ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
com/SOSYALPEDİA
TARİHE GİRİŞ
Geçmişten günümüze büyük fikir
adamlarının ve tarihçilerin tarih hakkındaki
görüş ve düşüncelerine kısaca bir göz atalım.
• Herodotos (Herodot): Tarih,
insanların ve insan topluluklarının
başlarından geçenleri kaydetme
yoluyla edinilen bilgidir.
• İbn-i Haldun: Tarih, gerçeği
araştırmak ve olayların sebeplerini
bulup ortaya koymaktır. Olayların
ilkeleri incedir, nitelik ve sebepleri
hakkındaki bilgi derindir.
• Leopold von Ranke (Lepold fon
Ranke), Tarih, hakikatte meydana
gelmiş olaylarla ilgilidir. Gerçeğin ne
olduğu belgelerde saklıdır ve gerçek
ancak belgelerin eleştirisiyle ortaya
çıkar. Belge yoksa tarih de yoktur.
• Ahmet Cevdet Paşa, Tarih bir olayın
sadece filan tarihte olduğunu bilmek
değil geçmişte meydana gelen
olayları değerlendirmek ve bu
olaylardan ders almaktır.
• Edward H. Carr (Edvırd Kar), Tarih,
tarihçi ile olgular arasında kesintisiz
karşılıklı bir etkileşim süreci, bugün
ile geçmiş arasında bitmez bir
diyalogdur.
• Halil İnalcık, Gerçek bir tarih için
kaynaklara gitmek, kaynakları iyi
tenkit edip değerlendirmek gerekir.
Arapça “erreha” fiilinden türeyen tarih;
“Aya göre vakit tayin etmek, bir olayın
meydana geldiği günü ve yılı, bunların
rakamla yazılışını, bir şeyin oluş zamanını ve
İnstagram.
olaylar dizisini tespit etmek” gibi çok geniş
anlamlara gelmektedir. Batı dillerindeki
karşılığı Yunanca “istoria”dan türetilen
historia ve historie’dir.
Olay; tarihte insanlığı etkileyen siyasi,
sosyal, kültürel, ekonomik dinî konularda
kısa sürede meydana gelen gelişmelerdir.
Olaylar; kendine has özelliklere sahiptir,
somut bilgiler içerir, yer ve zaman bildirir.
Olayların başlangıç ve bitiş süreleri de
bellidir.
Tarihi diğer beşerî ve sosyal bilim
dallarından ayıran en önemli fark; diğer
bilimler insanı veya doğayı bir yönüyle ele
alırken tarih, insanı her yönüyle ve bütün
yaptıklarıyla anlamaya ve anlatmaya çalışır.
Anthony Smith’in (Antoni Simit) “Hafıza
yoksa kimlik yoktur; kimlik yoksa ulus
yoktur.”
Romalı Hukukçu Gaius (Gayus): “Köleler
sahiplerinin hâkimiyeti altında bulunurlar.
Bu hâkimiyet kavimler hukukuna ait bir
hâkimiyettir çünkü bütün milletlerde, köle
sahiplerinin köleleri üzerinde hayat ve ölüm
hakkına sahip olduklarını açıkça görebiliriz.”
diyerek eski dünyada kölelik hakkındaki
genel kanıyı belirtmiştir.
TAKVİM
Sümerler, Babiller, Mısırlılar, Yunanlar,
İbraniler, Romalılar, Aztekler, Mayalar,
Çinliler,Hintler, Tibetliler, Türkler ve Araplar
gibi çok çeşitli millet ve topluluklar değişik
takvimler meydana getirmiştir.
o İbraniler MÖ 3761’deki Yaradılış
(Tekvin) yılını,
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
o Yunanlılar ilk olimpiyat oyunlarının
yapıldığı MÖ 776’yı,
o Hristiyanlar Hz. İsa’nın doğumu olan
sıfırı,
o Müslümanlar MS 622’de Hz.
Muhammed’in Mekke’den
Medine’ye hicretini takvimlerine
başlangıç olarak esas almışlardır.
1. On iki Hayvanlı Türk takvimi,
Türklerin kullandığı ilk takvimdir ve
güneş yılı esasına göre
düzenlenmiştir. On iki yılda bir devir
yapan bu takvimde yıllar, hayvan
adları ile gösterilir. Bu takvimde
kullanılan hayvan isimleri ise
şunlardır: sıçgan (sıçan), ud (öküz),
bars (pars), tavışgan (tavşan), lu
(ejder), yılan, yund (kısrak), kon
(koyun), biçin (maymun), takıgu
(tavuk), it (köpek), tonguz (domuz).
2. Hicrî takvim, Türklerin İslamiyet’i
kabul ettikten sonra kullandığı
takvimdir. Bu takvimde Hz.
Muhammed’in hicret ettiği yıl (622),
başlangıç kabul edilmiştir. Hz. Ömer
Dönemi’nde oluşturulan bu takvim,
ay yılını esas almıştır.
3. Celâli takvimi, Büyük Selçuklu
Sultanı Celaleddin Melikşah’ın (1072-
1092) emriyle Ömer Hayyam
başkanlığında kurulan bir astronomi
heyetince hazırlanmıştır. Başlangıç
olarak 1079 yılı kabul edilmiş ve
güneş yılı esasına göre
düzenlenmiştir.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
4. Rûmî takvim, Osmanlı Devleti’nde
mali işlerin düzenlenmesi amacıyla
kullanılmıştır. Güneş yılı esasına
dayanan bu takvimde bir yıl 365 gün
6 saattir.
5. Miladi takvim, günümüzde dünyada
en yaygın kullanılan takvimdir. Bir yıl
365 gün 6 saattir. Başlangıcı, Hz.
İsa’nın doğumundan bir hafta sonrası
yani 1 Ocak’tır. Kökeni Mısırlılara
dayanan bu takvimi Romalılar
geliştirmiş ve Papa 13 Gregorious
(Gregoryus) son şeklini vermiştir. Bu
nedenle “Gregoryen takvimi” de
denir. Ülkemizde 1 Ocak 1926’dan
itibaren kullanılmaya başlanmıştır.
İslam-Türk âlimleri bu on ikili sisteme
“Tarih-i Türkistan” demiştir. On iki Hayvanlı
Türk takvimindeki maymun, tavşan, tavuk,
yılan, koyun, sığır yılları zor seneler
sayılmıştır. Diğer yıllar da bahtlı anlamında
“kut” yılları olarak anılmıştır.
UYGARLIK TARİHİ
➢ Çayönü Höyüğü (Diyarbakır) ve Cafer
Höyük (Malatya) yerleşkelerinde
dünyanın en eski buğday türlerinden
birisi olan “Emmer evcil buğdayı”nın
bulunması buna örnektir. Ayrıca MÖ
8.500’lerde Urfa ve Diyarbakır
çevresinde buğday tarımının başlamış
olması, tahılın ana vatanının Anadolu
olduğunu ortaya koymaktadır.
➢ Bir ön giriş ile gerisinde dikdörtgen bir
salondan oluşan “megaron” tipi evler,
İzmir’deki Limantepe ve Baklatepe
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
höyüklerinde yapılan arkeolojik kazılarda
saptanmıştır.
➢ Yerleşik yaşama ve medeniyete ait ilk
yerleşim merkezleri yazıdan önceki
dönemde görülmektedir. Anadolu’da
Göbeklitepe, Çatalhöyük ve Çayönü gibi
yerleşim yerleri bu dönemi aydınlatan
önemli yaşam bölgeleridir.
➢ “UNESCO Dünya Mirası” listesine alınan
Göbeklitepe; Şanlıurfa kent merkezinin
18 km kuzeydoğusunda, Örencik köyü
yakınlarındadır. Burada 1995 yılında
Arkeolog Klaus Schmidt (Kılaus Şimit)
tarafından başlayan kazılar sonucunda
insanlık ve uygarlık tarihini değiştirecek
veriler bulunmuştur. Günümüzden
yaklaşık 12 bin yıl öncesine ait olan bu
yapılar, merkezde ikiz (T) şeklinde dikili
taş ile onu çevreleyen taşlar ve
duvardan oluşmaktadır. Günümüze
kadar keşfedilen en erken tarihli dinî
mimarinin içerisinde yer alan
Göbeklitepe’de; taş aletler, heykeller ve
bitki kalıntıları bulunmuştur.
➢ Anadolu’da yazıdan önceki dönemi en iyi
yansıtan yerleşim alanlarından bir diğeri
ise Konya’nın Çumra ilçesi yakınlarında
bulunan Çatalhöyük yerleşkesidir.
Arkeolog J. Mellart (Melır) tarafından
ortaya çıkarılan “kent” oldukça iyi
korunmuş yapılar topluluğundan
meydana gelmektedir. Çatalhöyük,
Anadolu coğrafyasında 2 000 yıldan fazla
bir zamanda köy yaşamından kentsel
hayata geçişin önemli bir kanıtıdır.
Ayrıca köpek ve sığır burada
evcilleştirilen hayvanlar arasındadır.
Çatalhöyük, günümüzde “UNESCO
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
Dünya Mirası” listesinde olan önemli bir
yerdir.
➢ Yakın Doğu’nun bilinen en büyük
yerleşim merkezlerinden birisi olan
Çayönü’nde yapılan kazılar sonucunda 8
000 m2 alan açığa çıkarılmıştır. Çayönü
Höyüğü’nde 1964 yılında Robert J.
Braidwood (Rabırt J. Breydvud) ve Halet
Çambel başkanlığında bir ekiple
başlatılan kazılar farklı ekiplerle 1991
yılına kadar sürdürülmüştür.
Çayönü’nde, Yakın Doğu’daki köy
yerleşmelerinin ilk örneği görülmektedir.
➢ Romalıların Türeyiş Efsanesi’ndeki dişi
kurt ile Türklerdeki Türeyiş, Göç,
Ergenekon destanlarındaki kurt motifi
birbirine benzemektedir. Yine
toplumların sözlü anlatımlarındaki tufan
ve yaratılış hikâyeleri benzerlik
göstermektedir.
➢ C. J. Thomsen (Tamsın) 1836 yılında ilk
defa “Üç Çağ Sistemi”ni kurmuş böylece
taş, tunç ve demir sıralaması günümüze
kadar tarih öncesi arkeolojinin kronolojik
sıralamasını oluşturmuştur.
➢ 1865 yılında J. Lubbock (Labık) “Üç Çağ
Sistemi”ni ayrıntılı bir şekilde yeniden
ele almıştır. Buna göre Taş Çağı; Eski ve
Yeni Taş Çağı yani Paleolitik ve Neolotik
Çağ’a ayrılmıştır.
➢ Konya, Akşehir Dursunlu fosil yatakları,
Anadolu’da insan varlığına ilişkin
kalıntıların ele geçirildiği en eski buluntu
yeridir.
➢ İstanbul, Yarımburgaz Mağarası’na
günümüzden 270 bin-390 bin yıl önce ilk
insanların yerleştiği tespit edilmiştir.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
➢ Antalya, Karain Mağarası, Anadolu’da
insana dair en eski kemik kalıntılarını
barındırması açısından çok önemlidir.
➢ Sümerler, mabet ekonomisinin
zorunluluğu ile sembol yazısını
(piktograf) icat etti. Piktografik yazıda
avuç içine sığabilecek bir kil tablet
üzerine kareler çizilir ve anlatılmak
istenenler sembollerle verilirdi. Yazı
yaygınlaştıkça semboller giderek
küçülmüş ve işaret kümeleri hâline
gelmiştir. İşaretler çiviye benzetildiği için
bu yazıya “çivi yazısı” denmiştir
➢ Sümerlerin kullandığı ilk yazılı kil tablet
örneklerine Uruk kentinde rastlanmıştır.
➢ Sümerlerden sonra çivi yazısı Akad,
Babil, Asur, Hitit ve Urartu gibi
medeniyetler tarafından geliştirilmiştir.
➢ Hiyeroglif yazısını kullanan Mısırlılar,
yazı aracı olarak papirüs ve fırça gibi
araçlar kullanmıştır. Mısır yazısı, 24
sessiz harften oluşan Fenike alfabesinin
gelişmesine de model olmuştur.
➢ İlk kez Bergama’da hayvan derisinden
üretilen parşömenler birleştirilerek kitap
hâline getirilmiştir
➢ Hint kültürünün yayıldığı alanlarda
Sanskritçe, İran medeniyetinin hâkim
olduğu bölgelerde Farsça, Türklerin
hâkimiyetine giren bölgelerde Türkçe ve
Çin kültürünün etkin olduğu alanlarda
Çince hâkim olmuştur. Benzer şekilde
Roma İmparatorluğu’nun hâkim olduğu
yerlerde Latince, Büyük İskender’in ele
geçirdiği geniş coğrafyada Yunanca ve
Emevilerin hükmettiği yerlerde Arapça
hızla yayılmıştır.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
➢ Modern astronomideki matematiksel
dayanaklar ilk defa Mezopotamya’da
kullanılmıştır
➢ Mezopotamya’da hekimliğin en basit
şekli, hekimlerin suya bakarak hasta
hakkında bilgi vermeleri şeklinde
olmuştur. Bu sebeple olsa gerek ki
hekimleri “suyu tanıyan kimse” olarak
tanımlamışlardır.
➢ Amasya’da yaşamış ve coğrafya
konusunda çalışmış Strabon Anadolu ve
çevresinde yaptığı geziler sonucunda on
yedi bölümden oluşan “Coğrafya” isimli
eseri yazmıştır.
➢ Hint Medeniyeti Hint medeniyetinde,
matematikçiler sıfırı ilk defa kullanmıştır.
➢ Çinliler; barut, pusula, kâğıt ve matbaayı
icat etmiştir. Galileo’dan (Galilo) önce
güneş lekeleri konusunda bilgi vermiştir.
➢ Sümerler, Ay ve Güneş tutulmalarını
hesaplamış; Merkür, Venüs, Mars,
Jüpiter, Satürn gibi gezegenleri tespit
edilmiştir.
➢ Hitit Kanunları; evlenme, boşanma,
nikâh, nişan gibi aileyle ilgili hususlara
yer verilmiştir.
➢ Zengin demir, gümüş ve bakır
yataklarına sahip olan Urartular, maden
işleme sanatında ilerleme kaydetmiştir.
➢ Mısırlılar, güneş takvimini kullanmış, yılı
365 gün olarak hesaplamış ve bir günü
24 saate bölmüşlerdir.
➢ Akdeniz’in ilk uzman gemicileri ve
tüccarları olan Fenikeliler, ticari
faaliyetleri sayesinde çivi yazısı ve
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
hiyeroglifin yerine Fenike alfabesini
geliştirmiştir.
➢ Ege Göçleri, “Deniz Kavimleri Hareketi”
olarak da ifade edilmiş, MÖ XIII. yüzyıl
sonları ile MÖ XII. yüzyıl başlarında iki
aşamada yaşanmıştır. Ilk olarak
Yunanistan’dan başlamıştır. Ege Göçleri
sonucunda Mısır Devleti, verdiği güçlü
mücadele ile kendisini korurken
Anadolu’daki Hitit Devleti ise yıkılmıştır.
➢ Amurrular(Babil), MÖ III. binyılın son
yüzyıllarında Arabistan’dan Filistin ve
Suriye çevresine göç etmişler ve daha
sonra buradan da doğuya doğru
göçlerini sürdürmüşlerdir. Elamlar ile
birlikte Sümer Devleti’nin yıkılmasında
başlıca rolü oynamışlardır.
➢ Akad göçü, MÖ III. binde Sami kökenli
olan Akadların, Suriye’den Fırat Nehri’ni
izleyerek Sümer ülkesine doğru yavaş
yavaş gerçekleştirdiği göçlerdir.
➢ Mezopotamya ve çevresine MÖ III.
binyılın sonlarında büyük bir göç
dalgasıyla kuzeyden gelen Hurriler; Doğu
Anadolu, Orta Fırat Havzası ve güneyde
Filistin’e kadar geniş bir alana
yayılmıştır.
➢ Frig Göçleri: Frigler, Makedonya ve
Trakya’dan Boğazlar yoluyla Anadolu’ya
göç eden Trak boylarındandır. Bu göçler,
MÖ 1200-800 yılları arasında
yaşanmıştır.
➢ MÖ 587 yılında Babil Hükümdarı II.
Nabukadnezar, Yahuda Krallığı’nı istila
ederek Kudüs Mabedi’ni tahrip etmiş ve
nüfusun büyük bir kısmını sürgün
etmiştir. Babil, Pers Kralı Kiros
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
tarafından ele geçirilmiş ve sürgünde
olan Yahudilere dönüş izni verilmiştir.
➢ İlk Hristiyanların izleri Antakya ve
Kapadokya’da görülebilmektedir
➢ Antakya Kilisesi’nin temelini,
Havarilerden Petrus, Barnaba ve St.
Paul atmıştır. Antakya, Anadolu’nun
çevresindeki coğrafyalar için
Hristiyanlığın açılan bir kapısı hâline
getirmiştir.
➢ Asurlu tüccarlar, Hâkimiyet alanlarını
zamanla Doğu Anadolu, Güney Doğu
Anadolu, Suriye, Filistin ve Mısır’a kadar
genişletmişlerdir.
➢ Zamanla Mısır, Kıbrıs, Girit ve Rodos
dışında Sicilya Sardunya ve İspanya’ya
kadar uzanan birçok yerde ticaret
kolonileri kuran Fenikeliler, bu sayede
dünya deniz ticaretini kontrol etmeyi
başarmıştır.
➢ Aristotales’in deyimiyle değiş tokuşun
zorunlu gerekliliğinden para ortaya
çıkmış bir başka tarz kazanç becerisi olan
ticaret işi oluşmuştur.
➢ Soğdlar, İslam öncesi Orta Asya
tarihinde, merkezi Semerkant olmak
üzere birçok şehir devletinden oluşurdu.
➢ “Devlet; en üstün hayır, en yüksek kemal
ve en yüksek saadete kendisi ile ulaşılan,
kendi kendine yeten bir birliktir. - Farabi
➢ Krallar, yönetimdeki meşruluğunu yani
güçlerini dinden almıştır. Bu nedenle ilk
devletlerde gücün meşruiyet kaynağı
tanrısaldır. Ünlü Babil Kralı Hammurabi,
bu anlayıştan farklı olarak kendisini
adaletin kralı* olarak ifade etmiştir.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
➢ Makedonya Krallığı, diğer Yunan şehir
devletlerinde olduğu gibi aristokrasi ile
yönetilirdi. Aristokraside soylulardan
oluşan konsül, pek çok yetkiye sahipti.
Ancak Makedonya Kralı II. Philippos
(Filip) Dönemi’nde bu durum değişmiş
ve konsülü yetkileri sınırlandırılmıştır.
➢ Makedonya Kralı II. Philippos, bütün
Yunanistan’ı egemenliği altına alarak
“Helen Birliği”ni meydana getirdi.
➢ Büyük İskender, doğunun gizemli
dinlerinden etkilenmiş ve Mısır’da
Amon-Ra rahipleri tarafından tanrı-kral
ilan edilmiştir. Yine Batı Anadolu’da
Didim Apollon Tapınağı kâhini
tarafından “Zeus’un oğlu” *olarak
adlandırılmıştır.
➢ Roma İmparatorluğu’nda sırasıyla krallık,
cumhuriyet ve imparatorluk dönemleri
yaşanmıştır. Augustus (Agustus)
Dönemi’nde yönetim saltanata
dönüşmüş ve imparator; yönetimin başı,
başkomutan, başyargıç ve başrahip
konumuna gelmiştir.
➢ Roma İmparatorluğu’nun siyasi
yapılanmasında Büyük İskender
İmparatorluğu’ndaki gibi “Dünya
İmparatorluğu” fikri gelişmiştir.
➢ Mezopotamya’da Ur, İssin, Babil, Kassit,
Kalde gibi sülalelerin soy dayanışmasının
bir sonucudur.
➢ Yunan medeniyeti içinde, soyluluğa
dayalı ayrıcalıklı sınıf olan aristokratlara
veya halka karşı zaman zaman güç
kullanarak yönetimi ele geçiren kişiler
olmuştur. Bu kişilere tiran bunların
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
yönetimine de tiranlık denmiştir. Tiran
Peisistratos Dönemi’nde Atina’da
özellikle köylüler altın çağını yaşamıştır.
➢ Roma toplumu; patriciler, plepler ve
köleler olmak üzere üç sınıfa ayrılmıştı.
Senatoda görev yapan soylu sınıfa
patrici, Roma’ya sonradan gelip
yerleşenlere de plep adı verilirdi.
➢ Büyük İskender, Doğu Seferi’ni Pers
İmparatorluğu’na ait ticaret yollarını ele
geçirmek amacıyla düzenlemiştir.
➢ Tanrı-kral anlayışına bağlı olarak
firavunlar için piramit adı verilen anıt
mezarlar yapılmıştır.
➢ Sümer Kralı Urkagina, kötü idare
sebebiyle meydana gelen yolsuzlukları,
halkın huzursuzluğunu ve
hoşnutsuzluğunu gidermek için bir
adaletname hazırlamıştır.
➢ Babil Kralı Hammurabi’nin yaptığı
kanunlar önemli bir yere sahiptir. Her ne
kadar Hammurabi kendini adaletin kralı*
olarak ifade etse de kanunlarını Tanrı
Şamaş’ın önünde durduğu bir stelin alt
kısmına yazdırmıştır. Bu stelde zayıfların
ve öksüzlerin koruyucusu, Tanrı adına
ülkeyi yöneten, adil ve insancıl
hükümdar olarak kendisini tanıtır.
Hammurabi Kanunları “dişe diş, göze
göz” şeklinde değerlendirilen ve suçu
işleyene aynı ağırlıkta cezayı içeren
kanunlardır. Baştanrı Marduk hakkında
övücü sözler bulunmakta ve Marduk ile
adalet tanrısı Şamaş tarafından
Hammurabi’nin nasıl kral seçildiği
anlatılmaktadır.
➢ Hitit Kanunları’nda; evlenme, boşanma,
nikâh, nişan gibi aileyle ilgili hususlara
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
yer verilmiştir. Ön Asya kavimlerinde
boşanma sadece erkeğe tanınan bir hak
iken Hititlerde kadınlara da bu hak
tanınmıştır.
➢ Hititler, hukuk tarihinde ilk defa kasten
öldürme ile kazara adam öldürmeyi
birbirinden ayırmıştır.
➢ Yahudi inancına göre Tanrı ile
İsrailoğulları arasında yapılan ahdi
(anlaşma) içeren, Yahudiler’in kutsal
kitabına Hristiyanlar, günümüzde “Ahd-i
Atîk” (Eski Ahit) demektedir Eski Ahit,
Hz. Musa’ dan yüzlerce yıl sonra kaleme
alınmış olup günümüzde farklı nüshaları
vardır. On Emir, Eski Ahit’in ilk ve en
önemli kısmı Tevrat’ta geçmektedir.
ORTA ÇAĞ
➢ Bizans imparatorları özellikle Sasani ve
Hellenistik Dönem monarşilerinden
etkilenmiştir.
➢ Otokrasi, monarşinin bir çeşidi olup
bütün siyasi yetkiler kralın elindedir.
Monarşiden farklı olarak otokraside,
yönetim miras yoluyla değil, kişiler
tarafından ele geçirilmiştir.
➢ İmparatorluğun başında Şehinşah
(Kralların Kralı) unvanını kullanan
hükümdar bulunmaktaydı. Sasani
Devleti’nin hükümdarı olarak tanımlanan
Şehinşah’ın gücü, devletin bekası
açısından hayati bir öneme sahiptir.
Sasaniler, krallarını kutsal kabul etmişler
fakat Mısır firavunları gibi tanrı-kral
anlayışını benimsememişlerdir. Bu
krallar, Tanrı Ahuramazda’nın
yeryüzündeki temsilcisi olarak mutlak
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
otoriteye sahiptir. Sasaniler, Hz. Ömer
Dönemi’nde yapılan Nihavend
Savaşı’nda yenilmiş ve 651 yılında
yıkılmıştır.
➢ Cengiz Han, istila hareketleri ile
dünyanın en geniş kara imparatorluğunu
kurmuştur.
➢ 1347’nin sonunda Sicilya’da görülen
veba, ilk olarak Bizans topraklarını
vurmuş ve Avrupa’ya; Venedik, Cenova
gibi liman kentleri üzerinden girmiştir.
➢ Cengiz Han, Celalleddin Harezmşah ile
görüşmesi sırasında, “Dünyanın imarı
ticaretle olur, onun için aramızdaki ticari
münasebetleri geliştirelim.” demiştir
➢ Bizans ordusunda; İngiliz, Frank,
Norman, Bulgar, Gürcü, Peçenek, Kıpçak,
Uz gibi ücretli askerler görev almıştır.
➢ Moğol ordusu, Mao-dun (Mete Han)’un
geliştirdiği onlu teşkilata uygun olarak
on, yüz, bin ve on bin şeklinde bölümlere
ayrılmıştır.
➢ İlk Çağ’da toplum; asiller, din adamları,
hürler ve köleler gibi sınıflara ayrılmıştır.
➢ Kast sistemi; brahmanlar (din adamları),
kşatriyalar (askerler), vaisyalar
(çalışanlar) ve sudralar (işçiler ve köleler)
sınıflarından oluşturmuştur.
➢ Hanlarda birden fazla dükkân olması
durumunda buraya çarşı da denilirdi.
➢ Arasta, genellikle aynı esnaf grubuna ait
dükkânların bir sokak üzerinde
sıralanması ile meydana gelmekteydi.
➢ Ribatlar ise İslamiyet’in ilk dönemlerinde
daha çok korunma, savunma ve askerî
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
amaçlı inşa edilerek karakol veya
ordugâh olarak kullanılırdı.
➢ Kökeni ribata dayanan kervansaraylar
da kervanların güvenliği ve konaklaması
için ana yol kenarında tesis edilirdi.
➢ Türk İslam şehirlerinde sıkça görülen
kapanlar, toptan ticaretin yapıldığı
yerlerdi (yağ kapanı, un kapanı gibi)
İSLAM ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
➢ Anadolu yollarının altın çağı, Pers
İmparatoru Darius’un yaptırdığı Kral
Yolu ile başlamıştır.
➢ İpek Yolu, İlk ve Orta Çağlarda Çin ve
Orta Doğu ile Batı ülkeleri arasındaki
transit kara ticaretinde kullanılan en
işlek ticaret yoludur.
➢ İpek Yolu insan eliyle açılmış bir yol
olmayıp tabiatın ve iklimin hazırladığı
geniş vadi yatakları ile kervanların
konaklamalarına yarayacak vahalardan
oluşmuştur. Bu vahalarda zamanla
Turfan, Aksu, Kaşgar, Hotan, Yarkent
gibi şehirler kurulmuştur.
➢ İpek Yolu’ndaki güç mücadelesinin
belirleyicileri Çinliler, Türkler, Moğollar,
Farslar, Araplar ve Ruslardır. İslamiyet
öncesinde bölgeye egemen Türk
devletleri; Hunlar, Avarlar ve Kök
Türkler’dir.
➢ Hazar Devleti’nin merkezi
Hanbalık(Etil)’tır.
➢ Orta Çağ’da ücretli askerlik sistemi
birçok devlette görülmüştür. Bizans
İmparatorluğu, tarihinin her döneminde
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
ordusunda ücretli askerlere yer
vermiştir. Aynı şekilde Orta Çağ Avrupa
devletleri ile Sasani İmparatorluğu’nda
da bu sistem uygulanmıştır.
➢ Sasani ordusu da Türk ve Moğol
ordusunda olduğu gibi onlu sisteme göre
düzenlenmiştir.
➢ Hukuk sisteminin ilk basamağı “12 Levha
Kanunları”dır. Patricilerin
uygulamalarına karşı çıkan pleplerin
ayaklanmaları ile bu kanunlar gündeme
gelmiştir.
➢ On İki Levha Kanunları başta olmak
üzere Roma kanunlarını toplayarak çağın
ve toplumun ihtiyaçlarına uygun bir
şekilde yeniden düzenlemiştir.
Justinianus Kanunları madde madde
yazılmamış, belli olaylar için verilmiş
somut örneklerle kanun maddeleri
anlatılmıştır. Bu kanunlarla hukuk
kurallarında ilk defa kamu ve özel hukuk
ayrımı yapılmıştır.
➢ Moğol İmparatorluğu'nun hukuk ve
askerlik işlerini düzenleyen kanunlara
“Cengiz Han Yasası” veya” Büyük Yasa”
denilmiştir.
TÜRK ADININ ANLAMI:
❖ Çin kaynaklarına göre “miğfer”,
❖ Kaşgarlı Mahmut’a göre “olgunluk çağı”,
❖ Wambery’e (Vambrey) göre “türemek”,
❖ Ziya Gökalp’e göre “kanun ve nizam
sahibi” anlamına gelmektedir.
• Türk adına, çeşitli anlamlar verilmesine
rağmen “güç, kuvvet” anlamına geldiği
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
1911’de yayınlanan eski bir Türkçe
metinden anlaşılmıştır.
➢ Bağımsızlığını 552’de ilan eden Kök Türk
Devleti’yle Türk adı resmî bir kimlik
kazanmıştır.
COĞRAFİ AD OLARAK TÜRKİYE:
• Türkiye kelimesi, ilk olarak VI.
yüzyılda Bizans kaynaklarında
“Orta Asya” için kullanmıştır.
• Bizans kaynakları, IX ve X.
yüzyıllarda Volga’dan, Orta
Avrupa’ya kadar uzanan
sahaya da Türkiye adını
vermiştir.
• XI-XIII. yüzyıllarda Mısır ve
Suriye’ye Türkiye denmiştir.
Anadolu ise XII. yüzyıldan
itibaren Türkiye olarak
tanınmaya başlanmıştır.
➢ Türk topluluklarına ait ilk kültür izleri,
geniş bozkırlara sahip Avrasya’da
görülmüştür.
KÜLTÜRLER
❖ Anav Kültürü Türk kültürünün önemli bir
unsuru olan at, ilk defa bu kültürde
görülmüştür. Orta Asya’nın en eski
kültürüdür. Anav, günümüzde Aşkabat’ın
güneydoğusunda bir yerleşim bölgesidir.
❖ Afanesyevo Kültürü Türklere ait en eski
kültür bölgesi olarak kabul edilmektedir.
Altay-Sayan Dağları’nın güneybatı
bölgesinde
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
❖ Andronova Kültürü Afanesyevo
kültürünün daha geniş bir alana yayılmış
ve gelişmiş şeklidir. Afanesyevo ve
Andronova kültürü, Ön Türkler yani
Türklerin ataları tarafından meydana
getirilmiştir.
❖ Karasuk Kültürü Bu kültürün en önemli
özelliği, dünyanın pek çok bölgesine göre
demiri daha erken işlemeye
başlamasıdır. İskit kültürünü oluşturan
atlı-göçebe kültürünün Orta Asya'ya
yayılmasını sağlamışlardır.
❖ Tagar Kültürü Bölgenin adından dolayı
burada yaşayan insanlara Altaylılar
denilmeye başlanmıştır. Tunçtan bıçak,
ok uçları, küçük hayvan heykelleri, çeşitli
hayvan tasvirleri ve otağ şeklinde ağaç
evler bu kültürün belli başlı eserleridir.
➢ “Ok ve yay gerebilen kavimleri bir aile
gibi birleştirdim; şimdi onlar Hun
oldular.” - Mete Han
➢ Eski Türk toplumunun sosyal yapısı; oguş
(aile), urug (aileler birliği), boy (ok),
budun (millet) ve il (devlet)
➢ Asya Hun Devleti’ne en parlak dönemini
yaşatan Mete Han, yirmi altı boyu Türk
tarihinde ilk kez tek bayrak altında
toplamıştır.
➢ I. Kök Türk Devleti’nde ise Mukan
Kağan, Kore’den Karadeniz’e kadar
uzanan sahada yaşayan bütün Tölesleri
ve diğer Türk boylarını hâkimiyeti altına
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
alarak devletine en güçlü dönemini
yaşatmıştır.
➢ II. Kök Türk Devleti zamanında da
Kapgan Kağan yine Orta Asya’daki tüm
Türk boylarını bir bayrak altında
toplayarak gücüne güç katmıştır. Uygur
Kağanı Moyen-Çor ise Hun ve Kök Türk
dönemlerinde olduğu gibi öncelikle Orta
Asya’daki boyları kendine bağlamıştır.
➢ Tölesler, VI. yüzyılın ortalarında Baykal
Gölü’nün doğusundan Karadeniz’in
kuzeyine kadar uzanan sahada Kök Türk
Devleti’ne bağlı olarak yaşayan dağınık
Türk boylarıdır.
➢ Kapgan Kağan, boyların isyanıyla
uğraşırken bir Türk boyu olan
Bayırkuların saldırısı sonucunda
öldürülmüştür.
➢ İlk Türk Devleti olan Asya Hun
Devleti’nde hükümdarlar, Gök Tanrı’nın
tahta çıkardığı Tanhu unvanını
kullanmıştır.
➢ Mete Han, MÖ 176’da Çin imparatoruna
gönderdiği mektupta kendisini, Gök
Tanrı tarafından tahta çıkartılmış
Hunların büyük Şanyü’sü olarak ifade
etmiştir.
➢ Türklerde kağan olabilmek için Gök
Tengri tarafından kut verilmiş bir aileye
mensup olmak gerekirdi. Bu aileler belli
olup Hunlarda Tu-ku, Kök Türklerde
Aşina ve Uygurlarda Yağlakâr ailesidir.
➢ 981-984 tarihleri arasında Turfan
Uygurları’na giden Çin elçisi Wang Yen-
te’nin raporuna göre “Kao-ch’ang
(Turfan) şehrinde yağmur ve kar yoktur.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
➢ Kağanın olmadığı zamanlarda aygucı
(başbakan) kurultaya başkanlık ederdi.
➢ II. Kök Türk Hükümdarı Bilge Kağan’ın,
Çinlilerin etkisinde kalarak Budistleşme
isteği, Türklerin yaşam tarzına uymadığı
gerekçesiyle kurultay tarafından
reddedilmiştir.
➢ Mukan Kağan, bütün Kök Türk
Devleti’nin hükümdarı olmakla beraber
daha çok devletin doğu kısmıyla
ilgilenmiştir. Batı kısmını ise devletin
kuruluşundan itibaren İstemi Yabgu
idare etmiştir.
➢ Türk kağanını kut yani siyasi iktidar ile
donatan Gök Tengri, ona iktisadi güç
anlamına gelen “ülüş” bağışlamıştır.
➢ Hunların bilinen ilk kağanı, “büyüklük ve
genişlik” anlamına gelen Şan-yü veya
Tan-hu unvanını taşıyan Tuman
(Teoman)’dır.
➢ İç ve dış baskılara dayanamayan Ho-
hanyeh, Çin hâkimiyeti altına girerek
durumunu kurtarmak istedi. Bu durum
Hun kurultayında sert tartışmalara yol
açtı. Ho-han-yeh ile Çin hâkimiyetini
kabullenmeyen Çi-çi arasında taht
mücadelesi başladı. Bu mücadeleyi,
Çin’in desteğini arkasına alan Ho-han-
yeh kazandı. Böylece Hun Devleti, Doğu
ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
➢ Bumin Kağan, İl Kağan unvanını alarak
ülkenin batı kısmının idaresini kardeşi
İstemi Yabgu’ya verdi.
➢ Attila, 447 yılında Doğu Roma’nın barış
şartlarına yine uymaması üzerine II.
Balkan Seferi’ne çıkmış ve Doğu
Roma’yla Anatolia Antlaşması’nı
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
imzalamıştır. Bu antlaşmayla birlikte
Attila, devletinin dış siyasetini
değiştirmiş ve Batı Roma İmparatorluğu
üzerine yönelmiştir. Attila, bu sefer
dönüşünde ölmüş ve yerine sırasıyla
oğulları İlek, Dengizik ve İrnek geçmiştir.
➢ Bu efsanelerin en meşhuru ise Attila’nın,
Savaş Tanrısı Ares’in kılıcına sahip
olduğu ve bu nedenle bütün dünyaya
hükmedeceği inancıdır.
➢ Nibelungen Destanı, Attila’yı (Etzel)
babacan, iyiliksever ve yüksek vasıflı bir
hükümdar olarak tanıtmaktadır.
➢ Batı Kök Türk Devleti yıkılınca Hazarlar
bağımsızlıklarını ilan etmiştir. Hazarlar,
Uygur Kağanlığı’nın yıkılması üzerine
kendini Kök Türkler’in halefi kabul eden
Karluk Hükümdarı Bilge Kül Kadir Kağan
“Kara Han” unvanını almıştır. Böylece
Karluklar değişiklik geçirerek aynı
zamanda Orta Asya’da ilk Türk İslam
devleti olan Karahanlılar’a dönüşmüştür.
➢ Avar Hakanlığı, Asya Hun Devleti’nin
yıkılmasından sonra IV. Yüzyıl
sonlarında, Moğolistan’da kurulmuştur
Avarlar, Germen ve Slavları yönetim,
askerlik ve sanat alanlarında etkilemiştir.
➢ Türgişler Orta Asya’da hâkimiyet
kurmasını engellemiştir. Türgişler kendi
adlarına para bastırmışlardır.
➢ Başkırdistan’nın başşehri Ufa’dır.
Başkırtların aslı Türkistan’ı terkederek
kuzeye yönelen ve sonra batıya geçen
Kıpçak Türkleri’ne dayanmaktadır.
➢ Han Kubrat’ın (Kurt) liderliğinde Büyük
Bulgar Devleti kurulmuştur. Büyük
Bulgar Devleti’nin yıkılmasından sonra
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
680’de Otuz-Ogurlar’dan bir grup İtil
(Volga) Bulgar Devleti’ni kurmuştur.
Doğu Avrupa’da Türk İslam kültürünün
temsilcisi olmuşlardır. Dobruca’nın
güneyinde Asparuh (679-702) tarafından
kurulan Tuna Bulgar Devleti ise Boris
Han Dönemi’nde Hristiyanlığı resmen
kabul etmiştir.
➢ Kıpçaklar, Batı Kök Türk topluluklarından
olup kaynaklarda çoğunlukla Kumanlar
adı altında anılmıştır. XI. yüzyılda Güney
Rusya’ya gelerek burayı ele geçiren
Kıpçaklar, Bizans’a karşı akınlar
düzenlemiştir.
➢ Oğuzlar ve Hazarların baskısı sonucunda
Karadeniz’in kuzeyindeki topraklara
gelerek Macarlar’ı buralardan
uzaklaştırmıştır.
➢ Peçenekler ilk defa 1035’te Tuna’yı
geçerek Bizans topraklarına girmiş ve
Bizans’a karşı akınlar düzenlemiştir.
➢ Macarlar, Fin-Ugur kavimlerinin bir
bölümü Karadeniz’in kuzeyindeki
bozkırlara inerek Onugurlarla
kaynaşmıştır. Macarlar, Peçeneklerin
baskısıyla batıya doğru göç etmiştir.
➢ Çin İmparatoru Çin Şi Huang Ti (Çe
Huang Ti) bu tabyaları birleştirerek
sürekli onarılan, gözden geçirilen,
büyütülen mimari bir şaheser olan Çin
Seddi’ni kurar.
➢ İstemi Yabgu, kendisine karşı düşmanca
tutum takınan Sasani hükümdarına karşı
Bizans İmparatorluğu ile temasa geçmiş
ve 567 yılında İstanbul’a bir elçi heyeti
yollamıştır. Tarihte Orta Asya’dan
İstanbul’a gönderilen bu ilk heyete
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
karşılık Bizanslılar da İstemi Yabgu’nun
ülkesine elçi göndermiştir.
➢ İtil’den (Volga), Özü’ye (Dnyeper),
Colman’a (Kama) ve Kiyef’e (Kiev)
uzanan sahada siyasi istikrar sağlayan
Hazar Hakanlığı, Doğu Avrupa tarihinde
büyük rol oynamış en mühim Türk
devleti olarak görünmektedir.
İSLAM TARİHİ
➢ Hadarilik (Şehirlilik) Arabistan’da
görülen yerleşik yaşam tarzıdır.
➢ İslamiyet öncesi Arabistan’da insanlar;
hürler, köleler ve mevaliler olmak üzere
üç sosyal sınıfa ayrılmıştı. Bir köle azat
edilirse mevali denilen sınıfa geçmiş
olurdu.
➢ Araplar, haram aylar olarak kabul edilen
zilkade, zilhicce, muharrem ve recep
ayında savaş yapmazlardı. Bu aylarda
yapılan savaşlara Ficar Savaşları
denilirdi.
➢ İslamiyet’ten önce Arabistan’da;
Nebatiler, Tedmür, Gassani, Main, Hire,
Sebe gibi devletler yaşamıştı.
➢ Arabistan genelinde inanış olarak
Putperestlik hâkimdi. Bunun yanı sıra
Hristiyanlık, Musevilik ve Haniflik (Hz.
İbrahim’in dini) dinlerine inananlar da
vardı.
➢ Hz. Muhammed’e 610 yılında Allah
tarafından Cebrail aracılığı ile ilk vahiy
gönderilmiştir.
➢ Mekke’ye gelen bazı kişilerle Akabe
denilen mevkiide görüşmüş ve onları
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
İslam’a davet etmiştir. Bu kişiler İslam’ı
kabul etmiş ve Hz. Peygamber’i
koruyacaklarına dair biat (söz) vermiştir.
➢ Hz. Muhammed’in hicret ettiği
dönemde, Arabistan genelinde olduğu
gibi Medine’de de karışıklıklar vardır. Evs
ile Hazrec isimli müşrik Arap
kabilelerinin gerek kendi aralarında
gerekse Yahudilerle yaşadıkları
çekişmeler yaşamı zorlaştırmaktadır.
➢ İslam Devleti’nin ilk yazılı anlaşması olan
Medine Sözleşmesi’ni imzalamıştır.
• Bedir Savaşı (624) Mekkeliler, içinde
Medine’ye hicret eden Müslümanların
mallarının da olduğu bir kervanı Şam’a
göndermeye karar vermiştir. Bu
ticaretten elde edecekleri gelir ile de
Müslümanlarla savaşmayı
amaçlamışlardır. Esirlerin, fakir olup
ödeme yapamayacak olanlarından
okuma yazma bilenler, on Müslümana
okuma yazma öğretmesi karşılığında
serbest bırakılmıştır.
• Hudeybiye Antlaşması (628) Hz.
Peygamber geliş amaçlarını bildirmek
için Hz. Osman’ı elçi olarak göndermiştir.
Bu antlaşma sonucunda Kureyş ittifakı
parçalanmış, İslam’ın yayılması hızlanmış
ve birkaç sene içerisinde neredeyse Arap
Yarımadası’nın tamamına Müslümanlar
hâkim olmuştur
• Hayber’in Fethi (629) Yahudiler, Şam
ticaret yolunu tehdit edip Müslüman
ticaret kervanlarına zarar vermeye ve
Mekkeli müşrikleri Müslümanlara karşı
kışkırtmaya devam etmekteydi. Bunun
üzerine Hz. Peygamber, Yahudilerin
bulunduğu Hayber üzerine bir sefer
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
düzenledi. Kale kuşatılarak kısa sürede
ele geçirildi. Bu zaferle Şam ticaret
yolunun güvenliği sağlandı.
• Mute Savaşı (629) Müslümanlarla Bizans
arasındaki ilk savaştır
➢ Osman b. Talha, Mekke’de Kâbe’nin
bakımı ile görevliydi Sülalesi, Cahiliye
Devrinde Kâbe’nin kapı anahtarını
taşırdı.
• Huneyn Seferi (630) Bu zaferle Arap
Yarımadası’ndaki son putperest tehdit de
ortadan kalkmıştır.
• Tebük Seferi (631) Arabistan dışına
yapılan ilk sefer olma özelliği gösteren
Tebük Seferi sırasında bölgede birçok
kabile Müslümanlığı kabul etmiştir.
➢ Hz. Muhammed 632 yılında Medine’de
vefat etmiş, cenazesi kendi evine
defnedilmiş ve burası günümüzde de
Mescid-i Nebevi’nin içerisindeki Ravza-i
Mutahhara olarak adlandırılmıştır.
➢ Hz. Ebu Bekir’in halifeliğin ilk
zamanlarında İslam Devleti içerisinde
karışıklıklar yaşanmıştır. İslam’dan
dönerek devlete isyan eden kabilelerle
Ridde Savaşları’nı yapan Hz. Ebu Bekir,
bu kişi ve kabilelere karşı uzun süre
mücadele etmiş ve hepsini itaat altına
alarak ülke içerisinde birlik ve düzeni
sağlamıştır. Hz. Ebu Bekir Dönemi’nde
Arabistan toprakları dışına seferler
düzenlenmiştir. Suriye’nin fethi sırasında
Bizans’la 634 yılında yapılan Ecnâdeyn
Savaşı ile Suriye kapıları Müslümanlara
açılmıştır.
➢ Hz. Ömer halife seçilmiştir. Onun
dönemi, fetihlerin yoğunlaştığı bir
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
dönemdir. 636 yılındaki Yermük Savaşı
ile Suriye ve Filistin coğrafyasının önemli
şehirleri ele geçirilmiş ve 640 yılında
bütün Suriye coğrafyası fethedilmiştir.
Amr bin As komutasındaki İslam orduları
Filistin’in fethini tamamlamak için
Kudüs’ü kuşatmıştır. Kudüs patriği Hz.
Ömer’le görüşerek şehrin anahtarını
teslim etmiştir. Hz. Ömer, Yahudi ve
Hristiyanlara can güvenliği ve din
serbestliği tanımıştır. Hz. Ömer
Dönemi’nde, İran’a hâkim olan Sasaniler
üzerine bir ordu gönderildi. Fakat bu
ordu İran ordusuna Köprü Savaşı diye
bilinen savaşta yenildi. Bu savaştan
sonra 636 yılında Kâdisiye, bir yıl sonra
Celûlâ ve 642’de Nihâvend Savaşları
sonucunda Irak ve İran toprakları
fethedildi. Müslümanlar, Hz. Ömer
Dönemi’nde Horasan’a kadar olan
bölgeyi fethetti ve Türklerle komşu oldu.
Amr bin As komutasındaki ordular,
Mısır’ı fethetmiştir. Ayrıca Kahire
yakınlarında Fustat adı verilen “ordugâh
şehir” kurularak burası Kuzey Afrika’ya
yapılacak seferler için üs hâline getirildi.
➢ Hz. Osman zamanında Horasan ve
Azerbaycan ele geçirilerek İslam
hâkimiyeti Gürcistan ve Dağıstan’a kadar
genişletildi bu dönemde Hazarlarla
yapılan mücadeleler, onların İslam’a
girmelerine mâni oldu. Suriye Valisi
Muaviye, Anadolu’da Kayseri’ye kadar
sefer düzenlemiş ve kurulan donanma
ile 649’da Kıbrıs’ı fethetmiştir. Bu
donanma Doğu Roma ile savaşarak
Zâtü’s-savârî denilen ilk deniz zaferini
kazanmıştır. Hz. Osman Dönemi’nde
Kuzey Afrika topraklarına da seferler
yapılarak Tunus ele geçirilmiştir. Hz.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
Osman’ın şehit edilmesinin ardından, Hz.
Ali iç karışıklıkların yaşandığı, İslam
Devleti’nin parçalanma tehlikesiyle karşı
karşıya kaldığı bir ortamda halife
seçilmiştir.
➢ Kültürel çalışmaların ilki Kur’an’ın kitap
hâline getirilmesidir. Hz. Ebu Bekir
Dönemi’nde birçok hafız şehit olunca
unutulmasını engellemek için Hz. Ebu
Bekir ayetleri bir araya toplatmış ve
Kur’an-ı Kerim kitap hâline getirilmiştir.
➢ Hz. Osman Devri’nde Kur’an nüshası
çoğaltılmış diğer İslam ülkelerine
gönderilmiştir. Hz. Osman Dönemi’nde
ayrıca İslamiyet’in Orta Asya’ya
yayılmasını sağlamak için Horasan
Valiliği oluşturulmuştur. Hz. Osman’ın
yapmış olduğu tayinlerde, kendi kabilesi
ve ileride Emeviler Devleti’ni kuracak
olan Ümeyyeoğullarına ayrıcalık tanıdığı
iddiaları halkta tepkileri artırmıştır
➢ Hz. Ali Medine'ye dönmemiş ve devletin
merkezini Kûfe yapmıştır.
➢ Hz. Ayşe’nin devesinin etrafında cereyan
etmesi dolayısıyla savaşa İslam tarihinde
“Cemel (Deve) Vakası” denmiştir.
➢ Muaviye, Kureyş kabilesinin
Ümeyyeoğulları veya Emeviler koluna
mensup olduğu için devlet, Emevi
Devleti olarak adlandırılmıştır.
➢ Emevi orduları; Kâbil, Buhara, Sicistan,
Nesef ve Baykent gibi yerleri ele geçirmiş
ve büyük ganimetler elde etmiştir. Fetih
hareketlerinin yoğunlaştığı ikinci bölge
Anadolu’dur. Muaviye; Bizans
İmparatorluğu’na yapılan seferleri
düzenli bir hâle getirmiş, İstanbul
kuşatılmış ancak sonuç alınamamıştır.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
Meşhur sahabe Eyyup el Ensari bu
kuşatmada hastalanarak vefat etmiştir.
➢ Emevilerde Muaviye zamanında,
toplanan bir şûranın aldığı karar
doğrultusunda oğlu Yezid, İslam
tarihinde ilk defa veliaht tayin edilmiş
➢ Emevi halifesi olan Ömer bin Abdülaziz
Dönemi farklıdır. Bu dönemde
mevalilerden alınan cizye vergisi
kaldırılarak ayrımcılığa son verilmiş ve
toplumun her kesimini kucaklayan bir
yönetim sergilenmiştir. Ömer bin
Abdülaziz’e ilk dört halifenin yönetim
anlayışına benzer bir yönetim sergilediği
için beşinci halife denmiştir.
➢ I.Velid’in halifeliği döneminde Horasan
Valisi Kuteybe bin Müslim,
Maveraünnehir Bölgesi’nde pek çok
şehri fethetmiştir. Buhara, Semerkand
ve Harezm gibi önemli Türk şehirleri
onun zamanında Emevi hâkimiyetine
girmiştir.
➢ Kuzey Afrika genel valiliğine getirilen
Musa bin Nusayr, Berberileri egemenlik
altına aldıktan sonra yönünü İspanya’ya
dönmüştür. İspanya’ya gönderilen Tarık
bin Ziyad, Gotları mağlup etmiş ve belirli
aralıklarla yapılan seferlerle bütün
İspanya fethedilmiştir.
➢ Emevilerin, Avrupa kıtasındaki
ilerlemeleri 732 yılında Franklarla
yapılan Puvatya (Poitiers veya Puvatiye)
Savaşı’nda İslam ordusunun yenilmesiyle
Prene Dağları’nda son bulmuştur.
➢ Azad edilmiş köle anlamına gelen mevali
tabiri; ilk İslam fetihlerinden sonra kendi
arzularıyla Müslüman olan ve
çoğunluğunu Türkler, İranlılar, Berberiler
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
ve Kıptiler’in oluşturduğu Arap olmayan
Müslümanlar için de kullanılır.
➢ 756 yılında Emevi ailesine mensup
Abdurrahman bin Muaviye Kurtuba’ya
gelmiş ve yönetimi devralmıştır. Böylece
1031 yılına kadar varlığını sürdürecek
olan Endülüs Emevi Devleti kurulmuştur
➢ Endülüs Emevi Devleti’nin yıkılmasından
sonra İspanya’da; Bağımsız Emirlikler
Dönemi (1031-1091), Murâbıtlar Dönemi
(1091-1147), Muvahhidler Dönemi
(1147-1229) ve en sonunda Beni Ahmer
Devleti Dönemi (1238-1492) yaşanmıştır.
➢ 1469’da Kastilya Kraliçesi Isabella
(İsabela) ile Aragon Kralı Ferdinand
(Ferdinan) evlenmiş ve 10 yıl sonra bu iki
krallık birleşmiştir. Güçlenen krallıklar,
bölgedeki Müslüman varlığına son
vermek için harekete geçmiş ve 1492
yılında Beni Ahmer Devleti’ni yıkmıştır.
➢ XII. yüzyılın başlarında Tuleytula
başpiskoposunun Bağdat'taki Beytü’l-
hikme’ye benzer bir müessese
kurmasıyla olmuştur.
➢ İbn-i Rüşd; Aristo üzerine yazdığı
şerhlerden başka “Tehafütü Tehafüti'l-
felâsife” adlı eseriyle Avrupa'da itibar
edilen bir filozof hâline gelmiştir.
Avrupa’daki Frankonian (Frankonyan)
adlı notalandırma usulünün temelinin
Endülüslü müzisyenlerce atıldığı
bilinmektedir.
➢ Pirinç, şeker kamışı ve pamuğu
İspanya'ya ve dolayısıyla öteki Avrupa
ülkelerine ilk tanıtanlar Endülüs
Müslümanlarıdır. Suyun buharlaşarak
azalmasını önlemek için yer altından
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
kanallarla naklîni İspanya'da ilk defa
Müslümanlar uygulamıştır.
➢ Kurtuba Camisi, Endülüs Emevi
Devleti’nden günümüze kalan önemli
mimari eserlerdendir. XII. yüzyıldan
itibaren bazı İspanyol ve Portekiz
krallarının yaptırdıkları saraylar,
Kurtuba'daki sarayların adeta birer
kopyasıdır
➢ Abbasiler, ikinci halifeleri Ebu Ca'fer el-
Mansur zamanında Bağdat şehrini
kurarak burayı devletin merkezi hâline
getirmiştir. Halife Mansur Dönemi’nde,
Arap ve mevali arasındaki fark ortadan
kalkmıştır ve İranlılar, devlet içinde etkin
hâle gelmiştir.
➢ Abbasi halifeleri, Sasanilerin yönetim
yapısını örnek alarak vezirlik kurumunu
kurmuştur.
➢ Mansur Dönemi’nde Anadolu’ya akınlar
yapılmış ve Halife Mehdi Dönemi’nde
Bizans vergiye bağlanmıştır
➢ Abbasi Devleti, Harun Reşid zamanında
en parlak günlerini yaşamıştır. Bu
dönemde ziraat, ticaret, bilim ve eğitim
düzeyi artmış; Bağdat, Doğu’nun en
büyük ve en önemli ekonomik merkezi
hâline gelmiştir.
➢ Cengiz Han’ın torunu Hülagü, Bağdat
şehrini işgal ederek Abbasi Devleti’ne
son verdi. Abbasi ailesinden el-
Müstansır, Memlûk Sultanı Baybars
tarafından Kahire’de halife ilan
edilmiştir. Böylece halifelik makamı,
1517’de Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan
Selim’in Memlûkluları ortadan
kaldırmasına kadar Abbasi ailesinde
kalmıştır.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
➢ Halifelerin siyasi otoritelerinin
zayıflaması üzerine devlet erkânı
arasında ortaya çıkan iktidar
mücadelesine son vermek maksadıyla
kurulan kuruma Emirü’l-ümeralık
deniyordu. Bu kurumun başındaki kişi
olan Emirü’l-ümera, geniş yetkilere sahip
olduğundan hutbe ve sikkelerde
halifenin isminden sonra geçmekteydi.
➢ Harun Reşid Devri’nden itibaren ise
kadılkudatlık (başkadılık) makamı
kuruldu.
➢ Abbasiler Devri’nde siyasi, iktisadi ve
dinî sebeplere dayanan isyanlara sık sık
rastlanmaktadır. İsyan hareketinin
altında milliyetçilik düşüncesinden daha
çok özellikle İran kökenli dinî ideoloji
yatıyordu. Bu isyanları bastırmak için
Divanü’z-zenadıka adı verilen bir
müessese kurulmuştur.
➢ Abbasiler, devlet işlerini görüşmek için
farklı divanlar kurmuştur.
• Devletin Mali İşlerine Divân-Ü
Beytü’l-Mâl,
• Askerî İşlere Divanü’l-Ceyş,
• Resmî Yazışmalara Divan’ı-Tevki,
• Posta ve Gizli İstihbarat
Hizmetlerine Divanü’l-Berid,
• İdari Haksızlıklara ve Adli
Hatalara Divan’ı-Mezalim
Bakardı.
➢ Abbasi Halifesi Harun Reşid, muhafız
birliğini Türklerden meydana getirmiştir.
Bizans’tan gelebilecek tehditleri
önlemek için merkezi Antakya olan
Avasım eyaleti kurularak Türklerden
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
oluşan askerî birlikler bu şehirlere
yerleştirilmiştir. Harun Reşid’in oğulları
Halife Me’mun ve Mu’tasım
dönemlerinde ise Türklerin devlet
içindeki etkileri daha da artmıştır.
➢ Halife Mu’tasım zamanında devlet
içindeki Türklerin durumu daha da
sağlamlaştı. Afşin, Aşnas, Boğa el-Kebir,
Urtuç gibi Türk komutanlar, ülke içinde
çıkan isyanların bastırılmasında görev
almış ve Bizans üzerine Anadolu’ya
yönelik seferlere de katılmışlardır. Bu
dönemde halife, Bağdat’ın kuzeyinde
sadece Türklere ait olan Samarra şehrini
kurdurmuştur
➢ Türk komutanlar, idari kadrolarda görev
alıp devletin yönetiminde büyük ölçüde
söz sahibi oldu. Hatta Halife
Mütevekkil‘den itibaren halifelerin
belirlenmesinde bile rol oynadılar.
❖ Tolunoğulları Devleti (868-905), Ahmed
b. Tolun tarafından Mısır’da kurulmuş
Müslüman Türk devletidir. Ahmed b.
Tolun’un babası Tolun, Türk olup Abbasi
Devleti’nin önemli kumandanlarından
biri olmuştur. 884’te vefat eden
Tolunoğlu Ahmed’in yerine oğlu
Humâreveyh geçmiştir. Babasından
istikrarlı, zengin bir ülke devralan
Humâreveyh’in on iki yıl süren
hükümdarlığında Tolunoğulları en parlak
dönemini yaşamıştır. 905 yılında Abbasi
ordusu Mısır’a girerek Tolunoğulları
hâkimiyetine son vermiştir. İbn Tolun
Camisi (Mısır) Tulûniyye Camisi ise
Mısır’da Türk usulü yaptırılan ilk cami
olup aynı zamanda minare geleneğini
burada başlatan mimari bir eserdir.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
❖ İhşîdîler (935-969) Mısır’da kurulmuş ve
Suriye’de hâkimiyet kurmuş Müslüman
Türk devletidir. Abbasi Halifesi Râzî-
Billâh, 939 yılında Muhammed b. Tuğç’a
eski Fergana Türk hükümdarlarının
kullandığı “ihşîd” unvanını vermiş; Mısır
ve Suriye camilerinde hutbelerde adı
halifenin adıyla birlikte anılmaya
başlanmıştır. Muhammed b. Tuğç
öldükten sonra yerine on beş
yaşlarındaki oğlu Ebü'l Kasım geçmiş
ancak küçük yaşta olduğu için ailenin
azatlı kölesi Ebü'l Kafûr, sultana vasi
tayin edilmiştir. Eskiden beri Mısır
üzerinde emelleri olan Fâtımiler, bu
durumu fırsat bilerek 969 yılında
Fustat'a girmiş ve İhşîdîler Devleti’ne son
vermiştir. Büyük çoğunluğu Türklerden
oluşan süvari birliğiyle Mısır’ın yardımına
giden Şirküh, Mısır'da idareyi ele
geçirmiş ve Fâtımi halifesi tarafından
vezir tayin edilmiştir.
❖ Şirküh’un ölmesi üzerine yeğeni
Selahaddin Eyyubi, Fâtımi Devleti’ne
vezir ve ordu komutanı olarak
atanmıştır. Nisan 1250 tarihinde Sultan
Turan Şah’ı öldürmüş ve böylece
Mısır’da Eyyübiler Devri sona ermiştir.
Mekke ve Medine’ye önem veren
Selahaddin Eyyubi, “Hadimü’l-
Haremeyn” unvanını kullanan ilk
hükümdar olmuştur. Mehmet Akif Ersoy
onu; “Şarkın en sevgili sultanı”, Fransız
tarihçisi Champdor (Şondöğ); “İslamın
en saf kahramanı” olarak nitelemiştir.
❖ Memlûklular (1250-1517), Mısır’da
kurulmuş ve Suriye ile Hicaz'da hüküm
sürmüş Müslüman Türk devletidir. Mısır
da Eyyubi ordusundaki Türk asıllı azatlı
emirler tarafından kurulan
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
Memlûkluların (Kölemenler) ilk
hükümdarı Aybek’tir. Sultan Kutuz
Dönemi’nde İslam Dünyası’nı tehdit
eden Moğollara karşı 1260’da Aynicâlut
Savaşı kazanılmış ve Suriye'nin büyük
kısmı Memlûkluların eline geçmiştir.
Moğollara karşı 1260’da Aynicâlut Savaşı
kazanılmış ve Suriye'nin büyük kısmı
Memlûkluların eline geçmiştir. Böylece
Memlûklular, İslam dünyasının en büyük
devleti hâline gelmiştir. Baybars, Abbasi
ailesinden birini halife ilan ederek
Abbasi hilafetini Mısır’da yeniden
kurmuştur.
➢ Bedir Savaşı’nda ele geçirilen esirlerden,
Müslümanlara okuma-yazma
öğretenlerin serbest bırakılması, Hz.
Muhammed’in eğitime verdiği önemin
bir göstergesidir. Hz. Muhammed’in tıp
tahsili için Müslümanları hatta henüz
Müslüman olmayanları da o günün en
önemli bilim merkezi olan İran’daki
Cündişapur’a göndermesi bilime verdiği
önemin bir başka kanıtıdır.
➢ Hz. Muhammed’in başlatmış olduğu
eğitim-öğretim faaliyetleri, Dört Halife
Dönemi’nde de devam etmiştir. Bu
dönemde “küttab” adı verilen ilköğretim
seviyesindeki kurumlarda, mescidlerde
ve camilerde ilim öğrenimine devam
edilmiştir
➢ İslam devletinin başkenti olan
Medine’de Hz. Peygamber’in gündelik
hayatını ve faaliyetlerini sürdürebileceği
bir mescit yapılmıştı. Mescid-i Nebevi
adı verilen bu yapı üç bölüme ayrılarak
birinci bölümü Hz. Muhammed’in
ailesine, ikinci bölümü ibadete, üçüncü
bölümü de eğitim ve öğretim
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
faaliyetlerine tahsis edilmiştir. Eğitim ve
öğretim faaliyetleri için ayrılan kısma
suffe adı verilmiştir. Suffe daha sonraki
dönemlerde İslam dünyasındaki ilk
medrese olarak kabul edilmiştir.
➢ Beytü’l-hikme, bir araştırma ve eğitim
kurumu olup Abbasi Halifesi el-Me’mun
tarafından kurulmuştur
➢ Grekçe, Süryanice, Sanskritçe ve Farsça
gibi dillerden tercüme edilen çok sayıda
eser, Hizanetü’l-hikme adı verilen
kütüphanede toplanmıştır.
➢ İslam dünyasında gerçek anlamıyla ilk
kütüphane Emevi halifesi tarafından
Şam’da kurulmuştur
➢ Mısır, Suriye, Irak ve Mezopotamya’da
bulunan en önemli kültür ve medeniyet
havzalarından olan İskenderiye, Urfa,
Nusaybin, Antakya, Cundişapur ve
Harran İslam Devleti’nin sınırları
içerisinde kalmıştır.
➢ Endülüs Havzası: Kurtuba Medresesi,
Gırnata Medresesi - Endülüslü Zehravi
İbn-i Rüşd İbn-i Haldun
➢ Bağdat Havzası: El Hârizmî
Kindî,Ferganî,el-Belhî,el-Harrâni,er-
Râzî,Bettâni
➢ İngiliz asıllı tıp ve antropoloji bilgini
Robert Stephen Briffault (Rabırt Stefın
Brifol), 1919 yılında yazdığı “The Making
Of Humanity” adlı eserinde şunları
söyler: “İslam medeniyetinin modern
dünyaya en büyük hediyesi bilimdir...
➢ Bağdat ilim havzasında yetişen bazı ilim
adamlarından; Cebirin kurucusu sayılan
el-Hârizmî, İslâm felsefesinin ilk
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
temsilcisi Kindî, astronomi âlimi Ferganî
ve el-Belhî’dir.
➢ Tabip ve matematikçi el-Harrânî, tabip,
kimyacı ve filozof er-Râzî, astronomi
âlimi Bettânî, matematik, astronomi,
coğrafya, jeoloji, eczacılık gibi
sahalardaki bilgisi ve araştırıcı kişiliğiyle
Bîrûnî gibi âlimler, Câhız, İbn Kuteybe ve
Müberred gibi edipler de havzada
yetişen diğer âlimlerdir.
➢ Cabir ibn Hayyan (721-815), teorik ve
deneysel çalışmalarıyla kimyanın
gelişmesinde önemli rol üstlenmiştir.
Birçok kimyasal bileşiğin, kimyasal alet
ve sürecin uygulayıcısı olan Cabir,
modern kimyanın kurucusu olarak kabul
edilir.
➢ İlk Selçuklu hastanesinin Nişabur’da,
Nizâmülmülk tarafından yaptırılan
bîmaristan olduğu bilinmektedir
➢ İsfahan ve Bağdat’ta Melikşah’ın
yaptırmış olduğu rasathanelerde, Ömer
Hayyam ve İsfizârî gibi bilim adamları
çalışmıştır.
➢ Semerkant, Tefsir, hadis ve fıkıh
ilimlerinde önemli bir âlim olan
Abdullah bin Mübarek et-Türkî burada
yetişmiştir.
➢ Batı’da Alfarabius, Abunazar gibi
isimlerle tanınan Farabi’nin asıl adı
Muhammed’dir. Kazakistan’da bulunan
Farab şehrinde doğduğu için “el-Farabi”
olarak anılmıştır. Farabi felsefede
kavramları; tahlilî (analitik) ve terkibî
(sentetik) olarak ikiye ayırmış ve Leibniz
(Laybniz) ile Kant’a bu konuda öncülük
etmiştir Musiki alanındaki eserinde ud
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
ve kanun gibi müzik aletlerinden ilk defa
bahseden kişi Farabi’dir.
➢ Buhara yakınlarındaki Afşana köyünde
doğmuştur. Fıkıh, kelam, mantık, felsefe,
tıp, astronomi, jeoloji ve matematik
ilimlerinde tahsil gören İbn-i Sina,
Batı’da Avicenna, İslam âleminde ise
Şeyh el-Reis adıyla anılmıştır. İbn-i Sina,
öğrencisi el-Cüzcanî ile birlikte
gözlemevi kurmuş ve bu gözlemevine ait
araç ve gereçleri kendisi çizmiştir. Ufuk
açısını ölçmeye yarayan ve “azimut
halkası” adı verilen büyük boyutlu bir
gözlem aleti yaptığı bilinmektedir İbn-i
Sina, görme fizyolojisi ve ışık konusunda
kendisinden önce çalışmalar yapan
Pisagor ve Aristo’nun görüşlerini
incelemiş, deney ve gözleme tabi
tutmuştur. İbn-i Sina, akıl hastalıklarının
meşguliyet, şok, telkin ve müzik ile
tedavi edilebileceğini belirtmiştir.
➢ Gazali, Horasan’ın Tus şehrinde
doğmuştur. Olağanüstü bir zekaya sahip
olan Gazali; fıkıh, hadis, akaid, gramer,
felsefe gibi ilimlerde eğitim almıştır.
Dönemin ünlü âlimlerinden ve aynı
zamanda Gazali’nin hocası olan
Cüveynî’ye göre Gazali derin bir
denizdir. Gazali hem kabilecilik
anlayışına hem de körü körüne kabul
edilen mezhepçiliğe karşıdır. En ünlü
eseri “İhyâü Ulûmi’d-Din” de bozulmuş
bir toplumu ıslah etme, tekrar Kur'an ve
Sünnet temelleri üzerine oturtma ve ona
asıl İslami erdemlerini yeniden
kazandırmaya çalışmıştır.
➢ XI. yüzyıl sonlarında Avrupa’nın Doğu’ya
ilgisini artırmış, Fransa’da ilk ilim
hareketleri başlamıştır. İtalya, İspanya ve
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
Güney Fransa’dan birçok kimse İslam
medreselerine tahsile gelmiştir. Avrupa
şehirlerindeki binaların mimari özelliği,
ders programları, eğitim usulleri
tamamen İslam medreselerinin taklidi
olmuş, Napoli Krallığı’nda Salerno
Medresesi kurulmuştur.
➢ Endülüslü Zehravî, İslam dünyasının en
ünlü cerrahıdır. Kaleme aldığı el-Tasrif
isimli eserinde döneminin cerrahi
bilgilerini ve yeni yöntemleri tanıtmıştır
➢ Kurtuba’da doğan İbn-i Rüşd, felsefeden
tıbba çeşitli bilim dallarıyla ilgili yaklaşık
94 eser yazmıştır Batı’da Averroes adıyla
bilinir. İslam dünyasında fazla
anlaşılmayan İbn-i Rüşd’ün etkisi Batı’da
XVIII. yüzyıla kadar devam etmiştir.
Aristo’nun en büyük yorumcusu olarak
kabul edilir Yaptığı gözlemlerle güneş
lekelerini ilk defa gözlemleyen bilgindir.
Tıp ve optik alanında da çalışmaları olan
İbn-i Rüşd, gözün retina tabakasının
işlevini açıklamıştır.
➢ Allah’ın sıfatları; münakaşa konusu
olmuştur. Bu tartışmalar Kaderiye,
Cebriye, Mutezile, Meşşaiyye, Eşariye ve
Maturidiye gibi kelami ekollerin ortaya
çıkmasına sebep olmuştur.
➢ Türkler, 642 Nihavend Savaşı’ndan
sonra yani VII. yüzyıl ortalarından
itibaren Müslümanlarla temas etmeye
başlamıştır. İran’da kurulan Sasani
Devleti’nin yıkılmasından sonra Türklerle
Araplar arasında yaklaşık elli yıl süren
mücadeleler yaşanmıştı Bilhassa Afşin,
İhşid ve Baçuroğulları gibi aileler,
İslamiyet’i kabul ederek Abbasi
Devleti’nin hizmetinde yer almışlar ve
kendileriyle beraber birçok Türk
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
topluluklarını da bu devletin hizmetine
çekmişlerdir
➢ Türk dünyasında, İslamiyet ilk defa
Maveraünnehir Bölgesi’nde ticaret ve
ilim faaliyetlerinin etkisiyle yayılmaya
başlamıştır Bu Türkler, Karahanlı
Devleti’nin hâkim olduğu yerlerdeki Türk
boylarından olan Yağma, Çiğil, Karluk ve
Tuhsilerdir. Oğuzlar da aynı yüzyılın ikinci
yarısında İslam dinini kabul etmeye
başlamıştır.
➢ Kuzey Afrika’da yaşayan bir kavim olan
Berberiler, başta tabiat güçlerine
inanmış daha sonra Yahudilik ve
Hristiyanlık inançlarını benimsemişlerdir
Hz. Osman Dönemi’nde, Müslümanlar ile
Berberiler arasında ciddi çarpışmalar
yaşanmıştır. Emevilerin, Kartaca’yı fethi
sonrası Hasan b. Numan’ın uyguladığı
politika sonucunda Berberiler, İslamiyet’i
benimsemiştir İslamiyet’i kabul eden
Berberiler, zamanla Arap kültürünün
etkisinde kalarak Araplaşmıştır.
➢ Kürtler ise Müslümanlar ile ilk defa Hz.
Ömer zamanında karşılaşmıştır. Bu Hz.
Osman Dönemi’nde Azerbaycan’ın
fethiyle Kürtler ile Müslümanlar arasında
ilişkiler yoğunlaşmıştır. Abbasiler, Kürt
aşiretlerin askerî potansiyelinden
yararlanmıştır.
➢ Nesimi Yazıcı’nın “İlk Türk-İslam
Devletleri Tarihi” adlı eserine göre Hz.
Peygamber, Hendek Savaşı’nda
“Kubbetu’l-Türkî” denilen Türk çadırında
kalmıştır. Savaşı buradan yönetmiş ve
ibadetlerini de burada yapmıştır.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
İLK MÜSLÜMAN TÜRK
DEVLETLERİ
➢ Orta Asya’daki ilk Müslüman Türk
devleti olan Karahanlı Devleti; Karluk,
Yağma, Çiğil ve Tuhsi boyları tarafından
840 yılında kurulmuştur Devletin
merkezi Balasagun olup bilinen ilk
hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır.
Satuk Buğra Han, İslamiyet’i kabul eden
ilk Karahanlı hükümdarıdır. Müslüman
olduktan sonra Abdülkerim adını alan
Satuk Buğra Han, Türkler arasında
İslamiyet’in yayılması için mücadele
etmiş ve bu nedenle El-Mücahit, El-Gazi
unvanları ile anılmıştır. Yusuf Kadir
Han’ın vefatından sonra taht
mücadeleleri yaşanmış, Karahanlı
Devleti Doğu ve Batı olmak üzere ikiye
ayrılmıştır (1042). Doğu Karahanlı
Devleti 1211’de Karahitaylar, Batı
Karahanlılar ise 1212 yılında
Harzemşahlar tarafından ortadan
kaldırılmıştır.
➢ Gazneli Mahmut, Hindistan üzerine 17
sefer yaparak İslamiyet’in Hindistan’da
yayılmasına katkı sağlamıştır. Abbasi
halifesi, İslam dünyasına yaptığı
hizmetlerden dolayı Gazneli Mahmut’a
“Sultan” unvanını vermişti Sultan Mesut
Dönemi’nde Gazneliler, 1040 yılında
Selçuklularla yaptıkları Dandanakan
Savaşı’nda yenilerek Hindistan’a
çekilmek zorunda kalmıştır. Gazneli
Devleti bu savaştan sonra zayıflama
sürecine girmiş, Gurlar tarafından
Hüsrev Melik’in esir edilmesiyle 1187’de
son bulmuştur.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
➢ Özellikle Kök Türkler ve Uygurlar
zamanında büyük gelişme gösteren Türk
kültür ve medeniyetinin Karahanlılardan
itibaren İslam kültür ve medeniyetiyle
karşılaşıp kaynaşması Türk İslam
medeniyetinin temellerinin atılmasını
sağlamıştır.
➢ İlk Türk İslam devletlerinden olan
Gazneliler, Samaniler vasıtasıyla
Abbasilerden aldıkları teşkilatı
geliştirerek Büyük Selçuklulara ve daha
sonraki Türk İslam devletlerine iletmiştir.
➢ İslamiyet’le birlikte hükümdar
unvanlarında da değişiklik görülmüştür.
Karahanlılarda hakan yerine “Arslan
Han”, yabgu yerine “Buğra Han” ve şad
yerine “İlig Han” kullanılmıştır.
Gazneliler de ise hükümdarlar “emir ve
sultan” gibi İslami unvanlar kullanmıştır.
İslamiyet’i ilk kabul eden Satuk Buğra
Han’dan itibaren hükümdarlar,
Müslüman isimler ve lakaplar almaya
başlamıştır. Sultan unvanını ilk kullanan
Türk hükümdarı Gazneli Mahmut
olmuştur.
➢ İlk Türk İslam devletlerinde hükümdarlar
tıraz denilen kendi ad ve lakaplarının
yazılı olduğu, süslemeli özel giysiler
giyerdi. Sefere ya da bir yere giderken
hükümdarların başının üstünde çetr
denilen, ipek ve kadifeden yapılmış bir
çeşit şemsiye tutulurdu. Hükümdardan
sonra devlet kademesinde en yetkili kişi
vezirdi. Karahanlı vezirleri Türkçe yuğruş
unvanını kullanırken, genellikle İran
kökenli olan Gazneli vezirler hâce
unvanını kullanmıştı. Karahanlılarda
devletin işleyişiyle ilgili önemli kararların
alındığı Meclis-i Âli adında bir divan
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
varken Gaznelilerde mali ve genel idari
işlerden sorumlu olan “Divan-ı Vezaret”
bulunurdu. Ayrıca bu divanlara bağlı alt
divanlar da vardı.
➢ Harezm, Buhara, Taşkent ve Semerkant
gibi merkezler; eğitim, bilim ve sanat
merkezleri hâline gelmiştir.
➢ Oğuz adına ilk defa Kök Türk
Kitabeleri’nde rastlanmaktadır. Kök Türk
Kitabeleri’ne göre Oğuzlar, (İslam
kaynaklarında Guz) dokuz boydan
meydana gelmiş bir budundur. Bundan
dolayı Tokuz (Dokuz) Oğuz diye de anılır.
Eski Türk yurdundaki en güçlü budun
Tokuz Oğuzlardır. Bilge Kağan, Tokuz
Oğuzların başbuğu tayin edilen oğlu da
Moyençor (Moyunçor) unvanıyla
anılmaya başlandı. Ayrıca Selçuklular
Dönemi, eğitim ve öğretim kurumları
açısından çağının bir dönüm noktası
olmuştur. Daha önce dağınık ve özel
olarak yapılan öğretim, ilk defa Alp
Arslan zamanında bir programa
bağlanarak devlet himayesine alınmıştır.
➢ 1015-1021 yılları arasında Çağrı Bey’in
yaptığı keşif seferleri ile Anadolu
hakkında yeterince bilgi sahibi olan
Tuğrul Bey, çareyi Türkmen boylarına
Anadolu’yu hedef göstermekte
bulmuştur. Kuruluşa giden süreçte
Selçuklular, Gaznelileri 1035’te Nesâ’da,
1038’de Serahs’ta mağlup etmiştir. Bu
iki zaferden sonra Gazneliler’in
bölgedeki siyasi ve askerî durumu ciddi
şekilde sarsılmıştır.
➢ Dandanakan Savaşı sonucunda Tuğrul
Bey, Sultan Mesud’un sarayında tahta
oturarak “sultan” ilan edilmiştir. Bu
amaçla 1043 yılında başkenti, Rey
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH İnstagram.com/SOSYALPEDİA

şehrine taşıyarak fetihlerin batı yönünde Tuğrul Bey, bütün Müslümanların yüksek
olacağını göstermiştir. hükümdarı unvanı ile anılmıştır. Böylece
halifenin resmî onayı ile İslam âleminin
➢ Tuğrul Bey gerek hanedana mensup
lideri olan Tuğrul Bey, aynı zamanda
şehzadeleri gerekse komutanları
bütün yeryüzünün dünyevi hükümdarı
Anadolu’nun fethi için görevlendirmiştir.
konumuna gelmiştir. Selçuklu
Görevlendirilen şehzadeler arasında,
hükümdarları bu olaydan sonra “Sultan-ı
Musa Yabgu’nun oğlu Şehzade Hasan,
İslam” unvanını kullanmaya başlamıştır.
Çağrı Bey’in oğlu Yakuti de
bulunmaktadır. Bizans ile ilk karşılaşma
Büyük Zap Suyu civarında olmuştur. Bu
➢ Abbasi halifesi olmak üzere diğer İslam
savaşta pusuya düşürülen Selçuklu
ülkelerine fetihnamelerle kazanılan zafer
kuvvetleri büyük bir yenilgiye uğramıştır.
duyurulmuştur. Abbasi halifesi, Sultan
Mağlubiyetin ve Şehzade Hasan’ın
Alp Arslan’a hediyeler göndermiş ve ona
şehadet haberini alan Tuğrul Bey çok
“İslam Ülkelerinin Sultanı” unvanını
üzülmüş, İbrahim Yinal ile Arslan Bey’in
vermiştir. Daha sonra Karahanlılar
oğlu Kutalmış’ı Anadolu’nun fethi için
üzerine sefere çıkan Sultan,
görevlendirmiştir.
Maveraünnehir sınırındaki Barzam
➢ Selçuklular, Liparitis komutasında Kalesi’nde direnişle karşılaşmıştır. Kale
birleşen Gürcü-Bizans kuvvetlerini 18 Komutanı Yusuf el-Harezmî teslim
Eylül 1048'de Pasinler Ovası’nda kesin olduktan sonra sultanın huzuruna
bir bozguna uğratmıştır. Bu mağlubiyet çıkarıldığı sırada üzerinde sakladığı
üzerine Bizans barış istemiştir. Abbasi hançerle Alp Arslan’ı yaralamıştır.
halifesi, Tuğrul Bey’e bir mektup yazarak Sultan Alp Arslan öldükten sonra daha
halifeliğin Fâtımi ve Büveyhoğullarının önce veliaht tayin ettiği oğlu Melikşah,
baskısından kurtarmasını istemiştir. Büyük Selçuklu hükümdarı olmuştur.
Bunun üzerine harekete geçen Tuğrul
➢ Alp Arslan’ın kardeşi Kavurd, Melikşah’ın
Bey 1055 yılında Bağdat’a girerek
sultanlığını tanımamıştır. İki taraf
Büveyhoğullarının varlığına son
arasında meydana gelen mücadeleyi
vermiştir. Bağdat camilerinde artık
Melikşah kazanmıştır. Devlet merkezini
hutbeler Tuğrul Bey adına okunmaya
İsfahan’a taşımıştır Sultan Melikşah
başlanmıştır Halife Kaimbiemrillah bu
Dönemi’nde Selçuklu ülkesinin sınırları
özel törende zulmü yıktığı, adaleti
batıda ve doğuda genişledi. Batı ve Doğu
kurduğu ve İslamiyet’e yaptığı hizmetler
Karahanlı Devletleri hâkimiyet altına
için Tuğrul Bey’e memnuniyetini dile
alındı. Gürcistan, Kudüs, Suriye, Yemen
getirmiştir. Halife Tuğrul Bey’e altın kılıç,
ve Aden fethedildi. Sultan Melikşah
sancaklar, hilatlar vermiş ve başına iki
Dönemi’nin önemli sorunlarından birisi
taç giydirmiştir. Tuğrul Bey’in başına
de Selçuklu Devleti içinde Bâtıni faaliyet
giydirilen iki taç, onun “Şark ve Garpın
merkezlerinin ortaya çıkmasıydı.
Sultanı” olduğu anlamına gelmektedir.
Halife tarafından ilan edilen fermanda
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
➢ Eşi Terken Hatun, halifenin onayını
alarak 1092’de 4 yaşındaki oğlu adına
Bağdat’ta hutbe okuttu. Nizâmülmülk
taraftarlarının desteklediği Melikşah’ın
diğer oğlu Berkyaruk, kardeşiyle girdiği
taht mücadelesini kazanarak tahta çıktı.
Ancak Terken Hatun, saltanatı ele
geçirmek için önce Berkyaruk’un dayısı
İsmail Yakuti’yi daha sonra da amcası
Tutuş’u yönetime karşı isyan ettirdi.
Ülkenin batısındaki bu taht
mücadelelerini kazanan Berkyaruk, bu
kez de devletin doğusunda isyan eden
diğer amcası Arslan Argun’u bertaraf etti
ve böylece hâkimiyetini pekiştirdi.
➢ Sultan Berkyaruk Dönemi’nin önemli
olaylarından birisi de Haçlı Seferleri’nin
başlamasıdır. Türkleri Anadolu’dan
atmak ve Kudüs’ü ele geçirmek amacıyla
Avrupa’dan harekete geçen Haçlı ordusu
Antakya’ya kadar ilerleyerek burayı
kuşattı. Şehrin Valisi, Berkyaruk’tan
yardım istedi. Berkyaruk, Musul emirini
bu işle görevlendirdi. Ancak Musul emiri,
Haçlılarla yapılan savaşı kaybetti.
Böylece Antakya’yı ele geçiren Haçlılar,
Kudüs’e kadar ilerledi. Sultan
Berkyaruk’un ülkede iç düzeni
sağlamasından sonra bu kez de kardeşi
Mehmet Tapar 1099’da isyan etti.
➢ Sultan Sencer, Selçuklu Devleti’ni
yeniden düzenleyerek “Sultan-ı Azam”
unvanını aldı. Bu dönemde Selçuklular,
Gaznelilere ve Karahanlılara karşı
yeniden hâkimiyet sağladı. Karahanlı
Hükümdarı Mahmut ile idaresi altındaki
Türk boylarından olan Karluklar arasında
anlaşmazlık çıktı. Hükümdar Mahmud,
Sultan Sencer’den yardım isterken
Karluklar da Karahitaylardan yardım
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
istedi. Selçuklu ve Karahitay kuvvetleri
arasında 9 Eylül 1141’de Katvan Savaşı
meydana geldi.
➢ Saray teşkilatında çalışanların başında
olan ve onları denetleyen kişiye
“hâcibü’l -hüccâb” denirdi. Büyük
Selçuklularda bütün devlet işleri “Büyük
Divan” tarafından yürütülürdü. “Divan-ı
Saltanat” da denilen Büyük Divan’ın
başında vezir bulunurdu. Vezir,
sultandan sonra divanın en büyük
görevlisi ve onun mutlak vekiliydi.
Selçuklularda, Büyük Divan’a bağlı dört
divan daha vardı. Bunlar; devletin iç ve
dış yazışmalarını yapan Divan-ı İnşa
(tuğra), bütün mali işlerinden sorumlu
olan Divan-ı İstifa, mali ve idari işleri
teftiş eden Divan-ı İşraf ve devletin
askerî işleriyle ilgilenen Divan-ı Arz’dı.
Ayrıca Büyük Divan’a bağlı olmayan
posta İsve haberleşmeden sorumlu
Divan-ı Berid, adalet işlerinden sorumlu
Divan-ı Mezalim ve hatunun emrinde
hizmet veren Divan-ı Hatun gibi divanlar
bulunurdu. Selçuklulardaki devlet
teşkilatında İran etkisi görülmesine
karşın; atabey, subaşı, tuğra, çavuş gibi
teşkilatla ilgili Türkçe terimler
kullanılmıştır.
➢ Nizâmülmülk, Büyük Selçuklu sarayında
danışman olarak çalışan Gazalî’yi
“Şerefü’l- ümme” unvanı vererek Bağdat
Nizamiye Medresesi’ne müderris olarak
atamıştır.
➢ Büyük Selçuklu Devleti’nin her tarafında
medrese inşasına girişilmesi Alp Arslan
zamanında başlamıştır. İslami bilimlerde
Eş-Şirazî, Cüveynî, Gazzalî ve Er-Razî gibi
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
âlimlerle birlikte diğer bilimlerde de
önemli âlimler yetişmiştir.
➢ Devrin en önemli matematik ve
astronomi âlimleri; Ömer Hayyam,
Îsfizârî, El-Vâsıtî’dir. El-Hazini Büyük
Selçuklu Devleti’nin enlem ve
boylamlarını gösteren “Zîc-i Sencerî”’yi
hazırlamıştır.
➢ Selçuklu Dönemi âlimlerince de
üstünlüğü kabul edilen felsefe biliminde
Muhammed bin Ahmed Beyhakî,
matematik ve astronomi bilimiyle ilgili
de çalışmalar yapmıştır. Tıp alanında
Sabur b. Sehl, İbnü’t Tilmiz ve Ebu Said
Muhammed bin Ali gibi ünlü hekimler
yetişmiştir.
➢ Selçukluların kökenini anlatan anonim
eser “Meliknâme” ve “Ebu Tahir-i
Hatuni’nin Tarih-i Al-i Selçuk” dönemin
önemli eserlerdir.
➢ Selçuklularda resmî dilin Farsça olması
dolayısıyla edebiyatta Farsça
kullanılmıştır. Emir Muizzi, Ömer
Hayyam, Enveri, Ezraki dönemin ünlü
edipleridir.
➢ Büyük Selçukluların sanata getirdiği
yenilikler; Nizamiye Medreseleriyle
medrese mimarisi ilk şeklini almıştır.
Girintili duvarları ve büyük avlu yapısıyla
ilk defa medrese camiler yapılmıştır.
➢ Kopuz, Türk tamburu, Türk borusu, Türk
neyi ve bağlama önemli Türk müziği
aletleriydir.
➢ Balkanlarda; Uz, Peçenek ve Kuman
akınları ile uğraşmak zorunda kalan
Bizans İmparatorluğu, içerde de sık sık
imparator değişiklikleri yaşamıştır.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
Özellikle II. Basileos’un (Bazileus)
1025’te ölümünden sonra uzun süre
yönetimde istikrar yakalayamayan
Bizans’ta, devlet düzeni bozulmuş ve
halkın devlete olan güveni sarsılmıştır.
➢ XI. yüzyılda Anadolu’yu yurt edinen
Türkler, burada kurdukları devletleri
daha çok kurucularının veya bölgenin
adıyla anmıştır. Türkiye adı ise ilk defa
Bizans kaynaklarında görülmüş ve
Anadolu XII. yüzyıldan itibaren Batılılar
tarafından Türkiye olarak anılmaya
başlanmıştır.
➢ Arap kaynaklarında da Berrü’t- Türkiyye
ifadesi XIV. yüzyıl başlarında
kullanılmıştır. Marco Polo, Anadolu’dan
Türkiye diyerek bahseder. Dönemin bir
diğer önemli Arap seyyahı İbn-i Batuta,
1330’lu yıllarda gezdiği Anadolu’da
yoğun Türk nüfusunu gördükten sonra
Anadolu için Türkiye ülkesi, Türkiye
toprağı anlamında “Berrü’t-Türkiyye el-
Ma‘rûf bi Bilâdi’r-Rûm” ifadelerini
kullanır.
➢ Dönemin Memlûk müellifleri; Mısır,
Suriye ve Hicaz’a hâkim Memlûklular
için Türkiye Devleti (ed-Devletü’t-
Türkiye) ifadesini kullanırken
Anadolu’yu, Türk ülkesi olarak
isimlendirir.
➢ Anadolu’ya ilk Türk akınları IV. yüzyılın
sonlarında Avrupa Hunları tarafından
düzenlenmiştir. VI. yüzyıldan itibaren
Sabarlar, Anadolu’ya girerek Konya,
Kayseri ve Ankara civarına kadar
ilerlemiştir. VIII. yüzyılda Abbasiler
tarafından Türkistan ve Horasan’dan
getirilen Türkler, Bizans’a karşı gaza ve
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
cihat amacıyla Anadolu’nun sınır
bölgelerine yerleştirilmiştir.
➢ Müslümanların Anadolu’ya gaza
seferleri Emeviler zamanında başlamış,
Abbasiler zamanında devam etmiştir
Anadolu’ya ilk Selçuklu akınları, Büyük
Selçuklu Devleti kurulmadan önce,
1015’ten itibaren Çağrı Bey liderliğinde
keşif yapmak amacıyla
gerçekleştirilmiştir. Anadolu’yu yurt
edinme politikasının temeli, Büyük
Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan sonra
Tuğrul Bey tarafından atılmıştır.
➢ Dilmaçoğulları (Bitlis-Erzen), Ahlatşahlar-
Sökmenliler (Ahlat-Erciş-Van) ve Çaka
Beyliği (İzmir) Artukluklar,Bu dönemde
Diyarbakır, Mardin gibi büyük
merkezlerde, ilim gelişmiş ve Cezerî gibi
ilim adamları ön planda tutulmuştur.
Beylik, vergileri hafifletmiş ve halkın
refahını yükseltmiştir. Bizans sikkeleri
örnek alınarak para basılmıştır.
➢ Cezerî, elektriğin henüz kullanılmadığı
dönemde sadece su ve mekanik parçalar
ile çalışan makineler yapmıştır.
➢ Ilk Türk beyi olan Çaka Bey, kurduğu 40
parçalık donanmayla Midilli, Sakız, Sisam
ve Rodos gibi stratejik öneme sahip
adaları fethetmiştir
➢ Büyük Selçuklu Devleti’nin etkisiyle
Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinin
ortak noktası kurucularının Oğuzlara
mensup olmasıdır.
➢ Çaka Bey’in Balkanlardaki Peçenekler ile
de ittifak kurması, Bizans İmparatoru I.
Aleksios Komnenos’u (Aleksiyos
Komnenos) endişelendirmiştir.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
➢ Adana, Tarsus ve Antakya’yı fethederek
Suriye bölgesine yönelen Süleyman Şah,
1086 yılında Antakya yolunda Suriye
Selçuklu Meliki Tutuş ile mücadele
sırasında ölmüştür Süleyman Şah’ın
İznik’te vekil olarak bıraktığı Ebu’l-
Kasım, Türkiye Selçuklu Devleti’nin
devamını sağlamış ve hatta Bizans’a
karşı mücadele ile devletin sınırlarını
Marmara kıyılarına kadar genişletmiştir.
➢ 1092 yılında Melikşah’ın ölümünden
sonra Kılıç Arslan ve Davut Kulan Arslan
esaretten kurtularak İznik’e gelmiş ve
devleti Ebu’l-Kasım’dan devralmıştır.
Büyük kardeş olan Kılıç Arslan İznik’te
sultan ilan edilmiştir.
➢ II. Kılıç Arslan tahta geçtiğinde Türkiye
Selçukluları bazı sıkıntılar ile karşı karşıya
kalmıştır. Kardeşi Şahinşah’ın kendisine
karşı taht mücadelesine girişmesi ve
güneyde Musul Atabeyi Nurettin
Zengi’nin Selçuklu topraklarına
saldırması üzerine II. Kılıç Arslan, Bizans
ile ittifak kurmak için İstanbul’a gitmiştir.
II. Kılıç Arslan ile yaptığı ittifaka sadık
kalmaması üzerine iki taraf savaşın
eşiğine gelmiştir. Büyük bir ordu ile
Konya’ya doğru yola çıkan Bizans
kuvvetleri 17 Eylül 1176 tarihinde,
Denizli yakınlarında olduğu tahmin
edilen Miryokefalon denilen geçitte
Selçuklu kuvvetleri tarafından pusuya
düşürülerek yenilgiye uğratılmıştır.
➢ Miryokefalon Zaferi’nden sonra II. Kılıç
Arslan’ı tebrik için gelenlerin içinde
Ermeni Patriğinin de bulunduğu Ruhani
liderler vardır. Patrik, Sultan’a:
“Muzaffersiniz. Tanrı mübarek etsin.”
demiştir.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH İnstagram.com/SOSYALPEDİA

➢ Boy, eski Türk devletlerinin oluşumunda ➢ Türkiye Selçuklu Devleti’nin askerî

en dinamik yapıdır teşkilatı da Büyük Selçuklular ile hemen
hemen aynıdır ve şu unsurlardan
➢ Türkiye Selçuklularında devletin yönetim
oluşmaktadır: • Türkmenler • Hassa
merkezi olan ve dergâh veya bârgâh
kuvvetleri (gulâmlar) • İkta sahiplerinin
olarak da anılan saray, hem devletin
verdiği kuvvetler (Tımarlı Sipahiler) •
idare merkezi hem de hükümdarın şahsî
Vassal devlet kuvvetleri • Ücretli
ikametgâhı olmuştur
askerler Türkiye Selçuklu ordusunun
➢ Konya’daki Alâeddin Köşkü, Kayseri’de başkumandanı Beylerbeyi veya Emirül-
Keykubâdiye Sarayı, Beyşehir’deki Ümerâ unvanı taşırdı. Ordu
Kubâdâbâd Sarayı, Alanya’daki Alâiye kumandanlarına subaşı, sipehsâlar,
Sarayı Türkiye Selçukluları Dönemi’ne ait serleşker denirdi. Selçuklularda
önemli saraylardandır donanma kumandanlarına Reis’ül-Bahr
veya sahillerin kumandanı anlamında
➢ Ücretli askerlik uygulaması Türkiye
Meliküs-Sevâhil denirdi. Donanma
Selçuklularında özellikle XIII. yüzyılın
kumandanlarına ayrıca Emîr-i Sevâhil de
başlarından itibaren görülmüştür.
denilmiştir
➢ Türkiye Selçuklu Devleti’nde askerî, idari,
➢ 1165-1240 yılları arasında yaşamış olan
mali ve hukuki bütün devlet işlerinin
ve İslam dünyasının en meşhur
karara bağlandığı ve en yüksek yönetim
sûfîlerinden olan Muhyiddin Arabî,
organına Divân-ı Saltanat veya Divân-ı
Türkiye Selçukluları Dönemi’nde bir süre
Alâ denmiştir
Konya’da yaşamıştır. Onun fikirleri,
➢ Türkiye Selçuklu Devleti, Büyük Selçuklu talebesi ve manevi evladı Sadreddin
Devleti ile idari alanda benzer özellikler Konevî tarafından devam ettirilmiştir.
göstermiştir. Bununla birlikte Nâib-i
➢ Haçlılara karşı Anadolu’da mücadeleye
Saltanat ve pervane gibi Büyük
girişen ilk devlet, Türkiye Selçukluları
Selçuklularda bulunmayan görevliler
olmuş diğer beylikler ve topluluklar da
Türkiye Selçuklu Devleti’nde
bu mücadelelerde Selçukluları
bulunmuştur.*
desteklemiştir. I. Kılıç Arslan, kardeşi
➢ Nâib-i Saltanat veya Niyâbet-i Saltanat, Davud Kulan Arslan’ı Haçlıları
ilk defa Türkiye Selçuklularında durdurmakla görevlendirmiştir. İznik
görülmüştür yakınlarındaki ormanlarla kaplı Drakon
adlı bir vadide Haçlı ordusu, Türkiye
➢ Türkiye Selçuklularında arazi işlerinden
Selçuklu kuvvetleri tarafından pusuya
sorumlu olan ve bunlarla ilgili işleri
düşürülmüş ve Haçlıların büyük bir kısmı
düzenleyen menşur ve beratları
imha edilmiştir. İmparator Aleksios ile
hazırlayan görevliye de pervane
Haçlılar arasında bir antlaşma
denmiştir. Pervane üst düzey bir
yapılmıştır. Bu antlaşmaya göre Haçlılar,
memuriyet olmamasına rağmen Divân-ı
Türklerden alacakları eski Bizans
Alâ’nın üyelerinden kabul edilmiştir.
topraklarını Bizans’a teslim edecektir. I.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
Haçlı Seferi sonucunda 1098’de Urfa’da
ilk Haçlı Devleti kurulmuştur
➢ Urfa Kontluğu’na 1144 tarihinde Musul
Atabeyi İmadeddin Zengi, Antakya
Prensliği’ne ise 1268’de Memlûk Sultanı
Baybars tarafından son verilmiştir.
Ayrıca 1109 yılında kurulan Trablus
Kontluğu da 1289 yılında yine
Memlûklular tarafından ortadan
kaldırılmıştır.
➢ Eyyubilerin Yafa ve Suriye’deki bazı
şehirleri ele geçirmesi üzerine Papa III.
Innocentius (İnosent), 1198’de IV. Haçlı
Seferi için bir çağrı yapmış ve seferin
Venedik gemileriyle denizden yapılması
kararını vermiştir
➢ Yesevîlik tarikatına bağlı olan ve
inançlarını Anadolu’da yaymaya çalışan
Baba İlyas, Türkiye Selçuklu Devleti
tarihindeki en büyük isyan hareketine
öncülük etmiştir. Bunun üzerine Sultan
II. Gıyâseddin Keyhüsrev başkenti terk
etmiştir. Bu sırada Baba İlyas’ın
yakalanarak Amasya Kalesi’nde idam
edilmesi, isyanın daha da büyümesine
neden olmuştur
➢ Alâeddin Keykubad, Selçuklu sultanları
arasında çok mümtaz bir mevkiye
sahiptir Ayrıca cami, medrese,
kervansaray ve hastane gibi unutulmaz
eserler bırakmıştır. Bu sebeple de Sultan
halk arasında “Uluğ Keykubad” adıyla
anılmıştır.
➢ IV. Kılıç Arslan ile Vezir Süleyman
Müineddin Pervane arasındaki
çekişmelerde de Moğollar, Pervane’yi
desteklemiş ve IV. Kılıç Arslan, 1266’da
Pervane tarafından öldürülmüştür.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
Moğol baskısından bıkan Pervane,
Memlûklu Sultanı Baybars’ı Anadolu’ya
davet etmiştir. Çok geçmeden isyana
dönüşen bu tepkilerin ilk örneği
Hatiroğlu Şerafeddin Bey’in 1276’daki
Moğollara isyanıdır. Bu isyanda
Karamanoğlu I. Mehmed Bey, Hatiroğlu
Şerafeddin Bey’e destek vermiştir.
Elbistan Savaşı’nın intikamını almak için
30 000 kişilik bir kuvvetle Anadolu’ya
giren Moğol hükümdarı Abaka Han
yaklaşık 200 000 insanı öldürmüş ve
Pervane’yi idam ettirmiştir. Bundan
sonra ise Anadolu’da Moğol İstilası’nın
etkisi daha fazla hissedilmeye
başlanmıştı. Moğol İlhanlı Devleti’nde
Ebû Said Bahadır Han’ın 1335’te varis
bırakmadan ölümü sonrasında ise
Anadolu üzerindeki Moğol baskısı ve
tehdidi tamamen kalkmıştı
➢ Ankara, Kırşehir, Konya, Kayseri gibi
Anadolu’nun kültür merkezleri, aynı
zamanda Bektâşiliğin de ilk merkezleri
olmuştur.
OSMANLI TARİHİ
➢ Kuruluşu II. Murad, gelişmesi II.Mehmed
ve yükselişi II. Bayezid dönemleri olarak
kabul edilen Osmanlı tarihçiliği, II.
Bayezid Dönemi’nden itibaren yeni bir
ivme kazanmış gerek nicelik gerek
nitelik gerekse tür olarak yükselişini
sürdürmüştür.
➢ Kuruluş Dönemi’nde yaşanan askerî ve
siyasi gelişmeleri ortaya koymak için
yabancı kaynaklara ihtiyaç
duyulmaktadır. Bizans tarihçileri
Pachymeres (Pakimires), Nikephoros
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
(Nikeforos) ve Kantakouzenos
(Kantakuzen) ile Arap gezgin, coğrafyacı
ya da tarihçileri İbn-i Batuta, el-Ömerî,
İbn-i Said ve İbn-i Haldun’un bıraktıkları
eserler döneme ışık tutmaktadır
➢ Osmanlılar hakkında ilk tarihî bilgiler,
Orhan Bey’in imamı İshak Fakih’in oğlu
Yahşî Fakih tarafından kaleme alınan
“Yahşî Fakih Menâkıbnâmesi”dir.
Ancak bu eser günümüzde mevcut
değildir.
➢ Aşıkpaşazâde, Gebze’den geçerken
hastalanmış ve Yahşî Fakih’in evinde
misafir olmuştur. Burada
Menâkıbnâme’yi okuyan Aşıkpaşazâde
daha sonra “Aşık paşazade Tarihi” adlı
eserini yazarken buradan edindiği
bilgileri kullanmıştır
➢ Bugün elimizde olan ve Osmanlı
Beyliği’nin kuruluşu ile ilgili bilgi veren
kaynaklardan en eskisi ise Ahmedî’nin
“İskender name” adlı eseridir
➢ Osmanlı Beyliği’nin kurucusu Osman
Bey’in ismi ilk defa Bizanslı Tarihçi
Pachymeres’in (Pakimires) “Relations
Historiques” (Bizanslı Gözüyle Türkler)
adlı eserinde geçmektedir.
➢ Genel olarak kabul edilen görüşe göre
Osmanlılar; Oğuzların, Bozok Kolu’na
bağlı Günhan Soyu’nun Kayı Boyu’na
mensuptur
➢ Osmanlılar, Kayı Boyu’na mensup
olduklarını en yoğun şekilde II. Murad
zamanında vurgulamaya başlamıştır.
➢ Prof. Dr. Faruk Sümer arşivlerde yaptığı
araştırmalarda, Anadolu’nun pek çok
yerinde Kayı adlı köylerin bulunduğunu
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
ortaya koymuştur. Kayı Boyu’nun
damgası iki ok arasında yay şeklindedir
➢ Bitinya; bugünkü Kocaeli, Sakarya,
Bilecik, Bursa, İznik, Düzce, Yalova, Bolu,
Bartın ve Zonguldak illerini kapsayan
coğrafi alanın Antik Çağ ve sonrasındaki
adıdır
➢ Paul Wittek , nazariyesinde, Osmanlı
Beyliği’nin kuruluşunu “Gaza Tezi” ile
açıklamıştır. Ayrıca Wittek, Osman Bey’i
Oğuz Kağan’a bağlayan şecerenin, II.
Murad zamanında hanedan siyaseti
doğrultusunda oluşturulduğunu ve
Osmanlıların, Kayı Aşireti ile de alakası
bulunmadığını iddia etmiştir
➢ Mehmet Fuad Köprülü, “uç”- lara özgü
yapı üzerinde durmuştur. “Bir aşiretten
cihangirane bir devlet çıkardık”
anlayışına karşı çıkan Köprülü’ye göre
Osmanlı Beyliği’nin kuruluşunda sadece
fetih ve ganimet elde etme amaçlı
seferler etkili olmamıştır. Ona göre
beyliğin kuruluşu basit bir şekilde ortaya
koyulamayacak kadar karışıktır ve farklı
etkenlerin açıklanması ile ortaya
konabilecek tarihî bir gelişmedir.
➢ Halil İnalcık, Paul Wittek’in tezini kabul
etmekle birlikte yetersiz bulmuştur.
İnalcık’a göre gaza Osmanlı Beyliği’nin
kuruluşunda önemli bir yer tutar, fakat
beyliğin kuruluşunu sadece gazaya
bağlamak konuya tek boyutlu bakmaktır.
İnalcık, uçlardaki sosyal değişime dikkat
çekmiştir. Osman Bey, bir gece baskını
ile İnegöl tekfuruna ait Kulacahisar’ı ele
geçirmiştir.
➢ Bitinya Bölgesi’ndeki etkisini artıran
Osman Bey, önce İnegöl tekfurunu,
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
Domaniç Beli Savaşı’nda yenmiş sonra
da Karaca hisar Kalesi’ni almıştır.
➢ Dursun Fakih buraya ilk Osmanlı kadısı
olarak tayin edilmiştir.
➢ Osman Gazi, Turgut Alp’i İnegöl
kuşatmasıyla görevlendirmiş ve burası
da 1299’da fethedilmiştir Osmanlı
Beyliği’nin kuruluşuna giden süreçte
Aygut Alp, Turgut Alp, Konur Alp, Hasan
Alp, Akça Koca, Samsa Çavuş gibi uc
liderleri önemli rol oynamıştır. Bilecik
tekfuru ile Yarhisar tekfurunun iş birliği
yapması üzerine Osman Bey, Bilecik’i
fethetmiştir.
➢ 699 miladi 1299 yılını, Osmanlı
Devleti’nin bağımsızlık tarihi olarak kabul
etmiştir. Kuruluşun tam tarihini
belirlemek isteyen Efdaleddin Bey,
Beyâtî Hasan b. Mahmud, “Câmi’i Cem
Âyîn” adlı eserindeki bir kayıttan
bahsetmiştir
➢ Halil İnalcık’a göre Osman Gazi’ye güç
ve prestij kazandıran 27 Temmuz 1302
tarihli Koyunhisar (Bafeus) Savaşı,
Osmanlı Beyliği’nin gerçek kuruluş tarihi
olarak kabul edilmelidir.
➢ 1329’da Palekanon (Maltepe) önlerinde
yapılan savaşta, Bizans ordusu mağlup
edilmiştir. Bizans kuvvetlerinin mağlup
edildiği bu zaferle Osmanlı Beyliği’nin
İslam dünyasındaki itibarı artmıştır.
➢ Osmanlı Beyliği, başlangıçtan beri
beyliklerle iyi geçinme politikası
gütmüştür. Karesioğulları topraklarının
ele geçirilmesi ise bu politikadan
vazgeçildiğini göstermiştir. Bu sayede
Ece Yakup, Gazi Fazıl, Hacı İlbeyi ve
Evrenos Bey gibi tecrübeli Karesi
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
komutanları Osmanlı hizmetine girmiş
ve Karesi donanması da Rumeli’ye
geçişte çok önemli rol oynamıştır.
➢ Çimpe Kalesi, Rumeli’de ilerlemek için
bir üs olarak kullanılmıştır. Bölgede
yerleşmeyi amaçlayan Süleyman Paşa;
Malkara, Bolayır ve Tekirdağ’a kadar
olan bölgeyi ele geçirmiştir
Osmanlıların Batıdaki ilerleyişini
hızlandırmıştır. Bu dönemde bölgede
Balkanlarda, irili ufaklı pek çok devlet
bulunmaktadır. Bunların en önemlileri
Sırp ve Bulgar krallıkları ile Bosna, Eflâk
ve Arnavutluk prenslikleridir.
➢ 1361’de Edirne üzerine yürüyen Şehzade
Murad, şehirdeki Bizans komutanını
Sazlıdere’de mağlup etmiştir
➢ Orhan Gazi’nin 1362’de vefat etmesi
üzerine tahta I. Murad geçmiştir.
Sazlıdere Savaşı’ndan sonra 1363’te
Bizans’ın Rumeli’deki en önemli
şehirlerinden olan Edirne fethedilmiştir
➢ Hacı İlbeyi, 1364’te Sırp sındığı civarında
Haçlı ordusunu bir gece baskınıyla
bozguna uğratmıştır. Sırpsındığı Savaşı,
Osmanlı Devleti’nin Haçlılarla yaptığı ilk
savaştır.
➢ Sırpsındığı yenilgisini telafi etmek
isteyen Sırplarla 1371’de yapılan Çirmen
Savaşı’nı Osmanlılar kazanmış ve
böylece Makedonya’nın fethi
kolaylaşmıştır.
➢ Sözlük anlamı “meylettirme, cezbetme,
gönül alma” olan istimâlet; genel olarak
Osmanlı Beyliği’nin uyguladığı “uzlaştırıcı
fetih siyaseti” için kullanılan tabirdir.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH İnstagram.com/SOSYALPEDİA

➢ Murad, zaferden sonra savaş hâkimiyetini kurmuştur. İsa Çelebi ise

meydanında dolaşırken Lazar'ın damadı Bursa’da hüküm sürmüştür.
olan yaralı Milos Obiliç (Miloş Obiliç)
➢ Fetret Devri’nde hükümdarlığı sekiz sene
tarafından şehit edilmiştir.
yedi ay kadar süren Şehzade Süleyman
➢ Karamanoğulları, diğer beylikler Çelebi; savaşlardaki üstün kabiliyeti,
üzerinde hâkimiyet kurmak için cömertliği ve ilim adamlarını himayesiyle
Memlûkluların da desteğiyle 1367’de meşhur olmuştur.
Latinlerin elindeki Gorigos Kalesi üzerine
➢ Edirne Sarayı, onun zamanında âlim, şair
sefer düzenlemiş ancak başarısız
ve sanatkârlarla dolmuştur.
olmuştur.
“İskendernâme” yazarı Ahmedî ve
➢ Osmanlılarda başlangıçtan itibaren “Mevlid” yazarı Süleyman Çelebi
özenle takip edilen beylik politikasında bunlardandı
ilk aşama, I. Murad zamanında
➢ Bu beyliklerden Saruhanoğulları’na
“vassallık” şeklinde Batı Anadolu
Çelebi Mehmet; Aydınoğulları,
beyliklerini Osmanlı himayesine almak
Menteşeoğulları ve Hamitoğulları’na II.
olmuştur.
Murad, Karamanoğulları’na ise II.
➢ Germiyanoğlu Süleyman Bey, Bayezid son vermiştir
Osmanlıların desteğini almayı amaçlamış
➢ Osmanlı Beyliği’nin ilk savaşçı sınıfını,
ve kızını, I. Murad’ın oğlu Bayezid ile
Osman Gazi’nin etrafında gaza ve
evlendirmiştir. Bu evlilik sonrasında
ganimet amaçlı toplanan alplar ve
Kütahya, Emet, Simav ve Tavşanlı çeyiz
gaziler oluşturmuştur. Karamürsel Alp,
olarak Osmanlılara verilmiştir.
Konur Alp, Gündüz Alp, Akçakoca, Samsa
➢ Hamitoğulları da Karamanoğulları’nın Çavuş gibi alplar bu silsilenin en
baskısı sonucunda Osmanlılara yaklaşma tanınmışlarındandır.
ihtiyacı hissetmiştir. Bu nedenle
➢ Alp ve gazi özdeş kelimelerdir. Alp,
Hamitoğulları, 1381-1382’de Akşehir,
Türklerde “bahadır” diye anılan
Beyşehir, Seydişehir, Yalvaç ve
kahraman savaşçıyı; gazi ise alpın daha
Karaağaç’ı 80 000 altın karşılığı
çok İslami Dönem’de gaza ile kaynaşmış
Osmanlılara bırakmıştır.
hâlini anlatır.
➢ Yıldırım Bayezid Devri’nde ise artık
➢ Fetihlerin devamı için gerekli olan ilk
Osmanlılar, merkezî otoriteyi sağlamak
düzenli birlikler, Vezir Alâeddin Paşa ve
için beylikler üzerinde tam hâkimiyet
Bursa Kadısı Çandarlı Kara Halil’in
kurmuştur
teklifleri doğrultusunda Bursa’nın
➢ Yıldırım Bayezid’in oğullarından fethinden sonra oluşturuldu.
Süleyman Çelebi, Rumeli’deki Osmanlı
➢ Giyecekleri elbise ve başlarında
topraklarında hükümdarlığını ilan
taşıyacakları sarığın renk ve biçimi tespit
ederken Çelebi Mehmet Tokat ve
Amasya havalisini ele geçirmiş ve burada
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH İnstagram.com/SOSYALPEDİA

edildi. Buna göre askerlerin “ak börk” ➢ Kazasker Çandarlı Kara Halil’in
giymeleri kararlaştırıldı. çalışmaları ile Pencik sistemi
uygulanmaya başlandı. Pencik
➢ Azebler, gönüllü Türk gençleri arasından
sisteminin benzeri Osmanlı Devleti’nden
seçilerek eyalet yöneticileri olan
önce Emeviler, Abbasiler ve Selçuklular
beylerbeyi komutası altında seferlere
gibi devletlerde gulâm sistemi olarak
katılmıştır. Osmanlı ordusunun savaş
uygulanırdı. Osmanlı padişahları,
düzeninde en ön safta yer alan Azebler,
özellikle de Fatih Sultan Mehmet, gulâm
savaş başladıktan sonra yanlara açılarak
sistemini geliştirerek devletin merkezî,
arkalarındaki topçuların ateş etmelerini
askerî ve taşra teşkilatlarında geniş
sağlamış ve düşmanın paniğe
ölçüde uygulamışlardır
kapılmasına yol açmıştı
➢ Kazasker Çandarlı Kara Halil, Pencik
➢ Osmanlı Devleti daha önce de Büyük
sistemi ile toplanan askerden yeni bir
Selçuklu ve Memlûklular gibi devletler
askerî teşkilat kurma fikrini ortaya attı.
tarafından kullanılan toprak sistemini
Kurulan bu askerî teşkilata “Yeniçeri
geliştirip tımar sistemini ortaya
Ocağı”, askerlerine ise “Yeniçeri” adı
çıkarmıştır.
verildi
➢ Osmanlı köylüsünün devlete ödediği en
➢ İlk Acemi Ocağı I. Murad zamanında
önemli ve en yaygın vergi, ürettiği
Gelibolu’da kuruldu. Türk İslam
tahıldan alınan öşür vergisidir. Köylü bu
devletlerinde pek uygulanmayan bu
vergiyi ürün olarak ödemiştir.
sistem, Çelebi Mehmet zamanında
➢ Osmanlı Devleti’nde, tımar sisteminin uygulanmaya başladıysa* da II. Murad
uygulandığı eyaletlerde yapılan zamanında kanun hâline getirilmişti.
sayımlara “tahrir” adı verilir. Tahrir
➢ Osmanlılar Musevi toplumundan
yapmanın esas amacı, eyaletlerdeki
devşirme almamıştır. Bunun sebebi
nüfus ve gelir kaynaklarını tespit etmek
Yahudi aleyhtarlığı değil Yahudilerin
ve bunları devlet görevlilerine, şahıslara
şehir toplumu olmasıdır. Çünkü bu
ve vakıflara hizmetleri karşılığında;
çocuklar kültür bakımından artık kendine
maaş, mülk ve gelir olarak dağıtmaktı
göre bir kişiliğe kavuşmuştur.
➢ Moğolca; silah, zırh anlamına gelen
➢ Devşirme sırasında sancak beyi, kadı ve
“cebe” kelimesinden Türkçe “-lü” ekiyle
papazlar devşirme memuruna yardım
türetilen cebelü; zırhlı, teçhizatlı asker
ederlerdi Memur, vaftiz defterlerine
demektir.
bakarak şartları elverişli olanları ayırır,
➢ Deliler, sefere ordunun önünde gider, en ince teferruatına kadar iki deftere
savaş sırasında düşman saflarını yarar, bunların kaydı yapılırdı.
düşman ordusunda esirler alarak onlar
➢ Yeni Çağ’ın ilk merkezî devleti olan
hakkında bilgi edinilmesini sağlardı.
Osmanlı Devleti, feodal yapının
oluşmasını engellemeye çalışmıştır
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
➢ Kapıkulu ordusu içerisinde önemli bir
unsur olan yeniçeriler, ilk kez I. Murad
Devri’nde bin kişilik bir birlik olarak
kuruldu. Yeniçeriler, II. Kosova
Savaşı’nda (1448) ateşli silahlar
kullanmıştır.
➢ 1514 Çaldıran ve 1517 Ridaniye
Savaşlarında, Osmanlı ordusu topun yanı
sıra tüfeği etkili bir şekilde kullanmıştır.
➢ Kılıç ehli seyfiye: Bu sınıf kapıkulu
askerleri ve tımarlı sipahiler ile subaşı,
sancakbeyi, beylerbeyi, vezir ve
sadrazam gibi görevlileri kapsamaktadır.
➢ Osmanlı Devleti’nde bilinen ilk medrese
Orhan Gazi tarafından 1330’da İznik’te
yaptırılmıştır. Bu medreseye atanan ilk
müderris Türk âlim ve mütefekkir
Şerefüddin Davud-i Kayseri’dir.
➢ Osmanlılarda ilmiye sınıfının başlıca üç
görevi vardır: Eğitim-öğretimin
sürdürülmesi idari ve adli hizmetlerin
görülmesi ve sosyal, idari ve askerî
konularda dinin görüşünün
açıklanmasıdır.
➢ Müderris olmak isteyen talebelere
danişmend, softa, suhte gibi isimler
verilir, Daha sonra icazetname alarak
medreseyi bitiren müderris adayları,
isimlerini Anadolu ve Rumeli kazaskerlik
dairelerinde bulunan ruzname adlı
defterlere kaydettirir ve müderrislik için
sıraya girerlerdi. Bu bekleme süresine
mülazemet adı verilirdi. İlk dönemlerde
belli bir süre olmadan mülazemete
geçilirken Ebu’s-Suud Efendi’den sonra
bu süre yedi yıl olarak belirlenmiştir.
➢ Kadı tayini, ilk defa Osman Gazi
tarafından yapılmıştır. Osman Gazi bu
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
göreve, kayınpederi Şeyh Edebali’nin
talebesi Dursun Fakih’i uygun görmüş ve
Karacahisar’a kadı olarak atamıştır.
➢ Kanuni Dönemi’nde müftüler de kadılar
gibi teşkilatlandırılmış ve şeyhülislamlık
makamı ortaya çıkmıştır. İstanbul
müftüsü, Osmanlı Devleti’nin
başmüftüsü yani şeyhülislamı olmuştur
➢ Ebu’s-Suud Efendi'den itibaren Rumeli
kazaskerliği yapanlar şeyhülislamlık
makamına atanmıştır.
➢ En yüksek dereceli medrese Fatih’in
yaptırdığı Sahn-ı Seman Medreseleriydi.
Daha sonra Kanuni Sultan Süleyman,
Sahn-ı Seman Medreseleri ile aynı
dereceye sahip Süleymaniye
Medreselerini yaptırmıştır
➢ Fatih ve Kanuni Dönemi’nde medreseler
geliştirilerek alt bölümler oluşturulmuş
ve hadis araştırmaları için Darülhadis,
tıp eğitimi için Darüttıp, Kur’an’ın
okunması ve ezberlenmesi için
Darülkurra gibi ihtisas medreseleri
kurulmuştur.
➢ Sahn-ı Seman Medreseleri, Fatih
Camisi’nin etrafında sekiz yüksek
medrese ve bu medreselerin arkasında
“Tetimme” adıyla bilinen sekiz küçük
medreseden oluşmaktaydı
➢ Asıl adı Şemseddin Mehmet olan
Akşemseddin Şam’da doğmuştur. Teni
beyaz olduğundan Akşemseddin olarak
meşhur olmuştur. Akşemseddin, fetihten
sonra Ayasofya’da kılınan ilk cuma
namazında hutbeyi okumuştur
Hastalıkların nedenlerini açıklayan
Akşemseddin’e göre hastalıklar,
kalıtımsal olan ve mikrop yoluyla geçen
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
şeklinde ikiye ayrılmıştır. Böylece
Akşemseddin, mikroptan haber vermesi
bakımından Louis Pasteur (Pastör) ve
Robert Koch (Rabırt Koh) gibi bilginlerin
öncüsü olmuştur.
➢ Ünlü Türk sultanı ve bilim adamı Uluğ
Bey’in “Doğancı Başısı” olduğu için ailesi
“Kuşçu” lakabıyla tanınıyordu
➢ Ali Kuşçu, İstanbul’un enlem ve
boylamını belirlemek için de çalışmalar
yapmış ve günümüzde kabul edilen
değerlere yaklaşık bir değer bulmuştur.
➢ Uluğ Bey, Semerkand Medresesi’ni
kurmuş; devrin en büyük rasathanesi
olan Semerkand Gözlemevi’ni de
yaptırmıştır. Gök bilim kataloglarının en
mükemmeli olan “Zîc-i Uluğ Bey”,
günümüze kadar konumsal gök biliminin
temel kitabı olarak kullanılmıştır. XVII.
yüzyılda, İngiltere’de Greenwich
Gözlemevi’ni kuran John Flamsteed (Con
Fileymstid) “Britanya Gök Tarihi” adlı
eserini hazırlarken, Zîc-i Uluğ Bey’den
yararlanmıştır
➢ I.Murad tarafından Bursa’da kurulduğu
ifade edilen kütüphane, ilk saray
kütüphanesi olarak nitelendirilir
➢ II. Murad Devri, önemli kültürel
gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir.
Türk diline önem veren padişah, Türkçe
eserler yazdırdığı gibi birçok yabancı
eserin de Türkçeye tercümesini
sağlamıştır. II. Murad Dönemi’nde
âlimler Türkçe eser yazma konusunda
teşvik edilmiştir. Âşık Paşa’nın yazdığı
“Garipname” adlı eser bu teşviklerin bir
neticesi olarak kabul edilmelidir.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
➢ II. Murad Dönemi’nde Türk dili ile ilgili
somut bir gelişme bu dönemde
bastırılan madenî paralara ilk defa Kayı
boyu damgalarının vurulmasıdır. Zaten
Osmanlı soyunun ilk defa Kayı Han
nesline dayandırılması da II. Murad
Devri’ne rastlar.
➢ Osmanlı padişahları arasındaki ilk şair
padişah olan II. Murad’daki milliyet fikri
Paul Wittek’e (Pol Vitek) göre şehzade
olarak bulunduğu Amasya’nın sosyo-
kültürel yapısından kaynaklıdır.
➢ Amasya, Danişmentlilerden beri Türk
kültür yapısını koruyan ve Fetret
Devri’nde Çelebi Mehmet’e, ondan
sonra da oğlu II. Murad’a millî bir anlayış
kazandıran şehirdir
➢ Türk diline ait önemli eserler olan
Yazıcızâde Ali’nin “Tevârih-i Âl-i
Selçuk”u; Molla Arif Ali’nin
“Danişmendnâme”si; Şeyhî’nin “Hüsrev
ve Şirin”i; Mercimek Ahmet’in
“Kâbusnâme”si II. Murad Devri’nde
yazılmıştır.
➢ II. Murad zamanında Yazıcızâde
Mehmet Efendi tarafından kaleme
alınan “Muhammediyye” adlı eser dinî
edebiyatımızın temel eserlerindendir.
➢ Şehrin göbeğinde yaptırdığı ilk sarayı
(Eski Saray) daha sonra uygun bulmayan
Fatih, Sarayburnu’nda Yeni Saray’ı
(Topkapı Sarayı) inşa ettirdi
➢ Osmanlı Dönemi’nde İznik ve
Kütahya’dan sonra Bursa, Edirne ve
İstanbul da önemli çini merkezleri
olmuştur. XVI. yüzyıllarda mimari ile
kaynaşan çini süslemelerinin en güzel
örnekleri; İznik Yeşil Camii, Topkapı
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
Sarayı Çinili Köşk, Bursa Yeşil Camii ve
Yeşil Türbe’dir.
➢ Şeyh Hamdullah’tan sonra Ali Bin Yahya
Sofi, Karahisarlı Ahmet, Hafız Osman
gibi hattatlar yetişmiştir. II. Murad
yaptırdığı eserlerden dolayı “Ebu’l-
hayrât” unvanıyla anılmıştır Onun
döneminde Türkçe ve Oğuz-Türk kimliği
ön plana çıkmıştır
➢ Takıyüddin’in asıl amacı “Uluğ Bey
Zîc”indeki bazı eksik kısımları
tamamlamak ve yeni bir zîc
hazırlamaktır. Takıyüddin, güneş
parametrelerinin hesaplanması için yeni
bir metot geliştirmiştir. Takıyüddin, asıl
amacına yönelik olarak da yeni
gözlemlerine dayanarak güneş ve ay
cetvellerini ihtiva eden zicler hazırlamış
ve Sultan III. Murad’a ithaf etmiştir
➢ II. Mehmet bu kararından sonra
Muslihiddin, Saruca Sekban ve Macar
asıllı Urban’a büyük toplar döktürttü
Ok ve mermi atışlarına dayanıklı olan
Rumların “şehirler alan” ismini verdikleri
tekerlekler üzerinde yürüyen kuşatma
kuleleri yapıldı.
➢ Grandük Notaras (Notaaras) da
“İstanbul’da Latin külahı görmektense
Türk sarığı görmek evladır.” diyerek
halkın tepkisini ortaya koymuştur.
➢ 1456’da Belgrad ve 1470’te Eğriboz
kuşatmalarında da uygulanmış olan
gemilerin karadan yürütülmesi, üzerinde
yüzlerce yıl konuşulan önemli bir taktik
olarak tarihe geçmiştir.
➢ Fethin ilk cuma namazı da Ayasofya
Camisi’nde kılınmıştır.İslam dünyasında
sevinçle karşılanan fetih “Feth-i Mübin”
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
olarak isimlendirilmiştir. Memlûklular
hariç diğer İslam şehirlerinde fethin
şerefine büyük şenlikler ve gösteriler
yapılmıştır.
➢ Fatih kendisini Roma İmparatorluğu’nun
tek varisi sayarak “Kayser-i Rum” (Roma
Kayseri) unvanını da kullanmıştır
➢ İstanbul’un Fethi ile birlikte Fatih,
“Sultan-ı Berru Bahr” (Karaların ve
denizlerin hükümdarı) olarak anılmaya
başlanmıştır. Osmanlıların denizlerde
giriştiği yoğun faaliyetler sayesinde,
Osmanlı deniz imparatorluğu ortaya
çıkmıştır
➢ Fatih Sultan Mehmet’ten beri
Osmanlılar; Roma’yı fethetmeyi,
Kızılelma’ya ulaşmayı hedefliyordu bu
amaçla Fatih, Gedik Ahmet Paşa
emrinde bir orduyu İtalya üzerine
gönderdi. Paşa, 1480’de Otranto’yu
alarak kaleye 500 kadar asker yerleştirdi
➢ Cem Sultan; II. Bayezid ile yaptığı
mücadeleden sonra şövalyelere
sığındığında, Rodos’u ellerinde tutan en
güçlü tarikatın lideri Grand-Maitre
d’Aubusson (Grend Metredaubusan)
âdeta bayram etmiştir
➢ Çaldıran Zaferi, Anadolu tarihinde bir
dönüm noktası olmuş bu zaferle Doğu
Anadolu tamamen Osmanlı topraklarına
katılmıştır. Ayrıca Osmanlılar Tebriz-
Halep ve Tebriz-Bursa İpek Yolu’nun
kontrolünü de ele geçirmiştir.
➢ Akkoyunlu Devleti’nde saray kâtipliği
yapan İdris-i Bitlisi, Akkoyunlu
Devleti’nin yıkılmasıyla İstanbul’a
gelmiştir. II. Bayezid daha önceden
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
tanıdığı İdris-i Bitlisi’ye resmî tarih
yazıcılığı görevini vermiştir.
➢ Osmanlılar ile Memlûklular arasında
Dulkadiroğulları toprakları üzerinde
rekabet ilk defa Yıldırım Bayezid
Dönemi'nde başlamıştır
➢ Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde
Memlûklularla bozulan ilişkiler, II.
Bayezid Dönemi’nde çatışmaya
dönüşmüştür
➢ Dulkadiroğlu Alaüddevle Bey, Safeviler
ve özellikle de Memlûklular tarafına
yakınlaşmıştır. Osmanlı Devleti,
Dulkadiroğulları toprağını Turnadağ
Savaşı’yla ele geçirerek Suriye kapılarına
dayanmıştır.
➢ 24 Ağustos 1516’da Halep’in kuzeyinde
Mercidabık Ovası’nda karşılaşmıştır.
Ordudaki ateşli silahların etkisiyle
Osmanlılar savaşı kazanmış ve Kansu
Gavri bu savaşta ölmüştür. Bu savaş,
Osmanlılara Mısır yolunu açmıştır.
Abbasi Halifesi Mütevekkil, Osmanlılara
esir düşmüştür. Yavuz Sultan Selim
Halep’te görüştüğü halifeye büyük saygı
göstermiştir.
➢ Ridaniye Savaşı sonucunda Memlûk
Devleti yıkıldı ve Suriye, Filistin, Irak,
Hicaz ile Mısır Osmanlı topraklarına
katıldı. Böylelikle Osmanlı Devleti, İslam
dünyasında söz sahibi tek devlet oldu.
Mısır’ın ele geçirilmesiyle birlikte Yavuz
Sultan Selim’in, Şirvanşahlar Hükümdarı
II. İbrahim’e gönderdiği fetihnamesinin
“Büyük Hilafet” anlayışını yansıtması
bakımından özel bir önemi vardır. Sultan
Selim, bu namede bütün İslam
memleketlerinin kendisine itaat etmesi
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
gerektiğini söylemiş ve Şirvanşah’ın
kendi “Hilafet-i Ulyâ”sına tabi olmasını
istemiştir.
➢ Kanuni Sultan Süleyman, Osmanlı
Devleti’nde en uzun süre tahtta kalan
padişahtır.
➢ “Kanuni” sıfatını, ilk defa XVIII. yüzyılda
Rumen tarihçi Dimitrie Cantemir
(Dimitri Kantemir) kullanmıştır
➢ Süleyman’ın bu unvanı almasında
Ebussuud, Nişancı Celalzade Mustafa
Çelebi ve Müftü Kemal Paşazade Efendi
gibi hukuk adamları etkili olmuştur.
➢ I.Kanuni’nin tahta çıktığı dönemde
Avrupa’da çok önemli gelişmeler
yaşanmaktaydı. Almanya’da Mart’in
Luther adında bir rahip, Katolik kilisesini
hedef alan bir bildiri yayınlamış ve büyük
taraftar toplamıştır
➢ 1521’de Belgrad’ı fethetti. Bu fetihle
Orta Avrupa’nın önemli bir kilidi açılmış
oldu. Kanuni, ikinci hedefi olan Rodos’u
da 1522’de fethetti. Böylece Mısır ve
İstanbul yolu üzerindeki önemli bir engel
ortadan kalkmış oldu. Rodos’un
alınmasıyla Akdeniz’e yönelik yapılacak
harekâtlar için de yeni bir askerî merkez
oluştu.
➢ Kanuni, Osmanlı hâkimiyetini kabul eden
Zapolya’yı Macar kralı olarak tanıdı.
1533 İstanbul Antlaşması Protokolde
Avusturya Arşidükü Ferdinand, Osmanlı
sadrazamına eşit kabul edilmiştir
Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında
yapılan ilk resmî antlaşma olan 1533
tarihli antlaşma yazıya geçirilmediği için
1547 tarihli bu ahidname, Avusturya
tarafına Osmanlı sultanları tarafından
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
verilen ve yazıya geçen ilk ahidname-i
hümâyun olmuştur
➢ Sultan III. Mehmet, Avusturya üzerine
sefere çıktı. Bu seferle Kanuni
Dönemi’nde alınamayan Eğri Kalesi
alındı.
➢ 1596’da Haçova’da yapılan mücadelede
Avusturya topçusunun üstün ateş gücü
nedeniyle savaş Osmanlı aleyhine
döndü. III. Mehmet Dönemi’nde
meydana gelen Haçova Savaşı’nda zaferi
kazandıran Osmanlıların uyguladığı
taktikten ziyade zafer sarhoşluğu
yaşayan Avusturya ordusunun içine
düştüğü disiplinsizlikti.
➢ Irakeyn Seferi olarak isimlendirilen bu
harekât ile Basra-Bağdat-Halep ticaret
yolunun denetimi de sağlanmıştır.
➢ Nahçıvan Seferi ilk Osmanlı-Safevi
antlaşması olan 1555 Amasya
Antlaşması imzalanmıştır
➢ Birinci dönem, 1352’de Ceneviz
Cumhuriyeti’ne tanınan ilk
kapitülasyonlardan Mısır’ın fethine
kadar uzanan dönemi kapsamaktadır.
Fatih, Venediklilerle savaşa girdiğinde
ise Venediklilere verilen
kapitülasyonların aynısını Floransa’ya da
tanımıştır
➢ Papa, bir mektubunda Şah İsmail’in
ortaya çıkışını “Türklere karşı harekete
geçebilmek için ilahi bir fırsat” olarak
değerlendirmiştir.
➢ Katolikler, XVI. yüzyılda Avrupa’da
“Türkler reformun müttefikidir.” diyerek
Türklerin reformu desteklediği fikrini
yaymıştır. Hollanda’da 1570 yılında
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
basılan hilal şekilli bir madalyanın
üzerinde ise “Papacı (Katolik) olacağına
Türk ol.” ifadesi yer almıştır.
➢ Osmanlılar, Kanuni Dönemi’nde Hint
Denizi’ne dört ayrı sefer düzenleyerek
Kızıldeniz, Basra Körfezi ve Hint
Okyanusu’nda Portekizlilerle
mücadeleye girişmiştir
➢ Hindistan’daki küçük İslam devletlerinin
ve Sumatra’daki Açe İslam Sultanlığı’nın
Portekizlilere karşı yardım istekleri de
Osmanlıların Hint Denizi’ne açılmasının
bir başka nedenidir.
➢ 1571 İnebahtı mağlubiyetinden sonra
Venedik, İspanya ve Papalık ittifakı
Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki
varlığını tehdit etmişti. Bu dönemde
Atlantik kıyılarında İngiliz ve
Hollandalıların İspanya’ya karşı
giriştikleri mücadele İspanya’nın
Akdeniz’de Osmanlılara karşı bir tehlike
oluşturmasını önlemiştir.
➢ Osmanlı Devleti’nde bilinen ilk sarayı
Orhan Gazi Bursa’da yaptırmıştır. I.
Murad Devri’nde Edirne Sarayı
İstanbul’un Fethi’nden sonra da bugün
İstanbul Üniversitesi yakınlarında Eski
Saray olarak bilinen saray inşa edilmiştir
➢ Topkapı Sarayı, 1465-1478 yılları
arasında Fatih Sultan Mehmet
tarafından bugün Sarayburnu denilen
mevkide yaptırılmıştır Yeni Saray ismiyle
de bilinen ve padişahlar için bir baba
ocağı sayılan Topkapı Sarayı’nda
padişah, ailesi ile birlikte ikamet etmiş
ve devleti buradan yönetmiştir Sarayda
bir idari merkez modeli oluşturulmuştur.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
➢ Saray; Dış saray denilen Birun, İç saray
denilen Enderun ve Harem olmak üzere
üç ana bölümden meydana gelmiştir
➢ Bab-ı Hümâyun, Ayasofya tarafından
saraya açılan ilk kapıdır. Enderun, Farsça
“iç” anlamına gelir. II. Murad tarafından
devlet adamı yetiştirmek için ilk defa
Edirne Sarayı’nda kurulan bu bölüm,
Fatih tarafından Topkapı Sarayı’nda da
uygulandı
➢ Arz Odası ve Kutsal Emanetler’in de yer
aldığı Hırka-i Saadet Dairesi başta olmak
üzere Büyük ve Küçük odalar, Doğancı
Koğuşu, Seferli Odası, Kiler Odası, Hazine
Odası ve Has Oda Enderun bölümünde
bulunurdu.
➢ Darussade dairesi, şehzade mektebi,
padişah için yemek yapılan Kuşhane
mutfağı, Kadın Efendiler Dairesi ve
hazine; Haremde yer alırdı.
➢ Şehremini Sarayın ihtiyaçlarına, kamu
binalarının tamirat ve bakım işlerine
bakan kişidir.
➢ Darphane emini Para basımından
sorumlu olan kişidir. Matbah-ı amire
emini Sarayın mutfak işlerinden sorumlu
olan kişidir. Kapıcılar kethüdası Sarayın
kapılarını bekleyen görevlilerin başıdır.
➢ Çaşnigir başı Sofra hizmetlerini
görenlerin başıdır. Bostancılar Sarayın
bahçesi, bostanı ve sahillerinden
sorumlu kişilerdir.
➢ Ehli Hiref Saray sanatkârlarıdır.
➢ Çavuşbaşı Divân-ı Hümâyun
toplantılarında teşrifat hizmeti ve
mübaşirlik yapan görevlilerin başıdır.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
➢ Birun’daki diğer görevliler ise
çakırcıbaşı, şahincibaşı, atmacabaşı,
müteferrikalar, baltacılar, peykler,
solaklar, mehterler ve mehterbaşı,
sakalar ve sakabaşı, terziler, aşçılar ve
mirahur’du.
➢ ENDERUN GÖREVLİLERİ:
➢ Çuhadar ağa Padişahın kaftan ve
kürklerine bakan görevlidir.
➢ Rikabdar Padişahın çizme ve
ayakkabılarından sorumlu kişidir.
➢ Tülbent ağası Padişahın sarıklarını ve
çamaşırlarını muhafaza eden kişidir.
➢ Kapı ağası Sarayın genel sorumlusu ve
sarayda padişahın mutlak vekilidir.
➢ Orhan Bey zamanından Fatih Dönemi’ne
kadar Divan toplantıları her gün
yapılmaktaydı. Fatih’le birlikte
toplantılar haftada dört güne indirilmişti.
➢ Osmanlı siyasetnamelerinin en
eskilerinden biri İdris-i Bitlisi’nin Farsça
kaleme aldığı “Kanûn-ı Şâhenşâhî” adlı
eserdi
➢ Devlet için resmî bir olay kabul edilen
şehzade doğumu, bir bayram
niteliğindeydi. Şehzadelerin
hizmetlerinin karşılanması için annesi
tarafından “usta” denilen genç kızlar
seçilirdi. Baş lala dâhil ağa rütbesine
sahip olan üç kişi şehzadeye yardımcı
olmak için atanırdı.
➢ Sehzadegân Mektebinde ilk eğitimine
başlardı. “Bed-i Besmele Merasimi”
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
denen ve bütün devlet adamlarının
katıldığı büyük bir törende şehzadeye,
konusu besmele öğretimi olan ilk dersi
şeyhülislam verirdi
➢ Sancaklara vali olarak atanan
şehzadelere “Çelebi Sultan” denirdi.
Sancağa çıkan şehzadenin yanında
“Lala” denilen tecrübeli bir devlet adamı
bulunurdu. Şehzadenin eğitiminden
sadece padişaha karşı sorumlu olan Lala,
devleti idare etme sanatının en ince
ayrıntılarını şehzadeye öğretirdi
➢ Osmanlı Devleti için stratejik öneme
sahip olan şehzade sancaklarının birçoğu
aynı zamanda eski beyliklerin
merkezleriydi. Balıkesir, Kütahya,
Manisa, Antalya, Konya, Kefe, Amasya,
Sivas, Karaman, Trabzon, Bolu
şehzadelerin gönderildikleri önemli
yerleşim yerleriydi.
➢ Sancağa çıkma usulüyle yetişen son
padişah III. Mehmet’tir. XVII. yüzyıldan
itibaren şehzadeler eğitimlerini sarayda
almaya başlamış fakat bu durum,
şehzadelerin devlet idaresinde
tecrübesiz olmalarına neden olmuştur.
➢ Ermenilerin hepsi Ermeni milleti olarak
değil Gregoryen, Katolik ve Protestan
olarak üç millet hâlinde teşkilatlanmıştır.
Osmanlılar, bir şehri fethedince ilk
olarak ana kiliseyi camiye çevirmiş ve
ona Ulu Cami adını vermiştir
➢ Fatih, İstanbul’u fethedince Ayasofya’yı
şehrin “cami-i kebiri” ilan etmiş ve şehre
Anadolu’dan 5 000 aile yerleştirilmesi
için emir vermiştir
➢ Şenlikler ile ilgili ayrıntılı bilgileri
surnamelerden almaktayız. “Sur”
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
sözcüğü; düğün, ziyafet, şehrayin, şenlik
anlamlarına gelir. “Name” sözcüğü de
mektup, risale, kitap gibi anlamlar taşır
➢ İstanbul’dan yola çıkan “Surre Alayı’nı
devlet erkânı ile birlikte büyük bir
kalabalık uğurlardı. Hac münasebetiyle
kutsal topraklara gönderilen hediyelerin
bulunduğu bu alayın yola çıkışı, Ramazan
ayını müjdeleyen önemli bir törendi.
Bunun yanında “Hırka-i Saadet”
merasimi, Osmanlı sarayının Ramazan
ayına mahsus önemli etkinliklerindendi.
➢ İstanbul’da ilk kahvehaneler 1554 yılında
Tahtakale’de açılmış daha sonra
insanların gittiği her yere yayılmıştır.
Kahvehaneler insanların sadece kahve
içtiği bir ortam olmaktan ziyade zamanla
sosyalleşme ihtiyacına hizmet eden
mekân hâline gelmiştir.
➢ İşlediği toprağını haklı bir neden
olmaksızın terk ederek başka yerlere göç
eden veya başka işlerle uğraşmaya
başlayan dolayısıyla arazisini üç yıl boş
bırakan kimselerden “çiftbozan resmi”
adı altında bir vergi alınırdı. Bu teşkilat
içinde her iş kolunun başında o koldaki
ustalar tarafından seçilen bir şeyh, bir
kethüda ve bir yiğitbaşı bulunurdu
➢ Liman kentleri, dünya ekonomisinin en
önemli birimleridir. İstanbul, İzmir,
Trabzon, İskenderun, Mersin, Beyrut ve
Selanik gibi kentler; XIX. yüzyılda
Osmanlı’nın önemli liman kentleridir
➢ Osman Gazi ile bağımsız bir beylik hâline
gelen, Orhan Gazi ile devletleşen, I.
Murat ile kurumsallaşan, II. Murat ile
Balkanlar’da hâkimiyet kuran Osmanlı
Devleti, II. Mehmet’in İstanbul’u
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
fethetmesiyle cihanşümul bir devlet
hâline gelmiştir.
➢ Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde Orta
Doğu’ya, Kanuni Sultan Süleyman
Dönemi’nde Avrupa’ya hâkim olmuş, III.
Murat Dönemi’nde ise doğuda en geniş
sınırlarına ulaşmıştır.
➢ Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde
Mohaç Meydan Muharebesi (1526) ile
Osmanlı-Avusturya (Habsburg) ilişkileri
başladı. Avusturya, 1533’te imzalanan
İstanbul Antlaşması ile Osmanlı
Devleti’nin üstünlüğünü kabul etti. Uzun
süre ılımlı seyreden Osmanlı-Avusturya
ilişkileri 1593’te Orta Avrupa’da
hâkimiyet kurma mücadelesi sebebiyle
bozuldu.
➢ 1596’da Haçova Muharebesi ile
başlayan bu dönemdeki hâkimiyet
mücadelesi, 1606’da imzalanan
Zitvatorok Antlaşması ile sonuçlandı.
➢ İlk kez I. Rudolf Dönemi’nde Kutsal
Roma Germen İmparatorluğu’na katılan
(1273) Habsburglar, Avusturya’ya uzun
yıllar (1278-1918) hüküm süren bir
hanedandı. Hollanda’yı, Flemenkleri,
Castilla (Kastilya) ve Aragonları evlilikler
yolu ile egemenliğine aldı.
➢ İstanbul Antlaşması (1533): Avusturya
Arşidükü (Kralı) Osmanlı vezir-i âzamına
denk sayılacak. Zitvatorok Antlaşması
(1606): Avusturya Arşidükü (Kralı)
protokol bakımından Osmanlı
padişahına denk sayılacak. •
Yazışmalarda “Avusturya Kralı” yerine
“Roma Cesarı” unvanı kullanılacak.
➢ Ferhat Paşa Antlaşması ile Tebriz,
Karabağ, Dağıstan ve Şirvan gibi yerler
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
Osmanlı Devleti’nin eline geçti. Osmanlı
Devleti bu antlaşma ile doğudaki en
geniş sınırlarına ulaştı
➢ Kasr-ı Şirin Antlaşması ile Revan
Safevilerde, Bağdat Osmanlı Devleti’nde
kaldı. İki taraf arasında Zagros Dağları
sınır kabul edildi. Osmanlı Devleti ile İran
arasında yapılan Kasr-ı Şirin Antlaşması
bazı küçük değişiklikler dışında bugünkü
Türkiye-İran sınırını da belirledi
➢ Selim Dönemi’nde Kıbrıs’ın alınması
(1571) ile Venedikliler, Akdeniz’de üs
olarak kullanabilecekleri Girit’e
yoğunlaştı.
➢ Avusturya, I. Kosova Muharebesi’nde
(1389) müttefik orduların
mağlubiyetinden ilk defa rahatsız oldu
ve Osmanlı Devleti’ni Haçlı Seferleri’yle
durdurmayı denedi. Avusturya’nın
Osmanlı kontrolündeki Erdel’in iç
işlerine karışmasından dolayı Köprülü
Fazıl Ahmet Paşa Avusturya Seferi’ne
çıktı
➢ Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın
komuta ettiği Osmanlı ordusu 1683’te
Viyana’yı kuşattı. Osmanlı ordusuna
Tökeli İmre, Kırım Hanı, Erdel, Eflak ve
Boğdan beyleri yardım ederken
Avusturya ordusuna da Haçlı kuvvetleri
yardım etti.
➢ Kutsal İttifak denilen bu haçlı kuvvetleri
on altı yıl boyunca Osmanlı Devleti’yle
savaştılar. Osmanlı Devleti bu süreçte
birçok cephede savaşmıştır. Bu
savaşlarda en ağır yenilgileri
Salankamen (1691) ve Zenta’da (1697)
almıştır.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH İnstagram.com/SOSYALPEDİA

➢ Karlofça Antlaşması, Osmanlı Devleti Hindistan nüfusunun %80’i Hindudur.

için pek çok bakımdan yeni bir dönemi Pakistan, Bangladeş, Nepal ve
ifade ediyordu. Osmanlı Devleti ilk kez Endonezya’da Hindular bulunmaktadır.
müzakere ederek bir antlaşma imzaladı. Hindular 700 milyon civarındadır.
Resmen olmasa bile fiilen Osmanlı
➢ Budizm: MÖ 6. yüzyılda Hindistan’da
Devleti, Otuz Yıl Savaşları’ndan sonra
ortaya çıkmıştır. Yayılmacı bir karaktere
yapılan Westphalia Barışı’yla (1648)
sahip olan Budizm, günümüzde
gelişen Avrupa diplomatik kurallarına
Hindistan, Çin, Tayland, Japonya, Burma
göre eşit bir statüde temsil edildi.
(Myanmar), Seylan, Vietnam, Singapur,
➢ İngiltere, 1580’de Levant Company’i Tayvan, Tibet, Kore gibi Güney Asya ve
(Livınt Kampani-Doğu Akdeniz Ticaret Uzak Doğu ülkelerinde yer almaktadır.
Şirketi) kurdu. Bu şirket, XVII. yüzyıldan Sayıları 500 milyon civarındadır.
itibaren ise neredeyse ticari bir tekel
➢ Konfüçyanizm: MÖ 6. yüzyılda Çin’de
hâline dönüştü (İngiltere, 1714’te
ortaya çıkan Konfüçyanizm 1912 yılına
Cebelitarık’ı işgal ederek Fransa ve
kadar Çin’in resmî dini olmuştur. Büyük
İspanya’nın deniz güçlerini etkisiz hâle
bir kısmı Çin’de olmak üzere, Kore,
getirdi
Vietnam, Tayland, Tayvan ve Japonya’da
➢ 1736’da Azak Denizi Rusya’nın 350 milyon civarında Konfüçyanist
kontrolüne geçti. Rus donanması yaşamaktadır.
1770’de İngilizlerden aldığı destekle
➢ Sihizm: MS 15. yüzyılda Hindistan’da
Avrupa’nın çevresinden dolaşıp Sakız
ortaya çıkmıştır. Günümüzde Sihlerin
Adası’nın karşısındaki Çeşme’de Türk
büyük çoğunluğu Hindistan’ın Penjab
donanmasını yaktı.
bölgesinde yaşamaktadır. Sayıları 25
➢ Bîrûnî’nin “Tahkîku Mâ li’l-Hind” adlı milyon civarındadır.
eseri, Hinduizm konusunda tarafsız
➢ Taoizm: MÖ 6. yüzyılda Çin’de ortaya
kaleme alınmış önemli bir eserdir.
çıkmıştır. Büyük çoğunluğu Çin’de olmak
Şehristanî’nin “el-Milel ve’n-Nihal” adlı
üzere, Tayvan, Hong Kong, Kore,
eseri, mukayeseli dinler tarihi
Japonya ve Vietnam gibi Asya
çalışmalarının ilki kabul edilir.
ülkelerinde yaklaşık 20 milyon Taoist
➢ Cumhuriyet öncesi dönemde Dinler yaşamaktadır.
Tarihi ile ilgili kaleme alınan ilk eser,
➢ Mecusilik: MÖ 6. yüzyılda İran’da ortaya
Şemseddin Sami’nin Esâtir isimli
çıkmıştır. Mensuplarının büyük
kitabıdır. Masallar anlamına gelen Esâtir,
çoğunluğu İran’da ve Hindistan’ın
Kur’an-ı Kerim’de geçen ve “Eskilerin
Bombay bölgesinde, geri kalanı ise
Masalları” anlamına gelen “Esâtîru’l-
Afganistan, ABD, Kanada ve
Evvelîn” ifadesinden alınmıştır.
Azerbaycan’da yaşamaktadır. Sayıları
➢ Hinduizm: Hinduizm dünyada en çok 150 bin civarındadır.
mensubu bulunan dinlerden biridir.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
➢ Hazar yöneticileri kağan, bek, şad, yilig
gibi unvanları da kullanmışlardır.
➢ Kök Türk paralarının üzerinde, kağanın
yanında hatunun resminin de bulunması,
ilk Türk devletlerinin yönetiminde
hatunların saygı gördüklerini ve söz
sahibi olduklarını gösterir.
➢ KULLANILAN UNVAN
➢ KARAHANLILAR Tonga, İlig, Buğra,
Aslan, Kara, Kadır, Kılıç, Tamgaç, Han,
Hakan, Terken
➢ BÜYÜK SELÇUKLULAR Sultan, Sultan’ül
Âlem, Sultan’ül Azam, Şahanşah,
Malük’ül Mülük TÜRKİYE
SELÇUKLULARI Sultan’ül Bahreyn,
Keykavus, Keyhüsrev
➢ Emevi orduları; Kâbil, Buhara, Sicistan,
Nesef ve Baykent gibi yerleri ele geçirmiş ve
büyük ganimetler elde etmiştir
➢ Azad edilmiş köle anlamına gelen mevali
tabiri; ilk İslam fetihlerinden sonra kendi
arzularıyla Müslüman olan ve çoğunluğunu
Türkler, İranlılar, Berberiler ve Kıptiler’in
oluşturduğu Arap olmayan Müslümanlar için
de kullanılır.
➢ Cizye vergisini mevaliden almaya devam
etmiş, bu uygulama Ömer b. Abdülaziz
Dönemi’ne kadar sürdürülmüştür
➢ Abdurrahman bin Muaviye Kurtuba’ya
gelmiş ve yönetimi devralmıştır. Böylece
1031 yılına kadar varlığını sürdürecek olan
Endülüs Emevi Devleti kurulmuştu.
➢ İbn-i Rüşd; Aristo üzerine yazdığı şerhlerden
başka “Teha- fütü Tehafüti'l-felâsife” adlı
eseriyle Avrupa'da itibar edilen bir filozof
hâline gelmiştir.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
➢ Suyun buharlaşarak azalmasını önlemek için
yer altından kanallarla naklîni İspanya'da ilk
defa Müslümanlar uygulamıştır
➢ Halife Mansur Dönemi’nde, Arap ve mevali
arasındaki fark ortadan kalkmıştır ve
İranlılar, devlet içinde etkin hâle gelmiştir.
➢ Abbasi halifeleri, Sasanilerin yönetim
yapısını örnek alarak vezirlik kurumunu
kurmuştur. Mansur Dönemi’nde Anadolu’ya
akınlar yapılmış ve Halife Mehdi
Dönemi’nde Bizans vergiye bağlanmıştır.
➢ Fas'ta İdrisiler, Tunus'ta Ağlebiler gibi
bağımsız ve yarı bağımsız devletler ortaya
çıkmaya başlamıştır. Maveraünnehir'de
Samaniler, Horasan'da Tahiriler halifeye
bağlı olmakla beraber iç ve dış işlerinde
tamamen bağımsız hareket etmemiştir.
➢ Harun Reşid, muhafız birliğini Türklerden
meydana getirmiştir. Bizans’tan gelebilecek
tehditleri önlemek için merkezi Antakya olan
Avasım eyaleti kurularak Türklerden oluşan
askerî birlikler bu şehirlere yerleştirilmiştir.
➢ Halife Mu’tasım zamanında devlet içindeki
Türklerin durumu daha da sağlamlaştı. Afşin,
Aşnas, Boğa el-Kebir, Urtuç gibi Türk
komutanlar, ülke içinde çıkan isyanların
bastırılmasında görev almış ve Bizans
üzerine Anadolu’ya yönelik seferlere de
katılmışlardır. Bu dönemde halife, Bağdat’ın
kuzeyinde sadece Türklere ait olan Samarra
şehrini kurdurmuştur
➢ Balkanlarda; Uz, Peçenek ve Kuman akınları
ile uğraşmak zorun- da kalan Bizans
İmparatorluğu, içerde de sık sık imparator
değişiklikleri yaşamıştır
➢ İbn-i Batuta, 1330’lu yıllarda gezdiği
Anadolu’da yoğun Türk nüfusunu gördükten
sonra Anadolu için Türkiye ülkesi, Türkiye
toprağı anlamında “Berrü’t-Türkiyye el-
Ma‘rûf bi Bilâdi’r-Rûm” ifadelerini kullanır.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
➢ Müslümanların Anadolu’ya gaza seferleri
Emeviler zamanında başlamış, Abbasiler
zamanında devam etmiştir. Fakat Anadolu
fethedilememiştir.
➢ ilk Türk beyi olan Çaka Bey, kurduğu 40
parçalık donanmayla Midilli, Sakız, Sisam ve
Rodos gibi stratejik öneme sahip adaları
fethetmiştir
➢ Musul Atabeyi Nurettin Zengi’nin Selçuklu
topraklarına saldırması üzerine II. Kılıç
Arslan, Bizans ile ittifak kurmak için
İstanbul’a gitmiştir.
➢ Nâib-i Saltanat veya Niyâbet-i Saltanat, ilk
defa Türkiye Selçuklularında görülmüştür.
Başkentte hükümdara vekâlet eden nâipler,
hükümdarın devlet merkezinde bulunmadığı
zamanlarda devlet işlerini yürütmüştür
➢ Türkiye Selçuklu ordusunun başkumandanı
Beylerbeyi veya Emirül-Ümerâ unvanı
taşırdı. Ordu kumandanlarına subaşı,
sipehsâlar, serleşker denirdi
➢ Türkiye Selçuklu Devleti’nin askerî teşkilatı
da Büyük Selçuklular ile hemen hemen
aynıdır ve şu unsurlardan oluşmaktadır:
• Türkmenler
• Hassa kuvvetleri (gulâmlar)
• İkta sahiplerinin verdiği kuvvetler (Tımarlı
Sipahiler)
• Vassal devlet kuvvetleri
• Ücretli askerler
➢ Selçuklularda donanma kumandanlarına
Reis’ül-Bahr veya sahillerin kumandanı
anlamında Meliküs-Sevâhil denirdi.
Donanma kumandanlarına ayrıca Emîr-i
Sevâhil de denilmiştir
➢ Muhyiddin Arabî, Türkiye Selçukluları
Dönemi’nde bir süre Konya’da yaşamıştır.
Onun fikirleri, talebesi ve manevi evladı
Sadreddin Konevî tarafından devam
ettirilmiştir.
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
➢ Haçlılara karşı Anadolu’da mücadeleye
girişen ilk devlet, Türkiye Selçukluları olmuş
diğer beylikler ve topluluklar da bu
mücadelelerde Selçukluları desteklemiştir.
➢ Haçlı Seferi sonucunda 1098’de Urfa’da ilk
Haçlı Devleti kurulmuştur
➢ Urfa Kontluğu’na 1144 tarihinde Musul
Atabeyi İmadeddin Zengi, Antakya
Prensliği’ne ise 1268’de Memlûk Sultanı
Baybars tarafından son verilmiştir. Ayrıca
1109 yılında kurulan Trablus Kontluğu da
1289 yılında yine Memlûklular tarafından
ortadan kaldırılmıştır.
➢ İslam düşünce tarihinin Moğol egemenliği
döneminde (1220- 1330) İslam’ın bâtıni
(içsel) yorumu olan tasavvuf, ön plana
çıkmıştır. İslam medeniyetinde din bilgisi ve
Allah’a erişme inancı iki kolda yürümüştür.
Birinci kol tefsir ve hadis ilmî ile yetinmiş
olanlar (medrese ulemâsı), ikincisi ise
vahdet-i vücûd (varlığın birliği) görüşüyle
aşk-cezbe yolunu seçenlerdir.
➢ Osmanlı Devleti, Estergon ve Vişegrad
kalelerini kaybetti. Bunun üzerine Sultan III.
Mehmet, Avusturya üzerine sefere çıktı. Bu
seferle Kanuni Dönemi’nde alınamayan Eğri
Kalesi alındı. 1596’da Haçova’da yapılan
mücadelede Avusturya topçusunun üstün
ateş gücü nedeniyle savaş Osmanlı aleyhine
döndü.
➢ Osmanlı Devleti’nin kapitülasyon siyaseti iki
döneme ayrılmıştır. Birinci dönem, 1352’de
Ceneviz Cumhuriyeti’ne tanınan ilk
kapitülasyonlardan Mısır’ın fethine kadar
uzanan dönemi kapsamaktadır. Bu
dönemde Venediklilere de 1384 ile 1387
yılları arasında kapitülasyonlar tanınmıştır.
Venediklilere verilen kapitülasyonlar daha
sonra Çelebi Mehmet, II. Murad ve Fatih
tarafından da onaylanmıştır. Fatih,
Venediklilerle savaşa girdiğinde ise
Venediklilere verilen kapitülasyonların
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH İnstagram.com/SOSYALPEDİA

aynısını Floransa’ya da tanımıştır. ➢ Zitvatorok Antlaşması ile Osmanlı Devleti

Kapitülasyon siyasetinin ikinci dönemi dış politikada prestij kaybetti.
Mısır’ın fethiyle başlamıştır.
➢ Mütekabiliyet, karşılıklı denk olma durumu
➢ Yavuz; 1517’de Memlûk sultanları anlamına gelen bir kelime olup diplomatik
tarafından Venedik’e, Katalan ve Fransızlara bir terimdir.
verilen kapitülasyonları yenilemiştir. Böylece
➢ Akkoyunlu Devleti’nin yıkılmasından sonra
Fransızlar da Osmanlı topraklarında ticaret
İran coğrafyasında XVI. yüzyılın başlarında
ayrıcalığı elde etmiştir.
Safeviler etkili olmaya başladı.
➢ Kanuni de Habsburgların Haçlı birliği
➢ Ahmet Dönemi’nde (1603-1617) Safevilerin
faaliyetlerini dikkate alarak Fransa’ya verilen
saldırıları uzun süreli savaşlara dönüştü. Bu
kapitülasyonları yenilemiştir. Nihayet
savaşlar 1612’de imzalanan Nasuh Paşa
Fransa’ya ilk gerçek kapitülasyon 1569
Antlaşması ile sona erdi. II. Osman (Genç)
tarihinde, Venedik kapitülasyonu örnek
Dönemi’nde (1618-1622) Osmanlı
alınarak verilmiştir.
Devleti’nin Safeviler üzerine sefer
➢ Ticari imtiyazlar ancak 1718 Pasarofça düzenlemesi sonucu Serav Antlaşması
Antlaşması'ndan sonra iki taraflı olmuştu. (1618) imzalandı.

➢ Osmanlı Devleti’nde ilk siyasetname ➢ Murat bunun üzerine Bağdat Seferi’ne çıktı.
Şeyhoğlu Mustafa tarafından kaleme alınan Bağdat Kalesi’ni aldı ve Safevilerle 1639’da
“Kenzü’l-Küberâ” ve “Mehekkül Ulemâ”dır Kasr-ı Şirin Antlaşması’nı imzaladı.

➢ Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarında ➢ Karadeniz’in kuzeybatısında yer alan

sadece zimmetine mal geçirenlere ve Lehistan ile Osmanlı Devleti’nin ilişkileri II.
isyancılara uygulanan bu sistem Fatih Sultan Murat Dönemi’nde (1421-1451) başladı.
Mehmet Dönemi’nden itibaren bir gelenek
➢ Osmanlı topraklarına saldırılar düzenleyen
hâline gelmiştir
Kazakları koruması üzerine II. Osman
➢ Fatih’ten itibaren Osmanlı padişahları 1621’de Lehistan Seferi’ne çıktı
genellikle haremden evlenmiştir.
➢ Bucaş Antlaşması’na göre Podolya
➢ Harem’deki Görevliler Saray ağası Sarayın Osmanlıya, Ukrayna ise Osmanlının
temizlik ve düzeninden sorumluydu. Saray egemenliğindeki Kazaklara bırakıldı. Osmanlı
kethüdası Saray kapısını bekleyen görevlileri Devleti bu antlaşma ile batıdaki en geniş
idare ederdi. Hazinedar ağa Harem-i sınırlarına ulaştı.
Hümâyun’un masrafları ile ilgilenirdi.
➢ Lehistan, 1683’te Avusturya İmparatorluğu,
➢ İlmiye mensupları; Hacegân, Eminler ve Rusya, Venedik, Malta gibi güçlerin
Erbâb-ı Hizmet olarak üç gruba ayrılırdı oluşturduğu Kutsal İttifak’ın içinde yer
alarak Osmanlı Devleti’ni tehdit etmeye
➢ Enderun, Farsça “iç” anlamına gelir. II.
devam etti. Osmanlı Devleti 1699’da
Murad tarafından devlet adamı yetiştirmek
Karlofça Antlaşması ile Podolya ve
için ilk defa Edirne Sarayı’nda kurulan bu
Ukrayna’yı Lehistan’a bırakmak zorunda
bölüm, Fatih tarafından Topkapı Sarayı’nda
kaldı.
da uygulandı.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
➢ Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde
Akdeniz’de üstünlüğün Osmanlı Devleti’ne
geçmesi denizci bir devlet olan
Venediklilerle ilişkilerin bozulmasına neden
oldu.
➢ Osmanlı Devleti ancak 1669 yılında Kandiye
Kalesi’ni ele geçirerek Girit Adası’nı
fethedebildi.
➢ Çehrin’deki (Bahçesaray) kale savunmasında
Kazaklara yardım eden Rusya, Merzifonlu
Kara Mustafa Paşa’ya boyun eğerek
çekilmek zorunda kaldı.
➢ Mehmet’in katılımıyla sefere çıkılması,
Rusları telaşlandırdı ve barışa zorladı. 20
yıllık bir barış antlaşması imzalanarak Özi
Nehri Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki
sınırı oluşturdu. (Bahçesaray-1681).
➢ Rusya, Osmanlı ordusunun Avusturya ve
Venedik ile savaş hâlinde olmasından
yararlanarak Karadeniz’e çıkmaya çalıştı.
Azak Kalesi’ni kuşattı (1695). Karadeniz’in
kilidi olan bu kaleyi alamadı ancak ilk
kuşatmadaki eksikliklerini gideren Çar I.
Petro, ertesi yıl Azak’ı nehirden ve karadan
olmak üzere, ikinci defa kuşatıp ele geçirdi
➢ Bir devletin içinde bulunduğu dönemin
durum ve şartlarını menfaatleri
doğrultusunda gözeterek kurduğu dostluk
ilişkilerine “konjonktürel ittifak” denir.
➢ Osmanlı Devleti, Otuz Yıl Savaşları’ndan
sonra yapılan Westphalia Barışı’yla (1648)
gelişen Avrupa diplomatik kurallarına göre
eşit bir statüde temsil edildi
➢ Martin Luther’in öncülüğünü yaptığı reform
hareketleri Mezhep Savaşları olarak da
anılan Otuz Yıl Savaşları’nın başlamasına
neden oldu. Birçok insan uzun süreli bu
savaşlarda hayatını kaybetti. Westphalia
(Vestfalya) Barışı ile bu savaşlar son buldu
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
➢ Westphalia modeli olarak adlandırılan bu
modele göre devletler, devletler arası
hukukun eşit öz- neleridir. Devletler arası
hukuk ise yine devletlerin kendi arzularıyla
taraf oldukları antlaşmalarla belirlenecektir
➢ Westphalia, Napolyon sonrasında
Avrupa’nın yapısının belirlendiği 1815
Viyana Antlaşması’na kadar Avrupa kamu
hukukunun temeli oldu
➢ XVII. yüzyıl sonlarına doğru İspanya, Veraset
Savaşı’yla (1700-1713) gücünü yitirince
İtalya üzerindeki hâkimiyeti sona erdi.
➢ Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde Doğu
Akdeniz kıyıları, Kanuni Sultan Süleyman
Dönemi’nde Afrika kıyıları, II. Selim
Dönemi’nde Kıbrıs Adası, III. Murat
Dönemi’nde Atlas Okyanusu’na dayanan
Batı Akdeniz kıyıları, IV. Mehmet
Dönemi’nde ise Girit’in alınmasıyla Akdeniz
Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine girdi.
➢ Garp Ocakları, Osmanlı Devleti’nin Kuzey
Afrika’daki üç eyaletine verilen ortak addır.
(Tunus, Cezayir ve Trablusgarp) Barbaros
Hayrettin Paşa Cezayir’in, Koca Sinan Paşa
ile Kılıç Ali Paşa Tunus’un, Turgut Reis
Trablusgarp’ın fethinde görev almışlardır.
➢ Hümanizm düşüncesi heykel ve mimari
alanında da kendini göstermişti.
Hümanizmin önemli temsilcileri arasında:
Dante, Petrarca (Petrark), Montaigne
(Monteyn) (Görsel 2.3), Erasmus ve
Cervantes (Servantes) sayılmaktaydı.
➢ Sekülerizm, dinî olanın karşıtı anlamına
gelmektedir. Sekülerizm, bir düşünce akımı
veya bir hayat tarzı olarak Protestan
ülkelerde ortaya çıkan bir düşüncedir
➢ Medreseli Isyanları olarak da anılan Suhte
Isyanları, XVI. yüzyılda Anadolu ve
Rumeli'de halk arasında sosyal gerginliğin
bulunduğu bir dönemde cereyan etmiştir.
XVI. yüzyılda Sadrazam Kuyucu Murat
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH
Paşa'nın müdahalesi sayesinde Suhte
Isyanları etkisini yitirmiştir
➢ Layiha, Osmanlı Devleti bürokrasisinde
taslak veya rapor türü belgelere verilen
addır. Özellikle XVII. yüzyıldan itibaren
devlet düzeninde açığa çıkan
olumsuzlukların giderilmesi için tavsiye
niteliğindeki görüş metinleridir. Koçi Bey,
Kâtip Çelebi, Ayni Ali Efendi ve diğer devlet
adamlarına raporlar (risale-layiha)
hazırlatıldı.
➢ Istanbul'da ilk Rum matbaası Hristiyan
kiliseleri arasındaki mücadelenin bir aracı
olarak kurulmuş ve matbaacılık faaliyetine
Londra’da başla- yan Rum rahibi Nicodemus
Metaxas (Nikodmus Metakıs) tarafından
1627’de açılmıştı. Beyoğlu’n- da faaliyete
geçen bu matbaanın bastığı ilk eser
“Museviler Aleyhine Bir Risale” adlı eserdir.
➢ Ibrahim Müteferrika Osmanlı Devleti'nin
içinde bulunduğu durumun düzeltilebilmesi
için neler yapılması gerektiğini ve bunların
nasıl yapılacağını ifade etmiştir. Bu
düşünceleriyle Sadrazam Ibrahim Paşa'yı
etkilemiştir. Ilk önce bir matbaanın önemini
anlatmak için kitap basımı nın faydalarını
içeren "Vesîletü't Tıbâa'yı" hazırlayarak
sadrazama sunmuştur
➢ Ibrahim Müteferrika ile Mehmet Said
Efendi'ye, III. Ahmet'in fermanı ve
şeyhülislamın fetvası ile ilk Türk matbaasını
kurma izni verildi. Basılan eser, kaynaklarda
“Vankulu Lugatı” adıyla geçen “Sıhahul
Cevheri” tercümesiydi.
➢ Mustafa olan Kâtip Çelebi hacca gittiği için
“Hacı Halife Kalfa” olarak tanınmıştır
“Düstûrü’l Amel” adlı risalesinde devlet
düzenine ilişkin değerlendirmelerde
bulunmuştur. Avrupalıların, özellikle
Yunanlıların coğrafya konusundaki
bilgileriyle Islam yazarlarının bilgilerini
İnstagram.com/SOSYALPEDİA
kıyaslayıp "Cihannüma’’ adlı eserini
hazırlamıştır.
➢ Naima Osmanlı Devleti’nin ilk resmî
tarihçisi, vakanüvisidir. 1655 -1716 yılları
arasında yaşadı. Asıl ismi Mustafa’dır. Naima
ise mahlasıdır.
➢ Yanyalı Esad Efendi, Devrinin âlimleri
kendisine “Muallim- i Salis (Üçüncü Öğret-
men)" unvanını verdi. Sadrazam Damat
Ibrahim Paşa’nın isteğiyle Aristo’nun
“Fizika’’ eserini Ioannis Kottinius’un (Ayenis
Kottinus) yorumunu esas alarak Arapçaya
çevirmiştir
➢ Kopernik, evrenin Güneş merkezli olduğunu
ve Dünya’nın döndüğünü bilimsel temellere
oturt- muştur. Buna göre Dünya değil de
Güneş evrenin merkezinde yer almaktadır.
➢ Thomas More, Sanayi Devrimi'nden çok
sonra uygulamaya koyulan kadın erkek
eşitliği, çalışma saatlerinin sınırlandırılması,
temel eğitimin genel, parasız ve zorunlu
olması, sağlık hizmetlerinin devletçe yerine
getirilmesi, yaşlıların ve düşkünlerin
devletçe gözetilmesi gibi görüşlerin öncüsü
sayılır. More açısından yönetici, seçimle
işbaşına gelmeli ve görevini kötüye
kullanmadığı sürece iş- başında kalmalıdır.
More ütopyası, Ütopya, güney yarım kürede
bir adadır. Hikâye, bu ada- da yaşamış bir
gemicinin, ada halkının kurduğu düzeninin
mükemmelliğini Avrupa’ya tanıtması
biçiminde sürer.
➢ Jean Rousseau, “Insanlar Arasındaki
Eşitsizliğin Kaynağı” adlı eserinde
reformlarla işlerin düzelemeyeceğini, bunun
için mülkiyet hakkının ortadan kalkması
gerektiğini öne sürmüştür. “Toplum
Sözleşmesi” adlı eserinde ise olan olmuş gibi
bir düşünceyle mülkiyeti artık bir veri olarak
görüp yalnızca ona bir düzenleme getirmeyi
önermiştir.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH İnstagram.com/SOSYALPEDİA

➢ Kant, “Sürekli Barış Projesi” adlı eserinde

toplum sözleşmesini dönüştürerek ele alır.
Kamusal otoritenin temelini oluşturmada
aklı öne çıkarır. Insanların temel eşitliği
düşüncesi ve genel iradenin çoğunluğun
görüşüyle olamaya- cağını, bunun ancak
evrensel akıl önermeleriyle yapılacağını
savunmuştur.

➢ 1569 yılında Astrahan Seferi’nde ilk

Osmanlı-Rus savaşı cereyan etti. 1682-1725
yıllarında Rus tahtına oturan I. Petro,
Rusların sıcak denizlere inme politikasının
başlatıcısı oldu. 1689’dan itibaren Rusya
topraklarını genişletme politikasına hız
verdi.
ÖABT Sosyal Bilgiler / ÖABT TARİH İnstagram.com/SOSYALPEDİA