KITAABA ADEEMSA WALIIGALAA DHIMMA YAKKAA KAN HIMANNAAN

DURA JIRU,ADEEMSA DHAGAHA DHIMMA YAKKAA SIRNA IDILEE,Fi

OL’IYYANNOO YAKKAA

QOPHEESSAAN:MUHAAMMADXAYYIB NUUREE

FULBAANA,BARA 2014 A.L.I.

1|Page
 Baafata

Mata duree Fuula

Seensa----------------------------------------------------------------------------------------------------------------1

KUTAA TOKKO--------------------------------------------------------------------------------------------------2

Adeemsa dhimmoota dhagaha dura jiranii fi dhagaha idilee dhimma yakkaa------------------------------2

BOQONNAA TOKKO-------------------------------------------------------------------------------------------2

Adeemsa dhimmoota dhagaha dura jiran(pre trial stages)-----------------------------------------------------2

Keessummeessa iyyannoo yookiin eeruu------------------------------------------------------------------------2

Qorannoo yakkaa gaggeessuu-------------------------------------------------------------------------------------2

Hojiiwwan gaggeessa qorannaa yakkaa keessatti raawwataman---------------------------------------------2

Sakatta’iinsaa fi qabiinsa(search and seizure)-------------------------------------------------------------------3

Haala ajajni sakatta’iinsaa fi qabiinsaa kennamu---------------------------------------------------------------3

Meeshaa sakatta’iinsaan qabamuu danda’u----------------------------------------------------------------------4

Qorannoo himannaan duraa(preliminary inquiy)----------------------------------------------------------------5

Shakkamaa dhiheessuu----------------------------------------------------------------------------------------------6

Qabiinsa---------------------------------------------------------------------------------------------------------------6

Ajaja qabiinsaa(arrest warrant)-------------------------------------------------------------------------------------7

Poolisiin ajaja qabiinsaa malee nama yakkaan shakkame qabuu danda’u------------------------------------8

Jecha shakkamaa fuudhuu-------------------------------------------------------------------------------------------9

Bu’uura seera deemsa falmii yakkaa keewwata 35 tiin jecha shakkamaa galmeessu---------------------- 9

Yeroo beellamaa-----------------------------------------------------------------------------------------------------10

Mirga wabii---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 12

Mirga wabii eeguu-------------------------------------------------------------------------------------------------- 12

Hamma wabii--------------------------------------------------------------------------------------------------------13

i|Page
Mirga wabii dhorkuu-----------------------------------------------------------------------------------------------14

Shakkamaa gara ragaatti jijjiiruu---------------------------------------------------------------------------------15

Falmiin dhimmoota yakkaa addaan cituu-----------------------------------------------------------------------16

BOQONNAA LAMA---------------------------------------------------------------------------------------------16

Dhagaha idilee dhimma yakkaa(trial)----------------------------------------------------------------------------16

Himata dhagahuu jalqabuu(opening of hearing)----------------------------------------------------------------16

Abukaatoo ramaduu----------------------------------------------------------------------------------------------- 16

Turjumaana dhaabuu---------------------------------------------------------------------------------------------- 18

Mormii sadarkaa duraa---------------------------------------------------------------------------------------------18

Mormii ka’u qorachuu fi murteessuu-----------------------------------------------------------------------------18

Himatamaan adeemsa himannaa hordofuu hin dandeenye sirna raawwatamu------------------------------20

Jecha amantaa fi waakkii shakkamaa gaafachuu(plea of accused)-------------------------------------------21

Haal-dureewwan jecha amantaa fi Waakkii---------------------------------------------------------------------22

Jecha amantaa fi waakkii himatamaa waliin wal qabatee hiikoo dirqisiisaa Dh.Ijibbaataa Federaalaa-24

Ragaa---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 25

Seensa--------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 25

Ragooleen guutanii yoo hin dhihaanne sirna raawwatamu---------------------------------------------------25

Beellama duraa---------------------------------------------------------------------------------------------------- 25

Beellama lammaffaa---------------------------------------------------------------------------------------------- 27

Ragoota dhagahuu------------------------------------------------------------------------------------------------- 27

Ragoolee Abbaa Alangaa------------------------------------------------------------------------------------------28

Ragaa Abbaa Alangaa dhagahuu---------------------------------------------------------------------------------28

Sirna kakuu--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 28

Ragooleen Abbaa Alangaa himannaa yoo hin mirkaneessine sirna raawwatamu-----------------------29

ii | P a g e
Ragootni Abbaa Alangaa himannaa yoo mirkaneessan sirna raawwatamu------------------------------30

Ragaa ittisaa dhagahuu------------------------------------------------------------------------------------------30

Gama ragaatiin gahee Manni Murtii qabu--------------------------------------------------------------------31

Yaada xumuraa-------------------------------------------------------------------------------------------------- 31

BOQONNAA SADI------------------------------------------------------------------------------------------- 32

Waa’ee murtii fi adabbii----------------------------------------------------------------------------------------32

Murtii--------------------------------------------------------------------------------------------------------------32

Adabbii------------------------------------------------------------------------------------------------------------34

Mala kenniinsa murtii adabbii-------------------------------------------------------------------------------- 34

Murteessa adabbii yakkoota sadarkaan bahee fi hin baane----------------------------------------------- 35

Gosaa fi hamma adabbii--------------------------------------------------------------------------------------- 36

Haallan adabbii cimsan---------------------------------------------------------------------------------------- 36

Sababoota waliigalaa adabbii cimsan------------------------------------------------------------------------ 37

Sababoota addaa adabbii cimsan-------------------------------------------------------------------------------37

Murteessa adabbii daddabalama qabatamaa------------------------------------------------------------------37

Daddabalama goch-tokkee--------------------------------------------------------------------------------------39

Yakkoota dachaa bu’aa qabatamaa hordofsiisan adda addaa hordofsiisan yommuu raawwataman adabbii

cimsuu--40

Badii irra deddeebii------------------------------------------------------------------------------------------------40

Sababoota biroo adabbii cimsan----------------------------------------------------------------------------------40

Haalawwan waliigalaa adabbii salphisan------------------------------------------------------------------------40

Sababoota addaa adabbii salphisan-------------------------------------------------------------------------------42

Akka fakkaatetti adabbii salphisuu-------------------------------------------------------------------------------42

Sababoonni adabbii cimsanii fi salphisan walitti bu’anii yoo argaman-------------------------------------43

iii | P a g e
Adabbii daangeessuu-----------------------------------------------------------------------------------------------43

Adabbiin akka raawwatamu ajajuu-------------------------------------------------------------------------------46

KUTAA LAMA----------------------------------------------------------------------------------------------------46

Sirna adeemsa addaa(special procedures)-----------------------------------------------------------------------46

Sirna yeroo himatamaan hin jirre raawwatamu(procedure incases of default)-----------------------------46

Yakka dargaggoonni gaa’ela hin geenye raawwatan/delinquency cases)-----------------------------------48

Ijoollee waggaa 9 hanga 15 jiran---------------------------------------------------------------------------------49

Raawwattoota yakkaa dargaggoota umrii waggaa 15 hanga 18----------------------------------------------50

Darbiinsa yeroo-----------------------------------------------------------------------------------------------------50

KUTAA SADI------------------------------------------------------------------------------------------------------51

Dhimmoota biroo(miscellaneous issues)------------------------------------------------------------------------51

Murtii yookiin ajaja Mana Murtii kabajuu----------------------------------------------------------------------52

Eegumsa Abbaa Seeraa fi Abbaa Alangaatiif taasifamu------------------------------------------------------52

Dhaddacha kabachiisuu--------------------------------------------------------------------------------------------53

KUTAA AFUR----------------------------------------------------------------------------------------------------54

Ol’iyyannoo Yakkaa-----------------------------------------------------------------------------------------------54

Aangoo Manneen Murtii ol’iyyannoo ofitti fuudhanii ilaaluuf qaban--------------------------------------54

Mirga ol’iyyannoo-------------------------------------------------------------------------------------------------55

Iyyata ol’iyyannoo-------------------------------------------------------------------------------------------------55

Murtiin akka hin raawwatamne dhorkuu-----------------------------------------------------------------------56

Ol’iyyata dhagahuu------------------------------------------------------------------------------------------------57

Aangoo Mana Murtii ol’iyyata dhagahu------------------------------------------------------------------------57

Dhaddacha Ijibbaataa----------------------------------------------------------------------------------------------58

Akkaataa iyyatni ijibbaataa itti dhihaatu-----------------------------------------------------------------------------59

iv | P a g e
 Seensa

Yakka jechuun gocha qaama aangoo qabuun seeraan yakka jedhamee tumame(haal-dureewwan yakka
hundeessuuf guutamuu qaban ulaagaa seeraa,gochaa fi yaada sammuu tiin gochi yakkaa yoo
raawwatamee) fi kan adabsiisuudha.Gochi yakkaa ta’e jedhamee itti yaadamee yookiin dagannoodhaan
raawwatamuu danda’a.Sirna haqa yakkaa sirna qaamoleen dhimma yakkaa kan akka Poolisii,Abbaa
Alangaa,Mana Murtii fi Mana Amala Sirreessaa yakka dursanii ittisuu;yakki raawwatamuu isaa haalli
agarsiisu yoo jiraate akkaataa aangoo seeraan tokkoon tokkoon isaaniitiif kennameetiin qorannoo yakkaa
gaggeessuu,himata dhiheessuu,murtii kennuu fi adabbii raawwachiisuun amala himatamaa sirreessuun
hojii ijoo qaamolee kanaati.Kaayyoon kitaaba kana qopheessineefis,hubannoo seeraa uumuun mirgi
shakkamaa/himatamaa akka kabajamu,haqni miidhamaa akka argamu,qaamoleen haqaa aangoo isaanii
hubachuun seera kabajanii akka kabachiisanii fi hawaasni bal’aan hubannoo argatanii mirgaa fi dirqama
isaanii beekanii mirga isaanii akka kabachiifataniifidha.Kitaabni kun dhimma yakkaa adeemsa hunda
tokko tokkoon ibsuu baatus dhimma waliigalaa adeemsa murteessoo haqa argamsiisuu danda’a jennee itti
amanne kan hammate,Waadaalee Idil Addunyaa Biyyattiin ragaasifte,Heera Mootummaa Federaalaa
Dimokiraatawaa Rippabilika Itoophiyaa fi Naannoo Oromiyaa,Seerota Federaalaa fi Naannoo Oromiyaa,fi
hiikoo dirqisiisaa Dhaddacha Ijibbaataa Federaalaa Afaan Amaariffaan murtaaa’an gara Afaan Oromootti
gabaabsinee hiiknee kan barreessine kan hammateedha.

1|Page
 KUTAA TOKKO

Adeemsa Dhimmoota Dhagaha Dura Jiranii fi Dhagaha Idilee Dhimma Yakkaa

BOQONNAA TOKKO

1. Adeemsa Dhimmoota Dhagaha Dura Jiran(pre-Trial Stages)

I.Mee Dursa Haala Keessummeessa Iyyannoo yookiin Eeruu Haa Ilaallu:

A.Eeruun yakkaa nama dhuunfaan yookiin qaama kamiyyuun dhihaachuu akka danda’u sdfy(seera
deemsa falmii yakkaa) keewwata 11 fi itti aananii jiran ilaaluun ni danda’ama.Namni miidhaan irra gahe
kamiyyuu yookiin bakka bu’aan isaa yookiin namni kamiyyuu yakki raawwatameera jedhu eeruu dhugaa
irratti hundaa’e dhiheessuu danda’a jechuudha.

B.Eeruun dhiyaatu eeruu yakkaa yoo ta’e Waajjira Poolisiitti yookiin qaama eeruu fuudhuuf aangoo
qabutti dhihaatee keessummeeffama.

C.Eeruu dhihaateef ragaa dhiheessisuun barbaachisaadha.

D.Qaamni eeruu yookiin iyyaticha fuudhu haala sirrii ta’een galmeessuun qaama/nama himaticha
dhiheesse sana dhimmicha galmaa’e dubbisuufi guyyaa isaa barreessuun mallatteessuu qaba.Iyyatni
yookiin eeruun dhihaatu ragaa isaa karaa guutuu ta’een qorataa biratti galmaa’ee qabamuu qaba.

II.Qorannaa Yakkaa Gaggeessuu

A.Qorannoo jechuun mirgaa fi bilisummaa qaamaa fi qabeenya namaa irratti gocha seeraan alaa yakka
raawwatamee argameef adeemsa shakkamaan itti sakatta’amu yookiin itti qulqulleeffamu jechuudha.

B.Abbaan Alangaa aangoo seerota birootiin dhimmoota teekiniikaa fi taaktikaa qorachuu irratti poolisiif
addatti kenname akkuma eegametti ta’ee,yakkoota aangoo Manneen Murtii Naannichaa ta’an poolisii
waliin ni qorata jechuun Labsii Abbaa Alangaa Oromiyaa fooyya’ee bahe Lakkoofsa 236/2013 keewwata
7(9) jalatti tumeera.

C.Qaamni qorannoo yakkaa gaggeessuuf aangoo qabu jecha shakkamaa akkaataa seerri ajajuun fuudhuu
qaba.Aangoo dirqisiisanii qorachiisuu ifaan seeraan wanti taa’e hin jiru.Jechi shakkamaa humnaan
fuudhame yookiin shakkamaan gocha inni raawwanneen sodaachifamee dirqiin jechi inni kenne seera
fuul-duratti fudhatama hin qabu.

II.Hojiiwwan gaggeessa qorannaa yakkaa keessatti raawwataman:

1.Ragaa funaanuu:kana jechuun qaamni qorannoo yakkaa gaggeessu:-

1.1.Jecha ragaa fuudhuu fi qorachuu;

2|Page
 1.2.Saamuda fudhachuu;

1.3.Ragaa sanadaa adda baasuu;

1.4.Meeshaa teeknoolojiitiin ragaa funaanuu;

1.5.Ragaa ciraa qabamu addaan baasuu;

1.6.Sakatta’iinsaa fi qabiinsa(search and Seizure);

1.6.1.Namni kamiyyuu mirga kabaja jireenya dhuunfaa akka qabu heera mootummaa irraa ni
hubatama.Sakatta’iinsi taasifamu kamiyyuu dhimmichaaf barbaachisaa ta’uu isaa fi ragaa barbaachisaa
ta’e argachuu qofaaf kan taasifamu yookiin kan taasifame ta’uu isaa mirkanaa’uu qaba.

1.6.2.Meeshaan yakki irratti raawwatame yookiin akka ragaatti barbaadamu yookiin dhaalamuu danda’u
bakka sakatta’iinsi itti gaggeeffamuuf jedhu keessa ka’amuu isaa ragaa gahaan agarsiisu yookiin shakkiin
gahaan jiraachuu mirkanaa’uu qaba.

1.6.3.Sakatta’iinsichi galma yaadameen alatti mirga shakkamaa yookiin nama biraa kan hin sarbine ta’uu
isaa abbaan alangaa poolisii waliin qorannoo yeroo gaggeessu mirkaneessuu qaba.

1.6.3.1.Sababoota ajaja Mana Murtii malee sakatta’iinsa raawwachiisuu dandeessisan:

a,nama qabamee jiru yakka ittiin shakkame wanta ragaa ta’uu danda’u qaama isaatiin dhokseera

yoo ta’e,

b,odeeffannoo argame hanga ajaja Mana Murtii bahutti wanti sakatta’amu sun ni fudhatama yookiin

ni bada jedhamee sababa gahaa ta’een yoo amaname,

c,yakka harkaa fi harkaa raawwatee shakkamaan mana yoo seene/meeshaa yakka itti raawwate

mana keessatti yoo kaa’e fa’a akka ta’e seera deemsa falmii yakkaa keewwata 32 tumeera.

1.6.4.Haala Ajajni Sakatta’iinsaa fi qabiinsaa kennamu(Search Warrant):

1.6.4.1.Manni Murtii kamiyyuu ajaja sakatta’iinsaa kennuu danda’a,sdfy keewwata 33(1).

1.6.4.2.Yakka malaammaltummaa ilaalchisee ajaja sakatta’iinsaa kennuuf aangoo kan qabu Mana Murtii
dhimmicha ilaaluuf aangoo kan qabu akka ta’e Labsii Farra Malaammaltummaa Lakk.434/2005 keewwata
7(4) jalatti tumeera.Keewwatni kun akkuma eegametti ta’ee,shakkiin yakka malaammaltummaa mirga
shakkamaa kan sarbu yoo ta’e,ragaan kan badu yoo ta’e,baasii hin malleef kan saaxilu yoo ta’e qaamni
rogummaa qabu kan itti amane yoo ta’e Mana Murtii Aanaa dhiyoo jirutti akka dhihaatuuf murteessuu
akka danda’u Labsii Farra Malaammaltummaa Lakkoofsa 434/2005 keewwattoota muraasa fooyyeessuuf
bahe Lakkoofsa 882/2015 keewwata 2(4) jalatti tumeera.

3|Page
1.6.4.3.Manni Murtii Aanaa yakkoota shororkeessummaa jedhamee Labsii Lakkoofsa 1176/2020 keessatti
tumaman ilaalchisee ajaja sakkatta’iinsaa kennuuf aangoo hin qabu,yakkoonni seericha kana keessatti
tumamaniif ajaja sakatta’iinsaa kennuuf aangoo kan qabu Mana Murtii Ol’aanaa Federaalaa akka ta’e
Labsicha keewwata 39(1) jalatti tumeera.

1.6.4.4.Ajajni sakatta’iinsaa mirga heera mootummaatiin eegumsa argatan yookiin mirga kana ajajichi kan
daangeessu yoo ta’e gaaffiin ajaja sakatta’iinsaa dhihaateef qofa battalumatti kennuu osoo hin taane seera
hordofee fi gaaffiin ilaalamee ta’uu qaba.

1.6.4.5.Ajajichi kan kennamu haqaaf jecha qorannoof yookiin himata dhagahuuf yookiin adeemsa seeraa
biraa raawwachuuf yoo gaafatame qofaadha,sdfy keewwata 33(1).

1.6.4.6.Manni Murtii ajaja kennuun dura qabxiiwwan armaan gadii qulqulleeffachuu qaba:

a,yakki raawwatamuu;

b,yakki raawwatamee jira jechuuf kan dandeessisu shakkii gahaan jiraachuu;

c,meeshaan seeraan qabamuu danda’u ta’uu isaa;

d,yakkicha qorachuuf yookiin kan birootiif raawwachuuf barbaachisaa yoo ta’e yookiin

yakkicha waliin meeshaan walitti dhufeenya yoo qabaate,fi iddoo jiru qabatamaan yoo

dhugoome.

1.6.4.7.Kayyoon Mana Murtii haqaaf haqaan hojjachuu hanga ta’etti,Manni Murtii qabxiiwwan armaan
olitti ibsaman qulqulleeffachuu,ajajni akka kennamuuf kan gaafate poolisii yoo ta’e,poolisii afaaniin
gaafachuun qorachuu;qorannoon kan eegale yoo ta’ee fi barbaachisaa yoo ta’e galmee qorannoo poolisii
fichisiisee qorachuu ni danda’a.

1.6.4.8.Meeshaan qabamuu danda’u:-

A,kan hatame,kan saamame yookiin qabeenya seeraan ala fudhatame;

B,meeshaa yookiin qabeenya yakka raawwachuuf fayyadame yookiin

C,qabeenya nama dhuunfaan akka hin qabamne seeraan dhorkame(property unlawfully

possessed);

D,meeshaa yookiin qabeenya yakka raawwachuu fi maalummaa raawwataa yakkichaa akka

ragaatti fayyadamuu dandeessisu;

E,qabuuf kan dandeessisu seerri ifaan tumame yoo jiraate malee,namni kamiyyuu dhuunfaan kan

4|Page
 barreessuu fi kan walii barreessu,xalayoonni poostaadhaan ergu,akkasumas qunnamtii

telefoonaa.telekominikeeshinaa fi meeshaawwan elekirooniksiitiin taasisu hin tuqaman.Manni

Murtii kanniin akka qabamu ajajuun dura kunneen kan eeyyamu seerri jiraachuu mirkaneeffachuu

qaba(Heera mootummaa keewwata 26(2)(3).

F,Manni Murtii ajaja sakatta’iinsaa kennuun barbaachisaadha jedhee yoo amane akkaataa seera

deemsa falmii yakkaatiin ajaja sakatta’iinsaa ni kenna.

1.6.4.9.Ajajni sakatta’iinsaa qabxiiwwan armaan gadii qabaachuu ni danda’a:-

A.Yakki raawwatamuu fi ajajni sakatta’iinsaa akka kennamuuf iyyannoo Mana Murtiitti dhiheessuu;

B.Ajaja waliin gosoota meeshaa/qabeenya qabaman sirritti ibsame ta’uu qaba.

C.Yeroo ajajni raawwatiinsaan kan turu;

D.Sa’aatii ajajni raawwatamuu danda’u/sakatta’uuf sa’aatii eeyyamame;

E.Gamoo sakatta’amu,Mana yookiin iddoo ibsama dhugaa;

F.Mallattoo Abbaa Seeraa ajaja kenne;

G.Ajaja waliin gosoota meeshaa/qabeenya qabaman sirritti ibsame ta’uu qaba.

H.Meeshaa akka qabamuuf caqafame qorannoo kan jalqaban yookiin jalqabuuf kan karoorfatan

qorannaa raawwachuun barbaachisaa ta’uu Manni Murtii kana amane ta’uu isaa.

1.6.4.10.Meeshaan sakatta’iinsaan argaman yookiin Meeshaalee Mana Murtii ajaja sakatta’iinsaa kennetti
dhihaachuu qaba(bu’aan ajajaa Mana Murtiitiif ibsamuu qaba).

1.6.4.11.Akkaataa ajaja sakatta’iinsaa Manni Murtii kenneen ala qabeenya nama biroo sakatta’uu yookiin
qabuun seera cabsuun mirga kabajamuu fi eegamuu jireenya dhuunfaa shakkamamaa sarbuun itti
gaafatamummaa yakkaa fi hariiroo hawaasaa hordofsiisa.

1.7.Qorannoo himannaan duraa(preliminary inquiry);

1.7.1.Yakka dirqama qorannoo duraa adeemsifamuu qabu qorannoo taasisuun barbaachisaadha.

1.7.2.Kaayyoon qorannaa dursaa ragaan Abbaa Alangaa barbaachisaa ta’e akka hin badne taasisuuf Mana
Murtiitti galmaa’ee akka taa’u gochuudha.Qorannoon xumuramee hanga Abbaan Alangaa himata isaa
qopheeffatee Mana Murtiitti dhiheeffatutti ragooleen namaa akka bakka hin
jijjiiranneef,akkasumas,ragaan kan du’es yoo jiraate,ragaan dhukkuba jecha ragummaa kennisiisuu hin

5|Page
dandeenyeen kan qabame yoo ta’e,dulluma irraan kan ka’e jecha ragummaa isaanii haalli itti irraanfachuu
danda’an jira jedhamee yoo itti amaname tooftaa ittiin ragaa qabatanii tursiisaniidha.

1.7.3.Abbaan Alangaa namoota yakka cimaadhaan shakkaman irratti kallattiidhaan dhiheessuu kan hin
murteessine yoo ta’e bu’uura seera deemsa falmii yakkaatiin Mana Murtii qorannoo dursaa gaggeessutti
dhiheessee qorannoon duraa akka gaggeeffamu gochuu qaba.

1.7.4.Abbaan Alangaa galmee qorannoo qoratee qorannoon dursaa gaggeeffamuu akka qabu yoo
murteesse murtii isaa kana iyyata wajjiin Mana Murtii qorannoo duraa gaggeessutti dhiheessuu ni
danda’a.

1.7.5.Manni Murtii qorannoo duraa taasise ragaa erga dhagaheen booda ragaan gahaa miti jedhee
shakkamaa bilisaan gadi lakkisuu hin danda’u.Dhimma qulqulleessee himanni Mana Murtii aangoo
qabutti akka dhihaatuu fi dhimma akka dhagahu ni godha,sdfy keewwata 89(1).

1.7.6.Jechi ragaa yeroo qorannoo duraa kenname,yeroo himanni dhagahamu akka ragaatti dhihaachuu
waan danda’uuf;yommuu qorannoon duraa gaggeeffamu shakkamaan gaaffii qaxxaamuraa akka gaafatu
gochuun qaba.Sdfy keewwata 144.

1.7.7.Manni Murtii qorannoo duraa taasise qorannoo erga xumureen booda galmee haadhoo fi
odeeffannoo kamiyyuu Mana Murtii himata dhagahutti erguu qaba,sdfy keewwata 91 fi 92.

2.Shakkamaa dhiheessuu:-

A.Xaalayaa waamichaa:Shakkamaaf waraqaa waamichaa baasuun erguu/sdfy keewwata 25.Shakkamaan

akkaataa adeemsa seeraatiin yoo barbaadame ofii isaatii dhihaachuun qaba;

B.Qabiinsaa:

1.Haalli qabiinsaa iddoo lamatti qoodama:Isaanis:-

i.poolisiin karaa nagaatiin shakkamaa qabuu(sdfy keewwata 56(2,3);

ii.shakkamaan yoo humnaan ofirraa ittise yookiin miliquuf yaalu,poolisiin akka haala isaatti

tooftaa madaalawaa ta’etti fayyadamuun qabuu qaba,sdfy keewwata 56(4).Poolisiin shakkamaa

irra miidhaa osoo hin geessisin yookiin miidhaa xiqqaa ta’een qabuu osoo danda’amu miidhaa

gahuu hin malle yookiin miidhaa cimaa geessisuun mala madaalawaa miti waan ta’eef itti

gaafatamummaa heeraa fi seeraa hordofsiisa.

6|Page
2.Shakkamaan yakka harkaa fi harkatti yoo raawwatu kan qabame yoo ta’e malee,too’annaa jala kan oolu
dhimma ittiin shakkameen ragaa barbaachisaan yoo funaannamee fi gocha ittiin shakkame raawwachuun
isaa yoo mirkanaa’ee dha.

3.Shakkamaaf waraqaan waamichaa akkaataa seerri jedhuun qaqqabee eeyyamaa ta’ee yoo dhihaachuu
dide,karaa poolisiitiin qabamee akka dhihaatu taasifama/sdfy keewwata 26;

3.Ajaja qabiinsaa(arrest warrant);

3.1.Ajajni qabiinsaa gaafatameef qofa battalumatti Mana Murtiitiin kennamuu hin qabu.Sababni isaas
mirgi bilisummaa shakkamaa heera mootummaa keewwata 17(2) jalatti eegumsa waan argateef.

3.2.Qorataa Poolisii kamiiniyyuu gaaffiin yoo dhihaate,Manni Murtii kamiyyuu ajaja qabiinsaa kennuu ni
danda’a,sdfy keewwata 53(1).Haa ta’u malee,Manni Murtii Aanaa yakkoota shororkeessummaa jedhamee
Labsii Lakkoofsa 1176/2020 keessatti tumaman ilaalchisee ajaja qabiinsaa kennuuf aangoo hin
qabu,yakkoonni seericha kana keessatti tumamaniif ajaja qabiinsaa kennuuf aangoo kan qabu Mana Murtii
Ol’aanaa Federaalaa akka ta’e Labsicha keewwata 39(1) jalatti tumeera.

3.3.Ajajni qabiinsaa sa’aatii kamiyyuu fi guyyaa kamiyyuu kennamuu danda’a,sdfy keewwata 53(2).

3.4.Ajajni qabiinsaa bulchiinsa Itoophiyaa kamiiyyuu keessatti poolisii kamiiniyyuu raawwachuu ni

danda’a,sdfy keewwata 53(3).

3.5.Ajajni qabiinsaa poolisiidhaan gaafatameef qofa kennuu osoo hin taane,namichi haa qabamuuf
gaafatame sun karaa biraatiin gonkumaa yoo argamuu(dhihaachuu) hin dandeenyeedha,sdfy keewwata 54.

3.6.Ta’ullee,Manni Murtii ajaja qabiinsaa kennuun dura qabxiiwwan armaan gadii qulqulleeffachuu qaba:

3.6.1.Yakki raawwatamuu;

3.6.2.Eeruu yakkaa(accusation) yookiin yakka iyyannoo dhuunfaan dhihaatu(complaint) yoo dhihaate

qabiyyee fi maalummaa namicha dhiheessee kan beekamu yoo ta’e;

3.6.3.Yakka raawwatameera jedhame raawwatamuu fi raawwataan akka qabamu namicha barbaadame

ta’uu isaa shakkiin gahaan jiraachuu;

3.6.4.Shakkamaa qabuun qorannoo yakkaatiif dirqama barbaachisaa ta’uu/shakkamaan qabamu malee

qorannoo gaggeessuun kan hin danda’amne yookiin rakkisaa yoo ta’e;

3.6.5.Shakkamaan karaa biraatiin fakkeenyaaf waraqaa waamichaa qofaan Mana Murtii akka dhihaatu
gochuun kan hin danda’amne ta’uu.

3.7.Manni Murtii qabxiiwwan armaan olitti ibsaman qulqulleeffachuuf ajajni qabiinsaa akka kennamuuf
poolisii gaafate jechaan(afaaniin) qorachuu qaba.Barbaachisaa yoo ta’e galmee qorannoo poolisii
fichisiisee qorachuu ni danda’a.
7|Page
3.8.Manni Murtii ajaja qabiinsaa kennuun barbaachisaadha jedhee yoo amane,bu’uura seera deemsa falmii
yakkaatiin ajajicha ni kenna.

3.9.Ajajni qabiinsaa wantoota armaan gadii qabaachuu qaba:

3.9.1.Nama akka qabamu ajajame,teessoo fi maqaa shakkamaa;

3.9.2.Yakka itti shakkame,maqaa miidhamaa fi ibsa yakkichaa;

3.9.3.Maqaa nama qabamu/maqaan shakkamaa yoo hin beekamne garuu,shakkamaa adda baafachuuf

ibsa dandeessisu;

3.9.4.Guyyaa,ji’aa fi bara ajajni itti kenname;

3.9.5.Mana Murtii ajajicha kenne,Mallattoo Abbaa Seeraa,fi tarreeffama barbaachisaa ta’an

qabaachuu qaba.

3.9.6.Haalli hatattamaa yoo qunname qorataan poolisii Bilbilaan yookiin Telegiraamaan ajajni
qabiinsaa akka kennamu gaafachuu danda’a.Ajajni qabiinsaa kan kennamu garuu barreeffamaan waan
ta’eef poolisiin Bilbilaan yookiin Telegiraamaan gaaffii dhiheesse sa’aatii 24 keessatti barreeffamaan
mirkaneessuu qaba.Sdfy keewwata 55(1)(2).

3.10.Erga ajajni qabiinsaa kennameen booda poolisiin ajaja Mana Murtii shakkamaaf dubbisuu,yoo
ilaaluuf gaafatellee agarsiisuu qaba.

3.11.Poolisiin ajaja qabiinsaa malee nama yakkaan shakkame qabuu kan danda’u:

a,shakkamaan nageenya ummataa booressuu shakkii qabatamaa fi amansiisaa yoo qabaate;

b,shakkamaa yakka hidhaa waggaa tokko oliitiin adabsiisu raawwachuu isaa yookaan ni raawwata

jedhee shakkii qabatamaa fi amansiisaa yoo qabaate;

c,shakkamaa yeroo poolisiin hojii idilee isaa hojjatu/raawwatu kan gufuu ta’e yookiin to’annaa jalaa

kan miliqe yookiin miliquuf kan yaale yoo ta’e;

d,shakkamaa to’annoo poolisii jalaa kan miliqe yookiin miliquuf kan yaale ta’uu isaa shakkii

qabatamaa fi amansiisaa yoo qabaate;

e,shakkamaa dirqama hojii poolisii yookiin raayyaa ittisa biyyaa jalaa miliquu isaaf shakkii qabatama

a fi amansiisaa yoo qabaate;

f,shakkamaa eeyyama seera qabeessa malee meeshaa mana cabsuu danda’u qabatee yoo argame;

8|Page
 g,meeshaa yakka hannaatiin yookiin karaa biraa yakkaan argame jedhamee shakkame

shakkamaan haala seeraan ala ta’een qabatee argamuu shakkii gahaa yoo qabaate.

h,shakkamaa kashalabbee beekamaa yookiin hojii hiiktummaa balaafamaa ta’uu isaa shakkii gahaa

yoo qabaate(seera yakkaa keewwata 477);fi

i.Seera biraatiin ifaan ifatti tumamee yoo argame qofa poolisiin ajaja qabiinsaa Mana Murtii malee

shakkamaa qabuu(to’achuu) danda’a,sdfy keewwata 51.

C.Jecha shakkamaa fuudhuu:

✓ Shakkamaan yoo dhiyaate qorataan jecha isaa(shakkamaa) fuudhuu;

✓ Shakkamaan poolisii biratti yakkicha raawwachuu yoo amane akkuma haala isaatti jechi
shakkamaa Mana Murtiitti akka fuudhamu gochuu,sdfy keewwata 35.

Himata dhagahuun dura jecha shakkamaa galmeessuu(seera deemsa falmii yakkaa keewwata 35):

1.Qorannaa duraa adeemsisuun dura yookiin himannaa dhagahuun dura jechi shakkamaa fuudhamuu ni
danda’a.

2.Shakkamaan jecha isaa dirqii tokko malee fedhii isaatiin/bilisaan kennuu qaba.

3.Namni/shakkamaan jecha kennu jecha kennuuf hayyamamaadha jechuun qofti jecha bilisaan kennuuf
fedhiisaa ta’uu hin mirkaneessu.Kanaafuu,Manni Murtichaa kan armaan gadii kana mirkaneeffachuuf:-

a,mirga dubbachuu malee dirqama akka hin qabne himuu;

b,yeroo barbaade jecha kennuu dhaabuu akka danda’u himuu;

c,eeyyama bilisaan jechi kennamu akka ragaatti isarratti dhihaachuu akka danda’u ibsuu fi yakki

ittiin shakkame hanga adabsiisu itti himuu;

d,jecha akka kennu namni kamiyyuu yookiin qaamni kamiyyuu dirqisiisee yookiin sodaachiseera

yoo ta’e gaafatee qulqulleeffachuu fi hayyamaan alatti jecha akka kennu eenyuyyuu dirqisiisuu akka

hin dandeenye ibsuu;

e,haallan kanniin erga hubatee,shakkamaan jecha kennuuf hayyamamaa ta’uu gaafachuu qaba.

4.Manni Murtichaa sirnaan erga qulqulleeffateen booda shakkamaan bilisaan jechicha kennuuf guutumaan
guutuutti eeyyamamaa ta’uu isaa yoo mirkaneeffate,kana galmee irratti erga galmeesseen booda jecha
galmeessuu itti fufa.

9|Page
5.Shakkamaan poolisii isa dhiheesse kan sodaatu yoo ta’e poolisiin dhaddachaa ala akka turu taasifamee
jechi isaa galmaa’uu qaba.Haalli addaa yoo jiraate malee Manni Murtii jecha shakkamaa dhaddacha ifa
ta’etti galmeessuu qaba.

D.Yeroo Beellamaa:

1.Qorannaan eegalame kan hin xumuramnee fi yeroon qorannaa dabalataa kan barbaachisu yoo
ta’e,shakkamaan yeroo beellamaatiin akka turu bu’uura sirna seera adeemsa falmii yakkaa keewwata
59(2) tiin poolisiin Mana Murtii ni gaafata.

2.Ajaja qabiinsaan shakkamaan qabamee yookiin ajaja qabiinsaan alatti qabamee yoo dhihaate,Manni
Murtii poolisii shakkamaa qabee dhiheesse gaafachuun odeeffannoo barbaachisaa argachuu qaba.

3.Manni Murtii shakkamaan yoom akka qabame,sa’aatii 48 keessatti Mana Murtii dhihaachuu gaafachuu
qaba,heera mootummaa keewwata 19(3) fi sdfy keewwata 29(1).Sababa shakkamaan qabamee fi yakka
raawwateera jedhame tokko tokkoon shakkamaaf ibsuu qaba.

4.Manni Murtichaa odeeffannoo poolisii irraa argate irratti hundaa’uun akka haala isaatti shakkamaan
too’annaa jala akka turu yookiin wabiin too’annaa jalaa akka bahu ajajuu qaba,sdfy keewwata 59(2).

4.1.Namni yakkaan shakkame poolisiin tarii sa’aatii 48 keessatti Mana Murtii dhihoo jirutti yoo isa
dhiheessee yeroo beellamaa gaafatu yaadota:

A,galmee qorannoo isaa ragaa qabatamaa hin qabu;

B,qorannichi kan yeroo hanganaa fudhatu miti;fi

C,akkasumas sababoota biroo kaasuun yeroon beellamaa kennamuu hin qabu jechuun kaasuu danda’a.

5.Tarree yakkichaa wabii kan kennisiisu yookiin kan hin kennisiisne ta’ullee qorannoo xumuruuf yeroon
akka kennamuuf qorataan poolisii gaaffii yoo dhiheesse,Manni Murtichaa yoo itti amane yeroo dabalataa
qorannoof eeyyamuu ni danda’a.

6.Shakkamaan too’annaa jala turee yeroon dabalataa kan kennamu poolisiin gaafateef qofa osoo hin
taane,haqaaf barbaachisaa ta’uu Manni Murtii yoo itti amane qofa akka ta’e heerri mootummaa federaalaa
Itoophiyaa fi heerri mootummaa naannoo Oromiyaa keewwata 19(4) jalatti tumeera.Kanaafuu,Manni
Murtichaa yeroo dabalataa eeyyamuun dura:-

a,poolisiin yeroo dabalataa maaf akka barbaade,qorannaan sadarkaa maal irra akka gahe,qabxiiwwan
ganaa qulqullaa’uu qaban maal akka ta’an,shakkamaan too’annaa jala yoo hin turre qorannaa hafe
gaggeessuuf kan hin danda’amne yookiin rakkisaa ta’uu fi qabxii hin qulqulleeffanne qulqulleessuuf
barbaachisu dheerina yeroo dabalataa poolisii afaaniin gaafachuu fi qorannoof barbaachisaa yoo ta’ellee
galmee qorannaa akka dhiheessan taasisee qorachuun qulqulleeffachuu qaba.

10 | P a g e
 b,Manni Murtichaa yaada shakkamaallee dhageeffachuu qaba.

7.Yeroo dabalataa kennuun barbaachisaadha jedhee yoo amane,dhimmichi walxaxaa ta’uu isaa yaada
keessa galchuun qorannoof yeroo dabalataa gahaa ni kenna.Seera deemsa falmii yakkaa bara 1961
baheetiin yeroon beellamaa yeroo tokko kan kennamu dheerina yeroo akka dhimmichaatti guyyaa
1(tokko) hanga guyyaa 14(kudha afur) ta’uu ni danda’a jedha.

8.Yeroo dabalataa jalqaba kenname irratti yeroo qorannaa biraa akka kennamuuf qorataan poolisii yoo
gaafate,ammallee Manni Murtichaa yeroo eeyyamuun dura:-

a,qabxiilee armaan olitti lakkoofsa 6ffaa jalatti ibsaman irra deebi’anii qulqulleeffachuu qaba,

b,dabalataanis,qorataan poolisii yeroo dabalataa jalqaba qorannoof kenname sirnaan fayyadamuu isaa
tattaaffii godhe mirkaneeffachuuf poolisii afaaniin gaafachuun qorachuu,galmee qorannoo poolisii
fichisiisee qorachuu qaba,

c,poolisiin yeroo jalqaba eeyyamame qorannoof tattaaffii barbaachisaa yoo hin goone,gaaffii
fudhachuu dhiisuu,

d,qorannoo barbaachisaa godhamee,yeroo qorannoof ta’u biraa kennuun barbaachisaa ta’uu yoo
amaname akka haala isaatti guyyaa 1 hanga 14 gahuu kan danda’u yeroon dabalataa qorannaaf ni
kennama.

9.Yeroon dabalataa kan kennamu,yeroo meeqaaf akka ta’e seera deemsa falmii yakkaa Labsii Lakkoofsa
185 bara 1961 baheetiin seeraan kan hin ibsamne(hin tumamne) yoo ta’es,Manni Murtichaa yeroo
dabalataa kennuun gama tokkoon qorannoo xumuruu fi waliigalattis dhugumaan haqaaf yeroo beellama
dabalataa kennuun faayidaa jiruu fi gosa yakkichaa fi ulfaatina,gama biraatiin immoo shakkamaan haqa
battalumatti argachuu mirga madaaluun daangaa yeroo dabalataa murteessuu qaba.

10.Qorataan poolisii qorannoo yoo xumure yookiin Manni Murtichaa yeroo dabalataa biraa kennuun hin
barbaachisu jechuun yoo murteesse,himanni hanga dhagahamutti shakkamaan too’annaa jala akka turu
yookiin wabiidhaan too’annaa jalaa akka gadi lakkifamu ajajuu qaba.

11.Manni Murtii Aanaa yakkoota shororkeessummaa jedhamee Labsii Lakkoofsa 1176/2020 keessatti
tumaman ilaalchisee beellama yeroo kennuuf aangoo hin qabu,yakkoonni seericha kana keessatti
tumamaniif beellama yeroo kennuuf aangoo kan qabu Mana Murtii Ol’aanaa Federaalaa akka ta’e
Labsicha keewwata 39(1) jalatti tumeera.

E.Mirga wabii:

1.Mirgi wabii mirga bu’uuraa dhala namaa seerota idil addunyaa,heeraa fi seeraan Biyyattiitiin eegumsa
kan argateedha.Qaamoleen mootummaa qaamni raawwachiiftuu,seera baaftuu fi seera hiiktuun federaalaa

11 | P a g e
fi naannoo mirga dhala namaa kabajuu fi hojiirra oolchuuf dirqama akka qaban heera mootummaa
keewwata 13(1) jalatti ifa taasiseera.

1.1.Mirgi wabii waliigaltee(bail) poolisii yookiin Mana Murtii fi too’atamaa(himatamaa) jidduutti

taasifamu yoo ta’u,gara fuulduraatti seeratti dhihaachuuf qabeenya yookiin qarshii qabsiisuun/wabii
madaalu dhiheessuun karaa yeroof too’annaa jalaa gadi lakkifamuudha.Kaayyoon mirga wabii namni
yakkaan shakkame yookiin himatame deebi’ee akka dhihaatu mirkaneessuufidha.

A.Mirga Wabii Eeguu(Eeyyamuu):

1.Mirgi shakkamaa eegumsa argate hanga dhimmi shakkamaa qulqullaa’ee himannaan irratti hundaa’ee
murtii balleessummaa fi adabbiin mirga kana daangeessuu danda’u kennamutti,malli shakkamaan mirga
kana deebisee yeroof gonfachuu danda’u mirgi wabii yoo eegameedha.Mirga wabiitiin gadi lakkifamuun
qajeeltoo(inalienable right yookiin mirga hin tuqamne) yoo ta’u,yeroo muraasaaf too’atamuun immoo
haala addaati(haqaaf barbaachisaa yoo ta’eedha).Haalli addaa kun dhiphatee hiikamuu qaba,heera
mootummaa keewwata 19(6).

2.Yakkichi karaa poolisiitiin mirga wabii kan eegsisu yoo ta’e,bu’uura sdfy keewwata 28(1) tiin mirga
wabii shakkamaa eeguun barbaachisaadha.Shakkamaan waajjira/Qajeelcha poolisiitti wabii waamee
yookiin wabummaa mataa ofiitiin bahuu danda’a.

2.1.Poolisiin shakkamaa too’annaa jalaa gadi lakkisuu kan danda’u haal-dureewwan:-

a,yakki raawwatame jedhame adabbii cimaan kan hin hordofsiisne yoo ta’e;

b,yakka jedhame raawwachuun shakkamaa kan nama shakkisiisu yoo ta’e;

c,ragaa gahaan irratti yoo hin argamne ta’e haal dureewwan kunneen yoo guutan poolisiin

shakkamaa mirga wabii eeguun too’annaa jalaa gadi lakkisuu qaba.

2.2.Shakkamaan yakka salphaan kan shakkame yoo ta’e,yookiin yakkichi raawwatamuu shakkisiisaa yoo
ta’e;shakkamaan wabii mataa isaatiin yookiin wabii qabsiisuun yookiin wabii malee poolisiin gadi
lakkisuu danda’a.

3.Abbaan Alangaa dhimmicha qabate shakkamaan to’atame bu’uura seeraatiin mirga wabiitiin akka gadi
dhiifamu poolisiif qajeelfama kennuu qaba.

4.Poolisiin shakkamaa Mana Murtiitti dhiheessuun,Manni Murtii yeroo beellamaa dhorkuun mirga wabii
shakkamaa eeguu danda’a.Xalayaa ajaja qabiinsaa irratti mirga wabii eeguun ni danda’ama.

5.Shakkamaa poolisiin wabiidhaan yoo gadi lakkisuu baate,shakkamaan gaaffii/iyyannoo mirga wabii
karaa Mana Murtiitiin akka eegamuuf bu’uura sdfy keewwata 64 tiin barreeffamaan sababa isaa ibsee
irratti mallatteessee Mana Murtii idilee gaafachuu ni danda’a.

12 | P a g e
6.Manni Murtichaa,Abbaan Alangaa yookiin Abbaan Alangaa yoo hin jirre qorataa poolisii yaada
kennisiisuun erga gaafateen booda sa’aatii 48 keessatti murtii mirga wabii eeguu yookiin dhorkuu kennuu
qaba,sdfy keewwata 66.

7.Mirgi wabii shakkamaa Mana Murtiitiin kan eegamu:-

7.1,yakki shakkamaan ittiin shakkame kan adabbii du’aatiin hin adabsiisne yoo ta’e;yookiin

7.2,yakki shakkamaan ittiin shakkame hidhaa cimaa waggaa 15 yookiin isaa oliin kan hin adabsiisne yoo
ta’e;yookiin

7.3,miidhamaan sababa miidhaa kanaan kan hin duune yookiin kan du’uu hin dandeenye yoo ta’e,sdfy
keewwata 63(1);

7.4,iyyataan(shakkamaan) mirga wabiitiin gadi lakkifamuuf jedhu dirqama wabii seenu kan kabaju ta’uu
yoo itti amaname;yookiin

7.5,shakkamaan yoo wabiin gadi lakkifame yakka biraa kan hin raawwanne ta’uu yoo
tilmaamame;yookiin

7.6,shakkamaan ragoolee bituun(kadhachuun) yookiin ragicha balleessuu kan hin dandeenye ta’uu yoo
tilmaamame;Manni Murtichaa sirnaan erga qulqulleeffateen booda odeeffannoo argate yookiin bu’uura
ragaa argateen mirga wabii shakkamaa eeguun shakkamaan too’annaa jalaa gadi lakkifamee beellama isaa
akka hordofatuuf ajajuu ni danda’a.Sdfy keewwata 67.Jildii 24ffaa Lakk.Galmee 182050 fi 182266.

7.7.Hamma wabii murteessuu:gama tokkoon shakkamaan dhihaachuu mirkaneeffachuu,gama biraatiin

qabeenya shakkamaa yookiin namoota wabii ta’anii yaada keessa galchuun madaaluun hammi wabii
shakkamaa murtaa’a.Hamma wabii madaaluufis ulfaatina himannaa yakkaa,shakkamaan gara Mana
Murtiitti dhihaachuu kan hin hafne ta’uu,hojii fi haala maatii shakkamaa fa’a ilaaluun
barbaachisaadha.Manni Murtichaa kanniin qulqulleeffachuuf akka haala isaatti Abbaa Alangaa yookiin
qorataa poolisii afaaniin gaafachuu,galmee qorannoo akka fidan ajajee ilaaluun ragaa rogummaa qabu
irratti hundaa’ee hamma wabii olkaasuu yookiin gadi buusuu ni danda’a.

8.Shakkamaan too’annaa jalaa akka bahuuf mirgi wabii kan eegame/eeyyamame yoo ta’e,qaamni komii
qabu Mana Murtii idilee sadarkaa itti aanutti ol’iyyannoo gaafachuu danda’a.(Dhaddacha Ijibbaataa Mana
Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 18ffaa Lakkoofsa Galmee 110969 ta’e irratti ‘’ajaja mirga wabii
eeguun kenname irratti himataan/Abbaan Alangaa/ ol’iyyannoo gaafachuuf mirga qaba’’ jechuun hiikoo
kenne;Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 19ffaa Lakkoofsa Galmee 112725
ta’e irratti ‘’murtii mirga wabii shakkamaa eeguun kenname irratti Abbaan Alangaa ol’iyyannoo
gaafachuu danda’a’’ jedhee hiikoo kenne,sdfy bara 1961 bahe keewwata 75.

B. Mirga Wabii dhorkuu:

13 | P a g e
1.Ulfaatina yakkichaatiin wal qabatee:-

A,yakki shakkamaan ittiin shakkame adabbii du’aa yoo qabaate,

B,yakkichi hidhaa cimaa waggaa 15 fi isaa ol kan adabsiisu yoo ta’e,

C,miidhamaan du’uu danda’a jedhamee yoo yaadame mirgi wabii shakkamaa dhorkamuu akka

qabu sdfy keewwata 63(1) jalatti tumeera.

2.Seera deemsa falmii yakkaa bara 1961 bahe jalatti haala addaatiin mirgi wabii shakkamaa kan
dhorkamu:

A,shakkamaan dirqama sanada wabii irra taa’an hin raawwatu jedhamee yoo itti amaname;

B,mirga wabiin yoo bahe shakkamaan yakka biraa ni raawwata jedhamee yoo yaadame;

C,shakkamaan ragoolee irratti dhiibbaa geessisa yookiin ragaa balleessa jedhamee yoo amaname

sdfy keewwata 67;fi

D,erga sanadni mirga wabii barreeffameen booda dhimmi haaraan yoo argame,Manni Murtii

kaka’umsa mataa isaatiin yookiin iyyataan akka deebi’ee too’annaa jala turu gochuu

danda’ama,sdfy keewwata 74.

3.Yakka malaammaltummaa waggaa 10(kudhan) ol adabsiisu irratti mirgi wabii dhorkaa akka ta’e;kan
biraa yakkoota malaammaltummaa daddabalamoo ka’umsi adabbii isaanii waggaa afur(4) olii fi waggaa
10(kudhan) gadi ta’ee fi adabbii yakkoota lameenii waggaa 10(kudhan) ol kan adabsiisu yoo ta’e mirgi
wabii dhorkaa(kan hin eegamne akka ta’e) Labsii Lakkoofsa 882/2009 keewwata 2(3) jalatti tumee ture.

4.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 24ffaa Lakkoofsa Galmee 182050 ta’een
‘’sababa yakki himatamaan raawwateen hamma miidhaa qaqqabe ilaalchisee Abbaan Alangaa keewwata
seera himannicha hundeen hanga miidhaa yakkichaan dhaqqabe ibsuu dhabuun;himatamaan mirga
wabiitiin yoo gadi lakkifame dirqama wabii kabajee dhihaachuu hin danda’u tilmaama jedhuun
fudhachuun mirga wabii kan dhorkisiisuu miti,shakkamaan yakka biraatiin kan barbaadamu yoo ta’e
malee mirga wabiin bahee dhimma isaa hordofatuu qaba’’ jechuun sdfy keewwata 67,Labsii Lakk.882/07
fi 434/1997 waliin wal qabsiisuun hiikoo kennee ture.Jildima 24ffaa kana Lakkoofsa Galmee 182266 ta’e
irratti seerri deemsa falmii yakkaa keewwattoonni 63 fi 67 himatamtoota irratti akkaataa kamiin
raawwatiinsa akka qabu tokko tokkoon ibsuun sagalee caalmaan hiikoo kennee ture.

5.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 9ffaa Lakkoofsa Galmee 35695 ta’een
‘’nama seera yakkaa bara 1996 bahe keewwata 543(3) jalatti himatameef mirgi wabii hin eegamu’’
jechuun hiikoo dirqisiisaa kennee ture.

14 | P a g e
6.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 12ffaa Lakkoofsa Galmee 59304 ta’e
irratti ‘’mirga wabii waliin wal qabatee Manneen Murtii mirga wabii himatamaa dhorkuuf baay’ina
himannaa ittiin himatamee fi ulfaatina isaa bu’uura godhachuu akka danda’an’’ jechuun hiikoo kennee
ture.

7.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 7ffaa Lakkoofsa Galmee 31734 ta’een
‘’iyyataan paaspoortii fi seensa viizaa biyyoota baay’ee qabatee argameef tilmaama fudhachuun sababa
gahaa dha jedhamus iyyataan Biyyaa akka hin baane taasifamee dirqama wabii eegee akka dhihaatu
taasifamee ajajni kennamuu osoo qabu mirga wabii dhorkuun dogongora’’ jechuun murteessee ture;

8.Jildii 13ffaa Lakkoofsa Galmee 67874 ta’e irratti ‘’Manneen Murtii dhimma yakkaa irratti gaaffii mirga
wabii fudhachuu dhabuuf aangoo akka qaban gaaffii mirga wabii fudhachuu dhiisuuf sababni gahaan fi
bu’uura seeraa qabu jiraachuu qaba’’ jechuun murteessee ture;fi

9.Jildii 20ffaa Lakkoofsa Galmee 134228 ta’een ‘’sababoota mirga wabii dhorkisiisan Manneen Murtii
haala gara garaatiin ilaaluun madaaluu akka qaban;himatamaan tokko mirgi wabii yoo eegameef dirqama
wabii kan kabaju hin fakkaatu jedhamee tilmaamame sababoonni gahaa fi bu’uura seeraa qabu jiraachuu
akka qabu,akkasumas sababoonni gahaa fi seerawaadha jechisiisu haalota naannoo gara garaa fi haala
addaa dhimmichaatiin ilaalamuu qaba’’ jechuun sdfy keewwata 67(a) waliin wal qabsiisuun murteesse
ilaaluun ni danda’ama.

10.Mana Murtii sadarkaa jalqaba dhimmicha ilaaletti mirgi wabii gaafatamee iyyatni gaaffii mirga wabii
kufaa yoo ta’e yookiin kan dhorkamee yoo ta’e,Mana Murtii sadarkaa itti aanutti ol’iyyannoo gaafachuun
mirga.

F.Shakkamaa gara ragaatti jijjiiruu:/’qaamni qorannoo gaggeessu barbaachisaa ta’ee yommuu argamu
shakkamaa gara ragaatti jijjiiruu.Akkaataa ?murtii hiikkaa dirqisiisaa Dhaddacha Ijibbaataa Mana
Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 12ffaa Lakkoofsa Galmee 57988 ta’een dhaddacha gaafa
05/07/2003 murtaa’een shakkamaa gara ragaatti jijjiiruun ni danda’ama.

G.Qorannoon yoo xumurame Galmee qorannoo seeraa fi ragaa dhihaate waliin qabamee gosa yakkaa adda
baasamuun kuusaa yakkaa qabsiifamuun Abbaan Alangaa/qaama himannaa hundeessuuf aangoo qabuuf
darbuu qaba.

H.Abbaan Alangaa yakkoonni araaraan xumuramuu danda’an araaraan akka xumuramaniif Waajjira
poolisii keessattis ta’e erga himanni dhihaatee booda tattaaffii barbaachisaa ta’e hunda gochuu qaba.

I.Abbaan Alangaa galmee qorannoo isaaf dhihaate seera waliin ilaaluun dhimmichi kan himachiisu ragaa
gahaa fi amansiisaa ta’e himatamaa balleessaa taasisu jiraachuu isaa yoo mirkaneeffate,himannaa yakkaa
Mana Murtii aangoo qabutti hundeessuu.Sdfy keewwata 109(1).

Famiin Dhimmoota Yakkaa Addaan Cituu:

15 | P a g e
 ❑ Sababoota gara garaatiin himanni/falmiin yakkaa dhaabbataan addaan cituu danda’a.Sababoonni
kunneenis:-

1.Baraarsaa fi dhiifama/seera yakkaa keewwata 229,Labsii dhiifamaa Federaalaa Lakk.840/2006

keewwata 2(1) fi Labsii Naannoo oromiyaa lakk.114/1998 keewwata 2(3);

2.Darbiinsa yeroo/seera yakkaa keewwata 216(1);

3.Araaramuu miidhamaa fi himatamaa;

4.Himatamaan yoo du’e/seera yakkaa keewwata 214;

Sababoota yeroodhaaf falmiin dhimmoota yakkaa addaan kutan:

1.hafiinsa himataa fi himatamaa;
2.sababa dhihaachuu dhabuu ragaa Abbaa Alangaa fi bu’aa qorannoo sammuu;
3.himannaa kaasuu irraa maddu fa’aadha.

BOQONNAA LAMA

Dhagaha Idilee Dhimma Yakkaa(Trial)

1.Himata Dhagahuu Jalqabuu(Opening Of Hearing):-

1.1.Manni Murtii himata dhihaate ofitti fuudhee ilaaluuf aangoo kan qabu yoo ta’e,guyyaa dhagaha
murteessuu:himannaan Abbaa Alangaa himatamaaf/himatamtuuf/himatamtootaaf akka dhaqqabu
taasisuu,Abbaan Alangaa ragoolee isaatiifis waamichi ergamuu qaba,sdfy keewwata 123 fi 124.

1.2.Guyyaa fi sa’aatii himata dhagahuuf beellamame Manni Murtichaa himata dhagahuu qaba.

1.3.Himatamaan dhaddacha irratti yoo dhihaate,eenyummaa isaa(maqaa guutuu,umrii,hojii,haala maatii fi

teessoo) adda baasuun qulqulleessuu barbaachisaadha.

1.1.Abukaatoo Ramaduu:-

1.Himatamaan abukaatoon falmachuu fi dhiisuu gaafachuun qulqulleessuu,himatamaan abukaatoo

dhuunfaa qabatee kan hin dhihaanne yoo ta’ee fi abukaatoo dhuunfaan falmachuuf fedhii kan qabu ta’ee
abukaaticha dhiheeffachuuf beellama yoo gaafate abukaatoon falmachuun mirga heeraan eegumsa argate
waan ta’eef beellamni jijjiiramaa kennamuufi qaba.Yakka hidhaa cimaa waggaa 5 ol kan adabsiisu yoo
ta’e yookiin waggaa 5 gadi adabsiisu ta’ee haqni ni jallata jedhamee yoo amaname fi himatamaan
dandeettii abukaatoo dhaabachuu kan hin qabne yoo ta’e baasii mootummaatiin abukaatoon ittisaa
himatamaaf dhaabuun barbaachisaadha.Heera mootummaa keewwata 20(5) fi Labsii Gurmaa’inaa fi
Aangoo Manneen Murtii Oromiyaa Lakkoofsa 216/2011 keewwata 39.

16 | P a g e
 2.Himatamaan abukaatoo dhaabbachuuf dandeettii dhabuu qulqulleeffachuuf ragaa qorachuun dirqama
barbaachisaa ta’ee yoo argame,ragaan akka dhihaatu jedhee ajajuuf Manni Murtichaa aangoo qabu akku
akkuma eegametti ta’ee,galii fi dandeettii himatamaa waliin wal qabatee gaaffiilee Manni Murtii
dhiheessu himatamaan kakuun mirkaneessee odeeffannoo kennu gahaa ta’uu danda’a.

3.Yakki himatame yakka cimaa ta’uu isaa irraa kan ka’e,himatamaan abukaatoodhaan yoo hin falmanne
haalli haqni dabuu danda’u yoo jiraate,himatamaan abukaatoo dhaabbachuuf dandeettii qabaatullee
abukaatoo dhaabbachuuf hin barbaadu yoo jedhe yookiin humna kan hin qabne ta’ee abukaatoon ittisaa
akka naaf ramadamu hin barbaadu ofiin falmadha yoo jedhe;abukaatoon falmachuun mirga malee dirqama
ta’uu baatus,haqaaf jecha Manni Murtii himatamaan ofiisaatiin akka falmatu eeyyamuun dura qabxiiwwan
itti aanu qulqulleeffachuu qaba:-

a,himatamaan abukaatoon yoo hin falmanne rakkoo gahuu danda’uu fi haqni dabuu tilmaamuu;

b,himatamaa sadarkaa barnootaa fi beekumsa seeraa gaafachuu;

c,ulfaatina yakkichaa fi himatamaan balleessaa yoo jedhame ka’umsaa fi baaxii adabamuu danda’u

himatamaaf ibsuu;

d,amantaa Mana Murtiitiin,himatamaan mataa isaa sirriitti ittisuu akka hin dandeenye fi kanas

miidhaan gahuu akka danda’u yoo tilmaame,kanniin himatamaaf ibsuu;

e,Manni Murtii qorannaa barbaachisaa taasisee fi erga hubachiiseen booda himatamaan yaada yoo

hin jijjiirreee fi ofiisaatiin falmuuf yoo murteesse,kana galmee irratti barreessee,himatamaan

ofiisaatiin akka falmatu eeyyamuu;

4.Himatamaaf abukaatoon erga ramadameen booda abukaatoo wajjiin akka mari’atuuf yeroo gahaan
kennamuu qaba;

5.Jireenya dhuunfaa fi safuu himatamaa yookiin miidhamaa,haala nageenyaa fi safuu ummataa,akkasumas

nageenyaa fi tasgabbii Biyyattii eeguuf jecha Manni Murtichaa dhimmicha dhaddacha cufaa akka
ilaallamu yoo hin murteessine himata dhaddacha ifaatti ilaalamuu qaba.

6.Himannaa yakkaa Abbaan Alangaa hundeesse himatamaaf dubbisuun Afaan isaaf galuun akka hubatu
taasisuu.

1.2.Turjumaana Dhaabuu:-

1.Falmiin dhaddachaa kan gaggeeffamu afaan himatamaan hin dhageenyeen yoo ta’e,baasii
mootummaatiin turjumaana dhaabuu qaba/heera mootummaa keewwata 20(7),sdfy keewwata
126(2),ICCPR keewwata 14((3-f).

17 | P a g e
2.Turjumaanni kan dhaabamu shakkamaan/himatamaan iyyates iyyachuu baates himatamaan afaan
dhaddachaa hubachuu dhabuu Manni Murtii yoo hubateedha.

3.Hiikaan afaanii(namni afaan hiiku) dhaabbataa kan Mana Murtii yoo jiraate,namicha afaan himatamaa
hubachuu danda’u Manni Murtichaa ramaduu qaba.Namni afaan hiiku dhaabbataan qaxarame yoo hin jirre
taate yookiin yoo jiraates afaan himatamaa hubachuu yoo hin dandeenye taate,himatamaaf yookiin Abbaa
Alangaaf(miidhamaa dabalatee) fira hin taane yookiin dhimmichaaf(himata) ragaa hin taane namoota
biroo dhaddacha irra jiru Manni Murtichaa filachuu qaba,sdfy keewwata 126(2).

4.Namni afaan hiiku falmii hiikuu jalqabuun dura dhugummaan turjumaanuuf kakachuu qaba.

5.Jechi kakuu ‘’falmii Mana Murtii kanatti dhihaate dhugaadhaanii fi hamma dandeettii kootiin
hiikuuf(turjumaanuuf) ni kakadha’’ kan jedhu ta’uu qaba.Ni kakadha jechuu amantaan kan hin eeyyamne
ta’e,bakka ‘’ni kakadha’’ jedhutti ‘’nan mirkaneessa’’ akka jedhu eeyyamuu qaba.

2.Mormii Sadarkaa Duraa:

2.1.Mormii Ka’u Qorachuu fi Murteessuu:

A.Himatamaan foormii himannaa,bifa,yookiin qabiyyee himannaa mormuun akka mormii sadarkaa

duraatti kaasuu danda’a,sdfy keewwata 130(1).

1.Himatamaan foormii fi qabiyyee himannaa irratti mormii dhiheesse Manni Murtii yoo fudhate akka
haala dhimmichaatti himanni akka jijjiiramu yookiin akka dabalamu yookiin himannaa haaraa akka
qopheessu ajajuu ni danda’a,sdfy keewwata 130(1) fi 119(1).

2.Bu’uura Manni Murtii ajajeen Abbaan Alangaa yoo hin raawwanne,himatamaan yeroodhaaf to’annaa
jalaa gadi lakkifama,sdfy keewwata 122.

3.Himanni Abbaa Alangaa yoo jijjiirame,yoo dabalame yookaan himanni haaraa yoo dhihaatu Manni
Murtii himatamaaf dubbisuun akka hubatu ni taasisa,sdfy keewwata 119(2).

4.Itti aansuunis himata jijjiirame,dabalame yookiin haaraa banamee dhihaateef himatamaan dhagahuuf
qophii ta’uu fi dhiisuu Manni Murtii himatamaa gaafachuu qaba,sdfy keewwata 120(1).

5.Akkuma himanni himatamaaf dhaqqabeen battalumatti himata dhagahuu yoo itti fufe mirga ofirraa
ittisuu himatamaa kan hin sarbine ta’ee Mana Murtiitiif yoo mul’ate dhimmicha dhagahuu itti fufa.

6.Manni Murtii dhimma battalumatti itti fufuun mirga ofirraa ittisuu kan himatamaa yookiin haala
himannaa Abbaa Alangaa jijjiiru ta’ee yoo argame garuu,himata dhagahuuf beellama biraa kennuu
qaba,sdfy keewwata 120(3).

18 | P a g e
B.Himatamaan darbiinsa yeroo akka mormii sadarkaa duraatti kaasuu danda’a.Himanni Abbaa Alangaa
darbiinsa yerootiin kan daangeeffame yoo ta’e,himatamaan mormii sadarkaa duraa kaasuu baatus Manni
Murtichaa kaka’umsa isaatiin Galmee cufuu qaba.Sdfy keewwata 130(2)(c).

C.Himatamaan gocha yakkaa raawwate jedhamee ittiin himatameef itti gaafatamaa ta’uu dhabuu ibsuun
akka mormii sadarkaa duraatti kaasuu danda’a(criminal irresponsibility),sdfy keewwata 130(2)(g).Manni
Murtii mormii itti gaafatamummaa hin qabu jedhee himatamaan kaase erga qulqulleesseen booda mormiin
ka’e dhugaa yoo ta’e/fudhatama yoo argate jala murtii kennee galmee cufee himatamaan to’annaa jalaa
akka bahu ajajuu qaba.

D.Dhimmichi dursa murtii kan argate yoo ta’e akka mormii sadarkaa duraatti ka’uu danda’a.Manni Murtii
dhimmicha erga qulqulleesseen booda mormiin ka’e fudhatama yoo argate jala murtiin galmee cufuu
qaba,sdfy keewwata 130(2)(b).

E.Dhimmichi dhiifamaan yookiin maaruudhaan/baraarsaan kan hafe yoo ta’e himatamaan akka mormii
sadarkaa duraatti kaasuu danda’a.Manni Murtii mormii ka’e ragaa barbaachisaan qulqulleessee jal-murtiin
galmee cufuu qaba.

F.Dhimmichi Mana Murtii birootti dhihaatee ilaalamaa kan jiru yoo ta’e akka mormii sadarkaa duraatti
ka’uu danda’a.Mana Murtiitiin mormiin akkanaa ka’e fudhatama yoo argate Manni Murtii dhimmicha
jalqabe sun dhimma akka itti fufee ilaalu ajajuun galmee cufuu qaba,sdfy keewwata 130(2)(a).

G.Himanni dhihaate mirga ofirraa ittisuu himatamaa kan tuqu yoo ta’e,himatamaan kanuma sababaan
deeggaruun ibsuun akka mormii sadarkaa duraatti kaasuu danda’a.Mormiin dhihaate fudhatama yoo
argate himanni adda bahee(sepate trial) akka ilaalamu ajajamuu qaba,sdfy keewwata 130(2)(d).

H.Himanni akkaataa seerri jedhuun osoo hin hayyamsiisin kan dhihaate(no permission to prosecute as
required by law has been obtained) yoo ta’e eeyyamni barbaachisaan hanga kennamu galmee yeroodhaaf
cufamuu qaba,sdfy keewwata 130(2)(e).

I.Himatamaan hanga adeemsi biraa raawwatamutti murtiin narratti kennamuu hin danda’u(decision in the
criminal case against him cannot be given until other proceedings have been completed) jechuun yoo
kaase mormiin ka’e qulqullaa’ee hojiin adeemsi dursa raawwatamuu qabu hanga raawwatamutti galmeen
yeroodhaaf cufamuu akka qabu sdfy keewwata 130(2)(f) jalatti tumeera.

J.Himatamaan akkuma himanni dubbifameefi himannaa erga hubateen booda mormii qabu duguugee
kaasuu qaba.Yoo battalumatti mormii sadarkaa duraa qabu hin kaafne booda kaasuu hin
danda’u.Garuu,murtii mormii irratti kennamu haqa kan daangeessu(prohibit to give valid judgement) yoo
ta’e mormiin sadarkaa duraa booda irratti ka’uu akka danda’u sdfy keewwata 130(3) jalatti tumeera.

K.Mormiiwwan sadarkaa duraa seera deemsa falmii yakkaa keewwata 130 jalatti caqafaman
duguugamanii kan kaa’amanii miti.Mormiin keewwata kana jalatti hin ibsamnes dhimmichaaf rogummaa
qaba taanaan himatamaan akka mormii sadarkaa duraatti kaasuu danda’a.

19 | P a g e
L.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 14ffaa Lakkoofsa Galmee 73514 ta’e
irratti himatamaan mormii sadarkaa duraa seera deemsa falmii yakkaa keewwata 130 jalatti hin tumamnes
akka mormii sadarkaa duraatti kaasuu akka danda’u hiikoo kennee ture.

M.Akkuma armaan olitti ibsame Manni Murtii mormii ka’e irratti murtii kennu,akka gosa mormiitti gara
gara ta’uu danda’a.

N.Mormii ka’u kamiyyuu Manni Murtii galmee irratti erga galmeesseen booda Abbaan Alangaa deebii
qabaachuu ni gaafatama/sdfy keewwata 131(1).Manni Murtii mormii ka’u irratti yaada Abbaa Alangaa
gaafachuun dirqama.

O.Mormii dhihaate seeraan deeggaruun murteessuun kan danda’amu yoo ta’e yookiin Abbaan Alangaa
mormii himatamaan kaase yoo hin mormine Manni Murtichaa battalumatti murtii kennuu qaba,sdfy
keewwata 131(2).

P.Dhimmicha qulqulleeffachuuf ragaan dhihaachuu barbaachisaa kan ta’u yoo ta’e murtii kennuun yoo
hin danda’amne ragaa barbaachisaan akka dhihaatu ni ajajama,sdfy keewwata 131(3).

Q.Ragaan barbaadame dhihaatee erga qoratameen booda mormii sadarkaa duraa irratti murtiin
battalumatti ni kennama,sdfy keewwata 131(4).

R.Qabxiiwwan mormii himatamaan kaasuu baatus Manni Murtii kaka’umsa isaatiin murtiin dura kaasuu
danda’an fakkeenyaaf:dhimmichi dursa murtii kan itti kenname yoo ta’e(resjudicata),Manni Murtii aangoo
kan hin qabne yoo ta’e,dhimmichi Mana Murtii birootti ilaalamaa kan jiru yoo ta’ee fi dhimmichi daangaa
yeroo kan irra darbe(period of limitation) yoo ta’ee fi kan kana fakkaatan irrattiidha.

3.Himatamaan Adeemsa Himannaa Hordofuuf Yeroo Hin Dandeenye Sirna Raawwatamu(Inability or

Incompetency To Stand Trial):

1.Himatamaan yakka raawwateef itti gaafatamaa miti yoo hin jedhamne garuu,himatamaan rakkoo
sammuu yookiin hanqina qaamaatiin jecha amantaa fi waakkii kennuuf yookiin haalli ofirraa ittisuu hin
dandeenye jiraachuu yoo mirkaneeffatee fi haala kanaan falmiin yoo itti fufe,murtii haqa kennuuf kan hin
dandeechifne ta’uu yoo tilmaamae;dandeettiin himatamaa haga sirraa’utti falmii itti fufuu hin qabu.

2.Himatamaan adeemsa falmii hordofuu danda’uun yeroo shakkii uumu,Manni Murtii ajaja barbaachisaa
kennuun dura himatamaan ogeessa beekumsa addaa qabuun(expert opinion) qoratamee bu’aan akka
dhihaatu ajajuu qaba.

3.Bu’aan/gabaasni ogeessi dhiheessu himatamaan himannaa hordofuu danda’a yookiin hin danda’u yaada
jedhu osoo hin dabalatin haala sammuu yookiin fayyaa qaamaa himatamaa qofa kan ibsu ta’uu akka qabu
Manni Murtii ajaja kennu irratti ibsuu qaba.

4.Himatamaan himannaa hordofuu akka danda’u yoo amaname himata dhagahuu itti fufa.

20 | P a g e
5.Dandeettii akka hin qabne yoo hubate garuu dandeettii hanga fooyya’utti galmee yeroodhaaf ni cufama.

6.Dabalataanis,akka barbaachisummaa isaatti himatamaan iddoo(naannoo) murtaa’e yookiin Mana

yaalaatti geessanii achi akka turu ajajuu fi haala fayyummaa isaa yeroo yeroon gabaasni akka dhihaatu
ajajuun ni danda’ama.Yeroo kanatti seerri yakkaa keewwattoonni 129-133 akka fudhatamummaa isaatti
raawwatamuu ni danda’a.

7.Himatamaan adeemsa himannaa hordofuu danda’uu dhabuu galmee yeroodhaaf cufuun himatamaan itti
gaafatamummaa hin qabu jechuu akka hin taane,fayyummaan himatamaa kan wayyaa ta’ee fi himata
hordofuuf dandeettii akka qabu yeroo mirkaneeffatu Manni Murtii galmee cufame sochoosee himata
dhagahuu itti fufa.

8.Himanni mormii sadarkaa duraatiin yoo hafaa ta’uu baate yookiin Abbaan Alangaa himannaa isaa yoo
kaasuu baate jecha amantaa fi waakkii himatamaa ni fuudhama.

4.Jecha Amantaa fi Waakkii Himatamaa Gaafachuu(Plea Of The Accused):

1.Himatni Abbaa Alangaa dhaddacha irratti himatamaaf akkuma dubbifameen booda himannicha
hubachuu fi dhiisuu erga gaafatamee booda mormii yoo qabaate ni keessummeeffama.

2.Mormiin dhihaate kufaa yoo ta’e yookiin mormii kan hin qabne yookiin galmeen yeroof yoo hin
cufamne himatamaan jecha amantaa fi waakkii ilaalchisee yaada isaa akka kennu gaafatama.

3.Himatamaan jecha amantaa fi waakkii haala afuriin kennuu ni danda’a:Isaanis:-

a,himannaa irratti dhihaate guutumaan guutuutti amanuudhaan;

b,himannaa irratti dhihaate guutumatti haaluu(waakkachuu) dhaan;

c,himannaa irratti dhihaate amanee garuu mirga isaa eeggachuun;fi

d,cal’isuun yookiin deebii kennuu dhiisuun ta’uu danda’a.Haalota qubee ‘b’ hanga ‘d’ tti ibsaman

bu’aa walfakkaataa kan qabuu fi himatamaan akka waakkatetti ilaalama.

4.Himatamaan cal’isuu kan filate yoo ta’e maaliif akka cal’ise beekuun barbaachisa.Al tokko tokko
himatamaan mirga cal’isuutti fayyadamuuf kan cal’isu qofa osoo hin taane sababa gara garaatiif ta’uu
danda’a.Himatamaan dhukkuba sammuutiif luuga(afaan) dhaddacha irratti fayyadaman kan hin dandeenye
fi kan kana fakkaataniif ta’uu danda’a.

5.Manni Murtii jecha amantaa fi waakkii himatamaa irraa yeroo fuudhu jecha himatamaan kennu yaada
mataa isaa osoo itti hin dabalin yookiin irraa hin hir’isin yookiin osoo hin fooyyeessin akkuma
himatamaan dubbate sanatti galmee irratti lafa kaa’uu qaba.

4.1.Haal-dureewwan Jecha Amantaa fi Waakkii:

21 | P a g e
4.1.1.Jecha himatamaa galmeessuun dura dhimmoonni hubatamuu qabu:-

A.Himatamaan himannaa isa irratti dhihaate hubachuu qaba:jechi amantaa himatamaan Mana
Murtiitiif kenne seera duratti fudhatama argachuuf himatamaan gahumsa sammuu(mental
competency),nama dhagahuu fi hubachuu danda’u ta’uu mirkanaa’uu qaba.Kana jechuun himatamaan
himata irratti dhihaate dhagahuu fi hubachuu,abukaatoo waliin kan dhihaate yoo ta’e marii abukaatoo
waliin taasises kan hubatee fi kan isaa gale ta’uu irra jiraata.Manni Murtiis gaaffii garagaraa gaafachuun
deebii argatu irratti hundaa’ee gahumsa sammuu kan qabuu fi waa hubachuu akka danda’u mirkaneessuu
qaba.

B.Firiiwwan dubbii himannichaaf bu’uura ta’an beeku ta’uu qaba(knowing the charge factual
basis):

1.Himatamaan jecha amantaa fi waakkii gaafatamuun duratti himanni erga dubbifameen booda ‘’himanni
sii galee? Gocha kana raawwattee jirta?’’ raawwadheera yoo jedhee haalaa fi akkamitti yoom akka
raawwate yoo ibse murtii balleessummaa dabarsuun duratti Manni Murtii himatamaan firii dubbii
himannaa(factual basis) himata irratti dhihaate beekee kan amanee fi osoo hin hubatin amanuu isaa addaan
baasuu qaba.Kun haqaaf,fi amantaa ummataa horachuuf gargaara.

2.Himatamaan tarree yakkichaa,haala raawwii yakkaa hundeessan kan kutaa yaadaa fi amala
gochaa(legal,mental and material ingridients of the offence) fi bu’uura seera deemsa falmii yakkaa
keewwata 111(1) jalatti ibsaman hundi ibsamee erga hubateen booda jecha amantaa fi waakkii fuudhuun
kan qabaatu.

C.Mirgoota himatamaa heera mootummaatiin eegaman kan akka mirga cal’isuu,himata amanuu fi
waakkachuu mirga qabaachuu,balleessummaa mirkaneessuuf dirqama kan qabu Abbaa Alangaa
ta’uu,balleessummaan hanga ragaan mirkanaa’utti akka nama qulqulluutti ilaalamuu akka qabu
Manni Murtii ibsuu qaba.

1.Ibsi barbaachisaan erga taasifameen booda jechi amantaa fi waakkii ni gaafatama.

2.Himatamaan yakka raawwadheera jechuun qofti guutumaan guutuutti amane hin jechisiisu.Guutumaan
guutuutti amane kan jechisiisu jecha isaa bilisaan yoo kennee fi yakka raawwachuun isaa dhugaa bu’uuraa
(factual basis) jiraachuu yoo mirkaneeffate.Manni Murtii haallan kanniin qulqulleeffachuuf qabxiiwwan
itti aanan himatamaaf ibsuu qaba:-

a,yakka raawwate jedhame san akka amanu dhiibbaan yookiin sodaachisoon irra gahuu isaa,kanuma

himatamaa gaafatanii qulqulleeffachuu;

b,dhiibbaan gahee yoo jiraate,Manni Murtii garuu dirqama tokko malee eeyyama/fedhii isaatiin akka

kennu hubachiisuu;

22 | P a g e
 c,himatamaan ibsa tarree yakkichaa sirriitti hubachuu gaafatanii mirkaneeffachuu;

d,Manni Murtiitiin jechi amantaa himatamaa fudhatama yoo argate battalumatti murtii balleessummaa

akka kennuu fi himatamaan mirga ofirraa ittisuu akka hin qabne ibsuu;

e,ibsa tarree himannaa yakkaa irratti ibsame,amantaa himatamaan raawwadhe jedhe waliin

ilaaluun,akkasumas himatamaan yoo waakkatee jiraate Abbaa Alangaa ragaa dhiheessuuf

qopheeffate ijoo ragooleen beekan gabaabinaan gaafachuun,himatamaan yakka raawwachuu

dhugaan bu’uuraa(factual basis) jiraachuu mirkaneessuu qaba.

3.Manni Murtii qabxiiwwan armaan olitti ibsaman erga qulqulleeffateen booda jecha amantaa himatamaa
irratti shakkii yoo qabaate bu’uura seera deemsa falmii yakkaa keewwata 134(2) tiin Abbaan Alangaa
ragaa akka dhageessifatuu fi himatamaan ragaa ittisaa akka dhiheeffatu eeyyamuu ni danda’a.

4.Jechi amantaa himatamaa Mana Murtiitiin fudhatama yoo argate garuu himatamaan balleessaadha
jedhameera jechuudhaan erga galmeesseen booda murtii balleessummmaa ni kenna.Itti aansuudhaanis
akkaataa seera deemsa falmii yakkaa keewwata 149(3,4) tiin adabbii ilaalchisee yaadni gaafatamee murtii
adabbii ni kenna.

5.Himatamaan himannaa irratti deebii hin kennine yoo ta’e yookiin himata waakkateera yoo ta’e
balleessaa miti jedhameera jechuun ni galmeessa,sdfy keewwata 133(1).

6.Akkasumas yakka raawwachuu amanee gama raawwachuutiin mirga isaa eeggatee(with reservation)
jecha yoo kenne balleessaa miti jedhamee ni galmeeffama,sdfy keewwata 133(2).

7.Jechi himatamaan kenne amantaa yeroo ta’ee fi Manni Murtii yeroo himannaa dhagahuu
jalqabu,balleessaa miti jecha jedhu kan galmeessisu yoo argate jecha balleessaa miti kan jedhu ni
galmeessa.Murtii balleessummaa kennes kufaa ta’ee ragaa akka dhihaatu ni ajaja,sdfy keewwata 135.

8.Himatamaan jecha amantaa kennee Manni Murtiis jecha san erga galmeesseen booda jecha balleessaa
miti kan jedhu akka jijjiiramuuf gaafachuuf mirga guutuu hin qabu(akka mirgaatti).Ta’us,jechi akka
jijjiiramuuf sababa murteeffate Mana Murtiitiif ibsee Manni Murtiis yoo itti amane seera deemsa falmii
yakkaa keewwatni 135 raawwatamuu ni danda’a.

9.Himatamaan jalqaba ani balleessaa miti jedhee jira jedhanii erga galmeessaniin booda jecha jijjiiree
balleessaadha jedhaa naa galmeessaa yoo jedhe tilmaamni akka nama qulqulluutti ilaallamuun mirga
malee dirqama miti waan ta’eef;Manni Murtii jecha himatamaa galmeessee murtii balleessummaa kennuu
ni danda’a.Ta’us,Manni Murtii jecha battalumatti kan fuudhu osoo hin taane qabxiiwwan ‘a’ hanga ‘e’tti
armaan olitti ibsaman erga qulqulleeffateen booda ta’uu qaba.

23 | P a g e
10.Himatamaan himannaa yoo haale Abbaan Alangaa ijoo ragooleen isaa beekan erga qabsiifateen booda
dhimmicha ragaadhaan qulqulleessuun barbaachisaadha waan ta’eef;Manni Murtii himata hanga
dhagahutti akkaataa seeraatiin himatamaan too’annaa jala akka turu yookiin wabiidhaan akka gadi
lakkifamu ajajuu danda’a.

4.2.Jecha amantaa fi waakkii himatamaa waliin wal qabatee hiikoo dirqisiisaa Dhaddacha Ijibbaataa
Federaalaa:

1.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 14ffaa Lakkoofsa Galmee 77842 ta’e
irratti ‘’himatamaan himannaa ittiin himatame sana beekee/hubatee akkaataa himannaa keessatti ibsameen
firiiwwan dubbii tokko tokkoon isaanii amanee jecha kan kennu yoo ta’e jecha isaa akka ragaatti
fudhachuun bu’uuruma amantaa isaatiin murtiin balleessummaa kennamuu akka qabu;Manni Murtii
himatamaan himannaa isarratti dhihaate guutumaan guutuutti amanuu isaa tokko tokkoon gaafatee
qulqulleeffatee galmeessee murtii balleessummaa kennuu akka qabu’’ seera yakkaa bara 1996 bahe
keewwata 23 fi seera deemsa falmii yakkaa keewwata 134 waliin wal qabsiisuun hiikoo dirqisiisaa kennee
ture.

2 .Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 16ffaa Lakkoofsa Galmee 96954 ta’e
irratti ‘’himatamaan tokko himannaa ittiin himatame tarree yakkichaa firii dubbii tokko tokkoon amanee
jecha amantaa yoo kenne,himatamaan balleessaa ta’uu amaneera jechuun Manni Murtii erga galmeesseen
booda himatamaa irratti murtii balleessummaa kennuu akka qabu;Manni Murtichaa jecha amantaa
himatamaan kenne keessaa himatamaa kan fayyadu keessaa dhiisuun jecha himatamaan hin ibsinee fi hin
galmeessisne akka ibsetti fudhachuun adabbii cimsuun kaayyoo fi galma seera deemsa falmii yakkaa
keewwata 134(1) fi Qajeelfama Murteessa Adabbii Federaalaa Lakkoofsa 2/2006 miti’’ jechuun hiikoo
laatee ture.

3.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 18ffaa Lakkoofsa Galmee 11742 ta’e
irratti’’bu’uura jecha amantaa himatamaatiin murtiin kennamuu kan danda’u jecha amantaa himatamaan
galmeessise akkaataa tarree himannaa keessatti caqafameen yakkicha raawwachuu isaa guutumaan
guutuutti mirkaneessuu yoo danda’ee fi himatamaan yakkicha raawwachuu amanuusaa mirkaneessuuf
jecha himatamaan kenne ilaalamuu kan qabu tarree yakkichaa fi ulaagaa keewwata himatamaan ittiin
himatame waliin ta’uu akka qabuu;fi jechi amantaa himatamaan galmeessise keewwata inni himatame
waliin ilaallamee jecha amantaa himatamaa bu’uura godhachuun isaa bakka hin mirkanoofnetti
himatamaan amaneera jechuun murtii balleessummaa kennuun hin barbaachisu’’ jechuun seera deemsa
falmii yakkaa keewwata 134(1) waliin wal qabsiisuun hiikoo kennee ture.

4.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 17ffaa Lakkoofsa Galmee 96310
ta’een’’namoonni baay’een iddoo tokkotti yeroo himataman,isaan keessaa himatamaan tokko gocha
yakkaa sana gareedhaan raawwachuu isaa amanuun jechi inni kennu himatamtoota biroo isa faana
himatamanii gochicha waakkachuun falmaa jiran irratti bu’aa seera qabeessa ta’e fidu hin jiru’’ jechuun
hiikoo kennee ture.

24 | P a g e
5.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 12ffaa Lakkoofsa Galmee 63741 ta’e
irratti himatamaan gocha himannaa keessatti caqafame tokko tokkoon isaa amanuun murtiin
balleessummaa kan kenname yoo ta’e,murtii balleessummaa kenname irratti ol’iyyannoo gaafachuun hin
danda’amu jechuun seera deemsa falmii yakkaa keewwata 134(1) fi 185(1) waliin wal qabsiisuun hiikoo
dirqisiisaa laatee ture.

5.Ragaa

5.1.Seensa

1.Himannaa yakkaa irratti jechi amantaa fi waakkii himatamaa erga galmaa’ee booda,adeemsi jiru ragaa
qorachuudha(bu’uura amantaa himatamaatiin murtiin battalatti yoo kennameen alatti).

2.Guyyaa jalqabaa himanni dhagahamu Abbaa Alangaa fi himatamaan ragoolee nu fayyada jedhan yoo
qabaatan ogeessa(expert),akkasumas ciraa fi ragaa barreeffamaa biroollee yoo qabaatan guutanii
dhiheesuu qaban.

3.Ragaan akka dhihaatuuf kan ajajamu himatamaan jecha amantaa fi waakkii erga kenne booda osoo hin
taane,akkuma himanni dhihaateen fi himata dhagahuuf beellamni qabame sanatti,seera deemsa falmii
yakkaa keewwata 123 fi 124.Kana jechuun guyyaa dhagaha dhimma yakkaatti,Abbaa Alangaa fi
himatamaan kophaa isaanii dhaddachatti dhihaachuu osoo hin taane,ragaa isaaniillee qabatanii dhihaachuu
qaban(sababa gahaan alatti,fakkeenyaaf ragaa dabalataa keewwata 143,qorannoo mana yaalaa yookiin
umrii fa’a irratti) yookiin guyyaa dhagahaaf beellamame gareen lachuu ragoolee isaanii guutanii
dhiheessuu qabu.

5.2.Ragooleen guutanii yoo dhihaanne sirna raawwatamu:

A.Beellama Duraa:

1.Ragooleen bitaa mirgaa yoo hin dhihaanne akka dhihaatan ajajuun beellama kennuu,sdfy keewwata
94(b).

2.Ragooleen Abbaa Alangaa osoo hin dhihaatin ragoonni ittisaa hunduu yookiin gar-tokkeen yoo
dhihaatan guutanii akka dhihaatan ajajuun beellama kennuu.

3.Ragooleen Abbaa Alangaa guutanii dhihaatanii ragooleen ittisaa himatamaa tokkollee yoo hin
dhihaanne:

3.1.Ragoolee Abbaa Alangaa dhagahuu,

3.2.Ragoonni Abbaa Alangaa himata yoo mirkaneessan,ragoolee ittisaa akka dhihaatu ajajuu.

4.Ragooleen Abbaa Alangaa guutanii dhihaatanii ragooleen kan himatamaa muraasni yoo dhihaatan:

4.1.Ragoolee Abbaa Alangaa dhagahuu,

25 | P a g e
 4.2.Ragooleen Abbaa Alangaa himannaa yoo mirkaneessan taate,ragaa ittisaa dhihaate

dhagahamee ragaa ittisaa hafe himatamaan yoo iyyate akka dhiheeffatu ajajuun beellama

kennuu;ragooleen ittisaa ciccitaan(adda adda) dhagahuun sirrii fakkaatee yoo hin mul’anne

garuu ragoolee ittisaa hundinuu guutanii akka dhihaatan beellama kennuu.

5.Ragooleen Abbaa Alangaa muraasni dhihaatanii,ragooleen ittisaa tokkollee yoo hin dhihaanne:

5.1.kan dhihaatan qofti gahaa ta’uu Abbaan Alangaa yoo iyyate/gaafate:-

kan dhihaatan qofa dhagahuu,

Ragaan dhihaate akkaataa himannaatiin yoo mirkaneesse,ragaan ittisaa akka dhihaatu
ajajuun beellama kennuu.

5.2.Ragaan Abbaa Alangaa dhihaatee dhagahame,kan hafe beellama biraa akka dhiheessu yoo gaafate:-

5.2.1.Ragoolee adda addatti dhagahuun sirrii fakkaatee yoo hin mul’anne(haqni akka hin

dabne),guutanii akka dhihaatan ajajuu,

5.2.2.Ragooleen adda addatti dhagahamuun rakkoo kan hin qabne fakkaatee yoo mul’ate kan

dhihaatan dhagahuu fi ragoolee Abbaa Alangaa hafanii fi ragooleen ittisaa guutanii akka

dhihaatan ajajuun beellama kennuu.

6.Ragooleen Abbaa Alangaa muraasni dhihaatanii ragooleen ittisaa muraasni yoo dhihaatan:-

6.1.kan dhihaatan qofti gahaa ta’uu Abbaan Alangaa yoo gaafate:

6.1.1.Ragoolee Abbaa Alangaa kan dhihaatan dhagahuu,

6.1.2.Ragooleen dhihaatan bu’uura himannaatiin yoo mirkaneessanii fi himatamaanis ragoolee

dhihaatan gahaa ta’uu yoo dubbate,kan dhihaatan qofa dhagahuu,

6.1.3.Ragooleen ittisaa himatamaa dhagahamee,kan hafan akka dhiheeffatu yoo gaafate ragoolee

adda adda baasanii(ciccitaan) dhagahamuun haqaaf gaarii ta’uu fi ta’uu dhabuu qoratee jechi

ragoolee ciccitaan akka dhagahamu eeyyamuu,yoo rakkoo qabaate immoo guutanii akka

dhihaatan ajajuu.

26 | P a g e
6.2.Ragooleen Abbaan Alangaa dhiheesse dhagahamee,kan hafan beellama birootti akka dhiheeffatu yoo
gaafate bu’uura Lakkoofsa 5.2 armaan oliitiin raawwatama.

7.Ragooleen Abbaa Alangaa muraasni dhihaatanii ragooleen ittisaa guutanii yoo dhihaatan:

7.1.kan dhihaatan qofti gahaa ta’uu Abbaan Alangaa yoo iyyate:

7.1.1.kan dhihaatan qofa dhagahuu,

7.1.2.Ragoolee dhihaatan akkaataa himannaa Abbaa Alangaatiin yoo mirkaneessan,ragooleen

ittisaa himatamaa dhagahuu.

7.2.Abbaan Alangaa dhiheesse dhagahamee kan hafan beellama birootti akka dhiheeffatu yoo gaafate

bu’uura Lakkoofsa 5.2 armaan olitti ibsameen raawwatama.

8.Ragaa kamiiyyuu beellama jalqabaatti akka dhihaatu waraqaan waamichaa erga gaheen booda yoo hin

dhihaanne,beellama lammaffaatti poolisaan qabamee akka dhihaatu ajajama,sdfy keewwata 125.

B.Beellama lammaffaa:

Bu’uura qubee ‘’A’’ armaan olitti ibsameen,beellamni erga kennameen booda beellama lammaffaattillee
ragooleen guutanii yoo hin dhihaanne:-

1.Ragooleen wanti hin dhihaanneef balleessaa Abbaa Alangaa yookiin himatamaa yoo hin taane,hanga

beellama jalqabaa yookiin hanga san hin geenye beellamni dabalataa tokko ni kennama,seera deemsa

falmii yakkaa keewwata 95(2).

2.Beellama kennuun haalawwan barbaachisaa ta’an,fi haalli kenniinsaa bu’uura qubee ‘’A’’ jalatti

lakkoofsa 1-7 armaan olitti ibsameen raawwatama.

3.Ragooleen wanti hin dhihaanneef(kan hafaniif) balleessaa Abbaa Alangaa yookiin himatamaatiin yoo

ta’e,garuu Manni Murtii beellama kennuu hin qabu.

5.3.Ragoota Dhagahuu

5.3.1.Ragoota Abbaa Alangaa

A.Ragaa Abbaa Alangaa Dhagahuu:

27 | P a g e
1.Ragooleen Abbaa Alangaa dhagahuun dura,Abbaan Alangaa himata dhiheessee fi gosa ragaa
gabaabinaan gara tokkoof osoo hin loogin ibsuun himata banuu(ijoo ragoolee isaa beekan qabsiifachuu)
qaba,sdfy keewwata 136(1).

2.Itti aansuun ragooleen Abbaa Alangaa fi ogeessi beekumsa addaa qabu ragaa ta’ee dhufe(expert) akka
jiraniin qabamuu qaba,sdfy keewwata 136(2).

3.Akka qajeeltootti Abbaan Alangaa dhiheessuu kan danda’u bu’uura sdfy keewwata 124 tiin ibsanii
dhiheessan irratti ragoolee jiraniidha.Haa ta’uutii garuu,ibsa himannaa waliin hin caqasne(ragaa dhagaha
dhimmaatiin dura hin dhiheessine) akka dhihaatu Abbaan Alangaa yoo gaafatee fi Manni Murtii ragooleen
sunniin barbaachisaa ta’uu yoo amane akka dhagahamu eeyyamuu ni danda’a,sdfy keewwata 143(2).

4.Gama biraatiinis,himanni Mana Murtii ol’aanaatti akka ilaalamu kan dhihaate yoo ta’e,qorannaa duraatti
Mana Murtiitti ragoolee hin dhagahamne yoo ta’anis,Abbaan Alangaa ragaa barbaade maqaa fi gosa ragaa
kennu himatamaaf barreeffamaan ibsee(hubachiisee) waamuu ni danda’a,sdfy keewwata 143(3).

5.Dabalataan,dhimmichi dhagahamuu erga jalqabe booda himanni fooyya’ee yookiin himatni haaraa kan
qophaa’e yoo ta’e,yeroo kamiyyuu Abbaan Alangaa ragoota dhagahaman keessaa kamiyyuu(kan
barbaade) irra deebi’ee waamee akka dhagahamu gochuuf mirga qaba,sdfy keewwata 121.

6.Jecha kennuun dura ragaan kamiiyyuu akkaataa amantaa isaatiin kakachuu yookiin dhugaa dubbachuuf
mirkaneessuu qaba.

7.Sirna kakuu:ragaan jecha ragummaa kennuuf dhihaates haala kanaan akkaataa amantaa isaatiin kakuu
raawwachuu qaba:-

’’Dhugaa malee dhara hin dubbadhu,yoon dhara dubbadhe Rabbi/Waaqni dhala naaf hin
kennin,yoo naaf kenne hin guddatin,yoo guddate hin dubbatin,yoo dubbate hin mul’atin;kanan
facaase naaf hin margin,kan nyaadhe naaf hin sifaayin’’ yookiin

‘’Dhugaa dubbadha,dhugaa hin haalu,yoon dhugaa haale qe’ee koo Bofti haa dhaalu;Qe’een koo
qe’ee Booyyee! Dhalli koo dhala yuuyyee haa ta’u’’ yookiin kan jedhu ta’uu danda’a.Sirni kakuu akka
naannoo naannootti gara gara ta’uu danda’a.

8.Manni Murtii jecha ragaa tokko tokkoon yoo fuudhu dura maqaa,umrii,hojii fi teessoo akkasumas kakuu
raawwachuu yookiin dhugaa dubbachuuf mirkaneeffachuu isaa ibsuu qaba/sdfy keewwata
147(1).Dabalataanis,ragaan himatamaa waliin firooma qabaachuu fi dhiisuu,walitti dhufeenya yookiin
jibba qabaachuu gaafachuu qaba.

9.Ragooleen erga kakatan,jalqaba Abbaan Alangaa gaaffii duraa ni gaafata.Achiin booda himatamaan
yookiin abukaatoon isaa gaaffii qaxxaamuraa ni gaafata.Xumura irratti Abbaan Alangaa gaaffii keessa
deebii yoo qabaate ni gaafata.

28 | P a g e
10.Gaaffii duraa irratti gaaffiilee dhihaatan firii falmiif rogummaa qabu(relevant evidence) fi ragaan karaa
kallattiin yookiin al-kallattiin firii(fact) beeku qofaadha.Himatamaan yookiin abukaatoon isaa yoo hin
eeyyamne Abbaan Alangaa gaaffii qajeeltoo ragaa gaafachuu hin danda’u,sdfy keewwata 137(1,2).

11.Kaayyoon gaaffii qaxxaamuraa,deebii gaaffii duraa keessatti kenname jechi dogongoraa jiru kan
shakkisiisu yookiin jecha dhugaa hin taane Mana Murtiitiif ibsuu fi fashaleessuudhaafidha,sdfy keewwata
137(3).Kanaafuu,qabxii gaaffii duraatitti ka’e waliin walitti dhufeenya hin qabne yookiin garasitti hin
qajeelchine waan haaraa gaaffii qaxxaamuraa keessatti ka’uu hin danda’u.Ta’us,gaaffii qajeeltoo
gaafachuu ni danda’a.

12.Himatamaan yookiin abukaatoon waan gaaffii qaxxaamuraa keessatti kaasan qulqulleeffachuuf qofa
Abbaan Alangaa gaaffii keessa deebii gaafata,sdfy keewwata 139.Kanaafuu,waan gaafii qaxxaamuraa
keessatti ka’e waliin walitti dhufeenya hin qabne yookiin waan haaraa garasitti hin akeekne sadarkaa
keessa deebiitti kaasuu hin danda’u.

13.Seeraan ifatti yoo eeyyamame malee,seenaa balleessummaa himatamaa murtiin duratti waan hin
ibsamneef,gaaffii kana fakkaatu ragaadhaaf dhihaachuu hin qabu,sdfy keewwata 138.

14.Ragaan Abbaan Alangaa dhiheesse haala himata faalleessuun yoo rageesse,Abbaan Alangaa jecha kana
akka hin galmoofne ragaan jecha ragummaa isaa akka dhaabu Mana Murtii gaafachuu hin
danda’u.Gaaffiin yoo dhihaates Manni Murtii gaafii osoo hin keessummeessin jecha ragaa galmeessuu
qaba.Abbaan Alangaa gaaffii yoo dhaabes Manni Murtii barbaachisaa fakkaatee yoo mul’ate ragaa
qorachuu itti fufuu ni danda’a.

15.Jechi ragoolee yoo galmaa’u,gaaffii duraa,gaaffii qaxxaamuraa,gaaffii keessa deebii jedhamee

qoodamuu fi iddoon gaaffii qaxxaamuraa jalqabuu fi xumuramu galmee keessatti akka adda bahu
godhamee ta’uu qaba.

B.Ragooleen Abbaa Alangaa Himannaa Yoo Hin Mirkaneessine Sirna Raawwatamu:

1.Abbaan Alangaa ragaa dhageessifatee erga xumure,ragaan fashaleessu dhiheessuun barbaachisaa yoo
hin ta’in,himatamaan gocha yakkaa ittiin himatame raawwachuu yoo irratti hin mirkaneessinee fi ragaan
gahaa ta’ee osoo hin argamin yoo hafe taate,himatamaan bilisaan akka gadi lakkifamu Manni Murtii ni
ajaja,sdfy keewwata 141.

2.Bu’uura seera deemsa falmii yakkaa keewwata 141 tiin ajajni kennamu bu’uura keewwata 149 tiin akka
kennamu Manni Murtii tokko tokkoon ibsuu osoo hin ta’in,Abbaan Alangaa akkaataa himannaa isaatti hin
mirkaneessine sababa jedhame gabaabinaan kan ibsu ta’uu qaba.

C.Ragooleen Abbaa Alangaa himata yoo mirkaneessan adeemsa raawwatamu:

1.Ragooleen Abbaa Alangaa himannaa yoo mirkaneessan,himatamaan ragaa ittisaa akka dhageessifatu ni
himama,sdfy keewwata 142(1).

29 | P a g e
2.Manni Murtii ragaa ittisaa dhagahuuf sababa ajajeef tokko tokkoon galmeessuu osoo hin
barbaachisin,himatamaa irratti ragaan Abbaa Alangaa shakkii dhama qabeessa olitti waan
mirkaneesseef,ittisni isaa akka dhagahamu kan ajaje ta’uu qofa galmeessuun,kanuma himatamaaf afaaniin
himuu qaba.

3.Ragaan ittisaa akka dhagahamu kan taasifamu,ragaan Abbaa Alangaa gahaa ta’uu baatus dhimma
ol’aantummaan qulqulleeffachuuf osoo hin taane,ragaan Abbaa Alangaa gahaa ta’uu fi ragaa kanarratti
ragaa fashaleessu yoo hin dhihaanne himatamaa balleessaa kan taasisu ta’uu Manni Murtii yoo amane
qofa ta’uu qaba.

4.Himatamaan ragaa ittisaa hin qabu yookiin dhiheeffachuu hin barbaadu yoo jedhe,kana barreeffamaan
akka dhiheeffatu dirqisiisuun barbaachisaa osoo hin taane,jecha qofa galmeessuun murtii kennuun ni
danda’ama.

5.Himatamaan seeraan ala ofirraa ittisi jedhame yoo jedhe,ajaja kana irratti qofa ol’iyyannoo gaafachuu
hin eeyyamamu.Ta’us,murtiin dhumaa erga kennameen booda qabxii kana akka komiitti kaasuu ni
danda’a.

5.3.2.Ragaa Ittisaa Dhagahuu

1.Himatamaan yookiin abukaatoon isaa ragaa ofirraa ittisuuf dhiheeffatan gabaabinaan ibsuun ijoo
ragooleen beekan qabsiifachuun ittisa ni bana,sdfy keewwata 142(2).

2.Itti fufee ragoolee yookiin ogeessa beekumsa addaa qabu jecha ragummaa isaa kennuuf dhihaate
qabaachuu dhihaatanii akka dhagahaman taasisa.

3.Ragooleen jecha isaanii kennuun dura akkaataa amantaa isaaniitiin kakuu raawwachuu/dhugaa
dubbachuuf mirkaneessuu qabu.

4.Akka qajeeltootti,himatamaan dhageessifachuu kan danda’u bu’uura sdfy keewwata 124 tiin ragoolee
ibsee dhiheesseedha.Haa ta’u malee,ragaan deebii waliin wal qabatee hin dhihaanne himatamaan akka
dhiheeffatuuf yoo gaafatee fi Manni Murtii gaaffiisaa yoo fudhate ragaan akka dhihaatu taasifama,sdfy
keewwata 143(2).Dabalataan,dhimma dhagahuu jalqabeen booda,himatni fooyya’e yookiin himanni
haaraa qophaa’eera yoo ta’e;yeroo kamiyyuu himatamaan ragoota dhagahaman keessaa kamiyyuu irra
deebi’ee waamsisee akka dhagahamu gaafachuuf mirga qaba,sdfy keewwata 121.

5.Himatamaan yoo barbaade ofii isaatiin ragaa ittisaa ta’ee jecha kennuu ni danda’a.Ofiisaatiif raguu yoo
barbaade ragoota ittisaa biroo dura jecha kennuu qaba,sdfy keewwata 142(3).Himatamaan jecha kennuun
dura kakuu raawwachuu qaba.Dhugaa(credibility) Manni Murtii kan madaalu ta’ee jechi himatamaa akka
jecha ittisaatti lakkaa’ma.

6.Jecha ittisaa himatamaan ofiif kennu irratti gaaffiin qaxxaamuraa dhihaachuu hin danda’u.Haa ta’uutii
garuu,Manni Murtii gaaffii qulqulleessaa gaafachuu ni danda’a,sdfy keewwata 142(3).

30 | P a g e
7.Akkaataa gaaffii ragoolee biroo gaafatan,gosoonni gaaffii fi jechi ragaa haalli itti galmaa’u ilaalchisee
ragoolee Abbaa Alangaa armaan olitti ibsaman ni raawwatama.

5.3.3.Gama Ragaatiin Gahee Manni Murtii Qabu:

➢ Akka qajeeltootti ragaa dhiheessuu fi qorachuun itti gaafatamummaa Abbaa Alangaa fi himatamaa
ta’us,Manni Murtii gahee murtaa’e qaba.Manni Murtii gahee kana yoo taphatu al-
loogummaan(impartially) ta’uu qaba.Gaheen(aangoon) Mana Murtii:-

1.Ragaa qorachuun gahee abbaa dhimmaa ta’us murtii haqaa kennuuf barbaachisaa ta’ee yoo
argame,Manni Murtii yeroo kamiyyuu qulqulleeffachuuf gaaffii gaafachuu ni danda’a,sdfy keewwata
136(4).

2.Ragaan dabalataa akka dhihaatu ajajuu ni danda’a.Bu’uuruma kanaan:-

a,murtii haqa qabeessa ta’e kennuuf ragaan barbaachisaa ta’uu isaa yoo amane Manni Murtii murtii

kennuun dura yeroo kamiyyuu ragaa kamiyyuu(dursee jecha kennes ta’e kan hin kennine) waamuu

ni danda’a.Sdfy keewwata 143(1).

b,Abbaan Alangaa yookiin himatamaan ragoota waraqaa ragaa irratti hin ibsine akka dhihaatan

yeroo gaafatan,ragoonni dhimma tursiisuuf osoo hin taane haqaaf barbaachisaa fakkaatee yoo

mul’ate ragoota akka waaman Mana Murtii gaafachuu ni danda’a.

3.Armaan olitti lakkoofsa 1 fi 2 ilaalameen alatti,Abbaan Seeraa dhimma dhihaate ilaalchisee ragaa
barbaacha qorannaa dhuunfaa fi qorannoo(investigation and research) gochuu hin qabu.

5.4.Yaada Xumuraa(Final Addresses):

A.Ragooleen garee lameenuu dhagahameen booda,ragaa dabalataa dhihaateera yoo ta’e,erga

dhagahameen booda,fi ragaan barruu yoo jiraate hundi erga dhihaateen booda yaadni xumuraa Abbaa
Alangaa fi himatamaa yookiin abukaatoo ni dhagahama.

B.Gareen lameenuu yaada xumuraa kan dhiheessan barreeffamaan osoo hin taane afaaniin ta’uu qaba.

C.Yaada gudunfaa jalqaba kan dhiheessu Abbaa Alangaa dha.Abbaan Alangaa calqaba waa’ee seeraa fi
dhimmaa(waa’ee ragaa) ni dubbata,sdfy keewwata 148(1).

D.Itti aansuun himatamaan yookiin abukaatoon waa’ee seeraa fi waa’ee ragaa ni dubbata.

E.Himatamtoonni baay’ee yoo ta’an,dabaree yaada xumuraa dhiheessan Manni Murtii ni murteesa.

31 | P a g e
F.Yaada xumuraa gochuun dirqama osoo hin taane Abbaa Alangaa yookiin himatamaan yoo barbaadan
kan taasisaniidha.

BOQONNAA SADI

Waa’ee Murtii fi Adabbii

1.Murtii

A.Yaadni xumuraa Abbaa Alangaa fi himatamaa yookiin abukaatoo erga dhagahameen booda Manni
Murtii murtii ni kenna,sdfy keewwata 149(1).Qajeeltoowwan barreessa murtiis:

1.Murtiin qooqa ifa,salphaa,baratamaa fi lallaafaa ta’een barreeffamuu qaba;

2.Murtiin ijoo dubbii irratti xiyyeeffatee fi wal qabataa ta’uu qaba;

3.Murtiin gar-malee kan dheerate ta’uu hin qabu;

4.Murtiin jecha gabaabaatiin kan ibsamu ta’uu hin qabu;

5.Murtiin madaallii isaa kan eeggatee fi kan hin jallanne ta’uu qaba;

6.Murtiin qabiyyeen isaa guutuu ta’uu qaba;

7.Murtii fi ibsi Mana Murtii ragaadhaan kan deeggaramee ta’uu qaba;

8.Murtii keessatti sanadootni,barreeffamootnii fi seeronni rogummaa qaban sirritti eeramuu qabu.

B.Himanni Abbaa Seeraa tokkoo oliin kan ilaalamu yoo ta’e,Abbootiin Seeraa dhimma seeraa fi ragaa
irratti marii ogummaa(rational discussion) ni taasisu.Murtii sagalee guutuun yookiin sagalee caalmaan
kennuu ni danda’a(murtii sagalee caalmaan kennan irratti ni mallatteessu).Sagalee caalmaan yoo
murteessan,Abbaan Seeraa yaada adda ta’e qabu sababa adda ta’eef ibsuun yaada isaa barreeffamaan
kaa’ee mallatteessuu qaba.

C.Murtii kennamu himata dhihaatee fi ragaa bitaa mirgaa dhihaate ibsa gabaabaa(summary) Manni Murtii
sababa ragaa fudhatee yookiin sababa ragaan fudhatama hin arganne seeraan deeggaruun caqasamuun fi
yeroo balleessaa ta’ee argame(keewwata seeraa murtichi hundee godhate yookiin keewwata himatamaan
balleessaa itti jedhame) tuqamuu qaba.Guyyaa murtiin itti kenname barraa’e,Abbaa Seeraa murtii
kenne(kennan) mallatteessuu qaban.sdfy keewwata 149(1).

D.Ragooleen fudhatama argatan(admissibility),rogummaa(relevancy) fi dhugummaa(credibility) Mana

Murtiichaan kan murtaa’an ta’ee akka haala isaatti bu’uura murtiitiin ragoota ta’uu danda’an:-

1.Ragaan Mana Murtii dhihaatee jecha ragaa isaa kenne(garee lachuu);

2.Ragaan yoo du’e yookiin hanqina sammuu yoo qabaate,sababa dhukkubaatiin yookiin Itoophiyaa

32 | P a g e
 keessatti jiraachuu dhabuu isaatiin Mana Murtii dhihaachuu yoo hin dandeenye jecha ragaa

qorannaa duraatitti kenne(Manni Murtii jecha ragaa jalqaba galmeessetti kenne),akka ragaatti Mana

Murtii dhihaachuu ni danda’a,sdfy keewwata 144(1);

3.Ogeessi addaa(expert) Mana Murtii himata dhagahe dhihaate dhihaatee jecha kenne yookiin jecha

qorannaa jalqabaatti kenne,sdfy keewwata 144(2);

4.Himatamaa jecha amantaa bu’uura seera deemsa falmii yakkaa keewwata 27 yookiin 35 tiin kenne;

5.Ragaa barreeffamaa yookiin ciraa(exhibits) Abbaa Alangaan yookiin himatamaan dhihaate;

6.Tilmaama seeraa(legal presumption);

7.Uumamaa fi adeemsa waan tokkoo mul’isu(demonstration);

8.Waan namni hundi beeku(judicial notice) ni hammata.

E.Wantoota akka ragaatti ilaalamuu hin dandeenye:-

1.Ragaa seeraan ala argame(illegal evidence);

2.Abbaa Seeraa waan ofiisaatii dhuunfaan beeku yookiin waan dhaddachaan ala beeku yookiin

dhagahe(wanta namni hundi beeku hin dabalatu);

3.Abbaan Alangaa fi himatamaan yookiin abukaatoon ijoo baniinsa irratti qabsiifatan fi yaada

xumura irratti taasisan yookiin yeroo ragaan dhagahaman jechoonni dubbatanii fi

odeeffannoowwan kennan.

F.Ragoonni erga qorataman(dhagahaman) booda himatamaan balleessaa ta’uu shakkii dhama qabeessa
olitti(beyond reasonable doubt) yoo hin mirkaneessine himatamaan bilisa akka ta’uu fi yoo too’annaa jala
jiraate akka gadi lakkifamu ajaja ni kenna.

G.Himatamaan balleessaa ta’uu shakkii dhama qabeessa olitti yoo mirkanaa’e murtiin balleessummaa ni
kennama.

H.Murtii balleessummaa erga kennameen booda adabbii ilaalchisee yaada dhagahuuf yookiin murtii
adabbii kennuuf beellama kennuun barbaachisaa ta’ee yoo argamee fi himatamaan wabiidhaan bahee kan
jiru yoo ta’e,gosa adabbii irratti murtaa’u fi hamma akkasumas himatamaan carraa baduu yaada keessa
galchuun Manni Murtii akka haala dhimmichaatti:

1.Wabiin himatamaa irraa ka’ee himatamaan akka too’annaa jala turu yookiin

33 | P a g e
 2.Gosti wabii dura ture akka fooyya’u yookiin hamma akka dabalu;yookiin

3.Wabiin duraan ture akka itti fufu ajajuu ni danda’a.

I.Akka waliigalaatti;murtiin ijoowwan dubbii deebii barbaadan hundi tokko tokkoon deebii
argachuu;murtiin hiikoof saaxilame ta’uu hin qabu;murtiin falmii hunda kan ibsuu fi xiinxalu ta’uu
qaba:fakkeenyaaf:-guyyaa,maqaa abbaa seeraa,himataa fi himatamaa,daataa adda baafatan(Lakkoofsa
Galmee),dhimmicha gabaabinaan barreeffame,ijoo dubbiitiif deebii kennuu,ragaa bitaa mirgaa
gabaabinaan seeraa fi sababa murteessan,yoo himatamaa irratti hin mirkanoofne ajaja gadi dhiisuu,yoo
himatamaa irratti mirkanaa’e murtii balleessummaa,yaada adabbii cimsuu fi salphisu ilaalchisee yaadota
kennaman fi kanuma mirkaneessuuf ragaa dhihaate,hamma adabbii murtaa’e,mirgi ol’iyyannoo
jiraachuu,mallattoo abbaa seeraa fi kan kana fakkaatan kan hammate ta’uu qaba.

2.Adabbii

2.1.Mala Kenniinsa Murtii Adabbii:

1.Himatamaan balleessaadha yeroo jedhamu waa’ee adabbii cimsu yookiin salphisu Abbaan Alangaa
yaada qabu akka kennu Manni Murtii ni gaafata.

2.Abbaan Alangaa adabbiin haqa qabeessa,iftoomina qabu,tilmaamawaa fi tasgabbii nageenya hawaasaa

eegsisu yakkamtoota irratti kennamuu isaa mirkaneessuuf dirqama waan qabuuf,haqaaf waan hojjatuuf
sababoonni adabbii cimsanii fi salphisan kan yakkichaa fi amala yakkamaa waliin wal qabatan yoo
jiraatan Mana Murtii beeksisuu qaba.Abbaan Alangaa amala himatamaa mirkaneessuuf ragoota waamuu
ni danda’a.

3.Itti aansee himatamaan yookiin abukaatoon deebii irratti ni kenna.Himatamaan sababa adabbii salphisu
yoo qabaate ni kaafata.Waa’ee amalaa ibsuuf ragoolee waamuu ni danda’a.

4.Himatamaan kanaan dura murtii balleessummaan irratti murtaa’ee yoo jiraate(kuusaa yakkaa akka qabu)
Abbaan Alangaa ibsee,himatamaan haala kana yoo waakkate Abbaan Alangaa hubachiisuuf ragaa
dhiheessuu qaba.

5.Yaadni adabbii xumuramee fi waa’ee adabbii ragaan yoo barbaachises erga dhagahameen booda Manni
Murtii yakka sadarkaa fi gulantaan bahe akkaataa Qajeelfama Murteessa Adabbii Federaalaa Lakk.2/2006
tiin fi yakka sadarkaa fi gulantaan hin baaneef sadarkaa fi gulantaa baasuun sababa yaadni fudhatama
argatee fi fudhatama dhabe ibsee gulantaa kufu jalatti sababaan deeggaruun adabbii ni murteessa.Manni
Murtichaa keewwata adabbichi kenname ibsuu qaba,sdfy keewwata 149.

2.2.Qajeelfama Murteessa Adabbii Manneen Murtii Federaalaa Lakkoofsa 2/2006 tiin yakkoota
sadarkaan bahee fi hin baane:

34 | P a g e
A,Yakkoota sadarkaa fi gulantaan bahe:-yakkoonni sadarkaa fi gulantaan bahee qophaa’eef,Manneen
Murtii keessatti adabbiin kenname kan wal fakkaataa,madaalawaa fi sirrummaa isaa kan eeggate akka
ta’uuf yaadameeti.

B,Murteessa adabbii yakkoota sadarkaa fi gulantaan hin baaneef:

➢ Yakkoota adabbii hidhaatiin adabsiisan ilaalchisee:-

Yakkoota sadarkaan hin baaneef balleessummaan erga murtaa’een booda Abbaan Seeraa kan
armaan gadii raawwata:yakka salphaa yookiin cimaa;yakka sadarkaan isaa gadi aanaa,giddu
galeessa,fi ol’aanaan sababa waliin ibsuun ni qooda.Sadarkaa yakkichaa fi gosa adabbii
filachuuf Manni Murtii haala dhimmichaa irratti hundaa’uun haala raawwii yakkichaa,akaakuu
fi hamma miidhaa dhaqqabe,faayidaa argame,yakkichi dursamee itti yaadamee raawwatamuu
fi dhabuu,yakka beekaa yookiin osoo hin beekin raawwatame fa’a gargaaramuu ni
danda’a.Fakkeenyaaf,yakkamaan seera yakkaa keewwata 675(1) hidhaa salphaa yookiin
hidhaa cimaa waggaa shan hin caalleen adabsiisuun himatamee murtii balleessummaan irratti
kan kenname yoo ta’e,Manni Murtichaa hidhaa cimaa kan filate yoo ta’e sababa isaa ibsuu,itti
aansuun hidhaa cimaa jechuun waggaa 1 hanga waggaa 25 ta’uu waan danda’uuf (seera yakkaa
keewwata 108),adabbii hidhaa cimaa keewwaticha(675/1) irra taa’e garaagarummaa jalqabaa fi
baaxii gidduu jiru bakka afur wal-qixa qooda.Kanaanis,waggaa 5 hir’isuu tokkoo hiruu
afurii=waggaa tokko ta’a.
1.Sadarkaa gadi aanaa waggaa 1 hanga waggaa 2;
2.Sadarkaa jiddu galeessa waggaa 2 hanga waggaa 3;
3.Sadarkaa ol’aanaa hidhaa cimaa waggaa 3 hanga hidhaa cimaa waggaa 4;
4.Sadarkaa daran(baay’ee) ol’aanaa waggaa 4 hanga waggaa 5 ta’a jechuudha.
✓ himatamaan tokko yakka sadarkaan hin baaneen fakkeenyaaf seera yakkaa keewwata 675(1)
imaanaa hir’isuu(breach of trust) jalatti yakka hidhaa salphaan yookiin hidhaa cimaa waggaa
shan(5) hin caalleen adabsiisuun himatamee balleessummaan isaa yoo mirkanaa’e,Manni
Murtichaa gosoota adabbii filannoodhaan kutaa addaa seerichaa kana keessatti
kaa’aman(hidhaa salphaa yookiin hidhaa cimaa keessaa) hidhaa salphaa kan filate yoo ta’e
sababa hidhaa salphaa filateef maaliif akka filate sababa waliin galmee irratti ibsuun adabbii
hidhaa salphaa filate jalqaba hanga baaxii isaa bakka walqixa 4 tti qoda.Itti aansuun haala
raawwii yakkichaa,firii dubbii tumaa seera yakkichaa fi fi ulfaatina yakkichaa irratti
hundaa’uun sadarkaa yakkichaa gadi aanaa,giddu galeessa,ol’aanaa jechuun ifa ta’een
kaa’amuu qaba.Manni Murtii haala kanaan murteessuuf akaakuu fi hamma miidhaa
qaqqabe,faayidaa argamuuf yaadame,yakkichi itti yaadamee raawwatamuu fi
dhiisuu,tilmaamuu dadhabuu fi yaaduu dhiisuu,osoo beekuu hin qaqqabu tilmaama jedhuun
yookiin madaaluu dhiisuu raawwatamuu fa’a yaada keessa galchuun qaba.Bu’uuruma
kanaan:yakki hidhaa salphaa guyyaa 10 hanga waggaa 3 gahuun adabsiisuu waan
danda’uuf(seera yakkaa keewwata 106),kana booda garaagarummaa adabbii ol’aanaa ka’umsa

35 | P a g e
 jidduutti jiru iddoo afuritti qixxeetti ni qooda.Hidhaan salphaa seera yakkaa keewwata 675(1)
irraa filatame haala kanaan yeroo shallagamu reenjiin sadarkoota jidduu jiru ji’oota 9 ta’a.
1.sadarkaan 1ffaaa(gulantaa gadi aanaa) guyyaa 10 hanga ji’a 9,
2.Sadarkaan 2ffaa(giddu galeessa) ji’a 9 hanga waggaa 1 fi ji’a 6,
3.Sadarkaan 3ffaa(ol’aanaan) waggaa 1 fi ji’a 6 hanga waggaa 2 fi ji’a 3,
4.Daran ol’aanaan waggaa 2 fi baatii 3 hanga waggaa 3 ta’a jechuudha.Manni Murtii haala
raawwii yakkichaa,bu’aa argamuuf yaadame,miidhaa qaqqabe,yakkichicha dursee qophaa’ee kan
raawwate ta’uu fa’a yaada keessa galchuun sadarkaa yakkichaa ol’aanaadha jedhee murteesseef
reenjii adabbii hidhaa salphaa waggaa 1 fi baatii 6 hanga waggaa 2 fi baatii 3 jidduutti ni
murteessa.Sababni adabbii cimsuu fi salphisu yoo hin jirre reenjii(aangoo akka feetee Mana
Murtii) kaa’ame jidduu murtaa’ee xumurama.Qajeelfama Murteessa Adabbii Lakk.2/2006
keewwata 19.

Yakkoota sadarkaan hin baane adabbii qarshiitiin adabsiisan ilaalchisee:-

1.sadarkaa ol’aanaan hanga baaxii adabbii tumaa seerichaa keessatti tumame,
2.sadarkaa jiddu galeessa baaxii 1/3(baaxii) hanga gahutti,
3.sadarkaa gadi aanaa hanga baaxii 2/3(baaxii) gahutti ni adabsiisa.

2.3.Gosaa fi Hamma Adabbii

1.Namni kamiiyyuu qabiinsa yookiin adaba hammeenyaan guutame kan farra namoomaa ta’e yookiin kan
ulfina isaa salphisu irraa eegamuuf mirga qaba,heera mootummaa keewwata 18(1).Adabbii fi
tarkaanfileen eeggannoo yoomiyyuu kabaja namoomaa karaa eeguun raawwatamuu qabu.

2.Adabbiilee fi murtiiwwan eeggannoo raawwatamu kamiyyuu hafuura seeraa fi kaayyoo seerichi gahuuf
yaade seera yakkaa bara 1996 bahe keewwata 1 jalatti ibsame haala mirkaneessuu danda’uun
raawwatamuu qaban.

3.Adabbichi murtaa’uu kan qabu,hamma balaafamummaa amala dhuunfaa raawwataa yakkichaa,seenaa

jireenya isaa darbee,sababoota yakka akka raawwatu isa kakaasanii fi kaayyoo yaada isaa,haala jireenya
dhuunfaa isaa,sadarkaa barumsa isaa,akkasumas,cimina yakkichaa fi haalawwan raawwii isaa fi kaayoo
seera yakkaa madaaluun ta’a,seera yakkaa keewwata 1 fi 88(2).

4.Yakkoonni baay’ee salphaa ta’an yommuu mudatan Mnni Murtichaa seera kanaan akeekkachiisa
yookiin ceepha’uu(seera yakkaa keewwata 122) yookiin tumaalee dambii darbuu ilaalchisee tumaman
hordofuun murteessuu ni danda’a/seera yakkaa keewwata 89.Yakkootni baay’ee salphaadha jedhaman
yakkoota hidhaa salphaa ji’a sadi hin caalleen yookiin adabbii maallaqaa qarshii kuma tokko hin caalleen
kan adabsiisanidha.

A.Haallan Adabbii cimsan:

36 | P a g e
1.Haala idilee:Haallan adabbii cimsan ilaalchisee seera yakkaa bara 1996 bahe keewwata 84,85 fi seera
yakkaa keewwata 183-189 tiin raawwatama.Bu’uura seera yakkaa keewwata 86 tiin sababni gahaa biroon
seeraan ifatti hin tumamne yommuu argamuu fi kanuma Manni Murtichaa kan fudhatu yommuu ta’u
maaliif akka fudhate sababaan deeggaruun ibsuun barreessuun adabbii cimsuu(seera yakkaa keewwata
182) ni danda’a.

2.Sababoota waliigalaa adabbii cimsan:

2.1. Sababoonni waliigalaa adabbii cimsan seera yakkaa keewwata 84(1) jalatti tumameera.

2.2.Haallan kanniin kutaa addaa seerichaa keessatti yakka hundeessuuf yookaan adabbii cimsuuf
sababoota akka ta’an yommuu tumametti Manni Murtichaa adabbii yakkichaa cimsuuf jecha haaluma
kana irra deebi’uun sababa gochuu hin danda’u,seera yakkaa keewwata 84(2).

2.3.Seera yakkaa keewwata 84(1) haallan adabbii cimsan yoo jiraatan,adabbiin kan cimu bu’uura seera
yakkaa keewwata 183 tiin ta’a.

2.4.Bu’uura seera yakkaa keewwata 183 tiin adabbiin yoo cimu Manni Murtichaa tumaa rogummaa
qabu kutaa addaa seera kanaan tumameen fiixee adabbii murtaa’e darbuu hin danda’u.

3.Sababoota addaa adabbii cimsan/Yakkoota dachaa fi irra deddeebii(seera yakkaa keewwata 85)
yeroo raawwatamu haala adabbiin cimu:

3.1.Yakkoonni dachaa fi irra deddeebii yommuu mudatan adabbichi kan cimu bu’uura seera yakkaa
keewwattoota 184 hanga 188 jalatti tumameen ni ta’a.

3.2.Adabbiin yakkoota daddabalama qabatamaa seera yakkaa keewwata 184 tiin cima.

3.3.Adabbiin yakkoota daddabalama goch-tokkee immoo seera yakkaa keewwata 187 tiin cima.

3.4.Adabbiin yakkoota irra deddeebii seera yakkaa bara 1996 bahe keewwata 188 tiin cima.

3.4.1.Murteessa Adabbii Daddabalama Qabatamaa:

A.Yakkoota dachaa bilisummaa yookiin lubbuu dhabsiisuun adabsiisan keessaa sababa isa tokkootiin du’a
yookiin hidhaa umrii guutuu yookiin yakkoonni kun adabbii hidhaa akaakuu wal fakkaataa kan adabsiisan
ta’ee,sababa isa tokkoon adabbii ol’aanaan kutaa waliigalaa seerichaa keessatti tumame(keewwata 106 fi
108) yoo murtaa’u;keewwata 184(c) fi (e) tiin tumaman akkuma eegametti ta’ee,murtiin kun adabbii
yakkoota dachaa biroo ilaalchisee murtaa’u hunda walitti hammatee ni qabaata,seera yakkaa keewwata
184(1)(a).

B.Ta’us sababa yakka isa cimaatiin adabbiilee armaan olitti ibsaman keessaa tokko murtaa’uun hafee
adabbii ol’aanaa kutaa waliigalaa seerichaatiin tumame irraa gadi buufamee adabbiin hidhaa kan murtaa’e

37 | P a g e
yoo ta’e,sababa yakkoota dachaa birootiin Manni Murtichaa bu’uura seera yakkaa keewwata 184(1)(b) tiin
adabbicha olkaasa.

o Yeroo adabbiin murtaa’u hidhaa salphaatiif guyyaa 10 gadi ta’uu hin qabu(keewwata 106),hidhaa
cimaatiif waggaa 1 gadi ta’uu hin qabu(keewwata 108).

C.Yakkoonni dachaa lama yookiin isaa ol ta’anii fi adabbiilee bilisummaa dhabsiisan hordofsiisan yoo
mudatan,tokkoon tokkoon yakkoota dachaan raawwatamaniif adabbiin barbaachisaa ta’e murtaa’ee
hundumtuu ni ida’ama.Ta’us,akaakuu adabbichaaf kutaa waliigalaa seerichaan ol’aanaa tumame caaluu
hin danda’u.

D.Yakkootni hidhaa cimaa fi hidhaa salphaatiin adabsiisan dachaa ta’anii yoo argaman raawwii keewwata
184 tiif adabbiin hidhaa salphaa waggaa lamaa akka hidhaa cimaa waggaa tokkootti ni
lakkaa’ama,keewwata 184(1)(b).

Yakkoota daddabalama qabatamaa(gocha lamaa fi isaa ol) fakkeenyaaf,Obboo Caalaa Gaaddisaan

yakka dirqisiisee gudeeduutiin seera yakkaa keewwata 620/1/ fi yakka ajjeechaa seera yakkaa
keewwata 540 jalatti ittiin himatamee balleessaa yoo ta’e,Manni Murtichaa jalqaba tokkoon
tokkoon yakkoota kanniiniif adabbii ka’umsaa ta’e qabatee(murteessee) lameenuu walitti ida’ee
gulantaan irratti kufu addaan baasee erga jedheen booda sababoota adabbii cimsan yoo
jiraatan,sababoota kanniin fayyadamee adabbii hidhaa cimaa waggaa 25 osoo hin caalchisin
murteessuu ni danda’a.

E.Yakkoonni hidhaa fi adabbii maallaqaatiin adabsiisan dachaa ta’anii yoo mudatan;adabbiileen lamaanuu
walitti dabalamanii ni murtaa’u.Akkaataan murtii isaas gama hidhaa ilaallatuun keewwata 184(1)(b) fi
gama adabbii qarshii ilaallatuun keewwata 184(1)(d) bu’uura godhachuun ta’uu qaba.

F.Yakkootni dachaa lama yookiin isaa ol ta’an adabbii qarshii hordofsiisan yommuu mudatan;tokkoon
tokkoon yakka dachaa raawwatameef adabbiin barbaachisaa ta’e murtaa’ee hundumtuu ni
ida’ama.Yakkamtichi miira jaalala qarshiitiin kaka’ee kan raawwate yoo ta’e malee(keewwata 92) adabbii
maallaqichaa daangaa adabbii maallaqaa ol’aanaa kutaa waliigalaa seerichaa keessatti tumame dabarsuun
hin danda’amu,seera yakkaa keewwata 184(1)(e).

G.Bu’uura seera yakkaa keewwata 60(c) jalatti tumameen yakkoonni dachaa yoo mudatan;haala birootiin
kan tumame yoo ta’e malee,adabbichi bu’uura keewwata 184(1) tiin ni murtaa’a,keewwata 184(2).

H.Manni Murtichaa sababa yakkoota dachaa ta’an keessaa tokkoon qabeenyi adabamtichaa akka
dhaalamu kan murteesse yoo ta’e,sababa yakka birootiin adabbii maallaqaa dabalataan murteessuu hin
danda’u,keewwata 184(1)(e).

I.Adabbiin dabalataa yookiin tarkaanfiin eeggannoo ittisaa fi eegumsa yookiin sirreessuu amala, yookiin
nageenyaa kamiyyuu,tumaa rogummaa qabu tokko irratti yookiin yakkoota dachaa ta’anii raawwataman

38 | P a g e
keessaa yakka tokko qofaaf murtaa’ee yoo argamellee adabbii waliigalaa waliin raawwatamaa taasisuun ni
danda’ama.

J.Haala addaa:Yakkoonni hariiroo qaban yommuu raawwataman,isaan keessaa tokko kan raawwatame
yakki biroo akka raawwatamu taasisuuf yookiin mijeessuuf yookiin kan biroof dahoo akka ta’u taasisuuf
yaadamee yoo ta’e;bu’uura keewwata 185 tiin Manni Murtichaa adabbicha hanga gulantaa ol’aanaatti
cimsee murteessuu qaba.Yakkoonni qabatamoo dachaa hariiroo qaban kan akka ajjeechaa cimaa yookiin
wanbadummaa cimaa kan fakkaatan adabbii kan cimsu yakka addaa tokko kan hundeessan ta’uun isaanii
kutaa addaa seerichaa keessatti yoo tumame,tumaaleen yakkoota akkanaaf caqafaman raawwatamoo ni
ta’u.

K.Balleessichi yakkaan itti murtaa’ee adabbicha raawwachaa osoo jiru yookiin erga xumureen
booda,murtiin kennamuun dura yakka dachaa biroo raawwate jiraachuun isaa yoo beekame,Manni
Murtichaa yakkoota dachaa balleessichi raawwateen yeroo tokkotti osoo itti murtaa’ee jiraate adabbii
ol’aanaa silaa itti murtaa’uu danda’u osoo hin darbin ni murteessa,seera yakkaa keewwata 186.

Manni Murtichaa adabbii dursee murtaa’e tilmaama keessa galchuun,bu’uura keewwattoota

armaan olitti ibsamaniin murtii barbaachisaa ta’e ni kenna.
Himannaawwan yakka walitti dabalamanii ilaalamuun isaan irra ture;Mannneen Murtii yookiin
dhaddachoota adda addaatti kophaa kophaatti ilaalamanii adabbiileen adda addaa yoo
murtaa’an;akkaataan murtii adabbii waliigalaa bu’uura tumaalee armaan olitti ibsamaniin ta’a.

L.Yakkamtichi gocha tokkoon yeroo tokkotti tumaalee seeraa dachaan darbee yoo argame(keewwata
65),Manni Murtichaa haala naannoo dubbichaa yommuu qoratu keessattuu,yakkamtichi itti yaadee fi
karoorfatee seera darbuu isaa yookiin amala badaa ifa ta’e agarsiisuu isaa yoo amane,bu’uura keewwata
184 jalatti ibsameen adabbii isaa cimsee murteessuu ni danda’a.Haala birootiin garuu,tumaa seeraa
rogummaa qabuun daangaa adabbii ol’aanaa yakka cimaaf tumame osoo hin darbin Manni Murtichaa
adabbicha ni murteessa,Qajeelfama Murteessa Adabbii Manneen Murtii Federaalaa Lakk.2/2006
keewwata 22.

3.4.2.Daddabalama Goch-tokkee/Gocha tokkoon tumaa seeraa adda addaa cabsuu(keewt.60/b):

3.4.2.1.Daddabalamni goch-tokkee kan cabsu gocha yakkaa tokkoon seera adda addaati.

3.4.2.2.Adabbiin yakka daddabalamaa goch-tokkee bu’uura seera yakkaa keewwata 184 tiin kan
shallagamu yakkamaan itti yaadee karoorfatee yakka yoo raawwate yookiin amala badaa kan agarsiise yoo
ta’eedha,seera yakkaa keewwata 187(1).

3.4.2.3.Yakkamaan yakkoota kana kan raawwate osoo itti hin yaadinii fi osoo hin karoorfatin yookiin
amala badaa kan hin qabne ta’uu isaa yoo amaname yookiin bu’uura seera yakkaa keewwata 187(2)b) tiin
dagannoon yoo raawwataman yakka caalaa cimaaf gulantaa bahu irratti tokkoon tokkoo yakka
daddabalamaaf gulantaa lama dabaluun shallagama,Qajeelfama Murteessa Adabbii Lakk.2/2006

39 | P a g e
keewwata 22(1)(b).Kun adabbii ol’aanaa kutaa addaa seerichaa keessatti yakka cimaaf tumame osoo hin
darbiniidha.

3.4.3.Yakkoonni Dachaa Bu’aa Qabatamaa Adda Addaa Hordofsiisan Yommuu Raawwataman

Manni Murtii Adabbicha Haala Armaan Gadiitiin Ni Cimsa:-

3.4.3.1.Balleessichi yakkoota dachaa keessaa itti yaadee yoo xiqqaate tokko kan raawwate yoo
ta’e(keewwata 66/1/a/ fi b/;bu’uura seera yakkaa keewwata 184 tiin adabbii itti murteessa.

3.4.3.2.Yakkootni dachaa kan raawwataman dagannoon yoo ta’e(seera yakkaa keewwata 66/1/c);adabbii
ol’aanaa kutaa addaa seerichaa keessatti yakka cimaaf tumame osoo hin darbin adabbii itti murteessa.

3.4.3.3.Yakkoonni balleessichi itti yaadee raawwate nageenyaa fi faayidaa hawaasaa kan miidhan ta’anii
yommuu argaman(keewwata 66/2);Manni Murtichaa bu’uura keewwata 184 tiin adabbicha ni cimsee
murteessa.

3.4.4.Badii Irra Deddeebi’ameen Adabbii Cimsuu:

3.4.4.1.Haalawwan seera yakkaa bara 1996 bahe keewwata 67 jalatti caqafamaniin yakki haaraan tokko
yommuu raawwatame;Manni Murtichaa adabbii cimsuu kan qabu yoo ta’u,yakkicha haaraaf adabbii fiixee
kutaa addaa seerichaa keessatti tumame darbuun murteessuu ni danda’a.

3.4.4.2.Manni Murtichaa yakkicha haaraaf yookiin yakkoota dachaa haaraa keessaa yakka cimaa ta’eef
kutaa addaa seerichaa keessatti adabbii fiixee tumame hamma dachaa ta’utti adabbicha cimsuu ni danda’a.

3.4.4.3.Akaakuu fi baay’ina yakkoota irra deddeebi’amaniin,akkasumas,balleessummaa yakkamtichaa fi

hanga balaafamummaa gochichaatiin;Manni Murtii keewwata 188(1) jalatti adabbii ol’aanaa ibsame osoo
hin hordofin,akaakuu adabbichaatiif kutaa waliigalaa seerichaatiin hanga adabbii ol’aanaa tumametti
olkaasuu ni danda’a.

3.4.4.4.Balleessichi irra deddeebi’aa amaleeffataa yoo ta’e;yakkicha haaraaf adabbii fiixee kutaa addaa
seerichaa keessatti tumame dachaa darbuun Manni Murtii adabbicha olkaasuu qaba.

3.4.4.5.Akkaataa keewwata 188(1) yookiin xiqqaa lamaatiin adabbiin murtaa’u;yeroo kamiyyuu yoo
ta’e,akaakuu adabbichaaf adabbii fiixee kutaa waliigalaa seerichaa keessatti tumame caaluu hin danda’u.

4.Sababoota Biroo Adabbii Cimsan:

4.1.Sababoonni biroo seeraan ifatti kan hin tumamne yoo argamee fi Manni Murtichaa yoo fudhate;sababa
fudhatama argate murtii irratti ifaan barreessuun adabbii cimsuu danda’a,seera yakkaa keewwata 86.

B.Haalawwan waliigalaa Adabbii Salphisan:

1.Haalonni adabbii salphisan seera yakkaa keewwata 82 fi 83 jalatti tumameera.Sababoota waliigalaa

adabbii salphisan himatamaan kaasuu danda’an:-
40 | P a g e
 a,hanga yeroo yakkicha raawwatetti amalli isaa yeroo hunda gaarii yoo ta’ee fi kan balleesses

hanqina beekumsaatiin yoo ta’e,garraamummaan,yookiin mudannaa hin yaadamnee fi tasaan yoo

ta’e;

b,yakkamtichi yakkicha kan raawwate fedhii kabajaa fi faayidaa dhuunfaa irratti hin hundoofneen

yookiin amantaa olaanaa amantiin,safuun yookiin hawaasummaan kaka’ee yoo ta’e;

c,yakkicha kan raawwate dhabiinsa waan qabatamaa olaanaan yookiin dararama hamilee irra

gaheen,wanti balaa cimaa fiduu danda’u kan itti aggaamame itti fakkaatee,sodaan bu’uura qabu

irra gahee yookiin sababa dhiibbaa nama aangoo isaa jalatti inni ajajamuufiin yookiin isa

bulchuun yoo ta’e;

d,yakkicha kan raawwate amalli nama miidhamee qorumsa cimaarra isa buusee,kakaastummaa
jeequmsa cimaatiin yookiin sababa arrabsoo saalfachiisuun yookiin aarii cimaaf,dararama yookiin
dallansuuf kan isa saaxile yoo ta’e;yookiin haala dirqamsiisaa olaanaa qabuun miira jijjiiruun yookiin
jeequmsa miiraa sababa qabu keessaa seenuun yoo ta’e;yookiin

e,yakkicha erga raawwatee booda dhugumaan kan gaabbe ta’uu isaa,keessumattuu,nama miidhaa
irratti qaqqabsiiseef gargaarsa barbaachisaa kennuun,yookiin badii isaa hubachuun qaamolee haqaatti of
kennuun,yookiin hanga danda’ametti miidhaa badiin yakkichaa qaqqabsiiseef beenyaa kaffaluun gaabbuu
isaa gochaan kan agarsiise yoo ta’e;yookiin himatamee yommuu Mana Murtiitti dhihaate tarreeffama
yakkaa himannaa irratti ibsame hunda kana mane yoo ta’e.

1.1.Sababoonni waliigalaa adabbii salphisan seera yakkaa bara 1996 bahe keewwata 82(1)(a-e) tti
argaman tokkoon tokkoon isaanii akka sababa adabbii salphisu tokkotti fudhatamanii walitti qabaatti
sababoonni kun akka sababa adabbii salphisan shanitti fudhatamaniiru.Garuu,seeruma yakkaa bara 1996
bahe keewwata 82(1) jalatti sababootni adabbii salphisan daddabalamanii kan argaman yoo ta’e,Manni
Murtichaa sababa itti fudhate galmee irratti barreeffamaan ibsuun adabbicha akka haala isaatti salphisuu
danda’a.Sababni adabbii salphisu tokko gulantaa ka’umsaa argamu irraa gulantaa tokko gadi buusa.Manni
Murtii sababoota adabbii salphisu waliigalaa shan kan fudhate yoo ta’e,gulantaa ka’umsaa argamu irraa
gulantaa shan gadi bu’uun adabbii murteessa jechuudha.

2.Haalli/sababni adabbii salphisu tumame kun akka adabbii salphisutti fudhatama yoo argate;Manni
Murtichaa sababuma kana adabbii salphisuuf irra deebi’uun itti fayyadamuu akka hin dandeenye seera
yakkaa keewwata 82(2) jalatti tumeera.

3.Haalonni adabbii salphisan yoo jiraatan;Manni Murtichaa daangaa seera yakkaa keewwata 179 jalatti
kaa’ame osoo hin darbin adabbii salphisuu ni danda’a,keewwata 82(1).

41 | P a g e
 ✓ Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 10ffaa Lakkoofsa Galmee 53612
ta’een ‘’adabbiin murtaa’uu kan qabu hanga balaafamummaa amala dhuunfaa raawwataa
yakkichaa,seenaa jireenya isaa ulaagaa seera yakkaa keewwata 88(2) jalatti tumamaniin,amalli
yakkamaa yeroo hunda gaarii ta’uun isaa hanga mirkanaa’etti sababni kun of danda’ee adabbii
salphisuu irraa wanta isa daangeessu hin jiru’’ jechuun seera yakkaa keewwata 82(1)(a) waliin wal
qabsiisuun murteessee ture.

C.Sababoota Addaa Adabbii Salphisan

1.Haallan kunneen sababoota addaa adabbii salphisan jedhamanii kutaa waliigalaa fi addaa seerichaa
keessatti tumamanii kan argamanii dha.

2.Akka itti fakkaatetti adabbii salphisuu:Manni Murtichaa akka itti fakkaatetti adabbii salphisuu qaba
yookiin ni danda’a jedhamee seeraan tumamee yommuu argamu,bu’uura armaan gaditti ibsameen adabbii
murteessuuf aangoo ni qaba:-

A,Manni Murtichaa bu’uura seera yakkaa keewwata 180 tiin adabbii salphisuu qaba yookiin ni

danda’a jedhamee seeraan yoo tumame,akaakuu adabbii kutaa addaa seera kanaan tumame yookiin

ka’umsa adabbiitiin osoo hin daangeeffamin ka’umsa adabbii sanarraa gadi buusee yookiin akaakuu

adabbii biroo salphaa ta’e bakka buusee murteessuuf aangoo ni qaba.

B,ta’us,akaakuu adabbii Manni Murtichaa murteessu kamiyyuu kutaa waliigalaa seera kanaatiin

tokkoon tokkoon akaakuu adabbiif ka’umsa tumamerraa gadi bu’uu hin danda’u/keewwata 90,106 fi

108/.

C,Sababoonni biroo seeraan ifatti kan hin tumamne yoo argamee fi Manni Murtichaa yoo

fudhate;sababa fudhatama argate murtii irratti ifaan barreessuun adabbii salphisuu danda’a,seera

yakkaa keewwata 86 fi 179.

D,hanga seerichi hayyameen Manni Murtichaa adabbii salphisuun yommuu murteessu,qajeeltoo

waliigalaa balleessummaa ilaallatu bu’uureffachuun hanga adabbichaa ni murteessa(seera yakkaa

keewwata 57 fi 181).

E,Manni Murtichaa adabbii(keewwata 179) tiin yookiin (keewwata 180) tiin yommuu salphisu hunda

beenyaan akka kanfalamu murteessuu ni danda’a(seera yakkaa keewwata 101).

42 | P a g e
 F,raawwattoota yakkaa dargaggoota waggaa 15 ol waggaa 18 gadi ta’an ilaalchisee Manni Murtii

adabbii salphisuu akka danda’u seera yakkaa keewwata 56(2) fi 179 irraa ni hubatama.

G,dhiisuu fi gaabbuu(seera yakkaa keewwata

28/1),yakka raawwatamuu hin dandeenye(seera yakkaa keewwata 29),Seera yakkaa keewwata

81,49,72,74/2,75,76,77,79,fi kutaa addaa seera yakkaa keewwata 371,372,550,454,544,652(2) fa’a
sababoota addaa adabbii salphisan waan ta’eef,Manni Murtii adabbii salphisuu ni danda’a.

H,adabbii irraa bilisa taasisuu fi adabbii dhiisuu:Manni Murtichaa balleessicha adabbii kamiyyuu irraa

bilisa taasisuu fi guutummaan yookiin gar-tokkeen adabbii dhiisuu kan danda’u seericha irratti ifatti

tumamee yoo argame qofaa dha,seera yakkaa keewwata 182.Haala adda ta’een adabbii salphisuu
hanga himatamaa adabbii irraa bilisaan gaggeessuutti gahuu ni danda’a.

D.Saboonni Adabbii Cimsanii fi Salphisan Walirra Bu’anii Yoo Argaman Sirna Raawwatamu:

1.Gosa yakkaa tokko irratti sababoonni adabbii cimsanii fi salphisan yeroo tokko walitti bu’anii yoo
argaman;Manni Murtichaa lameenuu madaaluun adabbii murteessuu qaba,seera yakkaa keewwata 189.

2.Manni Murtichaa jalqaba sababoota adabbii cimsan bu’uura godhachuun ni murteessa.Itti aansuun
sababoota adabbii salphisan bu’uura godhachuun gulantaa adabbii hir’isuun,adabbii raawwatamuu
danda’u ni murteessa.

3.Adabbii du’aa ilaalchisee seera yakkaa bara 1996 keewwata 117 jalatti tumame akkuma eegamettiidha.

2.3.Adabbii Daangeessuu

A.Kaayyoon adabbii daangeessuu,murticha daangeessuun ilaalcha yookiin amala yakkamaan qabu

sirreessuudhaan yakkamaan lammii gaarii gocha yakkaa jibbu,gara fuulduraatti yakka biroo raawwachuu
irraa of qusatuu fi oomisha adda addaa keessatti hirmaachuun gumaacha barbaachisu akka taasisu
gochuudha.

B.Seera yakkaa keessatti akaakuuwwan dhorkaa(daangessuu) lamatu jiru.Isaanis:

1ffaa.Murtii balleessummaa daangeessuu:kana jechuun himatamaa yakka ittiin himatame irratti murtii

balleessummaa qofa kennuun murtii adabbii osoo hin kennin daangeessuu(dhorkanii tursiisuu)

jechuudha(seera yakkaa keewwata 191).

1.1.Manni Murtii,murtii balleessummaa erga kenneen booda murtii adabbii osoo hin kennin kan

daangeessu ulaagaalee lama irratti hundaa’uun yoo ta’u,isaanis:

43 | P a g e
 I.Haala yakkamaa:-haala kanaan daangeesuuf yakkamtichi duraan kan hin adabamne(kuusaa yakkaa

kan hin qabne) ta’uu,fi amalli isaa balaafamummaa hin qabne ta’uu qaba;fi

II.Haala adabbii yakkaa:-yakkamaan balleessummaan isaa erga mirkanaa’ee booda murtiin

balleessummaa daanga’uu kan danda’u yakki ittiin himatame adabbii maallaqaa,adabbii hojii

dirqamaa,adabbii hidhaa salphaa waggaa 3 hin caalleen kan isa adabsiisu yoo ta’eedha.

Adabbii maallaqaa(seera yakkaa keewwata 90-97):Manni Murtichaa barbaachisummaa kan

madaalu kaayyoo seera yakkaa keewwata 1 jalatti tumame,haala yakkamaa fi ulfaatina yakkichaa
wal bira qabuunidha.
Adabbii hojii dirqamaa:adabbiin kun sadarkaa jalqabaatti adabbii qarshii bakka bu’ee,hidhaa
salphaa ji’a 6 hin caalle bakka bu’ee,bifa adabbii salphisuun,yookiin bilisummaa dhuunfaa
yakkamaa akkaataa itti dhorkuu danda’uun hojiirra ooluu danda’a.Haalota hunda keessatti adabbii
hojii dirqamaa kennuuf yakkamaan fayyaa ta’uu qaba.
Adabbii hidhaa salphaa:murtii balleessummaa daangeessuuf qabxiin biroo ilaalamuu irra
jiraatu,yakkichi hidhaa salphaan kan adabsiisu ta’uudha.

2ffaa.Murtii adabbii daangeessuu:kana jechuun immoo himatamaa irratti murtiin adabbii erga

kennameen booda,adabbichi himatamaa irratti akka hin raawwatamne yeroo qormaataa seeraan

taa’e keessatti daangeessuu jechuudha(keewwata 192).

2.1.Raawwii murtii adabbii daangeessuuf ulaagaalee guutamuu qaban:-

a,yakkamaan kanaan dura adabbii hidhaa cimaa,yookiin adabbii hidhaa salphaa waggaa 3 caalu itti hin

murtoofne yoo ta’e;

b,ammas yakka ittiin himatameen adabbiilee kana keessaa tokko isatti kan hin murtoofne yoo

ta’e;yookiin

c,kanaan dura kan hin adabamne yoo ta’e,yakka amma ittiin himatameen adabbii hidhaa waggaa 5 caalu

kan itti hin murtoofne yoo ta’eedha/seera yakkaa keewwata 194.

2.2.Manni Murtichaa haalota dhimmichaaf ka’umsa ta’an haala yakkamaa fi haala raawwii yakkaa hunda
ilaaluun akeekkachiifni cimaa tokko qofti yoo kennameef,yakkamaan badii lammaffaa raawwachuu irraa
of qusatee amala isaa fooyyeeffachuun hojii idilee isaatti deebi’uu kan danda’u ta’uu,araaramuu
himatamaa fi miidhamaa dhuunfaa jiraachuu,yakka ittiin himatame amanuusaa,umrii,haala jireenyasaa fi

44 | P a g e
kaayyoo adabbii daangeessuu mirkaneessuu danda’uu madaaluun itti amanuun adabbii yakkamaa
daangeessuu ni danda’a.

2.3.Hanga turtii yeroo qormaataa(turtii daangaa) inni xiqqaan waggaa lama yoo ta’u,inni guddaan immoo
waggaa shaniidha.Yeroon qormaataa hangi turtii kunis cimina yakkichaa,miidhaa qaqqabe,fi amantaa
balleessicha irratti gatamuu danda’u tilmaama keessa galchuunidha himatamaaf kennamu.

2.4.Yeroo qormaataa kennuuf haal-dureewwan guutamuu qaban:

a,amala gaariin qajeelfamuu himatamaa;

b,dirqama baasii Mana Murtii kanfaluu;

c,dirqama miidhamaaf beenyaa kanfaluu;fi

d,dirqama wabii gahaa dhiheessuunidha.

2.5.Adabbii daangeessuu waliin wal qabatee hiikoo dirqisiisaa Dhaddacha Ijibbaataa Federaalaa:-

2.5.1.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 7ffaa Lakkoofsa Galmee 34280
ta’een ‘’adabbii hidhaa waggaa 5 murtaa’ee ture yeroo qormaataa waggaa 3 tiin akka daanga’uu fi
himatamaan too’annaa jalaa akka gadi lakkifamu’’ murtii laatee ture.

2.5.2.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 9ffaa Lakkoofsa Galmee 46382
ta’e irratti ‘’himatamtoonni seera yakkaa keewwata 32(1)(a) fi 692(1) jalatti yakka gowwoomsuu
raawwachuutiin himatamanii;himatamtoonni gochicha guutumaan guutuutti amananii erga jedhaniin
booda yaada kennaniin:umrii dargaggoota ta’uu isaanii,gochicha raawwachuu kan gaabban
ta’uu,miidhamaa waliin kan araaraman ta’uu fi yakkicha tasa kan raawwatan ta’uu kaasanii adabbiin
murtaa’e akka daanga’uuf gaafatanii;Manni Murtichaas himatamtoonni kuusaa yakkaa dhabuu
isaanii,gochicha tasa raawwachuu fi akeekkachiisni cimaa gahaa ta’uu ibsuun adabbii hidhaa salphaa ji’a
6/jaha murtaa’e yeroo qormaataa waggaa lama kennuun adabbiin dhorkamee akka turu’’ seera yakkaa
keewwata 82,192 fi 194 waliin wal qabsiisuun murteessee ture.

2.5.3.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 15ffaa Lakkoofsa Galmee 85596
ta’een ‘’himatamaan yakka dagannoo cimaatiin nama ajjeessuutiin seera yakkaa keewwata 543(2) jalatti
himatamee ture,adabbii hidhaa salphaa waggaa 1 fi ji’a 6 irratti murtaa’ee ture adabbiin kun yeroo
qormaataa waggaa 2 tiin daangeeffamee himatamaa irratti osoo hin raawwatamin akka turu’’ murteessee
ture.

2.5.4.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 16ffaa Lakkoofsa Galmee 94404

ta’e irratti ‘’himatamaan seera yakkaa keewwata 27(1) fi 540 bira darbuun yakka yaalii ajjeechaatiin
himatame irratti yakki himatamaan balleessaadha jedhame yakka cimaa waan ta’eef adabbii himatamaa
irratti kenname daangeessuun hin danda’amu’’ jechuun murtii kennee ture.

45 | P a g e
 2.4.Adabbiin Akka Raawwatamu Ajaja Kennuu:

1.Manni Murtii kamiyyuu murtii adabbii kenneen booda,adabbii akkaataa seeraatiin yoo hin
daangeessine,adabbiin akka raawwatamu yookiin too’annaan akka taasifamu qaama raawwachiisuuf ajaja
barbaachisaa yookiin ajaja kamiiyyuu kennuu qaba(sdfy keewwata 203/1).Fakkeenyaaf murtii adabbii
Manni Amala Sirreessaa akka raawwachiisuuf ajajni kennamuu qaba.

2.Murtii du’aa yoo murteesse,pirezidaantiin Biyyattii murtii mirkaneessutti/beekutti himatamaan

too’annaa jala akka turu ajajuu,sdfy keewwata 204.

3.Adabbii bilisummaa dhuunfaa dhabsiisu yoo murtaa’ee jiraate,gosti adabbii sirrii adda
baafamee,fakkeenyaaf hidhaa salphaa yookiin hidhaa cimaa ta’u adda baafamee ibsamee akka raawwatu
ajajuu qaba,sdfy keewwata 205.

4.Akka too’annaa jala oolfamuuf(arrest) yookiin hidhaan salphaa namni irratti murtaa’e ulfa yoo taate
yookiin namni maatii gargaaru isa qofa yoo ta’e fi namni kun nageenya ummataatiif sodaachisaa yoo hin
taane;Manni Murtii nama amala gaarii qabuuf wabii waamsisee yeroo ji’a 6 hin caalletti adabbii osoo hin
raawwatamin dhorkamee akka turu ajajuu danda’a,sdfy keewwata 206.

5.Adabbiin qarshii bu’uura sdfy keewwata 209 fi seera yakkaa keewwata 93 tiin akka raawwatamuuf
ajajama.

6.Abbaan Alangaa adabbiin Manni Murtii himatamaa irratti dabarse raawwatamuu isaa hordofuu fi
mirkaneessuu qaba.

7.Murtiiwwan adabbii kennaman jijjiiruu yookiin fooyyeessuu ilaalchisee bu’uura sdfy keewwata 216-217
tiin raawwatama.

8.Balleessicha irratti yeroo murtaa’uu fi gara Dhaabbata/Mana Amala Sirreessaa itti ergamee yommuu
seenu,adabbiin itti murtaa’e raawwatamuu isaa dursee karooraan kan gadi lakkifamuu danda’u ta’uu
isaa,carraa kana argachuufis dirqama akkamii raawwachuu akka qabu(akka beeku) ni ibsamaaf.

9.Adabamtichi yeroo hidhaa itti murtaa’e harka sadi keessaa harka lama yookiin murtichi adabbii hidhaa
umrii guutuu yoo ta’e waggaa digdama yoo xumure;yaadachiisa qaama dhimmi ilaallatuun yookiin
balleessichaatiin Manni Murtichaa balleessichi korooraan akka gadi lakkifamu(conditional release)
murteessuu danda’a(seera yakkaa keewwata 202).

10.Waa’ee moggaasuuyakkamtichi osoo hin adabamin dura maqaa gaarii qabutti deebi’ee akka
moggaafamu maqaa haaromsuu yookiin/reinstatement/ gaaffiin dhihaatu bu’uura seera deemsa falmii
yakkaa keewwata 218-219 fi seera yakkaa keewwata 232 fi itti aananiin tumamaniin raawwatama.

KUTAA LAMA

Sirna Adeemsa Addaa/Special procedures/

46 | P a g e
1.Sirna Yeroo Himatamaan Hin Jirre Raawwatamu/Procedure Incases Of Default/:

A.Guyyaa dhimma dhagahuuf beellamame waamichi sirnaan taasifamee himatamaan yoo hin
dhihaanne,himatamaan poolisaan qabamee akka dhihaatu ni ajajama,sdfy keewwata 160 fi 125.

B.Himatamaan too’annaa jala oolchuun yoo hin danda’amne,bakka inni hin jirretti dhimmicha dhagahuu
ni danda’a,sdfy keewwata 160/2.

C.Dhimmi himatamaan bakka hin jirretti dhagahamuu kan danda’u akkaataa sdfy keewwata 161 jalatti
tumameen qofaadha.

D.Himanni dhihaate ijoollee gaa’ela hin geenye yoo ta’e,dhimmichi bakka isaan hin jirretti ilaalamuu hin
danda’u,sdfy keewwata 160(1).

E.Himatamaan bakka hin jirretti dhimmi akka ilaalamu Manni Murtii kan ajaje yoo ta’e:-

1.Guyyaa himata dhagahuuf beellamamee fi guyyaa beellamaa himatamaan yoo hin dhihaanne,dhimmi

bakka hin jirretti akka ilaalamu waraqaa waamichaa kana ibsu beeksisni gaazeexaan akka bahu Manni

Murtii ni ajaja;

2.Manni Murtii haqaaf ni gaha/dhaqqaba jedhee yoo amane karaa biraa waraqaan waamichaa

qaqqabu/gahu ajajuu ni danda’a;sdfy keewwata 162.

F.Bu’uura xalayaa waamichaatiin himatamaan yoo hin dhihaanne,dhimmi bakka hin jirretti ilaallamee
murtiin ni kennama,sdfy keewwata 163.

G.Murtiin bakka himatamaan hin jirretti murtaa’e akka ka’uuf himatamaan iyyachuu ni danda’a,sdfy
keewwata 164,fi 197-202.

H.Dhimma kana ilaalchisee hiikoo dirqisiisaa Dhaddacha Ijibbaataa Federaalaa haa ilaallu:-

1.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 13ffaa Lakkoofsa Galmee 76909 fi Jildii
7ffaa Lakkoofsa Galmee 29325 ta’an irratti ‘’galmee dhimma yakkaa ragaan Abbaa Alangaa fi ragaan
ittisaa himatamaa dhagahamee qorannoof bule irratti himatamaan gaafa beellamaa yoo hin
dhihaanne,murtiin kennamuu akka qabuu fi dhimmichi bakka himatamaan hin jirretti ilaalame kan hin
jechisiisne ta’uu’’ hiikoo kennee ture.Kunis himataa fi himatamaan bu’uura heera mootummaa keewwata
20(4) tiin mirga ragaa isaanii dhiheeffachuu fi dhageessifachuu waan fayyadamaniifidha.

2.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 17ffaa Lakkoofsa Galmee 93577 ta’een
‘’namni yakkaan himatame dhimmicha bakka inni hin jirretti ilaaluuf,Manni Murtii himatamaaf akkaataa
ulaagaawwan seeraan kaa’amaniin sirnaan waamicha gochuufi akka qabu;waamichi gaazeexaan bahuu
akka qabu’’ sdfy keewwata 161(1)(2) fi 162 waliin wal qabsiisuun murteessee ture.

47 | P a g e
 3.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 22ffaa Lakkoofsa Galmee 127313 ta’e
irratti ‘’dhimma yakkaa ragaan abbaa alangaa dhagahamee himatamaan akka ofirraa ittisu ajajni
kennamee himatamaan ragaa ittisaa osoo hin dhiheeffatin yoo bade,Manni Murtii murtii kennuu akka
qabu.Kunis himatamaan akkaataa heera mootummaa federaalaa keewwata 20/4 tiin ragaan Abbaa Alangaa
yeroo dhagahamu mirga gaaffii qaxxaamuraa gaafachuu argatee fi mirga ragaa ittisaa dhiheeffachuu
eegameefi fedhii isaatiin mirga kana waan hin fayyadamneefidha.Himatamaan adeemsa falmii yakkaa
hordofee yakka ittiin himatame akka ofirraa ittisu ajajni kennamuu baree waan badeef,dhimmi kun bakka
himatamaan hin jirretti ilaalame kan hin jechisiisne ta’uu’’hiikoo dirqisiisaa kennee ture.

2.Yakka Dargaggoonni gaa’ela hin guunne raawwatan(delinquency cases):

2.1.Ijoolleen umrii waggaa 9-15 jiran dargaggeessa beekaa waliin himatamuu akka hin qabne sdfy
keewwata 5 jalatti tumeera.

2.2.Himanni dargaggoo gaa’ila hin geenye kanniin irratti dhihaate,dhimmichi bakka isaan hin jirretti hin
ilaalamu,sdfy keewwata 160/1.

2.3.Ijoolleen akkanaa yakka raawwataniiru yoo jedhame poolisiin,Abbaa Alangaa,abbaan yookiin

guddisaan;Mana Murtii dhihoo jirutti battalumatti qabee dhiheessuu qaba,sdfy keewwata 172/1.

2.4.Namni mucaa umrii waggaa kana keessa jiru dhiheesse yakkaa fi ragoota tokko tokkoon akka ibsu
Manni Murtii ni ajaja.Dhimmichi iyyannoo dhuunfaatiin kan dhihaatu yoo ta’e,iyyataan akka dhiheessu
ajaja,sdfy keewwata 172/2.

2.5.Haallan poolisiin qorannaa gaggeessu Manni Murtii qajeelfama kennuu ni danda’a(haala himannaa
idileetiin adda ta’een Manni Murtii qorannoo keessa ni gala).

2.6.Abbaan Alangaa himannaa akka hundeessu kan ajajamu dhimmichi dhihaate adabbii waggaa 10 ol kan
adabsiisu yoo ta’e,hidhaa cimaa yookiin du’aan kan adabsiisu yoo ta’e qofaadha,sdfy keewwata 172(3).

2.7.Manni Murtii bu’uura sdfy keewwata 174 tiin abukaatoo dhaabuufi qaba.

2.8.Himata yeroo dhagahu(hearing),adeemsa himata idilee dhagahuu irraa haala adda ta’een(in an
informal manner) dha,sdfy keewwata 176(2).Bu’uuruma kanaan:-

2.8.1.Wanti mucaan gaa’ela hin geenye dhagahuu hin qabne yoo jiraate,yeroo dhagahaa mucaan

kutaa dhaddachaa keessaa akka bahu gochuu qaba,sdfy keewwata175;

2.8.2.Falmiin kan dhagahamu dhaddacha cufaattiidha.Ragoolee,maatii yookiin guddisaa fi

miseensota dhaabbata tola ooltota yoo ta’e malee,namni kamiyyuu dhaddacha irra argamuu hin

qabu,sdfy keewwata 176(1);

48 | P a g e
 2.8.3.Ragoolee garee lachuu kallattiin kan qoratu Mana Murtii mataasaati,sdfy keewwata 176(5)(6).

2.9.Eeruu yookiin iyyannoo dhuunfaa yookiin iyyannoo himannaa akka haala isaatti mucaa gaa’ila hin
geenyeef erga dubbifameen booda deebii kennuu akka qabu ni gaafatama,sdfy keewwata 176(3).

2.10.Himatamaan himata hubatee amanuun isaa ifaan yoo mul’ate,Manni Murtii battalumatti murtii
balleessummaa kennuu ni danda’a,sdfy keewwata 176(4).

2.11.Himatamaan yoo waakkate,ragoolee himata mirkaneessu akka dhihaatan Manni Murtii ni

ajaja.Mucaan yookiin abukaatoon isaa ragaa ittisaa akka waamsifatu gochuu ni danda’a,sdfy keewwata
176(2).

2.12.Ragaalee garee lachuu jalqaba Manni Murtii ni qorata.Itti aansuun gareen himatamaa gaaffii
qaxxaamuraa gaafachuu ni danda’a,sdfy keewwata 176/6.

2.13.Ragooleen dhagahamee erga xumuramee fi gareen himatamaa yaada xumuraa taasiseen booda Manni
Murtii murtii ni kenna,sdfy keewwata 176/7.

2.14.Murtiin bu’uura seera kamiitiin akka kenname murtii keessatti tuqamuu qaba.Himatamaan balleessaa
ta’ee yoo hin argamne bilisaan gadi lakkifama.Balleessaa yoo ta’e,adabbii madaalawaa yookiin
eeggannoon ni murtaa’a,sdfy keewwata 177(1).

2.15.Tarkaanfiiwwan daa’imman/mucaa irratti yeroo fudhatamu,nageenyi daa’immanii dursa ilaalamuu

qaba,heera mootummaa federaalaa Itoophiyaa keewwata 36(2) fi CRC keewwata 3/1.

2.16.Murtii mucaa gaa’ila hin geenye fayyadu kennuuf,Manni murtichaa amala,fi balleessaa duraanii
gaafachuuf dhaabbata kamiyyuu irraa yookiin bakka bu’aa isaa waamuu ni danda’a,sdfy keewwata
177(2).

2.17.Manni Murtii adabbii erga kenneen booda akkasumas himatamaan ibseen booda amala isaa fuulduraa
akka sirreeffatu akeekkachiisuu qaba,sdfy keewwata 177/4.

3.Daa’imman umrii waggaa sagal(9) hin guunne:-

1.Daa’imman umuriin isaanii waggaa sagal hin guunne itti gaafatamummaa yakkaa hin qaban.

2.Daa’imman akkanaa irratti seerri yakkaa raawwatiinsa hin qabu(seera yakkaa keewwata 52).

4.Ijoollee waggaa 9-15 jiran dargaggoota ilaalchisee:-

1.Dargaggoonni umriin isaanii waggaa sagalii hanga kudha shanii guute yakka yommuu
raawwatan,adabbii fi tarkaanfileen eeggannoo isaan irratti murtaa’an seera yakkaa keewwata 157-168
jalatti tumaman qofaadha.

2.Tumaaleen ga’eessotaaf tumaman raawwattoota yakkaa dargaggootaaf raawwatiinsa hin qaban.

49 | P a g e
3.Dargaggoonni ga’eessota waliin hin hidhaman,seera yakkaa keewwata 53.

5.Raawwattoota yakkaa dargaggoota waggaa 15 ol,waggaa 18 gadi ta’an:-

A,dargaggoonni umrii kanatti yakka yoo raawwatan,dhimmichi tumaalee idilee seericha keessatti
tumameen ilaalama.

B,ta’us,Manni Murtichaa adabbicha kan murteessu haala dubbichaa madaaluun akka ta’e seera yakkaa
keewwata 56(2) jalatti ifa taasiseera.

✓ Tarkaanfiiwwan daa’imman ilaalan,yeroo fudhataman nageenyummaan daa’immani

dursummaan itti yaadamuu akka qabu Labsii Mirgoota Daa’immanii keewwata 3(1) fi heera
mootummaa Federaalaa Itoophiyaa fi Naannoo Oromiyaa keewwata 36(2) jalatti tumeera.

6.Darbiinsa Yeroo:-

1.Barri darbiinsa yeroo yoo darbe himatamaan yakka raawwate jedhame itti gaafatamummaa irraa
bilisa ta’a.

2.Darbiinsi yeroo himatamaan yoo kaasuu baates kaka’umsa Abbaa Alangaa yookiin Mana Murtiitiin
ka’uu qaba(seera yakkaa keewwata 216(2)).

3.Sababni gahaan yoo jiraate malee,yakki iyyannoo dhuunfaan adabsiisu guyyaa yakkichi raawwatame
yookiin eenyummaan raawwataa yakkichaa beekame irraa eegalee ji’a 3/sadi keessatti yoo hin dhihaanne
darbiinsa yerootiin waan daanga’uuf himatamaan itti gaafatamaa hin ta’u(seera yakkaa keewwata
213).Keewwatni kun akkuma eegametti ta’ee,barri darbiinsa yeroo yakka iyyannoo dhuunfaan adabsiisu
waggaa 2/lamaa dha.

4.Darbiinsa yeroo himannaa dhiheessuu idilee ilaalchisee:

4.1.Yakka murtii du’aa yookiin umurii guutuu adabsiisuuf waggaa 25 keessatti;

4.2.Yakka hidhaa cimaa waggaa 10 hanga waggaa 25 adabsiisuuf waggaa 20 keessatti;

4.3.Yakka hidhaa cimaa waggaa 5-10 adabsiisuuf waggaa 15 keessatti;

4.4.Yakka hidhaa cimaa waggaa 5 hin caalleef waggaa 10 keessatti;

4.5.Yakka hidhaa salphaa waggaa 1 ol adabsiisuuf waggaa 5 keessatti;fi

4.6.Yakka hidhaa salphaa hanga waggaa 1 qofa adabsiisuuf yookiin adabbii maallaqaa qofaaf waggaa 3
keessatti himanni yoo hin dhihaanne darbiinsa yerootiin daangeeffama.

5.Dhimmoota yakkaa darbiinsa yerootiin hin daangoofne ilaalchisee yakkoonni namummaa irratti
raawwataman:-

50 | P a g e
 51.Yakkoonni sanyii dhala namaa balleessuu raawwataman irratti himata dhiheessuun darbiinsa

yerootiin(period of limitation) hin ittifamu.Yakkoonni akkanaa yeroo kamiyyuu nama adabsiisa;

5.2.Yakki murtii Mana Murtii malee tarkaanfii adabbii du’aa fudhachuu raawwataman,darbiinsa

yerootiin hin daangeeffaman.Kana yeroon yeroo kamittuu himanni dhihaachuu fi adabsiisuudha;

5.3.Yakki dirqisiisanii nama dhoksuu darba yerootiin hin daangeeffamu;

5.4.Yakki gochoota reebichaa farra namummaa raawwataman,darbiinsa yerootiin hin

daangeeffaman(heera mootummaa federaalaa keewwata 28).Yakkootni darba yeroo hin qabu

jedhamanii seeraan ifatti tumaman darbiinsa yerootiin hin daangeeffaman.

5.5.Yakkoonni namummaa irratti raawwataman yookiin yakkoonni sanyii dhala namaa irratti

raawwataman jedhamanii seeraan murteeffaman,qaama kamiiniyyuu murteewwan

baraarsaa(amnesty) yookiin baraarsaa(amnesty) yookiin dhiifamaatiin(pardon) hin darbaman.

6.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 18ffaa Lakkoofsa Galmee 105406 ta’een
‘’gochootni yakkaa yeroo dheeraa raawwatamaa kan ture yoo ta’e,darbiinsi yeroo kan lakkaa’amu guyyaa
dhumaa raawwii yakkaa dhaabbate irraa kaasee akka ta’e’’ murteessee ture.

7.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 10ffaa Lakkoofsa Galmee 45572 ta’e
irratti ‘’ragaan Abbaa Alangaa guutee waan hin dhihaanneef mirgi galmee sochoofachuu eegamee
galmeen cufame,yeroo seerri kaa’e keessatti yoo hin dhihaanne darbiinsa yerootiin kan daanga’u ta’uu’’
hiikoo dirqisiisaa kennee ture.

8.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 14ffaa Lakkoofsa Galmee 77097 ta’een
‘’dhimma yakkaa yeroo himannaa hundeessuu waliin wal qabatee poolisiin gocha yakkaa raawwateera
jechuun nama shakke irratti qorannoo gaggeessu,yeroo darbiinsa yeroo kan addaan kutu ta’uu fi himanni
kun darba yerootiin kan hin daangoofne ta’uu ‘’ seera yakkaa keewwata 219(2),217(1)(d) fi 221 waliin
xiinxaluun hiikoo dirqisiisaa kennee ture.

9.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 9ffaa Lakkoofsa Galmee 39722 ta’e
irratti ‘’namni irratti murtaa’e murtii kenname irratti ol’iyyannoo gaafachuuf fedhii isaa beeksisee osoo
jiru balleessaa isaatiin ala duubatti/lafatti harkifannaa Mana Murtii murtii kenneetiin yeroon ol’iyyannoo
yoo darbe;iyyatni eeyyamsiisaa fudhatama kan qabu ta’uu’’ hiikoo dirqisiisaa kennuun murteessee ture.

KUTAA SADI

Dhimmoota Biroo(Miscellaneous Issues)

51 | P a g e
 A.Murtii yookiin Ajaja Mana Murtii Kabajuu:

1.Kaayyoon Manni Murtii hundaa’eef:-

A,mirgaa fi walabummaa dhuunfaa fi garee heera mootummaa federaalaa kan naannichaa keessatti

tumaman kabachiisuu;

B,waldhabdee namoota adda addaa jidduutti uumamu seera irratti hundaa’uudhaan murtii haqa qabeessa

kennuu;

C,ol’aantummaa seeraa mirkaneessuudhaan ijaarsa dimookisaasiif gumaachuufidha.Labsii

Gurmaa’ina,Aangoo fi Hojii Manneen Murtii Oromiyaa Lakkoofsa 216/2011 keewwata 5,heera

mootummaa federaalaa keewwata 79 fi itti aananii jiran,fi heera mootummaa naannoo Oromiyaa

keewwata 61 fi itti aananii jiran jalatti tumameera.

2.Manni Murtii haqaaf kan hojjatu waan ta’eef murtiin yookiin ajajni Mana Murtii kabajamuun dirqama
jechuudha.Murtii yookiin ajaja Mana Murtii kabachiisuunis dirqama heerrii fi seerri kaa’eedha.

3.Kan seera biraatiin adabbii caalmaan adabsiisu yoo jiraate malee,namni yookiin qaamni murtii yookiin
ajaja Mana Murtii hin raawwanne,akka hin raawwatamne gufuu ta’e,yookiin hojii abbaa seerummaa
sirnaan akka hin gaggeeffamne gufuu ta’e,yookiin deeggarsa barbaachisu gaafatamee deeggarsa kennuu
dide,adabbii hidhaa salphaa waggaa lama(2) hin caalleen yookiin qarshii 5,000(kuma shan) hin caalleen ni
adabama jechuun Labsii Lakkoofsa 216/2011 keewwata 48(2) jalatti tumeera.

B.Eegumsa Abbaa Seeraa fi Abbaa Alangaatiif Taasifamu:

1.Abbaan Seeraa mirgaa fi walabummaa namaa kabachiisuu,ol’aantummaa seeraa

mirkaneessuu,ol’aantummaa heeraa fi seera kabachiisuun haqaaf waan hojjataniif mirgi isaanii eegamuu
qaba.Labsii Gurmaa’inaa fi Aangoo Manneen Murtii Oromiyaa Lakkoofsa 216/2011 keewwata 40 jalatti:-

➢ Abbaan Seeraa yakka cimaa osoo raawwatuu harkaa fi harkatti yoo qabame malee,hayyama
Gumiitiin ala hin qabamu;yakkaanis hin himatamu;hin hidhamus jechuun ifaan ifatti
tumeera(Labsicha keewwata 40/1).

2.Abbaan Alangaa sirni heeraa fi seeraa akka kabajamu,ol’aantummaan seeraa akka mirkanaa’u,mirgaa fi
bilisummaa lammiilee kabajamuu isaanii mirkaneessuuf haqaaf waan hojjataniif mirgi isaanii eegamuu
qaba.

2.1.Labsii Abbootii Alangaa Oromiyaa Lakkoofsa 214/2011 keewwata 17(4) jalatti ‘’Abbaan Alangaa

yakka hidhaa cimaan nama adabsiisu harkaaf harkatti yoo raawwate malee beekamtii Abbaa

52 | P a g e
 Alangaa Waliigalaatiin ala hin to’atamu yookiin hin hidhamu’’ jechuun tumeera.

2.2.Dambii Bulchiinsa Abbootii Alangaa Oromiyaa Lakkoofsa 218/2013 keewwata 91 jalatti:-

Abbaan Alangaa kamiyyuu yakka hidhaa cimaan adabsiisu harkaaf harkatti raawwatee yoo
argame malee beekamtii Abbaa Alangaa Waliigalaatiin alatti hin to’atamu yookiin hin hidhamu;
Abbaan Alangaa kamiyyuu sababa hojii isaatiin ofii isaa yookiin maatii isaa yookiin qabeenya
isaa sodaan balaaf isa saaxilu yoo mudate akkaatuma amala hojii fi sadarkaa sodaatti eegumsi
addaa ni taasifamaaf jechuun ifatti tumeera.

C.Dhaddacha Kabachiisuu:

1.Namni kamiyyuu dhaddacha irratti gochaawwan armaan gadii raawwachuun yookiin raawwachuuf
yaaluun dhorkaadha.Gochoonni dhorkaman kunneenis:

A,hojii dhaddachaaf osoo hin barbaachisin haasa’uu yookiin sagalee ol fuudhuudhaan dubbachuu

yookiin wacuu yookiin nama waliin haasa’uu yookiin dubbachuu;

B,Bilbila haasofsiisuu yookiin banaa godhanii dhaddacha seenuun,gaazexaa f barruulee biroo kamuu

dubbisuu;

C,Tamboo xuuxuu,meeshaalee ibidda uuman qabatanii dhaddacha Mana Murtii seenuu;

D,Sagaleen,mallattoon yookiin haala biraa kamiinuu dhaddacha jeequu yookiin gocha/haasaa falmiidhaaf

barbaachisaa hin taane garuu miira namaa harkisu/tuqu taasisuu;

E,Dhuguu,nyaachuu,Caatii/Jimaa qama’uu,aanyoo alanfachuu,rafuu;

F,Hayyama abukaatoo osoo hin qabaatin shakkamaa yookiin himatamaa dubbisuu;

G,Meeshaa waraanaa,Ulee,yookiin meeshaa qara qabu qabachuu(kun dhaddacha kabachiisaa,poolisii

shakkamaa/himatamaa dhiheesse yookiin nama rakkoo addaatiin ulee okkoo dhadhaabbatee deemu kan
dabalatu miti);

H,qaama aangoo qabu irraa eeyyama osoo hin qabaatin Bilbila/Mobaayilii,Kaameeraa,yookiin

viidiyoodhaan suuraa kaasuu yookiin sagalee waraabuu;

I,meeshaalee akka shaanxaa,feestaalaa fi borsaa gurguddaa fa’a sagalee namatti hin tolle uumuu danda’an
dhaddacha qabatanii seenuun fi kan kana fakkaatan dhorkaadha.

J,Abbaan Alangaa haala kabaja dhaddachaa fi falmitootaa eeguun falmii gaggeessuu,gochaawwan kabaja
dhaddachaa faalleessan kamiyyuu raawwachuu irraa of qusachuu,falmii dhaddachaa yaada gaariin,of
eeggannoo fi ofitti amanamummaadhaan gaggeessuu qaba.

53 | P a g e
K,kaayyoon tarkaanfii fi adabbii namni badii raawwatetti gaabbee of sirreessuu akka danda’u
gochuu,namoonni biroo akka irraa baratan gochuu,fi kabajni dhaddachaa akka eegamu fi sirna haqaa
keessattuu hojii abbaa seerummaa akka kabajamu taasisuudha.

L,Abbaan Seeraa kamiyyuu adeemsa dhaddacha Mana Murtii fi adeemsa abbaa seerummaa kabachiisuuf
tarkaanfii barbaachisaa itti fakkaate kamiyyuu fudhachuu ni danda’a.Abbaan Seeraa dhaddacha
kabachiisuuf(dhaddachi akka hin jeeqamne gochuuf) naamusni Abbaa Seerichaa barbaachisaadha.Abbaan
Seeraa loogiirraa bilisa ta’ee adeemsa dhaddacha eeguu qaba,falmii obsaan dhagahee xumursiisuu,kabajaa
fi mirga abbootii dhimmaa eeguu,falmitoota sirnaan to’achuu fi dhaddacha jeeqan akkaataa seeraatiin
kallattii qabsiisuun barbaachisaadha.

M,Tarkaanfiin fudhatamu akka haala dhimmichaatti,tarkaanfii barbaachisaa kamiyyuu ta’ee namni

dhaddacha jeeqe akka gaabbu gochuu,akka sirraa’u,akeekkachiisa kennuu yookiin dhaddachaa akka bahu
gochuu,fi adabbii yakkaa fa’aadha.Tarkaanfii arrabsoo,tuffachuu,fi kabaja gadi buusu akkasumas mirgaa
fi kabaja namoomaa tuqu fudhachuun dogongora.

N,seera yakkaa keewwata 449(1)(a) jalatti namni kamiyyuu yommuu Mana Murtiitti qorannoon

gaggeeffamu yookiin hojiin murtii yommuu gaggeeffamutti:-

1.Mana Murtichaa yookiin Abbaa Seeraa hojii abbaa seerummaa raawwataa jiru haala kamiiniyyuu kan

arrabse,kan jeeqe yookiin isaan irratti kan baace yookiin kan dhaadate yoo ta’e;yookiin

2.hojii Mana Murtichaa karaa kamiiniyyuu kan jeeqe yoo ta’e;hidhaa salphaa waggaa tokko hin caalleen

yookiin adabbii maallaqaa qarshii 3000/kuma sadi hin caalleen ni adabama jechuun tumeera.

3.Keewwata kana muraa lama jalatti yakkichi kan raawwatame dhaddachaan ala ta’ee,abbaan seerichaa

hojii isaa raawwachaa yommuu jirutti yoo ta’e;adabbichi hidhaa salphaa ji’a jaha hin caalle yookiin

adabbii maallaqaa qarshii kuma tokko hin caalleen adabamuu akka qabu ifa taasiseera.

KUTAA AFUR

Ol’IYYANNOO YAKKAA

▪ Kaayyoon ol’iyyannoo dogongora seeraa yookiin firii dubbii irratti uumame sirreessuun haqa
hojjachuu fi amantaa hawaasaa bulchiinsa sirna haqaa irratti horachuuf,seera gabbisuu fi ifa
taasisuufidha.

1.Aangoo Manneen Murtii Ol’iyyannoo Ofitti fuudhanii Ilaaluuf Qaban:

54 | P a g e
A.Manneen Murtii Federaalaa ilaalchisee aangoon dhimma ol’iyyannoon ilaaluu fi haalli ol’iyyanni
dhihaachuu danda’u bu’uura Labsii Aangoo Manneen Murtii Federaalaa murteessuuf bahe Lakkoofsa
1234/2013 tiinidha.

B.Aangoo Manneen Murtii Naannoo Oromiyaa fi haalli ol’iyyanni dhihaatu bu’uura Labsii
Gurmaa’ina,Aangoo fi Hojii Manneen Murtii Oromiyaa Lakkoofsa 216/2011 tiin kan ilaalamu ta’a.

2.Mirga Ol’iyyannoo:

A.Seeraan yoo dhorkame malee ol’iyyata gaafachuun mirga.

B.Himataan dhuunfaa yookiin Abbaan Alangaa murtii himatamaa bilisaan gaggeessuu yookiin adabbiin
yakkaa kenname gahaa miti jechuun ol’iyyannoo gaafachuu ni danda’u/sdfy keewwata 181(1) fi
185(2)(3).

C.Namni murtii balleessummaa irratti kennamee fi murtii adabbii kenname irratti ol’iyyannoo gaafachuu
ni danda’a,heera mootummaa keewwata 20(6).

D.Himatamaan yakka ittiin himatame guutumaan guutuutti amanee bu’uura amantaa isaatiin murtiin
balleessummaa erga murtaa’een booda hanga adabbii yookiin adabbiin kenname deeggarsa seeraa kan hin
qabne yoo ta’e malee murtii balleessummaa kenname irratti ol’iyyannoo gaafachuu hin danda’u,sdfy
keewwata 185(1).

E.Haa ta’uutii garuu,Manni Murtii dhimmicha jalqaba ilaale himatamaan himannaa Abbaa Alangaa
guutumaan guutuutti osoo hin amanin osoo ragaa dhagahuu qabu osoo hin dhagahin himatamaan amane
jechuun murteesse irratti komii ol’iyyannoo yoo gaafate,komiin kun ifaan Galmee keessatti kan mul’atu
yoo ta’e,Manni Murtii ol’iyyannoo dhagahu dhimmicha ilaalee Mana Murtii murtii jalaa diiguun
dhimmicha irratti ragaan dhagahamee murtii itti fakkaate akka kennu Mana Murtii jalaatti deebisuu ni
danda’a.

F.Ajajoota yeroof kennaman kan akka beellama yeroo,mormii sadarkaa duraa,fi ragaa fudhachuu fi
dhiisuu irratti ol’iyyannoo dhiheeffachuu hin danda’u,sdfy keewwata 94,131,146 fi 184.

G.Garuu,murtii balleessummaa yookiin yeroodhaaf to’annaa jalaa gadi dhiisuun kenname irratti
ol’iyyannoo yoo gaafatame qabxiiwwan kanniin qabxiiwwan komii ol’iyyannoo godhanii dhiheessuun ni
danda’ama.Sababni isaas murtii yookiin ajaja dhumaa waan ta’eefidha.

3.Iyyata Ol’iyyannoo:

1.Ol’iyyataan yookiin abukaatoon ol’iyyata kan gaafatu,murtiin kennamee guyyaa 15/kudha shan keessatti
ol’iyyata gaafachuu isaa kan ibsu iyyata(notice of appeal) dhiheessuu qaba,sdfy keewwata 187(1).

55 | P a g e
2.Iyyanni ol’iyyannoo(memorandum of appeal) bu’uura seera deemsa falmii yakkaa keewwata 189 tiin
dhiyaatu garagalcha murtii erga fudhatee guyyaa 30/soddoma/ keessatti karaa kutaa ofisara seeraa Mana
Murtii murtii kennetti dhihaachuu qaba,sdfy keewwata 187(2).

3.Iyyatni ol’iyyannoo murtii ol’iyyata gaafatame irratti sababoota komii qaban gabaabinaan adda baasee
qeeqa osoo hin dabalatin tarreedhaan lakkoofsaan barraa’e ta’uu qaba/sdfy keewwata 189(1).

4.Manni Murtii murtii ol’iyyata gaafatame kenne akkuma iyyatni ol’iyyannoo qaqqabeen guyyaa 15
keessatti garagalcha galmee iyyata ol’iyyannoo waliin Mana murtii ol’iyyata dhagahutti erguu akka qabu
sdfy keewwata 190(1) jalatti tumeera.Garuu,galmee garagalchuun(copy of record) dhimmicha lafa irra kan
harkisu yoo ta’e,Manni murtii ol’iyyata dhagahu galmee haadhoon akka dhihaatu gochuu ni danda’a,sdfy
keewwata 190(2).

4.Murtiin akka hin raawwatamne dhorkuu(stay of execution):

1.Ol’iyyataan ol’iyyanni dhagahamuun dura yeroo kamiyyuu yookiin yeroo ol’iyyanni dhagahamu
kamiyyuu murtiin dhorkamee akka turuuf Mana Murtii ol’iyyata dhagahutti iyyachuu ni danda’a.Sdfy
keewwata 188(5).

2.Himatamaan ol’iyyanni hanga murtaa’utti wabiin kan gadi lakkifame yoo ta’e;Manni Murtii ol’iyyata
dhagahu hanga murtii kennutti adabbiin hidhaa hin eegalu,sdfy keewwata 188(2).

3.Ta’ullee,himatamaa irratti murtaa’e ta’uu yaada keessa galchuun of eeggannoo addaa gochuun ilaaluun
barbaachisaadha.O’iyyataan mirga wabiitiin yoo gadi lakkifame kan hin badne ta’uu
mirkaneeffachuu,akkasumas ol’iyyanni dhagahamee adabbiin iyyataa fooyyeessuu yookiin hidhaatiin ala
adabbii biraa jijjiiruun carraas hammas yoo ta’e galmee ol’iyyannoo ilaalee qulqulleessuutu barbaachisa.

4.Murtii du’aa irratti ol’iyyanni yoo gaafatame ol’iyyataa mirga wabiitiin too’annaa jalaa gadi lakkisuu
hin qabu.Ta’ullee,ol’iyyanni ilaalamee murtii hanga argatutti yookiin Pirezidaantiin Biyyattii ilaalee yaada
isaanii hanga ibsanitti adabbiin raawwatamoo ta’uu hin qabu,sdfy keewwata 204.

5.Murtiin ol’iyyata gaafatame jiraatus ajajoonni of eeggannoon ajajaman raawwatamuu akka qaban sdfy
keewwata 188(3).

6.Waa’ee beenyaa fi baasii ilaalchisee murtiin kenname raawwatamuu qaban(sdfy keewwata 188/4).

5.Himatamaan ol’iyyata osoo hin gaafatin,Abbaan Alangaa ol’iyyata yoo gaafate;ol’iyyanni murtii

hanga argatutti haala himatamaan kan turu:

A,himatamaa irratti murtii adabbii hidhaa murtaa’e irratti himatamaan ol’iyyannoo osoo hin
gaafatin,Abbaan Alangaa adabbiin gahaa miti jechuun ol’iyyannoo yoo gaafate himatamaa mirga wabiitiin
gadi lakkisuu hin qabu.

56 | P a g e
B,himatamaan bilisa kan bahe yookiin hidhaa ala murtiin wayii kenname irratti;Abbaan Alangaa yeroo
ol’iyyata gaafatu Manni Murtii ol’iyyata dhagahu ulfaatina yakkichaa,carraa himatamaan miliquu
danda’u,akkasumas ol’iyyanni ilaalamee murtii balleessummaa kennamu yookiin carraa adabbii
dabalamuu danda’uu fi gosa adabbii murteessuu danda’u yaada keessa galchuun akka haala isaatti
ol’iyyanni hanga dhagahamutti himatamaan too’annaa jala akka turu yookiin wabii gahaa dhiheessee
too’annaa jalaa akka bahu yookiin wabii malee akka turu ajajuu ni danda’a.

6.Ol’iyyata dhagahuu:

A.Ol’iyyatni yeroodhaan kan dhihaate yoo ta’e yookiin ol’iyyanni yeroon darbe akka dhagahamu Manni
Murtichaa kan eeyyame yoo ta’e;Manni Murtichaa iyyata ol’iyyannoo erga ofitti fuudheen booda guyyaa
ol’iyyata dhagahu murteessee gareewwaniif ni beeksisa,sdfy keewwata 192.

B.Ol’iyyannoo yakkaa irratti deebii kennaan osoo hin waamamin ol’iyyannoon hin dhiheessisu jedhee
cufuu hin danda’u.

C.Himatamaan yookiin Abbaan Alangaa ol’iyyannoo gaafatee guyyaa ol’iyyannoo dhagahuuf beellamame
osoo hin dhihaatin yoo hafan ol’iyyannoon ni haqama.Haa ta’u malee,kan hin dhihaanneef sababoota
humnaa oliitiin ta’uu yoo mirkaneeffatan galmeen irra deebi’amee banamee ol’iyyannoon akka
dhagahamu gochuun ni danda’ama,sdfy keewwata 193.

D.Deebii kennaan yoo dhihaanne;bakka deebii kennaan hin jirretti ol’iyyannoo dhagahuun itti fufa.

E.Yeroo ol’iyyannoon dhagahamu,ol’iyyataan jalqaba ol’iyyannoo isaa afaaniin ibsuu qaba.Haala

ol’iyyataan ibseen ol’iyyannoon sababa gahaa hin qabne ta’uu Manni Murtii yoo hubate dhimmicha
keessa galuu fi falmii deebii kennaa dhagahuu osoo hin barbaachisin ol’iyyannoo haquu ni danda’a,sdfy
keewwata 195(1).

F.Ol’iyyataan komii ol’iyyannoo sirnaan yoo ibsee fi Manni Murtiillee dhimmicha keessa galuuf sababa
gahaa qabaachuu yoo hubate;deebii kennaan falmii afaanii akka taasisu gochuu qaba.Ol’iyyataan illee
deebiif deebii kennuuf mirga qaba,sdfy keewwata 195(1) fi 192.

7.Aangoo Mana Murtii Ol’iyyata Dhagahu:

1.Manni Murtii ol’iyyannoo dhagahu ragaa dabalataa ni barbaachisa jedhee yoo amane;sababa isaa galmee
irratti galmeessuun ragaa dabalataa fudhachuu ni danda’a,sdfy keewwata 194.

2.Bitaa mirga erga falmisiiseen booda ragaa dabalataa ajajeera yoo ta’e,erga ragaa dhagaheen booda
bu’uura seera deemsa falmii yakkaa keewwata 195(2) tiin:-

A,ajajoonni himatamaa bilisa baasuun yookiin yeroof to’annaa jalaa gadi lakkisuun kennaman
ol’iyyannoon kan gaafatame yoo ta’e,Manni Murtii ajajicha haqee Mana Murtii biraa aangoo qabutti
dhimmicha irra deebi’ee akka ilaalu ajajuu yookiin ofiisaa balleessaadha jedhee murteessuu ni danda’a.

57 | P a g e
 B,murtii balleessaadha kan jedhamee fi adabbii irratti yeroo ol’iyyannoon gaafatamu:-

i.murticha haqee himatamaa bilisaan gadi lakkisuu danda’a yookiin

ii.Murticha jijjiiree yookiin osoo hin jijjiirin adabbicha ni cimsa,ni dabala yookiin ni hir’isa.

Ta’ullee,ol’iyyannoo Abbaan Alangaa gaafate irratti himatamaan ol’iyyannoo osoo hin gaafatin
murticha haqee himatamaa bilisa gadi lakkisuu yookiin adabbii hir’isuu akkasumas himatamaa qofti
ol’iyyannoo gaafatee Abbaan Alangaa osoo hin gaafatin haala himatamaa miidhuun murticha jijjiiruu
yookiin adabbicha jijjiiruu hin danda’amu.

3.Murtii balleessaadha jedhame irratti qofa himatamaan ol’iyyannoo yoo gaafatu,murtii fi adabbii haqee
himatamaa bilisaan gadi lakkisuu danda’a.

4.Abbaan Alangaa adabbiin gahaa miti jedhee adabbii qofa irratti ol’iyyannoo yoo gaafate,adabbicha
cimsa yookiin ni dabala.Abbaan Alangaa qofti adabbii irratti ol’iyyannoo gaafatee himatamaan garuu
ol’iyyannoo yoo hin gaafanne,adabbicha hir’isuun hin danda’amu.

5.Himatamaan adabbiin baay’ate(olka’e) jechuun adabbii qofa irratti ol’iyyannoo yoo gaafate adabbicha
ni cimsa yookiin ni hir’isa.Himatamaan qofti adabbii irratti ol’iyyannoo gaafatee Abbaan Alangaa
ol’iyyannoo yoo hin gaafanne adabbii dabaluun hin danda’amu.

5.1.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 10ffaa Lakkoofsa Galmee 48617 ta’e
irratti ‘’murtii adabbii Manni Murtii jalaa kenne irratti adabbiin xiqqaate yookiin olka’e jedhamee haala
ifa ta’een ol’iyyannoon hin gaafatamne irratti Manni Murtii ol’iyyata dhagahu adabbii gadi buusee
yookiin olkaasee murtii kennuu hin danda’u’’ jechuun sdfy keewwata 195(2)(d) waliin xiinxaluun murtii
kennee ture.

6.Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 13ffaa Lakkoofsa Galmee 73264 ta’e
irratti ‘’iyyanni ol’iyyannoo garagalcha murtii erga fudhatamee guyyaa 30/soddoma/ keessatti dhihaachuu
qaba,fi ol’iyyannoon yeroo seerri kaa’e keessatti gaafatamuu akka qabu;yeroon yoo darbe iyyatichi
fudhatama akka hin qabne’’ sdfy keewwata 187(2) waliin wal qabsiisuun hiikoo kennee ture.

7.Murtii Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 9ffaa Lakkoofsa Galmee
39722(Kitaaba kana mata duree darbiinsa yeroo jalatti fuula 51 jalatti hiikame ilaaluun ni danda’ama).

Dhaddacha Ijibbaataa

1.Manni Murtii Waliigalaa Federaalaa murtii dhumaa dogongora seera bu’uuraa qabu kamiyyuu
sirreessuuf aangoo dhaddacha ijibbaataa ni qabaata(heera mootummaa keewwata 80/3-a).

2.Manni Murtii Waliigalaa Naannoo dogoggora seera bu’uuraa ta’e kan qabu murtii dhumaa sirreessuuf
dhimmoota Naannoo aangoo dhaddacha ijibbaataan ilaaluu ni qabaata(heera mootummaa keewwata
80(3)(b).

58 | P a g e
3.Raawwii tarreeffamaa ilaalchisee Dhaddachi Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa bu’uura
Labsii Manneen Murtii Federaalaa Lakkoofsa 1234/2021 keewwata 10 jalati tumameetiin aangoo
ijibbaataa ni qabaata.

4.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Naannoo Oromiyaa ilaalchisee Labsii Gurmaa’ina,Aangoo fi Hojii
Manneen Murtii Oromiyaa Lakkoofsa 216/2011:-

Dhimmoota dogoggora seeraa qaban ilaalchisee aangoo ijibbaataan ilaaluuf qaba(keewwata 26):-

1.Dhimmi murtii dhumaa argate tokko Dhaddacha Ijibbaataatiin kan ilaalamu murtichi dogoggora

bu’uuraa seeraa qaba jedhamee yoo amaname qofaadha(keewwata 26/1).

2.Kan keewwata 26(1) jalatti tumame akkuma eegametti ta’ee,murtii dhumaa tokko dogoggora

bu’uuraa seeraa qaba kan jedhamu,murtichi:

a,dogoggora hiika seeraa yookiin duudhaa seeraa yoo qabaate,yookiin seera ifatti tumame

cabsee yoo argame fi dhiibbaa hin malle mirga namaa yookiin sirna seeraa irratti kan

hordofsiise yoo ta’e;yookiin

b,seeraan ala bilisummaa fi mirga namoomaa bu’uuraa kan dhabsiise yookiin kan dhiphise

yoo ta’e;yookiin

c,gar-malee haqa kan jallise yookiin dhabamsiise yoo ta’eedha.

2.1.Dhimmoonni Dhaddacha Ijibbaataa hin dhihaanne:-

• Dhimmoota naannoo murtii dhumaa hin arganne,

• Dhimmoota addatti Manneen Murtii Federaalaatiif kennaman,
• Murtii dhumaa baasii fi kisaaraa yookiin yakka dambii darbuu,fi
• Murtii dogoggora firii dubbii ykn dogoggora/hir’ina ragaa fuudhuu fi madaaluu.

3.Akkaataa iyyanni Ijibbaataa itti dhihaatu:-

3.1.Iyyanni Dhaddacha Ijibbaataaf dhihaatu murtiin dhumaa dogoggora bu’uura seeraa qaba jedhame
dogoggorichi maal akka ta’e yookiin murtichi maaliif dogoggora seeraa bu’uuraa qaba akka jedhame ifatti
barreessee waraabbii murtii dhumaa fi waraabbii murtii jalaa waliin dhihaachuu qaba(Labsii Lakkofsa
216/2011 keewwata 27(1)).

3.2.Deebiin ol’iyyannoofi iyyata Ijibbaataa Abbaa Alangaatiin qophaa’u:-

(a) guyyaa,ji’aa fi bara deebiin itti kenname;

59 | P a g e
 (b) Lakkoofsa Galmee Abbaa Alangaa fi Mana Murtii;

(c) maqaa fi teessoo Mana Murtii ol’iyyata yookiin iyyata Ijibbaataa dhagahuu;

(d) maqaa ol’iyyataa yookiin iyyataa;

(e) komii yookiin iyyata dhihaate gabaabinaan;

(f) komii yookiin iyyata dhihaate irratti yaada kenname sababa isaa waliin;

(g) maqaa fi mallattoo Abbaa Alangaa deebii kenne;

(h) Chaappaa mata duree fi geengoo Biiroo hojii kan hammmate ta’uu qaba.

3.3.Iyyanni tokko Dhaddacha Ijibbaataaf dhihaachuu kan danda’u murtiin dhumaa guyyaa kenname irraa
eegalee guyyoota walitti aanan 60(jahaatama) keessatti yoo dhihaate dha.

3.4.Dhaddachi Ijibbaataa iyyata dhihaate Ijibbaataan ilaalee murtii jalaa cimsuu,fooyyessuu yookiin
diiguuf aangoo qaba.

60 | P a g e
 Maddi Wabii

I.Heeraa fi Seerota:

1.Heera Mootummaa Rippabilika Dimookiraatawaa Federaalawaa Itoophiyaa bara 1987 bahe;

2.Heera Mootummaa Naannoo Oromiyaa Lakk.46/1997,Lakk.94/1997 fi Lakk.108/1998 fooyya’ee bahe;

3.Seera Yakkaa Rippabilika Dimokiraatawaa Federaalawaa Itoophiyaa bara 1996 bahe;

4.Seera Deemsa Falmii Yakkaa bara 1961 bahe;

5.Waadaa Mirgoota Siivilii fi Siyaasaa Idil-Addunyaa(ICCPR);

6.Labsii Mirgoota Daa’immanii(CRC) Fulbaana 2 bara 1990 hojiirra oole;

6.Labsii Manneen Murtii Federaalaa Lakkoofsa 1234/2013;

7.Labsii Yakka Shororkeessummaa Ittisuu fi To’achuuf bahe lakkoofsa 1176/2020

8.Labsii Gurmaa’ina,Aangoo fi Hojii Manneen Murtii Oromiyaa Lakkoofsa 216/2011;

9.Labsii Hojii Abbaa Alangaa murteessuuf bahe Lakk.214/2011,Labsii kana fooyyessuuf bahe Labsii
lakk.236/2013;

10.Dambii Bulchiins;laa fi Naamusa Abbootii Alangaa Naannoo Oromiyaa Lakk.218/2013;

11.Qajeelfama Murteessa Adabbii Manneen Murtii Federaalaa Lakkoofsa 2/2006 bahe;

12.Kitaaba Sirna deemsa Falmii Yakkaa Afaan Amaariffaan barraa’e;

13.Labsii Farra Malaammaltummaa Lakk.434/2005 fi isa fooyyessuuf bahe Lakkoofsa 882/2015;

II.Hiikoo Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa:

1.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 24ffaa Lakkoofsa Galmee 182050;

2.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 18ffaa Lakkoofsa Galmee 110969;

3.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 19ffaa Lakkoofsa Galmee 112725;

4.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 24ffaa Lakkoofsa Galmee 182266;

5.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 9ffaa Lakkoofsa Galmee 35695;

6.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 12ffaa Lakkoofsa Galmee 59304;

7.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 7ffaa Lakkoofsa Galmee 31734;

61 | P a g e
8.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 13ffaa Lakkoofsa Galmee 67874;

9.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 20ffaa Lakkoofsa Galmee 134228;

10.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 12ffaa Lakkoofsa Galmee 57988;

11.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 14ffaa Lakkoofsa Galmee 73514;

12.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 14ffaa Lakkoofsa Galmee 77842;

13.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 16ffaa Lakkoofsa Galmee 96954;

14.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 18ffaa Lakkoofsa Galmee 11742;

15.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 12ffaa Lakkoofsa Galmee 57988;

16.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 17ffaa Lakkoofsa Galmee 96310;

17.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 12ffaa Lakkoofsa Galmee 63741;

18.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 7ffaa Lakkoofsa Galmee 34280;

19.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 9ffaa Lakkoofsa Galmee 46382;

20.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 15ffaa Lakkoofsa Galmee 85596;

21.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 16ffaa Lakkoofsa Galmee 94404;

22.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 13ffaa Lakkoofsa Galmee 76909;

23.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 17ffaa Lakkoofsa Galmee 93577;

24.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 22ffaa Lakkoofsa Galmee 127313;

25.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 7ffaa Lakkoofsa Galmee 29325;

26.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 18ffaa Lakkoofsa Galmee 105406;

27.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 10ffaa Lakkoofsa Galmee 45572;

28.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 14ffaa Lakkoofsa Galmee 77097;

29.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 9ffaa Lakkoofsa Galmee 39722;

30.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 10ffaa Lakkoofsa Galmee 48617;

31.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 13ffaa Lakkoofsa Galmee 73264;

62 | P a g e
32.Dhaddacha Ijibbaataa Mana Murtii Waliigalaa Federaalaa Jildii 10ffaa Lakkoofsa Galmee 53612;

63 | P a g e
64 | P a g e