szkody, stwierdzając,
że strona pozwana nie była odpowiedzialna za powstanie wady rzeczy, bieg terminu
przedawnienia w stosunku do wszystkich pozostałych sprzedawców nie może zakoń-
126
61408887592375
61
czyć się przed upływem 6 miesięcy od dnia, w którym orzeczenie oddalające powódz-
two stało się prawomocne.
Odpowiedzialności, o której mowa powyżej, nie można wyłączyć ani ograniczyć.
Dopuszczalne jest natomiast rozszerzenie zakresu tej odpowiedzialności. Wyjątek
stanowią przepisy o przedawnieniu, które nie mogą być ani skracane, ani przedłużane.
127
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 3. GWARANCJA PRZY
SPRZEDAŻY
Udzielenie gwarancji następuje przez złożenie oświadczenia gwarancyjnego, które

określa obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy rzecz sprze-
dana nie ma właściwości określonych w tym oświadczeniu. Oświadczenie gwarancyjne
może zostać złożone w reklamie (art. 577 KC).
Obowiązki gwaranta mogą w szczególności polegać na:
zwrocie zapewnieniu
wymianie rzeczy jej naprawie
zapłaconej ceny innych usług
Jeżeli została udzielona gwarancja co do jakości rzeczy sprzedanej, poczytuje się w razie
wątpliwości, że gwarant jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do do-
starczenia rzeczy wolnej od wad, o ile wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego
w oświadczeniu gwarancyjnym.
Jeżeli nie zastrzeżono innego terminu, termin gwarancji wynosi 2 lata, licząc od dnia,
kiedy rzecz została kupującemu wydana (art. 577 § 4 KC).
Gwarant formułuje oświadczenie gwarancyjne w sposób jasny i zrozumiały, a gdy
rodzaj informacji na to pozwala – w powszechnie zrozumiałej formie graficznej. Za-
wiera ono podstawowe informacje potrzebne do wykonywania uprawnień z gwarancji,
w szczególności:
1) nazwę i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w Rzeczypospolitej Polskiej,
2) czas trwania i terytorialny zasięg ochrony gwarancyjnej,
3) uprawnienia przysługujące w razie stwierdzenia wady, a także
128
61408887592375
61
4) stwierdzenie, że gwarancja nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza upraw-
nień kupującego wynikających z przepisów o rękojmi za wady rzeczy sprzedanej
(art. 5771 § 2 KC).
Ważne
Uchybienie wymaganiom co do treści i formy oświadczenia gwarancyjnego nie wpływa
na jego ważność i nie pozbawia kupującego wynikających z niego uprawnień.
Uprawniony z gwarancji może żądać od gwaranta wydania oświadczenia gwarancyj-

nego utrwalonego na papierze lub innym trwałym nośniku (dokument gwarancyjny).
Jeżeli w gwarancji inaczej nie zastrzeżono, odpowiedzialność z tytułu gwarancji obej-
muje tylko wady powstałe z przyczyn tkwiących w sprzedanej rzeczy (art. 578 KC).
Uprawniony z gwarancji nie musi udowadniać, że wada powstała na skutek przyczyny
tkwiącej w rzeczy sprzedanej w momencie sprzedaży. Z konstrukcji stosunku gwarancji
wynika, że gwarant zapewnia o prawidłowym funkcjonowaniu rzeczy, a jeżeli w czasie
trwania gwarancji ujawni się jakaś nieprawidłowość, zobowiązuje się podjąć działania
określone w gwarancji. Uprawnionego z gwarancji chroni domniemanie faktyczne,
że wady tkwiły w rzeczy w momencie jej zakupu lub powstały na skutek przyczyn
tkwiących w rzeczy w momencie jej zakupu.
Kupujący może wykonywać uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rze-
czy niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji (art. 579 KC). Wykonanie
uprawnień z gwarancji nie wpływa na odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi.
Jednak w razie wykonywania przez kupującego uprawnień z gwarancji bieg terminu
do wykonania uprawnień z tytułu rękojmi ulega zawieszeniu z dniem zawiadomienia
sprzedawcy o wadzie. Termin ten biegnie dalej od dnia odmowy przez gwaranta wy-
konania obowiązków wynikających z gwarancji albo bezskutecznego upływu czasu
na ich wykonanie.
Ważne
Gdy nabywca skorzysta z prawa odstąpienia od umowy. Umowa będzie uważana za nie-
zawartą, a zatem dalsze roszczenia ani z gwarancji, ani z rękojmi nie będą przysługiwały.
Kto wykonuje uprawnienia wynikające z gwarancji, powinien dostarczyć rzecz

na koszt gwaranta do miejsca wskazanego w gwarancji lub do miejsca, w którym rzecz
została wydana przy udzieleniu gwarancji, chyba że z okoliczności wynika, iż wada
powinna być usunięta w miejscu, w którym rzecz znajdowała się w chwili ujawnienia
129
61408887592375
61
wady (art. 580 § 1 KC). Gwarant natomiast jest obowiązany wykonać swoje obowiązki
w terminie określonym w treści oświadczenia gwarancyjnego, a gdy go nie określo-
no – niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 14 dni, licząc od dnia dostarczenia
rzeczy przez uprawnionego z gwarancji, oraz dostarczyć mu rzecz na swój koszt. Nie-
bezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy w czasie od wydania jej
gwarantowi do jej odebrania przez uprawnionego z gwarancji ponosi gwarant.
Jeżeli w wykonaniu swoich obowiązków gwarant dostarczył uprawnionemu z gwaran-
cji zamiast rzeczy wadliwej rzecz wolną od wad albo dokonał istotnych napraw rzeczy
objętej gwarancją, termin gwarancji biegnie na nowo od chwili dostarczenia rzeczy
wolnej od wad lub zwrócenia rzeczy naprawionej. Jeżeli gwarant wymienił część rzeczy,
przepis powyższy stosuje się odpowiednio do części wymienionej.
W innych wypadkach termin gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w ciągu którego
wskutek wady rzeczy objętej gwarancją uprawniony z gwarancji nie mógł z niej ko-
rzystać.
130
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 4. SZCZEGÓLNE RODZAJE
SPRZEDAŻY
SZCZEGÓLNE RODZAJE SPRZEDAŻY
sprzedaż na raty sprzedaż sprzedaż na próbę sprzedaż

(art. 583–588 KC) z zastrzeżeniem albo z zastrzeżeniem z zastrzeżeniem
prawa własności zbadania rzeczy prawa odkupu
(art. 589–591 KC) (art. 592 KC) (art. 593–595 KC)
Ponadto, w KC uregulowany został tryb realizacji prawa pierwokupu (art. 596–602 KC).
Sprzedaż na raty jest dokonywana w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprze-
daż rzeczy ruchomej osobie fizycznej za cenę płatną w określonych ratach, jeżeli
według umowy rzecz ma być wydana kupującemu przed całkowitym zapłaceniem
ceny (art. 583 KC).
Przepisów KC o sprzedaży na raty nie stosuje się, jeżeli kupujący nabył rzecz w zakre-
sie działalności swojego przedsiębiorstwa (art. 587 KC). Nie ma znaczenia na ile rat
i na ile lat rozłożona jest cena. Kupujący może płacić raty przed terminem płatności,
ma w takim przypadku uprawnienie odliczenia kwoty odsetek należnych wierzycielo-
wi, która odpowiada wysokości stopy procentowej obowiązującej dla danego rodzaju
kredytów Narodowego Banku Polskiego (art. 585 KC).
131
61408887592375
61
Roszczenie o zapłatę ceny przedawnia się w terminie 2 lat. Strony mogą zastrzec
w umowie natychmiastową wymagalność nieziszczonej ceny na wypadek uchybie-
nia terminom poszczególnych rat. Zastrzeżenie natychmiastowej wymagalności jest
skuteczne, jeżeli (art. 586 § 1 KC):
1) zostało uczynione na piśmie (forma ad eventum) przy zawarciu umowy,
2) kupujący jest w zwłoce z zapłatą co najmniej 2 rat,
3) łączna suma zaległych rat przewyższa 1/5 części umówionej ceny.
Sprzedawca może odstąpić od umowy z powodu niezapłacenia ceny wtedy, gdy jedno-
cześnie (art. 586 § 2 KC):
1) kupujący jest w zwłoce z zapłatą co najmniej 2 rat,
2) łączna suma zaległych rat przewyższa 1/5 części umówionej ceny.
Ważne
Wykonanie prawa odstąpienia od umowy przez sprzedawcę uzależnione jest od wcześ-
niejszego wyznaczenia kupującemu odpowiedniego terminu dodatkowego do zapłace-
nia zaległości z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu
sprzedawca będzie uprawniony do odstąpienia od umowy.
Strony nie mogą w umowie zawierać postanowień mniej korzystnych dla kupującego
niż określone w art. 586 KC (art. 586 § 3 KC).
Przepisy o sprzedaży na raty stosuje się odpowiednio w wypadkach, gdy rzecz ruchoma
zostaje sprzedana osobie fizycznej korzystającej z kredytu udzielonego w tym celu przez
bank, jeżeli kredyt ma być spłacony ratami, a rzecz została wydana kupującemu przed
całkowitą zapłatą kredytu (art. 588 § 1 KC).
Do zabezpieczenia roszczeń banku, który udziela kredytu, przysługuje mu ustawowe
prawo zastawu na rzeczy sprzedanej, dopóki rzecz znajduje się u kupującego (art. 588
§ 2 KC). Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy ponosi wyłącznie sprze-
dawca (art. 588 § 3 KC).
Sprzedawca ponosi wobec kupującego odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady
rzeczy sprzedanej na raty (art. 588 § 3 KC). Odpowiedzialność ta może być przez umo-
wę wyłączona lub ograniczona tylko w przypadkach przewidzianych przez przepisy
szczególne (art. 584 KC).
Sprzedaż z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej (pactum reservati dominii)
dotyczy sprzedaży rzeczy ruchomych, w sytuacji gdy zapłata ceny ma nastąpić w przy-
szłości. Zgodnie z art. 589 KC, jeżeli sprzedawca zastrzegł sobie własność sprzedanej
132
61408887592375
61
rzeczy ruchomej aż do uiszczenia ceny, poczytuje się w razie wątpliwości, że przenie-
sienie własności rzeczy nastąpiło pod warunkiem zawieszającym.
Jeżeli rzecz zostaje kupującemu wydana, zastrzeżenie własności powinno być stwier-
dzone pismem. Jest ono skuteczne względem wierzycieli kupującego, jeżeli pismo
ma datę pewną (art. 590 KC).
Jeżeli rzecz została wydana kupującemu przed zapłatą ceny, a następnie cena nie została
uiszczona, sprzedawcy przysługuje uprawnienie do odebrania rzeczy i uprawnienie
do żądania od kupującego odpowiedniego wynagrodzenia za zużycie lub uszkodzenie
rzeczy (art. 591 KC).
Umowa sprzedaży na próbę lub z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez kupującego
jest umową o charakterze warunkowym. W razie wątpliwości uważa się ją za zawartą
pod warunkiem zawieszającym, że kupujący uzna przedmiot sprzedaży za dobry i od-
powiadający jego oczekiwaniom (art. 592 § 1 zd. 1 KC).
Z uwagi na to, że art. 592 § 1 KC ma charakter dyspozytywny, dopuszczalne jest za-
strzeżenie np. warunku rozwiązującego lub uprawnienia do odstąpienia od umowy.
Wobec zmieniających się warunków gospodarczych i rozszerzania katalogu umownych
stosunków obligacyjnych należy uznać – na tle uregulowania zawartego w art. 592 KC
– za uprawnione dopuszczenie analogii między sprzedażą na próbę pod warunkiem
uznania przedmiotu za dobry, a sprzedażą na próbę w celu sprawdzenia popytu (wyr.
SA w Gdańsku z 5.6.1991 r., I ACr 181/91, OSP 1992, Nr 2, poz. 40).
Strony powinny w umowie oznaczyć termin próby lub czas na zbadanie rzeczy przez
kupującego. Jeżeli termin nie był oznaczony w umowie, sprzedawca może wyznaczyć
kupującemu odpowiedni termin próby lub zbadania rzeczy (art. 592 § 1 zd. 2 KC). Jeżeli
kupujący rzecz odebrał i nie złożył oświadczenia przed upływem umówionego przez
strony lub wyznaczonego przez sprzedawcę terminu, uważa się, że uznał przedmiot
sprzedaży za dobry (art. 592 § 2 KC).
Ważne
Uznanie rzeczy za „dobrą” stanowi tylko i wyłącznie warunek zawarcia definitywnej
umowy sprzedaży. Nie wpływa natomiast w żaden sposób na możliwość wykonywania
przez kupującego uprawnień z tytułu rękojmi za wady rzeczy.
Prawo odkupu sprowadza się do możliwości ponownego nabycia rzeczy przez

sprzedawcę (tzw. sprzedaż powrotna). Zastrzeżenie prawa odkupu powinno nastąpić
w treści umowy sprzedaży.
133
61408887592375
61
Prawo odkupu może być zastrzeżone na czas nieprzekraczający 5 lat. W razie zastrze-
żenia dłuższego terminu ulega on skróceniu do 5 lat (art. 593 § 1 KC). Termin ten jest
terminem zawitym – jego upływ powoduje wygaśnięcie prawa odkupu. Prawo odkupu
jest prawem niepodzielnym i niezbywalnym (art. 595 § 1 KC), natomiast podlega ono
dziedziczeniu.
Prawo odkupu wykonuje się przez oświadczenie sprzedawcy złożone kupującemu.
Oświadczenie takie nie wymaga zachowania żadnej szczególnej formy. Jeżeli jednak
zawarcie umowy sprzedaży wymagało zachowania formy szczególnej, oświadczenie
o wykonaniu prawa odkupu powinno być złożone w tej samej formie (art. 593 § 2 KC).
Jeżeli jest kilku uprawnionych do odkupu, a niektórzy z nich nie wykonują tego prawa,
to pozostali mogą je wykonywać w całości (art. 595 § 2 KC).
Z chwilą wykonania prawa odkupu kupujący obowiązany jest przenieść z powrotem
na sprzedawcę własność kupionej rzeczy za zwrotem ceny i kosztów sprzedaży oraz
za zwrotem nakładów. Jednak zwrot nakładów, które nie stanowiły nakładów koniecz-
nych, należy się kupującemu tylko w granicach istniejącego zwiększenia wartości rze-
czy (art. 594 § 1 KC). Jeżeli określona w umowie sprzedaży cena odkupu przewyższa
cenę kosztu sprzedaży, sprzedawca może żądać obniżenia ceny odkupu do wartości
rzeczy w chwili wykonania prawa odkupu (art. 594 § 2 KC).
Prawo pierwokupu polega na tym, że jednej ze stron przysługuje pierwszeństwo
kupna oznaczonej rzeczy na wypadek, gdyby druga strona sprzedała rzecz osobie
trzeciej (art. 596 KC). Prawo pierwokupu jest niezbywalne oraz niepodzielne, chyba
że przepisy szczególne zezwalają na częściowe wykonanie tego prawa (art. 602 § 1 KC).
Prawo to może jednak podlegać dziedziczeniu.
ŹRÓDŁA PRAWA PIERWOKUPU
czynność prawna (umowa) ustawa

(umowne prawo pierwokupu) (ustawowe prawo pierwokupu)
Rzecz objęta prawem pierwokupu może być sprzedana osobie trzeciej tylko pod wa-
runkiem, że uprawniony do pierwokupu nie wykona swojego prawa (art. 597 § 1 KC).
Zobowiązany z tytułu prawa pierwokupu powinien niezwłocznie zawiadomić upraw-
nionego o treści umowy sprzedaży zawartej z osobą trzecią (art. 598 § 1 KC).
134
61408887592375
61
Prawo pierwokupu można wykonać (art. 598 § 2 KC):
w ciągu miesiąca – w przypadku w ciągu tygodnia – w przypadku

pierwokupu nieruchomości pozostałych rzeczy
Są to terminy zawite.
Uprawniony z tytułu prawa pierwokupu wykonuje swoje prawo przez złożenie oświad-
czenia zobowiązanemu.
Jeżeli jest kilku uprawnionych, a niektórzy z nich nie wykonują prawa pierwokupu,
to pozostali uprawnieni mogą wykonać je w całości (art. 602 § 2 KC). Przepisy KC nie
przewidują wymogu szczególnej formy dla oświadczenia o wykonaniu prawa pier-
wokupu. Jednak w razie gdy zawarcie umowy sprzedaży rzeczy, której dotyczy prawo
pierwokupu, wymaga zachowania szczególnej formy, oświadczenie o wykonaniu prawa
pierwokupu powinno być złożone w tej samej formie (art. 597 § 2 KC).
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, wykonanie prawa pierwokupu wywołuje
następujące skutki prawne (art. 600–601 KC):
między zobowiązanym a uprawnionym dochodzi do skutku umowa sprzedaży tej

samej treści, co umowa zawarta przez zobowiązanego z osobą trzecią
bezskuteczne względem uprawnionego są takie postanowienia umowy z osobą

trzecią, które mają na celu udaremnienie prawa pierwokupu
jeżeli w umowie z osobą trzecią przewidziane są świadczenia dodatkowe,

których uprawniony do pierwokupu nie mógłby spełnić, to może on swoje prawo
wykonać, uiszczając wartość tych świadczeń; świadczenia dodatkowe uważa się
za niezastrzeżone, jeżeli prawo pierwokupu przysługuje Skarbowi Państwa lub
jednostce samorządu terytorialnego z mocy ustawy
jeżeli zgodnie z treścią umowy sprzedaży zawartej z osobą trzecią cena ma być
zapłacona w terminie późniejszym, to uprawniony do pierwokupu może
z tego terminu skorzystać tylko wtedy, gdy zabezpieczy zapłatę ceny; wymóg
zabezpieczenia nie dotyczy sytuacji, gdy uprawnionym jest państwowa jednostka
organizacyjna
135
61408887592375
61
Zobowiązany z tytułu prawa pierwokupu ponosi odpowiedzialność za wynikłą szko-
dę, jeżeli sprzedał rzecz osobie trzeciej bezwarunkowo albo nie zawiadomił upraw-
nionego o sprzedaży lub podał mu do wiadomości istotne postanowienia umowy
sprzedaży niezgodnie z rzeczywistością.
W przypadku, gdy prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy Skarbowi Państwa,
jednostce samorządu terytorialnego, współwłaścicielowi lub dzierżawcy, bezwarun-
kowa umowa sprzedaży zawarta przez zobowiązanego z osobą trzecią jest nieważna
(art. 599 § 2 KC).
Ważne
Należy odróżnić prawo odkupu od prawa pierwokupu, o którym mowa w art. 596 i n. KC.
W przypadku prawa pierwokupu potencjalny kupujący zastrzega sobie w ogóle moż-
liwość nabycia po raz pierwszy własności rzeczy lub praw, podczas gdy warunkiem
wykonania prawa odkupu jest uprzednie przejście własności na kupującego.
136
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 5. PRAWA KONSUMENTA
Ustawa z 30.5.2014 r. o prawach konsumenta określa prawa przysługujące konsu-

mentowi, w szczególności:
1) obowiązki przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem,
2) zasady i tryb zawierania z konsumentem umowy na odległość i poza lokalem
przedsiębiorstwa,
3) zasady i tryb wykonania przysługującego konsumentowi prawa odstąpienia
od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa,
4) zasady i tryb zawierania z konsumentem umowy na odległość dotyczącej usług
finansowych.
Przepisy PrKonsumU implementują:
1) dyrektywę 2011/83/UE;
2) dyrektywę 2002/65/WE;
3) niektóre przepisy dyrektywy 1999/44/WE.
Przepisów ustawy nie stosuje się m.in. do:
1) umów dotyczących usług socjalnych, mieszkań socjalnych, opieki nad dziećmi,
wsparcia dla rodzin i osób znajdujących się stale lub czasowo w potrzebie, w tym
opieki długoterminowej z wyjątkiem art. 7a PrKonsumU;
2) umów dotyczących gier hazardowych;
3) umów zawieranych z przedsiębiorcą dokonującym częstych i regularnych objazdów,
podczas których przedsiębiorca dostarcza środki spożywcze, napoje i inne artyku-
ły, przeznaczone do bieżącego spożycia w gospodarstwach domowych, do miejsca
zamieszkania, pobytu lub pracy konsumenta z wyjątkiem art. 7a PrKonsumU;
4) umów zawieranych za pomocą automatów sprzedających lub zautomatyzowanych
punktów sprzedaży;
5) umów dotyczących usług zdrowotnych świadczonych przez pracowników służby
zdrowia pacjentom w celu oceny, utrzymania lub poprawy ich stanu zdrowia, łącz-
nie z przepisywaniem, wydawaniem i udostępnianiem produktów leczniczych oraz
137
61408887592375
61
wyrobów medycznych, bez względu na to, czy są one oferowane za pośrednictwem
placówek opieki zdrowotnej;
6) umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, jeżeli konsument jest zobowią-
zany do zapłaty kwoty nieprzekraczającej 50 zł z wyjątkiem art. 7a PrKonsumU;
7) sprzedaży dokonywanej w postępowaniu egzekucyjnym oraz postępowaniu
upadłościowym w związku z likwidacją masy upadłości;
8) umów dotyczących ustanawiania, nabywania i przenoszenia własności nieru-
chomości lub innych praw do nieruchomości oraz do umów dotyczących naj-
mu pomieszczeń do celów mieszkalnych, z wyjątkiem przepisów Rozdziału 2
PrKonsumU, które stosuje się, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
9) umów dotyczących usług finansowych, w szczególności takich jak: czynności ban-
kowe, umowy kredytu konsumenckiego, czynności ubezpieczeniowe, umowy na-
bycia lub odkupienia jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego otwartego
albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego i nabycia lub objęcia
certyfikatów inwestycyjnych funduszu inwestycyjnego zamkniętego, usługi płatni-
cze – z wyjątkiem umów dotyczących usług finansowych zawieranych na odległość,
do których stosuje się przepisy Rozdziałów 1 i 5 PrKonsumU.
Najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odleg-
łość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, przedsiębiorca ma obowiązek poinformować
konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o:
1) głównych cechach świadczenia z uwzględnieniem przedmiotu świadczenia oraz
sposobu porozumiewania się z konsumentem;
2) swoich danych identyfikujących, w szczególności o firmie, organie, który zareje-
strował działalność gospodarczą, a także numerze, pod którym został zarejestro-
wany;
3) adresie przedsiębiorstwa, adresie poczty elektronicznej oraz numerach telefonu
lub faksu, jeżeli są dostępne, pod którymi konsument może szybko i efektywnie
kontaktować się z przedsiębiorcą;
4) adresie, pod którym konsument może składać reklamacje, jeżeli jest inny niż adres,
o którym mowa w punkcie powyżej;
5) łącznej cenie lub wynagrodzeniu za świadczenie wraz z podatkami, a gdy cha-
rakter przedmiotu świadczenia nie pozwala, rozsądnie oceniając, na wcześniejsze
obliczenie ich wysokości – sposobie, w jaki będą one obliczane, a także opłatach
za transport, dostarczenie, usługi pocztowe oraz innych kosztach, a gdy nie moż-
na ustalić wysokości tych opłat – o obowiązku ich uiszczenia; w razie zawarcia
umowy na czas nieoznaczony lub umowy obejmującej prenumeratę przedsiębiorca
ma obowiązek podania łącznej ceny lub wynagrodzenia obejmującego wszystkie
płatności za okres rozliczeniowy, a gdy umowa przewiduje stałą stawkę – także
łącznych miesięcznych płatności;
138
61408887592375
61
6) kosztach korzystania ze środka porozumiewania się na odległość w celu zawarcia
umowy, w przypadku gdy są wyższe niż stosowane zwykle za korzystanie z tego
środka porozumiewania się;
7) sposobie i terminie zapłaty;
8) sposobie i terminie spełnienia świadczenia przez przedsiębiorcę oraz stosowanej
przez przedsiębiorcę procedurze rozpatrywania reklamacji;
9) sposobie i terminie wykonania prawa odstąpienia od umowy, a także wzorze for-
mularza odstąpienia od umowy;
10) kosztach zwrotu rzeczy w przypadku odstąpienia od umowy, które ponosi konsu-
ment; w odniesieniu do umów zawieranych na odległość – kosztach zwrotu rzeczy,
jeżeli ze względu na swój charakter rzeczy te nie mogą zostać w zwykłym trybie
odesłane pocztą;
11) obowiązku zapłaty przez konsumenta poniesionych przez przedsiębiorcę uzasad-
nionych kosztów, jeżeli konsument odstąpi od umowy po zgłoszeniu żądania;
12) braku prawa odstąpienia od umowy na podstawie art. 38 PrKonsumU lub okolicz-
nościach, w których konsument traci prawo odstąpienia od umowy;
13) obowiązku przedsiębiorcy dostarczenia rzeczy bez wad;
14) istnieniu i treści gwarancji i usług posprzedażnych oraz sposobie ich realizacji;
15) kodeksie dobrych praktyk oraz sposobie zapoznania się z nim;
16) czasie trwania umowy lub o sposobie i przesłankach wypowiedzenia umowy – je-
żeli umowa jest zawarta na czas nieoznaczony lub jeżeli ma ulegać automatycznemu
przedłużeniu;
17) minimalnym czasie trwania zobowiązań konsumenta wynikających z umowy,
18) wysokości i sposobie złożenia kaucji lub udzielenia innych gwarancji finansowych,
które konsument jest zobowiązany spełnić na żądanie przedsiębiorcy;
19) funkcjonalności treści cyfrowych oraz technicznych środkach ich ochrony;
20) mających znaczenie interoperacyjnościach treści cyfrowych ze sprzętem kompute-
rowym i oprogramowaniem, o których przedsiębiorca wie lub powinien wiedzieć;
21) możliwości skorzystania z pozasądowych sposobów rozpatrywania reklamacji
i dochodzenia roszczeń oraz zasadach dostępu do tych procedur.
Ciężar dowodu spełnienia obowiązków informacyjnych spoczywa na przedsiębiorcy.
Przedsiębiorca jest zobowiązany wydać konsumentowi dokument umowy zawartej
poza lokalem przedsiębiorstwa lub potwierdzenie jej zawarcia, utrwalone na papierze
lub, za zgodą konsumenta, na innym trwałym nośniku.
Na stronach internetowych służących do prowadzenia handlu elektronicznego wska-
zuje się w sposób wyraźny, najpóźniej na początku składania zamówienia, jasne i czy-
telne informacje o ograniczeniach dotyczących dostarczania oraz akceptowanych
sposobach płatności.
139
61408887592375
61
Konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa,
może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia
kosztów.
Bieg terminu do odstąpienia od umowy rozpoczyna się:
1) dla umowy, w wykonaniu której przedsiębiorca wydaje rzecz, będąc zobowiązany
do przeniesienia jej własności – od objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta
lub wskazaną przez niego osobę trzecią inną niż przewoźnik, a w przypadku umo-
wy, która:
a) obejmuje wiele rzeczy, które są dostarczane osobno, partiami lub w częściach
– od objęcia w posiadanie ostatniej rzeczy, partii lub części,
b) polega na regularnym dostarczaniu rzeczy przez czas oznaczony od objęcia
w posiadanie pierwszej z rzeczy;
2) dla pozostałych umów – od dnia zawarcia umowy.
Ważne
Zakazane jest zastrzeganie odstępnego (art. 396 KC) na wypadek odstąpienia konsu-
menta od umowy, jak również zastrzeganie w umowie, że w wypadku odstąpienia kon-
sument będzie zobowiązany naprawić szkodę, jakiej przedsiębiorca doznał w wyniku
skorzystania przez konsumenta z przewidzianego w PrKonsU prawa do odstąpienia.
Jeżeli konsument nie został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia

od umowy, prawo to wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia upływu terminu, o któ-
rym mowa w art. 27 PrKonsumU – 14 dni od zawarcia umowy.
Konsument może odstąpić od umowy, składając przedsiębiorcy oświadczenie o odstą-
pieniu od umowy. Oświadczenie można złożyć na formularzu, którego wzór stanowi
załącznik Nr 2 do PrKonsumU.
Do zachowania terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem.
Przedsiębiorca ma obowiązek niezwłocznie przesłać konsumentowi na trwałym noś-
niku potwierdzenie otrzymania oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
W przypadku odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub umowy zawartej poza
lokalem przedsiębiorstwa umowę uważa się za niezawartą.
Jeżeli konsument złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy zanim przedsiębiorca
przyjął jego ofertę, oferta przestaje wiązać.
140
61408887592375
61
Przedsiębiorca ma obowiązek niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia
otrzymania oświadczenia konsumenta o odstąpieniu od umowy, zwrócić konsumen-
towi wszystkie dokonane przez niego płatności, w tym koszty dostarczenia rzeczy.
Przedsiębiorca dokonuje zwrotu płatności przy użyciu takiego samego sposobu zapła-
ty, jakiego użył konsument, chyba że konsument wyraźnie zgodził się na inny sposób
zwrotu, który nie wiąże się dla niego z żadnymi kosztami.
Jeżeli przedsiębiorca nie zaproponował, że sam odbierze rzecz od konsumenta, może
wstrzymać się ze zwrotem płatności otrzymanych od konsumenta do chwili otrzy-
mania rzeczy z powrotem lub dostarczenia przez konsumenta dowodu jej odesłania,
w zależności od tego, które zdarzenie nastąpi wcześniej.
Jeżeli konsument wybrał sposób dostarczenia rzeczy inny niż najtańszy zwykły spo-
sób dostarczenia oferowany przez przedsiębiorcę, przedsiębiorca nie jest zobowiązany
do zwrotu konsumentowi poniesionych przez niego dodatkowych kosztów.
Konsument ma obowiązek zwrócić rzecz przedsiębiorcy lub przekazać ją osobie
upoważnionej przez przedsiębiorcę do odbioru niezwłocznie, jednak nie później niż
14 dni od dnia, w którym odstąpił od umowy, chyba że przedsiębiorca zaproponował,
że sam odbierze rzecz. Do zachowania terminu wystarczy odesłanie rzeczy przed jego
upływem.
Konsument ponosi tylko bezpośrednie koszty zwrotu rzeczy, chyba że przedsiębiorca
zgodził się je ponieść lub nie poinformował konsumenta o konieczności poniesienia
tych kosztów.
Konsument ponosi odpowiedzialność za zmniejszenie wartości rzeczy będące wyni-
kiem korzystania z niej w sposób wykraczający poza konieczny do stwierdzenia cha-
rakteru, cech i funkcjonowania rzeczy.
W chwili odstąpienia przez konsumenta od umowy zawartej na odległość lub poza lo-
kalem przedsiębiorstwa wygasają powiązane z nią umowy dodatkowe zawarte przez
konsumenta, jeżeli na ich podstawie świadczenie jest spełniane przez przedsiębiorcę
lub osobę trzecią na podstawie porozumienia z przedsiębiorcą. Jeżeli umowa dodat-
kowa została zawarta z osobą trzecią, przedsiębiorca informuje tę osobę o odstąpieniu
przez konsumenta od umowy.
Prawo odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub na od-
ległość nie przysługuje konsumentowi w odniesieniu do umów:
1) o świadczenie usług, jeżeli przedsiębiorca wykonał w pełni usługę za wyraźną
zgodą konsumenta, który został poinformowany przed rozpoczęciem świadcze-
nia, że po spełnieniu świadczenia przez przedsiębiorcę utraci prawo odstąpienia
od umowy;
141
61408887592375
61
2) w których cena lub wynagrodzenie zależy od wahań na rynku finansowym, nad
którymi przedsiębiorca nie sprawuje kontroli, i które mogą wystąpić przed upły-
wem terminu do odstąpienia od umowy;
3) w których przedmiotem świadczenia jest rzecz nieprefabrykowana, wyproduko-
wana według specyfikacji konsumenta lub służąca zaspokojeniu jego zindywidu-
alizowanych potrzeb;
4) w których przedmiotem świadczenia jest rzecz ulegająca szybkiemu zepsuciu lub
mająca krótki termin przydatności do użycia;
5) w których przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczana w zapieczętowanym
opakowaniu, której po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względu
na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, jeżeli opakowanie zostało
otwarte po dostarczeniu;
6) w których przedmiotem świadczenia są rzeczy, które po dostarczeniu, ze względu
na swój charakter, zostają nierozłącznie połączone z innymi rzeczami;
7) w których przedmiotem świadczenia są napoje alkoholowe, których cena została
uzgodniona przy zawarciu umowy sprzedaży, a których dostarczenie może nastą-
pić dopiero po upływie 30 dni i których wartość zależy od wahań na rynku, nad
którymi przedsiębiorca nie ma kontroli;
8) w których konsument wyraźnie żądał, aby przedsiębiorca do niego przyjechał
w celu dokonania pilnej naprawy lub konserwacji; jeżeli przedsiębiorca świadczy
dodatkowo inne usługi niż te, których wykonania konsument żądał, lub dostarcza
rzeczy inne niż części zamienne niezbędne do wykonania naprawy lub konserwacji,
prawo odstąpienia od umowy przysługuje konsumentowi w odniesieniu do dodat-
kowych usług lub rzeczy;
9) w których przedmiotem świadczenia są nagrania dźwiękowe lub wizualne albo
programy komputerowe dostarczane w zapieczętowanym opakowaniu, jeżeli opa-
kowanie zostało otwarte po dostarczeniu;
10) o dostarczanie dzienników, periodyków lub czasopism, z wyjątkiem umowy o pre-
numeratę;
11) zawartych w drodze aukcji publicznej;
12) o świadczenie usług w zakresie zakwaterowania, innych niż do celów mieszkal-
nych, przewozu rzeczy, najmu samochodów, gastronomii, usług związanych z wy-
poczynkiem, wydarzeniami rozrywkowymi, sportowymi lub kulturalnymi, jeżeli
w umowie oznaczono dzień lub okres świadczenia usługi;
13) o dostarczanie treści cyfrowych, które nie są zapisane na nośniku materialnym,
jeżeli spełnianie świadczenia rozpoczęło się za wyraźną zgodą konsumenta przed
upływem terminu do odstąpienia od umowy i po poinformowaniu go przez przed-
siębiorcę o utracie prawa odstąpienia od umowy.
142
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 6. DOSTAWA
Umowa dostawy jest umową nazwaną, której celem jest uregulowanie przeniesienia
własności w obrocie gospodarczym prowadzonym na większą skalę pomiędzy wytwór-
cą a odbiorcą. Treścią umowy dostawy jest zobowiązanie dostawcy do wytworzenia
rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz do ich dostarczania częściami albo pe-
riodycznie oraz zobowiązanie odbiorcy do odebrania tych rzeczy i do zapłacenia ceny.
Umowa dostawy powinna być stwierdzona pismem.
Przykład
„[…]Przedmiotem umowy jest dostawa, instalacja i uruchomienie przez Dostawcę na rzecz Za-
mawiającego wyposażenia dla Katedry Technologii Maszyn i Organizacji Produkcji. Szczegółowy
zakres dostawy został określony w załączniku Nr 1 do umowy”.
Jeżeli surowce lub materiały niezbędne do wykonania przedmiotu dostawy, a dostar-

czane przez odbiorcę, są nieprzydatne do prawidłowego wykonania przedmiotu dosta-
wy, dostawca obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić o tym odbiorcę (art. 607 KC).
Jeżeli w umowie zastrzeżono, że wytworzenie zamówionych rzeczy ma nastąpić z su-
rowców określonego gatunku lub pochodzenia, dostawca powinien zawiadomić od-
biorcę o ich przygotowaniu do produkcji i jest obowiązany zezwolić odbiorcy na spraw-
dzenie ich jakości (art. 608 § 1 KC).
Jeżeli w umowie zastrzeżono, że wytworzenie zamówionych rzeczy ma nastąpić
w określony sposób, dostawca jest obowiązany zezwolić odbiorcy na sprawdzenie pro-
cesu produkcji (art. 608 § 2 KC).
Dostawca ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne dostarczonych
rzeczy także w tym wypadku, gdy wytworzenie rzeczy nastąpiło w sposób określony
przez odbiorcę lub według dostarczonej przez niego dokumentacji technologicznej,
143
61408887592375
61
chyba że dostawca, pomimo zachowania należytej staranności, nie mógł wykryć wad-
liwości sposobu produkcji lub dokumentacji technologicznej albo że odbiorca, mimo
zwrócenia przez dostawcę uwagi na powyższe wadliwości, obstawał przy podanym
przez siebie sposobie produkcji lub dokumentacji technologicznej (art. 609 KC).
Jeżeli dostawca opóźnia się z rozpoczęciem wytwarzania przedmiotu dostawy lub
poszczególnych jego części tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je do-
starczyć w czasie umówionym, odbiorca może, nie wyznaczając terminu dodatkowe-
go, od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do dostarczenia przedmiotu
dostawy (art. 610 KC).
Jeżeli w toku wytwarzania przedmiotu dostawy okaże się, że dostawca wykonuje ten
przedmiot w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, odbiorca może wezwać dostaw-
cę do zmiany sposobu wykonania, wyznaczając dostawcy w tym celu odpowiedni
termin, a po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu od umowy odstąpić
(art. 611 KC).
Ważne
Wykonując uprawnienie do wezwania dostawcy do zmiany sposobu produkcji odbiorca
zobowiązany jest przekazać dostawcy informacje na temat przyczyn wadliwości sposo-
bu produkcji lub jej sprzeczności z umową.
144
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 7. UMOWA O DZIEŁO
Umowa o dzieło jest umową nazwaną, której funkcją jest uregulowanie zasad świad-
czenia usług zaspokajających zindywidualizowane potrzeby uczestników obrotu
(art. 627–646 KC).
Ważne
Treścią umowy o dzieło jest zobowiązanie przyjmującego zamówienie do wykonania
oznaczonego dzieła oraz zobowiązanie zamawiającego do uiszczenia wynagrodzenia.
Cechy umowy o dzieło:
zobowiązaniowość konsensualność odpłatność
wzajemność powstanie rezultatu
Odpłatność oraz to, że umowa ta prowadzi do powstania zobowiązania rezultatu,

to najistotniejsze wyróżniki umowy o dzieło od realizujących podobne funkcje umów
opartych na modelu zlecenia oraz od umowy o pracę.
Kodeks cywilny nie wprowadza odmiennych od zasad ogólnych uregulowań dotyczą-
cych formy umowy o dzieło.
Przyjmujący zamówienie na podstawie umowy o dzieło (wykonawca) odpowiada
za wady dzieła.
145
61408887592375
61
Charakteryzując sytuację prawną przyjmującego zamówienie, w umowie o dzieło na-
leży wskazać na następujące elementy:
1) podstawowym obowiązkiem tej strony jest wykonanie dzieła o należytej jakości;
2) w realizacji tego obowiązku wykonawca jest samodzielny, co do zasady, może też
powierzyć jego realizację innym osobom (wyjątek może wynikać z ustaleń umow-
nych lub charakteru dzieła);
3) z chwilą wykonania dzieła wykonawca obowiązany jest wydać zamawiającemu
jego przedmiot oraz umożliwić mu stosowne korzystanie z niego.
Dostarczenie materiałów i innych środków, które umożliwiają realizację dzieła, może
w konkretnym przypadku obciążać w całości lub w części każdą ze stron umowy
o dzieło. Ze względu na ten ostatni element KC wprowadza szczegółowe zasady roz-
liczeń między stronami (zob. art. 633 i 634 KC).
Ważne
Obowiązek rozliczenia się obejmuje obowiązek złożenia rachunku.
Wykonawca dzieła podlega kontroli zamawiającego ze względu na wadliwość i zgod-

ność z umową w zakresie wykonywania dzieła.
Zgodnie z art. 636 KC, jeżeli przyjmujący zamówienie wykonuje dzieło w sposób
wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu
wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin.
Ważne
Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy od-
stąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt
i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie.
Wykonawca ma prawo do żądania współdziałania zamawiającego, jeśli stanowi

to warunek realizacji zamówienia. W myśl art. 640 KC, jeżeli do wykonania dzieła
potrzebne jest współdziałanie zamawiającego, a tego współdziałania brak, przyjmują-
cy zamówienie może wyznaczyć zamawiającemu odpowiedni termin z zagrożeniem,
że po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu będzie uprawniony do odstą-
pienia od umowy.
Przyjmujący zamówienie powinien niezwłocznie zawiadomić zamawiającego o oko-
licznościach przeszkadzających w prawidłowym wykonaniu dzieła (art. 634 KC).
146
61408887592375
61
Podstawowym obowiązkiem zamawiającego dzieło jest zapłata należnego wykonawcy
wynagrodzenia, które może przybrać postać pieniężną lub innego świadczenia ma-
jątkowego. Co do zasady, obowiązek ten powinien być zrealizowany w chwili oddania
dzieła.
Przepisy KC przewidują dwojaki sposób ustalenia wynagrodzenia. Wysokość wyna-
grodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie podstaw do jego usta-
lenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw
do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe
wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić
wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu
nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie (art. 628 § 1 KC).
Skutkiem przyjęcia wynagrodzenia ryczałtowego jest – co do zasady – wyłączenie
możliwości żądania jego podwyższenia bez względu na okoliczności, które zaszły
po zawarciu umowy. Wyjątkowo jedynie na wypadek wystąpienia okoliczności wska-
zanych w art. 632 § 2 KC, w ramach klauzuli rebus sic stantibus dopuszcza się stosowną
weryfikację wysokości wynagrodzenia.
Ważne
Artykuł 632 § 2 KC zawierający tzw. małą klauzulę rebus sic stantibus stanowi lex
specialis wobec art. 3571 KC zawierającego tzw. dużą klauzulę rebus sic stantibus.
Zgodnie z art. 629 KC, jeżeli strony określiły wynagrodzenie na podstawie zestawie-
nia planowanych prac i przewidywanych kosztów (wynagrodzenie kosztorysowe),
a w toku wykonywania dzieła zarządzenie właściwego organu państwowego zmieniło
wysokość cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych,
każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany umówionego wynagrodzenia. Nie
dotyczy to jednak należności uiszczonej za materiały lub robociznę przed zmianą cen
lub stawek.
Ustalenie wynagrodzenia kosztorysowego wywołuje odmienne skutki niż w przy-
padku wynagrodzenia ryczałtowego. Zmianę wynagrodzenia kosztorysowego może
spowodować: zmiana cen i stawek w drodze zarządzenia właściwego organu pań-
stwowego, przyjętych w obliczeniach (art. 629 KC), konieczność prowadzenia prac
dodatkowych, jeśli kosztorys sporządził zamawiający lub jeśli zrobiła to druga strona,
ale pomimo zachowania należytej staranności nie mogła ona przewidzieć koniecz-
ności prowadzenia takich prac (art. 630 KC). Gdyby w wypadkach przewidzianych
powyżej zaszła konieczność znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego,
zamawiający może od umowy odstąpić, powinien jednak uczynić to niezwłocznie
147
61408887592375
61
i zapłacić przyjmującemu zamówienie odpowiednią część umówionego wynagro-
dzenia (art. 631 KC).
Przy wynagrodzeniu ryczałtowym wysokość wynagrodzenia ustalana jest z góry i nie
ulega zmianie. Wykonawca nie może żądać jego podwyższenia, nawet jeśli w mo-
mencie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiarów lub kosztów prac.
Zgodnie z art. 632 § 1 KC, jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe,
przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby
w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac.
Ważne
Jeżeli jednak wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykona-
nie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć
ryczałt lub rozwiązać umowę (art. 632 § 2 KC).
Istotnym obowiązkiem zamawiającego, którego realizacja wpływa na zakres upraw-

nień stron w stosunku z umowy o dzieło, jest jego odbiór. Odbiór dzieła (odebra-
nie dzieła) w zobowiązaniach, w których świadczenie dłużnika występuje w postaci
sprawdzalnego rezultatu, jest czynnością mającą na celu sprawdzenie prawidłowości
wykonania zobowiązania (np. odbiór jakościowy, ilościowy, odbiór utworu).
Odbiór bez zastrzeżeń jest równoznaczny ze złożeniem oświadczenia, że zobowiąza-
nie zostało wykonane zgodnie z jego treścią. Odbiór jest obowiązkiem zamawiające-
go, jeśli wykonawca zamówienia wydaje dzieło zgodnie ze swoim zobowiązaniem
(art. 643 KC). Zasadniczo też odbiór dzieła warunkuje wypłatę należnego wykonawcy
wynagrodzenia.
Rękojmia za wady dzieła została uregulowana w sposób zbieżny z odpowiednią re-
gulacją dotyczącą sprzedaży. Artykuł 638 KC wprost wskazuje na odpowiednie za-
stosowanie tego uregulowania. Odpowiedzialność przyjmującego zamówienie jest
wyłączona, jeżeli wada dzieła powstała z przyczyny tkwiącej w materiale dostarczonym
przez zamawiającego. Jeżeli zamawiającemu udzielono gwarancji na wykonane dzieło,
przepisy o gwarancji przy sprzedaży stosuje się odpowiednio.
Ważne
Odrębnie uregulowana jest odpowiedzialność za usterki i wady prawne dzieła autor-
skiego w art. 55 PrAut.
148
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 8. UMOWA O ROBOTY
BUDOWLANE
Umowa o roboty budowlane jest umową nazwaną. Przez umowę o roboty budowlane
wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykona-
nego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się
do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygo-
towaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia pro-
jektu oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia (art. 647 KC).
Wykonawca jest zobowiązany oddać przewidziany w umowie i wykonany zgodnie
z projektem i zasadami wiedzy technicznej obiekt budowlany w rozumieniu ustawy
z 7.7.1994 r. – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1186 ze zm.). Umowa o roboty
budowlane określa zakres robót, które zobowiązuje się wykonać wykonawca osobiście
lub przy pomocy podwykonawców. Przepisy KC regulujące umowę o roboty budow-
lane stosuje się odpowiednio do umowy o wykonanie remontu budynku lub budowli
(art. 658 KC).
Ważne
Jest to umowa dwustronnie zobowiązująca, wzajemna, odpłatna i konsensualna.
W świetle KC stanowi ona podtyp umowy o dzieło. Podobnie jak umowa o dzieło jest
to umowa oznaczonego rezultatu.
UMOWA inwestor
wykonawca O ROBOTY (podmiot zamawiający wykonanie
BUDOWLANE obiektu budowlanego)
149
61408887592375
61
Inwestorem może być dowolna osoba, przy czym nie musi być ona właścicielem gruntu,
na którym ma być wznoszony obiekt. Inwestorem może być także inwestor zastępczy
(deweloper). Wykonawca robót budowlanych nie musi posiadać stosownego zezwo-
lenia do wykonywania prac budowlanych.
Umowa o roboty budowlane powinna zostać zawarta na piśmie (art. 648 KC), jednak
niezachowanie tej formy nie pociąga za sobą nieważności umowy. Jeżeli jednak umo-
wa o roboty budowlane zawierana byłaby w trybie zamówień publicznych, to konieczne
byłoby zachowanie formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 139 ust. 2 ustawy
z 29.1.2004 r. – Prawo zamówień publicznych, t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1986 ze zm.).
Część składową umowy stanowi dokumentacja wymagana przez właściwe przepisy
(art. 648 § 2 KC). Zmiana dokumentacji stanowi jednocześnie zmianę umowy.
OBOWIĄZKI ZAMAWIAJĄCEGO
Obowiązek przygotowania robót

Dokonanie, wymaganych przez właściwe przepisy, czynności związanych
z przygotowaniem robót, w szczególności:
▶ dostarczenie wykonawcy wymaganej dokumentacji projektowej
▶ przekazanie i udostępnienie terenu budowy
Obowiązek odebrania gotowych obiektów lub robót

Zamawiający powinien odebrać gotowe obiekty lub roboty. Jeżeli wykonawca
zgłosił zakończenie robót budowlanych, inwestor obowiązany jest dokonać ich
odbioru; w dokumencie (protokole) z tej czynności, stanowiącym stwierdzenie
spełnienia świadczenia i podstawę dokonania rozliczeń stron, niezbędne
jest zawarcie ustaleń poczynionych m.in. co do jakości wykonanych robót,
ewentualny wykaz wszystkich ujawnionych wad, z ewentualnymi terminami ich
usunięcia lub oświadczeniem inwestora o wyborze innego uprawnienia z tytułu
odpowiedzialności wykonawcy za wady ujawnione przy odbiorze
(wyr. SN z 8.1.2004 r., I CK 24/03, Legalis)
Obowiązek zapłaty wynagrodzenia

Zamawiający ma obowiązek zapłaty umówionego wynagrodzenia.
Wynagrodzenie może być wypłacone jednorazowo lub częściami przy
poszczególnych etapach budowy
150
61408887592375
61
OBOWIĄZKI WYKONAWCY
Obowiązek skontrolowania dokumentacji projektowej

Wykonawca powinien skontrolować dokumentację projektową dostarczoną
przez inwestora. Wykonawca nie ma obowiązku szczegółowego sprawdzania
dostarczonego projektu w celu wykrycia jego wad (art. 651 KC – wyr. SN
z 27.3.2003 r., III CKN 629/98, OSNC 2000, Nr 9, poz. 173)
Obowiązek zabezpieczenia terenu budowy

Wykonawca powinien zabezpieczyć teren budowy. Wykonawca ponosi
odpowiedzialność na zasadach ogólnych za szkody wynikłe na tym terenie, aż
do chwili oddania obiektu, jeżeli przejął protokolarnie od inwestora teren budowy
(art. 652 KC). Przepis art. 652 KC, regulując odpowiedzialność wykonawcy, odsyła
w zakresie jej podstaw do zasad ogólnych, a więc w przypadku szkód wyrządzonych
osobom trzecim – do zasad odpowiedzialności za czyny niedozwolone
(art. 415 i n. KC). Do przyjęcia zatem odpowiedzialności wykonawcy za szkodę
nie wystarcza powołanie się na art. 652 KC, gdyż niezbędne jest stwierdzenie, jaka
zasada odpowiedzialności deliktowej – ze względu na okoliczności konkretnego
przypadku – ma miejsce (wyr. SN z 18.3.1971 r., I CR 6/71, OSNC 1972, Nr 1, poz. 6)
Obowiązek poinformowania o przeszkodach

Wykonawca powinien niezwłocznie zawiadomić o tym inwestora, jeżeli (art. 651 KC):
▶ dostarczona przez inwestora dokumentacja, teren budowy, maszyny lub
urządzenia nie nadają się do prawidłowego wykonania robót albo
▶ zajdą inne okoliczności, które mogą przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu robót
Obowiązek prowadzenia dokumentacji budowy
Obowiązek wykonania projektu zgodnie z zasadami wiedzy technicznej
Obowiązek oddania zamawiającemu gotowego obiektu lub jego części

Wykonawca ma obowiązek oddania zamawiającemu do użytku gotowego obiektu
lub jego części, jeżeli strony inaczej nie postanowiły. Inwestor jest zobowiązany
na żądanie wykonawcy przyjmować wykonane roboty częściowo w miarę
ich ukończenia za zapłatą odpowiedniej części wynagrodzenia (art. 654 KC).
Określony w art. 654 KC sposób częściowego rozliczania robót jest jednym
z możliwych do przyjęcia przez strony, ale nie jedynym sposobem rozliczania
robót etapami. Jego przyjęcie w umowie nie zmienia jednak charakteru
zobowiązań stron; odbiór częściowy i zapłata części wynagrodzenia oznacza
jedynie potwierdzenie przez inwestora faktu wykonania pewnej części robót
w celu zapłaty części wynagrodzenia. Nie rozlicza natomiast stron z odpowiedniej 151
części robót ze skutkiem w postaci wygaśnięcia tej części zobowiązań i nie
pozbawia ich możliwości całościowego rozliczenia robót po oddaniu całości
obiektu przez wykonawcę i przyjęciu ich przez inwestora (wyr. SN z 4.9.2002 r.,
61408887592375
61
Obowiązek wykonania projektu zgodnie z zasadami wiedzy technicznej
Obowiązek oddania zamawiającemu gotowego obiektu lub jego części

Wykonawca ma obowiązek oddania zamawiającemu do użytku gotowego obiektu
lub jego części, jeżeli strony inaczej nie postanowiły. Inwestor jest zobowiązany
na żądanie wykonawcy przyjmować wykonane roboty częściowo w miarę
ich ukończenia za zapłatą odpowiedniej części wynagrodzenia (art. 654 KC).
Określony w art. 654 KC sposób częściowego rozliczania robót jest jednym
z możliwych do przyjęcia przez strony, ale nie jedynym sposobem rozliczania
robót etapami. Jego przyjęcie w umowie nie zmienia jednak charakteru
zobowiązań stron; odbiór częściowy i zapłata części wynagrodzenia oznacza
jedynie potwierdzenie przez inwestora faktu wykonania pewnej części robót
w celu zapłaty części wynagrodzenia. Nie rozlicza natomiast stron z odpowiedniej
części robót ze skutkiem w postaci wygaśnięcia tej części zobowiązań i nie
pozbawia ich możliwości całościowego rozliczenia robót po oddaniu całości
obiektu przez wykonawcę i przyjęciu ich przez inwestora (wyr. SN z 4.9.2002 r.,
I CK 1/02, Legalis)
Wykonawca jest uprawniony do żądania wynagrodzenia w wysokości oznaczonej

w umowie. Może on żądać umówionego wynagrodzenia lub jego odpowiedniej części
nawet w sytuacji, gdyby wykonany obiekt uległ zniszczeniu lub uszkodzeniu, ale
tylko wtedy (art. 655 KC), gdy:
1) nastąpiło to wskutek wadliwości dostarczonych przez inwestora materiałów,
maszyn lub urządzeń albo
2) wskutek wykonania robót według wskazówek inwestora.
W takiej sytuacji wykonawca może żądać umówionego

wynagrodzenia, jeżeli (art. 655 KC):
uprzedzi inwestora pomimo zachowania należytej staranności

o niebezpieczeństwie nie mógł stwierdzić wadliwości
zniszczenia lub uszkodzenia dostarczonych przez inwestora materiałów,
obiektu albo maszyn i urządzeń
Do umowy o roboty budowlane stosuje się odpowiednio przepisy regulujące umowę

o dzieło w następującym zakresie (art. 656 KC):
1) do skutków opóźnienia się przez wykonawcę z rozpoczęciem robót lub wykona-
niem obiektu,
2) do wykonania przez wykonawcę robót w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową,
152
61408887592375
61
3) do rękojmi za wady wykonanego obiektu,
4) do uprawnienia inwestora do odstąpienia od umowy przed ukończeniem obiektu.
Uprawnienie do odstąpienia od umowy przez wykonawcę lub przez inwestora może być
jednak ograniczone lub wyłączone przez przepisy szczególne (art. 657 KC). Przepisy
takie nie zostały wydane.
Artykuł 656 § 1 KC określa w sposób enumeratywny zamknięty przedmiotowy zakres
dopuszczalnego odpowiedniego stosowania przepisów poświęconych umowie o dzie-
ło do stosunku prawnego zawiązanego w wyniku zawarcia umowy o roboty budowlane
(wyr. SN z 6.5.2004 r., II CK 315/03, OSP 2005, Nr 5, poz. 60).
Ważne
Artykuł 656 KC nie stanowi podstawy do żądania przez wykonawcę podwyższenia wy-
nagrodzenia ustalonego w umowie ryczałtowo. Nie jest w tym wypadku dopuszczalne
odpowiednie zastosowanie przepisów o umowie o dzieło.
Inwestor odpowiada solidarnie z wykonawcą (generalnym wykonawcą) za zapłatę

wynagrodzenia należnego podwykonawcy z tytułu wykonanych przez niego robót
budowlanych, których szczegółowy przedmiot został zgłoszony inwestorowi przez
wykonawcę lub podwykonawcę przed przystąpieniem do wykonywania tych robót,
chyba że w ciągu 30 dni od dnia doręczenia inwestorowi zgłoszenia inwestor złożył
podwykonawcy i wykonawcy sprzeciw wobec wykonywania tych robót przez pod-
wykonawcę (art. 6471 § 1 KC). Zgłoszenie, o którym mowa, nie jest wymagane, jeżeli
inwestor i wykonawca określili w umowie, zawartej w formie pisemnej pod rygorem
nieważności, szczegółowy przedmiot robót budowlanych wykonywanych przez ozna-
czonego podwykonawcę (art. 6471 § 2 KC).
Inwestor ponosi odpowiedzialność za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia w wy-
sokości ustalonej w umowie między podwykonawcą a wykonawcą, chyba że ta wyso-
kość przekracza wysokość wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane
(art. 6471 § 3 KC).
Zgłoszenie oraz sprzeciw, wobec wykonywania robót przez podwykonawcę, wymagają
zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 6471 § 4). Postanowienia
umowne sprzeczne z treścią art. 6471 KC są nieważne (art. 6471 § 6 KC).
Roszczenia wynikające z umowy o roboty budowlane, wobec braku szczególnego
przepisu, przedawniają się według zasad ogólnych [uchw. SN (7) z 11.1.2002 r., III CZP
63/01, OSNC 2002, Nr 9, poz. 106; zob. też wyr. SN z 3.8.1999 r., III CKN 305/98,
Wok. 1999, Nr 11, s. 3]. Określenie w umowie terminu zapłaty wynagrodzenia wyko-
153
61408887592375
61
nawcy robót budowlanych jest równoznaczne z określeniem wymagalności roszczenia
wykonawcy o jego zapłatę. Z upływem tego terminu rozpoczyna się bieg terminu prze-
dawnienia roszczenia wykonawcy o zapłatę wynagrodzenia (wyr. SN z 13.7.2005 r.,
I CK 65/05, Biul. SN 2005, Nr 11, s. 13).
Gwarancji zapłaty za roboty budowlane inwestor udziela wykonawcy (generalnemu
wykonawcy) w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia
za wykonanie robót budowlanych. Gwarancją zapłaty jest:
1) gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa,
2) akredytywa bankowa lub poręczenie banku udzielone na zlecenie inwestora.
Strony ponoszą w równych częściach udokumentowane koszty zabezpieczenia
wierzytelności (art. 6491 § 1–3 KC).
Mechanizm udzielenia gwarancji wzmocniony jest przepisem art. 490 KC, czyli upraw-
nieniem do powstrzymania się ze spełnieniem świadczenia wykonawcy do czasu za-
oferowania przez inwestora zabezpieczenia.
Nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć prawa wykonawcy (gene-
ralnego wykonawcy) do żądania od inwestora gwarancji zapłaty.
Odstąpienie inwestora od umowy spowodowane żądaniem wykonawcy (generalnego
wykonawcy) przedstawienia gwarancji zapłaty jest bezskuteczne (art. 6492 § 1–2 KC).
Wykonawca (generalny wykonawca) robót budowlanych może w każdym czasie żą-
dać od inwestora gwarancji zapłaty do wysokości ewentualnego roszczenia z tytułu
wynagrodzenia wynikającego z umowy oraz robót dodatkowych lub koniecznych
do wykonania umowy, zaakceptowanych na piśmie przez inwestora.
Udzielenie gwarancji zapłaty nie stoi na przeszkodzie żądaniu gwarancji zapłaty
do łącznej wysokości określonej powyżej (art. 6493 § 1–2 KC).
Wynagrodzenie objęte gwarancją:
wynagrodzenie wynagrodzenie wynagrodzenie wykonawcy

wykonawcy wykonawcy wynikające wynikające z robót koniecznych
wynikające z umowy z robót dodatkowych do wykonania umowy
154
61408887592375
61
Jeżeli wykonawca (generalny wykonawca) nie uzyska żądanej gwarancji zapłaty w wy-
znaczonym przez siebie terminie, nie krótszym niż 45 dni, uprawniony jest do odstą-
pienia od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia. Brak żądanej
gwarancji zapłaty stanowi przeszkodę w wykonaniu robót budowlanych z przyczyn
dotyczących inwestora.
Inwestor nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia pomimo niewykonania robót
budowlanych, jeżeli wykonawca (generalny wykonawca) był gotów je wykonać, lecz
doznał przeszkody z przyczyn dotyczących inwestora. Jednak w wypadku takim in-
westor może odliczyć to, co wykonawca (generalny wykonawca) oszczędził z powodu
niewykonania robót budowlanych (art. 6494 § 1–3 KC).
Ważne
Wykonawcy, który odstępuje od umowy z powodu nieprzedstawienia gwarancji zapłaty
przez inwestora w terminie, obok roszczeń rozliczeniowych, przysługuje także roszcze-
nie o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
Powyżej opisane zasady stosuje się do umów zawartych między wykonawcą (general-
nym wykonawcą) a dalszymi wykonawcami (podwykonawcami).
Wprowadzenie kaskadowej możliwości żądania gwarancji zapłaty przez głównych
uczestników procesu budowlanego jest jednym z podstawowych elementów oma-
wianego uregulowania, przesądzającym o jego skuteczności w praktyce. W procesie
budowlanym rzadko bowiem mamy do czynienia z jednym wykonawcą, w większości
przypadków w procesie tym występuje cały łańcuch nieznanych sobie wcześniej pod-
wykonawców.
155
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 9. NAJEM
Umowa najmu jest umową nazwaną. Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje
się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a na-
jemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz (art. 659 § 1 KC).
Cechy umowy najmu:
zobowiązaniowość konsensualność odpłatność wzajemność
Przedmiotem najmu mogą być zarówno rzeczy ruchome, jak i nieruchomości, a także
części składowe rzeczy (zob. art. 47 KC).
Ważne
Przedmiotem najmu, jak wynika z art. 659 § 1 KC, nie mogą być prawa.
Zawarcie umowy najmu rzeczy ruchomej nie wymaga zachowania żadnej formy
szczególnej. Umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż
rok powinna być zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy poczytuje się
umowę za zawartą na czas nieoznaczony (art. 660 KC). Jest to forma dla wywołania
określonych skutków prawnych (forma ad eventum).
Stronami umowy są najemca i wynajmujący.
Jak wskazuje art. 659 § 1 KC, umowa najmu może zostać zawarta na czas oznaczony
lub nieoznaczony.
156
61408887592375
61
Umowa najmu zawarta na czas dłuższy niż 10 lat, po upływie tego terminu poczyty-
wana jest za umowę zawartą na czas nieoznaczony. Najem zawarty między przedsię-
biorcami na czas dłuższy niż lat 30 poczytuje się po upływie tego terminu za zawarty
na czas nieoznaczony (art. 661 KC).
Oznaczenie w umowie czasu najmu jest bardzo istotne z uwagi na fakt, że od tego
zależy sposób zakończenia stosunku najmu. Najem na czas nieoznaczony może ulec
zakończeniu na skutek wypowiedzenia przez każdą ze stron. Natomiast najem zawar-
ty na czas oznaczony może zostać wypowiedziany tylko w wypadkach wskazanych
w umowie. Jeżeli po upływie terminu oznaczonego w umowie albo w wypowiedzeniu
najemca używa nadal rzeczy za zgodą wynajmującego, poczytuje się w razie wątpliwo-
ści, że najem został przedłużony na czas nieoznaczony (art. 674 KC).
W czasie trwania najmu rzecz może być zbyta przez wynajmującego. W takim
wypadku w miejsce zbywcy jako wynajmującego wstępuje ex lege nabywca rzeczy.
Nabywcy przysługuje wówczas uprawnienie do wypowiedzenia najmu z zachowa-
niem ustawowych terminów wypowiedzenia (art. 678 § 1 KC). Uprawnienie to nie
przysługuje nabywcy, jeżeli:
1) umowa najmu była zawarta na czas oznaczony z zachowaniem formy pisemnej
i datą pewną, a rzecz została najemcy wydana (art. 678 § 2 KC),
2) najem został ujawniony w księdze wieczystej (art. 16–17 KWU).
Ważne
Jeżeli do zbycia przedmiotu najmu dochodzi dopiero po upływie terminu wypowie-
dzenia najmu, to jego nowy właściciel może domagać się zwrotu przedmiotu najmu
od najemcy.
PRAWA I OBOWIĄZKI WYNAJMUJĄCEGO
Prawo do pobierania czynszu

Czynsz może być oznaczony w pieniądzu lub w świadczeniach innego rodzaju
(np. świadczenie określonych usług) – art. 659 § 2 KC. Czynsz oznaczony
w pieniądzu może mieć postać świadczenia jednorazowego, zwykle jednak jest to
świadczenie okresowe
Ustawowe prawo zastawu

Prawo to przysługuje dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych,
z którymi najemca zalega nie dłużej niż rok. Zastaw obejmuje rzeczy ruchome
najemcy wniesione do przedmiotu najmu, chyba że rzeczy te nie podlegają
zajęciu (art. 670 § 1 KC, zob. art. 829 KPC). Prawo zastawu wygasa, jeżeli rzeczy
obciążone zastawem zostaną usunięte z przedmiotu najmu. Wynajmujący może 157
sprzeciwić się usunięciu rzeczy obciążonych zastawem i zatrzymać je na własne
niebezpieczeństwo, dopóki za legły czynsz nie będzie zapłacony lub zabezpieczony.
Jeżeli usunięcie rzeczy nastąpiło na mocy zarządzenia organu państwowego,
61408887592375
61
w pieniądzu może mieć postać świadczenia jednorazowego, zwykle jednak jest to
świadczenie okresowe

Prawo to przysługuje dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych,
z którymi najemca zalega nie dłużej niż rok. Zastaw obejmuje rzeczy ruchome
najemcy wniesione do przedmiotu najmu, chyba że rzeczy te nie podlegają
zajęciu (art. 670 § 1 KC, zob. art. 829 KPC). Prawo zastawu wygasa, jeżeli rzeczy
obciążone zastawem zostaną usunięte z przedmiotu najmu. Wynajmujący może
sprzeciwić się usunięciu rzeczy obciążonych zastawem i zatrzymać je na własne
niebezpieczeństwo, dopóki za legły czynsz nie będzie zapłacony lub zabezpieczony.
Jeżeli usunięcie rzeczy nastąpiło na mocy zarządzenia organu państwowego,
wynajmujący zachowuje swoje prawo, jeżeli przed upływem 3 dni zgłosi je
organowi, który zarządził usunięcie (art. 671 KC)
Obowiązek wydania najemcy rzeczy

Wynajmujący powinien wydać najemcy rzecz w stanie przydatnym do
umówionego użytku i utrzymywania ją w takim stanie przez czas trwania
najmu (art. 662 § 1 KC). Domniemywa się, że rzecz była wydana najemcy w stanie
dobrym i przydatnym do umówionego użytku (art. 675 § 3 KC)
Obowiązek umożliwienia najemcy spokojnego korzystania z przedmiotu najmu

Obowiązek ten obejmuje powstrzymywanie się od działań zakłócających
korzystanie z przedmiotu najmu. Wynajmujący nie ma obowiązku przywracania
stanu poprzedniego, jeżeli rzecz najęta uległa zniszczeniu z powodu okoliczności,
za które wynajmujący nie ponosi odpowiedzialności (art. 662 § 3 KC)
Obowiązek odszkodowawczy
Wynajmujący ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec najemcy w razie
zbycia rzeczy, jeżeli wskutek wypowiedzenia najmu przez nabywcę rzeczy najętej
najemca jest zmuszony zwrócić rzecz wcześniej, aniżeli byłby zobowiązany
według umowy najmu. Najemca ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić zbywcę
o przedwczesnym wypowiedzeniu przez nabywcę, w przeciwnym razie zbywcy
przysługują przeciwko najemcy wszelkie zarzuty, których najemca nie podniósł,
a których podniesienie pociągnęłoby za sobą bezskuteczność wy powiedzenia ze
strony nabywcy (art. 679 KC)
Uprawnienia związane z ulepszeniem rzeczy

Jeżeli najemca ulepszył rzecz najętą, wynajmujący, w braku odmiennej umowy, może
według swego wyboru albo zatrzymać ulepszenia rzeczy najętej dokonane przez
nabywcę za zapłatą sumy odpowiadającej ich wartości albo żądać przywrócenia
stanu poprzedniego (art. 676 KC). Uprawnienia te mogą być wykonane dopiero po
zakończeniu najmu. Przywrócenie stanu poprzedniego następuje na koszt najemcy
158
61408887592375
61
PRAWA I OBOWIĄZKI NAJEMCY
Prawo do używania rzeczy

Najemca ma prawo do używania rzeczy przez czas trwania stosunku najmu.
Najemca powinien używać rzeczy najętej w sposób określony w umowie,
a jeżeli umowa nie określa sposobu używania – w sposób odpowiadający
właściwościom i przeznaczeniu rzeczy (art. 666 § 1 KC). Najemcy nie wolno, bez
zgody wynajmującego, czynić w rzeczy najętej zmian sprzecznych z umową lub
z przeznaczeniem rzeczy (art. 667 § 1 KC)
Prawo do żądania dokonania przez wynajmującego napraw

Najemcy przysługuje uprawnienie do żądania dokonania przez wynajmującego
napraw, bez których rzecz nie jest przydatna do umówionego użytku. Najemca
powinien wyznaczyć wynajmującemu odpowiedni termin do wykonania napraw.
Po jego bezskutecznym upływie najemca może dokonać koniecznych napraw na
koszt wynajmującego (art. 663 KC). Najemca powinien niezwłocznie powiadomić
wy najmującego o potrzebie napraw rzeczy, które obciążają wynajmującego, jeżeli
w czasie trwania najmu naprawy takie okażą się potrzebne (art. 666 § 2 KC)
Obowiązek zapłaty czynszu

Najemca jest zobowiązany uiszczać czynsz w terminie umówionym. Jeżeli
czynsz jest płacony w pieniądzu, najemca zobowiązany jest do zapłaty odsetek
za opóźnienie. Niewykonanie takiego obowiązku skutkuje odpowiedzialnością
z tytułu niewykonania umowy na zasadach ogólnych. Jeżeli termin płatności
czynszu nie jest określony w umowie, czynsz powinien być płacony z góry
(art. 669 KC), a mianowicie:
▶ gdy najem ma trwać nie dłużej niż miesiąc – za cały czas najmu,
▶ gdy najem ma trwać dłużej niż miesiąc albo gdy umowa była zawarta na czas
nieoznaczony – miesięcznie, do 10. dnia miesiąca
Uprawnienie do żądania obniżenia czynszu

Najemcy przysługuje uprawnienie do żądania obniżenia czynszu z powodu wady
rzeczy najętej (art. 664 § 1 KC)
Obowiązek czynienia drobnych nakładów

Najemca ma obowiązek czynienia drobnych nakładów, połączonych ze zwykłym
używaniem rzeczy (art. 662 § 2 KC)
Obowiązek niezwłocznego powiadomienia wynajmującego o tym, że osoba

trzecia dochodzi przeciwko najemcy roszczeń dotyczących rzeczy najętej
(art. 665 KC)
159
Prawo do oddania rzeczy najętej w całości lub części osobie trzeciej

61408887592375
61
Najemca ma obowiązek czynienia drobnych nakładów, połączonych ze zwykłym
używaniem rzeczy (art. 662 § 2 KC)
Obowiązek niezwłocznego powiadomienia wynajmującego o tym, że osoba

trzecia dochodzi przeciwko najemcy roszczeń dotyczących rzeczy najętej
(art. 665 KC)
Prawo do oddania rzeczy najętej w całości lub części osobie trzeciej

do bezpłatnego używania lub w podnajem
Najemcy przysługuje uprawnienie do oddania rzeczy najętej w całości lub
w części osobie trzeciej do bezpłatnego używania lub w podnajem, jeżeli nie
zabrania tego umowa. W ta kim wypadku zarówno najemca, jak i osoba trzecia są
odpowiedzialni względem wynajmującego za to, że rzecz najęta będzie używana
zgodnie z obowiązkami wynikającymi z umowy najmu (art. 668 § 1 KC). Stosunek
wynikający z zawartej przez najemcę umowy o bezpłatne używanie lub podnajem
rozwiązuje się najpóźniej z chwilą zakończenia stosunku najmu (art. 668 § 2 KC)
Obowiązek zwrotu rzeczy

Najemca powinien zwrócić rzecz po zakończeniu najmu w stanie
niepogorszonym (art. 675 § 1 KC). Jeżeli najemca oddał do nieodpłatnego
używania lub w podnajem rzecz innej osobie, obowiązek taki ciąży także na tej
osobie (art. 675 § 2 KC). Najemca nie ponosi odpowiedzialności za zużycie rzeczy
będące następstwem jej prawidłowego używania (art. 675 § 1 KC)
Wynajmujący ponosi odpowiedzialność za wady rzeczy najętej.

Odpowiedzialność ta dotyczy wad fizycznych i wad prawnych rzeczy. Zakres odpowie-
dzialności wynajmującego z tytułu rękojmi jest uzależniony od rodzaju wady. W razie
istnienia wady najemca może:
1) żądać obniżenia czynszu za czas trwania wad, jeżeli rzecz najęta ma wady, które
ograniczają jej przydatność do umówionego użytku (art. 664 § 1 KC);
2) wypowiedzieć umowę bez zachowania terminów wypowiedzenia, jeżeli (art. 664
§ 2 KC):
a) w chwili wydania najemcy rzecz ma wady, które uniemożliwiają przewidziane
w umowie używanie rzeczy,
b) wady takie powstały później, a wynajmujący mimo otrzymanego zawiadomie-
nia nie usunął ich w czasie odpowiednim,
c) wady usunąć się nie dadzą.
Najemcy nie przysługuje roszczenie o obniżenie czynszu ani uprawnienie do nie-
zwłocznego wypowiedzenia najmu z powodu wad rzeczy najętej, jeżeli w chwili za-
warcia umowy wiedział o wadach rzeczy (art. 664 § 3 KC).
160
61408887592375
61
Stosunek najmu ulega zakończeniu wskutek:
zawarcia umowy rozwiązującej
nadejścia terminu końcowego oznaczonego w umowie
wypowiedzenia z zachowaniem terminów wypowiedzenia:

▶ jeżeli umowa najmu zawarta była na czas nieoznaczony, uprawnienie
do wypowiedzenia przysługuje wynajmującemu i najemcy z zachowaniem
terminów oznaczonych w umowie, a w braku takich terminów z zachowaniem
terminów ustawowych (art. 673 § 1 i 2 KC):
• jeżeli czynsz jest płatny w odstępach czasu dłuższych niż miesiąc – najem
można wypowiedzieć najpóźniej na 3 miesiące naprzód na koniec kwartału
kalendarzowego
• jeżeli czynsz jest płatny miesięcznie – najem można wypowiedzieć
na miesiąc naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego
• jeżeli czynsz jest płatny w krótszych odstępach czasu – najemca może
wypowiedzieć na 3 dni naprzód
• jeżeli najem jest dzienny – na 1 dzień naprzód
• jeżeli najem zawarto na czas oznaczony, wynajmujący i najemca mogą
wypowiedzieć najem w wypadkach wskazanych w umowie (art. 673 § 3 KC)
wypowiedzenia bez zachowania terminów wypowiedzenia:

▶ najemca może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów, gdy rzecz
ma wady określone w art. 664 § 2 KC
▶ wynajmujący może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów
wypowiedzenia:
• jeżeli najemca używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową lub
z przeznaczeniem rzeczy i mimo upomnienia nie przestaje jej używać w taki
sposób, albo rzecz zaniedbuje do tego stopnia, że zostaje ona narażona
na utratę lub uszkodzenie (art. 667 § 2 KC)
• jeżeli najemca dopuszcza się zwłoki z zapłatą co najmniej za dwa pełne
okresy płatności (art. 672 KC)
Uprawnienie do wypowiedzenia umowy najmu przysługuje także nabywcy rzeczy

najętej.
161
61408887592375
61
Przykład
Czas trwania najmu i terminy jego wypowiedzenia nie zostały oznaczone w umowie, a czynsz
płatny był miesięcznie. W tej sytuacji najem można wypowiedzieć najpóźniej na miesiąc naprzód
na koniec miesiąca kalendarzowego. Złożenie więc wypowiedzenia 10 lutego, spowoduje rozwią-
zanie stosunku najmu 31 marca tego roku.
Z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy przedawniają się

następujące roszczenia z umowy najmu:
roszczenia wynajmującego roszczenia roszczenia

przeciwko najemcy najemcy przeciwko najemcy przeciwko
o naprawienie szkody wynajmującemu wynajmującemu
z powodu uszkodzenia o zwrot nakładów o zwrot nadpłaconego
lub pogorszenia rzeczy na rzecz czynszu
Pozostałe roszczenia wynikające ze stosunku najmu przedawniają się na zasadach

ogólnych.
Roszczenie o czynsz, jeżeli czynsz ma charakter okresowy, przedawnia się po 3 latach
(art. 118 KC).
162
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 10. NAJEM LOKALI
Do najmu lokali stosuje się przepisy ogólne o najmie, z zachowaniem zmian i uzupeł-
nień zawartych w art. 680–692 KC. Regulacja ta odnosi się do najmu lokali mieszkal-
nych oraz lokali o innym przeznaczeniu.
Kodeksową regulację najmu lokali mieszkalnych uzupełnia ustawa z 21.6.2001 r.
o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cy-
wilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1182 ze zm.) oraz ustawa z 21.6.2001 r. o dodatkach
mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 180 ze zm.).
Lokalem w rozumieniu ustawy o ochronie praw lokatorów jest lokal służący do za-
spokajania potrzeb mieszkaniowych, a także lokal będący pracownią, służącą twórcy
do prowadzenia działalności w dziedzinie kultury i sztuki.
Lokalem w rozumieniu ustawy nie jest pomieszczenie przeznaczone do krótko-
trwałego pobytu osób, w szczególności znajdujące się w budynkach internatów, burs,
pensjonatów, hoteli, domów wypoczynkowych lub w innych budynkach służących
do celów turystycznych lub wypoczynkowych (art. 2 ust. 1 pkt 4 OchrLokU).
Ważne
Stronami umowy najmu lokalu są lokator i właściciel.
Współlokatorem jest lokator, któremu przysługuje tytuł prawny do używania lo-

kalu wspólnie z innym lokatorem (art. 2 ust. 1 pkt 3 OchrLokU). Właścicielem jest
wynajmujący lub inna osoba, z którą wiąże lokatora stosunek prawny uprawniający go
do używania lokalu (art. 2 ust. 1 pkt 2 OchrLokU).
Nie jest lokatorem były właściciel nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkal-
nym lub były właściciel lokalu mieszkalnego, który po utracie prawa własności zajmuje
lokal bez tytułu prawnego.
163
61408887592375
61
Szczególne zasady nawiązania stosunku najmu przewiduje art. 6801 KC. Dotyczy
on najmu małżonków. Małżonkowie są najemcami lokalu bez względu na istniejące
między nimi stosunki majątkowe, jeżeli nawiązanie stosunku najmu lokalu mającego
służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez nich rodziny nastą-
piło w czasie trwania małżeństwa. Jeżeli między małżonkami istnieje rozdzielność
majątkowa albo rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków do wspólności
najmu stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej. Ustanie wspólności
majątkowej w czasie trwania małżeństwa nie powoduje ustania wspólności najmu
lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny. Sąd, stosu-
jąc odpowiednio przepisy o ustanowieniu w wyroku rozdzielności majątkowej, może
z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków znieść wspólność najmu lokalu.
W razie śmierci najemcy w stosunek najmu wstępują osoby, które stale zamieszkiwały
z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci. Dotyczy to:
1) małżonka niebędącego współnajemcą lokalu,
2) dzieci najemcy i jego współmałżonka,
3) innych osób, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyj-
nych,
4) osoby, która faktycznie pozostawała z najemcą we wspólnym pożyciu.
Osoby, które wstąpiły w stosunek najmu po zmarłym najemcy, mogą wypowiedzieć
najem z zachowaniem terminów ustawowych, chociażby umowa najmu była zawarta
na czas oznaczony.
W razie wypowiedzenia stosunku najmu przez niektóre z tych osób stosunek ten
wygasa względem osób, które go wypowiedziały.
Jeżeli brak jest osób, które mogą wstąpić w stosunek najmu po zmarłym najemcy, sto-
sunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa. Przepisu tego nie stosuje się w razie śmierci
jednego ze współnajemców lokalu mieszkalnego. W takim wypadku współnajemca
staje się jedynym najemcą lokalu.
Umowa najmu lokalu może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony. Jednak
w przypadku lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy lub innych
jednostek samorządu terytorialnego umowa może być zawarta wyłącznie na czas
nieoznaczony:
1) chyba że lokator żąda zawarcia umowy na czas oznaczony (art. 5 OchrLokU),
2) chyba że umowa najmu dotyczy lokalu socjalnego lub lokalu związanego ze sto-
sunkiem pracy.
164
61408887592375
61
Do ochrony praw najemcy do używania lokalu stosuje się odpowiednio przepisy
o ochronie własności (art. 690 KC). Prawo najmu podlega ochronie na podstawie
art. 690 KC zarówno wobec osób trzecich, jak i wynajmującego, niezależnie – w tym
ostatnim wypadku – od środków ochrony określonych stosunkiem najmu. Arty-
kuł 690 KC nie daje podstaw do wyłączenia z zakresu tej ochrony wynajmującego.
Najemcy przysługuje ochrona wypływająca z odpowiedniego zastosowania środków
właściwych dla ochrony prawa własności właściciela rzeczy (art. 222 § 2 KC – wyr. SN
z 28.11.1975 r., III CRN 224/75, Legalis).
Umową najmu okazjonalnego lokalu jest umowa najmu lokalu mieszkalnego, którego
właściciel, będący osobą fizyczną, nie prowadzi działalności gospodarczej w zakre-
sie wynajmowania lokali, zawarta na czas oznaczony, nie dłuższy niż 10 lat (art. 19a
OchrLokU).
Ważne
Umowa ta wymaga dochowania formy pisemnej ad solemnitatem.
PRAWA I OBOWIĄZKI NAJEMCY LOKALU
Obowiązek uiszczania czynszu

Wysokość czynszu strony mogą określić w umowie. Czynsz może zostać
podwyższony na podstawie art. 6851 KC. Wynajmujący może podwyższyć czynsz
w drodze wypowiedzenia dotychczasowej wysokości czynszu dokonanego
najpóźniej na miesiąc naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego. Czynsz
powinien być płatny w terminach oznaczonych w umowie. Za zapłatę czynszu
i innych należnych opłat odpowiadają solidarnie z najemcą stale zamieszkujące
z nim osoby pełnoletnie. Odpowiedzialność tych osób ogranicza się do
wysokości czynszu i innych opłat należnych za okres ich stałego zamieszkiwania
(art. 6881 KC)
Obowiązek utrzymywania lokalu w należytym stanie technicznym

i higieniczno-sanitarnym

Najemca lokalu ma obowiązek czynienia drobnych nakładów, połączonych
ze zwykłym używaniem rzeczy (art. 662 § 2 KC). Najemcę lokalu obciążają
w szczególności drobne naprawy podłóg, drzwi i okien, malowanie ścian, podłóg
oraz wewnętrznej strony drzwi wejściowych, drobne naprawy instalacji i urządzeń
technicznych, zapew niających korzystanie ze światła, ogrzewania lokalu,
dopływu i odpływu wody (zob. szerzej art. 6b ust. 2 OchrLokU). Zwykły remont
należy do drobnych nakładów i obciąża najemcę lokalu oraz nie wymaga zgody 165
wynajmującego (zob. wyr. NSA z 25.10.1996 r., SA/Sz 2923/95, Legalis)
61408887592375
61
Obowiązek utrzymywania lokalu w należytym stanie technicznym
i higieniczno-sanitarnym

Najemca lokalu ma obowiązek czynienia drobnych nakładów, połączonych
ze zwykłym używaniem rzeczy (art. 662 § 2 KC). Najemcę lokalu obciążają
w szczególności drobne naprawy podłóg, drzwi i okien, malowanie ścian, podłóg
oraz wewnętrznej strony drzwi wejściowych, drobne naprawy instalacji i urządzeń
technicznych, zapew niających korzystanie ze światła, ogrzewania lokalu,
dopływu i odpływu wody (zob. szerzej art. 6b ust. 2 OchrLokU). Zwykły remont
należy do drobnych nakładów i obciąża najemcę lokalu oraz nie wymaga zgody
wynajmującego (zob. wyr. NSA z 25.10.1996 r., SA/Sz 2923/95, Legalis)
Obowiązek przestrzegania porządku domowego

Najemca lokalu obowiązany jest przestrzegać porządku domowego, o ile nie jest
on sprzeczny z uprawnieniami wynikającymi z umowy. Najemca lokalu powinien
również liczyć się z potrzebami innych mieszkańców i sąsiadów (art. 683 KC).
Naruszenie tego obowiązku przez najemcę może skutkować wypowiedzeniem umowy
przez wynajmującego bez zachowania terminów wypowiedzenia (art. 685 KC)
Obowiązek uzyskania zgody wynajmującego na oddanie lokalu lub jego części

do bezpłatnego używania oraz zgody na podnajem lokalu
Zgoda wynajmującego nie jest wymagana, jeżeli uprawnionym do bezpłatnego
używania albo podnajemcą ma być osoba, względem której najemca jest obciążony
obowiązkiem alimentacyjnym (art. 6882 KC)
Obowiązek zwrotu lokalu wynajmującemu

Po zakończeniu najmu najemca obowiązany jest zwrócić wynajmującemu lokal
w stanie niepogorszonym (art. 675 § 1 KC). Na podstawie art. 6e OchrLokU
najemca jest obowiązany odnowić lokal i dokonać w nim obciążających go napraw,
a także zwrócić wynajmującemu równowartość zużytych elementów wyposażenia
technicznego
Uprawnienie do założenia oświetlenia elektrycznego, gazu, telefonu i innych

podobnych urządzeń
Najemcy lokalu przysługuje uprawnienie do założenia w najętym lokalu
oświetlenia elektrycznego, gazu, telefonu i innych podobnych urządzeń, chyba
że sposób ich założenia sprzeciwia się obowiązującym przepisom albo zagraża
bezpieczeństwu nieruchomości; najemca może domagać się współdziałania
wynajmującego, jeżeli jest to potrzebne do założenia urządzeń, za zwrotem
wynikłych stąd kosztów (art. 684 KC)
166
61408887592375
61
PRAWA I OBOWIĄZKI WŁAŚCICIELA LOKALU
Obowiązek zapewnienia sprawnego działania instalacji i urządzeń
Obowiązek utrzymywania w należytym stanie pomieszczeń i urządzeń

budynku oraz jego otoczenia (art. 6A OchrLokU)

Wynajmującemu lokal mieszkalny przysługuje ustawowe prawo zastawu dla
zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega
nie dłużej niż rok. Zastaw obejmuje rzeczy ruchome najemcy wniesione do przed
miotu najmu, a także wniesione do lokalu ruchomości członków rodziny najemcy
razem z nim mieszkających (art. 686 KC)
Stosunek najmu lokalu ustaje wskutek:
upływu terminu, rozwiązania wypowiedzenia orzeczenia sądu

na jaki umowa umowy przez umowy przez o rozwiązaniu
została zawarta strony jedną ze stron najmu
Najemca i wynajmujący mogą wypowiedzieć najem lokalu najpóźniej na 3 miesiące

naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego, jeżeli czas trwania najmu lokalu nie jest
oznaczony, a czynsz jest płatny miesięcznie (art. 688 KC).
WYPOWIEDZENIE
Przez najemcę
Najemca może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wypowiedzenia,
jeżeli rzecz będąca przedmiotem najmu ma wady, które zagrażają zdrowiu
najemcy lub jego domownikom albo osób u niego zatrudnionych, niezależnie od
tego, czy najemca wiedział o tych wadach w chwili zawarcia umowy, czy też nie
(art. 682 KC)
Przez wynajmującego
Wynajmujący może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wy-
powiedzenia, jeżeli najemca lokalu wykracza w sposób rażący lub uporczywy
przeciwko obowiązującemu porządkowi domowemu albo przez swoje niewłaściwe 167
zachowanie czyni korzystanie z innych lokali w budynku uciążliwym (art. 685 KC,
zob. art. 11 OchrLokU).
Ponadto, wynajmujący może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wy-
61408887592375
61
najemcy lub jego domownikom albo osób u niego zatrudnionych, niezależnie od
tego, czy najemca wiedział o tych wadach w chwili zawarcia umowy, czy też nie
(art. 682 KC)
Przez wynajmującego
Wynajmujący może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wy-
powiedzenia, jeżeli najemca lokalu wykracza w sposób rażący lub uporczywy
przeciwko obowiązującemu porządkowi domowemu albo przez swoje niewłaściwe
zachowanie czyni korzystanie z innych lokali w budynku uciążliwym (art. 685 KC,
zob. art. 11 OchrLokU).
Ponadto, wynajmujący może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wy-
powiedzenia, jeżeli najemca dopuszcza się zwłoki z zapłatą czynszu co najmniej
za dwa pełne okresy płatności; powinien jednak uprzedzić najemcę na piśmie
i udzielić mu dodatkowego terminu miesięcznego do zapłaty zaległego czynszu
(art. 687 KC). Przepis art. 687 KC nie dotyczy lokali objętych regulacją ustawy
o ochronie praw lokatorów.
W myśl art. 11 OchrLokU wynajmujący może wypowiedzieć najem tylko
z przyczyn wskazanych w ustawie, z zachowaniem określonych w ustawie
terminów wypowiedzenia. Wynajmujący ma obowiązek dokonać wypowiedzenia
na piśmie pod rygorem nieważności z podaniem przyczyn wypowiedzenia
Po zakończeniu stosunku najmu najemca zobowiązany jest do opróżnienia lokalu.

Jeżeli najemca nie spełnia tego obowiązku, sąd może wydać wyrok nakazujący opróż-
nienie lokalu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. Sąd w wyroku naka-
zującym opróżnienie lokalu orzeka o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego
bądź o braku takiego uprawnienia.
Obowiązek zapewnienia lokalu socjalnego ciąży na gminie właściwej ze względu
na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu. Do czasu złożenia przez gminę
oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego sąd nakazuje wstrzymanie opróż-
nienia lokalu, jeżeli orzekł o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego (art. 14
OchrLokU). Zakazane jest wykonywanie wyroków eksmisyjnych w okresie od 1 listo-
pada do 31 marca roku następnego włącznie, jeżeli osobie eksmitowanej nie wskazano
lokalu, do którego ma nastąpić przekwaterowanie (art. 16 OchrLokU). Ochrona ta nie
przysługuje osobom, wobec których orzeczono nakaz opróżnienia lokalu z powodu
znęcania się nad rodziną lub wykroczenia w sposób rażący lub uporczywy przeciw-
ko porządkowi domowemu lub niewłaściwego zachowania czyniącego uciążliwym
korzystanie z innych lokali w budynku, bądź gdy zajęcie lokalu nastąpiło bez tytułu
prawnego (art. 17 OchrLokU).
Osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego są zobowiązane do dnia opróżnienia
lokalu co miesiąc uiszczać odszkodowanie (art. 18 OchrLokU). Wysokość odszkodo-
wania zależy od tego, czy osoby zajmujące lokal są uprawnione do lokalu zamiennego
lub socjalnego.
168
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 11. DZIERŻAWA
Umowa dzierżawy jest umową nazwaną, której funkcją jest uregulowanie korzystania
z cudzej rzeczy przynoszącej pożytki. Przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zo-
bowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas
oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu
umówiony czynsz (art. 693 § 1 KC).
Czynsz może być zastrzeżony w pieniądzach lub świadczeniach innego rodzaju. Może
być również oznaczony w ułamkowej części pożytków.
Ważne
Jeżeli termin płatności czynszu nie jest w umowie oznaczony, czynsz jest płatny z dołu
w terminie zwyczajowo przyjętym, a w braku takiego zwyczaju – półrocznie z dołu.
Dzierżawę zawartą na czas dłuższy niż 30 lat poczytuje się po upływie tego terminu
za zawartą na czas nieoznaczony (art. 695 § 1 KC).
Ważne
Dopuszczalne jest zawarcie umowy dzierżawy na czas życia dzierżawcy.
Dzierżawca powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej

gospodarki i nie może zmieniać przeznaczenia przedmiotu dzierżawy bez zgody
wydzierżawiającego (art. 696 KC).
Dzierżawca ma obowiązek dokonywania napraw niezbędnych do zachowania przed-
miotu dzierżawy w stanie niepogorszonym (art. 697 KC).
Bez zgody wydzierżawiającego dzierżawca nie może oddawać przedmiotu dzierżawy
osobie trzeciej do bezpłatnego używania ani go poddzierżawiać.
169
61408887592375
61
W przypadku naruszenia powyższego obowiązku wydzierżawiający może dzierżawę
wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia (art. 698 KC).
Odmowa udzielenia zgody nie wymaga, co do zasady, uzasadnienia.
Do rzeczy ruchomych objętych ustawowym prawem zastawu wydzierżawiającego na-
leżą także rzeczy służące do prowadzenia gospodarstwa lub przedsiębiorstwa, jeżeli
znajdują się w obrębie przedmiotu dzierżawy (art. 701 KC).
Przykład
Typowymi przykładami rzeczy objętych ustawowym prawem zastawu są płody rolne, inwentarz
żywy, maszyny i urządzenia, narzędzia, środki transportu, towary, półfabrykaty, surowce, pół-
produkty, o ile znajdą się one w obrębie przedmiotu dzierżawy i służą dzierżawcy do prowadzenia
gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa.
Jeżeli dzierżawca dopuszcza się zwłoki z zapłatą czynszu co najmniej za dwa pełne
okresy płatności, a w wypadku gdy czynsz jest płatny rocznie, jeżeli dopuszcza się
zwłoki z zapłatą ponad 3 miesiące, wydzierżawiający może dzierżawę wypowiedzieć
bez zachowania terminu wypowiedzenia. Jednak wydzierżawiający powinien uprze-
dzić dzierżawcę, udzielając mu dodatkowego 3-miesięcznego terminu do zapłaty za-
ległego czynszu (art. 703 KC).
Po zakończeniu dzierżawy dzierżawca obowiązany jest, w braku odmiennej umowy,
zwrócić przedmiot dzierżawy w takim stanie, w jakim powinien się znajdować sto-
sownie do przepisów o wykonywaniu dzierżawy (art. 705 KC).
Jeżeli dzierżawa kończy się przed upływem roku dzierżawnego, dzierżawca obowiązany
jest zapłacić czynsz w takim stosunku, w jakim pożytki, które w tym roku pobrał lub
mógł pobrać, pozostają do pożytków z całego roku dzierżawnego (art. 707 KC).
Powyżej opisane zasady dotyczące dzierżawy rzeczy stosuje się odpowiednio do dzier-
żawy praw (art. 709 KC).
Przykład
Przedmiotem dzierżawy mogą być udziały w spółce z o.o.
170
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 12. LEASING
Umowa leasingu jest umową nazwaną wprowadzoną do KC 9.12.2000 r. (ustawa

z 26.7.2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, Dz.U. Nr 74, poz. 857). Przez umowę
leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa,
nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać
tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez
czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnio-
nych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu
z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego (art. 7091 KC).
Ważne
Umowa leasingu powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności.
Podstawowe obowiązki finansującego:
wydanie rzeczy wydanie korzystającemu razem z rzeczą

korzystającemu w takim odpisu umowy ze zbywcą lub odpisów innych
stanie, w jakim znajdowała posiadanych dokumentów dotyczących tej
się ona w chwili wydania umowy, w szczególności odpisu dokumentu
finansującemu przez zbywcę gwarancyjnego co do jakości rzeczy, otrzymanego
od zbywcy lub producenta (art. 7094 § 1 KC)
171
61408887592375
61
Ważne
Finansujący nie odpowiada wobec korzystającego za przydatność rzeczy do umówio-
nego użytku.
Jeżeli po wydaniu korzystającemu rzecz została utracona z powodu okoliczności,

za które finansujący nie ponosi odpowiedzialności, umowa leasingu wygasa. Jeżeli
umowa leasingu wygasła z przyczyn określonych powyżej, finansujący może żądać
od korzystającego natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych w umo-
wie, a niezapłaconych rat, pomniejszonych o korzyści, jakie finansujący uzyskał
wskutek ich zapłaty przed umówionym terminem i wygaśnięcia umowy leasingu oraz
z tytułu ubezpieczenia rzeczy, a także naprawienia szkody.
Podstawowe obowiązki korzystającego:
utrzymanie rzeczy w należytym stanie, w szczególności dokonywanie

jej konserwacji i napraw niezbędnych do zachowania rzeczy w stanie
niepogorszonym, z uwzględnieniem jej zużycia wskutek prawidłowego używania
ponoszenie ciężarów związanych z własnością lub posiadaniem rzeczy
niezwłoczne zawiadomienie finansującego o konieczności dokonania istotnej

naprawy rzeczy, jeżeli w umowie leasingu nie zostało zastrzeżone, że konserwacji
i napraw rzeczy dokonuje osoba mająca określone kwalifikacje
umożliwienie finansującemu sprawdzenia rzeczy w zakresie określonym powyżej
zapłata rat w umówionych terminach
Korzystający powinien używać rzeczy i pobierać jej pożytki w sposób określony

w umowie leasingu, a gdy umowa tego nie określa – w sposób odpowiadający właści-
wościom i przeznaczeniu rzeczy (art. 7099 KC).
Bez zgody finansującego korzystający nie może czynić w rzeczy zmian, chyba że wy-
nikają one z przeznaczenia rzeczy (art. 70910 KC).
172
61408887592375
61
Ważne
Zmiany uczynione w rzeczy będącej przedmiotem leasingu bez stosownego upoważnie-
nia ze strony finansującego lub sprzeczne z przeznaczeniem rzeczy, powinny być przez
korzystającego usunięte na jego koszt, a jeśliby tego nie uczynił, finansujący będzie miał
prawo wypowiedzieć umowę.
Jeżeli pomimo upomnienia na piśmie przez finansującego korzystający narusza swoje

obowiązki, finansujący może wypowiedzieć umowę leasingu ze skutkiem natychmia-
stowym, chyba że strony uzgodniły termin wypowiedzenia.
Bez zgody finansującego korzystający nie może oddać rzeczy do używania osobie
trzeciej (art. 70912 § 1 KC). W razie naruszenia powyższego obowiązku finansujący
może wypowiedzieć umowę leasingu ze skutkiem natychmiastowym, chyba że strony
uzgodniły termin wypowiedzenia.
Ważne
Zakaz obejmuje również powierzenie osobie trzeciej pobierania pożytków z rzeczy.
W przypadku, gdy korzystający dopuszcza się zwłoki z zapłatą co najmniej jednej

raty, finansujący powinien wyznaczyć na piśmie korzystającemu odpowiedni termin
dodatkowy do zapłacenia zaległości, z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu
wyznaczonego terminu może wypowiedzieć umowę leasingu ze skutkiem natychmia-
stowym, chyba że strony uzgodniły termin wypowiedzenia. Postanowienia umowne
mniej korzystne dla korzystającego są nieważne (art. 70913 KC).
W razie zbycia rzeczy przez finansującego nabywca wstępuje w stosunek leasingu
na miejsce finansującego (art. 70914 § 1 KC). Finansujący powinien niezwłocznie za-
wiadomić korzystającego o zbyciu rzeczy.
Ważne
Zbyciem rzeczy w rozumieniu omawianego przepisu jest przeniesienie jej własności.
W razie wypowiedzenia przez finansującego umowy leasingu na skutek okoliczności,

za które korzystający ponosi odpowiedzialność, finansujący może żądać od korzysta-
jącego natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych w umowie, a nie-
zapłaconych rat, pomniejszonych o korzyści, jakie finansujący uzyskał wskutek ich
zapłaty przed umówionym terminem i rozwiązania umowy leasingu (art. 70915 KC).
173
61408887592375
61
Do zapłaty przez korzystającego rat przed terminem płatności stosuje się odpowiednio
przepisy o sprzedaży na raty (art. 70917 KC).
Jeżeli finansujący zobowiązał się, bez dodatkowego świadczenia, przenieść na korzy-
stającego własność rzeczy po upływie oznaczonego w umowie czasu trwania leasingu,
korzystający może żądać przeniesienia własności rzeczy w terminie miesiąca od upły-
wu tego czasu, chyba że strony uzgodniły inny termin (art. 70916 KC).
Do umowy, przez którą jedna strona zobowiązuje się oddać rzecz stanowiącą jej włas-
ność do używania albo do używania i pobierania pożytków drugiej stronie, a druga
strona zobowiązuje się zapłacić właścicielowi rzeczy w umówionych ratach wynagro-
dzenie pieniężne, równe co najmniej wartości rzeczy w chwili zawarcia tej umowy,
stosuje się odpowiednio przepisy regulujące umowę leasingu (art. 70918 KC).
Ważne
Różnica między umową, o której mowa w art. 70918 KC, a umową leasingu sprowadza
się do tego, że zobowiązania strony oddającej rzecz do używania albo używania i pobie-
rania pożytków nie obejmują nabycia rzeczy od oznaczonego zbywcy i na warunkach
określonych w tej umowie.
174
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 13. UŻYCZENIE
Umowa użyczenia jest umową nazwaną, której celem jest uregulowanie nieodpłatne-
go korzystania z cudzych rzeczy. Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się
zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie
oddanej mu w tym celu rzeczy (art. 710 KC).
Ważne
Przedmiotem użyczenia nie mogą być pieniądze będące środkiem płatniczym. Mogą
nim być natomiast pieniądze (banknoty i bilon) wycofane już z obiegu i niebędące środ-
kiem płatniczym.
Jeżeli rzecz użyczona ma wady, użyczający obowiązany jest do naprawienia szkody,

którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach, nie zawiadomił go o nich.
Zasady tej nie stosuje się, gdy biorący mógł wadę z łatwością zauważyć.
Jeżeli umowa nie określa sposobu używania rzeczy, biorący może rzeczy używać w spo-
sób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu (art. 712 § 1 KC). Bez zgody
użyczającego biorący nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania.
Biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli po-
czynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowa-
dzeniu cudzych spraw bez zlecenia (art. 713 KC).
Biorący do używania jest odpowiedzialny za przypadkową utratę lub uszkodze-
nie rzeczy, jeżeli używa jej w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub
z przeznaczeniem rzeczy, albo gdy, nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani
zmuszony przez okoliczności, powierza rzecz innej osobie, a rzecz nie uległaby utracie
lub uszkodzeniu, gdyby jej używał w sposób właściwy albo gdyby ją zachował u siebie
(art. 714 KC).
175
61408887592375
61
Umowa użyczenia zawarta na czas nieoznaczony kończy się, gdy:
biorący uczynił z rzeczy użytek upłynął czas, w którym mógł

odpowiadający umowie albo ten użytek uczynić
Użyczający może żądać zwrotu rzeczy, chociażby umowa była zawarta na czas ozna-
czony, jeżeli:
1) biorący używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową, właściwościami lub prze-
znaczeniem rzeczy,
2) biorący powierza rzecz innej osobie, nie będąc do tego upoważniony przez umowę
ani zmuszony przez okoliczności albo
3) rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nieprzewidzianych w chwili
zawarcia umowy.
Jeżeli kilka osób wspólnie wzięło rzecz do używania, ich odpowiedzialność jest soli-
darna (art. 717 KC).
Ważne
Dla powstania odpowiedzialności solidarnej współbiorących nie ma znaczenia, który
z nich swym zachowaniem doprowadził do powstania roszczenia użyczającego wyni-
kającego z umowy użyczenia, ani jaka jest podstawa tej odpowiedzialności.
Po zakończeniu użyczenia biorący do używania obowiązany jest zwrócić użyczającemu

rzecz w stanie niepogorszonym. Jednak biorący nie ponosi odpowiedzialności za zu-
życie rzeczy będące następstwem prawidłowego używania. Jeżeli biorący do używania
powierzył rzecz innej osobie, obowiązek powyższy ciąży także na tej osobie.
Z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy przedawniają się roszczenia:
użyczającego przeciwko biorącego do używania biorącego do używania

biorącemu do używania przeciwko użyczającemu przeciwko użyczającemu
o naprawienie szkody o zwrot nakładów o naprawienie szkody
za uszkodzenie lub na rzecz oraz poniesionej wskutek
pogorszenie rzeczy wad rzeczy
176
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 14. POŻYCZKA
Pożyczka jest to umowa nazwana, której podstawową funkcją jest uregulowanie zasad
udzielania kredytu w stosunkach obrotu gospodarczego, tj. zasad korzystania z cu-
dzego kapitału.
Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność bio-
rącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy
tego samego gatunku i tej samej jakości (art. 720 KC). Jest to umowa konsensualna,
dwustronnie zobowiązująca. Do zawarcia umowy nie jest konieczne przeniesienie
posiadania pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku. Umowa pożyczki może
mieć charakter odpłatny lub nieodpłatny.
Umowa pożyczki, której wartość przekracza 1000 zł, wymaga zachowania formy
dokumentowej.
177
61408887592375
61
PRAWA I OBOWIĄZKI DAJĄCEGO POŻYCZKĘ
Obowiązek wydania przedmiotu pożyczki

Obowiązek dającego pożyczkę ustaje, jeżeli:
▶ odstępuje on od umowy; dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić
wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu
złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje
dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym
drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć (art. 721 KC)
▶ roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki ulegnie
przedawnieniu; roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki
przedawnia się z upływem 6 miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być
wydany (art. 722 KC)
Odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne rzeczy

Jeżeli rzeczy otrzymane przez biorącego pożyczkę mają wady, dający pożyczkę
obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że
wiedząc o wadach, nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się
w wypadku, gdy biorący mógł z łatwością wadę zauważyć (art. 724 KC)
Uprawnienie do żądania zwrotu pożyczki

Z chwilą nadejścia terminu oznaczonego w umowie może on żądać zwrotu
pożyczki; jeżeli termin zwrotu pożyczki nie został oznaczony w umowie, dający
pożyczkę powinien umowę wypowiedzieć. Roszczenie dającego pożyczkę o zwrot
pożyczki przedawnia się na zasadach ogólnych (art. 118 KC)
PRAWA I OBOWIĄZKI BIORĄCEGO POŻYCZKĘ
Prawo żądania wydania przedmiotu pożyczki
Obowiązek zwrotu pożyczki w terminie wskazanym w umowie

Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić
pożyczkę w ciągu 6 tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę (art. 723 KC).
Przepis ten ma charakter dyspozytywny i strony mogą dowolnie oznaczyć w umowie
termin zwrotu pożyczki, licząc od dnia jej wypowiedzenia przez wierzyciela. Biorący
jest zobowiązany do zapłaty odsetek tylko wtedy, gdy zastrzeżono je w umowie albo
wynika to z przepisów szczególnych
178
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 15. ZLECENIE
Umowa zlecenia jest umową nazwaną, której celem jest uregulowanie świadczenia
usług w postaci wykonania czynności prawnej na rzecz innej osoby. Jest to umo-
wa starannego działania – w chwili zawarcia umowy nie ma możliwości ustalenia
oznaczonego skutku lub stopnia, w jakim można go osiągnąć. Przez umowę zlecenia
przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej
dla dającego zlecenie.
W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności
w imieniu dającego zlecenie.
Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał
się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie.
Jeżeli ktoś zawodowo trudni się załatwianiem czynności dla drugich, powinien, jeżeli
nie chce zlecenia przyjąć, zawiadomić o tym niezwłocznie dającego zlecenie. Taki sam
obowiązek ciąży na osobie, która dającemu zlecenie oświadczyła gotowość załatwiania
czynności danego rodzaju (art. 736 KC).
Termin „zlecenie” użyty został w tym przepisie jako synonim „oferty”.
Przyjmujący zlecenie może bez uprzedniej zgody dającego zlecenie odstąpić od wska-
zanego przez niego sposobu wykonania zlecenia, jeżeli nie ma możności uzyskania
jego zgody, a zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że dający zlecenie zgodziłby się
na zmianę, gdyby wiedział o istniejącym stanie rzeczy (art. 737 KC).
Przyjmujący zlecenie może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej tylko wtedy,
gdy:
1) wynika to z umowy,
2) wynika to ze zwyczaju albo
3) jest do tego zmuszony przez okoliczności.
179
61408887592375
61
W takim przypadku obowiązany jest zawiadomić niezwłocznie dającego zlecenie
o osobie i o miejscu zamieszkania swego zastępcy i w razie zawiadomienia odpo-
wiedzialny jest tylko za brak należytej staranności w wyborze zastępcy. Zastępca
odpowiedzialny jest za wykonanie zlecenia także względem dającego zlecenie. Je-
żeli przyjmujący zlecenie ponosi odpowiedzialność za czynności swego zastępcy jak
za swoje własne czynności, ich odpowiedzialność jest solidarna. W przypadku gdy
przyjmujący zlecenie powierzył wykonanie zlecenia innej osobie nie będąc do tego
uprawniony, a rzecz należąca do dającego zlecenie uległa przy wykonywaniu zlecenia
utracie lub uszkodzeniu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny także za utratę
lub uszkodzenie przypadkowe, chyba że jedno lub drugie nastąpiłoby również wtedy,
gdyby sam zlecenie wykonywał.
Przyjmujący zlecenie powinien udzielać dającemu zlecenie potrzebnych wiadomości
o przebiegu sprawy, a po wykonaniu zlecenia lub po wcześniejszym rozwiązaniu
umowy złożyć mu sprawozdanie. Powinien mu wydać wszystko, co przy wykonaniu
zlecenia dla niego uzyskał, chociażby w imieniu własnym (art. 740 KC).
Obowiązek wydania wynika z ustawy i nie ma potrzeby wprowadzania go do treści
konkretnej umowy zlecenia. Nie ma np. potrzeby zamieszczania klauzuli zobowiązu-
jącej przyjmującego zlecenie do przeniesienia na dającego zlecenie własności nierucho-
mości nabytej dla tego ostatniego.
Przyjmującemu zlecenie nie wolno używać we własnym interesie rzeczy i pieniędzy
dającego zlecenie. Od sum pieniężnych zatrzymanych ponad potrzebę wynikają-
cą z wykonywania zlecenia powinien płacić dającemu zlecenie odsetki ustawowe
(art. 741 KC).
Dający zlecenie powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczy-
nił w celu należytego wykonania zlecenia, wraz z odsetkami ustawowymi. Ponadto
powinien zwolnić przyjmującego zlecenie od zobowiązań, które ten w powyższym
celu zaciągnął w imieniu własnym.
Jeżeli wykonanie zlecenia wymaga wydatków, dający zlecenie powinien na żądanie
przyjmującego udzielić mu odpowiedniej zaliczki (art. 743 KC).
Ważne
Żądanie udzielenia zaliczki oraz obowiązek jej udzielenia nie są uzależnione od odpłat-
nego charakteru zlecenia.
180
61408887592375
61
W razie odpłatnego zlecenia wynagrodzenie należy się przyjmującemu dopiero po wy-
konaniu zlecenia, chyba że co innego wynika z umowy lub z przepisów szczególnych
(art. 744 KC).
Jeżeli kilka osób dało lub przyjęło zlecenie wspólnie, ich odpowiedzialność względem
drugiej strony jest solidarna (art. 745 KC).
Przepis art. 745 KC ma charakter dyspozytywny. Strony władne są umownie unormo-
wać zasady odpowiedzialności, w tym wyłączyć solidarność.
Dający zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. W takim przypadku dający
zlecenie powinien jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczy-
nił w celu należytego wykonania zlecenia. Natomiast w przypadku odpłatnego zlecenia
obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą
jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego
powodu, powinien także naprawić szkodę.
Przyjmujący zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jednak gdy zlecenie jest
odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest
odpowiedzialny za szkodę. Nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia
zlecenia z ważnych powodów.
W braku odmiennej umowy zlecenie nie wygasa wskutek:
śmierci dającego utraty przez niego zdolności

zlecenie do czynności prawnych
Jeżeli jednak zgodnie z umową zlecenie wygasło, przyjmujący zlecenie powinien, gdyby
z przerwania powierzonych mu czynności mogła wyniknąć szkoda, prowadzić te czyn-
ności nadal, dopóki spadkobierca albo przedstawiciel ustawowy dającego zlecenie nie
będzie mógł zarządzić inaczej.
W braku odmiennej umowy zlecenie wygasa wskutek:
1) śmierci przyjmującego zlecenie albo
1) utraty przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych.
Jeżeli zlecenie wygasło, uważa się je pomimo to za istniejące na korzyść przyjmującego
zlecenie aż do chwili, kiedy dowiedział się o jego wygaśnięciu (art. 749 KC).
181
61408887592375
61
Przyjmujący zlecenie może zatem domagać się zwrotu wydatków i zapłaty wynagro-
dzenia lub jego odpowiedniej części oraz zwolnienia z zaciągniętych zobowiązań.
Z upływem 2 lat przedawniają się roszczenia:
o wynagrodzenie za spełnione czynności z tytułu utrzymania, pielęgnowania,

i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące wychowania lub nauki, jeżeli
osobom, które stale lub w zakresie działalności przysługują osobom trudniącym
przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami się zawodowo takimi czynnościami
danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń albo osobom utrzymującym zakłady
z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom na ten cel przeznaczone
182
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 16. PROWADZENIE CUDZYCH
SPRAW BEZ ZLECENIA
Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia jest pozaumownym źródłem stosunków

zobowiązaniowych. Podstawą powstania takiego zobowiązania jest dobrowolne pro-
wadzenie cudzych spraw bez tytułu prawnego (w cudzym interesie mogą być dokonane
czynności prawne i czynności faktyczne).
Kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien działać:
z korzyścią osoby, zgodnie z prawdopodobną przy zachowaniu

której sprawę prowadzi wolą tej osoby należytej staranności
Prowadzący cudzą sprawę bez zlecenia powinien w miarę możności zawiadomić o tym
osobę, której sprawę prowadzi i – stosownie do okoliczności – albo oczekiwać jej
zleceń, albo prowadzić sprawę dopóty, dopóki osoba ta nie będzie mogła sama się nią
zająć. Z czynności swych prowadzący cudzą sprawę powinien złożyć rachunek oraz
wydać wszystko, co przy prowadzeniu sprawy uzyskał dla osoby, której sprawę prowa-
dzi. Jeżeli działał zgodnie ze swoimi obowiązkami, może żądać zwrotu uzasadnionych
wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami oraz zwolnienia od zobowiązań,
które zaciągnął przy prowadzeniu sprawy.
Kto prowadzi cudzą sprawę wbrew wiadomej mu woli osoby, której sprawę prowadzi
nie może żądać zwrotu poniesionych wydatków i jest odpowiedzialny za szkodę,
chyba że wola tej osoby sprzeciwia się ustawie lub zasadom współżycia społecznego.
Jeżeli prowadzący cudzą sprawę dokonał zmian w mieniu osoby, której sprawę prowa-
dzi, bez wyraźnej potrzeby lub korzyści tej osoby albo wbrew wiadomej mu jej woli,
183
61408887592375
61
obowiązany jest przywrócić stan poprzedni, a gdyby to nie było możliwe, naprawić
szkodę. Nakłady może zabrać z powrotem, o ile może to uczynić bez uszkodzenia
rzeczy (art. 755 KC).
Potwierdzenie osoby, której sprawa była prowadzona, nadaje prowadzeniu sprawy
skutki zlecenia (art. 756 KC).
Kto w celu odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego drugiemu ratuje jego dobro, może
żądać od niego zwrotu uzasadnionych wydatków, chociażby jego działanie nie od-
niosło skutku, i jest odpowiedzialny tylko za winę umyślną lub rażące niedbalstwo
(art. 757 KC).
Ważne
Działanie ratunkowe może dotyczyć każdego dobra prawnie chronionego, zarówno
osobistego, jak i majątkowego. Ratowane dobro musi jednak pozostawać „w rozsądnej
proporcji do podejmowanego ryzyka w celu odparcia niebezpieczeństwa oraz czynio-
nych w tym celu wydatków i nakładów”.
184
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 17. UMOWA KOMISU
Przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodze-

niem (prowizja) w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna lub sprze-
daży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu
własnym (art. 765 KC). Umowa komisu jest umową nazwaną, odpłatną, konsensual-
ną, wzajemną, dwustronnie zobowiązującą. Jest to umowa co najmniej jednostronnie
handlowa, bowiem komisant zobowiązuje się do określonych czynności w zakresie
działalności swego przedsiębiorstwa.
TYPY UMOWY KOMISU
Umowa komisu kupna Umowa komisu sprzedaży

Przy komisie kupna (komisant W przypadku komisu sprzedaży
zobowiązuje się nabyć na rachunek (komisant zobowiązuje się zbyć rzecz,
komitenta rzecz od osoby trzeciej), będącą własnością komitenta), komitent
komisant nabywa własność rzeczy i ma zachowuje prawo własności rzeczy do
obowiązek przenieść prawo własności tej chwili jej zbycia przez komisanta osobie
rzeczy na komitenta. trzeciej.
Przedmiotem umowy komisu mogą być tylko rzeczy ruchome.
komisant komitent
(osoba zobowiązująca UMOWA (osoba, na której
się do kupna lub KOMISU rachunek działa
sprzedaży rzeczy) komisant)
185
61408887592375
61
PRAWA I OBOWIĄZKI KOMISANTA
Obowiązek wykonania zlecenia zgodnie z treścią umowy

Komisant ma obowiązek wykonania zlecenia zgodnie z treścią umowy, tj. kupna
lub sprzedaży rzeczy ruchomej na warunkach określonych w umowie, na
rachunek dającego zlecenie, ale w imieniu własnym (art. 765 KC). Komisant
nie ma prawa bez upoważnienia komitenta do udzielania osobie trzeciej
kredytu lub zaliczki. Jeżeli udzielił kredytu lub zaliczki, to działa na własne
niebezpieczeństwo i ponosi odpowiedzialność za niewypłacalność osoby trzeciej
(art. 771 KC).
Jeżeli komisant sprzedał rzecz za cenę niższą od ceny oznaczonej przez komitenta,
zobowiązany jest zapłacić komitentowi różnicę (art. 768 § 1 KC). Komitent nie
może żądać zapłacenia różnicy, jeżeli zlecenie nie mogło być wykonane po cenie
oznaczonej, a zawarcie umowy sprzedaży uchroniło go od szkody (art. 768 § 3 KC).
Jeżeli komisant nabył rzecz za cenę wyższą od ceny oznaczonej przez komitenta,
ma obowiązek zawiadomić komitenta, aby ten oświadczył, czy uznaje czynność za
dokonaną na jego rachunek (zob. art. 768 § 2 KC).
Jeżeli umowa sprzedaży została zawarta przez komisanta na warunkach
korzystniejszych od warunków oznaczonych przez komitenta, komisant ma
obowiązek wydać uzyskaną korzyść komitentowi (art. 767 KC)
Obowiązek wydania komitentowi wszystkiego, co przy wykonaniu

zlecenia uzyskał
Komisant obowiązany jest wydać komitentowi wszystko, co przy wykonaniu zlecenia
od niego uzyskał, w szczególności powinien przelać na komitenta wierzytelność,
którą nabył na jego rachunek (art. 766 KC)
Prawo sprzedaży rzeczy

Gdy rzecz jest narażona na zepsucie, komisant jest uprawniony do sprzedaży
rzeczy z zachowaniem należytej staranności, jeśli nie można czekać na
zarządzenie komitenta. Natomiast jeżeli interes komitenta tego wymaga –
komisant jest zobowiązany do sprzedaży rzeczy. O dokonaniu takiej sprzedaży
powinien niezwłocznie zawiadomić komitenta (art. 769 § 1 KC)
Prawo do żądania prowizji

Komisantowi przysługuje prawo do żądania zapłacenia umówionej prowizji,
która stanowi wynagrodzenie za wykonanie zlecenia:
▶ roszczenie o zapłatę prowizji komisant nabywa z chwilą, gdy komitent otrzymał
rzecz lub cenę. Jeżeli umowa jest wykonywana częściami, komisant nabywa
roszczenie o prowizję w miarę wykonywania umowy (art. 772 § 1 KC)
▶ komisant ma prawo do żądania prowizji również wtedy, gdy umowa nie została
186 wykonana z przyczyn dotyczących komitenta (art. 772 § 2 KC)

61408887592375
61
zarządzenie komitenta. Natomiast jeżeli interes komitenta tego wymaga –
komisant jest zobowiązany do sprzedaży rzeczy. O dokonaniu takiej sprzedaży
powinien niezwłocznie zawiadomić komitenta (art. 769 § 1 KC)
Prawo do żądania prowizji

Komisantowi przysługuje prawo do żądania zapłacenia umówionej prowizji,
która stanowi wynagrodzenie za wykonanie zlecenia:
▶ roszczenie o zapłatę prowizji komisant nabywa z chwilą, gdy komitent otrzymał
rzecz lub cenę. Jeżeli umowa jest wykonywana częściami, komisant nabywa
roszczenie o prowizję w miarę wykonywania umowy (art. 772 § 1 KC)
▶ komisant ma prawo do żądania prowizji również wtedy, gdy umowa nie została
wykonana z przyczyn dotyczących komitenta (art. 772 § 2 KC)

Komisantowi przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach stanowiących
przedmiot komisu, dopóki te rzeczy znajdują się u niego lub u osoby, która
je dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nimi rozporządzać za pomocą
dokumentów. Prawo zastawu służy zabezpieczeniu (art. 773 § 1 KC):
▶ roszczenia o prowizję
▶ roszczenia o zwrot wydatków i zaliczek udzielonych komitentowi
▶ roszczenia o zwrot należności wynikłych ze zleceń komisowych
Wierzytelności komisanta wobec komitenta mogą być zaspokojone
z wierzytelności nabytych przez komisanta na rachunek komitenta i to
z pierwszeństwem przed wierzycielami komitenta (art. 773 § 2 KC)
PRAWA I OBOWIĄZKI KOMITENTA
Prawo żądania wydania wszystkiego, co komisant uzyskał

przy wykonywaniu zlecenia
Komitent może żądać, aby komisant wydał mu wszystko, co przy wykonaniu
zlecenia dla niego uzyskał, w szczególności komisant powinien przelać na
komitenta wierzytelność, którą nabył na jego rachunek. Takie uprawnienie
komitenta jest skuteczne także względem wierzycieli komisanta (art. 766 KC).
Oznacza to, że komitent może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego
przedmiotu od egzekucji, jeśli skierowanie do tego przedmiotu egzekucji narusza
jego prawa (art. 841 § 1 KPC)
Prawo żądania zapłaty różnicy

Jeżeli komisant sprzedał rzecz za cenę niższą od ceny oznaczonej przez
komitenta w umowie, komitent może żądać od komisanta zapłaty różnicy
(art. 768 § 1 KC), chyba że zlecenie nie mogło być wykonane po cenie oznaczonej,
a zawarcie umowy uchroniło komitenta od szkody (art. 768 § 3 KC)
Prawo nieuznania czynności za dokonanej na swój rachunek 187

komitent może niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o wykonaniu zlecenia
61408887592375
61
przedmiotu od egzekucji, jeśli skierowanie do tego przedmiotu egzekucji narusza
jego prawa (art. 841 § 1 KPC)
Prawo żądania zapłaty różnicy

Jeżeli komisant sprzedał rzecz za cenę niższą od ceny oznaczonej przez
komitenta w umowie, komitent może żądać od komisanta zapłaty różnicy
(art. 768 § 1 KC), chyba że zlecenie nie mogło być wykonane po cenie oznaczonej,
a zawarcie umowy uchroniło komitenta od szkody (art. 768 § 3 KC)
Prawo nieuznania czynności za dokonanej na swój rachunek

komitent może niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o wykonaniu zlecenia
oświadczyć, że nie uznaje czynności za dokonaną na jego rachunek (art. 768
§ 2 KC), chyba że zlecenie nie mogło być wykonane po cenie oznaczonej, a zawarcie
umowy uchroniło komitenta od szkody (art. 768 § 3 KC). Brak takiego oświadczenia
jest jednoznaczny z wyrażeniem zgody na wyższą cenę (art. 768 § 2 in fine KC)
Obowiązek odebrania rzeczy

Komitent ma obowiązek odebrania rzeczy. Jeżeli dopuścił się zwłoki, stosuje
się odpowiednio przepisy o skutkach zwłoki kupującego z odebraniem rzeczy
sprzedanej (art. 769 § 2, zob. art. 551 KC)
Komisanta z osobą trzecią łączy stosunek sprzedaży regulowany przepisami KC.

Szczególna regulacja w umowie komisu dotyczy rękojmi za wady fizyczne i prawne
rzeczy sprzedanej (art. 770 KC).
Komisant nie ponosi odpowiedzialności za ukryte wady fizyczne, jak również za jego
wady prawne, jeżeli przed zawarciem umowy podał to do wiadomości kupującego.
Jednak wyłączenie odpowiedzialności nie dotyczy wad rzeczy, o których komisant
wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć. Regulacji tej nie stosuje się, jeżeli kupu-
jącym jest konsument (art. 770 KC).
Stosunek komisu wygasa na skutek:
wykonania zlecenia upływu terminu

przez komisanta oznaczonego w umowie
Do zakończenia stosunku komisu stosuje się odpowiednio art. 746–749 KC, dotyczące
zakończenia stosunku prawnego zlecenia.
188
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 18. SPÓŁKA
Spółka cywilna uregulowana jest przepisami KC (art. 860–875). Przez umowę spółki
wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez
działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów (art. 860
§ 1 KC).
Ważne
Spółka cywilna nie jest spółką prawa handlowego.
Treścią stosunku obligacyjnego, jakim jest umowa spółki, jest zobowiązanie co naj-
mniej dwóch wspólników do działania w sposób oznaczony do osiągnięcia wspól-
nego celu gospodarczego. Z powyższego wynika kilka warunków, które muszą być
spełnione w związku z utworzeniem spółki cywilnej.
WARUNKI UTWORZENIA SPÓŁKI
Wspólników musi być co najmniej dwóch

Wspólnikami w spółce cywilnej mogą być osoby fizyczne i osoby prawne. Zakłada się, że
mogą to być również handlowe spółki osobowe. Wspólnicy osiągają status członka spółki
w wyniku zawarcia umowy spółki. Możliwe jest uzyskanie członkostwa w spółce w wyniku
czynności zmiany umowy spółki (przyjęcie nowego członka) lub wstąpienia spadkobierców
w miejsce zmarłego wspólnika, jeżeli umowa spółki tak stanowi (art. 872 KC).
Przepisy nie ograniczają górnej granicy liczby wspólników
Wspólnicy zobowiązują się do osiągania wspólnego celu gospodarczego

Zobowiązanie się wspólników do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego jest istotą
umowy spółki cywilnej. Konstytutywnym elementem tworzonej spółki jest zatem
zaciąganie zobowiązania wobec innych wspólników do dążenia do osiągnięcia wspólnego,
a nie indywidualnego celu gospodarczego 189
Realizacja celu gospodarczego odbywa się poprzez działanie w sposób oznaczony,

61408887592375
61
czynności zmiany umowy spółki (przyjęcie nowego członka) lub wstąpienia spadkobierców
w miejsce zmarłego wspólnika, jeżeli umowa spółki tak stanowi (art. 872 KC).
Przepisy nie ograniczają górnej granicy liczby wspólników
Wspólnicy zobowiązują się do osiągania wspólnego celu gospodarczego

Zobowiązanie się wspólników do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego jest istotą
umowy spółki cywilnej. Konstytutywnym elementem tworzonej spółki jest zatem
zaciąganie zobowiązania wobec innych wspólników do dążenia do osiągnięcia wspólnego,
a nie indywidualnego celu gospodarczego
Realizacja celu gospodarczego odbywa się poprzez działanie w sposób oznaczony,

w szczególności poprzez wniesienie wkładów
Sposób realizacji celu gospodarczego powinien zostać określony w umowie spółki
i do tego być faktycznie realizowany przez działanie wspólników. Działanie w sposób
oznaczony polega na tym, że wspólnicy, zobowiązując się do osiągnięcia wspólnego celu
gospodarczego, powinni określić sposób jego realizacji.
Zgodnie z art. 860 § 1 KC, jedną z form oznaczenia sposobu realizacji celu gospodarczego
jest wnoszenie do spółki wkładów. Wspólnicy mogą więc dokonać wyboru między
sposobem realizacji celu gospodarczego bez wnoszenia wkładów lub wniesieniem wkładów
jako podstawy przyszłej działalności. Wnosząc do spółki wkłady, wspólnicy mogą też
określić sposób ich wykorzystania
Musi być zawarta umowa spółki w formie pisemnej

Umowa spółki cywilnej jest zdarzeniem konstytutywnym, kreującym spółkę. Jest to
umowa konsensualna, zobowiązująca, odpłatna, przysparzająca i kauzalna.
Umowa spółki powinna być stwierdzona pismem. Jednak zastrzeżenie formy pisemnej
ma charakter ad probationem, gdyż brak jest sankcji nieważności (art. 860 § 2 KC). Jeżeli
jednak umowa miałaby np. przenosić własność nieruchomości, konieczna byłaby forma
aktu notarialnego pod rygorem nieważności.
Powstanie spółki cywilnej następuje z chwilą zawarcia umowy (choćby ustnie)
Ważne
Spółka cywilna powstaje z chwilą zawarcia umowy spółki.
Spółka cywilna jest umową, na podstawie której między wspólnikami powstaje sto-
sunek zobowiązaniowy. Majątek spółki cywilnej jest zatem majątkiem wspólnym
wszystkich wspólników. Objęty jest tzw. wspólnością do niepodzielnej ręki, czyli
wspólnością łączną (art. 863 KC).
190
61408887592375
61
MAJĄTEK MAJĄTEK
PIERWOTNY NABYTY
MAJĄTEK
Wszelkie mienie Wszelkie mienie
SPÓŁKI
wniesione do spółki nabyte przez spółkę
tytułem wkładu w czasie jej istnienia
Jednym ze sposobów osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego jest wniesienie

wkładów do spółki. Nie jest to jednak obowiązek wspólników, ponieważ mogą oni
realizować cele gospodarcze w inny sposób. Ponadto, możliwe jest przyjęcie, że część
wspólników wnosi do spółki określony wkład, inni natomiast nie są obciążani takim
obowiązkiem. Należy wówczas określić w umowie spółki sposób współdziałania tych
wspólników. Możliwe są zarówno spółki, w których wszyscy wspólnicy wnieśli wkład,
jak również spółki, do których w momencie tworzenia wspólnicy nie wnieśli żadnych
wkładów.
Wkład wspólnika może polegać na:
wniesieniu do spółki własności, wniesieniu do spółki innych świadczeniu

np. własność samochodu, praw albo np. użytkowanie usług
własność nieruchomości wieczyste, prawo najmu
Domniemywa się, że wkłady wspólników mają jednakową wartość (art. 861 § 2 KC).
Oznacza to, że jeżeli wspólnicy nie określili wartości wkładów, które są wnoszone,
to przyjmuje się ich identyczną wartość, bez względu na wartość rzeczywistą. Jednak
wspólnicy mogą w umowie spółki wyraźnie określić wartość wkładów. Nie ma wów-
czas zastosowania domniemanie z art. 861 KC. Domniemanie to może być także oba-
lone przez wspólnika, który wykaże, że wkłady mają różną wartość.
Zawarcie umowy spółki cywilnej powoduje między wspólnikami specyficzną wspól-
ność łączną, zwaną inaczej wspólnością do niepodzielnej ręki. Wspólność ta obejmuje
zarówno wkłady wnoszone do spółki, jak i wszystkie składniki nabyte w toku działal-
ności spółki. Przyjęcie konstrukcji wspólności łącznej powoduje, że utworzony mają-
tek jest własnością wszystkich wspólników, a nie spółki. Spółka nie jest podmiotem
uprawnionym z tytułu praw majątkowych. Wspólność łączna jest odrębnym mająt-
kiem, który nie wchodzi w skład majątków poszczególnych wspólników.
191
61408887592375
61
Ważne
Wspólność łączna jest to wspólność bezudziałowa, dlatego też wspólników spółki cywil-
nej obowiązuje zakaz rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz w poszcze-
gólnych składnikach tego majątku (art. 863 § 1 KC).
W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku
wspólników (art. 863 § 2 KC).
Wspólność łączna przekształca się we wspólność ułamkową po ustaniu stosunku pod-
stawowego wspólności łącznej, czyli w przypadku spółki cywilnej – po ustaniu stosun-
ku spółki. Ważną konsekwencją występowania wspólności łącznej jest to, że w czasie
trwania spółki wierzyciel osobisty wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego
udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składni-
kach tego majątku (art. 863 § 3 KC).
Użyte w art. 863 § 1 KC sformułowanie „udział” nie może być utożsamiane z udziałem
kapitałowym w majątku spółki, jako oznaczonym ułamkiem w stosunku do całości
majątku. Pojęcie udziału oznacza w tym przypadku udział bezułamkowy w majątku
spółki, który uzyska charakter ułamkowy po rozwiązaniu spółki.
W przepisach KC występuje jeszcze inne znaczenie pojęcia „udział” – na oznaczenie
partycypacji w zysku i stratach (art. 867 § 1 KC).
Odpowiedzialność wspólników w spółce cywilnej jest odpowiedzialnością solidarną,
osobistą, nieograniczoną i pierwszorzędną.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Solidarna
Za wspólne zobowiązania wspólników spółki cywilnej, wynikające ze stosunku
spółki, każdy ze wspólników ponosi odpowiedzialność solidarną. Każdy ze
wspólników odpowiada zatem za całość długu, a spełnienie świadczenia przez
jednego z nich zwalnia pozostałych wspólników. Odpowiedzialność solidarna
dotyczy wyłącznie wspólników, a nie spółki. Spółka cywilna nie posiada
wyodrębnionego majątku, w związku z czym nie ponosi odpowiedzialności
solidarnej wraz ze wspólnikami. Odpowiedzialność solidarna odnosi się
do zobowiązań powstałych w czasie, gdy wspólnicy pozostawali w spółce
z wyłączeniem zobowiązań powstałych przed przystąpieniem wspólnika do spółki
lub po jego wystąpieniu ze spółki (wyr. SN z 24.7.1967 r., II CR 187/67, OSNCPiUS
1968, Nr 2, poz. 89)
Nieograniczona
192 Przepisy KC nie przewidują górnej granicy odpowiedzialności wspólników.

Wysokość odpowiedzialności jest wyznaczona zaciągniętymi zobowiązaniami
i nie może ulec ograniczeniu w stosunku do osób trzecich
61408887592375
61
z wyłączeniem zobowiązań powstałych przed przystąpieniem wspólnika do spółki
lub po jego wystąpieniu ze spółki (wyr. SN z 24.7.1967 r., II CR 187/67, OSNCPiUS
1968, Nr 2, poz. 89)
Nieograniczona
Przepisy KC nie przewidują górnej granicy odpowiedzialności wspólników.
Wysokość odpowiedzialności jest wyznaczona zaciągniętymi zobowiązaniami
i nie może ulec ograniczeniu w stosunku do osób trzecich
Osobista
Wierzyciel może sięgnąć do majątku osobistego wspólników według swojego
wyboru. Wspólnik, z którego majątku nastąpiło zaspokojenie, ma roszczenie
regresowe w stosunku do pozostałych wspólników
Pierwszorzędna
Wierzyciel spółki nie ma obowiązku wykorzystania w pierwszej kolejności
możliwości zaspokojenia z majątku spółki (wspólności wspólników). Może on
sięgnąć od razu do majątku wspólników
Ważne
Odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej odnosi się do wszystkich zobowiązań
bez względu na źródło ich powstania i charakter tego zobowiązania. Spółka nie ponosi
natomiast odpowiedzialności za zobowiązania osobiste wspólników, które nie są zo-
bowiązaniami spółki.
Prowadzenie spraw spółki należy do kompetencji wspólników, a wyjątkowo powierza-

ne jest ono osobie trzeciej (zleceniobiorcy, pracownikowi). Zgodnie z art. 865 § 1 KC,
każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki.
Warianty prowadzenia spraw w spółce cywilnej:
sprawy spółki sprawy prowadzone prowadzenie spraw

prowadzi jeden są przez grupę spółki powierzone
wspólnik wspólników jest osobom trzecim
193
61408887592375
61
CZYNNOŚCI W SPÓŁCE
Czynności zwykłe
Czynności zwykłego zarządu to te, które w normalnym toku działalności spółki
zapewniają prawidłowy jej przebieg.
Każdy wspólnik bez uprzedniej uchwały wspólników może prowadzić sprawy,
które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed
zakończeniem takiej sprawy chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi
się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników (art. 865 § 2 KC)
Czynności przekraczające zakres zwykłych czynności

Jeżeli czynności mają charakter czynności przekraczających zakres zwykłych
czynności spółki, konieczna jest uchwała wszystkich wspólników
(argumentum a contrario z art. 865 KC)
Czynności nagłe
Jeżeli czynność ma charakter nagły (nadzwyczajny), której zaniechanie mogłoby
narazić spółkę na niepowetowane straty, każdy wspólnik może bez uprzedniej
uchwały ją zrealizować (art. 865 § 3 KC)
Jeżeli wymagana jest uchwała wspólników, to – co do zasady – zapada ona jednomyśl-

nie. Umowa spółki może jednak wprowadzić odmienne zasady podejmowania uchwał
odpowiednią większością głosów (zwykłą, bezwzględną, kwalifikowaną) z uwzględ-
nieniem odpowiedniego kworum.
Reprezentacja polega na dokonywaniu czynności prawnych związanych ze składa-
niem i przyjmowaniem oświadczeń woli. Każdy wspólnik jest umocowany do re-
prezentowania spółki.
W przypadku spółki cywilnej zasady reprezentacji spółki zostały powiązane z zasa-
dami prowadzenia jej spraw. Zgodnie z art. 866 KC, w braku odmiennej umowy lub
uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki
w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw.
194
61408887592375
61
Ważne
Z brzmienia art. 866 KC wynika, że – tak jak w przypadku prowadzenia spraw – zasady
reprezentacji w spółce cywilnej uzależnione są od charakteru dokonywanych czynności.
CZYNNOŚCI W SPÓŁCE
Czynności zwykłe
Każdy wspólnik może reprezentować spółkę bez uprzedniej uchwały wspólników,
jeżeli dotyczy to czynności, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności
spółki. Jeżeli jednak przed zakończeniem takiej czynności chociażby jeden
z pozostałych wspólników wyraził swój sprzeciw, potrzebna jest uchwała
wspólników (art. 866 w zw. z art. 865 § 2 KC)
Czynności przekraczające zakres zwykłych czynności

Jeżeli czynności reprezentacyjne mają charakter spraw przekraczających zakres
zwykłych czynności spółki, konieczna jest uchwała wszystkich wspólników
Czynności nagłe
Wspólnik ma prawo reprezentowania spółki, jeżeli realizuje czynność nagłą, której
zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty (art. 866 w zw.
z art. 865 § 3 KC)
Wspólnicy w umowie spółki oraz w uchwale wspólników mogą przyjąć szczególne za-
sady reprezentacji, np. polegające na konieczności współdziałania dwóch wspólników,
wspólnika z pełnomocnikiem, dwóch pełnomocników. Mogą być także wprowadzo-
ne inne reguły upoważniające niektórych wspólników do samodzielnego działania
łącznie z inną osobą.
Wspólnik dokonujący czynności prawnych działa jako przedstawiciel ustawowy. Poza
wspólnikami spółkę mogą reprezentować pełnomocnicy. Pełnomocnictwo udzielane
jest przez wspólników zgodnie z zasadami reprezentacji spółki.
Zarówno przedstawiciel ustawowy (wspólnik), jak i pełnomocnik, działają w imieniu
wszystkich wspólników oraz swoim własnym.
Spółka cywilna nie może udzielić prokury.
195
61408887592375
61
Zysk brutto jest to część majątku pozostająca po odjęciu od ogólnej wartości majątku
wkładów do spółki. Czysty zysk to część majątku pozostająca po odjęciu od zysku
brutto zobowiązań wymagalnych. Udział w zysku to ustalony stopień partycypacji
w wypracowanej nadwyżce bilansowej.
Strata ma miejsce, gdy na koniec roku obrotowego wartość aktywów majątkowych
po potrąceniu wymagalnych zobowiązań i wymagalnych zobowiązań publiczno-
prawnych jest niższa od pierwotnej wartości wnoszonych do spółki wkładów. Nie do-
tyczy to wkładów polegających na świadczeniu pracy lub pozwoleniu używania rzeczy.
Zasadą jest, że rokiem obrachunkowym jest rok kalendarzowy.
Ważne
Roszczenie wspólnika spółki cywilnej o wypłatę zysku podlega trzyletniemu okresowi
przedawnienia (wyr. z 2.2.2002 r., IV CK 461/04, Legalis).
Zgodnie z art. 867 § 1 KC, każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału
w zyskach i uczestniczy w tym samym stosunku w stratach, bez względu na rodzaj
i wartość wkładu. Jednak wspólnicy mogą w umowie zmienić zasady podziału zysku
i uczestniczenia w stratach, w szczególności przez odpowiednie określenie stosunkowe.
Poziom udziału w zyskach nie musi odpowiadać poziomowi partycypacji w stratach.
W szczególności można zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach.
Jednak przyjęcie zwolnienia od udziału w stratach musi powodować, że chociażby
jeden wspólnik musi być obciążony stratami spółki.
Ważne
Niemożliwe jest wyłączenie wspólnika od udziału w zyskach.
Udział w stratach „ujawnia” się na koniec roku obrachunkowego. Jeżeli wspólnik nie re-
kompensuje strat, pomimo że był do tego zobowiązany, udział w stratach przekształca
się w odpowiedzialność wobec spółki za powstałe zobowiązania. Zwolnienie wspólnika
z udziału w stratach nie powoduje skutku w postaci uchylenia nieograniczonej odpo-
wiedzialności majątkiem osobistym za zobowiązania spółki.
196
61408887592375
61
Wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysków dopiero po rozwiązaniu spółki,
a gdy spółka została zawarta na czas dłuższy (tj. dłuższy niż rok), wspólnicy mogą żądać
podziału i wypłaty zysku z końcem każdego roku obrachunkowego. Należy odróżnić
żądanie podziału od żądania wypłaty zysku.
ŻĄDANIE
Podziału zysku Wypłaty zysku

Żądanie podziału zysku polega na ustaleniu, jaka część Żądanie wypłaty wiąże się z już
wypracowanego zysku przypadnie na wspólnika. ustalonym i określonym zyskiem
Samo żądanie nie jest równoznaczne z wypłatą zysku. i polega na roszczeniu wypłaty
Żądanie podziału, tj. ustalenia, czy zysk przysługuje, na rzecz wspólnika lub na
czy nie i w jakiej części, może nie być uzupełnione wskazany cel. Wspólnicy mogą
żądaniem wypłaty, a np. przekazaniem na fundusze podjąć uchwałę o wypłaceniu
zapasowe, rozwojowe. zysku, np. na cele charytatywne
Wystąpienie wspólnika to zdarzenie prawne, które powoduje, że stosunek spółki

ustaje wobec poszczególnych wspólników, a trwa dalej w stosunku do pozostałych.
Przyczyną powodującą wystąpienie wspólnika jest wypowiedzenie udziału. Wypowie-
dzenie udziału należy rozumieć jako wypowiedzenie stosunku członkostwa w spół-
ce. Ustanie stosunku członkostwa powoduje również śmierć wspólnika. Zdarzenie
to ma jednak charakter szczególny, ponieważ trudno zaliczyć je do kategorii związa-
nych z podejmowanymi czynnościami prawnymi.
Wypowiedzenie udziału może być następstwem czynności wspólnika lub wierzyciela
wspólnika.
197
61408887592375
61
WYPOWIEDZENIE UDZIAŁU
Przez wspólnika Przez wierzyciela

Wspólnik może wypowiedzieć spółkę: Wierzyciel wspólnika może wypowiedzieć
▶ z zachowaniem terminu udział wspólnika w spółce, jeżeli:
wypowiedzenia na 3 miesiące przed ▶ uprzednio zajęto prawa przysługujące
zakończeniem roku obrachunkowego, wspólnikowi na wypadek wystąpienia
jeżeli umowa została zawarta na czas ze spółki lub jej rozwiązania
nieoznaczony ▶ wypowiedzenia dokonuje osobisty
▶ bez zachowania terminów wierzyciel wspólnika, a nie wierzyciel
wypowiedzenia, z ważnych powodów, spółki
jeżeli spółka jest zawarta na czas ▶ została wcześniej (w ciągu 6 ostatnich
nieoznaczony miesięcy) przeprowadzona
▶ bez zachowania terminów bezskutecznie egzekucja z ruchomości
wypowiedzenia, z ważnych powodów, wspólnika
jeżeli spółka zawarta jest na czas Wypowiedzenie udziału przez wierzyciela
oznaczony może nastąpić bez względu na to, czy
▶ z zachowaniem terminów spółka została zawarta na czas określony,
wypowiedzenia określonych w umowie czy czas nieokreślony. Wypowiedzenie
spółki (niekoniecznie ze skutkiem powinno nastąpić z wyprzedzeniem
na koniec roku obrachunkowego i na 3-miesięcznym, a jeżeli umowa spółki
3 miesiące przed jego zakończeniem), przewiduje termin krótszy, wierzyciel
jeżeli wspólnicy tak postanowią może z tego terminu skorzystać
Przykład
Ważne powody, które umożliwiają wspólnikowi wystąpienie ze spółki w każdym czasie, bez
zachowania okresów wypowiedzenia, niezależnie od tego, co odnośnie do tej kwestii zawarto
w umowie spółki, mogą być następujące: dłuższa choroba wspólnika, z którą wiąże się niemoż-
ność funkcjonowania w spółce, zmiana miejsca zamieszkania, niemożność pogodzenia dzia-
łalności prowadzonej w spółce z piastowaniem stanowiska o charakterze publicznym, utrata
zaufania pomiędzy wspólnikami, działanie przez jednego lub kilku wspólników w taki sposób,
że wyrządza to szkodę pozostałym wspólnikom, niemożność porozumienia się pomiędzy wspól-
nikami, osiągnięcie przez wspólnika określonego wieku, który utrudnia mu wspólne prowadzenie
działalności gospodarczej, recesja w gospodarce, sprzeniewierzenie się przez wspólnika wspól-
nemu celowi gospodarczemu.
198
61408887592375
61
W wyniku wypowiedzenia udziału kończy się stosunek prawny łączący wspólnika
z pozostałymi wspólnikami. Oświadczenie woli powinno być złożone pozostałym
wspólnikom.
Również śmierć wspólnika powoduje ustanie w stosunku do niego stosunku spół-
ki. Jednak zgodnie z art. 872 KC, można w umowie zastrzec, że spadkobiercy wejdą
do spółki na miejsce wspólnika. Jeżeli spadkobierców jest kilku, powinni oni wskazać
spółce osobę, która będzie wykonywała ich prawa. Dopóki to nie nastąpi, dopóty po-
zostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia
spraw spółki. Jeżeli spadkobiercy wstępują w miejsce wspólnika, nie mają zastosowa-
nia zasady rozliczania ze spadkobiercami zmarłego wspólnika. Natomiast w przy-
padku, gdy spadkobiercy nie wstępują w prawa wspólnika lub wspólnik występuje
za wypowiedzeniem, sposób rozliczania jest określony w art. 871 KC.
Wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł
do spółki do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczo-
ną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia – wartość, którą wkład ten miał
w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu
usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.
Ponadto wypłaca się występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości
wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspól-
ników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył
w zyskach spółki. Strony mogą jednak ustalić inne zasady rozliczeń.
Rozwiązanie spółki jest zdarzeniem prawnym, które skutkuje ustaniem stosunku
spółki jednocześnie względem wszystkich wspólników.
Przyczynami rozwiązania spółki mogą być:
nastąpienie zdarzenia, które zgodnie z postanowieniami umowy prowadzi

do rozwiązania spółki (np. upływ określonego w umowie czasu trwania spółki)
osiągnięcie celu spółki, dla którego została ona utworzona
niemożliwość osiągnięcia zamierzonego celu
sytuacja, w której w spółce miałby pozostać tylko jeden wspólnik
zgoda wszystkich wspólników wyrażona w formie jednomyślnej uchwały
orzeczenie sądu na podstawie żądania wspólnika (z ważnych powodów) 199
61408887592375
61
sytuacja, w której w spółce miałby pozostać tylko jeden wspólnik
zgoda wszystkich wspólników wyrażona w formie jednomyślnej uchwały
orzeczenie sądu na podstawie żądania wspólnika (z ważnych powodów)
Ważne
Spółka ulega rozwiązaniu z dniem ogłoszenia upadłości wspólnika.
W przypadku, gdy pomimo istnienia przewidzianych w umowie powodów rozwiązania

spółki trwa ona nadal za zgodą wszystkich wspólników, poczytuje się ją za przedłu-
żoną na czas nieoznaczony.
Z chwilą rozwiązania spółki do wspólności wspólników stosuje się odpowiednio prze-
pisy o wspólności w częściach ułamkowych.
Oznacza to, że od momentu rozwiązania każdy ze wspólników może rozporządzać
swoim udziałem w majątku wspólnym. Natomiast pożytki i inne przychody z rzeczy
wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów. W ta-
kim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą
wspólną. W przypadku spółki cywilnej uzyskane po jej rozwiązaniu pożytki i inne
przychody przypadają wspólnikom rozwiązanej spółki lub ich następcom prawnym.
Z majątku pozostałego po zapłaceniu długów spółki zwraca się wspólnikom ich wkła-
dy, stosując odpowiednio przepisy o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika
ze spółki. Pozostałą nadwyżkę wspólnego majątku dzieli się między wspólników w ta-
kim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spółki (art. 875 KC). Postępowanie
likwidacyjne nie jest obligatoryjne.
200
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 19. PORĘCZENIE
Poręczenie jest umową nazwaną, której celem jest umocnienie odpowiedzialności

dłużnika wobec wierzyciela. Jest to umowa zobowiązująca, odpłatna lub nieodpłatna,
ale nie jest wzajemna. Treścią poręczenia jest zobowiązanie poręczyciela wobec wierzy-
ciela do wykonania zobowiązania na wypadek, gdyby dłużnik nie wykonał swojego
zobowiązania. Oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności
złożone na piśmie.
Ważne
Instytucja poręczenia wywodzi się z prawa rzymskiego i stanowi najpowszechniej sto-
sowaną instytucję spośród osobistych zabezpieczeń wierzytelności.
W razie poręczenia za dług osoby, która nie mogła się zobowiązać z powodu braku
zdolności do czynności prawnych, poręczyciel powinien spełnić świadczenie jako
dłużnik główny, jeżeli w chwili poręczenia o braku zdolności tej osoby wiedział lub
z łatwością mógł się dowiedzieć (art. 877 KC).
Można poręczyć za dług przyszły do wysokości z góry oznaczonej (art. 878 § 1 KC).
Bezterminowe poręczenie za dług przyszły może zostać przed powstaniem długu od-
wołane w każdym czasie.
Ważne
Upływ oznaczonego w umowie czasu trwania poręczenia nie wyłącza obowiązku po-
ręczyciela zaspokojenia roszczenia, którego wierzyciel dochodzi przed sądem, jeżeli
powództwo zostało wytoczone przed upływem tego terminu.
201
61408887592375
61
O zakresie zobowiązania poręczyciela decyduje każdoczesny zakres zobowiązania
dłużnika.
Jednak czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu po-
ręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela.
W przypadku, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powi-
nien zawiadomić o tym niezwłocznie poręczyciela.
W braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik
solidarny (art. 881 KC).
Przykład
Jan Nowak jako wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia zarówno od dłużnika,
jak i od poręczyciela. Taki stan trwa aż do całkowitego zaspokojenia wierzyciela.
Jeżeli termin płatności długu nie jest oznaczony albo jeżeli płatność długu zależy
od wypowiedzenia, poręczyciel może po upływie 6 miesięcy od daty poręczenia,
a jeżeli poręczył za dług przyszły – od daty powstania długu, żądać, aby wierzyciel
wezwał dłużnika do zapłaty albo z najbliższym terminem dokonał wypowiedzenia.
Jeżeli wierzyciel nie uczyni zadość powyższemu żądaniu, zobowiązanie poręczyciela
wygasa.
Poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysłu-
gują dłużnikowi. W szczególności poręczyciel może potrącić wierzytelność przysłu-
gującą dłużnikowi względem wierzyciela (art. 883 § 1 KC). Poręczyciel nie traci powyż-
szych zarzutów, nawet jeżeli dłużnik zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela.
Ważne
W przypadku śmierci dłużnika poręczyciel nie może powoływać się na ograniczenie
odpowiedzialności spadkobiercy wynikające z przepisów prawa spadkowego.
Poręczyciel, przeciwko któremu wierzyciel dochodzi roszczenia, powinien niezwłocz-

nie zawiadomić dłużnika i wezwać go do wzięcia udziału w sprawie. Jeżeli dłużnik nie
weźmie udziału w sprawie, nie może on podnieść przeciwko poręczycielowi zarzutów,
które mu przysługiwały przeciwko wierzycielowi, a których poręczyciel nie podniósł
z tego powodu, że o nich nie wiedział.
202
61408887592375
61
Poręczyciel powinien niezwłocznie zawiadomić dłużnika o dokonanej przez siebie
zapłacie długu, za który poręczył. Gdyby tego nie uczynił, a dłużnik zobowiązanie
wykonał, nie może żądać od dłużnika zwrotu tego, co sam wierzycielowi zapłacił,
chyba że dłużnik działał w złej wierze (art. 885 KC).
Jeżeli poręczenie udzielone zostało za wiedzą dłużnika, dłużnik powinien niezwłocz-
nie zawiadomić poręczyciela o wykonaniu zobowiązania. Gdyby tego nie uczynił,
poręczyciel, który zaspokoił wierzyciela, może żądać od dłużnika zwrotu tego, co wie-
rzycielowi zapłacił, chyba że działał w złej wierze (art. 886 KC).
203
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 20. DAROWIZNA
Umowa darowizny to umowa nazwana, umożliwiająca dokonywanie przysporzeń

majątkowych bez ekwiwalentu. Treścią umowy darowizny jest zobowiązanie się
darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego ma-
jątku. Darowizna jest umową konsensualną, jednostronnie zobowiązującą. Jednak
stosuje się do niej wprost postanowienia art. 155, art. 510 § 1 i art. 1052 KC, co prowadzi
w zakresie jej wykonania do wystąpienia jednocześnie skutku rozporządzającego.
Możliwa jest sytuacja, gdy w jednym dokumencie lub w tym samym czasie darczyńca
i obdarowany dokonują darowizn na swoją rzecz, które nie tracą jednak charakteru
nieodpłatnych i niewzajemnych przysporzeń przez sam fakt, że każdy z podmiotów
zawierających umowy w jednej umowie występuje w charakterze darczyńcy, a w dru-
giej – w charakterze obdarowanego.
Podstawową cechą darowizny jest jej nieodpłatność, tj. brak ekwiwalentu ekonomicz-
nego jako odpowiednika świadczenia darczyńcy.
Nie stanowi darowizny:
gdy zobowiązanie do bezpłatnego gdy ktoś zrzeka się prawa, którego

świadczenia wynika z umowy jeszcze nie nabył, albo które nabył
uregulowanej innymi przepisami w taki sposób, że w razie zrzeczenia się
Kodeksu cywilnego prawo jest uważane za nienabyte
Zasadniczo zawarcie umowy darowizny wymaga zachowania formy aktu notarialnego

pod rygorem nieważności. Jednak spełnienie świadczenia, pomimo niezachowania tej
formy, czyni darowiznę ważną. Nie uchybia to przepisom, które za względu na przed-
204
61408887592375
61
miot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron
(art. 890 KC).
Darczyńca obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub
nienależytego wykonania zobowiązania, jeżeli szkoda została wyrządzona umyślnie
lub wskutek rażącego niedbalstwa (art. 891 § 1 KC). W przypadku, gdy darczyńca
opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, obdarowany może żądać odsetek
za opóźnienie dopiero od dnia wytoczenia powództwa.
Ujęcie przez ustawę przesłanek odpowiedzialności darczyńcy nie wyklucza wprowa-
dzenia w umowie innej formuły odpowiedzialności (surowszej bądź jeszcze bardziej
złagodzonej) za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, przy zacho-
waniu ograniczenia wynikającego z art. 473 § 2 KC.
Jeżeli rzecz darowana ma wady, darczyńca obowiązany jest do naprawienia szkody,
którą wyrządził obdarowanemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go
o nich w czasie właściwym. Powyższej zasady nie stosuje się, gdy obdarowany mógł
z łatwością wadę zauważyć.
Darowizna może być obciążona poleceniem. Polega ono na nałożeniu przez darczyńcę
na obdarowanego obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania, bez czynienia
kogokolwiek wierzycielem.
Darczyńca, który wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny, może żądać
wypełnienia polecenia, chyba że ma ono wyłącznie na celu korzyść obdarowanego
(art. 894 § 1 KC). Natomiast po śmierci darczyńcy wypełnienia polecenia mogą żądać
spadkobiercy darczyńcy, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny – także
właściwy organ państwowy.
Zgodnie z art. 895 § 1 KC, obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli
jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków. Natomiast jeżeli wypeł-
nienia polecenia żąda darczyńca lub jego spadkobiercy, obdarowany może zwolnić się
przez wydanie przedmiotu darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot
ten się znajduje.
Zasady tej nie stosuje się, gdy wypełnienia polecenia żąda właściwy organ państwowy.
Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany
ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy
środków, których mu brak:
1) do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo
2) do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
205
61408887592375
61
Jednak obdarowany może zwolnić się od tego obowiązku, zwracając darczyńcy war-
tość wzbogacenia.
Ważne
Z niedostatkiem mamy do czynienia nie tylko wtedy, gdy darczyńca nie może zaspo-
kajać swoich usprawiedliwionych potrzeb, których zakres jest wyznaczany przeciętną
miarą przyjętą w społeczeństwie, lecz także wtedy, gdy darczyńca nie może zaspokoić
potrzeb, których zakres odpowiadał jego dotychczasowej sytuacji osobistej lub ma-
jątkowej.
Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną w sytuacji, gdy po zawar-

ciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie
może nastąpić:
1) bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedli-
wionych potrzeb albo
2) bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił
się względem niego rażącej niewdzięczności (art. 898 § 1 KC).
Przykład
Cechy rażącej niewdzięczności może mieć np.: ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych
(m.in. niedostarczanie darczyńcy niezbędnych środków utrzymania), odmówienie pomocy
w okresie ciężkiej choroby, naruszenie godności osobistej, rozpowszechnianie informacji uwła-
czających darczyńcy, „dręczenie” darczyńcy, wyrządzanie mu przykrości, utrudnianie mu
życia, bezpodstawne doprowadzenie do ubezwłasnowolnienia darczyńcy, zdrada małżeńska,
niepoinformowanie męża o ojcostwie biologicznym innego mężczyzny, czy popełnienie czynu
przestępczego.
Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów

o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie ob-
darowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który
powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu. W myśl art. 899 § 1 KC darowizna nie może
być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył.
W przypadku, gdy w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności
prawnych, przebaczenie jest skuteczne pod warunkiem, że nastąpiło z dostatecznym
rozeznaniem.
206
61408887592375
61
Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko
wtedy:
1) gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo
2) gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub
3) umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Ważne
Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony
do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Zgodnie z art. 900 KC, odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone
obdarowanemu na piśmie.
207
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 21. RENTA
Renta jest umową nazwaną, której rola polega na zagwarantowaniu prawnej podsta-
wy otrzymywania przez uprawnionego środków utrzymania (alimentacyjna funkcja
renty). Jak stanowi art. 903 KC, przez umowę renty jedna ze stron zobowiązuje się
względem drugiej do określonych świadczeń okresowych w pieniądzu lub w rzeczach
oznaczonych tylko co do gatunku. W konstrukcji prawnej umowy renty wyróżnia
się ogólne uprawnienie do renty i uprawnienia szczególne do oznaczonych, kolejnych
świadczeń rentowych.
UPRAWNIENIA
Ogólne uprawnienie do renty Szczególne uprawnienia do

Ogólne prawo do renty jest świadczeniem kolejnych świadczeń rentowych
osobistym, tj. związanym ściśle z osobą Byt prawny szczególnych uprawnień
uprawnionego. Z uwagi na to prawo do renty zależy od istnienia ogólnego
nie ulega przedawnieniu; przedawniają umownego prawa do renty, choć ich
się natomiast po upływie 3 lat roszczenia los prawny jest w pewnym zakresie
o poszczególne świadczenia rentowe (np. jeśli chodzi o przedawnienie)
(raty rentowe, zob. art. 118 zd. 2 KC) samodzielny
Umowa renty jest umową jednostronnie zobowiązującą, konsensualną. Może być

zawarta jako odpłatna (świadczenia okresowe na rzecz uprawnionego są wypłacane
w zamian za złożony przez niego kapitał) lub nieodpłatna. Zgodnie z art. 906 KC,
do renty ustanowionej za wynagrodzeniem stosuje się odpowiednio przepisy o sprze-
daży, zaś do renty ustanowionej bez wynagrodzenia stosuje się przepisy o darowiźnie.
Przedmiotem zobowiązania rentowego (świadczeniem głównym) są powtarzające się
(okresowe) wypłaty sum pieniężnych lub świadczenie rzeczy oznaczonych gatunkowo.
208
61408887592375
61
Umowa renty powinna być dla celów dowodowych stwierdzona pismem (art. 9031 KC).
Jednak w wypadku zawarcia umowy renty nieodpłatnej wymagana jest pod rygorem
nieważności forma aktu notarialnego (art. 906 § 2 w zw. z art. 890 KC). Podobnie
w przypadku zawarcia umowy renty odpłatnej, polegającej na przeniesieniu na zobo-
wiązanego do świadczenia rat rentowych prawa własności nieruchomości (użytkowa-
nia wieczystego), powinna być dochowana pod rygorem nieważności szczególna forma
aktu notarialnego (art. 158 i 237 KC).
Regulacja skutków zawarcia umowy renty jest bardzo ogólna. Ustawodawca odsyła
do przepisów o sprzedaży albo darowiźnie (art. 906 KC). Gdy renta została usta-
nowiona jako odpłatna, uprawniony do świadczeń okresowych odpowiada wobec
drugiej strony umowy za wykonanie swego świadczenia według zasad odnoszących
się do umowy sprzedaży, w tym odpowiada z tytułu rękojmi za wady rzeczy, gdy przed-
miotem jego świadczenia było przeniesienie na kontrahenta (wypłacającego rentę)
własności rzeczy.
W przypadku, gdy renta jest nieodpłatna, obowiązki umowne ciążą tylko na stronie
zobowiązanej do spełniania świadczenia rentowego.
Zgodnie z art. 904 KC, jeżeli nie oznaczono inaczej terminów płatności renty, rentę
pieniężną należy płacić miesięcznie z góry, a rentę polegającą na świadczeniach w rze-
czach oznaczonych tylko co do gatunku należy uiszczać w terminach wynikających
z właściwości świadczenia i celu renty.
Jeżeli uprawniony dożył dnia płatności renty płatnej z góry, należy mu się całe świad-
czenie przypadające za dany okres. Renta płatna z dołu powinna być zapłacona za czas
do dnia, w którym obowiązek ustał (art. 905 KC).
Prawo do renty jest prawem niezbywalnym i niedziedzicznym.
Renta może być ustanowiona jako renta dożywotnia (na okres życia uprawnionego
rencisty). Termin końcowy obowiązku spełniania świadczenia rentowego może być
także oznaczony w inny sposób. Z chwilą nadejścia takiego terminu obowiązek ten
wygasa, a stosunek prawny renty ulega zakończeniu.
Ważne
Obowiązek spełniania świadczenia rentowego wygasa z chwilą śmierci rencisty, co jest
związane z osobistym charakterem uprawnienia do renty.
209
61408887592375
61
Umowa renty nieodpłatnej może wygasnąć przez odwołanie złożone przez świadczą-
cego rentę, w przypadku gdy po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej
zmianie, że wykonanie renty nie może nastąpić (art. 896 w zw. z art. 906 § 2 KC) bez
uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwio-
nych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków
alimentacyjnych.
Artykuł 903 i n. KC na mocy art. 907 § 1 KC stosuje się w braku przepisów szczegól-
nych także w wypadku, gdy renta wynika ze źródeł pozaumownych.
Tytułem prawa do renty może być także:
przepis ustawy (renty alimentacyjne jednostronne oświadczenie

przewidziane w KRO; woli (np. testament zawierający
zob. też art. 938 KC) odpowiedni zapis; zob. art. 968 KC)
Ponadto, obok umowy renty podstawą świadczeń rentowych może być inna umowa
(np. umowa dożywocia czy darowizny; zob. art. 908 § 2, art. 913 § 1 i art. 914 oraz
897 KC).
Jeżeli obowiązek płacenia renty wynika z ustawy, każda ze stron może w razie zmiany
stosunków żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty, chociażby wysokość
renty i czas jej trwania były ustalone w orzeczeniu sądowym lub w umowie (art. 907
§ 2 KC). W przypadkach uregulowanych przepisami ustawowymi, które przyznają
prawo do renty, świadczenia rentowe mogą ulec kapitalizacji, tj. zastąpieniu prawa
do rat rentowych przez jednorazowe świadczenie stanowiące równowartość renty jako
całości.
210
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 22. DOŻYWOCIE
Dożywocie jest to umowa nazwana, która służy uregulowaniu stosunków w zakresie

alimentacji (art. 908–916 KC). Jest to umowa zobowiązująca, odpłatna, wzajemna
i losowa.
Treścią dożywocia jest zobowiązanie właściciela nieruchomości do przeniesienia
jej własności na nabywcę oraz zobowiązanie wzajemne nabywcy do zapewnienia
dożywotniego utrzymania zbywcy, ewentualnie osoby bliskiej tego podmiotu (do-
żywotnika).
Jeśli strony nie określą bliżej treści świadczenia nabywcy nieruchomości, obowiązany
jest on do przyjęcia uprawnionego do siebie jako domownika, dostarczenia mu wy-
żywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnienia odpowiedniej pomocy
i pielęgnowania w chorobie oraz sprawienia własnym kosztem pogrzebu odpowiada-
jącego zwyczajom miejscowym. Możliwe jest także określenie tych świadczeń w postaci
renty.
Są niezbywalne, ale także wzmocnione poprzez traktowanie dożywocia jako obciąże-
nia nieruchomości, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o prawach bezwzględ-
nych i ograniczonych prawach rzeczowych. W efekcie uprawnienia dożywotnika mogą
być realizowane wobec każdoczesnego właściciela zbytej na skutek ustanowienia do-
żywocia nieruchomości.
Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym
takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośred-
niej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre
uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą war-
tości tych uprawnień (art. 913 § 1 KC).
W wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika,
jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie.
211
61408887592375
61
Sąd Najwyższy wskazał w wyroku z 13.4.2005 r. (IV CK 645/04, Legalis), że wyjąt-
kowość wypadku, o jakim mowa w art. 913 § 2 KC, nie może sprowadzać się tylko
do drastycznych przejawów uniemożliwiających bezpośrednią styczność stron umowy.
Taki wypadek może zaistnieć także wtedy, jeżeli zobowiązany z umowy dożywocia
porzuca nieruchomość bez zamiaru powrotu, pozostawiając dożywotników bez opieki
i bez świadczeń, których zakres określa umowa.
Jeżeli zobowiązany z tytułu umowy o dożywocie zbył otrzymaną nieruchomość, doży-
wotnik może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą
wartości tego prawa (art. 914 KC).
Osoba, względem której ciąży na dożywotniku ustawowy obowiązek alimentacyjny,
może żądać uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli
wskutek tej umowy dożywotnik stał się niewypłacalny. Uprawnienie to przysługuje
bez względu na to, czy dożywotnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
oraz bez względu na czas zawarcia umowy (art. 916 § 1 KC).
Ważne
Uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną nie można żądać po upływie 5 lat od daty
tej umowy.
212
61408887592375
61
TEST DO CZĘŚCI II. ZOBOWIĄZANIA – CZĘŚĆ
SZCZEGÓŁOWA
1. Z chwilą wydania rzeczy sprzedanej niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub
uszkodzenia rzeczy:
a) przechodzi na kupującego,
b) przechodzi na kupującego, chyba że ustawa stanowi inaczej,
c) przechodzi na kupującego, chyba że nie jest on jej posiadaczem samoistnym.
2. Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może:

a) złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu, chyba że sprzedawca
niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz
wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie,
b) wyłącznie złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny, chyba że sprzedawca niezwłocznie
i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną
od wad albo wadę usunie,
c) wyłącznie złożyć oświadczenie o odstąpieniu, chyba że sprzedawca niezwłocznie
i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną
od wad albo wadę usunie.
3. Umowa dostawy powinna być:

a) stwierdzona pismem,
b) sporządzona w każdej formie prawem dozwolonej,
c) sporządzona w formie wskazanej przez dostawcę.
4. Umowa o dzieło to umowa:

a) rezultatu,
b) starannego działania,
c) rezultatu albo starannego działania w zależności od woli stron.
213
61408887592375
61
5. Umowa najmu polega na tym, że:
a) wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas ozna-
czony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umó-
wiony czynsz,
b) wynajmujący oddaje najemcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas
oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu
umówiony czynsz,
c) wynajmujący oddaje najemcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas
oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu
umówiony czynsz oraz utrzymać rzecz w stanie niezmienionym.
6. Dzierżawę zawartą na czas określony poczytuje się po upływie tego terminu za za-
wartą na czas nieoznaczony, o ile została zawarta na czas dłuższy niż lat:
a) 10,
b) 20,
c) 30.
7. Umowa leasingu powinna być zawarta w formie:

a) pisemnej pod rygorem nieważności,
b) pisemnej dla celów dowodowych,
c) pisemnej z datą pewną.
8. Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do:

a) odpłatnego dokonania określonej czynności prawnej lub faktycznej dla dającego
zlecenie,
b) dokonania określonej czynności prawnej lub faktycznej dla dającego zlecenie,
c) dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.
9. W braku odmiennej umowy zlecenie:

a) obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie,
b) nie obejmuje umocowania do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie,
c) nie obejmuje umocowania do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie,
chyba że co innego wynika z przepisów szczególnych.
214
61408887592375
61
10. Kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien działać:
a) z ochroną słusznych interesów osoby, której sprawę prowadzi, i zgodnie z jej praw-
dopodobną wolą, a przy prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachowywać nale-
żytą staranność,
b) z ochroną interesów osoby, której sprawę prowadzi, i zgodnie z jej wolą, a przy
prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachowywać należytą staranność,
c) z korzyścią osoby, której sprawę prowadzi, i zgodnie z jej prawdopodobną wolą,
a przy prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachowywać należytą staranność.
215
61408887592375
61
61408887592375
61
DZIAŁ II. PRAWO SPADKOWE
61408887592375
61
61408887592375
61
Czy wiesz, że….
Mieszkaniec Francji, który porządkował dom po zmarłym krewnym w Evreux w Norman-
dii, dokonał tam niecodziennego znaleziska. Odkrył 100 kilogramów złota ukrytego w róż-
nych zakamarkach posiadłości. Wezwany do wyceny nieruchomości przedstawiciel domu
aukcyjnego Nicolas Fierfort opowiedział, że na miejscu znaleziono m.in. 5 tys. złotych
monet, kilka mniejszych sztabek ważących po kilogramie, a nawet dwie 12-kilogramowe
sztabki. Jak relacjonował, skarb był „wyjątkowo przemyślnie ukryty”: przytwierdzony
do mebli, pod stosami bielizny, schowany za boazerią, w łazience, a nawet w skrzynce
z butelką whisky. Wartość znaleziska oszacowano na 3,5 mln euro. Co więcej, złoto zo-
stało kupione legalnie w latach 50. i 60. XX w., na wszystko są stosowne certyfikaty. Złoto
zostało sprzedane francuskim i zagranicznym nabywcom przez dom aukcyjny w Evreux.
Media odnotowują, że poza spadkobiercą na krociowe zyski może liczyć też francuski
fiskus, przy podatku od spadku sięgającym 45%1.
1
Zob. www.rmf24.pl/ciekawostki/news-niespodziewany-spadek-100-kg-zlota-ukrytych-w-
-calym-domu,nId,2310521#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=firefox.
219
61408887592375
61
CZĘŚĆ I. DZIEDZICZENIE
ROZDZIAŁ 1. PODSTAWOWE POJĘCIA
Spadkodawca jest to osoba fizyczna, której prawa i obowiązki majątkowe o charakterze

cywilnoprawnym przechodzą po jej śmierci na następców prawnych.
Ważne
Ograniczenie pojęcia spadku do praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnym po-
woduje ograniczenie przedmiotowe jego zakresu, gdyż sprawia, że są z niego wyłączo-
ne prawa i obowiązki o innym prawnym charakterze, np. wynikające z prawa karnego,
administracyjnego czy finansowego.
Przykład
Nie przechodzą na spadkobierców prawa i obowiązki wynikające z zezwolenia bądź koncesji
na prowadzenie działalności gospodarczej czy z pozwolenia na broń.
Ważne
Jeśli wobec danej osoby orzeczono grzywnę lub środek karny w postaci świadczenia
pieniężnego, ale zmarła, zanim je zapłaciła, to obowiązek ich uiszczenia nie przecho-
dzi na jej spadkobierców, gdyż postępowanie wykonawcze podlega umorzeniu (art. 15
§ 1 KKW). Już jednak orzeczony w wyroku karnym obowiązek naprawienia szkody po-
przez zapłatę poszkodowanemu określonej kwoty, jako mający charakter cywilnopraw-
220
61408887592375
61
ny, stanowi obowiązek majątkowy spadkodawcy, który z chwilą jego śmierci na mocy
art. 922 § 1 KC przechodzi na spadkobierców zmarłego.
Spadkobiercami są osoby fizyczne lub prawne, które wstępują w ogół praw i obowiąz-
ków spadkodawcy na zasadach określonych w prawie spadkowym.
Spadkiem jest ogół, mających cywilnoprawny charakter, podmiotowych praw i obo-
wiązków majątkowych zmarłego przechodzących z chwilą jego śmierci na jednego
lub kilku spadkobierców (art. 922 § 1 KC).
Spadek nie obejmuje:
praw i obowiązków, które nie mają cywilnoprawnego charakteru, gdyż wynikają

ze stosunków administracyjnych (np. zezwolenie na sprzedaż alkoholu),
finansowoprawnych (np. zobowiązania podatkowe) lub karnoprawnych
(np. orzeczona kara grzywny)
praw i obowiązków niemajątkowych (np. prawa i obowiązki związane

z dobrami osobistymi), jak również niektórych wynikających ze stosunków
rodzinnoprawnych
praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego
praw, które z chwilą śmierci spadkodawcy przechodzą na oznaczone osoby,

niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami
W skład spadku wchodzą pewne obowiązki, które nie istniały za życia spadkodawcy,
a powstały albo w chwili jego śmierci, albo nawet po śmierci. Zgodnie z art. 922 § 3 KC,
do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim za-
kresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku,
koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek
oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki
przewidziane w przepisach Księgi czwartej KC.
Dziedziczenie (inaczej spadkobranie) polega na przejściu wskutek śmierci spadko-
dawcy ogółu praw i obowiązków majątkowych objętych spadkiem na jednego (w ca-
łości) lub kilku (w częściach ułamkowych) spadkobierców. Zdarzeniem, którego na-
221
61408887592375
61
stępstwem jest przejście praw i obowiązków, jest śmierć osoby fizycznej, gdyż wówczas
następuje otwarcie spadku (art. 924 KC).
Nabycie spadku przez spadkobierców następuje z mocy prawa (ex lege), przy czym
wstępują oni w ogół aktywów i pasywów bezpośrednio z chwilą śmierci spadkodawcy,
bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek czynności. Możliwe jest jednak późniejsze
oświadczenie co do przyjęcia lub odrzucenia spadku. Dziedziczenie jest rodzajem
sukcesji uniwersalnej (przejście pod tytułem ogólnym), gdyż obejmuje całość praw
i obowiązków mieszczących się w zakresie spadku.
Powołanie określonej osoby do spadku jest niezbędną przesłanką dziedziczenia. Może
ono wynikać z ustawy (dziedziczenie ustawowe) lub z testamentu (dziedziczenie te-
stamentowe). Decydujące znaczenie przy powołaniu do dziedziczenia ma wyrażona
w testamencie wola spadkodawcy. Ustawa stanowi jednak tytuł dziedziczenia co do ca-
łości spadku dopiero wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna
z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 KC).
Istnieje możliwość, by spadkobierca został powołany do dziedziczenia różnych części
spadku zarówno z testamentu, jak i z ustawy. Dziedziczenie ustawowe dotyczące czę-
ści spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy
albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do spadku, nie chce lub nie może
być spadkobiercą (art. 926 § 3 KC). Nie nastąpi, jeśli zastosowanie znajdzie instytucja
podstawienia (art. 963 KC) lub przyrostu (art. 965 KC). Niektórzy spadkobiercy mogą
dziedziczyć wyłącznie z testamentu, inni zaś z ustawy.
Niezbędną przesłanką wstąpienia osoby w ogół praw i obowiązków majątkowych
zmarłego jest posiadanie przez tę osobę zdolności do dziedziczenia, a więc zdolności
stania się spadkobiercą.
Ważne
Warunkiem skutecznego prawnie dziedziczenia jest istnienie spadkobiercy w chwili
otwarcia spadku, czyli w chwili śmierci spadkodawcy. Nie może być spadkobiercą osoba
fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku (art. 927 § 1 KC). Wyjątek dotyczy je-
dynie dziecka poczętego, a jeszcze nieurodzonego w chwili otwarcia spadku. Nasciturus
ma bowiem warunkową zdolność do dziedziczenia, gdyż może być spadkobiercą, jeżeli
urodzi się żywy (art. 927 § 2 KC).
Zdolność do dziedziczenia osoby prawnej jest zależna od jej istnienia w chwili

otwarcia spadku (art. 927 § 1 KC). Wyjątkowo tylko fundacja ustanowiona przez
spadkodawcę w testamencie może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do re-
jestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu (art. 927 § 3 KC).
222
61408887592375
61
Przesłankę dziedziczenia stanowi również przymiot godności spadkobiercy. Spad-
kobierca niegodny zostaje bowiem wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył
otwarcia spadku (art. 928 § 2 KC).
Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy
podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania

testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych
czynności
umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego
testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego
lub przerobionego
Ważne
Uznanie spadkobiercy za niegodnego następuje na podstawie konstytutywnego orze-
czenia sądu wydanego po przeprowadzeniu postępowania procesowego wszczętego
na wniosek każdej osoby, która ma w tym interes.
Powództwo o uznanie za niegodnego obwarowane zostało rocznym terminem za-

witym, liczonym od chwili powzięcia wiadomości o przyczynach niegodności, przy
czym nie może to nastąpić później niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku
(art. 929 KC).
Uznanie za niegodnego jest wyłączone, gdy spadkodawca przebaczył spadkobiercy
(art. 930 § 1 KC), a więc oświadczył (w sposób wyraźny lub dorozumiany) – działając
z dostatecznym rozeznaniem – że puszcza w niepamięć popełniony wobec niego czyn
niegodny i doznaną krzywdę.
Pomimo że spadek nabywany jest ex lege z chwilą jego otwarcia, definitywne dziedzi-
czenie zależy ostatecznie od woli następcy prawnego. Wolę swoją może on wyrazić ne-
gatywnie jeszcze przed otwarciem spadku – zrzekając się dziedziczenia, po otwarciu
spadku natomiast może oświadczyć pozytywnie, że spadek przyjmuje, lub negatywnie
– odrzucając spadek.
223
61408887592375
61
Zrzeczenie się dziedziczenia następuje w drodze umowy zawartej w formie aktu no-
tarialnego (ad solemnitatem) między przyszłym spadkodawcą a spadkobiercą usta-
wowym, której skutkiem prawnym jest wyłączenie od dziedziczenia zrzekającego się
oraz jego zstępnych, tak jakby nie dożyli oni otwarcia spadku (art. 1048 i 1049 § 2 KC).
Strony mogą jednak w umowie ograniczyć skutki zawartej umowy jedynie do spad-
kobiercy, wyłączając spod działania tej czynności prawnej zstępnych spadkobiercy
(art. 1049 § 1 in fine KC).
Istnieje możliwość, by strony uchyliły zrzeczenie się dziedziczenia poprzez zawartą
między nimi umowę w formie aktu notarialnego (art. 1050 KC).
Odrzucenie spadku jest dokonywaną już po otwarciu spadku jednostronną czynnoś-
cią prawną spadkobiercy, przez którą oświadcza on przed sądem lub notariuszem,
że nie przyjmuje spadku. Skutkiem prawnym oświadczenia o odrzuceniu spadku jest
wyłączenie spadkobiercy od dziedziczenia i traktowanie go tak, jakby nie dożył otwar-
cia spadku (art. 1020 KC). Odrzucenie spadku nie wyłącza możliwości dziedziczenia
zstępnych odrzucającego spadek.
224
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 2. DZIEDZICZENIE USTAWOWE
Dziedziczenie ustawowe następuje w przypadku braku testamentu albo wtedy, gdy

spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może dziedziczyć. Dziedziczenie ustawowe
następuje w kolejnych kręgach i „szczepach” spadkobierców. Istnienie osób z wyższego
kręgu wyłącza dziedziczenie osób z niższego kręgu.
Poniższe zasady dziedziczenia ustawowego znajdą zastosowanie, jeżeli otwarcie spadku
nastąpiło po 28.6.2009 r. (lub w tej dacie).
Grupą pierwszą są małżonek i dzieci spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach rów-
nych, co oznacza, że każda z takich osób otrzyma taką samą część majątku.
Przykład
Gdy zmarły pozostawi żonę i dwoje dzieci, każde otrzyma 1/3 spadku. Istnieje jednak zastrze-
żenie, że małżonek nie może otrzymać mniej niż 1/4 spadku. Jeżeli więc dzieci będzie więcej niż
troje, małżonek otrzyma 1/4 spadku, a dzieci równe części tego co pozostanie. Jeżeli dziecko
spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, przysługującą mu część otrzymują jego dzieci (a więc
wnuki spadkodawcy) w równych częściach; ma to zastosowanie także do dalszych zstępnych.
Jeżeli zmarły nie pozostawił dzieci i dalszych zstępnych, dziedziczącymi są małżonek

i rodzice spadkodawcy. Małżonek otrzymuje wówczas połowę spadku zaś rodzice
po 1/4 (przy czym, jeżeli nie ustalono ojcostwa rodzica matka przejmie jego udział
w spadku – wówczas: małżonek 1/2 i matka 1/2). Jeżeli zaś nie żyje już małżonek
zmarłego, cały spadek przypada rodzicom. W sytuacji, gdy nie żyje rodzic zmarłego
jego udział przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych (a jeżeli nie żyje
któreś z rodzeństwa udział przypada jego dzieciom i dalszym zstępnym).
225
61408887592375
61
Ważne
Jeżeli nie ma rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa spadkodawcy – cały spa-
dek przypadnie małżonkowi.
Przykład
Jeżeli spadkodawca pozostawił po sobie ojca, brata, przyrodnią siostrę (będącą dzieckiem żyją-
cego ojca i osoby trzeciej) oraz dwoje wnuków po drugiej przyrodniej siostrze (będącą dzieckiem
żyjącego ojca i osoby trzeciej), to po nim do dziedziczenia dojdą: ojciec w 1/2, brat i przyrodnia
siostra w 1/6 (1/3 z pozostałej 1/2) oraz każdy z wnuków po drugiej przyrodniej siostrze w 1/12
(1/2 z pozostałej 1/6).
Od 28.6.2009 r. jest możliwość dziedziczenia przez dziadków spadkodawcy. Gdy zmar-

ły nie pozostawił żadnych: zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa ani zstępnych
rodzeństwa, a żyją jego dziadkowie, dziedziczą oni w częściach równych. Gdy któreś
z dziadków, które miałoby dziedziczyć nie dożyje otwarcia spadku, jego udział przypa-
da jego zstępnym, a w ich braku jego udział dzieli się pomiędzy pozostałych dziadków
(art. 934 KC).
Przykład
Jeżeli spadkodawcę przeżyli ojciec rodzica A oraz matka rodzica B, natomiast matka rodzica A
zmarła, nie pozostawiając zstępnych, a ojciec rodzica B zmarł i pozostawił dwóch synów (wujków
spadkodawcy będących zarazem dziećmi matki rodzica B), to wówczas porządek dziedziczenia
będzie kształtował się w następujący sposób: ojciec rodzica A oraz matka rodzica B otrzymają
po 1/3 spadku, a każdy z wujów spadkodawcy otrzyma po 1/6 spadku. Udział zmarłej matki
rodzica A przyrośnie więc proporcjonalnie wszystkim pozostałym dziadkom lub wchodzącym
na ich miejsce zstępnym.
Jeżeli spadkodawca nie pozostawił małżonka ani żadnych ww. krewnych mogących
dziedziczyć, spadek może otrzymać jego pasierb, a więc dziecko pochodzące ze związ-
ku małżonka spadkodawcy i innej osoby, jeżeli żadne z rodziców tego dziecka nie
dożyło otwarcia spadku (art. 9341 KC).
226
61408887592375
61
Przykład
Spadkodawca zawarł pierwszy związek małżeński z osobą X, która miała syna z pierwszego
małżeństwa, a następnie osoba X zmarła; następnie spadkodawca zawarł małżeństwo z oso-
bą Y, mającą także z pierwszego małżeństwa syna, z którą po roku się rozwiódł, a następnie
zawarł nowy związek małżeński z osobą V, mającą także syna z pierwszego małżeństwa.
Jeżeli w chwili śmierci spadkodawca pozostawał w separacji prawnej z osobą V i nie miał innych
krewnych, wszyscy trzej pasierbowie, o ile są już sierotami (co w wypadku osoby V musiałoby
oznaczać, że zginęła ona w tej samej chwili co spadkodawca), dochodzą po nim do dziedzicze-
nia i dziedziczą w częściach równych.
Ostatnią powołaną do dziedziczenia jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania

spadkodawcy (na terytorium Polski). Jeżeli więc zmarły nie pozostawił małżonka,
dzieci (lub dalszych zstępnych), rodziców, rodzeństwa czy dzieci rodzeństwa, jego spa-
dek obejmie gmina, na terenie której mieszkał przed śmiercią. Gdy nie daje się ustalić
na terenie jakiej gminy zamieszkiwał ostatnio spadkodawca, jego spadek przejmuje
Skarb Państwa.
Ważne
Ani gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, ani Skarb Państwa nie mogą
odrzucić spadku przypadającego im z mocy ustawy.
Dnia 23.10.2011 r. wszedł w życie art. 932 § 6, dodany ustawą nowelizacyjną z 18.3.2011 r.
(Dz.U. Nr 85, poz. 458), który stanowi o tym, że jeżeli jedno z rodziców nie dożyło
otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spad-
kowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę
spadku.
227
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 3. DZIEDZICZENIE
TESTAMENTOWE
Przyszły spadkodawca może samodzielnie (inaczej niż przewiduje ustawa) uregulo-

wać losy swojego majątku na wypadek śmierci poprzez sporządzenie testamentu.
Testament umożliwia przyszłemu spadkodawcy (testatorowi) nie tylko samodzielne
ustalenie kręgu osób, które będą po nim dziedziczyć, lecz także dowolne określenie
wielkości udziałów, jakie im przypadną. Jest to tzw. zasada swobody testowania.
Testament jest jedyną czynnością prawną pozwalającą rozporządzać całością lub częś-
cią majątku na wypadek śmierci. Testament może być także rozumiany jako dokument
zawierający takie rozporządzenie. Niedopuszczalne jest zawieranie jakichkolwiek
umów o przyszły spadek (spadek po osobie żyjącej), czy to w postaci umów o dzie-
dziczenie, czy też w postaci darowizn, które mają być skuteczne dopiero po śmierci
darczyńcy. Zgodnie z art. 941 KC, rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można
jedynie przez testament.
Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy (art. 942 KC).
Ważne
W orzeczeniu SN z 13.1.1956 r. (4 CR 20/56, OSNCK 1957, Nr 3, poz. 75) przyjęto, że jeśli
testament własnoręczny został sporządzony w imieniu małżonków, ale w całości przez
jednego małżonka, to jest to istniejący, ważny i skuteczny testament osobisty małżonka
bezpośrednio go sporządzającego, natomiast akt ostatniej woli drugiego małżonka nie
istnieje.
228
61408887592375
61
Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego po-
szczególne postanowienia (art. 943 KC).
Zdolność testowania to zdolność spadkodawcy do sporządzenia i odwołania testa-
mentu. Zdolność tę posiada każdy, kto ma pełną zdolność do czynności prawnych,
a więc jest osobą pełnoletnią i nie został ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo.
Ważne
Testament sporządzony przez osobę niemającą pełnej zdolności do czynności prawnych
jest bezwzględnie nieważny.
Zdolność testowania nie zależy od zdrowia psychicznego spadkodawcy. Jeżeli spadko-

dawca nie został ubezwłasnowolniony w wyniku choroby umysłowej, należy przyjąć,
że ma on zdolność do sporządzenia testamentu.
Jednak choroba psychiczna może mieć wpływ na ważność testamentu. Jeżeli w chwili
jego sporządzania spadkodawca znajdował się bowiem w stanie wyłączającym świado-
me albo swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli, testament będzie nieważny.
Testament ma charakter ściśle osobisty, w związku z czym nie można go sporządzić
ani odwołać przez przedstawiciela lub pełnomocnika.
Testament podlega daleko posuniętym rygorom formalnym. Powinien być sporzą-
dzony w jednej z dozwolonych prawem form, w przeciwnym razie będzie nieważny
i po śmierci spadkodawcy nie wywoła zamierzonych skutków prawnych. Testament
może wyrażać wolę tylko jednego spadkodawcy (art. 942 KC).
Ważne
Niedopuszczalne jest sporządzanie testamentów wspólnych, czyli takich, które zawie-
rają np. rozporządzenia obojga małżonków.
Testament musi być sporządzony w odpowiedniej formie, przewidzianej przepisa-

mi prawa. Działanie testatora w normalnych warunkach wymaga zachowania formy
przewidzianej dla testamentów zwykłych, natomiast testowanie w okolicznościach
nadzwyczajnych – formy zastrzeżonej dla testamentów szczególnych.
229
61408887592375
61
TESTAMENTY
zwykłe szczególne
holograficzny notarialny ustny podróżny
allograficzny wojskowy
Sposoby odwołania testamentu przez spadkodawcę:
sporządzenie nowego testamentu
w zamiarze odwołania testamentu zniszczenie lub pozbawienie go cech,

od których zależy jego ważność
dokonanie zmian w testamencie, z których wynika wola odwołania jego

postanowień. Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając
w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia
poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego
testamentu (art. 947 KC)
Testament należy tak tłumaczyć, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywist-

nienie woli spadkodawcy (art. 948 § 1 KC). Jeżeli testament może być tłumaczony
rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia
spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść (art. 948 § 2 KC).
Ważne
Artykuł 948 KC jest jednym z najważniejszych przepisów prawa spadkowego. Zawiera
lakoniczną regulację zasad wykładni testamentu, a także stanowi normatywną podsta-
wę ważnej dla całego prawa spadkowego zasady favor testamenti.
230
61408887592375
61
Warunki ważności testamentu holograficznego (własnoręcznego)
napisany przez własnoręcznie opatrzony datą

testatora w całości podpisany przez (art. 949 KC)
pismem ręcznym testatora
Nieistotne jest, jakim narzędziem posłuży się przy pisaniu testator (flamastrem, dłu-
tem, długopisem, kredą) ani na jakim podłożu (na papierze, materiale, kamieniu).
Jednak testament taki nie może być napisany na komputerze, maszynie do pisania
albo ręką innej osoby – naruszenie tych reguł spowoduje jego nieważność. Osoba
niepełnosprawna może użyć do pisania protezy, ust lub nogi. Nie jest konieczne spo-
rządzenie pisma w języku polskim ani zatytułowanie go testamentem.
Podpis testatora musi być własnoręczny i musi znajdować się pod całym dokumentem
zawierającym dyspozycje majątkiem na wypadek śmierci.
Podpis powinien zawierać co najmniej nazwisko testatora. Inicjały nie stanowią
prawidłowego podpisu. W przypadku, gdy nazwisko złożone jest z dwóch członów,
możliwe jest posłużenie się tylko jednym z nich. Dopuszczalne jest także podpisanie się
stale używanym pseudonimem. Nieprawidłowo podpisany testament jest nieważny.
Data powinna zawierać oznaczenie dnia, miesiąca i roku sporządzenia testamentu.
Jednak datę można podać także w sposób opisowy, np.: „w pierwszy dzień Bożego
Narodzenia 2004” albo „w dniu moich 80 urodzin”.
Brak daty w testamencie nie powoduje jego nieważności. Testament bez daty jest
nieważny tylko wtedy, gdy jej brak budzi wątpliwości co do zdolności testowania
spadkodawcy lub uniemożliwia jednoznaczną interpretację treści rozporządzenia.
Brak daty powoduje nieważność testamentu również w sytuacji, gdy spadkodawca
sporządził kilka testamentów i nie można ustalić ich wzajemnego stosunku. Bez
znaczenia jest miejsce umieszczenia daty. Może ona znajdować się zarówno na po-
czątku, jak i w samej treści testamentu lub na jego końcu.
Testament zwykły – testament allograficzny jest formą dużo bardziej wymagającą,
ale za to bezpieczniejszą od formy holograficznej (art. 951 KC).
Spadkodawca, który chce w ten sposób sporządzić testament, musi w obecności dwóch
świadków oświadczyć swoją ostatnią wolę wobec wójta (burmistrza, prezydenta mia-
sta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierow-
nika urzędu stanu cywilnego.
231
61408887592375
61
Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządze-
nia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien
być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę urzędową, wobec której wola została
oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu,
należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu (art. 951
§ 2 KC).
Ważne
Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu ustnego (art. 951 § 3 KC).
Testament w formie aktu notarialnego (art. 950 KC) stanowi najbezpieczniejszą formę
testamentu. Jest on sporządzany przed notariuszem, który czuwa nad tym, aby treść
testamentu była zgodna z wolą spadkodawcy oraz aby dokument nie zawierał rozpo-
rządzeń sprzecznych z prawem ani sformułowań nieprecyzyjnych. Udział notariusza
minimalizuje zatem prawdopodobieństwo sporządzenia testamentu wadliwego, a tym
samym późniejszego jego obalenia. Dodatkową zaletą testamentu w formie aktu no-
tarialnego jest to, że jest on zabezpieczony przed możliwością zniszczenia, ukrycia
lub sfałszowania. Jego oryginał jest bowiem przechowywany w kancelarii notarialnej.
Cechą charakterystyczną testamentów szczególnych jest to, że tracą one moc z upły-
wem 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały ich sporządzenie, chyba
że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.
Przesłanki sporządzenia testamentu ustnego:
istnieje obawa rychłej śmierci wskutek szczególnych okoliczności

spadkodawcy albo zachowanie zwykłej formy testamentu
jest niemożliwe lub bardzo utrudnione
W takich wypadkach spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie, przy jed-
noczesnej obecności co najmniej 3 świadków. Dla skuteczności tak sporządzonego
testamentu niezbędne jest stwierdzenie jego treści zgodnie z wymogami prawa. Treść
testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo
osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złoże-
nia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma,
a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj albo wszyscy świadkowie. W przypadku, gdy
treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w cią-
232
61408887592375
61
gu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków
złożone przed sądem.
Zgodnie z art. 953 KC, podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym
można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób,
że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności
dwóch świadków.
Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania,
i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisuje
spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca
nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu. Jeżeli
zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.
Ważne
Testament podróżny to odmiana testamentu allograficznego sporządzanego przed
oficjalną osobą.
Zgodnie z art. 954 KC, sposób sporządzenia testamentów wojskowych reguluje szcze-
gółowo rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Mi-
nistrem Sprawiedliwości.
Ważne
Testament wojskowy może zostać sporządzony tylko w czasie mobilizacji lub wojny
albo przebywania w niewoli.
233
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 4. POWOŁANIE SPADKOBIERCY
Spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób
(art. 959 KC). Jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku
kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częś-
ciach równych (art. 960 KC).
W przypadku, gdy spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie po-
szczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, w razie wąt-
pliwości osobę taką poczytuje się nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego
do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz
kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku
w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im
przedmiotów.
Zastrzeżenie warunku lub terminu, uczynione przy powołaniu spadkobiercy testa-
mentowego, uważane jest za nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z oko-
liczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany,
powołanie spadkobiercy jest nieważne. Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie
się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem
spadku (art. 962 KC).
Na wypadek gdyby osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy
nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą, można powołać spadkobiercę testamen-
towego.
Postanowienie testamentu, przez które spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do za-
chowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej osobie ma tylko ten skutek,
że ta inna osoba jest powołana do spadku na wypadek, gdyby spadkobierca nie chciał
lub nie mógł być spadkobiercą. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności
wynika, że spadkobierca bez takiego ograniczenia nie byłby powołany, powołanie
spadkobiercy jest nieważne (art. 964 KC).
234
61408887592375
61
Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie
chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej
woli spadkodawcy, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku
do przypadających im udziałów (art. 965 KC).
Przykład
Jeśli spadkodawca powołał do dziedziczenia całego spadku cztery osoby: A do 1/2, B do 1/3,
C do 1/12 i D do 1/12 spadku, przy czym osoba D nie może być spadkobiercą, to suma udziałów
pozostałych spadkobierców wynosi 11/12 spadku. Udział spadkowy D (1/12 spadku) przypada
osobie A w 6/11 części tego udziału (1/2 podzielona przez 11/12), osobie B w 4/11 części tego udziału
(1/3 podzielona przez 11/12) oraz osobie C w 1/11 części tego udziału (1/12 podzielona przez 11/12).
Część udziału, którą na skutek przyrostu otrzyma A stanowi 1/22 spadku (6/11 × 1/12), B stano-
wi 1/33 spadku (4/11 × 1/12), C stanowi 1/132 spadku (1/11 × 1/12). Na skutek działania instytucji
przyrostu w podanym przykładzie krąg spadkobierców ostatecznie przedstawia się w sposób
następujący: na podstawie testamentu spadek dziedziczą A, B i C, przy czym A w 6/11 spadku
(1/2 + 1/22), B w 4/11 spadku (1/3 + 1/33), natomiast C w 1/11 spadku (1/12 + 1/132). Jeżeli w podanym
powyżej przykładzie spadkodawca rozrządziłby przez testament jedynie połową spadku, wów-
czas A dziedziczyłby na podstawie testamentu 3/11 spadku (6/11 × 1/2), B 2/11 spadku (4/11 × 1/2),
a C 1/22 spadku (1/11 × 1/2), natomiast 1/2 spadku podlegałaby dziedziczeniu ustawowemu.
Gdy na mocy testamentu spadek przypadł spadkobiercy nieobciążonemu ustawowym

obowiązkiem alimentacyjnym względem dziadków spadkodawcy, dziadkowie, jeżeli
znajdują się w niedostatku i nie mogą otrzymać środków utrzymania od osób, na któ-
rych ciąży ustawowy obowiązek alimentacyjny, mogą żądać od spadkobiercy środków
utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego.
Spadkobierca może uczynić zadość temu roszczeniu także w ten sposób, że zapłaci
dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości 1/4 części swego
udziału spadkowego (art. 966 KC).
Jeżeli osoba powołana jako spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może być
spadkobiercą, spadkobierca ustawowy, któremu przypadł przeznaczony dla tej osoby
udział spadkowy, obowiązany jest, w braku odmiennej woli spadkodawcy, wyko-
nać obciążające tę osobę zapisy zwykłe, polecenia i inne rozrządzenia spadkodawcy
(art. 967 § 1 KC). Powyższą zasadę stosuje się odpowiednio do spadkobiercy podsta-
wionego oraz do spadkobiercy, któremu przypada udział spadkowy z tytułu przyrostu.
235
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 5. ZAPIS ZWYKŁY
Zapis jest to rozrządzenie testamentowe zobowiązujące spadkobiercę ustawowego

lub testamentowego, także zapisobiorcę (tzw. dalszy zapis), do spełnienia określonego
świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.
Zasadniczo zapisobiorca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu
testamentu. Wyjątek dotyczy zapisobiorcy obciążonego dalszym zapisem – może on
powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę.
Zapisobiorca może też odmówić przyjęcia zapisu, podmiot nim obciążony jest wtedy
zwolniony z obowiązku wykonania zapisu.
Do sytuacji zapisobiorcy stosuje się odpowiednio przepisy o powołaniu spadkobiercy,
o zdolności do dziedziczenia i o niegodności.
Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości
ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Zasadę tę stosuje
się odpowiednio do dalszego zapisu (art. 971 KC).
Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być za-
pisobiorcą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania,
powinien jednak w braku odmiennej woli spadkodawcy wykonać dalsze zapisy
(art. 973 KC). Zapisobiorca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może
zwolnić się od tego obowiązku, także w ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz
dalszego zapisobiorcy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu
roszczenia o jego wykonanie (art. 974 KC).
Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.
Jeżeli zapis dotyczy rzeczy oznaczonej co do tożsamości, a rzecz zapisana nie należy
do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili śmierci zobo-
wiązany do zbycia tej rzeczy (w braku odmiennej woli spadkodawcy), zapis jest bez-
skuteczny. Do roszczeń zapisobiorcy o wynagrodzenie za korzystanie z takiej rzeczy,
236
61408887592375
61
o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również do roszczeń obciążonego
zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach
między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy (art. 977 KC).
Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, obciążony zapi-
sem ponosi względem zapisobiorcy odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca
(art. 978 KC).
Zgodnie z art. 979 KC, jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do ga-
tunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, uwzględniając przy
tym potrzeby zapisobiorcy.
Do odpowiedzialności obciążonego względem zapisobiorcy za wady fizyczne i prawne
rzeczy oznaczonych co do gatunku stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy
sprzedaży.
Zapisobiorca może żądać od obciążonego zapisem tylko odszkodowania za nienależyte
wykonanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy takiego samego
gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia.
Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem 5 lat od dnia wymagalności
zapisu (art. 981 KC).
Ważne
Termin przedawnienia określony w art. 981 KC znajdzie zastosowanie zarówno do zapisu
zwykłego, jak i dalszego zapisu. Nie dotyczy on natomiast zapisu windykacyjnego.
Spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obo-

wiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem
(polecenie) (art. 982 KC).
237
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 6. ZAPIS WINDYKACYJNY
Ustawą z 18.3.2011 r. (Dz.U. Nr 85, poz. 458) do Działu III Tytułu III Księgi czwartej KC
został dodany Rozdział II – Zapis windykacyjny (art. 9811–9816 KC).
W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może posta-
nowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Jest
to tzw. zapis windykacyjny.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
rzecz oznaczona zbywalne przedsiębiorstwo ustanowienie

co do tożsamości prawo lub gospodarstwo na rzecz zapisobiercy
majątkowe rolne użytkowania lub
służebności
Według art. 9812 KC, zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia
spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca był zobo-
wiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy
użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku
przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie
należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.
Zastrzeżenie warunku lub terminu uczynione przy ustanawianiu zapisu windyka-
cyjnego uważa się za nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności
wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie zostałby uczyniony, zapis windykacyjny
jest nieważny. Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się
warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.
238
61408887592375
61
Ważne
Zapis windykacyjny nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu wywo-
łuje skutki zapisu zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu,
chyba że co innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności.
Spadkodawca może obciążyć zapisem zwykłym osobę, na której rzecz uczynił zapis
windykacyjny. Do zapisów windykacyjnych stosuje się odpowiednio przepisy o po-
wołaniu spadkobiercy, przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do dziedziczenia
i o niegodności, a w sprawach nieuregulowanych w tym rozdziale oraz w przepisach
szczególnych do zapisu windykacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie
zwykłym.
Zapis zwykły Zapis windykacyjny
Przedmiot każde świadczenie o charakterze ▶ rzecz oznaczona co do tożsamości,

majątkowym ▶ zbywalne prawo majątkowe,
▶ przedsiębiorstwo,
▶ gospodarstwo rolne,
▶ ustanowienie użytkowania lub słu-
żebności
Wykonanie ▶ spadkobierca zobowiązuje spadkobierca wskazuje, że oznaczo-

spadkobiercę ustawowego lub na osoba nabywa przedmiot zapisu
testamentowego do spełnie- z chwilą otwarcia spadku
nia świadczenia majątkowego
na rzecz oznaczonej osoby;
▶ zapisobierca może żądać wy-
konania zapisu niezwłocznie
po ogłoszeniu testamentu
Warunek może być uczyniony pod wa- zastrzeżenie warunku lub termi-
lub termin runkiem lub z zastrzeżeniem nu uczynione przy ustanawianiu
terminu zapisu windykacyjnego uważa się
za nieistniejące
Rodzaj może być ustanowiony w każ- może być ustanowiony w testamen-

testamentu dym testamencie cie notarialnym
239
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 7. WYKONAWCA TESTAMENTU
Spadkodawca może w testamencie powołać wykonawcę lub wykonawców testamentu

(art. 986 § 1 KC). Nie może być wykonawcą testamentu ten, kto nie ma pełnej zdolności
do czynności prawnych (art. 986 § 2 KC). Spadkodawca może powołać wykonawcę
testamentu do sprawowania zarządu spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub ozna-
czonym składnikiem (art. 9861 KC).
Jeżeli osoba powołana jako wykonawca testamentu nie chce tego obowiązku przyjąć,
składa odpowiednie oświadczenie przed sądem albo notariuszem (art. 987 KC).
Jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej, wykonawca testamentu powinien:
1) zarządzać majątkiem spadkowym;
2) spłacić długi spadkowe, w szczególności:
a) wykonać zapisy zwykłe i polecenia, a następnie
b) wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i z usta-
wą, a w każdym razie niezwłocznie po dokonaniu działu spadku.
Wykonawca testamentu może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających
z zarządu spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem. Może
również pozywać w sprawach o prawa należące do spadku i być pozwany w sprawach
o długi spadkowe (art. 988 KC).
Wykonawca testamentu powinien wydać osobie, na której rzecz został uczyniony zapis
windykacyjny, przedmiot tego zapisu.
Z ważnych powodów sąd może zwolnić wykonawcę testamentu.
240
61408887592375
61
Przykład
W doktrynie jako przykład takich powodów wskazuje się chorobę wykonawcy, jego wyjazd
za granicę, nieudolność w sprawowaniu funkcji, działanie na szkodę spadkobierców czy wierzy-
cieli spadku, zaniedbywanie wypełniania ciążących na wykonawcy obowiązków, zaistnienie
okoliczności stanowiących przeszkodę lub utrudnienie w wykonywaniu obowiązków.
Spadkodawca może powołać wykonawcę testamentu do sprawozdania zarządu przed-

miotem zapisu windykacyjnego, do chwili objęcia we władanie tego przedmiotu przez
osobę, na której rzecz uczyniono zapis windykacyjny.
Przykład
Jako przykład można wskazać zamieszkiwanie zapisobiercy w odległym kraju albo okoliczność,
że zapisobierca nie jest pełnoletni, a spadkodawca nie chciałby, żeby przedstawiciel ustawowy
zapisobiercy sprawował władztwo nad przedmiotem zapisu. Wówczas zasadne jest, aby osoba
mogąca zarządzać tym przedmiotem (zwłaszcza jeśli byłoby to przedsiębiorstwo lub gospodar-
stwo rolne wymagające stałej obecności osób władnych do podejmowania decyzji związanych
z bieżącą działalnością) mogła objąć nad nim władanie od razu po śmierci spadkodawcy.
241
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 8. ZACHOWEK
Zachowek jest to uprawnienie przysługujące zstępnym, małżonkowi i rodzicom spad-

kodawcy na wypadek pominięcia ich przez spadkodawcę w testamencie. Zachowek
ogranicza swobodę spadkodawcy w dysponowaniu majątkiem na wypadek śmierci
celem zabezpieczenia interesów najbliższej rodziny spadkodawcy.
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spad-
ku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli
zstępny uprawniony jest małoletni – 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu
przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – 1/2 wartości
tego udziału (art. 991 § 1 KC).
Z żądaniem zapłaty zachowku nie można jednak wystąpić, kiedy uprawniony otrzymał
kwotę zachowku z innego niż powołanie do spadku tytułu, np. darowizny oraz zapi-
su windykacyjnego. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych
i poleceń uczynionych na jego rzecz oraz zapisów windykacyjnych. W takim przypad-
ku można jednak żądać uzupełnienia otrzymanego przysporzenia do pełnej kwoty
zachowku. Żądanie zachowku lub jego uzupełnienia może być skierowane do spad-
kobiercy testamentowego oraz – wyjątkowo – do osoby, która otrzymała darowiznę
od spadkodawcy. Osoby te nie mają obowiązku zapłaty zachowku ponad kwotę im
samym należnego zachowku.
Obliczanie zachowku wymaga przede wszystkim określenia udziału spadkowego,
który stanowi podstawę obliczania zachowku. Przy obliczaniu tego udziału uwzględnia
się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili.
Pomija się natomiast spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wy-
dziedziczeni (art. 992 KC).
Odpowiedni ułamek (1/2 lub 2/3) z obliczonego tak udziału stanowić będzie o wiel-
kości zachowku przysługującego osobie uprawnionej. Aby otrzymać konkretną kwotę
pieniężną, ułamek wyrażający wielkość zachowku należy pomnożyć przez wartość
tzw. substratu zachowku.
242
61408887592375
61
Substrat zachowku obejmuje czystą wartość spadku powiększoną o wartość darowizn
podlegających zaliczeniu na podstawie przepisów art. 993 i n. KC. Czystą wartość spad-
ku oblicza się przez odjęcie od aktywów spadku wartości długów spadkowych, nie
uwzględniając jednak po stronie długów zapisów zwykłych i poleceń (art. 993 KC).
Doliczeniu podlegają w zasadzie wszystkie darowizny dokonane przez spadkodawcę,
z wyjątkiem (art. 994 KC):
1) drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (np. prezenty
urodzinowe), bez względu na osobę obdarowanego i czas dokonania czynności
prawnej;
2) darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do za-
chowku, dokonanych przed więcej niż 10 lat, licząc wstecz od otwarcia spadku;
3) darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy spadkodawca nie miał
jeszcze zstępnych (chyba że darowiznę uczyniono na mniej niż 300 dni przed uro-
dzeniem się zstępnego) – przy obliczaniu zachowku dla zstępnych;
4) darowizn dokonanych przed zawarciem małżeństwa – przy obliczaniu zachowku
dla małżonka.
Obliczenie należnej uprawnionemu kwoty pieniężnej z tytułu zachowku nastąpi przez
pomnożenie tzw. substratu zachowku (czysta wartość spadku wraz z doliczonymi
darowiznami) przez ułamek odzwierciedlający wielkość zachowku uprawnionego.
Osobne przepisy regulują szczegółowe kwestie dotyczące odpowiedzialności spadko-
biercy uprawnionego do zachowku za inne zachowki (art. 999 i 9991 KC), a także za za-
pisy i polecenia (art. 998 KC). Możliwość stosunkowego zmniejszenia zapisów i poleceń
wobec spadkobierców zobowiązanych do zaspokojenia roszczeń z tytułu zachowku
przewidują art. 1003 i 1004 KC.
OBLICZANIE ZACHOWKU
ustalenie udziału spadkowego jaki przysługiwałby po spadkodawcy

uprawnionemu do zachowku z mocy ustawy
pomnożenie udziału spadkowego przez ułamek 1/2 albo 2/3
ustalenie wartości czynnej spadku (aktywa minus pasywa)
obliczenie kwoty zachowku poprzez pomnożenie wartości czynnej spadku

przez obliczony w pkt 2 ułamek
odjęcie od obliczonej kwoty zachowku wartości otrzymanych od spadkodawcy

darowizn oraz zapisów windykacyjnych (tylko wówczas gdy miały one miejsce) 243
61408887592375
61
ustalenie wartości czynnej spadku (aktywa minus pasywa)
obliczenie kwoty zachowku poprzez pomnożenie wartości czynnej spadku

przez obliczony w pkt 2 ułamek
odjęcie od obliczonej kwoty zachowku wartości otrzymanych od spadkodawcy

darowizn oraz zapisów windykacyjnych (tylko wówczas gdy miały one miejsce)
Przykład
Spadkodawca powołał w testamencie do całości spadku jedno z dwóch swoich pełnoletnich
dzieci. W spadku znajdowała się nieruchomość o wartości 500 000 zł. Drugie z dzieci wystąpiło
przeciwko powołanemu do całości spadku o zapłatę zachowku. W tej sytuacji, udział spadkowy
z mocy ustawy dla drugiego dziecka wynosiłby 1/2, czyli połowę domu o wartości 500 000 zł.
Z uwagi jednak, że dziecko to nie dziedziczy z ustawy, przysługuje mu zachowek, który oblicza-
my tak jak wskazano powyżej, poprzez pomnożenie przysługującego udziału spadkowego (1/2)
przez 1/2, co w wyniku daje ułamek 1/4. Wysokość zachowku jakiego może się domagać osoba
uprawniona, będzie zatem wynosiła 1/4 wartości spadku (500 000 zł), co odpowiada 125 000 zł.
Z uwagi na fakt, że drugie z dzieci nie otrzymało od spadkodawcy darowizn ani zapisów windy-
kacyjnych, kwota ta nie podlega pomniejszeniu.
Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku, a także roszczenia spadkobierców

o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń, przedawniają się z upływem 5 lat
od ogłoszenia testamentu. Roszczenia przeciwko osobie zobowiązanej do uzupełnienia
zachowku z tytułu otrzymanego od spadkobiercy zapisu windykacyjnego lub darowi-
zny przedawniają się natomiast z upływem 5 lat od otwarcia spadku (art. 1007 KC).
Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do za-
chowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku
po pierwszym spadkodawcy (art. 1002 KC).
Pozbawienie prawa do zachowku wymaga dokonania rozporządzenia testamentowego
– „wydziedziczenia”, przy czym ustawodawca ściśle limituje przypadki dopuszczal-
ności takiego rozporządzenia.
Zgodnie z art. 1008 KC, spadkodawca może w testamencie, podając w jego treści przy-
czynę, pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie).
244
61408887592375
61
Przyczyny wydziedziczenia:
wbrew woli dopuścił się względem uporczywie nie

spadkodawcy postępuje spadkodawcy albo jednej dopełnia względem
uporczywie w sposób z najbliższych mu osób umyślnego spadkodawcy
sprzeczny z zasadami przestępstwa przeciwko życiu, obowiązków
współżycia społecznego zdrowiu lub wolności albo rażącej rodzinnych
obrazy czci
Przykład
Do najbardziej typowych przykładów niedopełniania obowiązków rodzinnych, w rozumieniu
art. 1008 pkt 3 KC, należy: uchylanie się od zaspokajania obowiązku alimentacyjnego, brak oso-
bistej troski czy zainteresowania chorym spadkodawcą, zerwanie kontaktów.
Ważne
Wydziedziczenie może być także częściowe.
Przykład
W testamencie może znaleźć się taka dyzpozycja: „Nie chcę, by mój syn Jan Nowak po mnie
dziedziczył, bo przez wiele lat się mną nie zajmował, nie chcę też, by otrzymał zachowek. Niech
jednak otrzyma 1000 zł” albo: „Niech więc otrzyma tylko jedną piątą należnego mu zachowku”.
245
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 9. PRZYJĘCIE I ODRZUCENIE
SPADKU
Przyjęcie spadku jest to nieodwołalne, bezwarunkowe oświadczenie woli złożone

w sposób wyraźny lub milczący, które wpływa na zakres odpowiedzialności spadko-
dawcy za długi spadkowe. Oświadczenie to dotyczy całego spadku i można je złożyć
przed sądem, notariuszem (ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczo-
nym), osobiście lub przez pełnomocnika (pełnomocnictwo w formie pisemnej z pod-
pisem urzędowo poświadczonym).
PRZYJĘCIE SPADKU
Proste Z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku wprost Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
skutkuje nieograniczoną skutkuje ograniczeniem odpowiedzialności do
odpowiedzialnością ustalonej w inwentarzu wartości czynnej (kwotowo
za długi spadkowe. oznaczonego, rzeczywistego zwiększenia majątku
spadkodawcy w wyniku dziedziczenia).
Odrzucenie spadku powoduje wyłączenie dziedziczenia, a więc także odpowiedzial-

ności za długi.
Termin na złożenie oświadczenia w sprawie przyjęcia spadku wynosi 6 miesięcy
od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak
oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem
spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
246
61408887592375
61
Zasadniczo spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić.
Wyjątki od tej zasady wynikają z art. 1014 KC – przyjęcie lub odrzucenie udziału spad-
kowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie
od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada
z innego tytułu. Spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z ty-
tułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu.
W rozumieniu prawa spadkowego jest to możliwość złożenia oświadczenia o przyję-
ciu lub odrzuceniu spadku przez spadkobiercę zmarłego spadkobiercy. Prawo do zło-
żenia oświadczenia w sprawie przyjęcia lub odrzucenia spadku przechodzi na spad-
kobierców pierwotnie uprawnionego, jeżeli przed upływem terminu do złożenia
oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł, nie złożywszy
takiego oświadczenia. Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć
wcześniej niż termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy
(art. 1017 KC).
Ważne
Zmarły spadkobierca to transmitent, a jego spadkobierca to transmitariusz.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub

z zastrzeżeniem terminu jest nieważne.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane. Składa
się je przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie
z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia
o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo
poświadczonym.
Ważne
Jeżeli spadkobierca złoży w ustawowym terminie dwa różne oświadczenia o przyjęciu
albo odrzuceniu spadku, to skutek wywoła jedynie wcześniejsze z nich.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku jest dotknięte błędem lub groźbą,
stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:
1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy
też go odrzuca.
247
61408887592375
61
Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia
w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowa-
nia terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przejęciu lub o od-
rzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.
Przykład
Spadkobierca przyjął spadek wprost. Następnie dowiedział się, że źródłem aktywów wchodzą-
cych w skład spadku była działalność przestępcza spadkodawcy. W tej sytuacji spadkobierca
mógłby powoływać się na błąd co do przedmiotu spadku.
Jeżeli spadkobierca zarządzał spadkiem, a potem go odrzucił, do stosunków między

nim a spadkobiercami, którzy zamiast niego doszli do spadku, stosuje się odpowiednio
przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (art. 1021 KC).
Ustawodawca w stosunku do spadkobierców, którzy zostali powołani do spadku za-
równo z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy, zezwala na odrzucenie spadku z testa-
mentu i przyjęcie na podstawie ustawy. Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić
spadku, który im przypadł z mocy ustawy; podmioty te nie składają oświadczenia
o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza
(art. 1023 KC).
Ustawodawca chroni też wierzycieli spadkobierców, którzy odrzucają spadek z za-
miarem ich pokrzywdzenia. W sytuacji takiej, na podstawie art. 1024 KC, każdy
z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać,
aby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według
przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika (art. 527 i n. KC).
Uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać w ciągu 6 miesięcy od chwili
powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem 3 lat
od odrzucenia spadku. Oba te terminy mają charakter zawity.
248
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 10. STWIERDZENIE NABYCIA
SPADKU I POŚWIADCZENIE
DZIEDZICZENIA
Zgodnie z art. 1025 § 1 zd. 1 KC, sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwier-
dza nabycie spadku przez spadkobiercę.
Do kręgu osób zainteresowanych należą przede wszystkim:
spadkobiercy wierzyciele uprawnieni zapisobiercy wierzyciele

spadkodawcy do zachowku spadkobiercy
Ważne
Uprawnionym do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku jest także
wykonawca testamentu.
Istnieje również możliwość uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia sporzą-

dzanego przez notariusza.
Krąg podmiotów uprawnionych do wystąpienia o wydanie aktu poświadczenia dzie-
dziczenia nie jest tożsamy z kręgiem podmiotów mających legitymację czynną w po-
stępowaniu przed sądem. Do kręgu tego zaliczają się tylko osoby mogące wchodzić
w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, a także osoby, na rzecz
których spadkodawca uczynił zapis windykacyjny (art. 95b PrNot).
249
61408887592375
61
Możliwość ustalenia kręgu spadkobierców w akcie poświadczenia dziedziczenia odnosi
się do spadków otwartych po 1.7.1984 r. (art. 6 ust. 1 ustawy z 24.8.2007 r. o zmianie
ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 181, poz. 1287).
Stwierdzenie nabycia spadku następuje w postępowaniu prowadzonym w trybie nie-
procesowym (art. 669–6792 KPC). Stosownie do art. 669 KPC, sąd spadku wydaje
postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na któ-
rą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy
ustawowi i testamentowi.
Ważne
W postanowieniu stwierdzającym nabycie spadku sąd ma obowiązek wymienić wszyst-
kich spadkobierców, którzy nabyli spadek, oraz określić wysokość przypadających im
udziałów (art. 677 § 1 zd. 2 KPC).
Ustalenie, kto i w jakich częściach dochodzi do dziedziczenia po danym spadkodawcy

może nastąpić także przed notariuszem. Zgodnie z art. 95a PrNot, notariusz sporzą-
dza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem
dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych, a także przez osobę, na rzecz
której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny.
Akt poświadczenia dziedziczenia może zostać sporządzony, gdy spadkobiercy złożą
zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia przed notariuszem (zob. art. 95c § 2
pkt 1 PrNot). Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia musi zostać poprzedzone
spisaniem protokołu dziedziczenia. Spisanie to następuje przy udziale wszystkich
osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi oraz testamentowi,
a także osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne (art. 95b
PrNot). Na protokole dziedziczenia umieszcza się adnotację o sporządzeniu aktu po-
świadczenia dziedziczenia (art. 95g PrNot).
Akt poświadczenia dziedziczenia sporządzany jest na podstawie składanych w toku
spisywania protokołu dziedziczenia przez osoby stawające przed notariuszem oświad-
czeń o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców
od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi (art. 95c § 2 pkt 2 PrNot) oraz o zna-
nych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów (art. 95c § 2 pkt 3
PrNot).
Notariusz niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia doko-
nuje jego wpisu przez wprowadzenie, za pośrednictwem systemu teleinformatycz-
nego, do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia. Wpis musi zostać opatrzony
bezpiecznym podpisem elektronicznym (art. 95h PrNot). Na akcie poświadczenia
250
61408887592375
61
dziedziczenia umieszczana jest adnotacja o zarejestrowaniu ze wskazaniem numeru
wynikającego z kolejności wpisu oraz precyzyjnej daty tego zarejestrowania.
Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postano-
wienia o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 95j PrNot).
Stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić
przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy
złożyli już oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 1026 KC). Oświad-
czenie takie może zostać złożone w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz akt poświadczenia dziedziczenia
mają charakter deklaratywny. Nabycie spadku następuje ex lege, a orzeczenie sądowe
oraz akt poświadczenia dziedziczenia jedynie dokumentują ten fakt.
Zgodnie z art. 1025 § 2 KC, domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie
nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia jest spadkobiercą. Domniemanie
to odnosi się nie tylko do osoby lub osób spadkobierców, lecz także do wielkości przy-
padających im udziałów.
Ważne
Warto także odnotować rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
Nr 650/2012 z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykony-
wania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących
dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego
(Dz.Urz. UE L Nr 201, s. 107–134). W art. 62–73 powołanego rozporządzenia uregulowano
dodatkowy (fakultatywny) dokument potwierdzający nabycie spadku w sprawach z ele-
mentem obcym – europejskie poświadczenie spadkowe. Uzupełnieniem tej regulacji
są z kolei przepisy zawarte w art. 11421–11426 KPC oraz w art. 95q–95x PrNot.
251
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 11. SKUTKI STWIERDZENIA
NABYCIA SPADKU
Względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedzicze-
nia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko
stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dzie-
dziczenia (art. 1027 KC). Chodzi o takie sytuacje, jak np. żądanie przez spadkobiercę
spełnienia świadczenia od dłużnika spadkowego. Jedynym dowodem, że z żądaniem
występuje osoba legitymowana materialnie, jest stwierdzenie nabycia spadku albo
poświadczenie dziedziczenia. Wyłączona została możliwość dowodzenia tej okolicz-
ności przy pomocy innych środków dowodowych. Stwierdzenie nabycia spadku albo
poświadczenie dziedziczenia niezbędne jest dla ujawnienia praw spadkobiercy
w księdze wieczystej.
Jeżeli osoba trzecia rości sobie prawo do spadku (np. twierdzi, że jest spadkobiercą),
art. 1027 KC nie ma zastosowania. W takiej sytuacji bowiem niezbędne jest ustalenie
rzeczywistego kręgu spadkobierców, co może zostać dokonane jedynie w postępowaniu
o stwierdzenie nabycia spadku.
Zgodnie z art. 1028 KC, jeżeli ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku albo po-
świadczenie dziedziczenia, lecz spadkobiercą nie jest, rozporządza prawem należącym
do spadku na rzecz osoby trzeciej, osoba, na której rzecz rozporządzenie następuje,
nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej wierze.
Przepis stanowi jeden z wyjątków od zasady nemo plus iuris.
Ochrona osoby dokonującej czynności z legitymującym się stwierdzeniem nabycia
spadku albo poświadczeniem dziedziczenia obejmuje zarówno czynności pod tytu-
łem odpłatnym, jak i darmym. Ochrona ta nie działa jedynie wówczas, gdy nabywca
pozostaje w złej wierze. Przez złą wiarę należy w tej sytuacji rozumieć pozytywną
wiadomość, że osoba legitymująca się stwierdzeniem nabycia spadku nie jest spadko-
biercą, a także brak takiej wiedzy, pomimo że jej uzyskanie nie stwarzało trudności.
252
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 12. OCHRONA SPADKOBIERCY
Artykuł 1029 KC tworzy ochronę spadkobiercy, który nie włada majątkiem spadkowym
lub tylko pewnymi przedmiotami należącymi do spadku.
Zgodnie z art. 1029 § 1 KC, spadkobierca może żądać, aby osoba, która włada spadkiem
jako spadkobierca, lecz spadkobiercą nie jest, wydała mu spadek. To samo dotyczy
poszczególnych przedmiotów należących do spadku. Możliwe są w tym przypadku
dwie sytuacje:
1) kiedy osoba władająca spadkiem uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, które na-
stępnie zostało uchylone;
2) kiedy osoba władająca spadkiem nie uzyskała w ogóle stwierdzenia nabycia spadku.
Zróżnicowanie to ma znaczenie przy dokonywaniu rozliczeń na podstawie art. 1029
§ 2 KC.
Treścią żądania określonego w art. 1029 § 1 KC jest wydanie spadku lub przedmio-
tów należących do spadku rzeczywistemu spadkobiercy.
Przesłanki żądania z art. 1029 § 1 KC:
tytuł pozbawienie władania całością pozostawanie tych

spadkobiercy spadku lub niektórymi przedmiotów we władaniu
przedmiotami należącymi do spadku spadkodawcy
Spadkobierca występujący z żądaniem wydania mu spadku nie ma natomiast obowiąz-

ku wykazywania, że spadkodawcy przysługiwał tytuł prawny do określonego przed-
miotu. Żądanie wydania spadku lub przedmiotów należących do spadku kierowane jest
do osoby, która włada spadkiem (przedmiotami spadkowymi) jako spadkobierca.
Osoba taka musi zatem uważać się za spadkobiercę i z tego tytułu wywodzić swoje
253
61408887592375
61
prawo do władania spadkiem lub poszczególnymi przedmiotami do niego należącymi.
Jeżeli osoba władająca opiera swoje uprawnienia na innej podstawie niż spadkobranie,
art. 1029 KC nie będzie miał zastosowania. Zastosowanie znajdą wówczas inne środki
ochrony, np. roszczenia windykacyjne czy posesoryjne.
Roszczenie o wydanie spadku lub przedmiotów należących do spadku przedawnia się,
zgodnie z ogólnymi zasadami, z upływem 6 lat. Termin ten należy liczyć:
1) od chwili, w której spadkobierca został pozbawiony władania spadkiem, a
2) jeżeli spadkobierca taki nie władał spadkiem – od chwili otwarcia spadku.
Upływ terminu przedawnienia roszczenia z art. 1029 KC nie pozbawia uprawnionego
spadkobiercy innych środków ochrony. Terminy przedawnienia roszczeń petytoryj-
nych biegną bowiem niezależnie od biegu terminu roszczenia z art. 1029 § 1 KC.
Korzystanie z przedmiotów należących do spadku przez osobę nieuprawnioną pociąga
za sobą konieczność uregulowania kwestii rozliczeń z tego tytułu pomiędzy spadko-
biercą a władającym spadkiem.
Zgodnie z art. 1029 § 2 KC, do roszczeń spadkobiercy o:
1) wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku;
2) zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości;
3) naprawienie szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty tych przedmiotów;
4) przeciwko spadkobiercy o zwrot nakładów
stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym
posiadaczem rzeczy.
Wskazane przepisy należy stosować odpowiednio, tzn. przy uwzględnieniu faktu,
że chodzi nie tylko o rzeczy, ale także inne przedmioty majątkowe. Artykuł 1029
§ 2 KC nie będzie miał zastosowania w sytuacji, gdy spadkobierca posiadał spadek,
a następnie go odrzucił. Rozliczenia między taką osobą a spadkobiercą dokonywane
są zgodnie z przepisami o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (art. 1021 KC).
Uprawnienia określone w art. 1029 § 1 i 2 KC przysługują także osobie, w stosunku
do której uchylono postanowienie o uznaniu za zmarłego. Osoba taka może żądać
zwrotu majątku należącego do niej, a uważanego za spadek. Te same zasady, choć nie
wynika to wyraźnie z brzmienia przepisu, należy stosować w przypadku uchylenia
orzeczenia stwierdzającego zgon osoby fizycznej.
Powyższe unormowania stosuje się odpowiednio do stwierdzenia nabycia przedmiotu
zapisu windykacyjnego.
254
61408887592375
61
ZA DŁUGI SPADKOWE
Odpowiedzialność za długi spadkowe jest zróżnicowana, w zależności od fazy, w której

spadkobierca realizuje ciążące na nim obowiązki, oraz od sposobu przyjęcia spadku.
Fazy odpowiedzialności:
od chwili otwarcia spadku do jego przyjęcia
od przyjęcia spadku do jego działu
po dziale spadku
W pierwszej fazie, gdy nabycie spadku nie jest jeszcze definitywne, spadkobierca ponosi
odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku (art. 1030 zd. 1 KC). Wierzyciele
spadkowi nie mogą zatem zaspokoić się z majątku osobistego spadkobiercy, a w konse-
kwencji także egzekucja na zaspokojenie długów spadkowych dopuszczalna jest tylko
ze spadku.
W wypadku wszczęcia postępowania przez wierzycieli spadkowych przed przyjęciem
spadku pozwany spadkobierca może żądać zawieszenia tego postępowania do czasu
złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 176 KPC). Przed przy-
jęciem spadku nie może być z niego prowadzona egzekucja na zaspokojenie osobistego
długu spadkobiercy (art. 836 KPC).
255
61408887592375
61
Odpowiedzialność spadkobiercy ograniczona do wydzielonej masy majątkowej
(spadku), a więc bez angażowania majątku osobistego spadkobiercy określana jest jako
odpowiedzialność cum viribus hereditatis.
Od chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność z całego swoje-
go majątku, zarówno osobistego, jak i nabytego wskutek spadkobrania (art. 1030
zd. 2 KC). Odpowiedzialność w tej fazie jest zróżnicowana zależnie od sposobu przy-
jęcia spadku. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzial-
ność za długi spadkowe całym swoim majątkiem bez ograniczenia (art. 1031 § 1 KC).
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza odpowiedzialność całym
majątkiem spadkobiercy do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie
inwentarza stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 zd. 1 KC). Wartość stanu czynnego
spadku ustalona w spisie inwentarza stanowi granicę odpowiedzialności, wyłączającą
odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe. Odpowiedzialność spadkobier-
cy jest ograniczona pro virihus hereditatis. Spadkobierca ponosi odpowiedzialność
za długi spadkowe bez ograniczenia, jeżeli podstępnie pominął w wykazie inwentarza
lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku
lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie
inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza długi nieistniejące (art. 1031 § 2
zd. 2 KC). Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił
niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie
mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzial-
ność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością
stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów
spadkowych, które spłacił (art. 1032 § 1 KC).
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając nie-
które długi spadkowe, wiedział lub przy należytej staranności mógł się dowiedzieć
o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad
wartość stanu czynnego spadku, jednak tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obo-
wiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy
to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobier-
cy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia (art. 1032 § 2 KC). Od-
powiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów zwykłych i poleceń jest odpowiedzial-
nością ograniczoną do wartości stanu czynnego spadku (art. 1033 KC). W przypadku
wielości spadkobierców ich odpowiedzialność za długi spadkowe do chwili działu
spadku jest solidarna. Spadkobierca, który spełnił świadczenie, może żądać zwrotu
(roszczenie regresowe) od pozostałych spadkobierców w częściach odpowiadających
wielkości ich udziałów (art. 1034 § 1 KC).
256
61408887592375
61
Od chwili działu spadku – bez względu na tryb i sposób jego dokonania – ustaje odpo-
wiedzialność solidarna spadkobierców za długi spadkowe, każdy z nich zaś odpowiada
w stosunku do wielkości swoich udziałów (art. 1034 § 2 KC).
Ważne
Za chwilę działu spadku należy uznać moment zawarcia umowy o dziale spadku albo
moment uprawomocnienia się postanowienia o dziale spadku.
Do chwili działu spadku wraz ze spadkobiercami solidarną odpowiedzialność za dłu-

gi spadkowe ponoszą także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy win-
dykacyjne. Rozliczenia między spadkobiercami i osobami, na których rzecz zostały
uczynione zapisy windykacyjne, następują proporcjonalnie do wartości otrzymanych
przez nich przysporzeń. Spadkobiercom uwzględnia się ich udział w wartości ustalo-
nego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.
Od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione
zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie
do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń.
Odpowiedzialność osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, za długi
spadkowe jest ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według
stanu i cen z chwili otwarcia spadku.
257
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 14. WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKU
SPADKOWEGO
Często zdarza się, że do dziedziczenia po danym spadkodawcy dochodzi więcej niż

jeden spadkobierca. Osoby takie są współspadkobiercami, czyli osobami współupraw-
nionymi do spadku.
Zgodnie z art. 1035 KC, jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólno-
ści majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy
o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem uregulowań zawartych
w Tytule VIII Księgi czwartej KC. Od chwili otwarcia spadku współspadkobiercom
przypadają określone ustawą lub testamentem udziały w poszczególnych przedmiotach
wchodzących w skład spadku.
Reguły dotyczące współwłasności w częściach ułamkowych mogą znaleźć zastosowa-
nie jedynie odpowiednio.
Art. 1035 KC
odesłanie
Przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 195–209, 221 KC)
stosowane nie stosuje się uwzględnia się zmiany

odpowiednio art. 197 i 198 KC wynikające z art. 1035 i n. KC
Wspólność majątku spadkowego ma charakter przejściowy (tymczasowy). Istnieje

do momentu dokonania przez spadkobierców działu spadku. Wspólność majątku
spadkowego ma charakter konieczny. Powstaje z chwilą otwarcia spadku zawsze wów-
258
61408887592375
61
czas, gdy w skład spadku wchodzą jakiekolwiek aktywa, a do dziedziczenia powołany
jest więcej niż jeden spadkobierca. Ani spadkobierca, ani spadkodawca nie mogą
wyłączyć wspólności majątku spadkowego.
Każdy ze współspadkobierców jest uprawniony do współposiadania przedmiotów
należących do spadku oraz współkorzystania z nich w takim zakresie, w jakim da się
to pogodzić z uprawnieniami pozostałych współspadkobierców. Uprawnienie to jed-
nak zostaje ograniczone, jeżeli:
1) w testamencie zostanie powołany wykonawca testamentu (art. 988 KC) lub
2) ustanowiony zostanie kurator spadku nieobjętego (art. 667 § 2 w zw. z art. 935 § 1
KPC).
Ważne
Uprawnionymi do zarządzania spadkiem są wówczas wykonawca testamentu oraz
kurator.
Dla prawidłowego wykonywania zarządu niezbędne jest posiadanie majątku.

Do wspólności majątku spadkowego będą miały ponadto zastosowanie pozostałe prze-
pisy o współwłasności w częściach ułamkowych, jednak z następującymi wyjątkami:
1) nie znajdzie zastosowania domniemanie z art. 197 KC dotyczące wielkości udzia-
łów współspadkobierców;
2) spadkobierca może rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku
wyłącznie za zgodą pozostałych współspadkobierców. W braku zgody któregokol-
wiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile
naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie prze-
pisów o dziale spadku. Odrębnym unormowaniom podlega także zbycie udziału
w spadku;
3) wyjście ze wspólności nie podlega przepisom o zniesieniu współwłasności.
W przypadku naruszenia praw współspadkobierców do współposiadania i współkorzy-
stania z rzeczy wspólnej każdemu uprawnionemu służą środki ochrony przewidziane
w przepisach regulujących współwłasność w częściach ułamkowych.
Zgodnie z art. 1051 KC, spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć
w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego. Od chwili przy-
jęcia spadku każdy ze współspadkobierców może zatem swobodnie, tzn. bez zgody
współspadkobierców, rozporządzać swoim udziałem w spadku.
Spadkobierca nie może jednak swobodnie rozporządzać udziałem w konkretnym
przedmiocie należącym do spadku. Zgodnie bowiem z art. 1036 zd. 1 KC, spadkobier-
259
61408887592375
61
ca może rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku tylko za zgodą
pozostałych spadkobierców.
Zgoda ta nie może zostać zastąpiona decyzją sądu. Może ona zostać wyrażona:
1) przed dokonaniem rozporządzenia,
2) jednocześnie z takim rozporządzeniem lub
3) ex post, ze skutkiem wstecznym (art. 63 § 1 KC).
Jeżeli do ważności dokonywanego rozporządzenia wymagana jest forma szczególna,
zgoda powinna zostać wyrażona w tej samej formie (art. 63 § 2 KC).
W sytuacji braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie
jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spad-
kobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku (art. 1036 zd. 2 KC). Dokonanie
rozporządzenia bez zgody współspadkobierców nie pociąga zatem za sobą nieważności
dokonanego rozporządzenia, a jedynie możliwość wystąpienia jego bezskuteczności,
w przypadku naruszało ono uprawnienia współspadkobierców wynikające z przepisów
o dziale spadku. Bezskuteczność dokonanego rozporządzenia polega na tym, że przy
dokonywaniu działu można traktować konkretny przedmiot tak, jakby udział w nim
nadal należał do spadkobiercy, który dokonał rozporządzenia. Możliwe jest zatem
np. przyznanie danego przedmiotu w całości któremukolwiek spadkobiercy. Jeżeli
przedmiot taki przypadnie spadkobiercy, który dokonał rozporządzenia, uprzednie
rozporządzenie udziałem pozostanie w pełni skuteczne.
Ważne
Artykuł 1036 KC zawiera modyfikację reguły wysłowionej w art. 198 KC. Zgodnie z treś-
cią art. 198 KC, każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody
pozostałych.
260
61408887592375
61
TEST DO CZĘŚCI I. DZIEDZICZENIE
1. Spadek otwiera się z chwilą:
a) określoną w testamencie, w braku testamentu zaś z chwilą stwierdzenia śmierci
spadkodawcy,
b) stwierdzenia śmierci spadkodawcy,
c) śmierci spadkodawcy.
2. Spadek, który przypadł z mocy ustawy Skarbowi Państwa lub gminie:

a) może być odrzucony zarówno przez gminę, jak i przez Skarb Państwa,
b) nie może być odrzucony ani przez gminę, ani przez Skarb Państwa,
c) może być odrzucony przez gminę, lecz nie przez Skarb Państwa.
3. Sąd stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę na wniosek:

a) osoby mającej w tym interes,
b) osoby mającej w tym interes prawny,
c) osoby zainteresowanej.
4. Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem:

a) 3 miesięcy od otwarcia spadku,
b) 6 miesięcy od otwarcia spadku,
c) 6 miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już
oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.
5. Spadkobierca za długi spadkowe:

a) ponosi odpowiedzialność z całego swego majątku,
b) ponosi odpowiedzialność do chwili przyjęcia spadku – tylko ze spadku,
c) nie ponosi odpowiedzialności.
261
61408887592375
61
6. Od chwili przyjęcia spadku wprost spadkobierca ponosi odpowiedzialność za dłu-
gi spadkowe:
a) tylko ze spadku,
b) z całego swego majątku,
c) tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.
7. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca:

a) ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wy-
kazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku,
b) nie ponosi odpowiedzialności za długi spadkowe,
c) ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym swym majątkiem.
8. Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spad-

kowe. Jest to odpowiedzialność:
a) solidarna,
b) wspólna,
c) wyłączna.
9. Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spad-

kowe:
a) tylko w przypadku, gdy wyrażą na to pisemną zgodę,
b) solidarną,
c) w stosunku do wielkości udziałów.
10. Spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem

w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych
spadkobierców rozporządzenie:
a) jest skuteczne, ale zaskarżalne,
b) jest bezskuteczne,
c) jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spad-
kobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku.
262
61408887592375
61
CZĘŚĆ II. UMOWY W PRAWIE
SPADKOWYM
ROZDZIAŁ 1. DZIAŁ SPADKU
Wspólność powstająca w wyniku dziedziczenia, jak wspomniano powyżej, ma cha-

rakter tymczasowy. Wspólność ta ustaje w wyniku dokonania między spadkobierców
podziału majątku spadkowego.
Kodeks cywilny nie przewiduje obowiązku dokonania takiego podziału ani nie określa
terminu, w jakim powinien on zostać dokonany. Współuprawnieni mogą zatem pozo-
stawać we wspólności dowolnie długo. Sytuacja ta ulega jednak zmianie w przypadku,
gdy jeden ze współspadkobierców wyrazi wolę dokonania działu. Wyjątki w tym za-
kresie mogą jednak wynikać z przepisów szczególnych.
Dział spadku polega na tym, że po ustaleniu wartości całego majątku określa się wiel-
kość sched poszczególnych spadkobierców.
Przykład
Wartość aktywów spadkowych wynosi 300. Trzech spadkobierców dziedziczy w częściach rów-
nych, wielkość ich sched wynosi dla każdego po 100. Przedmioty spadkowe otrzymane przez
poszczególnych spadkobierców powinny mieć wartość równą 100.
W wyniku dokonania działu spadku poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi

podmiotami przyznanych im praw majątkowych, objętych dotychczas wspólnością.
Prawa te wchodzą do majątków osobistych tych podmiotów. Spadek taki traci zatem
wszelkie cechy odrębności w stosunku do majątków współspadkobierców. Ponadto
263
61408887592375
61
od chwili działu każdy z dotychczasowych współspadkobierców odpowiada za dłu-
gi spadkowe samodzielnie, w stosunku do wielkości przypadającego mu udziału
(art. 1034 § 2 KC).
Zgodnie z art. 1037 § 1 KC, dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między
wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek
ze spadkobierców.
SPOSOBY PODZIAŁU
Umowny Sądowy
Możliwy jedynie wówczas, gdy wszyscy Dokonywany w toku
współspadkobiercy są zgodni co do konieczności postępowania nieprocesowego.
sposobu jego dokonania.
Umowny podział spadku dotyczy całości lub części majątku spadkowego, w zależności
od treści umowy. Sądowy dział spadku dotyczy najczęściej całego spadku, lecz z waż-
nych powodów może zostać ograniczony do jego części.
Przedmiotem działu są jedynie aktywa spadkowe. Podział pasywów między poszcze-
gólnych współspadkobierców stanowi jedynie konsekwencję podziału aktywów. W po-
stępowaniu działowym nie można zatem dzielić długów spadkowych. Jeżeli współspad-
kobiercy w umowie określą, który z nich odpowiada za jakie długi, odnosi to skutek
prawny jedynie w stosunkach między nimi (wewnętrznych). W odniesieniu do wierzy-
cieli znajdą zastosowanie ogólne zasady wynikające przede wszystkim z art. 1034 KC.
Sposoby działu spadku:
podział fizyczny podział cywilny
przyznanie praw wchodzących w skład spadku określonemu

spadkobiercy za obowiązkiem spłaty pozostałych
Dokonanie umownego działu spadku możliwe jest jedynie przy istnieniu zgodnej woli
wszystkich współspadkobierców. Zgodna wola spadkobierców powinna dotyczyć
zarówno konieczności samego podziału, jak i formy oraz sposobu jego dokonania.
264
61408887592375
61
W przypadku, gdy chociażby jeden ze współuprawnionych zażąda, aby sprawę roz-
strzygnął sąd, wyłączona zostanie możliwość dokonania działu umownego.
Stronami zawartej umowy muszą być wszyscy współspadkobiercy. Jeżeli spadkobier-
ca zbył przypadający mu udział w spadku lub jego część (art. 1051 KC), stroną umowy
musi być także nabywca tego udziału lub jego części (art. 1053 KC). Jeżeli umowa
o dział spadku zostanie zawarta w formie ugody sądowej zawartej w toku postępowania
o dział spadku, stronami także muszą być wszyscy współuprawnieni.
Zgodnie z ogólnymi zasadami dotyczącymi formy czynności prawnych, umowa o dział
spadku może być zawarta w formie dowolnej, chyba że ustawa wymaga zachowania
formy szczególnej.
Forma umowy zależy od charakteru poszczególnych przedmiotów wchodzących
w skład spadku i podlegających podziałowi. Zgodnie z art. 1037 § 2 KC, jeżeli do spadku
należy nieruchomość, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarial-
nego.
Sposób i warunki dokonania podziału określają strony umowy o dział spadku. Treść
umowy podlega ogólnym regułom dotyczącym zawierania umów, w szczególności
wyrażonej w art. 3531 KC zasadzie swobody umów.
Spadkobiercy nie mogą jednak określić wielkości swoich udziałów spadkowych w spo-
sób odmienny niż wynika to z ustawy lub treści testamentu. Takie postanowienia
umowy są sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa i dotknięte
są sankcją nieważności (art. 58 KC).
Ważne
Zgodnie z art. 1038 § 2 KC, umowny dział spadku może objąć cały spadek lub być ogra-
niczony do części spadku.
W umowie działowej strony powinny także dokonać zaliczenia darowizn, zgodnie

z art. 1039–1043 KC oraz zaliczenia udziałów w spadkowym gospodarstwie rolnym
na poczet udziałów w całości spadku (art. 1079 KC).
W umowie powinny też znaleźć się postanowienia odnoszące się do wzajemnych rosz-
czeń między współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych,
pobranych i nierozliczonych pożytków oraz poczynionych nakładów. Nieuregulo-
wanie w umowie tych kwestii może skutkować domniemaniem, że strony zrzekły
się dochodzenia w przyszłości przysługujących im roszczeń.
265
61408887592375
61
Do umowy o dział spadku mają zastosowanie przepisy ogólne dotyczące wad oświad-
czenia woli (art. 82–88 KC).
W art. 1045 KC uregulowany został jedynie błąd jako wada oświadczenia woli. Zgodnie
z tym przepisem uchylenie się od skutków prawnych umowy o dział spadku zawartej
pod wpływem błędu może nastąpić tylko wtedy gdy błąd dotyczył stanu faktycznego,
który strony uważały za niewątpliwy. W pozostałym zakresie do błędu, a także do in-
nych wad oświadczenia woli, znajdą zastosowanie ogólne przepisy KC.
Przesłanki nieważności umowy o dział spadku:
któraś z jej stron działała umowa była strona działająca pod wpływem
w stanie wyłączającym pozorna błędu lub groźby skutecznie
świadome albo swobodne (art. 83 KC) uchyliła się od skutków
powzięcie decyzji i wyrażenie wadliwego oświadczenia woli
woli (art. 82 KC) (art. 84 i 87 w zw. z art. 88 KC)
Sądowy dział spadku dokonywany jest w sytuacji, gdy między spadkobiercami istnieje
spór co do sposobu dokonania podziału. Ponadto, w pewnych sytuacjach, pomimo
istnienia porozumienia między spadkobiercami, korzystniejsze dla nich jest wystąpie-
nie z wnioskiem o dokonanie działu przez sąd (np. w sytuacji, gdy spadkodawca nabył
własność nieruchomości w drodze zasiedzenia, ale nie uzyskał stosownego orzeczenia
sądowego).
Wniosek o wszczęcie postępowania może złożyć:
1) każdy ze współspadkobierców;
2) nabywca udziału w spadku (art. 1051 w zw. z art. 1053 KC);
3) wierzyciel spadkobiercy – jeżeli dokonał zajęcia praw spadkowych swego dłużnika
w drodze egzekucji.
Prawo do wystąpienia z wnioskiem o dział spadku nie jest ograniczone żadnym
terminem. Każda z osób legitymowanych może wystąpić z wnioskiem o wszczęcie
postępowania działowego w dowolnie wybranym przez siebie momencie.
W toku postępowania działowego sąd przede wszystkim ustala skład majątku spadko-
wego i jego wartość. Dzięki temu możliwe jest określenie wartości udziałów przysługu-
jących poszczególnym spadkobiercom oraz wydzielenie sched spadkowych i ustalenie
wysokości spłat i dopłat.
Dla ustalenia stanu majątku spadkowego decydujące znaczenie ma chwila otwarcia
spadku, natomiast dla ustalenia wartości poszczególnych przedmiotów – chwila doko-
266
61408887592375
61
nywania działu. Jeżeli uczestnicy postępowania zgodnie ustalają wartość przedmiotu
podlegającego podziałowi, wartość ta jest dla sądu wiążąca. W przypadku sporu w tej
kwestii sąd dokonuje ustaleń samodzielnie lub opierając się na opinii biegłego.
PODZIAŁ MAJĄTKU SPADKOWEGO
Fizyczny Cywilny
Fizyczny podział majątku między Podział cywilny polega na
współspadkobierców polega na tym, że poszczególne tym, że przedmioty należące
przedmioty są dzielone fizycznie i przyznawane do spadku zostają sprzedane,
poszczególnym spadkobiercom w stosunku do a uzyskana suma podzielona
wielkości ich udziałów. W ramach tego sposobu między współspadkobierców
podziału możliwe jest ustalenie dopłat, jeżeli w stosunku do wielkości
wartość przyznanych części nie odpowiada przysługujących im
wielkości udziałów osób uprawnionych. Możliwe udziałów. W przypadku,
jest także przyznanie pewnych przedmiotów gdy w skład spadku
w całości jednemu lub niektórym spośród wchodzi przedmiot
spadkobierców. Spadkobiercy tacy zostają z reguły niepodzielny, podział cywilny
obciążeni obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz stanowi alternatywę dla
pozostałych. W obrębie takiego podziału mieści się podziału polegającego na
także przyznanie pewnego przedmiotu lub pewnych przyznaniu przedmiotu
przedmiotów dwóm lub więcej współspadkobiercom w całości jednemu
jako ich współwłasności w częściach ułamkowych. ze współspadkobierców
Dokonanie takiego podziału uzależnione jest jednak z obowiązkiem dokonania
od woli spadkobierców (art. 1044 KC). spłat.
Wybór sposobu podziału

W toku postępowania sąd dokonuje oceny, który ze sposobów podziału należy wybrać
w konkretnych okolicznościach. Jeżeli jednak uczestnicy postępowania wskazują sposób
podziału, sąd jest związany takim zgodnym wnioskiem, chyba że podział taki jest sprzeczny
z zasadami współżycia społecznego lub naruszałby uzasadniony interes osób uprawnionych
(art. 622 § 2 KPC). W miarę możliwości sąd dokonuje podziału fizycznego spadku.
W przypadku ustalenia spłat lub dopłat sąd dokonujący działu określa także:
1) sposób i termin ich uiszczenia, a także
2) wysokość i termin uiszczenia odsetek.
267
61408887592375
61
Istnieje także możliwość rozłożenia spłat lub dopłat na raty, jednak na czas nie dłuż-
szy niż 10 lat. W szczególnych wypadkach zapłata rat już wymagalnych może być,
na wniosek dłużnika, odroczona przez sąd (art. 212 § 3 KC).
Zgodnie z art. 1038 § 1 KC, sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek.
Jednak z ważnych powodów może być ograniczony do części spadku.
Określenie „ważne powody” powinno uwzględniać konkretne okoliczności. W przy-
padku gdy dział nie objął całego majątku spadkowego, konieczne jest dokonanie
działu uzupełniającego. Dotyczy to trzech sytuacji, gdy:
1) spadkobiercy dokonali umownego działu co do części spadku,
2) sąd dokonał działu częściowego,
3) sąd, nie ograniczając działu do części spadku, nie objął postanowieniem całego
majątku wchodzącego w skład spadku.
Zgodnie z art. 1039 § 1 KC, jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku na-
stępuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci
są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spad-
kodawcy darowizn oraz zapisów, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okolicz-
ności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem
od obowiązku zaliczenia.
Przykład
Darowiznami niepodlegającymi doliczeniu mogą być darowizny uczynione z okazji ślubu, uro-
dzin, czy innego zdarzenia o charakterze osobistym, chyba że byłyby to darowizny o znacznej
wartości.
Obowiązek zaliczenia darowizn lub zapisu windykacyjnego uzależniony jest od woli

spadkodawcy. Może on bowiem określoną darowiznę lub zapis windykacyjny zwolnić
z obowiązku zaliczenia. Zwolnienie może dotyczyć:
1) wszystkich darowizn uczynionych na rzecz określonego spadkobiercy lub
2) tylko niektórych albo też
3) jednej z nich.
Zwolnienie takie może zostać dokonane w sposób wyraźny w umowie darowizny lub
w testamencie sporządzonym przez spadkodawcę.
Darowizna lub zapis windykacyjny nie podlega też zaliczeniu, gdy wynika to z okolicz-
ności. Mowa tu o okolicznościach zawarcia umowy darowizny lub zapisu windykacyj-
nego, z których powinna wynikać taka dorozumiana wola darczyńcy (spadkodawcy).
Spadkodawca może nie tylko zwolnić określoną darowiznę lub zapis windykacyjny
268
61408887592375
61
z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową, ale także nałożyć taki obowiązek na spad-
kobiercę ustawowego innego niż zstępny czy małżonek.
Zobowiązanymi do zaliczenia są zarówno bliżsi, jak i dalsi zstępni spadkodawcy.
Dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową
darowizny oraz zapisu windykacyjnego dokonanych przez spadkodawcę na rzecz
jego wstępnego (art. 1041 KC).
Obowiązek zaliczenia darowizn uzyskanych przez małżonka zmarłego występuje je-
dynie wówczas, gdy małżonek taki dziedziczy w zbiegu ze zstępnymi spadkodawcy.
Jeżeli dojdzie do dziedziczenia, np. w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, obowiązek
taki nie powstaje.
Zaliczeniu podlegają w zasadzie wszystkie darowizny dokonane na rzecz spadkobiercy,
o ile nie zostały zwolnione z tego obowiązku przez spadkodawcę.
Ważne
Zaliczeniu nie podlegają wyłącznie drobne darowizny zwyczajowo w danych stosun-
kach przyjęte (art. 1039 § 3 KC).
Przeprowadzenie zaliczenia na schedę spadkową:
wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych dolicza się do spadku lub udziału
w spadku, który podlega podziałowi
następnie po ustaleniu w ten sposób wartości majątku spadkowego oblicza się schedę
spadkową dla każdego ze współspadkobierców obowiązanych do zaliczenia
na poczet schedy każdego z takich spadkobierców zalicza się wartość otrzymanej przez
niego darowizny lub zapisu windykacyjnego
Oblicza się ją według stanu z chwili jej dokonania i według cen z chwili działu spadku
(art. 1042 § 2 KC). Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według sta-
nu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili działu spadku (art. 1042 § 21 KC).
Przy zaliczaniu na schedę nie uwzględnia się jednak pożytków, jeżeli przedmiot da-
rowizny pożytki takie przynosi (art. 1042 § 3 KC).
269
61408887592375
61
Zgodnie z art. 1040 KC, jeżeli wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego pod-
legających zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest
obowiązany do zwrotu nadwyżki. W wypadku takim nie uwzględnia się przy dziale
spadku ani darowizny lub zapisu windykacyjnego ani spadkobiercy zobowiązanego
do zaliczenia.
W wyniku działu spadku ustaje wspólność istniejąca między współspadkobiercami.
Każdy z nich staje się wyłącznym podmiotem praw, które przypadły mu w drodze
działu. Własność rzeczy wchodzących w skład spadku przechodzi na tych spadkobier-
ców, którym zostały przyznane.
Może się zdarzyć, że przedmioty przypadające poszczególnym spadkobiercom obcią-
żone są wadami. Zgodnie z art. 1046 KC, po dokonaniu działu spadkobiercy są wza-
jemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne według przepisów o rękojmi
przy sprzedaży. Rękojmia co do wierzytelności rozciąga się także na wypłacalność
dłużnika.
Ważne
Artykuł 1046 KC stosuje się zarówno w razie sądowego, jak i umownego działu spadku.
270
61408887592375
61
ROZDZIAŁ 2. UMOWY DOTYCZĄCE SPADKU
Umowy dotyczące spadku obejmują zarówno czynności prawne mające za przedmiot

spadek po osobie żyjącej, jak i umowy odnoszące się do spadku otwartego lub udziału
w takim spadku.
Artykuł 1047 KC wyraża zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej. Wyjątek
od tej zasady może formułować jedynie ustawa. Zakazem powyższym objęte są umowy
zawierane na wypadek śmierci, a obejmujące majątek osoby żyjącej lub ułamkową część
takiego majątku, który strony traktują jako przyszły spadek.
W razie zawarcia umowy o podział majątku po przyszłym spadkodawcy, umowę taką
uważa się za nieważną.
Wyjątkiem od zakazu zawierania umów o spadek po osobie żyjącej jest umowa o zrze-
czenie się dziedziczenia, uregulowana w art. 1048–1050 KC.
Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dzie-
dziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba
że umówiono się inaczej.
Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają
wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.
Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł
się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być
zawarta w formie aktu notarialnego.
Spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części.
To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego (art. 1051 KC). Zbywana część spadku
lub część udziału musi być wyrażona ułamkiem.
271
61408887592375
61
Według art. 1052 § 1 KC, umowa o zbycie spadku ma charakter czynności prawnej
o podwójnym, zobowiązująco-rozporządzającym skutku. Jeżeli bowiem strony ina-
czej nie postanowiły, umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobo-
wiązująca do zbycia spadku przenosi spadek na nabywcę.
Umowa o zbycie spadku jest ponadto czynnością prawną kauzalną, gdyż jeżeli zawar-
cie umowy przenoszącej spadek następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego
z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do zbycia spadku, to ważność umowy
przenoszącej spadek – a więc rozporządzającej – zależy od istnienia tego zobowiązania
(art. 1052 § 2 KC).
Zarówno umowa zobowiązująca do zbycia spadku, jak i umowa przenosząca ten spa-
dek, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania
do zbycia spadku, powinny być zawarte w formie aktu notarialnego (ad solemnitatem
– art. 1052 § 3 KC).
Stroną zbywającą spadek lub udział w spadku może być wyłącznie spadkobierca, który
spadek przyjął, nabywcą zaś – zarówno inny spadkobierca, jak i osoba trzecia niena-
leżąca do kręgu następców prawnych spadkodawcy.
Przedmiotem zbycia może być:
cały spadek (gdy dziedziczy jedna osoba)
ułamkowa część spadku (gdy dziedziczy jedna osoba i postanawia

zbyć jedynie określoną ułamkowo część)
udział w spadku (przy wielości spadkobierców, jeden z nich zbywa

swój udział)
część ułamkowa udziału (przy wielości spadkobierców, jeden z nich

zbywa ułamkowo określoną część przypadającego mu udziału)
Umowa zbycia spadku nie ma zastosowania do rozporządzania przez spadkobiercę

udziałem w konkretnym przedmiocie należącym do spadku.
Skutkiem zbycia spadku lub udziału w nim jest wstąpienie nabywcy spadku w pra-
wa i obowiązki spadkobiercy (art. 1053 KC). Wskutek takiej umowy dochodzi więc
272
61408887592375
61
do sukcesji generalnej. Nabywca staje się uprawnionym także do podejmowania czyn-
ności, których mógł uprzednio dokonywać spadkobierca.
Nabywca spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w tym samym zakre-
sie co zbywca, przy czym ich odpowiedzialność względem wierzycieli jest solidarna
(art. 1055 § 1 KC). Strony mogą postanowić w umowie, czy nabywca będzie odpowiadał
względem zbywcy za to, że wierzyciele spadkowi nie będą od niego żądali spełnienia
świadczeń na zaspokojenie długów spadkowych. W braku uregulowań umownych na-
bywca poniesie względem zbywcy odpowiedzialność odszkodowawczą za to, że wie-
rzyciel spadkowy zaspokoił swoją wierzytelność z majątku zbywcy (art. 1055 § 2 KC).
Zbywca spadku zobowiązany jest do wydania nabywcy tego, co wskutek zbycia, utraty
lub uszkodzenia przedmiotów należących do spadku zostało uzyskane w zamian tych
przedmiotów albo jako naprawienie szkody, a jeżeli zbycie było odpłatne, także do wy-
równania ubytku wartości powstałego przez zużycie lub rozporządzenie nieodpłatne
przedmiotami należącymi do spadku (art. 1054 § 1 KC). Dotyczy to wydania surogatów
poszczególnych składników majątku spadkowego, które wchodziły w skład spadku
w chwili jego otwarcia.
Zbywca może natomiast żądać od nabywcy zwrotu wydatków i nakładów poczynio-
nych na spadek (art. 1054 § 2 KC). W razie zbycia spadku spadkobierca nie ponosi odpo-
wiedzialności z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne poszczególnych przedmiotów
należących do spadku (art. 1056 KC). Korzyści i ciężary związane z przedmiotami
należącymi do spadku, jak również niebezpieczeństwo ich przypadkowej utraty lub
uszkodzenia przechodzą na nabywcę z chwilą zawarcia umowy o zbycie spadku, chyba
że umówiono się inaczej (art. 1057 KC).
Ważne
W prawie polskim przyjmuje się powszechnie istnienie zasady numerus clausus czynności
prawnych mortis causa. Zasada ta oznacza, że ustawodawca w sposób enumeratywny wy-
liczył wszystkie dopuszczalne czynności prawne danego rodzaju i dokonanie przez
strony czynności prawnej niewskazanej w ustawie jest bezwzględnie nieważne (art. 58
§ 1 KC).
273
61408887592375
61
TEST DO CZĘŚCI II. UMOWY W PRAWIE
SPADKOWYM
1. Dział spadku może nastąpić na mocy:
a) umowy między wszystkimi spadkobiercami albo na mocy orzeczenia sądu na żą-
danie któregokolwiek ze spadkobierców,
b) umowy między wszystkimi spadkobiercami – tylko,
c) orzeczenia sądu, wydanego na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców lub
z urzędu.
2. Drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte:

a) podlegają zaliczeniu na schedę spadkową,
b) nie podlegają zaliczeniu na schedę spadkową,
c) podlegają zaliczeniu na schedę spadkową, chyba że spadkodawca postanowił ina-
czej.
3. Umowa o spadek po osobie żyjącej jest:

a) co do zasady, nieważna, z wyjątkami przewidzianymi w ustawie,
b) ważna,
c) bezwzględnie nieważna.
4. Zrzeczenie się dziedziczenia następuje:

a) przez umowę zawartą pomiędzy spadkobiercami ustawowymi,
b) przez oświadczenie spadkobiercy, złożone po śmierci spadkodawcy,
c) przez umowę zawartą pomiędzy spadkobiercą ustawowym a przyszłym spadko-
dawcą.
274
61408887592375
61
5. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia,
zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby:
a) nie dożyli otwarcia spadku,
b) zostali wydziedziczeni,
c) nie byli uprawnieni do otrzymania spadku.
6. Zrzeczenie się dziedziczenia:

a) może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym,
po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie aktu
notarialnego,
b) może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym,
po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie pisem-
nej z podpisami urzędowo poświadczonymi,
c) nie może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia,
a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono.
7. Umowa zobowiązująca do zbycia spadku powinna być zawarta w formie:

a) pisemnej pod rygorem nieważności,
b) pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi,
c) aktu notarialnego.
8. Nabywca spadku wstępuje w:

a) prawa i obowiązki spadkobiercy,
b) prawa spadkobiercy, zaś w jego obowiązki wstępuje tylko w przypadku, gdy wyrazi
na to zgodę,
c) prawa spadkobiercy, zaś w jego obowiązki wstępuje tylko w przypadku, gdy to wy-
nika z umowy zobowiązującej do przeniesienia spadku.
275
61408887592375
61
61408887592375
61
ODPOWIEDZI DO TESTÓW
DZIAŁ PIERWSZY. PRAWO ZOBOWIĄZAŃ
Test do Części I. Zobowiązania – część ogólna

1. a), art. 353 § 1 KC
2. a), art. 353 § 2 KC
3. c), art. 3581 § 1 KC
4. c), art. 3571 KC
5. a), art. 366 § 1 KC
6. a), art. 369 KC
7. a), art. 390 § 3 KC
8. c), art. 396 KC
9. c), art. 411 pkt 4 KC
10. a), art. 4497 § 2 KC
Test do Części II. Zobowiązania – część szczegółowa

1. a), art. 548 § 1 KC
2. a), art. 560 § 1 KC
3. a), art. 606 KC
4. a), art. 627 KC
5. a), art. 659 § 1 KC
6. c), art. 695 § 1 KC
7. a), art. 7092 KC
8. c), art. 734 § 1 KC
9. c), art. 752 KC
277
61408887592375
61
DZIAŁ DRUGI. PRAWO SPADKOWE
Test do Części I. Dziedziczenie

1. a), 924 KC
2. b), 1023 § 1 KC
3. a), art. 1025 § 1 KC
4. c), art. 1026 KC
5. b), art. 1030 KC
6. b), art. 1030 KC
7. a), art. 1031 § 2 KC
8. a), art. 1034 § 1 KC
9. c), art. 1034 § 2 KC
10. c), art. 1036 KC
Test do Części II. Umowy w prawie spadkowym

1. a), art. 1037 § 1 KC
2. b), art. 1039 § 3 KC
3. a), art. 1047 KC
4. c), art. 1048 KC
5. a), art. 1049 § 2 KC
6. a), art. 1050 KC
7. c), art. 1052 § 3 KC
8. a), art. 1053 KC
278
61408887592375
61
Prawo cywilne
W PIGUŁCE
Publikacja stanowi kompleksowe opracowanie do nauki i powtórki

przed egzaminem. W książce zostały zawarte najważniejsze zagadnienia
z zakresu prawa cywilnego (zobowiązań i spadków), których znajomość
pomoże Ci w zdaniu egzaminu w trakcie studiów.
Przejrzysta struktura | Łatwa nawigacja
wyróżnienia przykłady schematy, tabele testy

najważniejszych ułatwiające pomocne sprawdzające
informacji zrozumienie w zapamiętywaniu poziom wiedzy
materiału
Karta zdrapka w środku

3-miesięczny dostęp do serwisu
Cena 24,90 zł
Wydawnictwo C.H.Beck ISBN: 978-83-8158-983-3
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
tel.: 22 311 22 22, faks: 22 33 77 601
e-mail: dz.handlowy@beck.pl
www.ksiegarnia.beck.pl
61408887592375
61

Prawo Cywilne W Pigulce Zobowiazania Spadki

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prawo Cywilne W Pigulce Zobowiazania Spadki

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prawo cywilne

Prawo cywilne. Część ogólna. Prawo rzeczowe w pigułce

Opracowanie merytoryczne: Grzegorz Dąbrowski

Projekt okładki: Magdalena Cyrczak-Skibniewska

ebook ISBN: 978-83-8198-166-8

DZIAŁ I. PRAWO ZOBOWIĄZAŃ

Część I. Zobowiązania – część ogólna | 14

Część I. Dziedziczenie | 220

ODPOWIEDZI DO TESTÓW | 277

OchrLokU ustawa z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy

ROZDZIAŁ 1. UWAGI OGÓLNE

Zobowiązanie może być wynikiem różnych zdarzeń prawnych.

ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZANIA

czynność orzeczenie akt czyn inne

ELEMENTY STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO

podmiot przedmiot treść

dłużnik wierzyciel świadczenie obowiązki uprawnienia

Świadczenie jest to zachowanie się dłużnika względem wierzyciela, zgodne z treścią

Dare Facere Non Facere Pati

Jednorazowe Ciągłe Okresowe

Oznaczone Oznaczone gatunkowo

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie:

treści czynności właściwości

W przypadku gdy wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może

już po powstaniu zobowiązania nastąpić musi nadzwyczajna zmiana stosunków.

konsekwencją owych zmian (ich skutkiem) musi być nadmierna trudność

konieczne jest ustalenie, że strony zawierające umowę nie przewidywały wpływu

Spełnienie się powyższych przesłanek daje zarówno dłużnikowi, jak i wierzycielowi

Odsetki to okresowe świadczenie uboczne w postaci określonej kwoty pieniędzy lub

Podstawą powstania obowiązku zapłaty odsetek jest:

treść czynności orzeczenie sądu lub innego właściwego

Kodeks cywilny wyróżnia odsetki ustawowe oraz maksymalne.

Zgodnie z art. 359 § 21 KC, maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności

WYJĄTKI OD ZAKAZU ANATOCYZMU

dopuszczalność umownej regulacji wytoczenie przez

Poczynając od 1.1.2016 r. wysokość odsetek ustawowych wynosi 5% w stosunku rocz-

Sposoby wyrównania uszczerbku (art. 363 KC)

restytucja naturalna rekompensata

Wybór sposobu naprawienia szkody należy do poszkodowanego. Zobowiązany

W zobowiązaniu tym świadczenie nie jest skonkretyzowane w chwili powstania zo-

Upoważnienie przemienne może wynikać z treści zobowiązania lub z przepisów

Zobowiązania solidarne są to zobowiązania, w których w razie wystąpienia wielości

Nie ma skutku względem pozostałych dłużników solidarnych:

przerwanie lub zrzeczenie zwłoka uznanie

Również niektóre działania wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych

Solidarność czynna wierzycieli polega na tym, że kilku wierzycieli jest uprawnio-

Solidarność czynna umacnia pozycję dłużnika, ponieważ do czasu wytoczenia po-

W braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są od-

Umowa jest to czynność prawna obejmująca co najmniej dwa zgodne oświadczenia

Zobowiązujące Rozporządzające O podwójnym skutku

jednostronnie zobowiązujące dwustronnie zobowiązujące

causa obligandi vel acquirendi

Kauzalne materialnie i formalnie Kauzalne materialnie,

Nazwane Nienazwane Mieszane

Wzorce umów to wydawane w ramach masowego obrotu typowymi usługami i towa-

Podstawową funkcją tych aktów jest standaryzacja stosunków prawnych w obrocie

wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody

wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta

wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta

przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości

uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania

uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej

uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli