Wydział Transportu, Elektrotechniki i Informatyki

Uniwersytet Technologiczno – Humanistyczny

im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu

PLANETY

Dawid Grzelak
Elektrotechnika
RADOM 2020

1 Planety.........................................................................................................................................................
1.1 Merkury.............................................................................................................................................
1.3 Ziemia.................................................................................................................................................
1.4 Mars....................................................................................................................................................
1.4.1 Phobos.......................................................................................................................................
1.4.2 Deimos.......................................................................................................................................
1.5 Jowisz.................................................................................................................................................

1
 1.5.1 Io................................................................................................................................................
1.5.2 Europa.......................................................................................................................................
1.5.3 Ganimedes.................................................................................................................................
1.5.4 Kallisto......................................................................................................................................
1.6 Saturn.................................................................................................................................................
1.6.1 Mimas........................................................................................................................................
1.6.2 Tytan.........................................................................................................................................
2 Słońce...........................................................................................................................................................
3 Spis obrazów...............................................................................................................................................
4 Spis tabel.....................................................................................................................................................
5 Bibliografia.................................................................................................................................................

1 Planety
Obecnie znamy dziewięć planet. Zazwyczaj dzieli się je na dwie grupy: planety
wewnętrzne (Merkury, Wenus, Ziemia i Mars) oraz zewnętrzne (Jowisz, Saturn, Uran
i Neptun). Planety wewnętrzne są małe, zbudowane przede wszystkim ze skał i
żelaza. Planety zewnętrzne osiągają o wiele większe rozmiary — ich budulcem są
przede wszystkim wodór, hel i lód. Pluton nie należy do żadnej z tych grup. Trwa
dyskusja, czy Plutona można w ogóle uznać za planetę.

Rys. 1.1 Księżyce Jowisza

Do roku 1995 Układ Słoneczny był jedynym znanym systemem planetarnym

istniejącym wokół gwiazdy klasy Słońca. W tym właśnie roku astronomowie odkryli
planetę o masie równej 0,6 masy Jowisza krążącą wokół gwiazdy 51 Pegasi. Jowisz
ma największą masę wśród planet Układu Słonecznego. Wkrótce potem

1
astronomowie znaleźli planetę o masie 8,1 raza większej od Jowisza orbitującą wokół
gwiazdy 70 Virginis oraz planetę o masie wynoszącej 3,5 masy Jowisza okrążającą
gwiazdę 47 Ursa Majoris. Od tamtej pory astronomowie odkrywali planety i skupiska
pyłu w kształcie dysków w trakcie procesu tworzenia planet wokół wielu innych
gwiazd. Większość astronomów uważa, że pewnego rodzaju układy słoneczne
występują licznie we wszechświecie.

Tabela 1.1 Wybrane parametry planet

Mars Jowisz Saturn Ziemia słońce
51047 158456 125698 584563 59865

1.1 Merkury
Ze wszystkich planet Merkury krąży najbliżej Słońca — średnia odległość wynosi 58
milionów km (około 36 milionów mil). Średnica planety wynosi 4 879 km (3 032
mil), a jej objętość i masa są równe około jeden osiemnastej masy Ziemi. Średnia
gęstość Merkurego jest w przybliżeniu taka sama jak gęstość Ziemi i większa niż
gęstość wszystkich pozostałych planet. Siła grawitacji na powierzchni planety równa
się około jednej trzeciej grawitacji ziemskiej lub dwukrotnej grawitacji Księżyca.

Rys. 1.2 Merkury

Merkury okrąża Słońce w ciągu 88 dni. Obserwacje tej planety prowadzone przy
użyciu radaru wykazały, że jej obrót wokół własnej osi trwa 58,7 dnia, czyli dwie
trzecie czasu okrążenia wokół Słońca. Tak więc w ciągu dwóch lat merkuriańskich
mijają tylko trzy miejscowe dni. Strona skierowana ku Słońcu silnie się nagrzewa,
natomiast w części odwróconej od Słońca panują ekstremalnie niskie temperatury.
Punkt na orbicie Merkurego, w którym planeta znajduje się najbliższej Słońca, czyli
peryhelium, zmienia nieznacznie swoje położenie z każdym okrążeniem. Jest to zbyt
duża wartość, aby można było ją przypisać wpływom grawitacji innych planet.
Obserwacja tych zmian w położeniu peryhelium Merkurego była jednym z
pierwszych dowodów potwierdzających teorię względności Einsteina, w której
przewidziano występowanie takiego zjawiska.

Tabela 1.2 Wybrane parametry planet

Mars Jowisz Saturn Ziemia słońce
51047 158456 125698 584563 59865
Duża gęstość Merkurego sugeruje, że budulec planety stanowi, we względnie dużej
proporcji i koncentracji, żelazo. Jednak jej powierzchnia zawiera niewiele żelaza, co

1
wskazuje, że większość żelaza na Merkurym jest skoncentrowana w dużym żelaznym
jądrze. W czasie kolizji z innymi protoplanetami we wczesnej historii Układu
Słonecznego duża część wierzchniej warstwy tej planety o małej gęstości mogła
zostać od niej oderwana. Stąd stosunkowo duża wielkość gęstego, bogatego w żelazo
jądra.
1.2 Wenus
Najjaśniejszym obiektem na niebie jest, poza Słońcem i Księżycem, Wenus. Jest ona
nazywana gwiazdą poranną, gdy o wschodzie słońca pojawia się na wschodzie, lub
gwiazdą wieczorną, widoczną na zachodzie przy zachodzie słońca. W starożytności
gwiazdę wieczorną nazywano Hesperus, a poranną — Phosphorus lub Lucifer. Ze
względu na odległości orbit Wenus i Ziemi od Słońca Wenus jest widoczna tylko
przez trzy godziny przed wschodem słońca i do trzech godzin po zachodzie.
Oglądając tę planetę przez teleskop, można zobaczyć fazy, tak jak w przypadku
Księżyca. Maksymalna jasność (wielkość gwiazdowa -4,4 — 15 razy jaśniejsza niż
najjaśniejsza gwiazda) jest obserwowana w fazie kwadr, gdy Wenus znajduje się
bliżej Ziemi. W pełni planeta wydaje się mniejsza i bardziej zamglona, ponieważ ta
faza występuje, gdy Wenus znajduje się po drugiej stronie Słońca w stosunku do
Ziemi. Fazy i położenie Wenus na niebie powtarzają się co 1,6 roku. Kulminacja
(obserwowane z Ziemi zjawisko przesuwania się planety w poprzek tarczy
słonecznej) występuje rzadko, po dwa razy w odstępach niewiele krótszych niż
stulecie.

1.3 Ziemia
Ziemia to jedyna planeta, o której wiemy, że istnieje na niej życie. To na niej
wykształciły się istoty ludzkie. Z kosmosu Ziemia, pokryta niebieskimi oceanami, nad
którymi unoszą się białe chmury, przypomina wielki niebieski blok marmuru. Około
71 procent powierzchni Ziemi pokrywa woda, która jest podstawą życia. Pozostałą jej
część stanowią lądy, głównie w postaci kontynentów wznoszących się ponad
powierzchnią oceanów.

Rys. 1.3 Księżyce w Układzie Słonecznym

Przez tysiące lat ludzie mogli tylko snuć domysły na temat Ziemi i innych
dostrzegalnych dla nich planet w Układzie Słonecznym. Wiele wczesnych teorii — na
przykład opisująca Ziemię jako kulę krążącą wokół Słońca — powstało na bazie
genialnego rozumowania. Jednak to dopiero rozwój metodologii naukowej
i odpowiednich przyrządów, szczególnie w wiekach XVIII i XIX, umożliwił
człowiekowi gromadzenie danych, które pozwoliły zweryfikować teorie dotyczące

1
Ziemi i pozostałych obiektów w Układzie Słonecznym. Na przykład studiując
skamienieliny znalezione w warstwach skalnych, naukowcy doszli do wniosku, że
nasza planeta jest o wiele starsza, niż przypuszczano.

Tabela 1.3 Wybrane parametry planet

Mars Jowisz Saturn Ziemia słońce
51047 158456 125698 584563 59865
W efekcie ostatnich badań prowadzonych w przestrzeni kosmicznej wiemy, że Ziemia
jest jednym z najaktywniejszych geologicznie obiektów wśród planet i księżyców w
Układzie Słonecznym. Nasza planeta podlega ciągłym zmianom. W przeciągu
długiego czasu narasta i rozpada się warstwa tworząca lądy, oceany formują się i
zmieniają kształt, kontynenty przesuwają się i łączą ze sobą.

1.3.1 Księżyc
Po wynalezieniu teleskopu w XVII wieku na powierzchni Księżyca odkryto wiele
obiektów. W latach 50. ubiegłego stulecia kolejnych informacji dostarczyły statki
kosmiczne. Jak dziś wiemy, satelita naszej planety ma kształt nieco spłaszczonej kuli,
składa się głównie ze skał i metali. Nie ma na nim wody w postaci płynnej,
praktycznie brak atmosfery i życia. Księżyc świeci, odbijając światło słoneczne.
Chociaż wydaje się jasny, odbija średnio tylko około 7 procent padającego na niego
światła. Ten współczynnik odbijania promieniowania, nazywany albedo, jest w tym
przypadku równy 0,07 i odpowiada mniej więcej wskaźnikowi dla węgla.

Tabela 1.4 Wybrane parametry planet

Mars Jowisz Saturn Ziemia słońce
51047 158456 125698 584563 59865
Średnica Księżyca wynosi około 3 480 km (około 2 160 mil), co stanowi mniej więcej
jedną czwartą średnicy Ziemi. Jego masa to 1,2 procenta masy kuli ziemskiej. Średnia
gęstość Księżyca stanowi jedynie trzy piąte gęstości Ziemi, a grawitacja na jego
powierzchni jest równa zaledwie jednej szóstej grawitacji ziemskiej na poziomie
morza. Księżyc porusza się po eliptycznej (owalnej) orbicie wokół Ziemi w średniej
odległości 384 403 km (238 857 mil) ze średnią prędkością 3 700 km/h (2 300 mil/h).
Jeden obrót trwa 27 dni, 7 godzin i 43 minuty. Przejście z jednej fazy do kolejnej
takiej samej fazy trwa — dla obserwatora z Ziemi — 29 dni, 12 godzin i 44 minuty.
Okres ten jest nazywany miesiącem księżycowym. W czasie jednego okrążenia Ziemi
Księżyc obraca się raz wokół własnej osi, więc praktycznie jest zawsze zwrócony w
stronę naszej planety tą samą stroną („bliższą”).

1.4 Mars
Mars to czwarta planeta od Słońca. Okrąża on naszą gwiazdę w średniej odległości
około 228 milionów km (mniej więcej 141 milionów mil). Jego nazwa pochodzi od
imienia rzymskiego boga wojny, a czasem jest nazywany Czerwoną Planetą,
ponieważ na nieboskłonie ziemskim świeci na czerwono.

Tabela 1.5 Wybrane parametry planet

Mars Jowisz Saturn Ziemia słońce
51047 158456 125698 584563 59865
Mars to względnie niewielka planeta o średnicy równej połowie średnicy ziemskiej i
dziesięć razy mniejszej masie. Siła grawitacji na powierzchni Marsa jest równa jednej
trzeciej grawitacji na Ziemi. W porównaniu z ziemskim księżycem Mars ma

1
dwukrotnie większą średnicę i dwa razy większą grawitację. Powierzchnia Marsa jest
prawie identyczna jak powierzchnia lądów na Ziemi. Mars ma prawdopodobnie
podobny do ziemskiego wiek. Powstał z tej samej wirującej, kondensującej się
chmury gazu, z której około 4,6 miliarda lat temu uformowało się Słońce i planety.

( ) ( )
R1 3 T 1 2
=
R2 T2 (1.1)

1.4.1 Phobos
Phobos krąży wokół Marsa w średniej odległości tylko 9 378 km (5 827 mil). Jest to
najbliższy macierzystej planecie księżyc w całym Układzie Słonecznym. Satelita
krąży tak blisko, że siły wzajemnego oddziaływania wywołane przez grawitację
Marsa powoli przyciągają go coraz bliżej. Phobos zbliża się do swojej planety po
trajektorii spiralnej w tempie mniej więcej 1,8 m (około 6 stóp) na sto lat. Za jakieś 50
milionów lat Phobos zbliży się do Marsa tak bardzo, że rozpadnie się, tworząc wokół
planety pierścień, albo spadnie na jego powierzchnię. Będąc tak blisko Marsa, Phobos
pokonuje trasę po niemal idealnie okrągłej orbicie w 7,65 godziny, okrążając planetę
trzy razy w ciągu dnia. Z punktu widzenia obserwatora na Marsie, Phobos przecina
tarczę słoneczną około 1 300 razy w roku. Ruch obrotowy tego księżyca wokół
własnej osi jest zsynchronizowany z ruchem wokół planety, więc satelita jest
zwrócony ku Marsowi zawsze tą samą stroną, tak jak księżyc ziemski w kierunku
własnej planety macierzystej. Na jeden obrót Phobosa wokół Marsa przypada jeden
obrót tego księżyca wokół własnej osi.
1.4.2 Deimos
Deimos okrąża Marsa w średniej odległości 23 460 km (14 580 mil), jedno okrążenie
trwa 1,26 ziemskiego dnia. Orbita tego księżyca jest niemal idealnie kolista i nieco
przechylona względem marsjańskiego równika. Deimos obraca się wokół własnej osi
w takim samym czasie, jakiego potrzebuje na jedno okrążenie po orbicie. Jest więc
skierowany do Marsa wciąż tą samą stroną, tak jak nasz satelita w stosunku do Ziemi.

Tabela 1.6 Wybrane parametry planet

Mars Jowisz Saturn Ziemia słońce
51047 158456 125698 584563 59865

1.5 Jowisz
Jowisz krąży po orbicie wokółsłonecznej w średniej odległości 780 milionów km
(480 milionów mil), a więc pięciokrotnie przewyższającej dystans dzielący Ziemię od
Słońca. Rok jowiszański, czyli czas pełnego okrążenia Słońca, wynosi 11,9 lat
ziemskich, a dzień na tej planecie, czyli czas obrotu wokół własnej osi, trwa 9,9
godziny, mniej niż połowę dnia ziemskiego.
1.5.1 Io
Wnętrze Io zajmuje wielkie, gęste, żelazne jądro otoczone mieszanką zawierającą
związki krzemu i tlenu. Jego powłoka, powierzchnia księżyca, składa się głównie z
siarki i jej związków nadających jej kolory żółty, pomarańczowy, czerwony, biały,
niebieski i czarny. Io to najbardziej aktywny wulkanicznie obiekt w Układzie
Słonecznym. Na jego powierzchni działają setki wulkanów. Niektóre wyrzucają
chmury płynnej siarki i dwutlenku siarki w postaci gazu na 300 km (186 mil) w górę.
Z tych wulkanicznych kraterów wypływa również lawa o temperaturze wyższej niż
najwyższa temperatura zarejestrowana kiedykolwiek na powierzchni planety w
Układzie Słonecznym. Wynosi ona 1727°C (3140°F). Astronomowie wykryli wokół

1
tych kraterów bogate w magnez krzemiany — tworzą one lawę topiącą się dopiero w
bardzo wysokiej temperaturze.
1.5.2 Europa
Europa jest nieco mniejsza od księżyca ziemskiego. Jej promień wynosi 1 565 km
(972 mil). Wraz z Księżycem jest zaliczana do największych satelitów w Układzie
Słonecznym. Europa składa się głównie ze skał krzemianowych zbudowanych ze
związków krzemu i tlenu. Jej powierzchnia jest pokryta zlodowaciałą wodą. Mniej
więcej 5 km (około 3 mile) pod tym lodem może znajdować się głęboki na 50 km (30
mil) ocean wody lub 100-kilometrowa warstwa śryżu. Wnętrze Europy jest ciepłe
dzięki siłom grawitacyjnym. Orbita tego księżyca nie jest idealnie eliptyczna,
ponieważ na Europę oddziałuje w pewnym stopniu grawitacja pobliskich księżyców
— Ganimedesa oraz Io. Dlatego okrążając Jowisza, Europa trochę niestabilnie
porusza się po swojej orbicie, ściskana i rozciągana przez skierowane w różnych
kierunkach siły grawitacji Jowisza, Ganimedesa i Io. Powodują one napięcia we
wnętrzu księżyca, wytwarzając ciepło roztapiające częściowo lub całkowicie
znajdujący się pod wierzchnią warstwą lód.
−b ± √❑
x= (1.2)
❑

Rys. 1.4 Księżyce w Układzie Słonecznym

1.5.3 Ganimedes
Twarda lodowa powłoka Ganimedesa ma, jak sądzą astronomowie, mniej więcej 75
km (około 45 mil) grubości. Niektórzy naukowcy uważają, że płaszcz tego księżyca
— warstwa położona pod skorupą — może zawierać płynną wodę lub śryż.
Powierzchnię satelity pokrywają na przemian stare, zryte kraterami ciemne obszary i
młodsze, jasne terytoria. W odróżnieniu od kraterów na obiektach skalistych, takich
jak księżyc ziemski, kratery na Ganimedesie mają płaskie dno i wygięte ściany ze
względu na wolno spływający po nich lód, wygładzający powierzchnię. Największy
obszar karterów nazwano Galileo Regio. Ten niedawno uformowany teren jest
pokryty równolegle biegnącymi żłobami oraz grzbietami (taką formację określa się
nazwą sulcus). Naukowcy wiążą ich powstanie z momentem wepchnięcia
Ganimedesa przez grawitację dużego sąsiedniego księżyca — Kallisto — na nieco
eliptyczną w kształcie (owalną) orbitę. Grawitacja Jowisza w połączeniu z siłą
przyciągania Kallisto zgniotły nieco i rozciągnęły Ganimedesa. Tarcie skał wewnątrz

1
księżyca spowodowało wytworzenie się wysokiej temperatury zmiękczającej jego
skorupę. To spowodowało, że wielkie zwały lodu zaczęły się zsuwać i uderzać o
siebie, marszcząc skorupę, na której uformowały się obiekty zwane sulcus. Obecnie
orbita Ganimedesa jest bardziej zbliżona kształtem do koła, więc skorupa jest
chłodniejsza i twardsza. Ganimedes ma prawdopodobnie atmosferę tlenową, ale o
wiele za rzadką, aby umożliwić oddychanie. Tlen mógł powstać pod wpływem
światła słonecznego lub naładowanych cząstek uwięzionych w polu magnetycznym
Jowisza, wywołujących rozpad wody na tlen i wodór. W 1995 roku za pomocą
teleskopu kosmicznego Hubble'a stwierdzono występowanie wokół Ganimedesa
ozonu, molekuły złożonej z tlenu.
1.5.4 Kallisto
Kallisto ma kształt kuli i jest trzecim co do wielkości księżycem w Układzie
Słonecznym. Jego promień wynosi 2 403 km (1 493 mil), czyli prawie tyle samo co u
Merkurego. Ponieważ jednak Kallisto składa się głównie z zamarzniętej wody o małej
gęstości, jego masa jest równa zaledwie jednej trzeciej masy skalistego, metalicznego
Merkurego. Wnętrze Kallisto prawdopodobnie nie składa się ze skalistego jądra
otoczonego lżejszym materiałem lodowym, tak jak w przypadku trzech pozostałych
dużych księżyców Jowisza — Io, Europy i Ganimedesa. Naukowcy sądzą raczej, że
cały księżyc powstał z mieszaniny skał i lodu, przy czym zawartość skał zwiększa się
w miarę zbliżania się do środka księżyca.

Rys. 1.5 Kallisto

1.6 Saturn
Najwyraźniejszym wyróżnikiem Saturna jest system pierścieni. Po raz pierwszy został
on zaobserwowany przez włoskiego naukowca, Galileusza, za pomocą jednego z
pierwszych teleskopów. Galileusz nie wiedział, że pierścienie są oddzielone od
powierzchni planety i określił je mianem „obręczy” (łac. ansae). Jako pierwszy
pierścienie poprawnie opisał holenderski astronom Christiaan Huygens. W 1655 roku,
pragnąc zweryfikowania swojej teorii, nie tracąc jednocześnie miana jej autora,
Huygens stworzył kod literowy, który ustawiony w odpowiedniej kolejności tworzył
zdanie łacińskie brzmiące w tłumaczeniu „Jest on otoczony przez cienki, płaski dysk,
który nigdzie go nie dotyka i jest nachylony do ekliptyki”. Pierścieniom nadawano
nazwy w porządku odkrywania. Licząc od powierzchni planety kolejne pierścienie
oznaczono literami D, C, B, A, F, G oraz E. Tworzy je 100 000 okrążających planetę
pojedynczych pierścieni składowych.

1
 1.6.1 Mimas
Najbardziej charakterystyczną cechą Mimasa jest krater pozostały po uderzeniu
asteroidy, Herschel. Szerokość tego 130-kilometrowego (78-milowego) otworu
stanowi jedną trzecią średnicy samego Mimasa. Karter Herschel po raz pierwszy
zaobserwowano na zdjęciach wykonanych przez sondy amerykańskie Voyager w
1980 roku. Jego ściany mają 5 km (3 mile) wysokości, dno jest głębokie na 10 km (6
mil), a wzniesienie w centrum ma 6 km (3,6 mili) wysokości. Na Mimasie występuje
również wiele dolin, nazywanych chasma. Większość znajduje się po stronie satelity
przeciwnej do krateru Herschel. Powstały one najprawdopodobniej w wyniku napięć
spowodowanych siłą uderzenia asteroidy. Największe doliny chasma nazwano Ossa,
Pelion, Qeta oraz Pangea. Pozostała część powierzchni Mimasa jest pokryta
mniejszymi kraterami. Największy z nich, Arthur, jest o połowę mniejszy od krateru
Herschel. Na księżycu istnieją pewne oznaki aktywności geologicznej. Mimas jest za
mały, aby utrzymać atmosferę.

( nk ) x a
n
( x +a ) =∑
n k n−k
(1.3)
k=0

1.6.2 Tytan
Powierzchnia Tytana jest ukryta pod grubą warstwą pomarańczowych chmur.
Amerykańskie sondy Voyager nie były w stanie uzyskać obrazu powierzchni Tytana.
Jednak naukowcy zajmujący się planetami, po przestudiowaniu składu chemicznego
Tytana i warunków temperaturowych, sądzą, że na powierzchni księżyca mogą istnieć
jeziora, a nawet oceany etanowe. Po przeanalizowaniu wysłanych z teleskopu
kosmicznego Hubble'a danych dotyczących odbitego od Tytana promieniowania
cieplnego udało się odtworzyć pewne elementy ukształtowania powierzchni, wśród
nich wysoko wzniesiony obszar wielkości Australii. Jeżeli na Tytanie występują
morza etanowe, ten region może być kontynentem.

2 Słońce
Słońce jest olbrzymią masą rozżarzonych gazów. Silna grawitacja Słońca utrzymuje
Ziemię i inne planety Układu Słonecznego na orbitach. Światło i energia cieplna
gwiazdy wpływają na wszystkie znajdujące się w Układzie Słonecznym obiekty i
umożliwiają istnienie życia na Ziemi.

( )
∞
nπx nπx
f ( x )=a0 + ∑ an cos cos +b n sin sin (2.1)
n=1 L L

1
3 Spis obrazów

Rys. 1.1 Księżyce Jowisza..............................................................................................................................

Rys. 1.2 Merkury............................................................................................................................................
Rys. 1.3 Księżyce w Układzie Słonecznym....................................................................................................
Rys. 1.4 Księżyce w Układzie Słonecznym....................................................................................................
Rys. 1.5 Kallisto..............................................................................................................................................

4 Spis tabel

Tabela 1.1 Wybrane parametry planet..........................................................................................

Tabela 1.2 Wybrane parametry planet..........................................................................................
Tabela 1.3 Wybrane parametry planet..........................................................................................
Tabela 1.4 Wybrane parametry planet..........................................................................................
Tabela 1.5 Wybrane parametry planet..........................................................................................
Tabela 1.6 Wybrane parametry planet..........................................................................................

5 Bibliografia
Microsoft ® Encarta ® Reference Library 2005. © 1993-2004 Microsoft Corporation.
Wszelkie prawa zastrzeżone.