APAN QUARTER 4

KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG

KAUNLARAN
*Mga Sektor ng Ekonomiya*

• Agrikultura (Primarya)– paglikha ng pagkain at mga hlaw na produkto

• Industriya (Sekundarya)- pagproseso sa mga hilaw na materyales,
konstruksyon, pagmimina, at paggawa ng mga kalakal
• Paglilingkod (Tersarya)- umaalalay sa buong yugto ng produksiyon,
distrobusyon, kalakalan at pagkonsuno.
-transportasyon
-komunikasyon
-pananalapi
-kalakalan
-turismo
• Impormal na Sektor
• Kalakalang Panlabas

KONSEPTO NG PAG-UNLAD

•Merriam Web- pagbabago mula sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay

•Feliciano R. Fajardo sa ECONOMIC DEVELOPMENT ( 1994)-progresibo at aktibong

proseso at ang PAGSULONG ay bunga o produkto ng pag unlad

• Michael P. Todaro at Stephen C.

Smith (ECONOMIC DEVELOPMENT 2012)- Dalawang Konsepto ng Pag-unlad

—TRADISYONAL NA PANANAW—

Patoly na pagtaas ng Per capita income o GNP AT GDP

—MAKABAGONG PANANAW—

Malawakang pagbabago nglipunan, makikita ang pag-unlad sa buhay ng tao at paggamit ng

Human Development Index

•Amartya Sen(DEVELOPMENT AS FREEDOM 2008)-ang kaunlaran ay matatamo lamang

kung mapapaunlad ang yaman ng buhay ng mga tao kesa yaman ng ekonomiya
-KAYAMANAN-kita

-KALAYAAN-pagpapasya

-KAALAMAN-edukasyon

•Sally Meek, John Morton, Mark Schug (Economics,Concepts,and Choices 2008)- iba pang
salik ng pag-unlad

-LIKAS NA YAMAN

-YAMANG TAO

-KAPITAL

-TEKNOLOHIYA AT INOBASYON

PALATANDAAN NG PAG-UNLAD

• Maayos na lipunan
• Kasaganahan at lasarinlan
• Kalayaan sa kahirapan
• Sapat na lingkurang panlipunan
• Katarungang panlipunan

Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon sa mga

tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay.

HUMAN DEVELOPMENT INDEX-pangkalahatang sukat kakayahan ng isang bansa na

matugon ang ASPETO NG KAUNLARANG PANTAO:

-Kalusugan(haba ng buhay)

-Edukasyon (mean -25y- at expected -18y- year of schooling)

-Antas ng pamumuhay (groos national incom per capita)

UNESCO (United Nation Educational,Scientific, and Cultural Organization

MAHBUB UL HAQ 1990- first human development index Report

 Hangarin ng pag unlad ay alawakin ang pamimilihan:

-edukasyon, serbisyng pangkalusugan, matatag na kabuhayan, kawalan ng karahasan

at krimen, kasiya siyang libangan, kalayaang pampolitika at pangkultura

UNDP (UNITED NATIONS DEVELOPMENT PROGRAMME) - naglalabas ng human

development Index report

HUMAN DEVELOPMENT REPORT OFFICE (HDRO)-gumagamit ng karagdagang

palatandaang panukat

1.Pagkakapantay-pantay(Inequality-Adjusted HDI)- pagtukoy sa pamamahagi ng

kita,kalusugan, at edukasyon

2.Kahirapan(Multidimensional Poverty Index)- pagtukoysa pagkakait ng kalusugan,

edukasyon, antas ng pamumuhay

3.Gender Disparity(Gender Inequality HDI)- sumusukat sa gap ng lalaki at babae

ANTAS NG KAUNLRAN

• Maunlad na Bansa (Developed Economies)- mataas na GDP, incom per capita at

HDI
• Umuunlad na Bansa (Developing Economies)- industriyang kasalukuyang
pinauunlad at hindi pagtay ng GDP at HDI
• Papaunlad na Bansa (Under Developed Economies)- kulang sa industriyalisasyon

SEKTOR NG AGRIKULTURA
AGRIKULTURA
-sining at gawaing naglalabas ng pagkain at hilaw na produkto

-lahat ng sektor ay umaasa sa agrikultura

-nagtutustos ng pagkain, nagbibigay trabaho, hilaw na materyales, nagpapasok ng dolyar

sa bansa

• PAGHAHALAMAN
• PANGINGISDA
 • PAGHAHAYUPAN
• PAGGUGUBAT

PAGHAHALAMAN (farming)- produksiyon ng food crops at aning pambenta

• Aning pagkain o food crops- binibiling pagkain

-bigas, mais, lamang lupa, gulay
• Aning pambenta o commercial crops- ginagamit sa pangangalakal
-mangga, niyog, saging, pinya

PAGHAHAYUPAN (animal industry)- pag aalaga ng hayop

• Livestock- nagpoproduce ng dairy

-baka, kambing, at baboy
• Poultry-nagpoproduce ng itlog
-manok at pato

PANGINGISDA (fisheries)-pagpapaunlad ng mga palaisdaan sa pamamagitan ng:

• Aquaculture- kontrolado ang produksiyon ng isda

-palaisdaan
• Recreational fisheries o local na pangingisda- pangingisdang pandagat
-marine at inland
• Commercial fishing- pangingisda sa numang bahagi ng tubig

PAGGUGUBAT (forestry)- gawaing kaugnay sa kagubatan

MGA BATAS PANG AGRIKULTURA

• Batas Republika Blg. 6657 ng 1988 ni dating pangulong Corazon Aquino- Kilala sa
tawag na COMPREHENSIVE AGRARIAN REFORM LAW
-sakop ang pribado and pampublikong lupaing agrikultura
-Ipinamamahagi ng batas ang laht ng lupain anuman ang tanim sa mga
walang lupa
SANGAY NG PAMAHALAAN NA TUMUTULONG SA SEKTOR NG AGRIKULTURA
1. Department of Agriculture (DA)- gumagabay sa mga
magsasaka ng tamang paraan ng pagtatanim
2. Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (BFAR)-
pinapaunlad ang pangingisda
3. Bureau of Animal Industry (BAI)- nangangasiwa sa
paghahayupan
4. Ecosystem Research and Development Bureau (ERDB)-
nananaliksik sa ecosystem para alagaan ang kapaligiran

SECTOR NG INDUSTRIYA
-pagproseso ng hilaw na materyales upang makabuo ng produkto
-gumagawa ng bagong produkto,nagbibigay trabaho, pamilihan ng tapos na produkto,
nagpapasok ng dolyarsa bansa

• Cottage Industry (micro industry)- produktong gawag kamay

-halos 100 manggagawa sa maliit na lugar
• Small and Medium scale Industry- gumagamit ng makinarya
-100 hanggang 200 manggagawa
• Large sacale Industry-malalaking makinaryaat malaking lugar tulad ng planta at
pabrika
-higit 200 manggagawa

PAGMIMINA- pagkuha at pagproseso ng mga yamang mineral

-metal, di metal, inerhiya

PAGMAMANUPAKTURA- tumutukoy sa paggawa ng mga produkto sa pamamagitan ng

MANUAL LABOR O MAKINA

KONSTRUKSYON-pagtatayo ng mga gusali,estruktura at iba pang land improvements

UTILITIES-binubuo ng mga kompanya na tinutugunan ang pangangailangan ng
mamamayan

-tubig, kuryente,at gas

SEKTOR NG PAGLILINGKOD
-gumagabay sa buong yugto ng produksiyon, distribusyon, kalakalan, at pagkonsumo
-nagbibigay serbisyo sahalip na produkto

• KALAKALAN- pagpapalitan ng produkto at paglilingkod

• TRANSPORTASYON, KOMUNIKASYON, AT MGA IMBAKAN- nagmula sa pagbibigay ng
pampublikong sasakyan, mga paglilingkod ng telepono, at mga pinapaupahang
bodega
• PANANALAPI- pagbibigay ng institusyong pampinansiyal tulad ng bangko, sanglaan,
at agency
• PAUPAHANG BAHAY AT REAL ESTATE- mga paupahan tulad ng apartment,
subdivision, at condominium

URI NG PAGLILINGKOD

1. Paglilingkod na Pampribado- lahat ng paglilingkod ay nagmula sa pribadong

sektor
2. Paglilingkod na Pampubliko- lahat ng paglilingkod na ipinagkaloob ng
pamahalaan

SERVICE DRIVEN ECONOMY- ekonomiyang nangingibabaw ang paglilingkod sa paggawa ng

produkto

PAANO NABUO ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD

1. Nagiba ang pamumuhay ng tao kaya lumawak ang pangangailangan sa

paglilingkod
 2. Ang pagkakaroon ng espesyalisasyon sa paggawa

ESPESYALISASYON- pagkakaroon ng kaalaman, kasanayan, at kagamitan upang gawin ng

kalakal

KONTRAKTUWALISASYON- pagkatali sa isang kontrata

BRAIN DRAIN- pagkaubos ng mga manggagawa patungo sa ibang bansa

BPO (Business Process Outsourcing)- sistema ng pagkuha ng serbisyo ng pribadong

kompanya para sa kliyente nito

MGA AHENSIYANG TUMUTULONG SA SEĶTOR NG PAGLILINGKOD

1. Department of Labor and Employment (DOLE)- nagbibigay ng pagkakaraong

makapagtrabaho
2. Overseas Wokers Welfare Adimistratio (OWWA)- tumitingin sa mga pilipinno
3. Philippine Overseas Employment Administration (POEA)- paunlarin ang
paghahanap buhay sa dagat at alagaan ang kapakanan ng OFW
4. Technical Education and Skills Development Authority (TESDA)- humihikayat
na paunlarin ang kasanayan ng mga manggagawa
5. Professional Regulation Commission (PRC)- nangangasiwa at
sumusubaybay sa mga manggagawang propesyonal upang matiyak ang
husay sa paghahatid ng serbisyo
6. Commission on Higher Education (CHE)- nangangasiwa sa kolehiyo

SULIRANIN NG MGA MANGGAGAWA

• Unemployment- kawalan ng trabaho

• Under Employment- kakulangang sweldo
• Under Utilization- hindi angkop na trabaho
• Brain Drain- pagkaubos ng lakas paggawa

KARAPATAN NG MANGGAGAWA

-ayon sa INTERNATIONAL LABOR ORGANIZATION

 1. Karapatang sumali sa mga unyon
2. Kapatapang makisundo bilang bahagi ng grupo imbis na magisa
3. Bawal ang pagpilit na gawin ang isang trabaho
4. Bawal ang mabibigat na trabaho sa mga kabataan
5. Bawal ang diskriminasyon
6. Karapatan sa kaligtasan
7. Sapat na suweldo

IMPORMAL NA SEKTOR
-kilala sa tawag na UNDERGROUND ECONOMY
-Salat o walang pormal na dokumentong kailangan sa pagsasagawa ng mga gawain

-paraan ng mga mamamayan upang magkaroon ng dagdag kita sa kagipitan

-ang kita ay di kasama sa GDP ng bansa

-ito ay hindi nakarehistro sa pamahalaan at hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita

- nagsisilbing tagasalo ng mamamayang may mahigpit na pangangailangan

HALIMBAWA

1. Gawain sa loob ng tahanan

2. Pagnanakaw, piracy, at prostitusyon
3. Gawaing pansibiko
4. Sari sari stores at paglalako

BUREAUCRATIC RED TAPE- isa sa dahilan ng impormal na sektor kung saan umiiwas ang
mga mamamayan sa mahabang pakikipagtransaksiyon sa pamahalaan

EPEKTO NG IMPORMAL NA SEKTOR

1. Pagbaba ng halaga ng nalikom na buwis ng pamahalaan

2. Banta sa kapakanan ng mga mamimili
3. Paglaganap ng mga ilegal na gawain
W. Arthur Lewis sa Economic Development Model-inilarawan ang impormal na sektor
bilang isa sa mga bansang papaunlad

Cielito Habito sa Philippine Daily Inquirer (PDI)- tinatayang nasa 40% ang bahagdan ng
impormal na sektor sa GDP ng Pilipinas. Tinawag nya ring UNDERGROUND ECONOMY o
HIDDEN ECONOMY ang impormal na sektor

MGA BATAS, PROGRAMA, AT PATAKARAN

• Republic Act. 8425 (Social Poverty Alleviation Act of 1997)- pagkilala sa impormal na
sektor bilang DISADVANTAGED SECTOR
-isinulong ng batas na ito ang SOCIAL REFORM AGENDA (SPA) na naglalayong iahon
sa kahirapan ang mga pilipinong kabilang sa impormal na sektor

• Self-Employmen AAssistance Kaunlaran Program (SEA-K)- isa sa programa ng

DSWD na nagbibigay ng mga pagsasanay upang mapaunlad ang mahihirap na
pamilya at magpautang sa mga kasapi

• Pantawid Pamilyang Pilipino Program (4Ps)-nagbibigay kondisyon kapalit ng tulong

pinansiyal para sa mahihirap na pilipino