USŁUGI – dział gospodarki narodowej, w którym nie wytwarza się dóbr materialnych – świadczenia osób/firm

na rzecz drugich osób/firm

# przedmiot wymiany między ludźmi, którego nie można upuścić sobie na nogi

kraje przedindustrialne (10-20%) – usługi podstawowe

kraje industrialne (20-60%) – pojawiają się nowe potrzeby
kraje posMndustrialne (pow.70%). przemysł 20-30%, rolnictwo poniżej 10%

Przyczyny rozwoju usług:

- wzrost zamożności społeczeństwa → turystyka, gastronomia, kultura ,wzrost mobilności
- budowanie społeczeństwa opartego na wiedzy → edukacja
- wzrost dbałości o stan zdrowia → usługi medyczne, sportowe, turystyczne
- rozwój telekomunikacji → e-usługi
- wzrost wolnego czasu (skracanie liczby godzin pracy, wydłużanie urlopów i dni świątecznych, „długie weekendy”, wcześniejsze
emerytury)→ turystyczne, kulturalne, sportowe
- złożoność przepisów prawnych → usługi prawne, finansowe, ubezpieczeniowe

KOMUNIKACJA – transport + łączność

- przenoszenie ładunków, ludzi i informacji za pomocą środków lokomocji i urządzeń przesyłowych

TRANSPORT – przemieszczanie ludzi, ładunków i przesyłanie energii

Udział transportu w tworzeniu PKB (średnio 6%) wzrasta wraz z ilością produkowanych towarów
sieć transportowa – zespół różnego rodzaju dróg (samochodowych, kolejowych, wodnych…) na określonym obszarze
węzły transportowe – miejsca krzyżowania się dróg
połączenia transportowe – odcinki dróg między węzłami

niezmechanizowany - juczny, - zaprzęgowy

kolejowy – gęstość szlaków transportowych – długość „nitki” na 100km2

+ niewielkie zanieczyszczenie środowiska - nie jest „od drzwi do drzwi”
+ masowość, ładowność - konieczność wspomagania przez inne rodzaje transportu
+ niskie koszty przewozu (wzrost przeładunek
opłacalności wraz z odległością) - długi czas transportu (pociągi towarowe przepuszczają pasażerskie)
+ kolej podmiejska / metro – dużo - droga infrastruktura kolejowa
i szybko - uzależniony od rozkładu jazdy
- różna szerokość torów
spadek znaczenia transportu kolejowego na rzecz samochodowego jako wygodniejszego
KWR – wzrost znaczenia pasażerskiego (szybka kolej) – efekt walki o klienta
Japonia – kolej najważniejszym przewoźnikiem w ruchu pasażerskim
TGV - Francja, ICE - Niemcy, AVE - Hiszpania, Pendolino - Włochy, EUROSTAR - pod kanałem La Manche, Shinkansen
– Japonia
najdłuższa linia ponad 9tys.km – Moskwa – Władywostok (wschodni odcinek to BAM) – TRANSSYBERYJSKA
największa długość linii kolejowej – Rosja, Kanada, USA, / największa gęstość – Czechy, Belgia, Niemcy

samochodowy

+ „od drzwi do drzwi” - mała ładowność

+ szybki - drogi
+ łatwo dostępny - droga infrastruktura
+ różnorodność przewożonych towarów - hałas
+ opłacalny na krótkich odcinkach - korki / brak miejsc parkingowych
- degradacja środowiska głównie powietrza

- niebezpieczny
USA 35% wszystkich samochodów świata / Belgia, Japonia - duża gęstość dróg
morski
ponad 70% ładunków handlu światowego

+ możliwość przewozu każdego ładunku – zróżnicowanie statków – zbiornikowce, masowce (rudy metali, węgiel),
kontenerowce
+ duża ładowność / masowość przewozu
+ tani
+ duży zasięg (międzykontynentalny)
+ promy – wygodny, dużo na krótkich odcinkach

- konieczne przeładunki w wyspecjalizowanych portach (Ras Tanura, Arabia Saud, - ropa, Newcastle, Australia – węgiel,
Rosario, Argentyna – zboża, większość portów – uniwersalne)
- długi czas transportu
- uzależniony od pogody – sztormy, zamarzające porty
- duże degradacja wód w przypadku katastrofy / wycieku (ropy / chemikaliów)

główne szlaki żeglugi

- północnoatlantycki - Europa Zachodnia – Wsch. USA i Kanada
- pacyficzny - Ameryka Pn. – Australia – Azja Pd. Wsch i Wschodnia
- dalekowschodni - Europa – Azja Pd.Wsch i Wschodnia
- południowoatlantycki - Europa – Ameryka Pd.

największe porty:

- Szanghaj (Chiny) - Ningbo (Chiny) - Hongkong (Chiny) - Shenzen (Chiny)

- Singapur - Tjanjin (Chiny) - Busan (Korea Pd.) - Dalian (Chiny)
- Rorerdam (Holandia) - Qingdao (Chiny) - South Lousiana (USA)
- Guangzhou (Chiny) - Qinhuangdao (Chiny) - Houston (USA)

kraje taniej bandery - Panama, Liberia, Grecja, Cypr, Bermudy, Malta, Wyspy Bahama
- niskie podatki i opłaty rejestracyjne
- niewielkie wymagania odnośnie stanu technicznego
- niskie standardy pracy

żegluga kabotażowa – żegluga między portami tego samego kraju

biała flota – pasażerska flota przy brzegach lub po rzekach i jeziorach (np. rejsy wycieczkowe)

awanport – miasto portowe, na którego zapleczu jest większe miasto bez bezpośredniego dostępu do morza (Ateny –
Pireus, Szczecin – Świnoujście)

żegluga śródlądowa / transport śródlądowy

+ tani
+ niewielkie zanieczyszczenie środowiska
+ wykorzystanie energii wody (transport w dół rzeki)
+ masowy / ładowny (jedna barka = 14-500 ciężarówek)
+ często jedyna droga transportu (obszary słabo rozwinięte /
trudnodostępne)
- powolny
- wymaga regulacji rzek, budowy kanałów, śluz →
ingerencja w środowisko naturalne
- zależny od stanu wód w rzece, zlodzenia

główne szlaki:
- system wielkich jezior i rzeki Św.Wawrzyńca
- system Missisipi z Missouri połączony z wielkimi jeziorami
- system rzek i kanałów Europy Zachodniej, którego centralną osią jest Ren
- systemy rzek: Wołga, Dunaj, Ob., Jenisej, Lena, Amur, Jangcy, Ganges, Amazonka, Parana
lotniczy

+ szybki, wygodny
+ duży zasięg
+ stosunkowo bezpieczny
(mniejsza wypadkowość)
+ niewielki wpływ na środowisko
+ bywa jedynym dostępnym
rodzajem transportu
- wysoki koszt budowy maszyn oraz infrastruktury (lotniska, obsługa)
- uciążliwość dla otoczenia (hałas)
- drogi (transport ładunków jedynie o większej wartości 2% światowego handlu)
- mało ładowny
- zależność od warunków pogodowych
- czas podróży dłuższy o dojazd na lotnisko i czas odprawy
- przeciążenie istniejących portów lotniczych

dominujące trasy połączeń lotniczych:

Europa – Ameryka Pn., Europa – Azja Pd.Wsch, w obrębie: USA, Azji Pd.Wsch.,
największe porty lotnicze świata:

Atlanta – Hartsfield-Jackson Tokyo – Haneda Paryż – Charles de Gaulle Dubaj

Pekin Chicago – O’Hare Dallas – Fort Worth
Londyn – Heathrow Los Angeles Dżakarta – Soekarno-Hara
czarter – umowa na podstawie, której odbywa się przewóz ładunków bądź osób, cechująca się nieregularnością czy
wręcz jednorazowością.

przesyłowy rurociągi / taśmociągi / sieć elektroenergetyczna

+ masowość i ciągłość przesyłu - wysokie koszty budowy i utrzymania

+ niski koszt transportu - transport w jednym kierunku
+ szybki - tylko jeden surowiec
+ niezależny od warunków pogodowych - wysokie koszty kontroli, ochrony i napraw, ryzyko
+ niska uciążliwość dla środowiska kradzieży
+ transport woda – ląd bez konieczności przeładunku - negatywny wpływ na krajobraz

linie przesyłowe energetyczne: wraz z długością transportu wzrastają straty

korytarze energetyczne – hurtowe ilości energii elektrycznej
sieci przesyłowe
sieci dystrybucyjne (napięcie 220-240V)

nazociągi: gazociągi:
- Enbridge (USA/Kanada) - West – East (Chiny)
- Keystone (USA / Kanada) - Narodowy Gazociąg Zjednoczenia (Boliwia / Brazylia)
- Syberia – Pacyfik (Rosja / Chiny) - Jamał (Rosja / Europa Zachodnia)
- Przyjaźń (Rosja / Niemcy) - Transsaharyjski (Nigeria / Algieria)
- Kinder Morgan Express (USA / Kanada) - Trans Canada (Kanda)
- Kazachstan – Chiny - Rockies Express (USA)
- Nord Stream (Rosja / Niemcy)
łączność – przekazywanie / przesyłanie informacji
poczta
prasa
telekomunikacja
- telefonia przewodowa – traci na znaczeniu, dobrze rozwinięta w Europie Zachodniej dzięki gęstej sieci linii
telefonicznych (powszechne wykorzystanie w zakładach pracy / urzędach), mało abonentów w Azji a znikoma ich
liczba w Afryce
- telefonia komórkowa – wyraźny wzrost abonentów (niski koszt) Afryka po Azji najszybciej rozwijającym się rynkiem
- telekomunikacja komputerowa – Internet umożliwia dostęp do usług:
- fora dyskusyjne i rozmowy tekstowe
- komunikatory i telefonia internetowa
 - radio i telewizja internetowa, telekonferencje
- gry online, sklepy, aukcje i giełda
- bankowość elektroniczna
szybki wzrost liczby internautów, przenoszenie się życia społecznego i gospodarczego do sieci

+ szybki dostęp / nieograniczona ilość informacji - zaburzenia w relacjach interpersonalnych

+ łatwość wyszukiwania i przetwarzania informacji - pogłębianie samotności / zaburzenie w sferze uczuć i
+ globalny zasięg emocji
+ działalność gospodarcza / kształcenie przez - utrata zainteresowania wszelkimi formami aktywności
Internet społecznej
+ sterowanie urządzeń poprzez sieć informatyczną - zaniedbanie życia rodzinnego / nauki / pracy
(sygnalizacja) - uzależnienie
+ ułatwienie życia (zakupy) - łatwość rozpowszechniania zakazanych treści

radiofonia i telewizja – dostarcza informacji i rozrywki

Europa i Ameryka Pn., - zmniejsza się liczba odbiorców natomiast wzrost w Ameryce Łacińskiej i Azji

TURYSTYKA – (WTO przy ONZ) „…ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych,
służbowych lub innych nie dłużej niż przez rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem z wyłączeniem
wyjazdów, w których głównym celem jest działalność zarobkowa wynagradzana w odwiedzanej miejscowości.”

czynniki rozwoju turystyki:

• wzrost dochodów ludności • bogata oferta – rozwój różnych usług turystycznych

• wydłużenie czasu wolnego • rozwój transportu → obniżenie czasu i kosztów podróży
• wydłużenie średniej długości trwania życia • rozwój tanich linii lotniczych
• znaczne dochody bogatych emerytów • upowszechnienie usług internetowych
• dbałość społeczeństwa o wypoczynek, kondycję • stabilność polityczna w wielu rejonach świata
fizyczną, kontakt z przyrodą • integracja polityczna państw
• aktywny styl życia • otwieranie granic, znoszenie wiz
• moda na zwiedzanie • troska władz o bezpieczeństwo podróży
• wzrost poziomu wykształcenia → pobudzenie • intensywny tryb życia → konieczność wypoczynku
aktywności poznawczej
• rozwój gospodarczy krajów
• globalizacja

podział turystyki:
→ cele wyjazdów:
• wypoczynkowa
• poznawcza i krajoznawstwo – poznanie nowych miejsc
• kwalifikowana – aktywny wypoczynek wymagający specjalnego przygotowania
• zdrowotna
• kongresowa – konferencje, zjazdy
• pielgrzymkowa
• agroturystyka – pobyt w środowisku wiejskim
• handlowa - zakupy
• biznesowa
• alternatywna – poznanie kultury, tradycji mieszkańców
• sentymentalna – np. przyjazd do miejsc dzieciństwa

→ rodzaj środowiska: wiejska, miejska, górska, nadmorska…

→ organizacja wyjazdu: zorganizowana, indywidualna
→ czas wyjazdu: urlopowa, letnia, zimowa, świąteczna, weekendowa…
→ rodzaj zakwaterowania: hotelowa, kempingowa…
→ środek transportu: piesza, rowerowa, samochodowa, kolejowa, wodna
walory turystyczne –przyrodnicze / antropogeniczne elementy środowiska geograficznego będące przedmiotem
zainteresowania turysty # „coś, co sprawia, że chcemy tam pojechać”
- wypoczynkowe: cisza / niski stopień urbanizacji, czyste środowisko przyrodnicze, mikroklimat
- krajoznawcze: urozmaicona rzeźba terenu, szata roślinna, świat zwierząt, zabytki, muzea, miejsca kultu
- specjalistyczne: góry – narciarstwo / wspinaczka, jeziora – wędkarstwo / żeglarstwo, jaskinie - speleologia
- zagospodarowanie turystyczne:
- infrastruktura: obiekty noclegowe, gastronomiczne, sportowe (baseny, korty), kulturowe (galerie),
infrastruktura dla turystyki kwalifikowanej (wyciągi narciarskie, szlaki piesze / rowerowe, wypożyczalnie
sprzętu, przystanie żeglarskie)
- dostępność komunikacyjna: ilość i rodzaj dróg, częstotliwość połączeń, szlaki / trasy prowadzące do danego
miejsca

regiony turystyczne:
Europa (55% światowej liczby turystów)
Azja i Pacyfik (22%) – Chiny, Turcja, Malezja Tajlandia
Ameryka (17%) – USA, Meksyk, Karaiby, Brazylia
Afryka (6%) – Egipt, Tunezja, Maroko, RPA

skutki rozwoju turystyki:

+ miejsca pracy - kraje z dominacją turystyki w gospodarce są wrażliwe na zmiany ruchu

+ aktywizacja gospodarcza
+ rozwój gospodarczy krajów słabo
rozwiniętych (AnMgua 72% PKB, Bahamy 40%)
+ infrastruktura turystyczna
+ rozwój budownictwa, transportu,
banków i innych usług
+ przełamywanie stereotypów,
kształtowanie postawy tolerancji
innych społeczności
+ otwarcie na odmienne sposoby życia
turystycznego wywołane zjawiskami przyrodniczymi (wybuch wulkanu,
tsunami) czy społecznymi (terroryzm, wojny, strajki, epidemie)
- w KSR dochody z turystyki w większości trafiają do międzyn. koncernów
- niedogodności dla mieszkańców: tłok, wysokie ceny (towarów i
nieruchomości), ograniczenia w rozwoju przemysłu
- degradacja środowiska: niszczenie naturalnej roślinności, śmieci, hałas
- budowa infrastruktury → zmiana krajobrazu, rzeźby, niszczenie
roślinności, (karczowanie lasów pod szlaki narciarskie → wzrost erozji, osuwiska,
lawiny)
- komercjalizacja kultury, sztuki, rzemiosła – działania na pokaz
- zanik lokalnych obyczajów
- przejmowanie obcych wzorców kulturowych
- konflikty
- patologie
- rozwój turystyki seksualnej

„Turystyka jest jak ogień. Może zagrzać posiłek w kociołku, ale może też spalić twój dom”

turystyka miękka (soz) – nowe doznania i doświadczenia zdobywane przez turystów przy pewnych ograniczeniach –
wysiłek fizyczny poniesiony podczas zwiedzania

turystyka twarda (hard) – ukierunkowana na zapewnienie turystom luksusu, wygody, szybkiego tempa zwiedzania,
zaliczania nowych miejsc – działania często niezbyt przyjazne dla środowiska

kraje monokultury turystycznej – (ponad 40% łącznych dochodów budżetowych) – małe wyspiarskie państwa na Morzu
Karaibskim, Oceanie Indyjskim i Spokojnym

UNESCO – lista światowego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego

OBRÓT MIĘDZYNARODOWY rozliczenia finansowe między państwami dotyczące:
• transakcji kupna i sprzedaży towarów
• transakcji kupna i sprzedaży usług
• transferów kapitału

handel międzynarodowy – wymiana dóbr i usług

eksport
import
reeksport – ponowny wywóz za granicę towarów, które wcześniej zostały importowane

czynniki wpływające na rozwój / wielkość handlu:

• nierównomierne rozmieszczenie bogactw naturalnych
• zróżnicowanie rozmieszczenia głównych obszarów hodowli / upraw
• odległość między partnerami handlowymi - REGUŁA BLISKOŚCI GEOGRAFICZNEJ – łatwość i szybkość wymiany, niskie
koszty transportu, lepsza znajomość potrzeb

• poziom rozwoju gospodarczego

• specjalizacja gospodarcza państw – międzynarodowy podział pracy
• liczba ludności kraju → im większa tym większa wymiana towarów
• polityka ponadnarodowych korporacji (zmiana lokalizacji produkcji / inwestycji)
• dumping – sprzedaż poniżej kosztów produkcji, stosowany w celach zdobycia nowego ryku zbytu / wyeliminowania
konkurencji, nieuczciwa konkurencja – zabroniony w wielu krajach
• przynależność do ugrupowań gospodarczych (umowy i zobowiązania handlowe) WTO liberalizuje handel międzyn.
• kondycja gospodarki światowej i poszczególnych państw ( boom / recesja w gospodarce)
• uwarunkowania cenowe – KSR nie mają pieniędzy aby kupować towary produkowane przez KWR a produkują mało
zaawansowane technologicznie towary, które nie znajdują nabywców
• kursy walut
• rozwój komunikacji

• uwarunkowania historyczne – przeszłość kolonialna → handel z dawnymi koloniami

• embargo – zakaz handlu określonymi towarami z danym krajem w celu wymuszenia postępowania z normami
międzynarodowymi
• odrębne systemy polityczne (np. kraje socjalistyczne)
• konflikty → zaprzestanie wymiany handlowej
• protekcjonizm państwowy:
o cła
o limity eksportowe / importowe (kontyngenty – ustalone limity importowe)
o dotowanie eksportu – dopłaty do produkcji towarów eksportowych
• likwidacja ceł
• strefa wolnego handlu – grupa państw, która zlikwidowała cła na (wybrane) towary
• unia celna – brak ceł we wzajemnej wymianie, identyczne cła na zewnątrz
• manipulowanie kursem własnej waluty
• bariery pozataryfowe – np. blokujące normy jakościowe

bilans handlowy = eksport – import

e > i – saldo dodatnie / aktywne
e < i – saldo ujemne / pasywne (nie musi świadczyć o złej kondycji gdyż nie obejmuje wszystkich dochodów i transakcji finansowych)
e = i – saldo zerowe / zrównoważone

produkty przetwórstwa przemysłowego stanowią 70% wartości obrotów → wzrost roli KWR
Chiny –największy eksporter towarów przemysłowych i największy importer surowców
KWR eksport: towary wysoko przetworzone import: towary wysoko przetworzone, surowce, art. rolne
KSR eksport: surowce, art. rolne import: towary wysoko przetworzone
obrót usług:
• transportowe i spedycyjne (obsługa w portach, opłaty tranzytowe)
• telekomunikacyjne (poczta, Internet)
• turystyczne
• finansowe (e-faktoring, lesing)
• techniczne
• ubezpieczeniowe
• naukowo – badawcze (sprzedaż patentów, licencji, praw autorskich, technologii i innych dóbr intelektualnych)
W wymianie usług dominują KWR i niektóre państwa azjatyckie
kraje basenu M.Śródziemnego i Karaiby – usługi turystyczne
Singapur, Szwajcaria – finansowo-bankowe

przepływ kapitału:
• inwestycje bezpośrednie – filie koncernów, przejmowanie istniejących inwestycji / budowa nowych
przedsiębiorstw (USA, UK, Niemcy, Japonia, Francja, Chiny)
• kredyty i odsetki od lokat bankowych
• różnice kursów walut
• „inwestycje por•elowe” - lokaty w zagraniczne papiery wartościowe (akcje / obligacje)
• renty, emerytury, składki, darowizny, przekazy

giełdy papierów wartościowych: NY, Londyn, Amsterdam, Frankfurt, Paryż, Tokyo, Hongkong, Singapur
giełdy towarowe: Chicago, Londyn, Tokyo, Szanghaj

bilans płatniczy = całość rozliczeń finansowych z zagranicą

bilans handlowy poszerzony o zestawienie wszelkich obrotów dewizowych i kapitałowych

obrót międzynarodowy w KWR tworzy 20-30% PKB

ceny wyrobów gotowych rosną natomiast ceny surowców i płodów rolnych nie zmieniają się bądź maleją

KSR – wymiana międzynarodowa ma niewielki udział w tworzeniu PKB:

• niskie ceny surowców / płodów rolnych dominujące w eksporcie
• wysokie ceny towarów wysoko przetworzonych
→
• wzrost zadłużenia
• wzrost rabunkowej gospodarki rolnej / surowcowej (więcej → większy zysk)
• powiększanie obszarów plantacji

AUTARKIA – samowystarczalność gospodarcza oparta na wykorzystaniu własnych zasobów bez wymiany z zagranicą
Albania → zacofanie gospodarcze, zubożenie społeczeństwa

VAT – podatek od wartości dodanej - nakładany na wszystkie towary i usługi, płacony każdorazowo przez konsumenta przy
ich zakupie

akcyza – podatek od towarów „nie pierwszej potrzeby” / luksusowych