‫امارت اســـــالمی افغانســـتان‬

‫وزارت ارشــاد‪،‬حج واوقاف‬

‫رياست ارشاد و انسجام مساجد‬
‫موضوع خطابت روز جمعه‬
‫و تقرير وبيان تحرير شده که به متام خطباء مرکز و وليات‬
‫به هر دو زبان ملی کشور (دري و پشتو) ارسال ميگردد‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪/91‬شعبان املعظم‪9441/‬هـ‪ ،‬ق موافق‪ /99‬حوت‪۲۰۴۱/‬هـ‪،‬ش‬

‫فضيلت تجارت وصفات تاجر مسلامن از نظر اسالم‬

‫بسم الله الرحمن الرحيم‬

‫الحمد لله وحده‪ ،‬والصالة والسالم عىل من ل نبي بعده؛ أما بعد‪:‬قال الله عزوجل يف کتابه املجید وفرقانه الحمید‪( :‬فَ ِإذَا ق ُِض َي ِت َّ‬
‫الص َال ُة‬
‫ريا لَ َعلَّ ُك ْم ت ُ ْفلِ ُحونَ)[الجمعة‪.]91:‬‬ ‫يف اْلْ َ ْر ِ‬
‫ض َوابْتَغُوا ِم ْن فَضْ لِ اللَّ ِه َوا ْذكُ ُروا اللَّ َه كَ ِث ً‬ ‫فَانْتَ ِ ُ‬
‫ِشوا ِ‬

‫دین مقدس اسالم ما وشامرا به کار وعمل رهنامیئ واز بیکاری وتنبلی منع کرده است‪.‬‬

‫الله جل جالله در قرآن کریم در جاهای متعدد م ردم را به این تشویق کرده است وقتیکه از عبادت فارغ شدید باید کار کنید وفضل الله‬
‫تعالی را که عبارت از رزق وروزی است جستجو کنید‪ ،‬زیرا که دنیا دار السباب است وبنده باید با استفاده از اسباب روزی خود را جستجو‬
‫يف َمنَاكِ ِب َها َوكُلُوا ِم ْن ِر ْز ِق ِه‬ ‫کند وسپس توکل خود را به الله تعالی مناید‪.‬الله تعالی فرموده است‪ُ ( :‬ه َو ال َِّذي َج َع َل لَ ُك ُم اْلْ َ ْر َ‬
‫ض َذلُولً فَا ْمشُ وا ِ‬
‫َوإِلَ ْي ِه النُّشُ و ُر)[امللك‪]91:‬‬

‫ترجمه‪ :‬او کسی است که زمین را برای شام رام گردانده است‪ ،‬پس دراطراف وجوانب آن بروید واز روزی او بخورید وبدانید که بازگشت‬
‫همه به سوی او است‪.‬‬

‫ريا لَ َعلَّكُـ ْم‬ ‫يف اْلْ َ ْر ِ‬

‫ض َوابْتَغُوا ِم ْن فَضْ لِ اللَّ ِه َوا ْذكُـ ُروا اللَّـ َه كَ ِثـ ً‬ ‫الص َال ُة فَانْتَ ِ ُ‬
‫ِشوا ِ‬ ‫درآیه مبارک دیگری الله تعالی فرموده است‪(:‬فَ ِإذَا ق ُِض َي ِت َّ‬
‫ت ُ ْفلِ ُحونَ)[الجمعة‪.]91:‬‬

‫ترجمه‪:‬پس هرگاه من از خوانده شود در زمین پراگنده شوید و روزی الله را که برای تان مقرر کرده است جتسجو کنید والله را بسیار یـاد‬
‫کنید تا رستگار شوید‪.‬‬

‫يف َح َوائِ ِج ُك ْم‪َ ،‬وابْتَغُوا‬ ‫َص ِ‬

‫ف ِ‬ ‫يف اْلْ َ ْر ِ‬
‫ض لِلتِّ َجا َر ِة َوالتَّ َ ُّ‬ ‫الص َال ِة فَانْتَ ِ ُ‬
‫ِشوا ِ‬ ‫امام بغوي رحمه الله در تفسیر این آیت مینویسد‪(:‬أَ ْ‬
‫ي‪ :‬إِذَا فُ ِر َغ ِم َن َّ‬
‫ِم ْن فَضْ لِ اللَّ ِه‪ ،‬يَ ْع ِني‪ :‬ال ِّرز َْق)‪ .‬تفسري البغوي( ‪ )921/ 8‬یعنی وقتیکه مناز متام شد‪ ،‬در زمین پراگنده شوید برای تجارت وبـرای بدسـت‬
‫آوردن حاجات خود یعنی فضل پروردگار که عبارت از رزق است جستجوکنید‪.‬‬

‫به مسلامنان مناسب است که بین عبادات وتجارت تفاوت را مراعات کنند‪ ،‬نه اینطور که شب وروز در مسجد نشسته باشند وذکـر کننـد‬
‫وفامیل او در خانه گرسنه باشد ‪.‬ویا اینکه در پی تجارت وکار شب وروز مَصوف باشدکه عبادت پروردگار ومناز هیچ بیاد او نیاید‪ ،‬بلکه‬
‫اول عبادت الله تعال ی را به طریقه درست بجا آورد سپس از مسـجد بیـرون شـده ودر پـی طلـب رزق شـود‪.‬طوریکه اللـه تعـالی فرمـوده‬
‫الصال ِة َو ِإ يتَاء ال َّز كَا ِة يَخَافُو َن يَ ْو ًما ت َتَ َقل َُّب ِفي ِه الْ ُقل ُ‬
‫ُوب َواْلبْ َصا ُر)النور‪)13( :‬‬ ‫ال ل تُلْهِي ِه ْم تِ َجا َر ٌة َول بَيْ ٌع َعن ِذكْ ِر اللَّ ِه َو ِإقَامِ َّ‬
‫است‪ِ (:‬ر َج ٌ‬

‫‪1‬‬
‫ترجمه‪ :‬مردانیکه تجارت وبیع آنهارا از یاد الله وخواندن مناز وپرداخت زکات غافل منی سازد از روزی می ترسند که دلها وچشمها در آن‬
‫پریشان میشوند‪.‬‬

‫تجارت نسبت به سائر کسب ها بهرتوبا برکت کسب است که این یک قول از اقوال علام است‪ ،‬زیرا درباره تجارت احادیث وآثار زیادی‬
‫آمده است‪ ،‬رسول الله صلی الله علیه وسلم بخاطر تجارت اموال خدیجة الکربی رضی الله عنها به شام رفت است‪،‬تجارت پیشه ای اکرث‬
‫صحابه کرام وبزرگان دین بود امام اعظم ابوحنیفه رحمة الله علیه و عبدالله بن املبارک تاجر بودند‪.‬‬

‫در قرآن کریم در باره تجا رت وبیع بیشرت یاد آوری شده است ‪.‬الله تعالی میفرماید‪َ (:‬وأَ َح َّل اللَّ ُه الْ َب ْي َع َو َح َّر َم ال ِّربَا فَ َم ْن َجا َء ُه َم ْو ِعظَ ٌة ِم ْن َربِّ ِه‬
‫َل اللَّ ِه َو َم ْن َعا َد فَأُولَ ِئ َك أَ ْص َح ُ‬
‫اب النَّا ِر ُه ْم ِفي َها خَالِ ُدو َن)‪ .‬البقرة‪231 :‬‬ ‫فَانْتَ َهى فَلَ ُه َما َسل ََف َوأَ ْم ُر ُه إِ َ‬

‫ترجمه‪:‬درحالیکه الله تعالی بیع را حالل وسود را حرام گردان ده است‪ ،‬پس کسیکه اورا از جانب پروردگارش پندی آمد و از سود خوری خود‬
‫داری کرد اورا است آنچه که گذشته است و داوری او به سوی الله سپرده میشود پس کسیکه به سوی سود خوری باز گردد آنها اهل دوزخ‬
‫اند ودر دوزخ جاویدان اند‪.‬‬

‫الله تعالی از سه گروه مردم ذکر کرده است واینهارا از قیام اللیل معذور قرار داده است که یک گروه آنها مریضان‪،‬دیگر آن تاجران ودیگر‬
‫مجاهدین در راه الله تعالی است‪.‬‬

‫يف َسبِيلِ اللَّ ِه)‪.‬املزمل‪۱۴ :‬‬ ‫يف اْلْ َ ْر ِ‬

‫ض يَ ْبتَغُو َن ِم ْن فَضْ لِ اللَّ ِه َوآ َخ ُرو َن يُقَاتِلُو َن ِ‬ ‫ْضبُو َن ِ‬ ‫( َعلِ َم أَ ْن َس َيكُو ُن ِمنْ ُك ْم َم ْر َ‬
‫َض َوآ َخ ُرو َن يَ ْ ِ‬

‫ترجمه‪ :‬الله میدانست که بعضی ازشام بیامر میشوند وگروهی دیگر بخاطر طلب روزی در زمین سفر میکننـد وگـروه دیگـری در راه اللـه‬
‫میجگند‪.‬‬

‫حافظ ابن کثیر مینویسد‪ (:‬مسافرون يف اْلرض يبتغون من فضل الله يف املكاسب واملتاجر)‪.‬تفسري ابن كثري (‪)121/ 4‬‬

‫ين آ َمنُوا لَ تَأْكُلُوا أَ ْم َوالَ ُك ْم بَ ْيـنَ ُك ْم‬

‫مسافری که در زمین درجستجوی فضل ومهربانی پروردگار به کسب وبه تجارت خود است‪( .‬يَاأَيُّ َها ال َِّذ َ‬
‫يام)‪ .‬النساء‪۱۲ :‬‬ ‫اض ِمنْ ُك ْم َولَ ت َ ْقتُلُوا أَنْف َُس ُك ْم إِ َّن اللَّ َه كَا َن ِب ُك ْم َر ِح ً‬
‫اطلِ إِلَّ أَ ْن تَكُو َن تِ َجا َر ًة َع ْن ت َ َر ٍ‬
‫بِالْ َب ِ‬

‫ترجمه‪:‬ای مومنان!مالهای خویش را به ناحق م خورید مگر اینکه تجارتی باشد که از رضامندی خود تان صورت گیرد‪ ،‬خویشنت وهمدیگر‬
‫تانرا به قتل نرسانید یقیناً الله برشام مهربان است‪.‬‬

‫ري َع ْن خَالِ ِه ق َ‬
‫َال ُس ِئ َل النَّب ُِّي َص َّىل اللَّ ُه‬ ‫رسول الله صيل الله عليه وسلم تجارت را کسب بهرت شمرده است وفرموده اند‪َ ( :‬ع ْن ُج َميْعِ بْنِ ُع َم ْ ٍ‬
‫ربو ٌر َو َع َم ُل ال َّر ُجلِ ِبيَ ِد ِه)‪ .‬مسند أحمد (‪)913/ 21‬‬ ‫َعلَيْ ِه َو َسلَّ َم َع ْن أَفْضَ لِ الْك َْس ِب فَق َ‬
‫َال بَيْ ٌع َم ْ ُ‬

‫ترجمه‪ :‬جمیع بن عمیر از مامای خود روایت میکند او میگوید که از رسول ا لله صلی الله علیه وسلم در باره افضل الکسب پرسیده شد؟نبی‬
‫علیه السالم فرمودند‪(:‬افضل الکسب)آن بیعی است که خالی باشد از خیانت وفریب‪ .‬ودست مزد یک شخص‪.‬‬

‫وق اْلْ َ ِمـ ُ َمـ َع ال َّن ِب ِّيـ َ َو ِّ‬

‫الصـ ِّدي ِق َ‬ ‫الصـ ُد ُ‬ ‫ـىل اللَّـ ُه َعلَ ْيـ ِه َو َسـلَّ َم ق َ‬
‫َـال التَّـا ِج ُر َّ‬ ‫ِـي َص َّ‬ ‫در حدیث رشیف آمده است‪َ (:‬ع ْن أَ ِب َس ِع ٍ‬
‫يد َع ْن ال َّنب ِّ‬
‫َوالشُّ َه َدا ِء)‪.‬سنن الرتمذی‬

‫‪2‬‬
‫ترجمه‪ :‬از ابو سعید خدري ريض الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده اند‪ :‬تاجر امین وراستگو در روز(قیامت)با‬
‫انبیاء‪ ،‬صدیقان وشهداء میباشد‪.‬‬

‫از زبیر بن عوام ريض الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده است‪ْ(:‬لَ َ ْن يَأْ ُخ َذ أَ َح ُدكُ ْم َح ْبلَ ُه فَ َيأْ ِ َ‬
‫ِت ِب ُح ْز َمـ ِة‬
‫اس أَ ْعطَ ْو ُه أَ ْو َم َن ُعو ُه)‪ .‬صحي البخاري (‪)129 /1‬‬
‫َري لَ ُه ِم ْن أَ ْن يَ ْسأَ َل ال َّن َ‬
‫الْ َحط َِب َع َىل ظَ ْه ِر ِه فَ َيبِي َع َها فَ َيك َُّف اللَّ ُه ِب َها َو ْج َه ُه خ ْ ٌ‬

‫ترجمه‪ :‬اینکه یکی از شام اگر ریسامنی را گرفته و از کوه چوب را بیاورد به پشت خود وآنرا به فروش برساند والله تعالی اورا از ذلت حفاظت‬
‫کند‪.‬این بهرت است از برای او از اینکه از مردم سوال کند یا به او چیزی بدهند ویا از او منع کنند‪.‬‬

‫َال َر ُسول اللَّ ِه َص َّىل اللَّ ُه َعلَيْ ِه َو َسلَّ َم إِ َّن أَطْيَ َب َما أَكَلْتُ ْم ِم ْ‬
‫ـن ك َْسـ ِب ُك ْم)‪ .‬سـنن‬ ‫در یک حدیث رشیف دیگر آمده است‪َ (:‬ع ْن َعائِشَ َة قَال َْت ق َ‬
‫الرتمذي (‪)911/ 1‬‬

‫ترجمه‪ :‬از حْضت عائشه ريض الله عنها روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده اند‪:‬یقیناً پاکرتین چیزیکه میخورید مزد‬
‫دست شام است‪.‬‬

‫اصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم تجارت اشیای مختلف را میکردند‪ ،‬وتجارت بری وبحری را انجام میدادند‪.‬‬

‫اب َر ُسو ِل اللَّ ِه َص َّىل اللَّ ُه َعلَيْ ِه َو َسلَّ َم ُع َّام َل أَنْف ُِس ِه ْم)‪ .‬صحي البخاري( ‪)249/ 1‬‬
‫يض اللَّ ُه َعنْ َها كَا َن أَ ْص َح ُ‬
‫( َع ْن َعائِشَ ُة َر ِ َ‬

‫حْضت عائشه ريض الله عنها میفرماید‪ :‬که اصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم برای خود کارهایی را میکردند‪ ،‬انصار صاحبان باغ‬
‫وزراعت ومهاجرین تاجران بودند ودر بازارها کار وبار میکردند و بزرگان صحابه هم تجارت میکردند‪ ،‬ابوبکر صدیق رضی الله عنه‪،‬حْضت‬
‫َال ق َِد َم‬ ‫عثامن رضی الله عنه‪ ،‬عبد الرحمن ابن عوف رضی الله عنه تجارت میکردند‪.‬در یک روایت آمده است‪َ ( :‬ع ْن أَن ٍ‬
‫َس َر ِ َ‬
‫يض اللَّ ُه َعنْ ُه ق َ‬
‫َال لِ َع ْب ِد ال َّر ْح َمنِ‬ ‫ف الْ َم ِدينَ َة فَآخَى ال َّنب ُِّي َص َّىل اللَّ ُه َعلَ ْي ِه َو َسلَّ َم بَ ْي َن ُه َوبَ ْ َ َس ْع ِد بْنِ ال َّربِيعِ اْلْ َن َْصار ِّ‬
‫ِي َوكَا َن َس ْع ٌد ذَا ِغ ًنى فَق َ‬ ‫َع ْب ُد ال َّر ْح َمنِ بْ ُن َع ْو ٍ‬
‫ت بِـ ِه أَ ْه َ‬
‫ـل‬ ‫استَفْضَ َل أَ ِقطًا َو َس ْم ًنا فَأَ َ‬
‫السوقِ ف ََام َر َج َع َحتَّى ْ‬‫ُّون َع َىل ُّ‬ ‫يف أَ ْهلِ َك َو َمالِ َك ُدل ِ‬ ‫َال بَا َر َك اللَّ ُه ل ََك ِ‬‫ال نِ ْص َف ْ ِ َوأُ َز ِّو ُج َك ق َ‬‫َاس ُم َك َم ِ‬ ‫أُق ِ‬
‫ول اللَّ ِه ت َ َز َّو ْج ُت ا ْم َرأَ ًة ِم ْن‬ ‫َال لَ ُه النَّب ُِّي َص َّىل اللَّ ُه َعلَيْ ِه َو َسلَّ َم َم ْهيَ ْم ق َ‬
‫َال يَا َر ُس َ‬ ‫َمنْ ِزلِ ِه فَ َم َكثْنَا يَ ِسريًا أَ ْو َما شَ ا َء اللَّ ُه فَ َجا َء َو َعلَيْ ِه َو َ ٌ‬
‫ض ِم ْن ُص ْف َر ٍة فَق َ‬
‫َال أَ ْولِ ْم َولَ ْو بِشَ ا ٍة)‪.‬صحي البخاري( ‪)219/ 1‬‬
‫َال نَ َوا ًة ِم ْن َذ َه ٍب أَ ْو َو ْز َن نَ َوا ٍة ِم ْن َذ َه ٍب ق َ‬
‫ْت إِلَ ْي َها ق َ‬ ‫اْلْ َن َْصا ِر ق َ‬
‫َال َما ُسق َ‬

‫ترجمه‪:‬از حْضت انس ريض الله عنه روایت است او میگوید‪ :‬وقتیکه عبدالرحمن ابن عوف رضی الله عنه به مدینه آمدند رسول الله صلی‬
‫الله علیه وسلم در بین او وسعد ابن ربیع انصاری عقد مواخات( برادری) منـود وحْضـت سـعد صـاحب ثـروت بـود از بـرای عبـدالرحمن‬
‫گفت‪:‬من مال خود رابا تو به نصف تقسیم میکنم وتورا صاحب زوجه میگردانم‪ ،‬حْضت عبدالرحمن رضی الله عنه گفت‪ :‬الله تعالی در مال‬
‫واهل تو برکت بیندازد من را رهنامئی کن به بازار وعبدالرحمن ابن عوف رضی الله عنه باز نگشت تا اینکه بدست آورد پنیر وروغن‪.‬‬

‫وقتیکه ما خود را دوستان صحابه کرام میدانیم باید به نقش قدم ایشان روان شویم ‪.‬‬

‫قال أبو قالبة البَصي لرجل‪ْ :‬لن أراك تطلب معاشك أحب إل من أن أراك يف زاوية املسجد)‪ .‬إحياء علوم الدين (‪)91/ 2‬‬

‫ابوقالبه رحمه الله به یک شخصی گفت‪:‬من تورا میبنم که در جستجوی روزی خود استی ‪ ،‬این بهرتاست از اینکه تو را کنج مسجد ببینم‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫(وقال أبو سليامن الداران ليس العبادة عندنا أن تصف قدميك وغريك يقوت لك ولكن ابدأ برغيفيك فأحرزهام ثم تعبد)‪ .‬إحيـاء علـوم‬
‫الدين (‪)91/ 2‬‬

‫وقال معاذ بن جبل ريض الله عنه ينادي مناد يوم القيامة أين بغضاء الله يف أرضه فيقوم سؤال املسـاجد)‪ .‬إحيـاء علـوم الـدين (‪)91/ 2‬‬
‫حْضت معاذ بن جبل ريض الله عنه میگوید‪ :‬روز قیامت منادی ندا میکند کجاست مردمیکه در زمـین بـه نـزد پروردگـار مبغـوض انـد؟بر‬
‫میخیزند سوالگرانیکه در مساجد سوال میکردند‪.‬‬

‫همچنان امام غزال رحمه الله میفرماید‪( :‬فهذه مذمة الِشع للسؤال والتكال عىل كفاية اْلغيار ومن ليس له مال موروث فال ينجيه من‬
‫ذلك إل الكسب والتجارة) این مذمت رشعی است در حق سوال کنندگان وخوراک کردن از کفایت طعام دیگـران‪ ،‬پـس کسـیکه مـال‬
‫موروثی ندارد پس اورا نجات منی دهد مگر کار وتجارت‪.‬‬

‫الصالَ ِة يَ ْعنِي َو َر ُج ٌل يَشْ تَ ِغ ُل بِالتِّ َجا َر ِة أَيُّ ُه َام أَفْضَ ُل ق َ‬

‫َال التَّاجِ ُر‬ ‫خ ِع ُّي ‪َ -‬ر ِح َم ُه اللَّ ُه ‪َ -‬و ُس ِئ َل َع ْن ال َّر ُج ِل يَ ْ ُ‬
‫رت ُك التِّ َ‬
‫جا َر َة َويُ ْقب ُِل َع َىل َّ‬ ‫َال إبْ َرا ِهي ُم النَّ َ‬
‫َوق َ‬
‫اْلْ َ ِم ُ ‪ .‬اآلداب الِشعية واملن املرعية(‪)291/ 1‬‬

‫ترجمه‪ :‬امام ابراهیم النخعی میگوید‪ :‬از او در باره شخصی پرسیده شد که تجارت را رها کرده وبه مناز(نفلی) روی آورده کدام یکی از این‬
‫کارها بهرتاست؟ ابراهیم النخعی رحمه الله گفت‪ :‬تاجر امین بهرت است‪.‬‬

‫صفات تاجر مسلامن‪:‬‬

‫در رشایط فعلی در هر مسلامن بخصوص در بخش معامالت ضعف ایامن به نظر میخورد که تجار هم از این مصیبت خالی نیست‪.‬اگر‬
‫تاجرمسلامن به آن طریقه که رشیعت امر کرده تجارت مناید‪ ،‬تجارت او در واقع خیر رساندن به شخص خود وبه دیگران است که این‬
‫یک نوع عبادت است‪.‬‬

‫از نظر اسالم تاجر دارای صفات زیادی است که بعضی آنها قرار ذیل است‪:‬‬

‫‪ -۲‬قبل از همه تاجر مسلامن باید اراده خیر رساندن را به مردم داشته باشد‪.‬‬

‫تاجر مسلامن باید نیت خود را اصالح کند ‪ ،‬واین فکر را داشـته باشـد طوریکـه منفعـت را بـه خـود میخواهـد در فکـر نفـع رسـاندن بـه‬
‫دیگرمسلامنان هم باشد وچیزی را که به خود منی پسن دد برای مشرتی آنرا هم نپسندد‪ ،‬مانند‪ :‬دروغ‪ ،‬فریب‪،‬چل وغیره‪.‬تاجر باید از هر آن‬
‫کاری که به مردم ضر ونقصان میرساند خود داری کند‪.‬الله تعالی فرموده است‪َ (:‬ويَا قَ ْومِ أَ ْوفُوا الْ ِم ْك َي َ‬
‫ال َوالْ ِمي َزا َن بِالْ ِق ْس ِ‬
‫ـط َولَ ت َ ْبخ َُسـوا‬
‫ض ُمف ِْس ِد َ‬
‫ين)‪[ .‬هود‪.]81 :‬‬ ‫اس أَشْ َيا َء ُه ْم َولَ ت َ ْعثَ ْوا ِ‬
‫يف اْلْ َ ْر ِ‬ ‫ال َّن َ‬

‫ترجمه‪:‬ای قوم من! پیامنه ووزن را به انصاف بدهید واز چیز های مردم مکاهید ودر زمین فساد مکنید‪.‬‬

‫َال لَ يُ ْؤ ِم ُن أَ َح ُدكُ ْم َحتَّى يُ ِح َّب ِْلَ ِخي ِه َما يُ ِح ُّ‬

‫ـب لِنَف ِْس ِه)‪.‬صـحي‬ ‫در حدیث رشیف آمده است‪َ (:‬ع ْن أَن ٍ‬
‫َس َع ْن النَّب ِِّي َص َّىل اللَّ ُه َعلَ ْي ِه َو َسلَّ َم ق َ‬
‫البخاري (‪)93/ 9‬‬

‫ترجمه‪ :‬ازحْضت انس ريض الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند‪:‬تا وقتی یکی ازشام مسلامن کامل شـده‬
‫منی توانید تا اینکه دوست بدارید برای برادر مسلامن خود چیزی را که به خود دوست میدارید‪.‬‬

‫در این بخش باید از بزرگان گذشته پیروی کنیم‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫واقعه امام اعظم ابوحنیفه رحمه الله ‪:‬‬

‫امام اعظم ابوحنیفه رحمه الله گر چه ازیک طرف امام بزرگ د ر دین بود از طرف دیگر تاجر مشهور بود که در تجارت خود به صداقت‬
‫وراستگوئی شهرت داشت‪.‬یکبار زنی لباس ابریشمی را آورد که بالی او به فروش برساند امام ابو حنیفه از او پرسید که قیمت این چند‬
‫است؟آن زن گفت‪ :‬صد درهم‪.‬امام ابوحنیفه رحمه الله به او گفت‪ :‬که قیمت این از صد بالتر است‪ ،‬پس به چند میفروشی آن زن گفت‪:‬‬
‫به دو صد امام صاحب سپس به زن گفت‪:‬قیمت این لباس از آنچه که گفتی بالتر است تا اینکه قیمت آن به چهارصد رسید‪ ،‬امام صاحب‬
‫به او گفت‪ :‬که قیمت این از آن هم بال تر است‪ ،‬زن گفت‪ :‬آیا تو با من مزاح میکنی؟ سپس امام صاحب شخص دیگری را خواست آن‬
‫لباس را به پنجصد درهم خرید‪.‬‬

‫‪ -۱‬درمعامالت راستگوئی وصداقت‪:‬در رشایط فعلی از اکرث تجار صداقت وراستی ازبین رفته است ومردم در فروش مال خود بسیار دروغ‬
‫میگویند ودر وقت فروش جنس بسیار قسم میخورند به انواع مختلف فریب وچل میکنند‪.‬‬

‫صفت تاجر مسلامن این است که در وقت خرید وفروش صداقت وراستی را اساس خود قرار بدهد وهیچوقت در فروش جنس خود ویـا‬
‫خرید دروغ نگوید‪.‬در حدیث رشیف صفت آن تاجری بیان شده است که صادق وامین باشد‪َ (.‬ع ْن أَ ِب َس ِع ٍ‬
‫يد َع ْن النَّب ِِّي َص َّىل اللَّـ ُه َعلَيْـ ِه‬
‫الص ِّدي ِق َ َوالشُّ َه َدا ِء)‪ .‬سنن الرتمذی‬
‫وق اْلْ َ ِم ُ َم َع النَّ ِبيِّ َ َو ِّ‬
‫الص ُد ُ‬ ‫َو َسلَّ َم ق َ‬
‫َال التَّا ِج ُر َّ‬

‫ترجمه‪ :‬ابو سعید خدري ريض الله عنه از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایتی رانقل میکند که نبي علیه السالم فرمودند‪:‬تاجر راستگو‪،‬‬
‫صادق وامین در روز قیامت با انبیاء‪ ،‬صدقین وشهدا میباشد‪.‬‬

‫رب ِة طَ َعامٍ فَأَ ْدخ َ‬

‫َـل يَـ َد ُه ِفي َهـا فَ َنال ْ‬
‫َـت‬ ‫ب ُه َريْ َر َة‪ .‬أَ َّن َر ُس َ‬
‫ول اللَّ ِه ‪-‬صىل الله عليه وسلم‪َ -‬م َّر َع َىل ُص ْ َ‬ ‫و در یک حدیث رشیف آمده است‪َ (:‬ع ْن أَ ِ‬
‫َـش‬
‫ـن غ َّ‬
‫اس َم ْ‬ ‫َال‪ :‬أَفَالَ َج َعلْتَ ُه فَ ْو َق الطَّ َعامِ َ ْ‬
‫َك يَ َرا ُه ال َّن ُ‬ ‫ول اللَّ ِه‪ .‬ق َ‬ ‫َال أَ َصابَتْ ُه َّ‬
‫الس َام ُء يَا َر ُس َ‬ ‫اح َب الطَّ َعامِ ؟‪ .‬ق َ‬ ‫أَ َصا ِب ُع ُه بَلَالً فَق َ‬
‫َال‪َ :‬ما َهذَا يَا َص ِ‬
‫س ِمنِّى )‪ .‬صحي مسلم (‪)91/ 9‬‬
‫فَلَيْ َ‬

‫ترجمه‪ :‬از ابوهریره ريض الله عنه روایت است او میگوید‪ :‬یک روز رسول الله صلی الله علیه وسلم دربازار به یک کوتی از طعام گذر کرد‬
‫ودر آن دست خود را داخل کرد وانگشتان مبارک به تری این طعام رسید نبی علیه السالم به آن شخص گفت‪:‬‬

‫این چه است ای صاحب طعام؟ شخص در جواب گفت‪ :‬باران بالی او باریده است ای رس ول خدا!نبی علیه السالم بـه او گفت‪:‬بایـد‬
‫طعام تر را بالی این کوت میگذاشتی تا اینکه مردم میدید هر کس که فریب کند از من نیست( یعنی از امت من نیست)‪.‬‬

‫همچنان صفت تاجر مسلامن این است که در وقت فروش جنس خود قسم نخورد‪ ،‬زیرا قسم خوردن برکت تجارت را از بین می برد والله‬
‫تعالی از قسمهای بی مورد منع کرده است‪َ (.‬ولَ ت َ ْج َعلُوا اللَّ َه ُع ْرضَ ًة ِْلَ ْ َ‬
‫ْيانِ ُك ْم) [البقرة‪]224 :‬‬

‫ترجمه‪ :‬نام الله را به سبب سوگندهای خویش مانع قرار مدهید‪.‬‬

‫لسلْ َع ِة ُم ْم ِح َق ٌة‬
‫ُول الْ َحلِ ُف ُمنَ ِّف َق ٌة لِ ِّ‬
‫ول اللَّ ِه َص َّىل اللَّ ُه َعلَيْ ِه َو َسلَّ َم يَق ُ‬
‫َال َس ِم ْع ُت َر ُس َ‬ ‫در حدیث رشیف آمده است‪( :‬عن أَبَی ُه َريْ َر َة َر ِ َ‬
‫يض اللَّ ُه َعنْ ُه ق َ‬
‫ْربكَ ِة) صحي البخاري (‪)298/ 1‬‬
‫لِل َ َ‬

‫‪5‬‬
‫ترجمه‪:‬از ابو هریره ريض الله عنه روایت است او میگوید‪ :‬من ازرسول الله صلی الله علیه وسلم شنیده ام که فرمودند‪:‬قسم خوردن رایج‬
‫کننده متاع ومحو کننده برکت است‪.‬‬

‫َال‪ :‬ث َ الَث َ ٌة لَ يُ َكلِّ ُم ُه ُم اللَّ ُه يَ ْو َم الْ ِق َيا َم ِة َولَ يَنْظُ ُر‬
‫ب ذَر َعنِ النَّب ِِّى ‪-‬صىل الله عليه وسلم‪ -‬ق َ‬ ‫ودر یک حدیث رشیف دیگر آمده است‪َ ( :‬ع ْن أَ ِ‬
‫ول‬ ‫َِسوا َم ْن ُه ْم يَا َر ُس َ‬ ‫َال أَبُو ذَر خَابُوا َوخ ِ ُ‬ ‫َال فَ َق َرأَ َها َر ُس ُ‬
‫ول اللَّ ِه ‪-‬صىل الله عليه وسلم‪ -‬ث َ الَثَ ِم َرا ٍر‪ .‬ق َ‬ ‫َاب أَلِي ٌم ‪ .‬ق َ‬
‫إِلَيْ ِه ْم َولَ يُ َزكِّي ِه ْم َولَ ُه ْم َعذ ٌ‬
‫َال ‪ :‬الْ ُم ْسب ُِل َوالْ َم َّنا ُن َوالْ ُم َنف ُِّق ِسلْ َعتَ ُه بِالْ َحلِ ِف الْكَا ِذ ِب)‪ .‬صحي مسلم (‪)39/ 9‬‬
‫اللَّ ِه ق َ‬

‫ترجمه‪ :‬از ابو ذر ريض الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند‪:‬سه شخصی است که الله تعالی با آنها در روز‬
‫قیامت سخن منی گوید وبه نظر رحمت به ایشان منی نگرد وآنها را پاک منی کند واز برای ایشان عذاب دردناکی است‪.‬ابوذر رضی الله‬
‫عنه میگوید‪ :‬که نبی علیه ال سالم این سخن را سه بار تکرار کرد‪ ،‬ابو ذر رضی الله عنه گفت‪:‬اینها از خیر محروم وتاوانی شدند‪،‬کیستند یا‬
‫رسول الله ؟نبی علیه السالم فرمودند‪:‬املسبل‪ :‬یعنی کسانی که پاچه تنبانشان از بجلک پائین باشد از لحاظ تکرب؛منت گذار ودیگر کسیکه‬
‫متاع خود را به دروغ وقسم رایج میگرداند‪.‬‬

‫‪-۳‬پوره دادن جنس در ترازو وپیامنه‪:‬‬

‫صفت دیگر تاجر مسلامن این است که در وزن وپیامنه کمی وکاستی نکند‪.‬الله تعالی در باره کسانیکه در ترازو وپیامنه کمی وکاسـتی‬
‫ـاس يَ ْسـتَ ْوفُو َن * َوإِذَا كَـالُو ُه ْم أَ ْو َو َزنُـو ُه ْم‬ ‫میکند وعید سختی ذکر کرده وفرموده است‪َ ( :‬ويْ ٌل لِلْ ُمطَ ِّف ِفـ َ * ال َِّـذ َ‬
‫ين إِذَا اكْتَـالُوا َعـ َىل النَّ ِ‬
‫اس لِ َر ِّب الْ َعالَ ِم َ )‪[ .‬املطفف ‪.]9 ،9 :‬‬ ‫ِْسو َن * أَلَ يَظ ُُّن أُولَ ِئ َك أَنَّ ُه ْم َم ْب ُعوث ُو َن * لِ َي ْومٍ َع ِظيمٍ * يَ ْو َم يَقُو ُم النَّ ُ‬
‫يُخ ِ ُ‬

‫ترجمه‪:‬وای به حال کاهنده گان حقوق مردم در پی امنه وترازو؛ کسانی که چون از مردم برای خود بپیامیند پوره میگیرند وچون برای مردم‬
‫بپیامند ویا وزن کنند؛از اندازه لزم می کاهند آیا آنان گامن منی کنند که ایشان دوباره بر انگیخته میشوند در روز بزرگ‪ ،‬روزی که مردمان‬
‫در پیشگاه پروردگار جهانیان ایستاده میشوند‪.‬‬

‫متاسفانه که در رشای ط فعلی در بازارها در نقصان ترازو شکایت ها است‪.‬‬

‫رسول اللَّ ِه ‪ -‬صىل الله عليه وسلم ‪ -‬قال ْلهل الكيل وامليزان ‪ :‬إنَّكم قد ُولِّيتُم أ ْم َرين ‪َ ،‬هلَك َْت‬
‫َ‬ ‫(عبد الله بن عباس ‪ -‬ريض الله عنهام ‪ -‬أن‬
‫السالِ َف ُة قبلكم)‪ .‬أخرجه الرتمذي ‪ ،‬وقال ‪ :‬وقد ُروي بإسناد صحي موقوفًا عليه‪.‬‬
‫فيهام اْل َم ُم َّ‬

‫ترجمه‪ :‬از عبدالله بن عباس ريض الله عنهام روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم به صاحبان پیامنه وترازو گفت‪:‬یقیناً شام دو‬
‫کاری را انجام میدهید که بواسطه آن هالک شده اقوام گذشته قبل از شام‪.‬‬

‫يوقفون حتى أن العرق ليلجمهم إَل أنصاف آذانهم)‪.‬‬ ‫(كان ابن عمر ْير بالبائع فيقول ‪ :‬اتق الله و أوف الكيل و الوزن فإن املطفف‬
‫الكبائر (ص‪)221 :‬‬

‫ترجمه‪ :‬یک روز عبد الله ابن عمر به یک فروشنده گذر کرد به او گفت‪ :‬از الله برتس وپوره بـده متـاع را در پیامنـه وتـرازو‪ ،‬زیراکـه کـم‬
‫کنندګان در ترازو و پیامنه ایستاده کرده میشوند تا اینکه عرق ایشان به گوشهایشان میرسد( که آنها سخن گفته هم منی توانند)‪.‬‬

‫‪ -۰‬در وقت خرید وفروش آسانی کردن وبامردم کمک ومهربانی کردن‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫صفت دیگر تاجر مسلامن این است که در وقت فروش با مشرتی مراجعین آسانی کند واز مهربانی کار بگیرد اگرمشرتی فی الحال پول‬
‫نداشت جنس را به قرض برایش بدهد ومجبوریت خریدار را در نظر بگیرد‪.‬‬

‫يض اللَّ ُه َع ْن ُه َام أَ َّن َر ُس َ‬

‫ول اللَّ ِه َص َّىل اللَّ ُه َعلَ ْي ِه‬ ‫به این چنین شخص رسول الله صلی الله علیه وسلم دعا کرده است ‪َ ( .‬ع ْن َجابِ ِر بْنِ َع ْب ِد اللَّ ِه َر ِ َ‬
‫َض)‪ .‬صحي البخاري (‪)243/ 1‬‬ ‫َال َر ِح َم اللَّ ُه َر ُج ًال َس ْم ًحا ِإذَا بَا َع َو ِإذَا اشْ َ َ‬
‫رتى َو ِإذَا اقْتَ َ‬ ‫َو َسلَّ َم ق َ‬

‫ترجمه‪:‬جابربن عبدالله ريض الله عنهام میگوید که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده است‪ :‬الله تعالی رحم کند به شخص آسـانی‬
‫کننده وقتیکه میفروشد ویا می خرد ویا وقتیکه حق خود را طلب میکند‪.‬‬

‫این هم یک صورت آسانی است که مشرتی بدل متاع خریده شده را طلب میکند تاجر باید جنس را عوض کند ومعامله را فسخ کند‪.‬‬

‫واقعه‪:‬در صحی البخاری وصحی املسلم یک واقعه آمده است‪ .‬از ابوهریره رضی الله عنه روایت است او میگوید که نبی علیه السـالم‬
‫فرمودند‪:‬شخصی از شخص دیگری زمین را خرید شخصیکه زمین را خریده بود در زمین یک ظرفی از طال را یافت ‪ ،‬مشرتی به مالک‬
‫قبلی زمین گفت‪ :‬بگیر این طالی خود را زیرا من از تو تنها زمین را خریده ام وطال را از تو نخریده ام‪ ،‬مالک قب لی زمین گفت‪:‬من به تو‬
‫زمین وآنچه که در زمین است همه را فروخته ام‪.‬هر دو این فیصله را به یک شخص دیگربردند‪ ،‬آن شخص حکـم ونفـر سـوم بـه اینهـا‬
‫گفت‪:‬آیا از شام اولد است؟یکی گفت‪ :‬بلی از من بچه است ‪ ،‬دیگری گفت‪ :‬بلی از من دخرت است‪ ،‬شخص سوم که حکم بود به اینها‬
‫گفت‪ :‬بین ب چه ودخرت نکاح کنید واین طال را بالی ایشان خرج کنید‪.‬‬

‫‪ -۵‬وفا کردن در عهد وپیامن‪:‬در تجارت بیشرت اوقات عهد وپیامن صورت میگیرد‪،‬صفت تاجر مسلامن این است که به متام عهد وپیامن‬
‫ومیعادهایکه با مردم کرد است وفادار باشد ‪ .‬این آن صفتی است که الله تعالی هر مسلامن را بر آن امر کرده است‪َ (.‬وأَ ْوفُوا بِالْ َع ْه ِـد أن‬
‫الْ َع ْه َد كان َم ْسئُولً ) [اإلرساء‪]14:‬‬

‫ترجمه‪:‬به عهد وفا کنید یقیناً در باره عهد سوال کرده میشود‪.‬‬

‫ين ُه ْم ْلَ َمانَاتِ ِه ْم َو َع ْه ِد ِه ْم َرا ُعونَ)‪[ .‬املؤمنون‪ ،8:‬املعارج‪]12 :‬‬

‫ودر آیه مبارک دیگر آمده است‪َ ( :‬وال َِّذ َ‬

‫ترجمه‪:‬وکسانی اند که امانت ها وپیامن خویش را رعایت میکنند‪.‬‬

‫الله تعالی از این جهت به وعده وعهد امر کرده است زیراکه نقض عهد ووعده خیانت است ومسلامن از خیانت خود را حفاظت کند‪.‬‬

‫واقعه ‪ :‬در صحی البخاری یک واقعه است که نبی علیه السالم فرموده است‪:‬در بنی ارسائیل شخصی از شخص دیگر هزار دینار قرض‬
‫گرفت مالک پول به قرض گیرنده گفت‪:‬شاهدان را بیاور که بالیت شاهد بگیرم‪.‬‬

‫قرض گیرنده گفت‪( :‬كفى بالله شهيدا) الله کافی است به حیث شاهد‪ .‬صاحب پول گفت‪:‬وکیل وضامن بیاور‪ ،‬قرض گیرنده گفت‪(:‬كفى‬
‫بالله كفيال) کافی است الله تعالی به حیث ک فیل وضامن‪ .‬بالخره به یک تاریخ معین برای او پول داد‪ .‬سپس قرضدار به بحر سفر کرد‬
‫وحاجت خود را پوره کرد وسپس در جستجوی یک سواری شد تا اینکه به تاریخ معین به مالک قرض خود را برساند ولی سواری برای او‬
‫پیدا نشد یک چوب را گرفت‪:‬وبین آنرا شکافت‪ ،‬ودر آن دیناری که قرض گرفته بود انداخت ودر آن یک نامه به صاحب قرض گذاشـت‬
‫ورس چوب را بند کرد ودر کنار بحر آمد واینطور گفت‪:‬ای الله تو میدانی که من ازفالنی شخص هزار دینار قرض گرفته ام واز من تقاضای‬
‫کفیل کرد من برای اوگفتم‪:‬که الله تعالی به کفالت کفایت میکندوبه کفالت تو راضی شد واز من شاهدان خواست من به او گفتم‪ :‬که الله‬
‫تعالی به شاهدی کفایت میکند وبه شاهدی تو راضی شد ومن بسیار کوشش کردم که یک وسیله سواری پیدا کنم تا اینکه مال را به او‬
‫برسانم ولی وسیله سواری را پیدانکردم ومن این را به تو می سپارم وآن چوب را به بحر انداخت تا اینکه چوب به دریا غرق شد‬

‫‪7‬‬
‫سپس در جستجوی سواری شد تا اینکه به شهر خود باز گردد وآن شخص قرض دهنده در ساحل بحر بخاطر این آمده بود که مال تجارتی‬
‫او شاید آمده باشد نا گهان چشم او به چوب افتید وآن چوب را بخاطر این گرفت که از آن به سوخت استفاده کند وقتیکه چوب را میده‬
‫کرد در بین آن پول ونامه ای را پیدا کرد‪ ،‬سپس قرضدار آمد وبه صاحب مال هزار دینار دادوبرای او گفت‪:‬من زیاد کوشش کـردم کـه‬
‫وسیله سواری را پیدا کنم تا اینکه مال تو را برایت بیاورم ولی هامن وقت وسیله ای پیدا نکردم ‪ ،‬مالک قرض به قرضدار گفت‪ :‬آیا تو به‬
‫من چیزی روان نکرده ای ؟ قرضدار گفت‪:‬بلی! من روان کرده ام‪ ،‬صاحب قرض گفت‪ :‬یقیناً الله تعالی از طرف تو آن هزار دینار را اداء‬
‫کرده است وآن هزار دیناری که بعدا ً به قرضدار داده بود آن را پس گرفت‪ .‬صحي البخاري‬

‫‪ -۶‬به فائده قناعت و از احتکار خود داری کردن‪:‬‬

‫دیگر صفت تاجر مسلامن این است که هراندازه که الله تعالی فائده به او نصیب کرده به آن قناعت منوده وحرص ننامید واز احتکار خود‬
‫داری کند‪.‬‬

‫اآل ِِث ُو َن)‪ .‬مصنف عبد الرزاق‬

‫َاطئُو َن ْ‬ ‫خ َّوانُونَ‪ ،‬أَ ِ‬
‫ي الْخ ِ‬ ‫ودر روایت دیگر اینطور آمده است‪(:‬لَ يَ ْحتَ ِك ُر إِلَّ الْ َ‬

‫ترجمه‪ :‬احتکار منی کند مگر خیانت کنندگان‪ ،‬امام عبدالرزاق در معنی (الخوانون) میگوید خطا کاران وگنهگاران‪.‬همچنان رسول اللـه‬
‫اَل ِم ْن ُه‪ .‬مسند أحمد‬ ‫صلی الله علیه وسلم میفرماید‪َ ( :‬م ْن ا ْحتَ َك َر طَ َعا ًما أَ ْربَ ِع َ لَ ْيلَ ًة فَ َق ْد بَ ِرئَ ِم ْن اللَّ ِه ت َ َع َ‬
‫اَل َوبَ ِرئَ اللَّ ُه ت َ َع َ‬

‫ترجمه‪:‬کسیکه طعامی را بخاطر بلن د رفنت قیمت چهل روز نگاه وذخیره کند آن شخص بیزاری خود را از الله تعالی اعالن کرد یعنی میثاق‬
‫الله تعالی را نقض کرد والله تعالی از این شخص بیزاری کرد‪.‬‬

‫در حدیث دیگری در باره احتکار اینطور آمده است‪َ (:‬م ْن ا ْحتَ َك َر َع َىل الْ ُم ْسلِ ِم َ طَ َعا ًما َ َ‬
‫ضبَ ُه اللَّ ُه بِالْ ُج َذامِ َواإلْ ِف َْال ِ‬
‫سنن ابن ماجه (‪)133 /9‬‬
‫س)‬

‫ترجمه‪ :‬کسیکه بالی مسلامن ها طعام را بند واحتکار میکند‪ ،‬الله تعالی اورا به مرض جذام ومفلسی مبتالء میکند‪.‬‬

‫ودر یک روایتی احتکارکنندگان را ملعون گفته شده است‪( :‬الْ ُم ْحتَ ِك ُر َملْ ُعو ٌن) املستدرك للحاكم‬

‫ترجمه‪ :‬احتکار کنندگان ملعون اند‪.‬‬

‫در احیاء علوم الدین امام غزال رحمه الله یک واقعه را ذکر کرده است‪ ،‬او میگوید‪:‬در جمله سلف صالحین شخصـی بـه واسـطه یـک‬
‫شخص دیگر یک کشتی را پر از گندم به بَصه فرستاد وبه وکیل خود در بَصه نامه ای نوشت که این طعام به محضـیکه مـی رسـد بـه‬
‫فروش برساند وبه فردا به تعویق نیدازد وقتیکه طعام رسید تجاران به وکیل گفتند‪ :‬اگراین طعام را تا روز جمعه نگاه کنید چند برابر فائده‬
‫میکنید‪ ،‬وکیل فروش طعام را تا روز جمعه به تأخیر انداخت وبسیار فائده کرد وبه صاحب طعام این واقعه را نوشت‪،‬مالک طعام دوباره به‬
‫وکیل خودنامه نوشت‪ :‬ای بنده! ما خواستیم که ثلث فائده کنیم ودین ما هم سامل باقی مباند وتو از امر من مخالفت کردی وبه ما یک‬
‫جنایت بزرگ کردی ‪ ،‬وقتیکه نامه من به تو رسید همه فائده مال را بگیر وبه فقراء بَصه تقسیم کن تا از احتکار نجات یابیم‪.‬‬

‫‪8‬‬