‫د سالم پوهنتون‬

‫افغانستان اسالمی امارت‬

‫د فقه او قانون پوهنځی‬
‫د لوړو زده کړو وزارت‬
‫د فقه او قانون د ماسټري پروګرام‬
‫د علمی چارو معینیت‬

‫په اسالمی فقه کی د تعسف د نظریی دالیل‬

‫طالب ‪:‬خليل الرحمن "صديقي"‬

‫استاد‪ :‬دكتور رفیع هللا " عطاء"‬
‫سنة ‪041۲‬ش املوافق ل ‪044۴‬ق‬
 ‫أ‬

‫اهداء‬
‫دا لیکنه هغه چا ته ډالۍ ده چه د هیواد په پولو کی ناست او د هیواد ساتنه کوی‪،‬او د هیواد د ترقۍ او آبادۍ او‬
‫د هیوادوالو د ښه او هوسا ژوند په فکر او سوچ کی د مسافرۍ شپی او ورځی سبا کوی‪ ،‬او د اسالمی نظام د بقاء‬
‫او استحکام لپاره خپل سرونه نذرانه کوی‪.‬‬
‫مننه‬

‫خلیل الرحمن صدیقی‬

 ‫ب‬

‫منن لیک‬

‫د سالم پوهنتون د رئیسه هیئت او د ماسترې بورډ او د پوهنتون د محترمو استادانو څخه ډیر منندوی یم چه‬
‫په دی سختو شرایطو کی یی د علم او تعلیم دروازی خالص ی ساتلی دی‪ ،‬هللا جل جالله دی سالم پوهنتون او د‬
‫هغی استادانو ته نوره هم ترقی ورکړی ترڅو د نړیوالو پوهنتونونو سره په یو صف کی ودریږی‪،‬او د نړۍ په یادو‬
‫پوهنتونونو کی یاد ش ی‪.‬‬
 ‫ج‬

‫د بحث خالصه‬

‫په اسالمی فقه کی د تعسف د نظریی دالیلو په هکله لیکنه او بحث دی‪ ،‬چه په یو فصل او نتیجه وړاندیزونو‬
‫فهرستونو مصادرو مراجعو او د موضوعاتو په فهرست باندی مشتمل دی‪ ،‬په لومړی فصل کی دوه مبحثونه‬
‫دی چه په لومړی مبحث کی د تعسف په نظریه باندی بحث دی‪،‬چه په لومړی مطلب کی د تعسف لغوی او‬
‫اصطالحی تعریفونه شوی دی‪،‬په دویم مطلب کی د تعسف تاریخچه‪ ،‬او په دریم مطلب کی د تعسف نظریه ده‪،‬‬
‫په دویم مبحث کی د تعسف د نظریی دلیلونه دی چه په لومړی مطلب کی د کتاب هللا څخه د تعسف د نظریی‬
‫دالیل ذکر شوی دی‪،‬په دویم مطلب کی په یاده نظریه د سنت څخه دالیل او په دریم مطلب کی د صحابه ‪ ،‬د‬
‫فقهی څخه دالیل ذکر شوی دی ‪،‬بیا په اخره کی نتیجه وړاندیز او فهرستونه او مصادر او مراجع ذکر شوی دی‪.‬‬
 ‫‪2‬‬

‫مقدمه‬
‫نحمده ونصلی ونسلم علی رسوله الکریم وعلی اله وصحبه اجمعین الی یوم الدین‪.‬‬
‫وبعد‪:‬‬

‫د موضوع معرفی‬

‫د تعسف د نظریی په هکله د شریعت د اسالمی فقهی څخه د اثبات دالیل ذکر شوی دی‪ ،‬او د تعسف تاریخچه‬
‫یی هم بیان شوی ده چه د تعسف نظریه څومره قدامت لری‪،‬او چه دا تعسف څه معنی او مفهوم لری‪ ،‬چه آیا‬
‫دا نظریه په خیرالقرون کی موجوده وه؟ او دا چه دا نظریه په قران او سنت کی دالیل لری؟ نو ګرانو لوستونکو‬
‫ته په دی هکله د کافی معلوماتو د وړاندی کولو کو ښښ شوی دی‪.‬‬

‫دموضوع اهمیت‬

‫دا موضوع ډیره د اهمیت څخه ډکه موضوع ځکه ده چه ضرر په هر وخت کی ضرر دی‪ ،‬او شریعت د ضرر د‬
‫لیری کولو امر کړی دی و لو که ډیر پخوانی هم وی‪ ،‬الضرر یزال و لو کان قدیما‪ ،‬او هللا جل جالله فرمایی‪ :‬ال‬
‫تضار والدة بولدها وال مولود له بولده ‪. . .‬االیة(‪.)0‬‬
‫نو له دی کبله می وغوښتل چه دتعسف په دالیلو باندی لیکنه وکړم‪،‬او ستاس ی محترمو لوستونکو ته یی‬
‫وړاندی کړم‪.‬‬

‫د موضوع د غوره کولو اسباب‬

‫د موضوع د غوره کولو اسباب په الندی ډول ذکر کیږی‪:‬‬

‫‪ – ۱‬چونکه دا موضوع د تعسف په نامه تقریبا نوی مسئله وه نو ما غوښتل چه د کتابونو څخه معلومات راټول‬
‫او زما او د لوستونکو لپاره د پوهی ذریعه وګرځي‪.‬‬
‫‪ -۲‬دا چه دا موضوع په دی نامه باندی د غرب نویو قانون دانانو یاده کړی ده‪ ،‬نو مونږ به کوښښ وکړو او‬
‫معلومه به کړو چه د اسالمی فقهی سره څومره اړخ لګوی ‪.‬‬
‫‪ -۳‬په دی مسئله باندی د بحث څخه به دا جوته ش ی چه مونږ دا مسئله د غرب څخه نه ده اخیستی بلکه غربیانو‬
‫دا مسئله د اسالمی فقهی څخه اخیستی ده‪،‬خو صرف جامه یی ورته تبدیل کړی ده‪،‬نو د پورته اسبابو له امله‬
‫می وغوښتل په دی باندی بحث وکړم‪،‬او د محترمو لوستونکی حضور ته یی وړاندی کړم‪.‬‬

‫‪ :‬سورت البقره ايت نمبر (‪.)322‬‬ ‫‪1‬‬

 ‫‪3‬‬

‫اصل پوښتنی‬
‫‪ - ۱‬دتعسف نظریه څه ش ی دی؟‬
‫‪- ۲‬تعسف په اسالم کی څه حکم لری؟‬
‫‪ -۳‬تعسف د غرب پدیده ده که اسالم کی سابقه لری؟‬

‫مخکینی تحقیق‬

‫د تعسف په موضوع مخکی هم لیکنی شوی دی‬

‫‪ – ۱‬نظریة التعسف‬
‫مؤلف ‪ :‬دكتور محمد فتحي دريني ‪.‬‬
‫‪ -2‬نظرية التعسف‬
‫مؤلف ‪ :‬دکتور وهبة الزحیلی په الفقه االسالمی و ادلته‪.‬‬

‫دتحقیق د مواد او روش‬

‫په دی تحقیق کی د امللکتبة الشامله انترنت وغیره موادو څخه کار اخیستل شوی دی‪.‬‬

‫دتحقیق هدفونه‬

‫‪ -۱‬د تعسف د نظریی هر اړخیز معلومات‪.‬‬

‫‪ -۲‬د تعسف شرعی حکم ‪.‬‬
‫‪ -۳‬خپل ځان او نورو خلکو ته صحیح معلومات وړاندی کول ترڅو اذهان روښانه ش ی‪.‬‬

‫دتحقیق مشکالت‬

‫مشکالت خو ټول مشکالت دی‪ ،‬د مصادرو نه شتون‪ ،‬کمپیوتر او انترنیت ته نه الس رس ی‪ ،‬او برق خو ټوله ورځ‬
‫کی سترګی هم نه را ښکاره کوی‪،‬خو د هللا جل جالله څخه به مرسته او کومک غواړو‪.‬‬
 ‫‪4‬‬

‫خطه (پالن)‬
‫دا صنفی بحث دی چه په یو فصل مشتمل دی‪ ،‬بیا فصل په مبحثونو او مبحثونه په مطالبو باندی مشتمل دی‪.‬‬
‫لومړی فصل‪ :‬تعسف‬
‫لومړی مبحث‪:‬دتعسف نظریه‬
‫لومړی مطلب‪ :‬د تعسف تعریف‬
‫دویم مطلب‪ :‬د تعسف تاریخچه‬
‫دریم مطلب‪ :‬د تعسف نظریه‬
‫دویم مبحث‪ :‬دتعسف د نظریی دلیلونه‬
‫لومړی مطلب‪ :‬د کتاب هللا څخه د تعسف د نظریی دالیل‬
‫دویم مطلب ‪ :‬د سنت څخه دالیل‬
‫دریم مطلب‪ :‬دصحابه ؤد فقه څخه دالیل‬
‫نتیجه‬
‫وړانیزونه‬
‫فهرست‬
‫مصادر او مراجع‬
‫دموضوعاتو فهرست‬
 ‫‪5‬‬

‫لومړی فصل‪ :‬تعسف‬

‫لومړی مبحث‪:‬دتعسف نظریه‬
‫لومړی مطلب‪ :‬د حق په استعمال کی د تعسف د نظریی تعریف‬

‫د تعسف نظریه د دریؤ کلمو څخه مرکبه ده چه یوه یی حق او نظریه او بله یی د تعسف ده‪ ،‬نو هره یوه به‬
‫جال جال تعریف کړو‪:‬‬
‫حق ‪ :‬په لغت کی ‪ :‬دثبوت ‪ ،‬وجوب ‪ ،‬برخه ‪،‬د باطل نقیض‪ ،‬او د هللا جل جالله د نومونو څخه یو نوم‪ ،‬عدل‬
‫‪،‬اسالم ‪ ،‬مال‪ ،‬ریښتیا ‪ ،‬مرګ او جزم په معنی استعمال شوی دی‪.‬‬
‫د جرم ‪ ،‬بیان ‪ ،‬مال‪ ،‬دتوحید او دا ټولی معناوی ثبوت وجوب برخی او د باطل نقیض ته راجع کیږی‪.‬‬

‫او د فقهاؤ په نزد باندی حق ‪ :‬علماؤ دحق څو تعریفونه کړی دی چه یو یی دادی‪ :‬هغه حکم چه شرعا ثابت‬
‫وی‪،‬یا دا چه حاکم مکلف خلک په مصالحو او واجباتو باندی مکلف کړی‪.‬‬
‫او د تعریفاتو څخه معلومیږی چه حق د شریعت د منشأ څخه سرچینه اخلی‪ ،‬نو حقوق په اسالم کی د هللا‬
‫جل جالله ډالۍ دی‪ ،‬هغه مصادرو ته یی استناد کیږی د کومو څخه چه د احکامو استنباط کیږی ‪،‬چه هغه کتاب‬
‫هللا او سنت دی‪،‬نو هیڅ حق د دلیل څخه په غیر نه موندل کیږی‪ ،‬نو دحق منشأ هللا سبحانه وتعالی دی‪ ،‬او په‬
‫اسالم کی هیڅ طبیعی حق نشته چه د هغی مصدر طبیعت وی یا بشری عقل وی‪.‬‬

‫د تعسف د نظریی لغوی تعریف‪ :‬تعسف په لغت کی انحراف‪ ،‬د معلوماتو څخه په غیر په الره تلل‪،‬بی الری‬
‫تلل‪،‬په یو کار د تدبیر او لیدلو په غیر پیل کولو ته تعسف ویل کیږی(‪.)0‬‬
‫او دا په اصل کی‪ :‬چه یو مسافر بی الری او بی سرکه او د پوهی او معلوماتو څخه په غیرسفر پیل کړی‪،‬بیا‬
‫وروسته ظلم او جور ته نقل شو‪،‬او نوری معنی ګانی هم لری‪.‬‬
‫په اصطالح کی ‪ :‬د انسان په خپل حق کی شرعا غیر عادی تصرف كولو ته تعسف د حق په استعمال کی‬
‫ویل کیږی‪.‬‬
‫نظريه په لغت كي‪ :‬د نظر څخه اخیستل شوی چه نظر‪ :‬د سترګو د کس ی اړول دی د مرئی طرفته د هغه د‬
‫لیدلو لپاره ‪.‬‬
‫او په اصطالح کی ‪ :‬د معلومو شیانو ترتیبول دی په داس ی طریقه چه هغه شیان معلوم کړی چه تر اوسه‬
‫معلوم نه وی‪.‬‬
‫او علمی نظر ‪ :‬د پوهه انسان حرکت دی چه د پوهی څخه پوهه حاصله کړی(‪.)2‬‬
‫تيوري‪،‬مذهب‪،‬او دافکارو مجموعی ته نظریه ویل کیږی‪.‬‬

‫‪ : 1‬ابن منظور‪ ,‬محمد بن مكرم بن على‪ ،‬أبو الفضل‪ ،‬جمال الدين ابن منظور األنصاري الرويفعى اإلفريقى‬
‫(المتوفى‪111 :‬هـ) لسان العرب‪ ,‬ج‪ 9‬ص‪,342‬ناشر‪ :‬بيروت طبعة‪ :‬الثالثة ‪ 1414 -‬هـ‬
‫عدد األجزاء‪12 :‬‬
‫‪ : 3‬مفاتيح العلوم االنسانية ‪ ,‬دكتور خليل احمد خليل ص‪ .424‬ط بيروت‪.‬‬
 ‫‪6‬‬

‫یا هغه قضیه چه په دلیل سره ثابتبږی(‪.)0‬‬

‫دویم مطلب‪ :‬د تعسف تاریخچه‬

‫لومړی‪ :‬د تعسف فکره په پخوانی فرانس ی قانون کی ښکاره شوی وه‪ ،‬کوم چه د فرانس ی انقالب بیا هغه د‬
‫اتلسمی پیړۍ په اواخرو کی ختم کړو‪ ،‬چه بیا وروسته د نولسمی پیړۍ په اواخرو کی را ښکاره شوه ‪ ،‬او د قانون‬
‫الره یی ونیوه‪.‬‬
‫د تعسف نظریه د تاریخی لحاظه په اسالمی فقه کی‪.‬‬
‫‪ ‬د تعسف کلمه د اصولیینو او فقهاؤ په ژبه نه وه راغلی‪ ،‬همدغه شان د اساءت کلمه کومه چه د تقریبا‬
‫د تعسف په معنی ده‪،‬بلکه دا د غرب د نویو قانون دانانو څخه مونږ ته وارده شوی ده‪.‬‬
‫‪ ‬فرانسویان تعسف ته ( ‪ )de L abus des roits‬وايي‪:‬‬
‫‪ ‬او انګليسان ور ته (‪)The abus of rights‬وایی‪:‬‬
‫د (‪)abus‬د کلمی معنی اساءت دی‪.‬‬
‫لکن د (مذموم استعمال)په کلمه د تعسف څخه تعبیر کوال ش ی‪ ،‬کومه چه نن ورځ د حق په استعمال کی د‬
‫تعسف په نامه کارول کیږی‪،‬لکه څرنګه چه د څو پیړیو څخه په حقوقو کی د ضرر په نامه استعمال شوی دی‪.‬‬
‫دا خو د کلمی او د تعبیر په نسبت خبره وه‪ ،‬خو د معنی او محتوی په لحاظ اسالم دا نظریه د رسالت د زمانی‬
‫څخه او د مکی مکرمی څخه مدینی منوری ته دهجرت څخه وروسته هم پیژندلی وه‪.‬‬
‫او د دی معرفت رجع یواځی سنتو ته نه کیږی بلکه د دی نظریی دالیل په قرانکریم کی شتون لری‪.‬‬

‫دویم مبحث‪ :‬دتعسف د نظریی دلیلونه‬

‫لومړی مطلب‪ :‬د کتاب هللا څخه د تعسف د نظریی دالیل‬
‫په اسالمی فقه کی د تعسف په نظریه باندی ډیر دالیل موجود دی‪ ،‬چه هغه د کتاب هللا ‪ ،‬سنت رسول ‪ ،‬او‬
‫د صحابه ؤ د پوهی دالیل دی‪ :‬چه ستاس ی لوستونکو مخی ته یی داس ی وړاندی کوو‪:‬‬

‫ْ َ َُ َ‬ ‫ََْ َ َ ْ ُ َ َ َ َُ ْ َ‬ ‫َ ْ ْ ُ ْ َا ُ ْ ُ‬
‫الن َس ِاء َمثنی َوثالث‬
‫لومړی – د قرانکریم څخه ‪( :‬و ِإن ِخفتم أال تق ِسطوا ِفي اليتامى فان ِكحوا ما طاب لكم ِمن ِ‬
‫ََ ْ َ ُُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ َ َ ْ ْ ُ ْ َا َ ْ ُ َ َ‬
‫اح َدة أ ْو َما َملكت أ ْي َمانك ْم)(‪.)2‬‬
‫ورباع ف ِإن ِخفتم أال تع ِدلوا فو ِ‬

‫‪ : 1‬إبراهيم مصطفى ـ أحمد الزيات ـ حامد عبد القادر ـ محمد النجار‪,‬المعجم الوسيط ج‪ 3‬ص‪ ,923‬ناشر ‪ :‬دار‬
‫الدعوة‪,‬تحقيق ‪ /‬مجمع اللغة العربية عدد األجزاء ‪3 /‬‬
‫‪: 3‬سورت نسا{ ايت نمب (‪.)2‬‬
 ‫‪7‬‬

‫د دي ايت شان نزول داس ي بيان شوي دى ‪ :‬ام املؤمنین عائشه رض ی هللا عنها فرمایی‪ :‬یتیمه به د ولی په کور‬
‫کی اوسیده‪،‬ولی به د هغی په مال او ښائست کی رغبت درلود‪ ،‬غوښتل به یی چه د هغی سره د مروج مهر څخه په‬
‫کم مهر نکاح وکړی‪،‬نو د دی کار څخه منع شول‪ ،‬خو مګر که پوره مهر ور کول غواړی یا دی د نورو ښځو سره‬
‫نکاح وکړی(‪.)0‬‬
‫همدغه شان بی بی عائش ی رض ی هللا عنها روایت دی فرمایی( یتیمه به به د ولی په کور کی اوسیده‪،‬نو هغه به‬
‫د مال له امله ورسره نکاح وکړه خو د هغی سره به یی بد سلوک کولو‪.)2() . . .‬‬
‫نو دی ایت په ښکاره داللت وکړو چه تعسف او ظلم منع دی‪.‬‬
‫همدا شان په حدیثو کی هم د دی معنی تائید شوی دی‪.‬‬
‫د دی ایت د شان نزول څخه ښکاره شوه چه ولی اګر چه دا حق لری د هغه چا سره نکاح وکړی څوک چه د‬
‫ده تربیت او تصرف کی ده‪،‬لکن هغه د استعمال د دی حق څخه منع شوی دی‪،‬چه حق د والیت دی‪ ،‬او کله چه‬
‫ور سره یتیمه په مال کی شریکه وی‪ ،‬او د ده یی په مال او جمال کی رغبت وی‪،‬او نکاح ور سره کوی‪،‬او په مهر کی‬
‫ور سره عدالت ن کوی‪ ،‬نو د دی څخه منع شوی دی ‪،‬خو مګرکه په مهر کی یی د وطن د دستور او رواج مطابق‬
‫ښه سم عدالت کولو نو سمه ده‪،‬او که نه یی کولو نو بیا ور ته د نورو ښځو تر څلورو پور د نکاح کولو اجازه‬
‫ور کول شوی ده‪.‬‬
‫او ولی د والیت څخه د ظلم او بی انصافی له وجی منع کړی شوی دی‪.‬‬
‫همدی ته د حق په استعمال کی د تعسف نظریه ویل کیږی‪،‬او د ا د همدی قاعدی څخه اخستل شوی چه‬
‫وایی‪( :‬الضرر والضرار)او د دی قاعدی تطبیق دی چه وایی‪ (:‬دفع املضرة مقدم علی جلب املنفعة)‪.‬‬
‫که نارینه دا حق استعمال کړی او عدالت پکی نه وی‪،‬نو حق یی د الری نه بی الری کړو‪،‬او جبران به یی په عدل‬
‫باندی کیږی څومره یی چه امکان وو‪،‬ځکه نکاح خو د محبت مینی او سکون او د انسانی نسل د بقاء وغیره لپاره‬
‫جائز شوی ده‪،‬نو که ظلم او وحشت ته ورسیږی نو د کوم څه لپاره چه روا شوی ده نو د هغی څخه یی انحراف‬
‫وکړو‪،‬نو د ظلم څخه به منع کیږی او جبران به یی په عدل باندی کیږی‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ون َك في َ ُ ا ُ ُ ْ ُ ْ ا َ َ ُ ْ َ ْ ْ‬ ‫ََ ْ َْ ُ َ‬
‫اب ِفي َيت َامى‬
‫النس ِاء ق ِل اَّلل يف ِتيكم ِف ِيهن وما يتلى عليكم ِفي ال ِكت ِ‬
‫ب ‪ :‬هللا جل جالله فرمایی ‪( :‬ويستفت ِ ِ‬
‫وه ان )(‪.)3‬‬‫الالتي َال ُت ْؤ ُت َوَ ُه ان َما ُكت َب َل ُه ان َو َت ْر َغ ُبو َن َأ ْن َت ْنك ُح ُ‬
‫ا‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫النس ِاء ِ‬ ‫ِ‬
‫په مدارک التنزیل کی د دی ایت په تفسیر کی راغلی دی‪ (:‬یو سړی به وو یتیمه به یی ځان سره ساتلی وه او مال‬
‫به یی هم ور سره وو‪ ،‬نو که ښائسته به وه نو نکاح به یی ور سره وکړه او د هغی مال به یی هم خوړلو‪،‬او که‬
‫ښائسته به نه وه نو نکاح کولو ته به یی نه پریښوده تر څو چه هغه به مړه شوه‪ ،‬نو ده به یی میراث واخستو‪(.‬‬
‫وه ان ) تاسو یی د جمال له امله ور سره نکاح کوئ‪ ،‬یا د نه جمال له امله یی د نکاح کولو څخه‬ ‫َو َت ْر َغ ُبو َن َأ ْن َت ْنك ُح ُ‬
‫ِ‬
‫ډډه کوئ‪.‬‬

‫‪ : 1‬بخاری ‪ ،‬محمد بن إسماعيل بن إبراهيم بن المغيرة البخاري‪ ،‬أبو عبد هللا ‪,‬صحيح البخاري ج ‪ 2‬ص‪ 1‬كتاب‬
‫النكاح ‪,‬محقق ‪ :‬محمد زهير بن ناصر الناصر‪ ,‬طبع‪ :‬دار الشعب‪ -‬القاهرة عدد األجزاء ‪ 9‬الطبعة األولى‪.‬‬
‫‪ : 3‬تيره حواله ‪.‬‬
‫‪ 2‬سورت نسا{ ايتنمبر (‪.)131‬‬
 ‫‪8‬‬

‫نو په دی ایت کی هم اولیاء په یتیمه باندی دتصرف منع شوی دی‪ ،‬کله چه تصرف تعسف ته مفض ی کیږی‪،‬‬
‫یا د جادی څخه انحراف کوی(‪.)0‬‬

‫َ َ َ‬ ‫وه ان َأ ْن َي ْنك ْح َن َأ ْز َو َ‬
‫اج ُه ان ِإذا ت َراض ْوا‬ ‫ج ‪ :‬هللا جل جالله فرمایی ‪( :‬و َذا َط ال ْق ُت ُم الن َس َاء َف َب َل ْغ َن َأ َج َل ُه ان َف َال َت ْع ُ‬
‫ض ُل ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ْ ََْ َ ُ ْ ََ َْ ُ َ اُ َ َْ ُ ََُْ ْ َ‬ ‫َ َ ُ َ ُ َ ْ َ َ ُْ ْ ُْ ُ ا َ َْْ ْ‬ ‫َ َْ ْ َْ ْ‬
‫اَّلل واليو ِم اْل ِخ ِر ذ ِلكم أزكى لكم وأطهر واَّلل يعلم وأنتم ال‬ ‫وف ذ ِلك يوعظ ِب ِه من كان ِمنكم يؤ ِمن ِب ِ‬ ‫بين ُهم ِباملع ُر ِ‬
‫َ َ‬
‫ت ْعل ُمون)(‪.)2‬‬
‫ايت كريمه په دی داللت کوی چه مور د بچی د رضاع حق لری‪ ،‬او پالر نش ی کوالی چه په دی بهانه چه زه د‬
‫والیت حق لرم او بچی د مور څخه جال کړی‪،‬کله چه مور هغه ته په مفت شیدو ورکولو باندی راض ی وی‪،‬یا په‬
‫هغه رقم چه نوری ښځی یی ورکوی راض ی وی‪،‬او ماشوم ورسره هم مینه لری‪،‬نو لکه څرنګه چه پالرته جواز نلری‬
‫چه ماشوم د مور څخه جال کړی او مور یی شیدی نه ورکوی نو بله دایه به ورته راولی ‪،‬او هغه به ورته د مور په‬
‫کور کی شیدی ورکوی‪.‬‬
‫ایت په دی صراحت لری چه پالر به مور ته د حق په استعمال سره چه په ځوی یی د والی له امله لری هغی‬
‫ته ضرر نه رسوی‪.‬‬
‫امام قرطبی وایی‪( :‬او جواز نلری چه مور هم منع وکړی د دی څخه ‪،‬سره د رغبت د هغی په شیدو ورکولو‬
‫کی‪ ،‬او دا د جمهورو مفسرینو قول دی(‪.)3‬‬
‫خالصه د خبرری دا شوه چه پالر د ځوی ولی دی ‪،‬او سره د دی هم په ځوی کی دتصرف څخه منع کولی ش ی‪،‬تر‬
‫څو مور ته ضرر و نه رسیږی‪،‬ځکه د اوالد په جدایی سره مور ته تکلیف او ضرر رسیږی‪،‬او په دی خوشحاله نه‬
‫وی بچی د هغی د حضانت څخه لیری کړای ش ی‪ ،‬همدغه شان بچی ته هم ضرر رسیږی ‪،‬نو پالر نش ی کوالی چه په‬
‫دی حالت کی خپل حق استعمال کړی‪ ،‬ځکه په ماشوم باندی حق منوط دی په مصالحو د طفل‪ ،‬ځکه مهربانه‬
‫پالر خپل ماشوم ته ضرر رسول نه خوښوی‪ ،‬نو یواځی د حق استعمال مقصود نه دی‪.‬‬
‫سره د دی چه رضاع د مور حق دی ‪،‬خو دیانتا په هغی باندی په حنفی مذهب کی واجب دی‪،‬نو که ماشوم د‬
‫بلی ښځی شیدی نه خوړلی ‪،‬یا یی پالر د بلی دایی د لرلو وسع نه درلود‪،‬او داس ی څوک هم نه وو چه تبرع وکړی‪،‬نو‬
‫په دی صورت کی به مور باندی شیدی ورکول واجب دی‪.‬‬
‫نو لکه څرنګه چه پالر د تعسف څخه منع شوی دی‪ ،‬همدغه شان مور هم د تعسف کولو څخه منع شوی‬
‫ده‪.‬‬

‫‪ : 1‬نسفی ‪ ،‬أبو البركات عبد هللا بن أحمد بن محمود حافظ الدين النسفي (المتوفى‪117 :‬هـ) ج‪ 1‬ص‪, 322‬حققه‬
‫وخرج أحاديثه‪ :‬يوسف علي بديويناشر‪ :‬دار الكلم الطيب‪ ،‬بيروت طبعة‪ :‬األولى‪ 1419 ،‬هـ ‪ -‬عدد األجزاء‪2 :‬‬
‫‪: 3‬سورت البقره ايت (‪.)323‬‬
‫‪ : 2‬قرطبی ‪ ،‬أبو عبد هللا محمد بن أحمد بن أبي بكر بن فرح األنصاري الخزرجي شمس الدين القرطبي‬
‫(المتوفى‪411 :‬هـ) ج‪ 2‬ص‪,41‬محقق‪ :‬د‪ .‬أحمد حجازي السقا‪,‬ناشر‪ :‬دار التراث العربي ‪ -‬القاهرة‬
‫سنة النشر‪:‬عدد األجزاء‪1 :‬‬
 ‫‪9‬‬

‫دویم مطلب ‪ :‬د سنت څخه دالیل‬

‫الف ‪ :‬امام مالک په موطأ کی د عمرو بن یحی څخه مرسال روایت کړی دی او حاکم په مستدرک کی او بيهقی‬
‫او دارقطنی د ابو سعید خدری رض ی هللا عنه او ابن ماجه د ابن عباس او عباده بن صامت رض ی هللا عنهم څخه‬
‫روایت کړی دی چه وایی‪( :‬الضرر وال ضرار)(‪.)0‬‬
‫په دی حدیث کی د ضرر د وصیت څخه منع شوی ده‪،‬اګر چه هغه د ثلث په حدودو کی هم وی‪،‬یا د ثلث څخه‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫وص ی ِب َها أ ْو َد ْي ٍن غ ْی َر‬
‫هم کم وی‪،‬او د نیکیو په کار کی هم وی‪،‬ځکه هللا جل جالله فرمایی‪( :‬م ْن َب ْعد َوص اية ُي َ‬
‫ِ ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ُمضار)(‪.)2‬‬
‫همداس ی ډیر احکام دی چه د خپل حق د استعمال څخه خلک منع شوی دی‪،‬لکه بیع د حاضر د بانډه چی‬
‫لپاره ‪،‬او احتکار‪،‬او داس ی نور‪.‬‬
‫خالصه دا شوه چه دا حدیث د تعسف د نظریی لپاره اساس دی‪،‬دا حدیث اګر چه د سند په اعتبار سره ظنی‬
‫او آحاد دی‪،‬لکن د محتوی او د معنی په لحاظ د ټول په نزد مقبول دی‪ ،‬نو د قطعی مرتبی ته پورته کیږی‪.‬‬
‫حاصل دا شو چه دا حدیث چه ((الضرر والضرار))دی ټول فقهاؤ ورباندی عمل کړی دی چه هغه ضررونه‬
‫به منع کوالی ش ی کوم چه د حق د استعمال څخه مینځ ته راځي‪.‬‬
‫ب ‪ :‬امام بخاری د ابی حمید الساعدی څخه روایت کړی هغه وایی‪( :‬رسول هللا ﷻ د بنی سلیم په صدقاتو را‬
‫ټولو باندی مقرر کړی وو‪،‬کله چه ورته محاسب راغی نو ده وویل‪ :‬دا مال ستاس ی دی او دا ماته هدیه (ډالۍ)‬
‫راکړل شوی دی‪ ،‬نو رسول هللا وویل‪ :‬ته د پالر او مور په کور کی به ناست وی بیا به تاته هدیه راغلی وه‪،‬که ته‬
‫رښتیا وایی‪ :‬بیا نبي وويل‪ :‬په هللا جل جالله قسم كوم چه د دی مال څخه هر څوک څه ش ی واخلی نو هغه به یی‬
‫د قیامت په ورځ په خپلو اوږو باندی را بار کړی وی‪ ،‬هغه که اوښ وی او که غوا یا میږه وی نو خپل خپل آوازونه‬
‫به کوی‪،‬بیایی الس مبارک پورته کړواو دری واری یی وویل‪ :‬یا هللا ما ستا دین ورسولو(‪.)3‬‬
‫په دی حدیث کی شاهد دادی چه هدیه مشروعه ده ‪ ،‬هر څوک کوالی ش ی چه هدیه قبوله کړی‪ ،‬او حکمت‬
‫په کی دادی چه د انسانانو د زړه څخه بخل ختمیږی او محبت او مینه پکی پیدا کیږی‪.‬‬
‫علماؤ په د ی اتفاق کړی دی چه ځینو اوالدونو ته هدیه ورکول او نورو ته نه ورکول ممنوع دی‪.‬‬
‫خالصه دا شوه چه هدیه د محبت مینی د را پیدا کیدلو لپاره مشروع شوی ده‪،‬نو که د اوالد په مینځ کی یی‬
‫کینه او دشمنی زیږوله‪،‬یا یی د پالر او اوالد تر مینځ دشمنی او خفګان زیږوله نو بیا منع ده‪.‬‬

‫‪ : 1‬ابن ماجه‪ ,‬أبو عبد هللا محمد بن يزيد القزويني‪ ،‬وماجة اسم أبيه يزيد (المتوفى‪312 :‬هـ) سنن ابن ماجه‬
‫ج‪3‬ص‪ 184‬حديث نمبر(‪)3247‬تحقيق‪ :‬محمد فؤاد عبد الباقي‪,‬ناشر‪ :‬دار إحياء الكتب العربية ‪-‬عدد األجزاء‪.3 :‬‬
‫‪ : 3‬سورت نسا{ ايت نمبر (‪.)13‬‬
‫‪: 2‬بخاري ‪ ,‬محمد بن إسماعيل أبو عبدهللا البخاري الجعفي (المتوفى‪324 :‬هـ) صحيح البخاري ج‪2‬ص‪129‬‬
‫حديث نبر (‪.)3291‬محقق‪ :‬محمد زهير بن ناصر الناصرناشر‪ :‬دار طوق النجاة طبعة‪ :‬األولى‪1433 ،‬هـ عدد‬
‫األجزاء‪9 :‬‬
 ‫‪01‬‬

‫او همدغه شان د ابو داؤد روایت دی د سمره بن جندب څخه چه د هغه د یو انصاری صحابی په باغ کی څو‬
‫دانی د خرماؤ ونی ونی وی‪،‬هغه انصاری به په باغ کی کار کولو ‪ ،‬دکور واال به هم ورسره وه‪،‬نو جابر رض ی هللا عنه‬
‫به چه باغ ته ورتللو نو هغه ته به تکلیف وو‪،‬نو هغه انصاری تری غوښتنه وکړه چه دا خرما دی را باندی خرڅی‬
‫کړه‪ ،‬هغه انکاروکړو‪،‬هغه غوښتنه وکړه چه بیا یی نو انتقال کړه‪ ،‬خو هغه بیا هم انکار وکړو‪،‬انصاری صحابی‬
‫نبی ته عرض وکړو‪،‬نو نبی هغه را وغوښتلو‪،‬او ور ته یی وویل‪ :‬چه خرڅی یی کړه خو هغه انکار وکړو‪،‬بیا یی تری‬
‫غوښتنه وکړه چه نقل یی کړه‪ ،‬هغه انکار وکړو‪،‬بیایی ورته وویل‪ :‬هبه یی کړه او ستا لپاره به دومره دومره اجر‬
‫وی‪ ،‬ترغیب یی ورکړو‪،‬هغه بیا هم انکار وکړو‪،‬نو نبی ورته وویل‪ :‬ته ضرر رسونکی یی‪ ،‬انصاری ته یی وویل‪ :‬خرما‬
‫یی ورته وکاږه(‪.)0‬‬

‫پورته حدیث داللت کوی چه د ضرر ازاله واجب ده‪،‬کوم چه د حق د استعمال څخه مینځ ته راغلی دی‪،‬او د‬
‫مصلحتونو د توفیق څخه هم انکار کوی‪.‬‬
‫ځکه پیغمبر ورته د مشکل حلول وړاندی کړل‪،‬کله د دمعاوض ی د الری کله د اجراو ثواب د الری‪،‬خو چه‬
‫کله یو هم ونه منل شو نو اخری یی دا شو چه د بیخه د ویستلو امر یی ور ته وکړو‪.‬‬

‫دریم مطلب‪ :‬د تعسف په نظریه د صحابه ؤد فقه څخه دالیل‬

‫امام مالک رض ی هللا عنه په موطأ کی په خپل سند روایت کړی دی‪ ،‬فرمایی‪( :‬ضحاک بن خلیفه یو صحابی‬
‫وو‪،‬غوښتل د محمد بن مسلمه په زمکه کی د اوبو لښتی تیر کړی‪،‬خو هغه انکار وکړو‪،‬ضحاک ورته وویل‪ :‬ولی‬
‫انکار کوی دی کی خو ستا ګټه ده‪،‬لومړی به یی ته اوبه کوی‪ ،‬او ضرر هم درته نشته‪ ،‬خو محمد انکار وکړو‪،‬هغه‬
‫عمر رض ی هللا عنه ته عرض وکړو‪ ،‬عمر رض ی هللا عنه هغه را وغوښتلواو امر یی ورته وکړوچ هغه ته اجازه‬
‫ورکړه‪،‬خو محمد بن مسلمه بیا هم انکار وکړو‪،‬نو عمر رض ی هللا عنه ورته وویل‪ :‬ولی دی ورور ته اجازه نه‬
‫ورکوی‪،‬او تا ته هم ګټه رسوی‪،‬‬
‫ته به یی لومړی او وروستی اوبه کوی‪،‬او تا ته تاوان نه رسیږی‪،‬نو محمد ورته وویل‪ :‬نه په هللا جل جالله قسم‬
‫کوم‪ ،‬عمر رض ی هللا عنه ورته وویل‪ :‬په هللا جل جالله قسم چه دا لښتی به تیری اګرچ ستا دخیټی دپاسه هم‬
‫وی‪،‬بیا یی ضحاک ته امر وکړو هغه لښتی تیر کړو(‪.)2‬‬
‫نو په دی کی په یو شخص باندی اجبار دی چه غیر ته په خپل ملکیت کی د ارتفاق لپاره ځای ورکړی‪ ،‬په دی‬
‫شرط چه هغه ته ددی څخه ضرر نه وی‪،‬نو که د ملکیت څښتن ته ضرر نه وو او ګټه یی وه‪،‬او بیا یی هم منع‬
‫کولو‪،‬نو بیا خو تعسف دی‪،‬نو ګټه یی وه او منع یی کولو نو بیا خو اعلی درجه تعسف دی‪،‬ځکه چه د خپل ځان‬

‫ستاني‬ ‫‪ : 1‬ابو داود ‪ ,‬أبو داود سليمان بن األشعث بن إسحاق بن بشير بن شداد بن عمرو األزدي ِّ‬
‫السَ ِّج ْ‬
‫(المتوفى‪312 :‬هـ) سنن ابي داود ج‪ 2‬ص‪ 212‬حديث نمبر(‪)2424‬محقق‪ :‬محمد محيي الدين عبد الحميد ناشر‪:‬‬
‫المكتبة العصرية‪ ،‬صيدا – بيروت ‪,‬عدد األجزاء‪4 :‬‬
‫‪ : 3‬موطأ مالك‪ ,‬مالك بن أنس بن مالك بن عامر األصبحي المدني (المتوفى‪119 :‬هـ)موطأ ج‪1‬ص‪ 394‬حديث‬
‫نمبر (‪)824‬تعليق وتحقيق‪ :‬عبد الوهاب عبد اللطيف ناشر‪ :‬المكتبة العلمية طبعة‪ :‬الثانية‪ ،‬م ِّزيدة منقحة عدد‬
‫األجزاء‪.1 :‬‬
 ‫‪00‬‬

‫او نورو څخه د خیر منع کوی‪،‬نو له همدی کبله امیر املؤمنین عمر رض ی هللا عنه په دی کار کی مبالغه کول‪،‬او‬
‫قسم یی وکړو چه " و هللا ليمرن به و لو على بطنك"چه هغه په دی تعسف باندی زیات انکار او خفګان ښکاره‬
‫کړو‪.‬‬
 ‫‪02‬‬

‫نتیجه‬

‫په اخره کی دی نتیجی ته رسیږو چه ‪:‬‬

‫‪ -۱‬د حق په استعمال کی د تعسف نظریه په هر وخت کی چه وی د هغی ازاله ضروروی ده‪.‬‬
‫‪ -۲‬دا مو هم وپیژندل چه د حق منشأ د شریعت څخه سر چینه اخلی ‪،‬او په اسلم کی حقوق د هللا جل جالله له‬
‫طرفه انسانانو ته ډالۍ ده ‪،‬هغه مصادروته یی استناد کیږی د کومو څخه چه د احکامو استنباط کیږی‪ ،‬چه هغه‬
‫کتاب هللا او سنت د رسول دی‪،‬او هیڅ حق د دلیل څخه په غیر نه موندل کیږی‪ ،‬نو دحق منشأ هللا سبحانه‬
‫وتعالی دی‪ ،‬او په اسالم کی هیڅ طبیعی حق نشته چه د هغی مصدر طبیعت وی یا بشری عقل وی‪.‬‬
‫‪ – ۳‬او په کتاب هللا او سنت رسول کی تعسف ممنوع اعالن شوی دی‪ ،‬دالیل یی د کتاب هللا او سنت رسول او‬
‫د صحابه کرامو له فقهی څخه ثابت دی‪.‬‬
‫‪ -۴‬اوعلماؤ په د ی اتفاق کړی دی چه ځینو اوالدونو ته هدیه ورکول او نورو ته نه ورکول ممنوع دی‪.‬‬
 ‫‪03‬‬

‫وړانیزونه‬

‫د سالم پوهنتون محترم مشرتابه ته په ډیر نښت‬

‫دا چه د حق په استعمال کی د تعسف نظریه د ماستری په دوره کی ډیر مهم مضمون دی‪ ،‬او بیخی کم وخت‬
‫ور کول شوی دی‪،‬او درس یی هم د جمعی په ورځ دی‪ ،‬چه دا کار البته ډیر نا مناسبه ښکاری‪ ،‬یو خوا د جمعی‬
‫ورځ خو د درس لپاره مناسب نه ده‪ ،‬د بله پلوه هر څوک مړئ ژوندی ښه بد لری‪ ،‬چه د جمعی مبارکی ورځی ته‬
‫منتظر وی‪،‬او د مملکت د قوانینو څخه هم واټن لری‪،‬نو وړاندیز مو دادی چه پر موږ خو تیره شوه هر څنګه‬
‫چه وه‪،‬خو د راتلونکو محصلینو لپاره که وخت هم زیات ورکړل ش ی‪ ،‬او درس یی هم په رسمی ورځو کی ش ی‪ ،‬نو‬
‫دا به ستاس ی د محترم مقام شفقت او مهربانی وی ‪.‬‬

‫به خورا درنښت‬

‫خلیل الرحمن صدیقی‬

‫دسالم پوهنتون د ماستری دیپارتمنت‬
‫د فقه او قانون د څانګی محصل‬
 ‫‪04‬‬

‫د ایاتونوفهرست‬

‫نمبر‬ ‫سورت‬ ‫ایت‬ ‫ګڼه‬

‫ْ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ ُْ‬ ‫ْ ْ ُ َا ُ ْ ُ‬
‫‪3‬‬ ‫نساء‬ ‫َو ِإن ِخفت ْم أال تق ِسطوا ِفي اليتامى فان ِكحوا ما طاب لكم‬ ‫‪۱‬‬
‫َ ُ اُ ُ ْ ُ ْ ا َ َ َُْ ََْ ُ ْ ْ َ‬ ‫ََ ْ َْ ُ َ َ‬
‫‪021‬‬ ‫نساء‬ ‫اب‬
‫النس ِاء ق ِل َاَّلل يف ِتيكم ِف ِيهن وما ي َتلى عليكم ِ َفي ال ِكت ِ‬ ‫ويستفتونك ِفي ِ‬ ‫‪۲‬‬
‫‪232‬‬ ‫بقره‬ ‫اج ُه ان‬ ‫و َذا َط ال ْق ُت ُم الن َس َاء َف َب َل ْغ َن أ َج َل ُه ان َف َال َت ْع ُ‬
‫ض ُل ُ‬
‫وه ان أ ْن َي ْنك ْح َن أ ْز َو َ‬ ‫‪۳‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬

‫د حدیثونو فهرست‬
‫مخ‬ ‫حدیث‬ ‫ګڼه‬
‫‪1‬‬ ‫الضرر والضرار‬ ‫‪۱‬‬
‫‪1‬‬ ‫یتیمه به به د ولی په کور کی اوسیده‪،‬نو هغه به د مال له امله ورسره نکاح وکړه‬ ‫‪۲‬‬
‫‪01‬‬ ‫یو انصاری صحابی په باغ کی څو دانی د خرماؤ ونی ونی وی‪،‬هغه انصاری به په باغ کی‬ ‫‪۳‬‬
‫کار کولو‬

‫د اعالمو فهرست‬
‫مخ‬ ‫نوم‬ ‫ګڼه‬
‫‪۶‬‬ ‫بي بي عائشه رض ی هللا عنها د ابو بکر صدیق لور او د مؤمنانو مور ده‬ ‫‪۱‬‬
‫‪8‬‬ ‫امام قرطبی أبو عبد هللا حممد بن أمحد بن أيب بكر بن فرح األنصاري اخلزرجي‬ ‫‪۲‬‬
‫‪00‬‬ ‫امام مالک مالك بن أنس بن مالك بن عامر األصبحي املدين (املتوىف‪971 :‬هـ)‬ ‫‪۳‬‬
 ‫‪05‬‬

‫مصادر او مراجع‬
‫‪ .0‬قرانكريم ‪.‬‬
‫‪ .3‬إبراهيم مصطفى ـ أحمد الزيات ـ حامد عبد القادر ـ محمد النجار‪,‬المعجم الوسيط ج‪ 3‬ص‪ ,923‬ناشر ‪:‬‬
‫دار الدعوة‪,‬تحقيق ‪ /‬مجمع اللغة العربية عدد األجزاء ‪3 /‬‬
‫‪ .2‬ابن ماجه‪ ,‬أبو عبد هللا محمد بن يزيد القزويني‪ ،‬وماجة اسم أبيه يزيد (المتوفى‪312 :‬هـ) سنن ابن‬
‫ماجه ج‪3‬ص‪ 184‬حديث نمبر(‪)3247‬تحقيق‪ :‬محمد فؤاد عبد الباقي‪,‬ناشر‪ :‬دار إحياء الكتب العربية ‪-‬‬
‫‪ : .4‬ابن منظور‪ ,‬محمد بن مكرم بن على‪ ،‬أبو الفضل‪ ،‬جمال الدين ابن منظور األنصاري الرويفعى اإلفريقى‬
‫(المتوفى‪111 :‬هـ) لسان العرب‪ ,‬ج‪ 9‬ص‪,342‬ناشر‪ :‬بيروت طبعة‪ :‬الثالثة ‪ 1414 -‬هـ‬
‫‪ .2‬عدد األجزاء‪12 :‬‬
‫ستاني‬ ‫السَ ِّج ْ‬
‫‪ .4‬ابو داود ‪ ,‬أبو داود سليمان بن األشعث بن إسحاق بن بشير بن شداد بن عمرو األزدي ِّ‬
‫(المتوفى‪312 :‬هـ) سنن ابي داود ج‪ 2‬ص‪ 212‬حديث نمبر(‪)2424‬محقق‪ :‬محمد محيي الدين عبد‬
‫الحميد ناشر‪ :‬المكتبة العصرية‪ ،‬صيدا – بيروت ‪,‬عدد األجزاء‪4 :‬‬
‫‪ .1‬بخاری ‪ ،‬محمد بن إسماعيل بن إبراهيم بن المغيرة البخاري‪ ،‬أبو عبد هللا ‪,‬صحيح البخاري ج ‪ 2‬ص‪1‬‬
‫كتاب النكاح ‪,‬محقق ‪ :‬محمد زهير بن ناصر الناصر‪ ,‬طبع‪ :‬دار الشعب‪ -‬القاهرة عدد األجزاء ‪ 9‬الطبعة‬
‫األولى‪.‬‬
‫‪ .8‬قرطبی ‪ ،‬أبو عبد هللا محمد بن أحمد بن أبي بكر بن فرح األنصاري الخزرجي شمس الدين القرطبي‬
‫(المتوفى‪411 :‬هـ) ج‪ 2‬ص‪,41‬محقق‪ :‬د‪ .‬أحمد حجازي السقا‪,‬ناشر‪ :‬دار التراث العربي ‪ -‬القاهرة‬
‫‪ .9‬سنة النشر‪:‬عدد األجزاء‪1 :‬‬
‫‪ .17‬دكتور خليل احمد خليل مفاتيح العلوم االنساني ص‪ .424‬ط بيروت‪.‬‬
‫‪ .11‬موطأ مالك‪ ,‬مالك بن أنس بن مالك بن عامر األصبحي المدني (المتوفى‪119 :‬هـ)موطأ ج‪1‬ص‪394‬‬
‫حديث نمبر (‪)824‬تعليق وتحقيق‪ :‬عبد الوهاب عبد اللطيف ناشر‪ :‬المكتبة العلمية طبعة‪ :‬الثانية‪ ،‬م ِّزيدة‬
‫منقحة عدد األجزاء‪.1 :‬‬
‫‪ : 1 .13‬نسفی ‪ ،‬أبو البركات عبد هللا بن أحمد بن محمود حافظ الدين النسفي (المتوفى‪117 :‬هـ) ج‪1‬‬
‫ص‪, 322‬حققه وخرج أحاديثه‪ :‬يوسف علي بديويناشر‪ :‬دار الكلم الطيب‪ ،‬بيروت طبعة‪ :‬األولى‪1419 ،‬‬
‫هـ ‪ -‬عدد األجزاء‪2 :‬‬
 ‫‪06‬‬

‫دموضوعاتو فهرست‬
‫‪Contents‬‬
‫اهداء ‪ ....................................................................................................................................................‬أ‬
‫منن لیک ‪ .............................................................................................................................................‬ب‬
‫د بحث خالصه ‪ ......................................................................................................................................‬ج‬
‫مقدمه ‪2...................................................................................................................................................‬‬
‫خطه (پالن)‪4...........................................................................................................................................‬‬
‫لومړی فصل‪ :‬تعسف ‪5...............................................................................................................................‬‬
‫لومړی مبحث‪:‬دتعسف نظریه ‪5.................................................................................................................‬‬
‫لومړی مطلب‪ :‬د حق په استعمال کی د تعسف د نظریی تعریف ‪5......................................................................‬‬
‫دویم مطلب‪ :‬د تعسف تاریخچه ‪6...............................................................................................................‬‬
‫دویم مبحث‪ :‬دتعسف د نظریی دلیلونه ‪6...........................................................................................................‬‬
‫لومړی مطلب‪ :‬د کتاب هللا څخه د تعسف د نظریی دالیل ‪6...............................................................................‬‬
‫دویم مطلب ‪ :‬د سنت څخه دالیل ‪9.............................................................................................................‬‬
‫دریم مطلب‪ :‬د تعسف په نظریه د صحابه ؤد فقه څخه دالیل ‪01.........................................................................‬‬
‫نتیجه ‪02.................................................................................................................................................‬‬
‫وړانیزونه ‪03...........................................................................................................................................‬‬
‫د ایاتونوفهرست‪04....................................................................................................................................‬‬
‫مصادر او مراجع ‪05.................................................................................................................................‬‬
‫دموضوعاتو فهرست‪06..............................................................................................................................‬‬