Antyk (Starożytność)

Czas trwania - IX w.p.n.e - około IV-VI w.n.e.

Główni przedstawiciele epoki: Ajschylos, Sofokles, Platon, Safona, Homer, Wergiliusz,
Anakreont, Arystofanes, Arystoteles, Eurypides, Ezop, Horacy, Owidiusz, Terencjusz, Tyrtajos.
Najwybitniejsi twórcy oraz dzieła:
 Arystoteles "Poetyka",
 "Biblia",
 Homer "Iliada" i "Odyseja",
 Platon "Obrona Sokratesa",
 Sofokles "Antygona" i "Król Edyp",
 Wergiliusz "Eneida"
Cechy epoki:
 W centrum zainteresowania było życie ziemskie, natura i człowiek.
 Rozwój teatru i dramatu greckiego - V w.p.n.e. W teatrze zasada trzech jedności - tj.
miejsca, czasu i akcji. Widzowie mają przeżyć katharsis (duchowe oczyszczenie). Na VI-VII
w.p.n.e. datuje się rozwój liryki greckiej.
 Filozofia: idealistyczna Platona i znacznie bardziej racjonalna Arystotelesa. Poza tym
filozofia Epikura (Epikureizm), Hedonizm i Stoicyzm.
Epoki literackie: Średniowiecze
Czas trwania - Europa: 476 - 1492 r., a Polska X-XV w.
Główni przedstawiciele epoki: Dante Alighieri, Franciszek Villon, Gall Anonim, Jan Długosz,
Św. Augustyn, Św. Franciszek z Asyżu, Św. Tomasz z Akwinu, Wincenty Kadłubek.
Najwybitniejsi twórcy oraz dzieła:
 "Bogurodzica",
 Dante Alighieri "Boska komedia",
 "Dzieje Tristana i Izoldy",
 Franciszek Villon "Wielki Testament",
 Gall Anonim "Kronika Polska",
 "Pieśń o Rolandzie",
 "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią",
Cechy epoki:
 Najdłuższa nowożytna epoka literacka,
 Głównymi motywami są król, rycerz, asceta, dworzanin,
 Rozkwit scholastyki w XII wieku (przede wszystkim za sprawą Św. Tomasza z Akwinu),
 Filozofia: Augustynizm, Franciszkanizm, Teocentryzm, Tomizm.
Renesans (Odrodzenie)
Czas trwania - XV/XVI- koniec XVI w.
Główni przedstawiciele epoki: Andrzej Frycz-Modrzewski, Francesco Petrarka, Fransois
Villon, Giovanni Boccaccio, Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Mikołaj Sęp-Szarzyński, Piotr
Skarga, William Szekspir.
Najwybitniejsi twórcy oraz dzieła:
 Francesco Petrarca "Sonety do Laury",
 Giovanni Boccaccio "Dekameron",
 Jan Kochanowski "Odprawa posłów greckich",
 Mikołaj Rej "Żywot człowieka poczciwego",
 Piotr Skarga "Kazania sejmowe",
 William Szekspir "Hamlet",
Cechy epoki:
 Człowiek Renesansu - czyli osoba wszechstronnie uzdolniona. W centrum zainteresowań
człowiek i jego sprawy.
 Rozwój malarstwa, literatury, architektury i sztuki kulinarnej. Powstał pierwszy kodeks
sztuk zakazanych.
 Rozwój literatury sowizdrzalskiej.
 Humanizm, Reformacja.
Epoki literackie - Barok
Czas trwania - XVI/XVII w. - koniec XVII/połowa XVIII w. (Polska XVII w. - połowa XVIII w.)
Główni przedstawiciele epoki: Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Jan Chryzostom
Pasek, Molier, Pierre Corneille, Szymon Szymonowic, Wacław Potocki, Wespazjan
Kochowski, Zbigniew Morsztyn.
Najwybitniejsi twórcy oraz dzieła:
 Jan Chryzostom Pasek "Pamiętniki",
 John Milton "Raj utracony",
 Miguel Cervantes "Don Kichot",
 Molier "Świętoszek",
 Pierre Corneille "Cyd",
 Stanisław Konarski "O skutecznym rad sposobie".
Cechy epoki:
 W literaturze głęboka religijność i egzystencjalny niepokój.
 W tym czasie postało wiele pamiętników, które stanowią cenne źródło informacji dla
historyków.
 Konceptyzm, Kontrreformacja, Marinizm, Mistycyzm, Sarmatyzm.
Oświecenie
Czas trwania - koniec XVII w. - ostatnie ćwierćwiecze XVIII w. (Polska 1764 - 1822).
Główni przedstawiciele epoki: Adam Naruszewicz, Daniel Defoe, Denis Diderot, Franciszek
Karpiński Franciszek Zabłocki, Hugo Kołłątaj, Ignacy Krasiński, Jean-Jacques Rousseau, Julian
Ursyn Niemcewicz, Wolter.
Najwybitniejsi twórcy oraz dzieła:
 Daniel Defoe "Robinson Crusoe",
 Denis Diderot "Kubuś Fatalista i jego pan",
 Franciszek Zabłocki "Fircyk w zalotach",
 Jean Jacques Rousseau "Nowa Heloiza",
 Wolter "Kandyd".
Cechy epoki:
 Rozwój literatury naukowej, a także takich idei, jak: liberalizm, racjonalizm, wolność myśli
 Rozwój ateizmu i deizmu
 Umysł ludzki to „tabula rasa” (teza Johna Locke),
 Zdobywanie wiedzy jest możliwe za pomocą zmysłów i doświadczenia (empiryzm i
sensualizm).
 Klasycyzm (nurt literatury) i Rokoko (styl w sztuce)
Romantyzm
Czas trwania - druga połowa XVIII w. - połowa XIX w. (Polska 1822 - 1863).
Główni przedstawiciele epoki: Adam Mickiewicz, Aleksander Dumas, Aleksander Fredro,
Aleksander Puszkin, Antoni Malczewski, Cyprian Kamil Norwid, George Byron, Honoriusz
Balzac, Jacob i Wilhelm Grimm, Józef Ignacy Kraszewski, Juliusz Słowacki, Walter Scott,
Zygmunt Krasiński.
Najwybitniejsi twórcy + dzieła:
 Adam Mickiewicz "Ballady i romanse", "Pan Tadeusz", "Dziady", "Grażyna", "Konrad
Wallenrod",
 Antoni Malczewski "Maria",
 Cyprian Kamil Norwid "Promethidion",
 Johann Wolfgang von Goethe "Cierpienia młodego Wertera",
 Juliusz Słowacki "Kordian",
 Zygmunt Krasiński "Nie-boska komedia".
Cechy epoki:
 Duże skupienie wokół wiary, uczuć, intuicji, emocji, wrażliwości duchowej, ludzkiej
egzystencji.
 Duże zainteresowanie kulturą ludową i motywy do niej nawiązujące (Ludowość)
 Idealizm , Intuicjonizm, Irracjonalizm , Mesjanizm, Mistycyzm, Orientalizm, Prometeizm,
Symbolizm,
 Gotycyzm, Byronizm
Pozytywizm
Czas trwania - połowa XIX w. - lata 90 XIX w. (Polska 1863-1890).
Główni przedstawiciele epoki: Adam Asnyk, Bolesław Prus, Edgar Allan Poe, Eliza
Orzeszkowa, Emil Zola, Fiodor Dostojewski, Henryk Sienkiewicz, Lew Tołstoj, Maria
Konopnicka, Mikołaj Gogol, Stendhal, Wiktor Hugo.
Najwybitniejsi twórcy + dzieła:
 Aleksander Dumas "Trzej muszkieterowie",
 Bolesław Prus "Lalka",
 Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem", "Marta",
 Fiodor Dostojewski "Zbrodnia i kara",
 Gustave Flaubert "Pani Bovary",
 Henryk Sienkiewicz "Potop" i "Quo vadis",
 Mikołaj Gogol "Martwe dusze",
Cechy epoki:
 Propagowanie haseł promujących wiarę w postęp nauki i pracę u podstaw,
 Rozwój teorii społecznych i publicystyki.
 Rozwój filozofii Kierkegaarda,
 Ewolucjonizm, Naturalizm, Organicyzm, Realizm, Scjentyzm, Utylitaryzm
Młoda Polska
Czas trwania - ostatnie dekady XIX w. - 1918 r. (Polska 1891-1918).
Główni przedstawiciele epoki: Antoni Czechow, Artur Rimbaud, Henryk Ibsen, Jan
Kasprowicz, Gabriela Zapolska, Joseph Conrad, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff,
Lew Tołstoj, Oskar Wilde, Stanisław Przybyszewski, Stanisław Wyspiański, Władysław
Stanisław Reymont.
Najwybitniejsi twórcy oraz dzieła:
 Antoni Czechow „Trzy siostry”,
 Gabriela Zapolska „Moralność Pani Dulskiej”,
 Joseph Conrad „Jądro ciemności”, „Lord Jim”,
 Lew Tołstoj „Anna Karenina”,
 Stanisław Wyspiański „Wesele”,
 Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni”,
 Władysław Stanisław Reymont „Chłopi”, „Dzieje grzechu”.
Cechy epoki:
 Odrzucenie racjonalistycznego pozytywizmu,
 Zachęta do wyrażania uczuć, uzewnętrzniania emocji – (ekspresjoniści);
 Poezja - charakter nastrojowy, w literaturze motywy realistyczno-naturalistyczne oraz
symboliczne i wizyjne.
 Dekadentyzm, Bergsonizm, Neoromantyzm, Parnasizm, Secesja
Epoki literackie: Dwudziestolecie Międzywojenne
Czas trwania - 1918-1939 r.
Główni przedstawiciele epoki: Bolesław Leśmian, Julian Przyboś, Bruno Schulz, Franz Kafka,
James Joyce, Julian Tuwim, Witold Gombrowicz, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz,
Konstanty Ildefons Gałczyński, Maria Dąbrowska, Michaił Bułhakow, Stefan Żeromski,
Władysław Broniewski, Zofia Nałkowska.
Najwybitniejsi twórcy oraz dzieła:
 Bruno Schulz „Sklepy cynamonowe”,
 Franz Kafka „Proces”,
 James Joyce „Ulisses”,
 Maria Dąbrowska „Noce i dnie”,
 Michaił Bułhakow „Mistrz i Małgorzata”,
 Witold Gombrowicz „Ferdydurke”,
 Zofia Nałkowska „Granica”.
Cechy epoki:
 Kult człowieka władzy, robotnika, miasta i masy;
 Rozwój powieści parabolicznej (np. „Proces” F. Kafka);
 Fokus na prowadzenie analizy wewnętrznych stanów psychicznych (introspekcja);
 Behawioryzm, Dadaizm, Freudyzm, Futuryzm, Katastrofizm, Nadrealizm (surrealizm),
symultanizm (proza)
 Sztuka: abstrakcjonizm, kubizm, ekspresjonizm, kolaż.
 Awangardziści, czyli powstanie grupy poetyckiej, która skupiała racjonalistów, wielbicieli
techniki i maszyn, stawiająca opór przeciwko naturze i spontaniczności Awangardziści
Literatura Współczesna
Czas trwania - od 1939 r.
Główni przedstawiciele epoki: Albert Camus, Andrzej Szczypiorski, Czesław Miłosz, Edward
Stachura, Ernest Hemingway, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Gustaw Herling-Grudziński,
Hanna Krall, Jan Twardowski, Jerzy Kosiński, Konstanty Ildefons-Gałczyński, Sławomir
Mrożek, Krzysztof Kamil Baczyński, Miron Białoszewski, Olga Tokarczuk, Ryszard Kapuściński,
Stanisław Barańczak, Stanisław Grochowiak, Tadeusz Różewicz, Witold Gombrowicz,
Władimir Nabokow, Zbigniew Herbert.
Najwybitniejsi twórcy oraz dzieła:
 Albert Camus „Dżuma”,
 Andrzej Szczypiorski "Początek",
 Ernest Hemingway „Komu bije dzwon”, „Stary człowiek i morze”,
 Gustaw Herling-Grudziński „Inny świat”,
 Hanna Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”,
 Sławomir Mrożek „Tango”,
 Witold Gombrowicz „Trans Atlantyk”,
 Władimir Nabokow "Lolita".
Cechy epoki:
 Polityka i historia wywarły duży wpływ na literaturę. Potocznie mówi się, że literatura z
tego czasu jest tzw. „kontynuatorką dwudziestolecia międzywojennego” - autorzy z tej
epoki w dalszym ciągu tworzyli w podziemiach i na emigracji,
 W literaturze propaguje się pozycję jednostki, jej problemy, dążenia i słabości.
Prezentowano katastroficzną wizję świata. Podkreślano wagę tradycji, ponadczasowych
wartości.
 Lingwizm, Neoklasycyzm, Socrealizm, Turpizm