Egzamin Na Tlumacza Przysieglego Tlumaczenie Odpisow Aktow Stanu Cywilnego Jezyk Francuski

przysieglego_franc Stachurski tlumaczenie 13/08/18 10:14 Page 1
Ewa Betańska, Eryk Stachurski
Egzamin na tłumacza przysięgłego

Książka Egzamin na tłumacza przysięgłego. Tłumaczenie odpisów aktów stanu
cywilnego jest obszernym opracowaniem dotyczącym tłumaczenia polskich odpi-
sów aktów stanu cywilnego na język francuski oraz odpisów francuskich – na język
Egzamin
polski. Autorzy zapoznają czytelnika z historią rejestracji stanu cywilnego w Polsce
i we Francji oraz z obecnie obowiązującymi przepisami. Poddają szczegółowej ana-
lizie odpisy aktów oraz ich tłumaczenia sporządzone przez tłumaczy przysięgłych.
na tłumacza przysięgłego
Prezentują również swoje własne propozycje tłumaczeń.
Ponadto publikacja zawiera glosariusz polsko-francuski i francusko-polski termi-
nów prawa o aktach stanu cywilnego. Książka powstała z myślą o kandydatach
przygotowujących się do egzaminu na tłumacza przysięgłego oraz doświadczo-
nych tłumaczach chcących skonfrontować własne przekłady z tłumaczeniami innych
Tłumaczenie odpisów
praktykujących tłumaczy.
aktów stanu cywilnego
Tłumaczenie odpisów aktów stanu cywilnego

Ewa Betańska – doktor nauk humanistycznych, absolwentka Nauczycielskiego Kole-
gium Języka Francuskiego UW, Wydziału Prawa i Administracji UG oraz Interdyscy-
Język francuski
plinarnego Podyplomowego Studium Kształcenia Tłumaczy Prawniczych i Sądowych
ILS UW, gdzie od 2009 r. wykłada przekład prawniczy i prawo francuskie. Autorka
publikacji z zakresu tłumaczenia prawniczego w czasopismach „Lingua Legis” i „Com-
parative Legilinguistics”.
Eryk Stachurski – urodził się we Francji, gdzie studiował historię i języki słowiańskie;
doktor językoznawstwa romańskiego UW. Tłumaczył dla Trybunału Konstytucyjnego
i licznych kancelarii prawnych. Pracuje w Instytucie Lingwistyki Stosowanej UW, gdzie
między innymi bada dyskurs prawno-prawniczy w ujęciu translatorycznym.
www.ksiegarnia.beck.pl
tel. 22 31 12 222
fax 22 33 77 601 Cena 149 z∏
70488266217680
70488266217680
zakupiono w sklepie: C.H.Beck
identyfikator transakcji: C405880
e-mail nabywcy: maksymilian.bartoszewski@gmail.com
znak wodny:
70488266217680
70
przysieglego_franc Stachurski tlumaczenie 1-3 06/08/18 16:23 Page 1
Egzamin
Język francuski
70488266217680
70488266217680
70488266217680
70488266217680
Egzamin
Język francuski
Wydawnictwo C.H.Beck
Warszawa 2018
70488266217680
70488266217680
Egzamin na tłumacza przysięgłego. Język francuski.
Tłumaczenie odpisów aktów stanu cywilnego.
Wydawca: Joanna Szypulska
Korekta: Ewa Nojszewska, Małgorzata Stempowska
Projekt okładki i stron tytułowych: GRAFOS
© Wydawnictwo C.H. Beck 2018
Wydawnictwo C.H. Beck, Sp. z o.o.

ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: DM Quadro

Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN: 978-83-255-8962-2
ISBN ebook: 978-83-255-8963-9
70488266217680
70
Spis treści / Table des matières
Podziękowania ............................................................................................................... XI
Remerciements .............................................................................................................. XIII
Wstęp ................................................................................................................................ XV
Introduction .................................................................................................................... XV
Cel .......................................................................................................................... XVI
Objectif .................................................................................................................. XVII
Co nie jest naszym celem .................................................................................... XVIII
Quel n’est pas l’objectif de ce livre ? .................................................................... XIX
Metoda badań ....................................................................................................... XX
Méthode ................................................................................................................. XXI
Teksty paralelne .................................................................................................... XX
Les textes parallèles .............................................................................................. XXI
Słowniki ................................................................................................................. XXIV
Les dictionnaires .................................................................................................. XXV
Bazy terminologiczne .......................................................................................... XXX
Les bases terminologiques .................................................................................. XXXI
Istniejące tłumaczenia ......................................................................................... XXX
Les traductions existantes ................................................................................... XXXI
Normy korporacyjne ........................................................................................... XXXIV
Les normes corporatistes ..................................................................................... XXXV
Strategia tłumaczeniowa oraz ekwiwalenty ...................................................... XXXIV
La stratégie et les équivalents .............................................................................. XXXV
70488266217680
70
Część I. Zarys historyczny rejestracji stanu cywilnego ....................................... 1

Partie I. Brève histoire de l’état civil .......................................................................... 1
Rozdział 1. Polska ..................................................................................................... 2

Chapitre 1. En Pologne ........................................................................................... 3
Rozdział 2. Francja ................................................................................................... 32

Chapitre 2. En France .............................................................................................. 33
Część II. Rejestracja stanu cywilnego – aktualny stan prawny .......................... 51

Partie II. Situation actuelle de l’enregistrement de l’état civil ............................ 51
Rozdział 1. Polska ..................................................................................................... 52

Chapitre 1. En Pologne ........................................................................................... 53
1.1. Podstawa prawna .......................................................................................... 52
1.1. Cadre légal ..................................................................................................... 53
1.2. Stan cywilny ................................................................................................... 52
1.2. État civil .......................................................................................................... 53
1.3. Urząd stanu cywilnego ................................................................................. 54
1.3. Bureau de l’état civil ...................................................................................... 55
1.4. Protokół .......................................................................................................... 56
1.4. Procès verbal .................................................................................................. 57
1.5. Rejestr stanu cywilnego ................................................................................ 58
1.5. Registre de l’état civil ..................................................................................... 59
1.6. Akt stanu cywilnego ..................................................................................... 60
1.6. Acte de l’état civil ........................................................................................... 61
1.7. Odpisy aktu stanu cywilnego ....................................................................... 62
1.7. Copies d’un acte de l’acte civil ..................................................................... 63
1.7.1. Opis blankietów .................................................................................... 66
1.7.1. Description des formulaires ................................................................ 67
1.7.2. Wielojęzyczny odpis skrócony aktu stanu cywilnego ...................... 70
1.7.2. Description d’un extrait d’acte d’état civil sur formulaire
plurilingue ............................................................................................. 71
1.8. Zaświadczenia ............................................................................................... 72
1.8. Certificats ....................................................................................................... 73
1.9. Rejestracja urodzenia ................................................................................... 74
1.9. Enregistrement de la naissance ................................................................... 75
1.9.1. Protokół zgłoszenia urodzenia ........................................................... 74
1.9.1. Procès verbal de naissance .................................................................. 75
VI
70488266217680
70
1.9.2. Karta urodzenia lub karta martwego urodzenia .............................. 76

1.9.2. Feuille de naissance et feuille d’enfant mort-né ................................ 77
1.9.3. Akt urodzenia ....................................................................................... 76
1.9.3. Acte de naissance .................................................................................. 77
1.9.4. Protokół uznania ojcostwa .................................................................. 78
1.9.4. Procès verbal de reconnaissance de paternité .................................. 79
1.9.5. Odpis skrócony aktu urodzenia ......................................................... 80
1.9.5. Extrait d’acte de naissance ................................................................... 81
1.9.6. Odpis zupełny aktu urodzenia ............................................................ 82
1.9.6. Copie intégrale de l’acte de naissance ................................................ 83
1.10. Rejestracja małżeństwa .............................................................................. 82
1.10. Enregistrement du mariage ....................................................................... 83
1.10.1. Zapewnienie o braku wiedzy na temat okoliczności
wyłączających zawarcie małżeństwa ................................................ 82
1.10.1. Attestation relative aux prohibitions du mariage ........................... 83
1.10.2. Protokół przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek
małżeński ............................................................................................. 84
1.10.2. Procès verbal de réception des déclarations de mariage ............... 85
1.10.3. Zaświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński ........................ 86
1.10.3. Certificat de mariage .......................................................................... 87
1.10.4. Akt małżeństwa .................................................................................. 86
1.10.4. Acte de mariage .................................................................................. 87
1.10.5. Odpis skrócony aktu małżeństwa .................................................... 86
1.10.5. Extrait de l’acte de mariage ............................................................... 87
1.10.6. Odpis zupełny aktu małżeństwa ....................................................... 88
1.10.6. Copie intégrale d’acte de mariage .................................................... 89
1.11. Rejestracja zgonu ........................................................................................ 90
1.11. Enregistrement du décès ............................................................................ 91
1.11.1. Protokół zgłoszenia zgonu ................................................................ 90
1.11.1. Procès verbal de décès ....................................................................... 91
1.11.2. Akt zgonu ............................................................................................ 90
1.11.2. Acte de décès ....................................................................................... 91
1.11.3. Odpis skrócony aktu zgonu .............................................................. 92
1.11.3. Extrait d’acte de décès ........................................................................ 93
1.11.4. Odpis zupełny aktu zgonu ................................................................. 94
1.11.4. Copie intégrale de l’acte de décès ..................................................... 95
Rozdział 2. Francja ................................................................................................... 108

Chapitre 2. En France .............................................................................................. 109
2.1. Podstawa prawna .......................................................................................... 108
2.1. Cadre légal ..................................................................................................... 109
VII
70488266217680
70
2.2. Stan cywilny ................................................................................................... 108

2.2. État civil .......................................................................................................... 109
2.3. Urząd stanu cywilnego ................................................................................. 110
2.3. Service de l’état civil ...................................................................................... 111
2.4. Akty stanu cywilnego ................................................................................... 110
2.4. Actes d’état civil ............................................................................................. 111
2.5. Odpisy zupełne i skrócone ........................................................................... 118
2.5. Copies intégrales et extraits ......................................................................... 119
2.6. Wzmianki dodatkowe .................................................................................. 122
2.6. Mentions marginales .................................................................................... 123
2.7. Terminologia prawna ................................................................................... 130
2.7. Vocabulaire légal ........................................................................................... 131
2.8. Rejestr stanu cywilnego we Francji ............................................................ 134
2.8. Registre de l’état civil en France .................................................................. 135
2.9. Akty stanu cywilnego oraz ich odpisy (zupełny i skrócony) ................... 154
2.9. Des actes et des copies ou extraits .............................................................. 155
2.9.1. Akt urodzenia ....................................................................................... 154
2.9.1. Acte de naissance .................................................................................. 155
2.9.2. Odpis skrócony oraz odpisy zupełne aktów urodzenia ................... 158
2.9.2. Extrait et copies intégrales des actes de naissances .......................... 159
2.9.3. Akt małżeństwa .................................................................................... 174
2.9.3. Acte de mariage .................................................................................... 175
2.9.4. Odpis zupełny aktu małżeństwa ......................................................... 184
2.9.4. Copie intégrale d’acte de mariage ....................................................... 185
2.9.5. Akt zgonu .............................................................................................. 194
2.9.5. Acte de décès ......................................................................................... 195
2.9.6. Odpis skrócony oraz odpis zupełny aktu zgonu ............................... 194
2.9.6. Extrait et copie intégrale d’acte de décès ........................................... 195
2.10. Książeczka rodzinna ................................................................................... 200
2.10. Du livret de famille ..................................................................................... 201
Część III. Tłumaczenia poświadczone odpisów aktów stanu cywilnego ......... 209
raductions certifiées des copies ou extraits d’actes d’état civil ......
Partie III. T 209
Rozdział 1. Sporządzanie tłumaczeń poświadczonych w Polsce ................. 212

Chapitre 1. Les traductions certifiées faites en Pologne ................................ 213
1.1. Tłumaczenia poświadczone na język francuski ........................................ 216
1.1. Traductions certifiées vers le français ......................................................... 217
VIII
70488266217680
70
1.1.2. Odpis skrócony aktu małżeństwa ....................................................... 222

1.1.2. Extrait d’acte de mariage ..................................................................... 223
1.2. Tłumaczenia poświadczone na język polski .............................................. 234
1.2. Traductions certifiées vers le polonais ........................................................ 235
1.2.2. Odpis skrócony aktu zgonu ................................................................ 242
1.2.2. Extrait d’acte de décès .......................................................................... 243
Rozdział 2. Tłumaczenie poświadczone we Francji ......................................... 250

Chapitre 2. La traduction certifiée en France .................................................... 251
2.1. Zawód tłumacza we Francji ......................................................................... 250
2.1. Le métier de traducteur en France .............................................................. 251
2.2. Tłumaczenie poświadczone na język francuski ........................................ 252
2.2. Traduction certifiée vers le français ............................................................ 253
2.2.1. Odpis skrócony aktu małżeństwa ....................................................... 254
2.2.1. Extrait d’acte de mariage ..................................................................... 255
Część IV. Propozycje tłumaczeń ................................................................................. 265

Partie IV. Propositions de traduction ........................................................................ 265
Rozdział 1. Propozycje tłumaczeń na język polski .......................................... 266

Chapitre 1. Propositions de traduction vers le polonais ................................ 267
1.1. Propozycje tłumaczenia aktów urodzenia ................................................. 266
1.1. Propositions de traduction des actes de naissance ................................... 267
1.2. Propozycje tłumaczenia aktów uznania ..................................................... 284
1.2. Propositions de traduction des actes de reconnaissance ......................... 285
1.3. Propozycje tłumaczenia aktów małżeństwa .............................................. 294
1.3. Propositions de traduction des actes de mariage ...................................... 295
1.4. Propozycje tłumaczenia aktów zgonu ........................................................ 302
1.4. Propositions de traduction des actes de décès .......................................... 303
Rozdział 2. Propozycje tłumaczeń na język francuski .................................... 306

Chapitre 2. Propositions de traduction vers le français ................................. 307
2.1. Propozycja tłumaczenia odpisu skróconego aktu urodzenia .................. 306
2.1. Proposition de traduction d’un extrait d’acte de naissance ..................... 307
2.2. Propozycja tłumaczenia odpisu skróconego aktu zgonu ......................... 312
2.2. Proposition de traduction d’un extrait d’acte de décès ............................ 313
2.3. Propozycja tłumaczenia odpisu zupełnego aktu małżeństwa ................. 316
2.3. Proposition de traduction d’une copie intégrale d’acte de mariage ........ 317
IX
70488266217680
70
2.4. Odpisy skrócone aktów urodzenia, małżeństwa i zgonu, sporządzone

po 1 marca 2015 r. ......................................................................................... 324
2.4. Extraits d’actes de naissance, de mariage et de décès délivrés depuis
le 1er mars 2015 .............................................................................................. 325
Wnioski końcowe ........................................................................................................... 339

Conclusion ....................................................................................................................... 339
Polsko-francuski glosariusz terminologii polskiego Prawa o aktach

stanu cywilnego ............................................................................................................ 345
Glossaire français-polonais des actes d’état civil .................................................. 353
Spis dokumentów / Table des illustrations ............................................................. 361
Bibliografia / Bibliographie ......................................................................................... 367
70488266217680
70
Podziękowania
Składamy serdeczne podziękowania wszystkim osobom, które wyraziły chęć przeczytania

naszej książki i podzielenia się uwagami na jej temat jeszcze w trakcie jej przygotowywania.
Autorytety te znacząco przyczyniły się do wzbogacenia treści o różne punkty widzenia oraz
spostrzeżenia, które znalazły się w książce wyłącznie za sprawą ich wiedzy i dociekliwości.
Dziękujemy zatem bardzo profesorom Arlette Andrea-Veglia, Małgorzacie Tryuk i Krzysz-
tofowi Bogackiemu oraz doktor Danucie Kierzkowskiej i pani Barbarze Bosek-Szeskiej – zasłu-
żonym działaczkom TEPIS, jak również pani Aleksandrze Machowskiej – sędzi, leksykogra-
fowi i tłumaczce, której pomoc zwieńczyła wkład wszystkich tych znamienitych naukowców,
naszych kolegów i przyjaciół.
Pragniemy także serdecznie podziękować Ewie Nojszewskiej, która czuwała nad spój-
nością całości, oraz Tomaszowi Olbromskiemu ‒ za pomocną dłoń.
Dziękujemy również wszystkim, którzy zgodzili się powierzyć nam odpisy aktów stanu
cywilnego. Bez tych dokumentów książka byłaby jedynie pozbawioną przykładów, suchą
rozprawą.
Wiele innych osób, które uczestniczyły w procesie powstawania książki, a z braku miejsca
nie zostały tu wymienione z imienia i nazwiska, mimo że na to zasłużyły, prosimy o wyba-
czenie. Do nich również adresujemy nasze podziękowania.
Wszelkie ewentualne krytyczne uwagi prosimy kierować wyłącznie pod adresem autorów,
którzy biorą na siebie pełną odpowiedzialność za wszystkie niedopatrzenia w treści książki.
Warszawa, lipiec 2018 Ewa Betańska, Eryk Stachurski
XI
70488266217680
70
70488266217680
70
Remerciements
Les auteurs remercient très sincèrement toutes les personnes qui ont bien voulu lire,
commenter et critiquer cet ouvrage alors qu’il était en préparation. Elles ont ainsi considé-
rablement participé à son amélioration et permis qu’il prenne en considération des points
de vue et des remarques qui lui auraient fait défaut sans leur esprit avisé.
Nous remercions donc très respectueusement les professeurs Arlette Andrea-Veglia,
Krzysztof Bogacki, Małgorzata Tryuk, Mesdames Danuta Kierzkowska et Barbara Bosek-
-Szeska, toutes deux membres historiques et éminentes de TEPIS, et Madame Aleksandra
Machowska dont la triple compétence de magistrate, lexicographe et traductrice est venue
couronner l’apport de ces éminents scientifiques, collègues et amis.
Nous adressons aussi un remerciement cordial à Ewa Nojszewska qui a veillé à la cohé-
rence de l’ensemble et à Tomasz Olbromski pour son aide.
Nous remercions aussi, avec force, les personnes qui ont accepté de nous confier les
actes sans lesquels l’ouvrage ne serait qu’une pâle dissertation.
De nombreuses autres personnes ont participé à ce processus et devraient être ici
mentionnées si ce n’était le manque de place pour toutes les citer. Nous les associons à ce
remerciement et leur présentons nos excuses pour cet anonymat.
Naturellement, toutes les faiblesses entachant encore le livre relèvent de l’entière res-
ponsabilité de ses seuls auteurs et, en conséquence, toutes les critiques éventuelles qu’il
susciterait doivent nous être adressées.
Varsovie, juillet 2018 Ewa Betańska, Eryk Stachurski
XIII
70488266217680
70
70488266217680
70
Wstęp
Introduction
XV
70488266217680
70
Wstęp
Cel
Książkę tę dedykujemy praktykującym oraz przyszłym tłumaczom prawniczym. Chcie-
libyśmy, aby służyła im pomocą oraz dostarczyła dodatkowej inspiracji do przemyśleń nad
przekładem dokumentów z zakresu prawa o aktach stanu cywilnego.
Zarówno jej treść, jak i forma różnią się od dotychczasowych publikacji ujmujących
w sposób tradycyjny temat przekładu prawniczego z języka francuskiego na język polski
i odwrotnie, to znaczy zawierających jedynie poukładane tematycznie przedruki doku-
mentów przeznaczonych do tłumaczenia, w tym również odpisy aktów stanu cywilnego
(por. Bosek-Szeska i Michalska 2011: 41−53). Podczas pisania naszej książki korzystaliśmy
z istniejącej obecnie możliwości zapoznania się z wieloma przykładowymi odpisami aktów
w obu językach oraz z treścią ustaw i rozporządzeń stanowiących obszerny korpus paralelny.
Zamieszczone w książce tłumaczenia odpisów aktów stanu cywilnego wykonane przez
tłumaczy przysięgłych opatrzyliśmy komentarzem. Punktem odniesienia dla naszych uwag
były zalecenia dotyczące sporządzania tłumaczeń poświadczonych zawarte w Kodeksie
tłumacza przysięgłego (KTP) – dokumencie uchwalonym 30 czerwca 2011 r. przez Radę
Naczelną Polskiego Towarzystwa Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych TEPIS, która
poleca wszystkim osobom wykonującym na terytorium Polski zawód tłumacza przysię-
głego stosowanie zawartych w nim zasad.
W książce umieściliśmy też propozycje tłumaczeń stworzone przez nas na potrzeby
niniejszej publikacji. Podczas poszukiwań możliwie najlepszych ekwiwalentów dla obco-
języcznych terminów korzystaliśmy po trochu ze wszystkich wspomnianych źródeł. Zdo-
bytą w ten sposób wiedzę wykorzystaliśmy do opracowania dwujęzycznego zbioru termi-
nologii prawa aktów stanu cywilnego (polsko-francuskiego i francusko-polskiego), który
znajduje się na ostatnich stronach obu wersji językowych.
Książka różni się od innych publikacji tym, że jest jednocześnie pozycją o charakterze
teoretycznym i poradnikiem dla tłumaczy. Zawarliśmy w niej krótki opis historii oraz obo-
wiązującego obecnie prawa o aktach stanu cywilnego dwóch odmiennych kultur prawnych,
pomiędzy którymi, na skutek tłumaczenia, następuje przekaz zawartych w dokumentach
informacji. Ponadto poddaliśmy analizie i skomentowaliśmy przykłady konkretnych tłuma-
czeń. Podwójny charakter książki wynika z konieczności zbadania dwóch różnych systemów
prawnych wraz ze wszystkimi ich aspektami: terminologicznym, językowym, historycznym
i kulturowym. Takie ujęcie tematu umożliwiło nam realizację nadrzędnego celu, którym był
przekład odpisów aktów stanu cywilnego zrozumiały dla polskich lub francuskich urzędników.
Naszym celem jest zaznajomienie tłumaczy z problematyką prawa o aktach stanu cywil-
nego, zachęcamy również do przemyślenia każdego terminologicznego wyboru. Chcieliby-
śmy, aby pod wpływem lektury naszej książki tłumacze zawsze uwzględniali oczekiwania
bliskich i dalekich odbiorców (w szczególności odbiorców dalekich), co z kolei sprawi, że
przekłady staną się bardziej naturalne i łatwiejsze w odbiorze.
XVI
70488266217680
70
Introduction
Objectif
Le présent ouvrage a pour but de mettre à la disposition des traducteurs, en exercice
et futurs, une source de réflexion supplémentaire dans la pratique de leur activité, et plus
particulièrement de la traduction des actes d’état civil.
Il est conçu de manière décalée, par rapport à ce que la tradition littéraire a l’habitude
de publier (cf. Bosek-Szeska et Michalska 2011 : 41−53, où nous trouvons une série de
documents vierges à traduire), en ce qu’il utilise fortement les capacités nouvelles d’accès
aux sources directes, essentiellement les corpus parallèles (textes législatifs et règlements).
En ce qu’il propose et commente des traductions réelles, en ce qu’il propose des modèles
de traductions, nos traductions ; en ce qu’il renvoie aux recommandations normatives des
associations de traducteurs (Kodeks Tłumacza Przysięgłego, KTP, code des traducteurs
assermentés).
Finalement, en ce qu’il tente de piocher à toutes ces sources pour arriver à une conclu-
sion raisonnable dans la recherche du meilleur équivalent possible et à un glossaire bidirec-
tionnel différentiel, selon le sens de la langue, qui se trouve à la fin de chacune des versions.
Il est aussi décalé en ce qu’il prend à la fois l’aspect d’un livre théorique, dans ses élé-
ments qui visent à intégrer les réalités parallèles des cultures entre lesquelles le message doit
être transmis et l’aspect d’un guide de traduction dans les parties relatives à l’analyse et au
commentaire des traductions. Cette dualité d’aspect découle de la nécessité de prendre en
compte le plus possible l’existence de l’autre culture, de la culture, dans tous ses aspects, ter-
minologique, discursif, historique, et culturels et d’en faire notre objectif premier : appor-
ter du naturel dans la traduction des actes de l’état civil et ainsi en améliorer la réception.
En clair, nous cherchons à faire réfléchir les traducteurs sur chaque choix en introdui-
sant une compétence encyclopédique en amont de celui-ci afin, par le biais d’un apport de
naturel, de prendre mieux en compte les attentes des destinataires, proches ou lointains,
mais avec une primauté du lointain.
XVII
70488266217680
70
Wstęp
Myślą przewodnią tej książki jest teza, że wykonując zawód tłumacza, należy nieustan-
nie dokonywać wyboru w oparciu o własne przemyślenia. Nie zmienia to jednak faktu, że
tłumaczenie jest także formą działalności zbiorowej. Odbywa się ona w grupie, jaką tworzą
osoby zajmujące się przekładem, a której tłumacz jest częścią, na łonie nacji, na rzecz któ-
rej uprawia swoją sztukę, jak również dla społeczności, która jest jej adresatem. Tłumacz
pełni funkcję usługową wobec wszystkich tych grup i ponosi potrójną odpowiedzialność
za rezultat swoich przemyśleń. Musi być świadomy położenia, w którym się znajduje, oraz
faktu, że bierze na siebie pełną odpowiedzialność za dokonane wybory.
Nie jest prawdą, że ostateczny kształt przekładu jest jedynie kwestią uznania autora. Tłu-
macz może podejmować tylko takie działania, które nie są zabronione przez wspomniane
społeczności. Tworzy wprawdzie katalog własnych zasad, w jego przekonaniu aktualnych
i stosownych, jednak muszą być one uznawane także przez innych tłumaczy. Zmieniać
można je tylko wówczas, gdy jest się przekonanym, że są przestarzałe lub zbyteczne.
Co nie jest naszym celem

Nie zamierzamy indoktrynować środowiska tłumaczy, że zamieszczone w książce tłu-
maczenia − naszego lub obcego autorstwa, to jedyne właściwe przekłady i że powinno się
je wiernie kopiować. Nie podzielamy stanowiska, że zasady, którymi aktualnie rządzi się
sztuka przekładu, w tym normy opisane w tej książce, zostały ustanowione raz na zawsze
i z założenia są doskonałe, uniwersalne i absolutne. Jesteśmy przekonani o ich trafności,
prawdziwości i słuszności. Uważamy, że powinny być stosowane przez tłumaczy. Chcieli-
byśmy, aby służyły im za punkt odniesienia.
Naszym celem nie jest jednak kreowanie jakichś nowych standardów1. W książce opi-
saliśmy metodę rozumowania, która pozwala podnieść jakość tłumaczenia − aktywności
wykonywanej obecnie w gruntownie odmienionej rzeczywistości za sprawą nieograniczo-
nego dostępu do zasobów Internetu.
Celem książki nie jest również podważanie olbrzymiego dorobku naszych poprzed-
ników w zakresie uniformizacji tłumaczeń, w szczególności działającego w Polsce Towa-
rzystwa Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych TEPIS, które powstało i rozwinęło się
dzięki zaangażowaniu dr Danuty Kierzkowskiej. Dorobek ten pragniemy jedynie uzupeł-
nić i wzbogacić, chociaż czasem można odnieść wrażenie, że z nim polemizujemy. Dzieje
się tak dlatego, że z racji względnego charakteru norm dotyczących sporządzania tłuma-
czeń, jest to naturalne, że autorzy przekładów mają często na ich temat odmienne zdanie.
1
Wystarczy przeczytać książkę Reginy Solovej (2013), aby zrozumieć, jak mroczna byłaby przy-
szłość takiego projektu.
XVIII
70488266217680
70
Introduction
L’objectif est donc de transmettre un message : la traduction est une affaire de réflexion
essentiellement individuelle, lors de son exercice professionnel et lors des choix qui découlent
de celle-ci. Mais la traduction est aussi une affaire de collectivité puisque le traducteur s’ins-
crit tout à la fois dans un groupe, celui des praticiens de la traduction, dans une société,
celle où il exerce son art, et dans un ailleurs, celui où son œuvre est destinée. Chacune de
ces collectivités oblige le traducteur ; il est donc triplement obligé d’extérioriser sa réflexion
et de prendre conscience de cette position sans jamais perdre de vue, qu’au final, il répond
seul de ces décisions.
Est-ce à dire qu’il fait ce qu’il veut ? Non, il fait ce que lesdites collectivités lui permettent
de faire : il s’impose lui-même les limites qu’il considère toujours actuelles et pertinentes
ou les déplace s’il les pense obsolètes ou contre-productives.
Quel n’est pas l’objectif de ce livre ?

L’endoctrinement des traducteurs à suivre aveuglément des modèles, les nôtres ou ceux
des autres, de traduction. L’affirmation que la traduction est un art réglé une fois pour toutes
et que les normes qui sont actuellement en vigueur sont par nature parfaites, universelles
ou absolues. Les normes que nous disposons dans cet ouvrage doivent être soumises à la
même rigueur intellectuelle. Nous les croyons justes, vraies, pertinentes et applicables, et
souhaitons naturellement qu’elles servent de repères aux traducteurs.
Toutefois nous n’avons pas écrit ce livre pour disposer des normes supplémentaires1,
nous l’avons écrit pour exposer une méthode de réflexion qui permet aux traducteurs de
mieux traduire dans un environnement profondément renouvelé par l’usage de l’internet.
Ce livre n’a pas non plus la volonté d’écorner l’énorme travail fait en matière d’uniformi-
sation de l’exercice de la traduction par les rédacteurs qui nous ont précédés (non pensons
ici à la Pologne et à TEPIS sous l’élan donné par Danuta Kierzkowska). Il a cependant la
volonté de compléter, d’enrichir cet acquis, au risque parfois de paraître à contre-courant
de celui-ci. Il n’en est rien car il ne se peut faire, en raison de leur origine protéiforme, que
toutes les normes parlent d’une seule voix.
1
Il suffit de lire le livre de Regina Solová (2013) pour vite comprendre quel serait l’avenir sombre
d’un tel projet.
XIX
70488266217680
70
Wstęp
Metoda badań
W książce odwołujemy się do doświadczeń, które nabyliśmy w ciągu piętnastu lat pracy
jako tłumacze oraz nauczyciele języka francuskiego, jak również prowadząc zajęcia w zakre-
sie przekładu prawniczego. Tekst powstawał w miarę, jak podczas tłumaczenia odpisów
aktów stanu cywilnego przybywało wątpliwości co do tego, które ekwiwalenty najlepiej
oddają znaczenie obcych terminów, oraz pytań studentów o sens formułowania reguł,
skoro nierzadko są one zasadne tylko w przypadku konkretnego, tłumaczonego w danym
momencie zdania.
Skupiliśmy się na różnicach występujących między tekstem oryginału a jego tłumacze-
niem. Dokonaliśmy oceny sposobu sporządzania tłumaczeń, jak również samego przekładu.
Życzeniem większości zleceniodawców jest, aby tłumaczenie było jasne dla odbiorcy
po jego lekturze. Nasuwa się zatem oczywiste pytanie, co będzie zrozumiałe dla adresata
przekładu. Jest to najważniejsze spośród wielu pytań, na które tłumacz musi sam sobie
udzielić odpowiedzi. Bez względu na rodzaj tłumaczenia (poświadczone lub zwykłe), jeżeli
informacja zawarta w tłumaczonym dokumencie nie jest klarowna, cel nie został osiągnięty.
Jeśli nie udzieli się odpowiedzi na to właśnie pytanie, wszystkie pozostałe kwestie, takie
jak wierność przekładu czy strategia tłumaczeniowa, stają się nieistotne. Reakcja odbiorcy
będzie pozytywna tylko wówczas, gdy tekst tłumaczenia nie będzie wzbudzał żadnych wąt-
pliwości po samej jego lekturze, bez konieczności interpretowania bądź zgadywania, czego
dotyczył dokument źródłowy. Innymi słowy − przekład musi być od razu komunikatywny.
Aby uzyskać taki efekt, należy stosować w tekście tłumaczenia wyłącznie środki językowe,
które są znane adresatowi przekładu. Wyrażenia i terminy niespełniające tego warunku,
bez względu na ich liczbę, zawsze będą utrudniały komunikację.
Teksty paralelne
Przyjęta przez nas metodologia polega na maksymalnym wykorzystaniu tekstów para-
lelnych, ponieważ jesteśmy przekonani, że jedynie one są w stanie dostarczyć niezbędnych
środków językowych (takich jak: terminy prawnicze, wyrażenia zapewniające spójność tek-
stu oraz wyznaczające jego strukturę (logikę) i styl, wyrażenia idiomatyczne itp.), gwaran-
tujących, że odpowiedź na, jak to wcześniej ustaliliśmy, kluczowe pytanie, czy tłumaczenie
jest zrozumiałe dla odbiorcy, będzie twierdząca. Dotyczy to tłumaczenia w obu kierunkach,
dlatego tekstami paralelnymi wspomagaliśmy się podczas tłumaczenia zarówno z języka
francuskiego na język polski, jak i z języka polskiego na francuski.
XX
70488266217680
70
Introduction
Méthode
Ce livre a été pensé en fonction de l’expérience accumulée au fil des dernières quinze
années passées à traduire et à enseigner la langue ainsi que la traduction. Il s’est construit au
fur et à mesure des questions posées, celle centrale du bon équivalent mais pas seulement,
soit par le texte à traduire, soit par les étudiants exerçant leur pertinence face aux règles
dispensées avec assurance mais dont la cohérence se limitait parfois à la séquence traduite.
Il s’est donc bâti par réaction à l’écart entre l’original et sa traduction et a été étayé sur le
fondement de la critique de l’exercice et de la traduction.
L’une des critiques qui nous a été le plus souvent formulée de la part des clients est celle
de l’intelligibilité des traductions, au sens de leur compréhension immédiate, par le desti-
nataire. En effet, se pose indéniablement avec force la question de savoir ce que compren-
dra le client pour lequel la traduction est faite. Ce n’est pas la seule question, mais elle est
primordiale puisqu’il n’y a pas de traduction, assermentée ou non, s’il n’y a pas de transfert
d’informations. Toutes les autres questions, celle de la fidélité, celle de la stratégie ou autres,
n’ont de sens que si l’on répond à la précédente. Or la réponse ne sera affirmative que si le
client est en mesure de comprendre le texte, non de l’interpréter ou de deviner ce qu’il veut
dire, mais de lire intelligiblement ; c’est-à-dire de trouver son sens sans détour. Pour ce faire,
le texte doit être inéluctablement écrit avec les outils linguistiques du client ; toute autre
écriture, dans quelque proportion que ce soit, enfreint la règle de la bonne communication.
Les textes parallèles

La méthode retenue est donc celle de l’utilisation maximale des textes parallèles (com-
pris comme relatifs au même sujet et créés dans une situation similaire ou très proche)
car eux seuls nous semblent en mesure d’apporter les éléments linguistiques (termes juri-
diques, articulateurs logiques, expressions idiomatiques, style…) nécessaires à donner la
garantie qu’une réponse positive soit faite à la question préalablement définie comme pri-
mordiale. Cela s’entend dans les deux sens, c’est-à-dire que l’utilisation des textes parallèles
se fait aussi bien lors de la traduction du français vers le polonais que dans le sens inverse.
XXI
70488266217680
70
Wstęp
Jakie konkretnie teksty mamy na myśli? Autentyczne dokumenty sporządzane w obu

krajach przez organ administracji o tej samej randze (z uwzględnieniem specjalnych wymo-
gów obowiązujących na terenie poszczególnych krajów francuskojęzycznych) w dokład-
nie tych samych okolicznościach. Dwie kategorie dokumentów spełniają jednocześnie oba
te warunki: odpisy aktów stanu cywilnego sporządzone przez organy polskiej i francu-
skiej administracji oraz akty prawodawcze (ustawy lub rozporządzenia) regulujące kwe-
stie wyglądu i wykorzystania wspomnianych odpisów. Z punktu widzenia analizy języko-
wej nie są to teksty tego samego rodzaju, lecz wzajemnie się uzupełniające. Akty i odpisy
aktów stanu cywilnego stanowią bowiem zmaterializowaną postać przepisów prawnych
regulujących kwestie z nimi związane. W naszej opinii dokumenty te mają pierwszeństwo
przed wszystkimi innymi tekstami, z których tłumacz powinien czerpać wiedzę podczas
tłumaczenia wszelkiego rodzaju dokumentów z zakresu prawa o aktach stanu cywilnego,
ponieważ są one w stanie dostarczyć odpowiedzi na niemal wszystkie związane z językiem
pytania. Ponadto większość z nich jest obecnie dostępna w Internecie.
Wspomaganie się paralelnymi odpisami aktów stanu cywilnego oraz tekstami ustaw
i rozporządzeń nakazuje logika oraz znajomość realiów panujących w obu krajach. W pełni
uzasadnione jest rozumowanie, że bez względu ma miejsce sporządzenia dokumentu
na obszarze dowolnego kraju, gdzie wprowadzono przepisy o aktach stanu cywilnego,
urzędnik w akcie odnotowuje analogiczne informacje. W paralelnym odpisie odpowied-
niego aktu stanu cywilnego odnajdziemy zatem niemal wszystkie ekwiwalenty funkcjo-
nalne konieczne do przetłumaczenia tego dokumentu.
Ustawy i rozporządzenia, mimo że również są tekstami paralelnymi, dostarczają sporo
ekwiwalentów, choć nieco mniej niż odpisy aktów. Teksty normatywne są sformułowane
w języku prawnym będącym specyficzną odmianą rodzajową języka ogólnego (Malinowski
2006: 235), posiadającym sobie tylko właściwe specjalistyczne słownictwo, charakterystyczne
dla kultury prawnej danego kraju. Z racji tego, że w ustawach i rozporządzeniach mamy do
czynienia ze zdaniami, które czasem tworzą dłuższe sekwencje tekstu, dostarczają one dodat-
kowych elementów i środków językowych, bardziej rozbudowanych niż pojedyncze ekwiwa-
lenty leksykalne występujące w odpisach. Pragniemy też zwrócić uwagę na fakt, że współcze-
sne teksty paralelne to jedyne dokumenty zawierające wyrażenia będące aktualnie w użyciu.
Inne narzędzia wspomagające tłumaczenie, takie jak słowniki, własne bazy terminolo-
giczne lub wykonane uprzednio tłumaczenia podobnych dokumentów, także bywają uży-
teczne, pod warunkiem że zawierają ekwiwalenty, które są w użyciu. Pamiętać bowiem
należy, że język urzędowy, w którym sformułowane są akty stanu cywilnego, podlega ciągłej
ewolucji, a co za tym idzie – im zastosowane źródło ekwiwalentu jest starsze, tym mniejsze
prawdopodobieństwo, że termin ten jest nadal stosowany w praktyce. Istnieje ryzyko, że
tłumaczenie sporządzone przy użyciu wyłącznie tego źródła będzie niedoskonałe, a nawet
– że komunikat zawarty w tłumaczonym tekście będzie dla odbiorcy niezrozumiały.
XXII
70488266217680
70
Introduction
De quels types de textes parlons-nous ? Des textes naturels, émanés par les administra-
tions respectives des deux pays – avec un traitement spécial pour la francophonie – dans
les situations exactement similaires. Deux catégories de documents répondent ici à cette
double condition : les actes d’état civil, ou leur copie, émanés par les administrations polo-
naises et françaises et les actes législatifs (lois ou règlements) régissant l’aspect et les usages
desdits actes d’état civil. Il ne s’agit pas exactement d’un seul et même type de textes du
point de vue de l’analyse linguistique mais ils sont complémentaires les uns pour les autres
et les actes d’état civil, ou leur copie, constituent la matérialisation des dispositions légales
les régissant. Ces documents sont au sommet de notre hiérarchie parmi les aides que les
traducteurs devraient, selon nous, utiliser lors de la traduction d’acte d’état civil. Ils sont en
effet susceptibles de couvrir la quasi-totalité des questions linguistiques posées lors de la
traduction ; ils sont par ailleurs aujourd’hui largement disponibles par le biais de l’internet.
Ce qui leur confère cette qualité d’aide, c’est le bon sens et la réalité. Le bon sens découle
de la réalité puisqu’il est intuitivement raisonnable d’imaginer que les actes d’état civil, des
États qui en possèdent, énoncent peu ou prou les mêmes choses, quel que soit le lieu de leur
production : il est donc de bon sens de se dire que l’on y trouvera presque tous les équiva-
lents fonctionnels nécessaires à la traduction.
Les lois et les règlements, quoique parallèles, sont un peu moins – mais encore très for-
tement – susceptibles d’apporter nombre d’équivalents puisqu’ils fixent les règles d’utilisa-
tion et que ces règles sont inscrites dans un discours juridique plus large dont les spécifici-
tés diffèrent grandement d’une culture juridique à l’autre (pour le polonais, cf. Malinowski
2006: 235). Ils apporteront donc en plus des éléments, des outils linguistiques, plus utiles
dès que l’on sortira de la simple équivalence ponctuelle lexicale et qu’il s’agira de construire
des phrases, voire des séquences longues. Remarquons de surcroît que ces textes parallèles
sont les seuls documents de référence qui puissent refléter le dynamisme de la langue cible.
Qu’en est-il des autres aides à la traduction, des dictionnaires, des bases terminologiques
personnelles ou des traductions déjà faites de documents similaires ? Elles restent valides
avec une réserve forte : elles sont statiques or le langage juridico-administratif avec lequel
sont construits les actes d’état civil évolue. Cela implique que plus l’aide utilisée est vieille,
moins elle a de chances d’être confirmée dans les faits. Toute traduction réalisée avec cette
aide unique est donc potentiellement porteuse de maladresses, voire de rupture de com-
munication.
XXIII
70488266217680
70
Wstęp
Słowniki
Z naszych obserwacji wynika, że słowniki, mimo że są regularnie aktualizowane, cha-
rakteryzują się bardzo dużym stopniem powtarzalności, a podobieństwa pomiędzy kolej-
nymi ich wydaniami sięgają nawet 99%. Dzieje się tak dlatego, że ich autorzy mają kłopot
z ustaleniem momentu, kiedy nowy termin powinien się znaleźć w słowniku. Podczas gdy
język prawa stale ewoluuje, wzbogaca się o nowe terminy, które opisują nieistniejące wcze-
śniej pojęcia, bądź jest odgórnie reformowany przy okazji zmian systemowych lub spo-
łeczno-obyczajowych, treść słowników sprzed 80, 50 czy 30 lat pozostaje wciąż taka sama.
Mimo to naturalne jest, że to właśnie słowniki jedno-, dwu- lub wielojęzyczne, w wersji
papierowej bądź dostępne wyłącznie w Internecie, stanowią podstawowe źródło obcoję-
zycznych ekwiwalentów. Alternatywą dla słowników mogłaby być odpowiednio szeroka
wiedza, którą, jak wyżej wspomnieliśmy, tłumacz powinien stale uzupełniać.
Co do istoty samych słowników, odróżnić należy klasyczne słowniki (w wersji papie-
rowej lub elektronicznej) od słowników dostępnych online. Mówiąc o słownikach kla-
sycznych, mamy na myśli te opracowane zgodnie z przyjętymi w leksykografii zasadami
mówiącymi m.in. o tym, że w słowniku jednojęzycznym przy każdym haśle kanonicznym
umieszcza się definicję opisującą użycie danego wyrazu w różnych kontekstach. Natomiast
w klasycznym słowniku dwujęzycznym każdemu wyrazowi przypisuje się jeden lub więcej
obcojęzycznych odpowiedników, z uwzględnieniem dziedziny lub specjalności, do której
konkretny ekwiwalent się odnosi. W ten sposób zorganizowane są zarówno słowniki tra-
dycyjne drukowane na papierze, jak i niektóre dostępne w Internecie. Do ich wad i zalet
odniesiemy się w dalszej części tekstu.
Słowniki dostępne w Internecie to w rzeczywistości pseudosłowniki. W przeciwieństwie
do ich klasycznych odpowiedników zawierają wyłącznie hasła kanoniczne z ich obcoję-
zycznymi ekwiwalentami, rzadziej definicje. Ponadto milczą one w kwestii kontekstu, reje-
stru języka i pochodzenia wyrazów. Niektóre wydawnictwa oferują je w wersji papierowej,
jako podręczne słowniki dwujęzyczne, wątpimy jednak, by tłumacze pokusili się o to, żeby
z nich korzystać. Tego rodzaju źródła ekwiwalentów nie powinny w ogóle się znaleźć wśród
narzędzi wspomagających tłumaczenie, gdyż przekłady dokonane za ich pomocą w więk-
szości przypadków będą nieudolne.
W formie papierowej czy elektronicznej klasyczne słowniki niewiele się od siebie róż-
nią. Jednak, dzięki Internetowi, niewątpliwą zaletą elektronicznych zbiorów leksykogra-
ficznych jest to, że mogą być częściej aktualizowane. Zapewne z tego właśnie powodu słow-
niki w formie elektronicznej w przyszłości zastąpią swoich papierowych poprzedników. Ich
podstawową wadą jest natomiast brak wyraźnego wskazania źródeł, z jakich korzystają ich
twórcy, co stawia pod znakiem zapytania ich wiarygodność.
XXIV
70488266217680
70
Introduction
Les dictionnaires
Une remarque particulière mérite ici d’être dite : les dictionnaires, même remis à jour
régulièrement, ont un taux d’autoreproduction très élevé, frôlant les 99% de similitude d’une
génération à l’autre. Cela s’explique par la difficulté de sanctionner les nouveaux usages : à
quel moment un nouvel usage est-il enfin admissible par le détenteur de l’autorité lexico-
graphique ? Il découle de ce fait que si l’on regarde les dictionnaires d’il y a 80 ans, 50 ou 30
ans, leur contenu est très similaire alors que la langue juridique a, elle, considérablement
évolué, soit qu’elle s’est enrichie de nombreux termes qui décrivent les nouvelles réalités, soit
qu’elle a été réformée par l’autorité centrale des États lors, par exemple, des changements
de régimes ou de mœurs sociétaux. Pour autant, les dictionnaires bilingues, monolingues,
parfois plurilingues, papiers ou en ligne, sont très souvent la première aide à la traduction
et à juste titre. Le traducteur ne pourrait s’en affranchir que s’il était certain de son savoir,
avec la même réserve que celle avancée précédemment, qu’il l’actualise.
S’agissant précisément des dictionnaires, il convient de faire une différence essentielle
entre les dictionnaires classiques (éditions papier ou sur le net) et les dictionnaires en ligne.
Nous rangeons dans la catégorie classique tous les dictionnaires faits selon l’usage lexico-
graphique établi, à savoir, lorsqu’ils sont unilingues, que chaque entrée canonique se voit
proposer une définition qui explicite plus ou moins contextuellement l’usage de celle-ci et,
lorsqu’ils sont bilingues, qu’à chaque entrée lexicale est proposé un ou plusieurs équivalents
préalablement passés au crible du domaine ou de la spécialisation. Cela peut se rencontrer
aussi bien sur le net que dans les pages papiers et nous reviendrons dans un instant sur les
qualités et les défauts de chacune des deux catégories.
Nous opposons à ce groupe classique, les dictionnaires, ou pseudo-dictionnaires prin-
cipalement en ligne, qui n’offrent à leurs usagers que des entrées canoniques auxquelles
font face des équivalents, parfois des définitions, sans aucune indication de contexte, de
registre ou de source. Ils peuvent, à vrai dire, prendre une forme papier tel que c’est le cas
des éditions commerciales proposant des dictionnaires bilingues rudimentaires mais nous
n’imaginons pas qu’un traducteur puisse être tenté de les utiliser. Cette dernière catégorie
est bien sûr à bannir de l’atelier du traducteur car ils aboutiront dans la grande majorité
des cas à une maladresse.
Dans le groupe classique, nous ne faisons pas de grandes différences entre la forme papier
et la forme télématique mais nous voyons une supériorité de l’internet en ce qu’il permet
une plus grande actualisation des bases lexicographiques et des définitions. Il ne fait pas de
doute qu’à la longue les dictionnaires informatisés sont supérieurs et qu’ils supplanteront
assez rapidement leurs ancêtres en papier. Le défaut des dictionnaires numériques réside
essentiellement dans leur source et soulève la question de la fiabilité de celle-ci.
XXV
70488266217680
70
Wstęp
Klasyczne słowniki dzielą się na jednojęzyczne słowniki ogólne oraz dwujęzyczne słow-
niki tematyczne. Słowniki jednojęzyczne, takie jak Trésor de la Langue française informatisé
(TLFi) i słowniki objęte bazą CNRTL, mają tę zaletę, że zawarte w nich informacje doty-
czące języka ogólnego są w pełni wiarygodne. Można w nich również napotkać specjali-
styczną terminologię wraz z informacją o dziedzinie, z której dany termin pochodzi. Mowa
jednak o słownikach ogólnych, których celem jest przybliżenie znaczenia wyrazów będą-
cych w powszechnym użyciu, zatem liczba haseł z jakiejś konkretnej dziedziny, na przykład
prawa, jest dość ograniczona. Może się też zdarzyć, że termin prawniczy zostanie w nich
przytoczony wyłącznie w znaczeniu znanym użytkownikowi języka ogólnego. Wspomniane
słowniki pełnią funkcję pomocniczą w stosunku do słowników specjalistycznych (glosa-
riuszy, lokalnych baz danych dostępnych online), które dla tłumacza stanowią podstawowy
punkt odniesienia. Szansa znalezienia w nich aktualnej definicji terminu specjalistycznego,
w naszym przypadku − terminu prawniczego, jest większa niż w słowniku ogólnym. Dodat-
kowo tradycyjne słowniki specjalistyczne są dość często aktualizowane i stanowią poważną
konkurencję dla słowników dostępnych w Internecie.
Do słowników prawniczych najczęściej używanych we Francji zaliczyć możemy Voca-
bulaire juridique pod red. Cornu, wydany przez wydawnictwo PUF, stanowiący dla tłu-
maczy prawdziwą kopalnię wiedzy, czy równie wartościowy Lexique des termes juridiques
wydawnictwa Dalloz. Nie jest to oczywiście wyczerpująca lista francuskich słowników
prawniczych. Z pewnością znalazłoby się jeszcze kilka innych pozycji wartych polecenia.
Oba wymienione są mniej lub bardziej wyczerpujące. Na niedoskonałość tę należy jednak
przymknąć oko ze względu na to, że ich autorzy fizycznie nie byli w stanie zawrzeć w nich
absolutnie wszystkich istniejących terminów z dziedziny prawa.
Zaletą specjalistycznych słowników papierowych jest to, że tłumacz ma je zawsze pod
ręką i w każdym momencie może do nich zajrzeć. Wszystko jednak wskazuje na to, że naj-
większymi przyjaciółmi następnych pokoleń tłumaczy będą słowniki dostępne on-line.
Wiele francuskich słowników lub glosariuszy prawniczych jest dostępnych w Interne-
cie. Wśród nich uwagę przyciągają zwłaszcza: strona Serge’a Braudo http://www.diction-
naire-juridique.com/lexique-juridique.php oraz objętościowo większa witryna internetowa
http://jurisguide.univ-paris1.fr/, a także strony ministerstw (np. Ministerstwa Sprawiedli-
wości http://www.cdad-martinique.justice.fr/lexique.php lub Ministerstwa Administracji
https://www.service-public.fr/particuliers/glossaire) i niektórych sądów, które posiadają
własne glosariusze.
XXVI
70488266217680
70
Introduction
Dans le sous-groupe des dictionnaires classiques, il convient aussi de séparer les diction-
naires unilingues généraux ou thématiques des dictionnaires bilingues ; les dictionnaires
monolingues tels que le Trésor de la Langue française informatisé (TLFi) ou les dictionnaires
liés dans la base CNRTL offrent l’avantage de garantir une fiabilité totale relativement à la
langue générale et parfois même dans la langue juridique grâce à l’indication du domaine
d’application des entrées. Naturellement, puisque ces dictionnaires sont généraux, ils visent
à donner une définition et leur nombre d’entrées juridiques est plus restreint. Il peut même
se faire qu’un terme d’usage juridique soit défini dans son usage général et ne le soit pas
dans le domaine du droit. Ces dictionnaires sont à utiliser en complément des diction-
naires spécialisés (glossaires, bases de données locales mises en ligne) qui doivent rester
une référence plus forte aux yeux du traducteur. Les dictionnaires spécialisés, juridiques
pour notre cas, sont plus susceptibles de donner les définitions juridiques actuelles des
termes recherchés et leur actualisation est assez régulière pour qu’ils fassent sérieusement
concurrence à l’internet.
Parmi les plus utilisés en France, nous retrouvons le Vocabulaire juridique (le Cornu)
publié aux PUF, dont l’immensité du savoir est de nature à rassurer les traducteurs, ou,
pour rester dans les ouvrages de très haute qualité, Le lexique des termes juridiques, publié
chez Dalloz ; d’autres sont sur le marché et mériteraient certainement d’être dans cette liste
restreinte. Ces deux dictionnaires souffrent bien sûr du même défaut, quoiqu’à une échelle
différente, celui de ne pas pouvoir être exhaustif mais il faut leur pardonner étant donné
l’impossibilité matérielle de collecter tout ce qui devient terme juridique.
Les dictionnaires papiers offrent l’avantage d’être “fidèles” à leurs propriétaires et consul-
tables en permanence. L’avenir appartient probablement à ces dictionnaires en ligne.
De très nombreux dictionnaires ou glossaires juridiques sont sur internet, parmi lesquels
le site de Serge Braudo, http://www.dictionnaire-juridique.com/lexique-juridique.php, attire
positivement l’attention, à côté de sites plus larges tels que http://jurisguide.univ-paris1.fr/
et les sites ministériels (celui de la Justice par exemple: http://www.cdad-martinique.justice.
fr/lexique.php ou l’administration avec https://www.service-public.fr/particuliers/glossaire)
ou de certaines juridictions disposant de leur propre glossaire.
XXVII
70488266217680
70
Wstęp
Wachlarz dzieł polskiej leksykografii nie jest tak bogaty jak we Francji. Wśród jedno-
języcznych słowników ogólnych od półwiecza króluje Słownik języka polskiego PAN pod
red. Doroszewskiego. Jego kartoteka posłużyła za podstawę kilku innych słowników spe-
cjalistycznych, takich jak Słownik wyrazów bliskoznacznych (pod red. Skorupki), Słownik
frazeologiczny oraz Mały słownik języka polskiego, opublikowany w 2002 r. pod nowym
tytułem Nowy słownik języka polskiego PWN. Najbardziej rozpowszechnionym słowni-
kiem ogólnym jest wydany po raz pierwszy w latach 1978−1981 Słownik języka polskiego
PWN pod red. Szymczaka, również oparty na kartotece wyżej wspomnianego Słownika
języka polskiego PAN.
Natomiast oferta jednojęzycznych słowników prawniczych w Polsce praktycznie nie ist-
nieje. Wyjątek stanowi encyklopedia prawa PWN o niewątpliwych walorach poznawczych.
Niestety brak w niej wielu podstawowych informacji, jest też zbyt rzadko aktualizowana.
Na polskim rynku jest duży wybór dwujęzycznych słowników języka ogólnego. Oprócz
nowych wydań oferowanych przez PWN lub Wiedzę Powszechną można także znaleźć
słowniki francuskich oraz innych zachodnich wydawnictw (Larousse, Pons). Ich charak-
terystyka jest taka sama jak wcześniej omówionych francuskich alter ego.
Pośród kilku polskich dwujęzycznych słowników prawniczych za godne polecenia uwa-
żamy Polsko-francuski słownik prawniczy (Zakamycze 2003) i Francusko-polski słownik
terminologiczny (Zakamycze 2002) autorstwa Pieńkosa oraz Słownik terminologii praw-
niczej Machowskiej (Branta 2003, Wolters Kluwer Business 2008). Uważamy, że dobrze
jest korzystać z nich wszystkich, ponieważ słowniki te wzajemnie się uzupełniają i często
to, co pominięto w jednym, można odnaleźć w innym. Oczywiście słownik Machowskiej
z 2003 r. jest mniej doskonały niż jego późniejsza wersja, która została zaktualizowana
w 2008 r. Słabym punktem wspomnianych słowników jest zbyt mała liczba ekwiwalentów
pochodzących z różnych dziedzin prawa, zaproponowanych dla terminów języka źródło-
wego. Nie zawierają one również definicji terminów, co kładzie się cieniem na wspaniałej
pracy wykonanej przez ich autorów.
Użycie Wikipedii w charakterze słownika wymaga osobnego komentarza. Kontrola
zawartych w niej informacji jest zbyt przypadkowa, by można było potraktować tę ency-
klopedię za w pełni wiarygodne źródło.
Nic nie ujmując opisanym wyżej słownikom, potraktowaliśmy je jako punkt wyjścia
do dalszych poszukiwań ekwiwalentów, które ostatecznie wybraliśmy po uwzględnieniu
wszystkich dostępnych źródeł, a w szczególności tekstów paralelnych.
XXVIII
70488266217680
70
Introduction
Du côté polonais, le panorama semble moins complet : parmi les dictionnaires géné-
raux monolingues, celui rédigé sous la direction de Doroszewski (Słownik języka polskiego,
PAN) règne en maître depuis 50 ans. Il a, par ailleurs, servi de base à d’autres dictionnaires :
au Słownik wyrazów bliskoznacznych (sous la dir. de Skorupka), du Słownik frazeologiczny,
du Mały słownik języka polskiego commercialisé sous Nowy słownik języka polskiego PWN
en 2002 et du Słownik języka polskiego PWN (sous la direction de Szymczak).
Les dictionnaires juridiques spécialisés sont inexistants sauf à y intégrer quelques ency-
clopédies juridiques (PWN), qui présentent certes certaines qualités, mais sont marquées
par un manque criant d’exhaustivité et par une faible actualisation.
Le marché polonais des dictionnaires bilingues est assez conséquent s’il s’agit de la langue
générale car aux anciennes éditions renouvelées polonaises (PWN, Wiedza Powszechna),
se sont ajoutées les éditions d’origines françaises, ou occidentales, telle que Larousse ou
Pons. Nous émettons les mêmes réserves à l’endroit de ces dictionnaires que celles expri-
mées relativement à leurs alter ego français.
Le marché des dictionnaires bilingues juridiques est surtout occupé par plusieurs
ouvrages remarquables, Polsko-francuski słownik prawniczy (Zakamycze 2003), Francus-
ko-polski słownik terminologiczny (Zakamycze 2002) et Słownik terminologii prawniczej
(Branta 2003, Wolters Kluwer business 2008) rédigés respectivement par Jerzy Pieńkos et
Aleksandra Machowska. Il nous semble qu’il convient d’utiliser ces dictionnaires en com-
plément les uns des autres car les termes omis dans les uns se trouvent souvent dans les
autres. Les Machowska de 2013 et 2008 sont bien sûr supérieurs à celui de 2003 et offrent
l’avantage d’être plus récents et même de proposer des commentaires succincts sur des
points délicats. Le principal manque de ces dictionnaires est le peu d’espace laissé aux dif-
férents domaines du droit lors de la proposition des équivalents ; il n’y a bien sûr pas de
définitions et cela nuit à l’excellent travail fait par les auteurs.
Une mention particulière doit être faite quant à l’utilisation de wikipédia comme diction-
naire : c’est par principe insoutenable car le contrôle de qualité des contenus est trop aléatoire.
La place de tous ces dictionnaires dans notre méthode est celle d’une rampe de lance-
ment ; c’est-à-dire qu’indépendamment de leur qualité intrinsèque indéniable, le traduc-
teur doit lui-même sélectionner l’équivalent final après avoir pris en compte l’ensemble des
sources disponibles, en particuliers les textes parallèles.
XXIX
70488266217680
70
Wstęp
Bazy terminologiczne
Istnieją dwa rodzaje dwu- i wielojęzycznych baz terminologicznych. Jedne, na przykład
baza Unii Europejskiej IATE (iate.europa.eu), są bazami zewnętrznymi, dostępnymi online,
podczas gdy inne to bazy prywatne − firmowe lub korporacyjne (jak terminologia specjali-
styczna TEPIS przeznaczona dla członków tego stowarzyszenia), stworzone częściowo lub
w całości przez tłumaczy, którzy zetknęli się z określonym słownictwem w swojej pracy.
Podejście tłumaczy do tych dwóch rodzajów baz jest diametralnie odmienne. W pierwszym
przypadku użytkownik nie ma żadnego wpływu na to, jakie terminy zostały umieszczone
w bazie, w drugim wręcz przeciwnie – tłumacz może kontrolować i uczestniczyć w całym
procesie lub w wybranych etapach tworzenia bazy. Nie bez znaczenia jest również pocho-
dzenie danej bazy terminologicznej. W przypadku baz stworzonych przez instytucje to,
jak tłumacz ją traktuje, zależy od charakteru instytucji, do której ona należy. Na przykład
IATE tworzy i nieodpłatnie udostępnia bazę terminologiczną zawierającą terminy doty-
czące dziedzin leżących w zakresie kompetencji Unii Europejskiej wraz z propozycjami
ekwiwalentów, które, co pragniemy podkreślić, są używane na obszarze Unii.
Rzecz ma się zgoła inaczej w przypadku baz terminologicznych tworzonych przez tłu-
maczy lub biura tłumaczeń. Powstają one głównie w oparciu o tłumaczone dokumenty, co
powoduje, że są tematycznie bardzo zróżnicowane. Liczba prywatnych baz terminologicz-
nych będzie wzrastać dzięki zastosowaniu narzędzi wspomagających tłumaczenie (CAT),
które sprawiły, że dodawanie terminów do bazy stało się bardzo proste. Korzystając z baz,
podobnie jak ze słowników, należy stosować zasadę ograniczonego zaufania i mimo wiary
w dobre intencje ich twórców każdą zawartą w nich propozycję ekwiwalentu powinno się
zweryfikować, a następnie zaakceptować bądź odrzucić.
Istniejące tłumaczenia
Zgodnie z przyjętą przez nas metodą badawczą, tłumaczenia − naszego lub obcego
autorstwa − traktujemy tak jak inne pomoce dydaktyczne, to znaczy z założenia przyjmu-
jemy, że są godne naśladowania, o ile zostały wykonane przez profesjonalnych tłumaczy.
Nie wykluczamy jednak, że mogą wymagać poprawek na skutek czasu, jaki upłynął od
momentu ich sporządzenia, i zmian, jakie zaszły w przepisach prawa lub języku. Przede
wszystkim uwzględnić należy zmiany, jakie zachodzą w otoczeniu tłumacza, które można
obecnie zweryfikować przy użyciu Internetu i zawartych w nim źródeł.
XXX
70488266217680
70
Introduction
Les bases terminologiques

Les bases terminologiques bilingues ou multilingues sont de deux natures différentes
en ce qu’elles peuvent être externes, mises en ligne comme l’IATE (iate.europa.eu, émana-
tion de l’Union européenne) ou qu’elles peuvent être personnelles, voire professionnelles
ou corporatistes (terminologia specjalistyczna de TEPIS réservée aux membres de l’asso-
ciation) mais collectées partiellement ou totalement par le(s) traducteur(s) ayant eu à uti-
liser le vocabulaire qu’elles contiennent. Les deux situations sont très différentes du point
de vue de l’approche que peut en faire un traducteur car, dans le premier cas, il n’a aucun
contrôle ni aucune supervision sur le processus de sélection des termes ; dans le second
cas, il maîtrise tout ou partie de ce processus. L’approche est également différenciée s’il
s’agit de la source puisque lorsqu’il s’agit des bases de données institutionnelles, elles sont
évidemment orientées par la nature de l’institution qui la met en place. Ainsi, l’IATE col-
lecte et met gratuitement à disposition une base terminologique où l’on retrouve les termes
concernant les domaines d’action de l’Union, avec – et il convient de le souligner – les pro-
positions d’équivalents en usage dans l’UE.
Inversement les bases terminologiques réalisées par les traducteurs ou les agences de
traduction sont essentiellement construites à partir des documents traduits et sont donc
thématiquement très fines. Les outils d’aide à la traduction (TAO) vont accroître encore
l’importance de ces bases individuelles, puisqu’il est devenu très facile d’intégrer un terme
au sein de celles-ci. Le traitement qu’il faut faire de ces bases, est le même que celui des
dictionnaires, les utiliser avec une méfiance raisonnable. Les concepteurs ont de bonnes
intentions, mais les choix qu’ils font ne sont que des choix que le traducteur doit soupeser
et valider ou invalider.
Les traductions existantes

Les traductions, personnelles ou externes, sont soumises dans notre méthode aux mêmes
rigueurs que les autres aides pédagogiques, à savoir qu’elles sont considérées par défini-
tion comme des normes recevables (celles du moins faites par des traducteurs sérieux)
mais perfectibles. Elles sont bien sûr perfectibles en raison de la distance temporelle qui
sépare deux traductions similaires, pendant lesquelles beaucoup de choses ont pu évoluer,
en droit ou linguistiquement. Nous pensons ici essentiellement au changement d’environ-
nement du traducteur qui, aujourd’hui grâce à l’internet, peut consulter de nombreuses
autres sources d’inspiration.
XXXI
70488266217680
70
Wstęp
Jeśli chodzi o tłumaczenia sporządzane przez instytucje międzynarodowe, można się

na nich wzorować jedynie w ograniczonym zakresie, ponieważ, jak wcześniej wspomnieli-
śmy, podobnie jak bazy terminologiczne są one leksykalnie zawężone i dodatkowo odzwier-
ciedlają politykę językową tych instytucji. Jest to wprawdzie uzasadnione ich wewnętrzną
ergonomią, stawia jednak tłumacza w trudnej sytuacji. Instytucje te przyjmują bowiem
z góry, że tworzone przez nie teksty będą poddane tłumaczeniu na wiele języków, reda-
gują je więc w taki sposób, aby łatwo się je tłumaczyło (fenomen hybrydyzacji językowej).
Nasilenie się tego zjawiska obserwujemy obecnie w UE. W konsekwencji wszystkie wer-
sje tekstu sprawiają wrażenie, jakby zostały napisane w jakimś nieistniejącym języku. Ist-
nieje duże prawdopodobieństwo, że tłumacz korzystający z tego typu przekładów natrafi
na ekwiwalenty, które zostały „zatwierdzone” przez określoną instytucję, lecz nie znajdują
zastosowania w naturalnym języku odbiorcy.
Korzystanie z istniejących tłumaczeń wiąże się również z pojęciem parakultury i roli,
jaką ona odgrywa dla tłumaczy. Wyjaśnimy teraz pokrótce to zagadnienie. Tekst źródłowy
oraz wszystkie jego przekłady współistnieją obok siebie. Funkcjonowanie na danym obsza-
rze różnych tłumaczeń jakiegoś tekstu na określony język jest przyczynkiem do powsta-
nia, na gruncie tego języka, pewnego rodzaju równoległej kultury. Ekwiwalenty obcych
terminów występujące w tej równoległej kulturze zostają lokalnie zaakceptowane i należy
je stosować, podobnie jak to się dzieje w przypadku zwyczajów językowych panujących
w określonym środowisku zawodowym. Pojawia się jednak zasadnicze pytanie, na które
należy udzielić jasnej odpowiedzi. Czy ta tradycja jest uniwersalną i ponadczasową normą?
Naturalnie, że nie! I znów należy rozważyć dwie różne sytuacje. Po pierwsze, powstanie
parakultury na bazie języka kraju, w którym dokonano tłumaczenia (mówimy tu o tłuma-
czeniu tekstu z języka obcego na język ojczysty, fr. en version). Po drugie, utworzenie para-
kultury na bazie różnych języków obcych (tłumaczenie z języka ojczystego na język obcy,
fr. en thème) z punktu widzenia języka kraju, w którym powstał tekst źródłowy. Ekwiwa-
lenty używane na danym obszarze, popularne dla danego pojęcia (uzus lokalny), mogą
być oceniane jako bardziej lub mniej doskonałe bądź aktualne. Gdy powstaje konieczność
oddania w języku ojczystym (np. polskim) pojęcia, które nie jest mu znane (np. juge de
proximité) i w chwili sporządzania tłumaczenia pozbawione jest w tym języku opisującego
go terminu, tłumacz ma zazwyczaj do wyboru wiele innych quasi-ekwiwalentów. Znacznie
trudniej jest znaleźć w języku obcym (np. francuskim) odpowiednik dla rodzimego poję-
cia niefunkcjonującego w języku obcym (np. sąd rejonowy). Jego obce quasi-ekwiwalenty
są niedoskonałe z uwagi na istniejącą parakulturę oraz znaczenie nadane im przez natu-
ralnych użytkowników tego języka.
W przyjętej przez nas metodzie badawczej tłumaczenia (teksty tłumaczeń i zasady ich
sporządzania) oraz lokalne uzusy braliśmy pod uwagę tylko wówczas, gdy uznaliśmy, że
nie straciły na aktualności i nadal są przydatne.
XXXII
70488266217680
70
Introduction
Outre cela, les traductions émanant des institutions multilingues sont à prendre comme
modèle avec une modération renforcée car elles souffrent du défaut déjà signalé à propos
des bases terminologiques – elles sont lexicalement nynégocentrées – mais elles reflètent
aussi la politique linguistique des institutions qui les font. Ce phénomène compréhen-
sible du point de vue de l’ergonomie interne pose un problème de fond au traducteur car,
poussé à son paroxysme comme il l’est dans l’UE, il conduit l’institution à produire des
textes préalablement conçus et rédigés pour faciliter la traduction (phénomène d’hybrida-
tion linguistique). La conséquence de ce mécanisme est que toutes les versions textuelles
semblent n’appartenir à aucune langue réelle. Si le traducteur puise à ce réservoir, il risque
de trouver des équivalents “validés” par l’institution mais totalement hors d’usage dans la
langue cible naturelle.
L’utilisation des traductions existantes renvoie également à la notion de paraculture et
du rôle de celle-ci pour les traducteurs. Pour expliquer les choses superficiellement, toute
traduction vient “vivre” en parallèle du texte traduit et l’ensemble des traductions vers une
même langue cible dans un lieu donné finit par constituer une sorte de culture parallèle
en langue cible. Les équivalents terminologiques sanctionnés dans cette culture parallèle
acquièrent une force locale assimilable à une tradition professionnelle qu’il convient de
respecter. Une question fondamentale apparaît néanmoins à laquelle il faut répondre sans
faux-semblant. Cette tradition a-t-elle force de loi universelle et sans limite de temps ?
Naturellement non ! Ici encore, nous voyons deux situations différentes : celle d’une para-
culture dans la langue du pays où elle se constitue (nous dirions en français en version, c’est-
à-dire en langue A) et celle d’une paraculture constituée dans des langues étrangères du
point de vue du pays où elle se constitue (en thème, c’est-à-dire en langue B, C ou autres).
Les usages locaux ont alors des valeurs et des validités différentes. Ils s’imposent sans res-
triction en version (par exemple : sąd rejonowy) dès lors que la notion est toujours inexis-
tante – et que donc aucun terme ne l’exprime – au moment de la traduction ultérieure ; ils
sont moins automatiquement recevables en thème (par exemple : juge de proximité) parce
qu’ils se heurtent à deux défauts : celui de la pertinence de la paraculture et, surtout, celui
de l’intelligibilité de ceux-ci aux yeux des destinataires naturels.
Ainsi, dans notre méthode, les traductions (sources ou normes) et les usages locaux sont
traités avec discrimination selon qu’ils sont encore valides et utiles.
XXXIII
70488266217680
70
Wstęp
Normy korporacyjne
Podobnie jak przepisy polskiej ustawy o wykonywaniu zawodu tłumacza przysięgłego,
wszelkie normy regulujące kwestie etyki zawodowej ustanowione przez stowarzyszenia tłu-
maczy uznaliśmy za obowiązujące i w naszej książce z nimi nie polemizujemy.
Stosujemy wyłącznie zalecenia polskiego Kodeksu tłumacza przysięgłego (http://www.
tepis.org.pl/pdf-doc/kodeks-tp.pdf), ponieważ tłumacze we Francji nie dysponują analo-
gicznym dokumentem. KTP powstał z myślą o zapobieganiu ewentualnym błędom, jakie
tłumacz może popełnić podczas wykonywania skomplikowanej czynności tłumaczenia,
(zwykłego lub poświadczonego), co również jest naszym celem, dlatego też w naszej książce
wielokrotnie się na niego powołujemy. Kodeks zawiera wiele wskazówek, jak tłumacz powi-
nien postąpić, gdy napotka konkretny problem translatorski. Stanowi dla każdego tłuma-
cza lekturę obowiązkową, której treść należy wziąć pod uwagę, tym bardziej że powstał on
w oparciu o lata doświadczeń środowiska profesjonalnych tłumaczy, a ponadto uzyskał
akceptację polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości. Do brzmiących czasem jak nakazy
zaleceń KTP należy się stosować również dlatego, że odzwierciedlają one oczekiwania zle-
ceniobiorców względem tłumaczy i ich pracy.
Nie mamy co do niego żadnych zastrzeżeń, jedyne, co zauważyliśmy, to że nie zawsze
z tekstu KTP jasno wynika, czy w danym przypadku mowa o tłumaczeniu z języka obcego
na język ojczysty, czy odwrotnie.
Przy sporządzaniu tłumaczeń na użytek tej publikacji bezwarunkowo stosowaliśmy się
do wszystkich zaleceń KTP, pozostawiając sobie wolną rękę tylko w kwestii ostatecznego
wyboru ekwiwalentu.
Strategia tłumaczeniowa oraz ekwiwalenty

Z tego, co zostało tu dotąd powiedziane, jednoznacznie wynika, że postanowiliśmy
przyjąć strategię silnie zorientowaną na język odbiorcy. Znaczy to, że dokonując wyboru
ekwiwalentu, pod uwagę braliśmy przede wszystkim ekwiwalenty funkcjonalne, jeśli udało
nam się je znaleźć, ponieważ tylko one mogą w pełni oddać znaczenie obcych terminów
oraz wywołać te same skutki prawne co terminy zawarte w tłumaczonych odpisach aktów
stanu cywilnego. Jeżeli dla rodzimego terminu brak w języku obcym ekwiwalentu funkcjo-
nalnego, proponujemy tłumaczenie literalne. Gdy dla obcego terminu nie ma odpowied-
nika w języku ojczystym, sugerujemy tłumaczenie literalne bądź ekwiwalent pochodzący
z lokalnego uzusu, o ile nie wyszedł on z użycia.
XXXIV
70488266217680
70
Introduction
Les normes corporatistes

Toutes les normes corporatistes émises par les différentes associations de traducteurs
relatives à l’éthique sont naturellement réputées acquises dans notre méthode ; nous ne les
commentons donc pas. De même, les normes légales relatives à l’exercice de la profession
de traducteur sont ignorées à ce stade.
Sont donc seulement prises en compte les recommandations prescrites dans le KTP
polonais (http://www.tepis.org.pl/pdf-doc/kodeks-tp.pdf) puisque les traducteurs en France
ne disposent pas d’un tel ouvrage de référence. Ce code tient une place particulière dans
notre méthode puisqu’il sert de garde-corps au traducteur. Il contient en effet un nombre
certain de conseils de traduction, c’est-à-dire qu’il préconise une manière de résoudre un
problème. Étant donné que cet ouvrage repose sur l’expérience acquise de la corporation
des traducteurs et qu’il a reçu l’aval du ministère de la Justice polonais, cet ouvrage incon-
tournable doit être lu et intégré dans la réflexion du traducteur. Les préconisations, parfois
impérieuses, qu’il contient devraient être suivies car elles ont fait l’objet d’une concertation
entre professionnels et acteurs du domaine d’application.
L’unique réserve à faire est celle du traitement différentiel en version et en thème qu’il
est parfois difficile d’identifier au sein du code.
Notre méthode consiste donc à appliquer autant que faire se peut les recommandations
du code ; de les suivre sans appel jusqu’au seuil du choix de l’équivalent.
La stratégie et les équivalents

Tout ce qui vient d’être dit se résume dans une stratégie volontairement très cibliste. Cela
signifie que nous donnons la priorité aux équivalents fonctionnels dès lors qu’ils existent
car eux seuls peuvent transmettre les effets juridiques contenus dans les actes d’état civil.
S’ils n’existent pas, nous proposons d’avoir recours, en thème, à une traduction littérale et,
en version, soit à une traduction littérale soit à un usage local s’il est encore valide.
XXXV
70488266217680
70
Wstęp
Najpierw ekwiwalent funkcjonalny znajdujący się w dwujęzycznym słowniku lub pocho-

dzący z naszej wiedzy językowej porównaliśmy z terminem występującym w tekście para-
lelnym (odpisie aktu stanu cywilnego lub tekście prawodawczym) w celu sprawdzenia,
czy jest taki sam. Następnie, tłumacząc na język polski, sprawdziliśmy, czy spełnia wyma-
gania zawarte w KTP. W rezultacie ekwiwalent uzyskał naszą akceptację i trafił do tekstu
tłumaczenia lub został odrzucony. Wówczas musieliśmy uciekać się do innych rozwiązań
translatorskich, takich jak obowiązujący uzus lokalny lub tłumaczenie dosłowne. Ponieważ
książka jest dziełem dwóch autorów – Polki i Francuza, a każde z nas tłumaczyło na swój
język ojczysty, zawsze gdy było to możliwe, pierwszeństwo dawaliśmy uzusowi lokalnemu.
Podsumowując, celem opisanej metody badawczej jest mentalne oderwanie tłumacza od
jego kulturowo-geograficznej rzeczywistości i przeniesienie go w obce realia. Jest to moż-
liwe dzięki nowej technologii, która wyzwoliła tłumacza z kajdan przeszłości, dając mu
nieograniczony dostęp do źródeł, o których nie tak dawno mógł tylko pomarzyć. Jedyne,
na co musi uważać, to aby były one wiarygodne.
Podkreślmy jeszcze na koniec, że książka ta zawiera teksty dwóch autorów. W oryginale
zostały one napisane w języku polskim i francuskim, a następnie przetłumaczone. Powstały
w ten sposób dwie wersje językowe, które, wskutek tłumaczenia, różnią się nieco od sie-
bie. Ich treść jest naturalnie taka sama, a ewentualne różnice wynikają z charakterystyki
danego języka. Równoległy układ obu wersji uwidacznia odmienności na poziomie sys-
temowym użytych języków, jak chociażby różny podział tekstu na akapity. Czytelnik nie
powinien poszukiwać w sposób mechaniczny identycznych stwierdzeń dokładnie w tym
samym miejscu w tekście, znajdującej się obok, drugiej wersji językowej. Na dodatek nie-
które elementy logiczne lub syntaktyczne bezwzględnie wymagane w jednym języku, nie
występują w drugim, co również wpływa na różnice w podziale tekstu na akapity. Usza-
nowanie tych odmienności kulturowych stanowi kwintesencję przekładu, a przyjęta przez
nas strategia polegająca na nadaniu tekstowi naturalnego charakteru ma zastosowanie do
wszystkich rodzajów tekstów, w tym również do tekstów naukowych.
XXXVI
70488266217680
70
Introduction
Les équivalents fonctionnels sont donc tirés 1) des dictionnaires bilingues ou d’une
connaissance acquise, 2) confrontés aux textes parallèles, actes d’état civil et textes législa-
tifs, afin de valider leur existence, 3) soumis, lors des traductions vers le polonais, au crible
des recommandations du KTP, 4) validés ou invalidés. Lorsqu’ils sont validés, tout va bien ;
lorsqu’ils ne le sont pas, il faut se rabattre sur les solutions de repli : la traduction littérale ou
l’usage local valide. Eu égard au fait que le présent ouvrage a été co-rédigé par deux locu-
teurs natifs, ayant chacun travaillé vers sa propre langue, les propositions d’usages locaux
ont été favorisées dès lors qu’ils étaient pertinents.
Pour conclure, la méthode développée vise à déplacer le champ de vision du traducteur
en le transférant de son ancrage national, géographique et mental, à un ancrage étranger.
Cette action volontariste est rendue possible par les nouvelles technologies qui libèrent le
traducteur des carquois ancestraux et lui offrent une pléthore de sources longtemps inac-
cessibles. La seule précaution qu’il convient donc de prendre est celle de le guider vers des
sources fiables.
Remarque finale : le présent ouvrage est constitué de parties originales et de leurs traduc-
tions, respectivement rédigées et traduites par les deux auteurs, et l’expression de chacune
des deux versions linguistiques en regard diffèrent nécessairement du fait de ces traduc-
tions. Les contenus sont naturellement les mêmes, sauf lorsqu’une remarque ne concerne
qu’une langue mais l’aspect linéaire parallèle, l’alignement par exemple, reflète les différences
de structures systémiques linguistiques inhérentes aux deux langues utilisées. Le lecteur
ne doit donc pas s’attendre automatiquement à retrouver exactement au même endroit en
regard l’information qu’il lit dans une langue donnée. De plus, certains éléments logiques
ou syntaxiques nécessitent d’être présents dans une langue mais absent dans l’autre ; cela
influe aussi sur l’alignement. Respecter ces nécessités culturelles est justement la base de la
traduction et toute notre méthode consiste à apporter cet aspect naturel à tous les types de
textes, y compris les scientifiques.
XXXVII
70488266217680
70
70488266217680
70
Część I
Zarys historyczny
rejestracji stanu cywilnego
Partie I
Brève histoire de l’état civil
70488266217680
70
Część I. Zarys historyczny rejestracji stanu cywilnego
Rozdział 1. Polska1
Konsekwencją przyjęcia zasady przyznawania zdolności prawnej osobom fizycznym
od urodzenia do chwili śmierci, znanej prawu polskiemu od najdawniejszych czasów, była
potrzeba stworzenia systemu rejestracji stanu cywilnego. Wprowadzenie w drugiej połowie
XVI wieku tak zwanych metryk, czyli wyznaniowych ksiąg metrykalnych prowadzonych
w poszczególnych parafiach, umożliwiło precyzyjne określenie początku i końca podmio-
towości prawnej osób fizycznych, w tym również wiek osoby wyrażony liczbą rzeczywi-
ście przeżytych lat, a nie w przybliżeniu, na podstawie oględzin czy zeznań świadków, jak
to miało miejsce od czasów wczesnopiastowskich (X−XIII w.). Wiek osoby, a dokładniej
moment osiągnięcia pełnoletności był jednym z głównych czynników ograniczających
zdolność do czynności prawnych. Ponadto metryki pozwalały ustalić istnienie przeszkód
małżeńskich, takich jak pokrewieństwo, powinowactwo oraz węzeł małżeński. Stanowiły
one również dowód w sprawach spadkowych.
Termin „metryka” pochodzi od łacińskiego słowa matrix (zdrobniale matricula), ozna-
czającego w szerokim znaczeniu ‘źródło’ lub ‘pochodzenie’, a w znaczeniu węższym ‘listy’,
‘spisy’, ‘wykazy osób, wydarzeń lub dokumentów prywatnych lub urzędowych’ (por. Kur-
pas 1961: 6).
Pierwowzoru ksiąg metrykalnych badacze dopatrują się w „dyptychach”, czyli tablicz-
kach zawierających różnego rodzaju spisy imion osób ochrzczonych, biskupów, żyjących
lub zmarłych zasłużonych wiernych gminy chrześcijańskiej, świętych i męczenników. Spisy
te wyczytywane były w czasie liturgii od początków istnienia Kościoła, przynajmniej od
III wieku (por. Dyjakowska 2012: 19).
Obowiązek rejestracji chrztów i ślubów nałożony na polskie parafie w drugiej poło-
wie XVI wieku wynikał z postanowień przyjętych podczas soboru trydenckiego w 1563 r.
Dotyczyły one formy zawarcia małżeństwa oraz prowadzenia ksiąg chrztów. Fakt zawarcia
małżeństwa w przepisanej formie należało odtąd odpowiednio utrwalić, by można go było
zawsze udowodnić. Małżeństwa niewykazane w księgach mogły zostać uznane za nieza-
warte (Dyjakowska 2012: 22 za Kurpas 1961: 23). Celem wprowadzenia ksiąg chrztów było
najprawdopodobniej udokumentowanie przeszkody małżeńskiej w postaci pokrewieństwa
duchowego, które zachodziło pomiędzy ochrzczonym i jego rodziną a rodzicami chrzest-
nymi. Należało dokładnie wskazywać osoby, pomiędzy którymi pokrewieństwo to powsta-
wało (por. Dyjakowska 2012: 22).
Sobór trydencki nie uregulował kwestii dotyczących odnotowywania zgonów. Uczy-
nił to papież Paweł V w Rytuale rzymskim wydanym w 1614 r., w którym zawarto formu-
larze mające służyć za wzór, jak należy sporządzać wpisy do ksiąg (nazywanych księgami
ochrzczonych, bierzmowanych, zaślubionych i zmarłych) oraz spisy parafian.
1
Autorstwo: Ewa Betańska.
70488266217680
70
Partie I. Brève histoire de l’état civil
Chapitre 1. En Pologne1
La reconnaissance de la personnalité juridique des personnes physiques, connue dans
le droit polonais depuis les temps les plus reculés, a entraîné la nécessité de créer un sys-
tème d’enregistrement de l’état civil en Pologne. L’introduction au 16e siècle des matrices
(pol. metryka), c’est-à-dire des livres immatriculant, enregistrant, la confession dans les
paroisses, a permis de définir avec précision les limites de la personnalité juridique des
personnes physiques en tant que sujets de droit ; ainsi l’âge était dorénavant défini par
les années et non sur une base testimoniale ou selon l’aspect, tel que c’était le cas dans la
Pologne des premiers Piast du 10e au 13e siècle. L’âge des personnes, et plus précisément
l’âge de la majorité était l’un des principaux critères qui contraignaient la capacité d’exer-
cice. De plus, les livres métriques permettaient de mettre en évidence les obstacles aux
mariages tels que le lien de consanguinité, l’alliance ou bien un mariage déjà conclu ; ils
servaient aussi de preuve pour les transmissions d’héritage.
Le terme metryka provient du latin matrix (diminutif matricula) et désigne dans un
sens large ‘la source’ ou ‘l’origine’ et, dans un sens étroit, ‘les lettres, les listes, les relevés
de personnes, d’événements ou bien encore de documents privés ou d’administration’
(cf. Kurpas 1961: 6).
Les chercheurs voient les premiers livres matricules dans les « diptyques », c’est-à-dire
dans les tablettes qui contenaient différentes sortes de listes de prénoms de personnes bap-
tisées, d’évêques, de personnes mortes ou vivantes ayant mérité la reconnaissance de la
paroisse chrétienne, de saints et de martyrs. Ces listes étaient lues lors des liturgies dès les
premiers temps de l’Église et, pour le moins depuis le 3e siècle (cf. Dyjakowska 2012: 19).
L’obligation d’enregistrement des baptêmes et des mariages imposée aux paroisses
polonaises au 16e siècle découle des ordonnances adoptées lors du Concile de Trente en
1563. Celles-ci concernaient les formes du mariage et la tenue des registres des baptêmes.
Dorénavant le mariage devait être matérialisé afin de toujours pouvoir le prouver ; les
mariages non enregistrés dans le registre pouvaient être tenus pour non conclus (cf. Dyja-
kowska 2012: 22 après Kurpas 1961: 23). L’objectif recherché par la tenue de registre des
baptêmes était probablement celui de documenter les prohibitions, c’est-à-dire les obs-
tacles aux mariages tels que la consanguinité spirituelle qui intervenait entre le baptisé,
sa famille et celle des parrains et marraines. Il fallait alors indiquer précisément les per-
sonnes entre lesquelles la consanguinité spirituelle intervenait (cf. Dyjakowska 2012: 22).
Le Concile de Trente n’a pas réglé la question des registres des décès et celle-ci fut tran-
chée par Paul V en 1614 dans le livre liturgique intitulé « Rituel Romain » dans lequel se trou-
vaient des formulaires devant servir de modèles afin de tenir des nomenclatures dans les
registres (des baptêmes, confirmations, mariages et décès) ainsi que les listes des paroissiens.
1
Auteure : Ewa Betańska (traduction : Eryk Stachurski).
70488266217680
70
W tym samym czasie w Polsce wprowadzono nazwiska szlacheckie, co wpłynęło na iden-

tyfikację szlachty i jej odróżnienie od przedstawicieli innych stanów (Makiłła 2008: 183).
Akty dotyczące chłopów zawierały wyłącznie ich imiona, czasem jedynie nazwę wykony-
wanego zawodu. Stan ten uległ zmianie dopiero w XIX wieku.
Od 1607 r. wspomniane księgi ochrzczonych, bierzmowanych i zaślubionych były prowa-
dzone w języku łacińskim przez duchownych w całej Polsce, w jednolitej formie nakazanej
przez synod prymacjalny piotrkowski. Za najstarszą z istniejących polskich metryk uważana
jest metryka małżeństw kościoła Mariackiego w Krakowie, obejmująca lata 1548−1585.
W wieku XVI i XVII do ksiąg ochrzczonych wpisywano wyłącznie datę chrztu. Datę
narodzin zaczęto odnotowywać dopiero sto lat później. Parafialną rejestrację zgonów wpro-
wadzono w Polsce w 1631 r. Data zapisana w księdze zmarłych była datą pogrzebu bądź
zgonu, przy czym akt nie precyzował, które ze zdarzeń zostało odnotowane. Z czasem
duchowni wpisywali do ksiąg również:
• miejsce urodzenia lub zgonu,
• wiek osoby zmarłej, osób zaślubionych lub zgłaszających zgon bądź narodziny oraz
wiek świadków,
• przyczynę zgonu,
• nazwę choroby będącej przyczyną śmierci.
W drugiej połowie XVIII wieku uwierzytelnione odpisy metryk stopniowo zaczęły
nabierać mocy prawnej. Księgi chroniono przed zniszczeniem, deponowano w archiwach
diecezjalnych.
Pierwsza ingerencja państwa w rejestrację stanu cywilnego w Polsce miała miejsce w roku
1764. Wówczas to warszawski sejm konwokacyjny nadał metrykom publicznoprawny cha-
rakter. Chciano w ten sposób zagwarantować większą staranność przy sporządzaniu wpi-
sów, w szczególności w księgach chrztu, które miały niebagatelne znaczenie dowodowe
przy wykazywaniu szlacheckiego pochodzenia (por. Dyjakowska 2012: 36).
Od roku 1772, w którym nastąpił pierwszy rozbiór Polski, do końca 1945 r. rejestracja
stanu cywilnego na ziemiach polskich przebiegała według różnorodnych zasad obowiązu-
jących w poszczególnych zaborach.
Na terenie Księstwa Warszawskiego w latach 1808−1825, w myśl przepisów Kodeksu
Napoleona, wprowadzono rejestrację urodzeń, małżeństw i zgonów w formie aktów stanu
cywilnego, których sporządzanie powierzono świeckim urzędnikom. W ten sposób dotych-
czas prowadzonej kościelnej rejestracji metrykalnej nadano formę świecką. Objęła ona
wszystkich obywateli, bez względu na wyznanie. Z tego okresu pochodzi na przykład akt
urodzenia Fryderyka Chopina. W księdze urodzeń parafii brochowskiej zapisano odręcz-
nie w języku polskim:
70488266217680
70
A la même époque, les noms de familles nobles étaient introduits en Pologne, ce qui
a permis d’identifier la noblesse et de la distinguer des représentants des autres états (cf.
Makiłła 2008: 183). Les actes concernant les paysans ne contenaient que leur prénom, par-
fois même que leur profession. Cet état de fait n’a évolué qu’au 19e siècle.
Depuis 1607 les registres des baptêmes, des confirmations et des mariages étaient
tenus, dans toute la Pologne, en latin par le clergé, selon une forme unique imposée par le
synode épiscopal de Piotrkowo. La matrice des mariages détenue par l’Église Notre-Dame
de Cracovie, laquelle couvre les années 1548–1585, est aujourd’hui considérée comme la
plus ancienne matrice polonaise.
Aux 16e et 17e siècles, seule la date des baptêmes figurait dans les registres ; la date de
naissance a commencé à apparaître au 18e. L’enregistrement paroissial des décès fut intro-
duit en 1631 en Pologne ; la date inscrite dans le registre des décès correspondait à la date
de l’inhumation ou bien à celle du décès et l’acte ne précisait pas de quel événement il
s’agissait. Il arrivait aussi que les clercs marquent :
• le lieu de naissance ou de décès ;
• l’âge de la personne défunte, des personnes mariées, des déclarants du décès, ou de la
naissance, et l’âge des témoins ;
• la cause du décès ;
• l’étiologie ayant entraîné la mort.
Dans la seconde moitié du 18e siècle, les copies certifiées de « matrices » ont commencé
à acquérir une force juridique. Simultanément les livres ont été protégés et déposés dans
les archives diocésaines.
La première « ingérence » de l’État dans l’enregistrement de l’état civil est datée, en
Pologne, de 1764, lorsque la Diète de convocation a donné aux matrices un caractère de
droit public. L’objectif était alors de garantir une meilleure qualité de rédaction des registres,
et en particulier des actes de baptêmes, dont la force probante était considérable lors de
l’établissement de l’origine noble des personnes (cf. Dyjakowska 2013: 36).
A partir de 1772, date du premier démembrement de la Pologne, et jusqu’en 1945, l’en-
registrement de l’état civil sur les terres polonaises se déroula de façon différentielle selon
les principes en vigueur des occupants respectifs.
Entre 1808 et 1825, conformément à l’esprit du Code Napoléon, ont été progressive-
ment introduit sur le territoire du Duché de Varsovie les enregistrements des naissances,
des mariages et des décès sous forme d’actes d’état civil dont la rédaction a été confiée
aux fonctionnaires laïques. Ainsi l’enregistrement des matrices jusque-là ecclésial était-il
devenu laïc. L’enregistrement concernait tous les citoyens sans égard à leur confession reli-
gieuse. C’est de cette époque que date l’acte de naissance de Frédéric (Fryderyk) Chopin,
ainsi rédigé à la main en polonais dans la paroisse de Brochów :
70488266217680
70
Roku tysiąc osiemsetnego dziesiątego, dnia dwudziestego trzeciego miesiąca kwietnia, o godzi-
nie trzeciej po południu. Przed nami, proboszczem brochowskim sprawującym obowiązki
urzędnika stanu cywilnego gminy parafii brochowskiej powiatu sochaczewskiego w departa-
mencie warszawskim, stawili się Mikołaj Chopin, ojciec, lat mający czterdzieści, w wsi Żela-
zowej Woli zamieszkały, i okazał nam dziecię płci męskiej, które urodziło się w domu jego
w dniu dwudziestego drugiego miesiąca lutego o godzinie szóstej wieczorem roku bieżącego,
oświadczając, iż jest spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich, liczącej lat dwadzieścia
osiem, jego małżonki, i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona, Fryderyk Franciszek.
Po uczynieniu powyższego oświadczenia i okazaniu nam dziecięcia, w przytomności Józefa
Wyrzykowskiego, ekonoma liczącego lat trzydzieści óśm, tudzież Fryderyka Geszta, który
rok czterdziesty skończył, obydwóch w wsi Żelazowej Woli zamieszkałych. Ojciec i obadwa
świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia stawającym wyznali, iż pisać umieją.
My akt niniejszy podpisaliśmy. Ksiądz Jan Duchnowski, proboszcz brochowski sprawujący
obowiązki urzędnika stanu cywilnego; Mikołaj Chopin, ojciec2.
Akt ten został sporządzony zgodnie z przepisami art. 57 Kodeksu Napoleona, który
w tłumaczeniu F.K. Szaniawskiego z 1808 r. (Sójka-Zielińska 2008: 303) brzmiał następująco:
W akcie urodzenia wymieniony będzie dzień, godzina, mieysce urodzenia, płeć dziecięcia,
imiona mu dane; imiona, nazwiska, stan życia, mieysce zamieszkania rodziców iego i świadków.
Dokument ma narracyjną formę, charakterystyczną dla francuskich aktów stanu cywil-

nego. Zawiera sformułowania, które posiadają literalne odpowiedniki w języku francu-
skim, takie jak:
• „przed nami” − par devant Nous,
• „stawili się” – ont comparu,
• „w przytomności” – étant lucide3,
• „po przeczytaniu” – après lecture faite,
• „stawający” – le comparant,
• „niniejszy akt” – le présent acte,
• „my akt niniejszy podpisaliśmy…” – … a signé avec Nous.
Zgodnie z art. 76 Kodeksu Napoleona (Sójka-Zielińska 2008: 305) na treść aktu mał-
żeństwa składały się następujące informacje:
1) Jmiona, nazwiska, stan życia, wiek, mieysce urodzenia i zamieszkania małżonków.
2) Czyli są małoletni, albo pełnoletni.
3) Jmiona, nazwiska, stan życia, zamieszkanie oyców ich i matek.
4) Zezwolenie oyców i matek, dziadów i babek, i familii w przypadkach, gdzie tego potrzeba.
2
http://brochow-parafia.pl/fryderyk-chopin.
3
Szymczak wyjaśnia, że archaiczne wyrażenie to się stało w mojej przytomności oznacza, że zda-
rzenie miało miejsce w obecności tej osoby.
70488266217680
70
L’année mil huit cent dix, le vingt-troisième jour du mois d’avril, à trois heures de l’après-
midi. [Par] Devant nous, curé de Brochów remplissant les obligations de fonctionnaire
de l’état civil de la commune de la paroisse de Brochów, dans le district de Sochaczew du
département de Varsovie, ont comparu Mikołaj [Nicolas] Chopin, père, âgé de quarante
ans, demeurant dans le village de Żelazowa Wola, et nous a montré l’enfant du sexe mas-
culin, qui est né dans sa maison le vingt-deuxième jour du mois de février à six heures du
soir de l’année en cours, et a déclaré qu’il [l’enfant] est issu de lui et de Justyna de la maison
Krzyżanowski, sa femme, laquelle est âgée de vingt-huit ans, et qu’il désire lui donner deux
prénoms, Frederyk Franciszek [Frédéric François]. Après avoir fait la déclaration ci-des-
sus et nous avoir présenté l’enfant, en conscience de Józef Wyrzykowski, économe âgé de
trente-huit ans et de Frederyk Geszt(a) aussi présent, âgé de quarante ans révolus, tous deux
demeurant au village de Żelazowa Wola. Le père et les deux témoins comparant après lec-
ture faite du présent acte de naissance ont déclaré savoir écrire. Nous avons signé le présent
acte. Père Jan Duchnowski, curé de Brochów faisant office de fonctionnaire de l’état civil ;
Mikołaj [Nicolas] Chopin, père.2
Cet acte a été dressé conformément aux dispositions de l’article 57 du Code Napo-
léon, lequel – traduit par F. K. Szaniawski en 1808 – dispose (Sójka-Zielińska 2008: 303):
Dans l’acte de naissance énoncé sera le jour, l’heure, le lieu de naissance, le sexe de l’enfant,
les prénoms qui lui sont donnés, les patronymes, l’état de vie [c-à-d. la profession], le domi-
cile de ses parents et des témoins.
Le document présente un aspect narratif typique des actes de l’état civil français ; il
contient des formules constituées des équivalents littéraux des tournures françaises telles que :
• przed nami − par devant Nous ;
• stawili się – ont comparu ;
• w przytomności – en présence [litt. en lucidité]3;
• po przeczytaniu – après lecture faite ;
• stawający – le comparant ;
• niniejszy akt – le présent acte ;
• my akt niniejszy podpisaliśmy… – … a signé avec Nous.
Le contenu de l’acte de mariage devait énoncer les informations suivantes (article 76
du Code Napoléon) (Sójka-Zielińska 2008: 305):
1) «Les prénoms, noms, professions, âge, lieu de naissance et domicile des époux ;
2) S’ils sont majeurs ou mineurs ;
3) Les prénoms, noms, professions et domiciles des pères et mères ;
4) Le consentement des pères et mères, des aïeuls et aïeules et celui de la famille, dans les
cas où ils sont requis ;
2
http://brochow-parafia.pl/fryderyk-chopin ; toutes les traductions de cette partie sont d’E. Sta-
churski, sauf indication contraire.
3
Szymczak indique la vieille tournure to się stało w mojej przytomności signifiant cela s’est pro-
duit en ma présence.
70488266217680
70
5) Akta uszanowania ieżeli zaszły.

6) Zapowiedzi w różnych zamieszkaniach
7) Przeciwieństwa, ieżeli iakie były, ich zniesienia, albo wzmianka, że żadnego nie było.
8) Oświadczenie stron, iż się biorą za małżonków, i ogłoszenie związku między niemi, przez
urzędnika publicznego.
9) Jmiona, nazwiska, wiek, stany życia, zamieszkania świadków, ich zeznanie, czyli są krew-
nemi, lub powinowatemi małżonków, z której strony, i w jakim stopniu.
W art. 79 Kodeksu Napoleona (Sójka-Zielińska 2008: 306) uregulowano treść „aktu

śmierci”, na którą składały się:
…imiona, nazwiska, wiek, stan życia, i zamieszkanie osoby umarłej; imiona i nazwiska jej
małżonka, jeżeli umarła osoba w małżeństwie, albo w stanie wdowim była; imiona, nazwi-
ska, wiek, stan życia i zamieszkanie świadków, i jeżeli są krewni, stopień ich pokrewieństwa.
Ten akt nadto zawierać będzie, ile dowiedzieć się o tym można, imiona, nazwiska, stan życia,
zamieszkanie ojca i matki umarłego, i miejsce jego urodzenia.
Jak wyjaśnia w przypisach tłumacz Kodeksu Napoleona F. K. Szaniawski, „stan życia”

lub „powołanie” to ekwiwalenty francuskiego terminu profession, współcześnie tłumaczo-
nego jako „zawód”. Wszystkie liczebniki: rok, dzień, wiek osób, zostały zapisane w aktach
słownie, zgodnie z treścią art. 42 Kodeksu Napoleona (Sójka-Zielińska 2008: 301):
Wpisywane będą akta w rejestrach ciągle, nic białego papieru nie zostawuiąc; przekryślenia
i odsyłacze zaświadczone będą, i podpisane równie iak same akta; nie będzie w nich nic pisane
przez skracanie, ani żadna data samemi cyframi liczbowemi wyrażana.
Świadkami sporządzanych aktów byli wyłącznie pełnoletni mężczyźni, co zalecał art. 37

Kodeksu Napoleona (Sójka-Zielińska 2008: 301):
Swiadkowie do aktów stanu cywilnego, powinni bydź mężczyźni, mieć przynaymniey dwa-
dzieścia ieden lat skończonych, krewni albo inni; wybierani przez osoby interesowane.
Załączona poniżej karta z księgi ochrzczonych, na której w roku 1827 w Wilnie został
sporządzony między innymi akt chrztu poety Juliusza Słowackiego, ilustruje formę tabe-
laryczną aktów, współistniejącą z formą narracyjną.
70488266217680
70
5) Les actes respectueux, s’il en a été fait ;

6) Les publications dans les divers domiciles ;
7) Les oppositions, s’il y en a eu, leur levée ou la mention qu’il n’y a point eu d’opposition ;
8) La déclaration des contractants de se prendre pour époux, et le prononcé de leur union
par l’officier public ;
9) Les prénoms, noms, âge, professions, domiciles des témoins, leur déclaration s’ils sont
parents ou alliés des parties, de quel côté et à quel degré.»
« L’acte de décès » contient (article 79 du Code Napoléon) (Sójka-Zielińska 2008: 306):

« Les prénoms, nom, âge, profession, et domicile de la personne décédée ; les prénoms et
nom de l’autre époux, si la personne décédée était mariée, ou veuve ; les prénoms, noms, âge,
professions et domiciles des déclarants, et s’ils sont parents, leur degré de parenté.
Le même acte contiendra de plus, autant que l’on pourra savoir, les prénoms, noms, profes-
sion et domicile de père et de mère du décédé, et le lieu de sa naissance. »
Ainsi que le traducteur du Code Napoléon l’explique dans ces notes, stan życia [litt.
état de vie] ou powołanie [litt. vocation] sont les équivalents du terme français profes-
sion, aujourd’hui traduit comme zawód. Tous les chiffres relatifs à l’année, au jour, à l’âge
sont écrits en toutes lettres conformément à l’article 42 du Code Napoléon qui dispose
(Sójka-Zielińska 2008: 301):
Les actes seront inscrits dans les registres de suite, sans aucun blanc. Les ratures et les ren-
vois seront approuvés et signés de la même manière que le corps de l’acte. Il n’y sera rien
écrit par abréviation, et aucune date ne sera mise en chiffres.
Les témoins des actes dressés étaient exclusivement des hommes majeurs, tel que le
recommandait l’article 37 du Code Napoléon (Sójka-Zielińska 2008: 301):
Les témoins produits aux actes ne pourront être que du sexe masculin, âgés vingt-[et] un ans
au moins, [être] parents ou autre ; ils seront choisis par les personnes intéressées.
La page ci-dessous, extraite d’un registre des baptêmes de Vilnius de 1827, sur laquelle,
entre autres, a été rédigé l’acte de naissance du poète romantique Juliusz Słowacki, montre
la forme de tables des actes qui coexistait alors avec la forme narrative.
70488266217680
70
Dok. 1. Akt urodzenia Juliusza Słowackiego4
4
http://www.epaveldas.lt/vbspi//content/biImage.jsp?biRecordId=3908&imageId=%2Fvb-
spi%2FshowImage.do%3Fid%3DPG_S_30554_37.
10
70488266217680
70
Doc. 1: Acte de naissance de Juliusz Słowacki4
4
http://www.epaveldas.lt/vbspi//content/biImage.jsp?biRecordId=3908&imageId=%2Fvbspi
%2FshowImage.do%3Fid%3DPG_S_30554_37.
11
70488266217680
70
W 1825 r., wraz z wejściem w życie Kodeksu cywilnego Królestwa Polskiego, świecka
rejestracja stanu cywilnego dla wszystkich wyznań chrześcijańskich została uchylona,
wskutek czego od roku 1826 akty stanu cywilnego miały charakter wyznaniowy, to zna-
czy rejestrowały stan cywilny osób określonego wyznania. Od tej pory księgi parafialne
oraz księgi stanu cywilnego były prowadzone przez duchownych rzymskokatolickich. Tak
jak w przytoczonym wyżej przykładzie, proboszcz, który wcześniej pełnił również funkcję
urzędnika stanu cywilnego, sporządzał metryki parafialne. Świecką rejestracją objęte były
wyłącznie wyznania inne niż chrześcijańskie. Do sporządzania aktów stanu cywilnego dla
żydów i muzułmanów wyznaczeni zostali burmistrzowie lub ich zastępcy. Rejestracja stanu
cywilnego bezwyznaniowców nie była prowadzona.
Początkowo rejestracji dokonywano tylko w języku polskim, z czasem – w języku pol-
skim i rosyjskim, jednak od roku 1868 wpisów dokonywano wyłącznie w języku rosyjskim.
Akty stanu cywilnego sporządzano w dwóch egzemplarzach, które nosiły nazwy: „dupli-
kat” i „unikat”. Duplikat, który składał się z trzech części: urodzenia, małżeństwa i zgonu,
przechowywano w archiwum hipotecznym właściwego sądu pokoju. Unikat sporządzano
oddzielnie dla każdego ze zdarzeń i pozostawał on w miejscu sporządzenia. Tak jak we
francuskim prawie „ekstraktami” (extrait) metrykalnymi nazywane były wszelkie odpisy
(dosłowne lub streszczone) metryk parafialnych.
Sporządzony w Suwałkach w roku 1842 akt urodzenia poetki i pisarki dla dzieci Marii
Konopnickiej brzmiał następująco:
Działo się w Suwałkach dnia dwudziestego trzeciego września tysiąc osiemset czterdziestego
drugiego roku o godzinie jedenastej przed południem. Stawił się Wo Józef Wasiłowski obrońca
Prokuratorii Jeneralnej i patron Trybunału Cywilnego 1ej instancji guberni augustowskiej
wydziału IIgo lat dwadzieścia dziewięć w Suwałkach zamieszkały w obecności Wgo Józefa
Smolińskiego naczelnika sekcji ekonomicznej przy Rządzie Gubernialnym augustowskim
lat pięćdziesiąt i Wgo Jana Wietckiego patrona Trybunału Cywilnego 1ej instancji guberni aug.
Wydziału 11go lat dwadzieścia sześć liczących. Obydwu w Suwałkach zamieszkałych i okazał
nam dziecię płci żeńskiej urodzone w Suwałkach dnia dwudziestego trzeciego maja roku bie-
żącego z jego małżonki W Scholastyki z Turskich lat dwadzieścia jeden liczącej. Dziecięciu
temu na chrzcie świętym w dniu dzisiejszym odbytym nadane imiona zostały Maria Stani-
sława, a rodzicami jego chrzestnymi byli W Józef Smoliński wyżej wspomniany z W Karoliną
Wietcką naczelnikową. Akt ten stawającemu i świadkom odczytany przez nas ojca dziecięcia
i świadków podpisany został. Opóźnienie spisania obecnego aktu nastąpiło z powodu słabo-
ści zdrowia ojca dziecięcia. Józef Wasiłowski ojciec, Jako świadek Jan Wietcki Józef Smoliński,
Ks. P. Makowski P[roboszcz] S[uwalski]5
5
http://www.gslupno.radzymin.pl/index.php?id=127.
12
70488266217680
70
L’enregistrement laïc de l’état civil pour toutes les confessions chrétiennes a été abrogé
avec l’entrée en vigueur en 1825 de Code civil du Royaume de Pologne, ce qui, en consé-
quence, fit qu’à partir de 1826 les actes de l’état civil revêtirent un caractère confession-
nel, c’est-à-dire qu’ils enregistraient les faits de l’état civil des confessions données. Dès
cet instant les livres paroissiaux et les livres de l’état civil étaient tenus par des membres
du clergé catholique romain. Tel était le cas de l’acte de naissance ci-dessus, où le curé qui
avait préalablement fait office de fonctionnaire de l’état était aussi celui qui avait inscrit
la naissance dans le livre paroissial. L’enregistrement laïc ne concernait que les confes-
sions non chrétiennes. L’enregistrement des actes de l’état civil des juifs et des musulmans
incombaient aux présidents [maires] des villes et à leurs adjoints. Aucun état civil n’était
dressé pour les personnes sans confession.
L’enregistrement se fit, au début, dans la seule langue polonaise puis, avec le temps, en
polonais et en russe et, finalement, à partir de 1868, seulement en russe. Les actes étaient
dressés en deux exemplaires qui s’appelaient duplikat [litt. duplicata] et unikat [origi-
nal]. Le duplicata, qui se composait de trois parties : naissances, mariages et décès, était
conservé dans les archives du tribunal de paix compétent. L’original était rédigé séparé-
ment pour chacun des événements et était conservé sur place. Comme dans le droit fran-
çais, les copies de toutes les matrices paroissiales (intégrales ou résumées) s’appelaient
ekstrakty [extraits].
L’acte de naissance de la poètesse et écrivaine pour enfants Maria Konopnicka, dressé
en 1842 à Suwałki, fut ainsi rédigé :
Cela se produisit à Suwałki le vingt-troisième jour de septembre de l’année mil huit cent qua-
rante-deux à onze heures du matin. A comparu le Très honorable Józef Wasiłowski défen-
seur de Parquet Général et président du Tribunal Civil de 1ère instance du gouvernat d’Au-
gustów IIe section âge vingt-neuf ans domicilié à Suwalki en présence du Très honorable
Józef Smoliński chef de la section économique près le Conseil du Gouvernat d’Augustów
[âgé de] cinquante ans et du Très honorable Jan Wietcki président du Tribunal Civil de 1ère
instance du gouvernat d’Augustów 11e section comptant [âgé de] vingt-six ans. Tous les deux
résidant à Suwałki et nous a montré l’enfant du sexe féminin né à Suwałki le vingt-troisième
jour de mai de l’année en cours [issu] de son épouse l’honorable Scholastyka de la famille
Turski comptant [âgée de] vingt et un ans. Lors du sacrement du baptême qui s’est tenu ce
jour à l’enfant ont été donnés les prénoms Maria [Marie] Stanisława et ses parrain et mar-
raine furent le Très honorable Józef Smoliński susmentionné et la Très honorable Karolina
Wietcka femme du président. Cet acte a été lu par nous au comparant père de l’enfant et
aux témoins il a été signé. Le retard dans l’enregistrement de cet acte est dû à la faible santé
du père de l’enfant. Józef Wasiłowski Père, en tant que témoin Jan Witecki Józef Smoliński,
RP P. Makowski C[uré] de S[uwałki5.
5
http://www.gslupno.radzymin.pl/index.php?id=127.
13
70488266217680
70
Integralnymi częściami przywołanego wyżej aktu sporządzonego w narracyjnej formie

są nie tylko data, miejsce narodzin, informacja o rodzicach dziecka i świadkach, płci dziecka
oraz nadanych mu imionach, ale także informacja o dacie chrztu i rodzicach chrzestnych
oraz o przyczynie opóźnienia w sporządzeniu aktu.
Na wschodnich terytoriach dawnego państwa polskiego, gdzie obowiązywał Zwód praw6,
rejestracją stanu cywilnego zajmowali się duchowni wszystkich wyznań i miała ona cha-
rakter wyłącznie wyznaniowy.
W myśl Kodeksu cywilnego niemieckiego z 1896 r. rejestracji dokonywano w urzędach
stanu cywilnego w języku niemieckim. Miała ona charakter wyłącznie świecki i objęci nią
byli wszyscy mieszkańcy Pomorza, Wielkopolski i Śląska, bez względu na wyznanie.
Zgodnie z ustawodawstwem austriackim, które obowiązywało na terytoriach południo-
wych, rejestracja była prowadzona po łacinie i miała charakter mieszany z przewagą reje-
stracji wyznaniowej. Podobnie jak na tak zwanym Zaolziu7, gdzie rejestrację prowadziły
kościoły zgodnie z przepisami węgierskiej ustawy z roku 1894 O metrykach państwowych.
W konsekwencji księgi stanu cywilnego z tego okresu były redagowane w językach: pol-
skim, rosyjskim, ruskim, łacińskim i niemieckim.
Mimo wysiłków podjętych przez władze w okresie międzywojennym nie udało się ujed-
nolicić systemu rejestracji stanu cywilnego. Ostateczny kres dzielnicowości norm na zie-
miach polskich położył dekret z dnia 25 września 1945 r. Prawo o aktach stanu cywilnego.
Z dniem 1 stycznia 1946 r. na całym terytorium zaczął obowiązywać jednolity, powszechny
i świecki system rejestracji stanu cywilnego. Nawiązywał on do rozwiązań francuskich
z 1792 r. Wprowadzono między innymi świecką formę ceremonii zawarcia małżeństwa
przed urzędnikiem stanu cywilnego. W nowo utworzonych obwodach urzędów stanu
cywilnego, obejmujących gminę miejską lub wiejską, powołano urzędnika stanu cywil-
nego, którym z urzędu był wójt, burmistrz lub prezydent miasta, oraz co najmniej jednego
zastępcę. Nadzór nad urzędami sprawowali wojewodowie. Księgi stanu cywilnego prowa-
dzono w dwóch egzemplarzach. Pierwszy z nich, nazywany księgą miejscową, pozostawał
w urzędzie, drugi, tak zwaną księgę wtóropisów8, po zamknięciu przekazywano do archi-
wum właściwego terytorialnie sądu grodzkiego.
6
Zwód praw Imperium Rosyjskiego to obszerna kompilacja przepisów niemal wszystkich dzie-
dzin prawa z 1835 r. Więcej na ten temat w Marc Raeff (1979), Codification et droit en Russie
impériale [Quelques remarques comparatives], Volume 20, Numéro 1, pp. 5−13.
7
Zaolzie to potoczna nazwa zachodniej części górnośląskiego Królestwa Cieszyńskiego.
8
Zwana też duplikatem.
14
70488266217680
70
La totalité de l’acte ci-dessus présenté a été rédigée sous forme narrative ; il contient
non seulement la date, le lieu de naissance, les informations relatives aux parents et témoins,
le sexe de l’enfant et les prénoms qui lui ont été donnés, mais aussi la date de son baptême
et des informations sur les parrain et marraine, ainsi que relative à la raison du retard
dans l’enregistrement de l’acte.
Sur les territoires orientaux de l’ancien État polonais, où était en vigueur le « svod
zakonov6 », l’enregistrement de l’état civil était entre les mains des clercs et était exclusi-
vement confessionnel.
A contrario, dans les territoires occupés par les Prussiens, et conformément à l’esprit
du Code civil allemand de 1896, les actes de l’état civil étaient rédigés en langue alle-
mande, ils étaient strictement laïcs et concernaient tous les habitants de Poméranie, de
Grande-Pologne et de Silésie sans égard à leur confession.
Au sud, dans les territoires occupés par l’empire d’Autriche-Hongrie, conformément
au droit autrichien, l’enregistrement avait lieu en latin et était mixte, laïc et religieux,
avec une prépondérance en faveur de l’enregistrement confessionnel. Il en allait similai-
rement, dans les territoires dits de Zaolzie [d’outre-Olza]7 où depuis 1894 l’enregistrement
des « matrices de l’État » était réglé par la législation hongroise et conduit par les églises.
Par conséquent, sur le territoire de la Pologne, les registres de l’état civil étaient rédi-
gés en langues polonaise, russe, ruthène, allemande et en latin.
Malgré les efforts déployés par les autorités, l’entre-deux-guerres n’a pas permis d’unifier
les systèmes d’enregistrement de l’état civil et cette situation de différenciation territoriale
sur les terres polonaises n’a pris fin qu’avec le décret du 25 septembre 1945 portant droit des
actes de l’état civil. Le 1er janvier 1946 est entré en vigueur, sur tout le territoire polonais, un
seul et unique enregistrement de l’état civil uniforme, universel et laïc qui renvoyait, dans
son fonctionnement, au droit français de 1792. A alors été introduite, par exemple, la céré-
monie laïque de mariage devant le fonctionnaire de l’état civil. Des officiers de l’état civil
ont été nommés dans les arrondissements nouvellement créés des communes urbaines et
rurales en la personne, d’office, du maire et d’un de ses adjoints au minimum. Le contrôle
des bureaux de l’état civil était confié aux présidents de voïvodie [wojewoda] et les registres
étaient tenus en double exemplaire. Le premier était dit księga miejscowa [livre local] et
restait dans le bureau tandis que le second, księga wtóropisów [livre des réinscriptions]8 ,
était envoyé, après clôture, aux archives du tribunal d’instance territorialement compétent.
6
Le svod, le Corpus, était une somme de droits, précédemment appliqués par jurisprudence,
mais n’avait pas le statut de code tel que l’Europe occidentale le connaissait à cette époque. Sur ce
point cf. Marc Raeff (1979), Codification et droit en Russie impériale [Quelques remarques com-
paratives], Volume 20, Numéro 1, pp. 5–13.
7
Olza est la rivière qui passe près de la ville de Cieszyn à la frontière polono-tchèque actuelle.
8
Le terme polonais wtóropisów est composé de deux, double et inscriptions ; ce livre était aussi
dit duplikat.
15
70488266217680
70
Sieć urzędów stanu cywilnego była wielokrotnie reorganizowana, między innymi

ustawą z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu
gromadzkich rad narodowych. Na mocy tej ustawy utworzono nową jednostkę podziału
administracyjnego wsi o nazwie „nowa gromada”, która zastąpiła gminę i gromadę. Wła-
dzę w niej sprawowała gromadzka rada narodowa wybierana przez ludność na okres 3 lat.
Urzędy stanu cywilnego działały przy prezydiach gromadzkich rad narodowych. Zgodnie
z dekretem z dnia 8 czerwca 1955 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, księgi stanu cywilnego
prowadzone były w jednym egzemplarzu. Z ksiąg stanu cywilnego można było uzyskać trzy
rodzaje wypisów: „odpis zupełny”, „odpis skrócony” oraz „wyciąg z akt stanu cywilnego”
(art. 71 ust. 1 dekretu). Wyciąg z aktu urodzenia zawierał nazwisko i imię, miejsce i datę
urodzenia oraz imiona rodziców osoby, której akt dotyczył. Na wniosek osoby zaintereso-
wanej urzędnik mógł wydać „uproszczony wyciąg z aktu urodzenia”, który od wyciągu
różnił się tym, że nie zawierał imion rodziców.
W roku 1956 odpis skrócony aktu urodzenia posiadał następującą formę:
Dok. 2. Odpis skrócony aktu urodzenia z 1956 r.
Dokument już tylko częściowo sporządzany był pismem ręcznym. Na jego treść skła-
dało się jedno zdanie rozpoczynające się od słów: „Zaświadczam, że…”. Imię, nazwisko
dziecka, dzień, miesiąc, rok oraz miejsce urodzenia, imię, nazwisko ojca i matki, ich zawód
i miejsce zamieszkania były uzupełniane ręcznie na druku opatrzonym godłem państwo-
wym w lewym górnym rogu. Ponieważ wymóg obecności świadków przy sporządzaniu
aktu urodzenia został zniesiony, brak informacji o świadkach w odpisie aktu.
16
70488266217680
70
Le réseau des bureaux de l’état civil a été réorganisé à de nombreuses reprises et, en
particulier, avec l’entrée en vigueur de la loi du 25 septembre 1954 portant réforme du
découpage administratif des campagnes et nomination des assemblées de conseils natio-
naux. La loi de 1954 dispose que les communes [gmina] et les assemblées [gromada] sont
remplacées par les nouvelles assemblées [nowa gromada] dans le découpage administratif
rural ; à leurs têtes siègeront des conseils d’assemblées nationaux [gromadzka rada naro-
dowa] élus pour trois ans par la population. Les bureaux de l’état civil se trouvaient dans les
présidiums desdits conseils. Conformément au décret de 8 juin 1955 sur les actes d’état civil,
les registres étaient tenus en un seul exemplaire et il prévoyait (article 71–1) trois types de
copies [wypis] : wyciąg [litt. extrait], odpis skrócony [copie abrégée] et odpis zupełny [copie
intégrale]. L’extrait d’acte de naissance énonçait le nom, le prénom, la date et le lieu de nais-
sance ainsi que les prénoms des père et mère de la personne concernée. L’agent de l’état civil
pouvait, sur demande, émettre un « uproszczony wyciąg z aktu urodzenia » [acte simplifié
de naissance] qui se différenciait de l’extrait par l’omission des prénoms des père et mère.
En 1956, l’extrait de l’acte de naissance se présentait comme suit :
Doc. 2: Extrait d’acte de naissance de 1956.
L’acte n’était que partiellement manuscrit et se compose d’une seule phrase qui com-
mence par : Zaświadczam, że… (Je certifie que….); le prénom et le nom de l’enfant, le jour,
le mois, l’année et le lieu de naissance, les prénoms et noms des père et mère, leur profes-
sion et lieu de résidence étaient inscrits à la main sur un formulaire portant le blason de
l’État polonais dans le coin supérieur gauche. Étant donné que l’obligation de témoins avait
été levée lors de l’enregistrement, l’imprimé ne prévoit aucun emplacement pour ceux-ci.
17
70488266217680
70
Umieszczony powyżej odpis skrócony aktu urodzenia z roku 1979 ma formę niemal
identyczną jak odpisy wydawane przed 1 marca 2015 r. Inne są jedynie godło państwowe
(orzeł bez korony) i nazwa państwa (Polska Rzeczpospolita Ludowa). Na treść dokumentu
składa się siedem punktów uzupełnionych przez urzędnika na maszynie. Informacja o miej-
scu zamieszkania rodziców została pominięta. Formuła o poświadczeniu zgodności odpisu
z treścią aktu urodzenia znajduje się pod tekstem.
18
70488266217680
70
Doc. 3: Extrait d’acte de naissance de 1979.
L’extrait d’acte de naissance ci-dessus date de 1979 et a un aspect quasi identique à

ceux délivrés avant le 1er mars 2015. Seuls diffèrent le blason de l’État (l’aigle n’est pas
couronné) et le nom de celui-ci (République populaire de Pologne). De plus, l’énoncia-
tion du lieu de résidence des parents a été omise. Le contenu est composé de sept points
numérotés que l’officier de l’état civil remplissait à la machine. La formule de conformité
avec l’original se trouve sous le texte.
19
70488266217680
70
1 marca 1987 r. weszła w życie ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego z dnia 29 września
1986 r., w myśl której „aktem stanu cywilnego” nazywano pojedynczy wpis o urodzeniu,
małżeństwie albo zgonie w księdze stanu cywilnego. Był to blankiet wydrukowany na bia-
łym papierze o rozmiarach 248 mm × 345 mm, wypełniony przez urzędnika stanu cywil-
nego danymi dotyczącymi konkretnych osób i zdarzeń. Podpisy na dokumencie składali
kierownik urzędu stanu cywilnego oraz:
• osoba lub osoby zgłaszające − pod aktem urodzenia i zgonu,
• osoby wstępujące w związek małżeński i świadkowie − pod aktem małżeństwa.
Sporządzony w tej formie akt był przechowywany w księdze stanu cywilnego. Do aktów
sporządzonych i przechowywanych w księdze stanu cywilnego w konkretnym urzędzie
stanu cywilnego w Polsce dostęp miał kierownik lub inny upoważniony przez niego urzęd-
nik stanu cywilnego. W konsekwencji, aby uzyskać odpis aktu, w celu okazania go na przy-
kład w innym urzędzie stanu cywilnego, należało się zwrócić do urzędu stanu cywilnego,
w którym przechowywany był akt.
Przykłady niewypełnionych blankietów aktów urodzenia (Dok. 4), małżeństwa (Dok. 5)
i zgonu (Dok. 6) znajdują się na końcu rozdziału (patrz strona 24 i n.).
Jedynym dowodem potwierdzającym stan cywilny danej osoby był odpis aktu stanu cywil-
nego w formie papierowej, w języku potocznym nazywany metryką. Odpisy aktów stanu
cywilnego sporządzane przed wejściem w życie obecnie obowiązujących przepisów były
wypełnionymi przez urzędnika jedno- lub dwustronicowymi blankietami formatu A5 ze zna-
kiem wodnym z wizerunkiem orła. Wzory odpisów aktów stanu cywilnego, skróconych oraz
zupełnych, stanowiły załącznik do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Admi-
nistracji z dnia 26 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów
stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania
i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów9.
W zależności od rodzaju odpisu poprzeczne linie, które tworzyły tło dokumentu, miały
inny kolor. Odpisy aktów urodzenia wydawane były na drukach o zielonym kolorze tła,
odpisy aktów małżeństwa na drukach o żółtym kolorze tła, a odpisy aktów zgonu − na dru-
kach o różowym lub fioletowym kolorze tła. Ponadto w tle, pośrodku druku, widoczne było
duże godło Rzeczypospolitej Polskiej. Na pierwszej stronie wszystkich odpisów, na górze
dokumentu, widniało małe godło, a pod nim napis: „Rzeczpospolita Polska”. Pod spodem
znajdowała się nazwa urzędu stanu cywilnego wydającego akt oraz nazwa województwa,
w którym urząd się znajduje. Na dole wszystkich druków, po prawej stronie, umieszczona
była formuła o poświadczeniu zgodności treści z oryginałem. W końcowej części wypeł-
nionego dokumentu widoczne były okrągła pieczęć urzędu stanu cywilnego, numer aktu
stanu cywilnego, którego odpis dotyczył, oraz własnoręczny podpis kierownika urzędu
stanu cywilnego lub osoby przez niego upoważnionej.
9
Dz.U. z 1998 r. Nr 136, poz. 884, z późniejszymi zmianami.
20
70488266217680
70
Le 1er mars 1987 est entrée en vigueur la loi portant droit des actes de l’état civil du
29 septembre 1986 sur le fondement de laquelle on appelait « acte de l’état civil » les ins-
criptions individuelles relatives à la naissance, au mariage ou au décès dans les livres de
l’état civil. Il s’agissait d’un formulaire en blanc imprimé sur du papier, aux dimensions
de 248 mm × 345 mm, que l’officier de l’état civil remplissait avec les informations rela-
tives aux personnes et aux événements concrets. Le formulaire était signé par le directeur
du bureau de l’état civil ainsi que par :
• la ou les personnes déclarantes pour les actes de naissance ou de décès,
• les personnes entrant dans le lien du mariage et les témoins, pour l’acte de mariage.
L’acte dressé sous cette forme était conservé dans la księga stanu cywilnego [litt. livre
de l’état civil]. Seuls pouvaient avoir accès à ces actes dressés et collectés dans les livres,
et conservés au sein de chaque bureau de l’état civil, le directeur ou la personne habilitée
du bureau donné. Il était donc nécessaire, pour obtenir une copie, de s’adresser au bureau
concret conservant l’acte.
Les exemples des formulaires vierges de naissance (Doc. 4), de mariage (Doc. 5) et de
décès (Doc. 6) sont insérés en fin de chapitre (pp. 24 et suivantes).
La seule preuve de possession d’un état civil était alors la « copie de l’acte d’état civil »
sous forme papier, appelée couramment metryka [matrice]. La copie des actes d’état civil
était, jusqu’à l’entrée en vigueur de l’actuelle législation, des formulaires d’une ou deux
pages, au format A59 avec un aigle polonais en filigrane, rédigés par l’officier.
Selon l’acte, les lignes transversales qui remplissaient le fond du formulaire changeaient
de couleur. Les actes de naissance étaient établis sur des imprimés de couleur verte, les
actes de mariage avaient un fond jaune et les actes de décès un fond rose ou violet. De
plus, au milieu de l’imprimé apparaissait en grand l’aigle de la République de Pologne. Sur
tous les actes, au recto, en haut, était imprimé un petit blason de la République de Pologne
et sous celui-ci la mention « Rzeczpospolita Polska » (République de Pologne). Sous cette
mention apparaissait le nom du bureau de l’état civil concerné et le nom de la voïvodie
où il se situait. Au bas de tous les formulaires, à droite, était insérée la formule de confor-
mité à l’original. Dans la partie finale du document rempli se trouvait le sceau rond du
bureau de l’état civil, le numéro de l’acte concerné par la copie et la signature manuscrite
du directeur du bureau ou de la personne habilitée à signer.
9
Les modèles d’actes de l’état civil, extraits ou copie intégrale, étaient portés par l’annexe de l’ar-
rêté ministériel modifié émanant du ministre des Affaires intérieures et de l’Administration du 26
octobre 1998 relatif aux principes de rédaction des actes de l’état civil, à leur intégration dans les
livres de l’état civil, à leur contrôle, conservation et sécurité ainsi qu’aux actes de l’état civil, leurs
copies, leurs déclarations et leurs procès-verbaux, Dz.U. 1998 r. Nr 136, poz. 884, z późniejszymi
zmianami.
21
70488266217680
70
Przedstawione poniżej (patrz strony 27–29) niewypełnione blankiety odpisów skróco-

nych aktów: urodzenia (Dok. 7), małżeństwa (Dok. 8) i zgonu (Dok. 9), obowiązujące przed
1 marca 2015 r., były uważane przez specjalistę z zakresu technicznych badań dokumentów
Romana Łuczaka za słabo zabezpieczone przed sfałszowaniem, nieadekwatnie do swojej
rangi. W 2010 r. w artykule zatytułowanym Kradzieże i fałszerstwa tożsamości – dokumenty
USC a tożsamość ekspert napisał:
Konieczny do uzyskania dowodu osobistego odpis skrócony aktu urodzenia jest zwykłym
drukiem (blankietem) z kategorii akcydensów manipulacyjnych i przez długie lata był wyko-
nywany najprostszymi technikami drukarskimi – nadruk techniką offsetową na zwykłym
papierze, bez jakichkolwiek zabezpieczeń przed fałszerstwem. Zamawiany doraźnie przez
urzędy w różnych drukarniach różnił się topografią, odcieniami koloru, a nawet wielkością.
Od 2000 r. wprowadzono jednolity we wszystkich odpisach papier z wielotonowym znakiem
wodnym. Jest to jednak zdecydowanie za mało10.
Odpis skrócony aktu małżeństwa na druku wielojęzycznym (Dok. 10) w roku 2014 miał
format A4 i był wydawany na białym formularzu bez żadnych zabezpieczeń, uzupełnio-
nym przez urzędnika na maszynie. Zawierał ponumerowane rubryki. Bezpośrednio pod
polskimi sformułowaniami umieszczono tłumaczenie na język francuski i niemiecki. Tłu-
maczenia na inne języki znajdowały się na rewersie.
Ustawę z 29 września 1986 r. wielokrotnie nowelizowano, by ostatecznie zastąpić ją
nową ustawą z 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, która weszła w życie
z dniem 1 marca 2015 r.
Na mocy jej przepisów znacząco zmienił się wygląd wszystkich, wydawanych na papie-
rze, dokumentów. Mają one obecnie również formę elektroniczną, a to dzięki elektronicz-
nemu rejestrowi stanu cywilnego, który zastąpił dotychczasowe, papierowe księgi stanu
cywilnego. Ponadto nowa ustawa, w porównaniu do wcześniej obowiązujących przepi-
sów, zawiera bardziej szczegółowe regulacje dotyczące udziału tłumacza w czynnościach
z zakresu rejestracji stanu cywilnego (art. 32). Precyzuje kto jest uprawniony do sporządze-
nia urzędowego tłumaczenia dokumentów na język polski. Osobami tymi są (art. 31 ust.1):
1) tłumacz przysięgły wpisany na listę prowadzoną przez Ministra Sprawiedliwości;
2) tłumacz przysięgły uprawniony do dokonywania takich tłumaczeń w państwach człon-
kowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG);
3) konsul.
Art. 118 nowej ustawy dotyczy natomiast tłumaczenia imion i nazwisk z języków nie-
posługujących się alfabetem łacińskim lub posługujących się innym systemem pisma i uzu-
pełnia treść art. 14 ustawy z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego.
10
http://www.pwpw.pl/kwartalnik_archiwum.html?print=1&id=7&magCid=36.
22
70488266217680
70
Les formulaires vierges d’extraits d’actes de naissance (Doc. 7), de mariage (Doc. 8) et
de décès (Doc. 9), ci-dessous présentés (cf. pp. 27–29), en vigueur jusqu’au 1er mars 2015,
ont été jugés comme insuffisamment sécurisés contre le faux par rapport à leur impor-
tance par Roman Łuczak, spécialiste des recherches techniques sur les documents. Il écri-
vait en 2010, dans l’article intitulé « Kradzieże i fałszerstwa tożsamości – dokumenty USC
a tożsamość » [Vols et fausse identité : les documents du bureau de l’état civil] :
Indispensable pour obtenir une carte d’identité, l’extrait d’acte de naissance est un vul-
gaire imprimé (en blanc) appartenant à la catégorie des « akcydensy manipulacyjne » (actes
dits éphémères) qui furent des années durant réalisés selon les techniques d’imprimerie les
plus simples : impression offset sur papier simple, sans aucune protection contre la fraude.
Commandés ad hoc par les bureaux de l’état civil auprès des imprimeries, ils différaient en
typographie, en teintes et parfois même en taille. A partir de 2000 a été introduit pour tous
les actes un papier unique contenant un filigrane multi-teinte ; cela est cependant trop peu.10
L’extrait d’acte de mariage sur imprimé plurilingue de 2014 (Dok. 10) était au format
A4 et était délivré sur un formulaire sans la moindre sécurité, rempli à la machine par
l’employé du bureau de l’état civil. Il possédait des champs numérotés et faisait apparaître
la traduction en français et en allemand immédiatement au-dessous de l’original en polo-
nais. Les traductions vers les autres langues se trouvaient au dos du formulaire.
La loi du 29 septembre 1986 a été modifiée de très nombreuses fois et fut finalement
remplacée par la nouvelle loi du 28 novembre 2014 portant législation des actes actes d’état
civil d’état civil qui est entrée en vigueur le 1er mars 2015.
En vertu de ces dispositions, l’aspect des documents délivrés sur papier a fortement
été modifié. Ils sont actuellement dématérialisés grâce à la dématérialisation préalable des
livres de l’état civil. De plus, la nouvelle loi contient des dispositions plus précises, que celle
jusque-là en vigueur, relatives à la participation des traducteurs et interprètes lors des for-
malités relevant de l’état civil (article 32). Elle dit précisément qui est habilité à rédiger la
traduction authentique en langue polonaise. En vertu de l’alinéa 1 de l’article 31, les per-
sonnes autorisées sont :
1) Tout traducteur assermenté inscrit sur la liste tenue par le ministère de la Justice polo-
naise ;
2) Tout traducteur assermenté autorisé à faire des traductions authentiques dans les États-
Membres de l’Union européenne ou de l’Espace économique européen ;
3) Le consul.
L’article 118 de la loi est, quant à lui, relatif, à la traduction des prénoms et noms des
langues n’utilisant pas l’alphabet latin, ou utilisant un système différent d’écriture, et com-
plète l’article 14 de la loi du 25 novembre 2004 relatif à la profession de traducteur inter-
prète assermenté.
10
23
70488266217680
70
Dok. 4. Niewypełniony formularz aktu urodzenia / Formulaire vierge d’acte de naissance11.
11
Dziękujemy Ewie Łosoś z USC w Wyrzysku za udostępnienie dokumentów.
24
70488266217680
70
Dok. 5. Niewypełniony formularz aktu małżeństwa / Formulaire vierge d’acte de mariage.
25
70488266217680
70
Dok. 6. Niewypełniony formularz aktu zgonu / Formulaire vierge d’acte de décès.
26
70488266217680
70
Dok. 7. Niewypełniony formularz odpisu skróconego aktu urodzenia / Formulaire vierge

d’extrait d’acte de naissance.
27
70488266217680
70
Dok. 8. Niewypełniony formularz odpisu skróconego aktu małżeństwa / Formulaire vierge

d’extrait d’acte de mariage.
28
70488266217680
70
Dok. 9. Niewypełniony formularz odpisu skróconego aktu zgonu / Formulaire vierge d’extrait
d’acte de décès.
29
70488266217680
70
Dok. 10. Odpis skrócony aktu małżeństwa na druku wielojęzycznym z 2014 r. / Extrait d’acte
de mariage sur imprimé plurilingue de 2014.
30
70488266217680
70
70488266217680
70
Rozdział 2. Francja1
Instytucja stanu cywilnego oraz zasady jego rejestracji zostały ustanowione i wprowa-
dzone do merostw dekretem Zgromadzenia Narodowego (Assemblée nationale) w dniu
20 września 1792 r., w miejsce ksiąg chrztów, małżeństw i zgonów − rejestrów parafial-
nych prowadzonych przez administrację diecezjalną. Zarówno rejestry z czasów Repu-
bliki, jak i rejestry ancien régime były prowadzone w języku francuskim, nie zaś po łaci-
nie, począwszy od roku 1539, kiedy to Franciszek I uczynił obowiązkowym sporządzanie
wszystkich dokumentów administracyjnych w „języku ojczystym francuskim” (art. 111
ordonansu). Wydany przez niego akt, nazywany ordonansem z Villers-Cotterêts [przyp.
tłum.: ordonans był ustawą wydawaną przez króla], określał również, co powinien zawierać
akt chrztu, a mianowicie „datę i godzinę chrztu” (art. 51). Wydanie ordonansu było umo-
tywowane wyłącznie względami sądowymi. Pragnieniem króla było dopuszczenie możli-
wości dowodzenia tożsamości osób w inny sposób niż ówcześnie stosowany, niełatwy do
przeprowadzenia, polegający na zwykłym rozpoznaniu twarzy przez świadków, określany
jako testimonial. Mimo że całej chrześcijańskiej populacji już wcześniej nakazano stoso-
wanie nazwisk, prowadzenie rejestrów sprawiało wiele trudności. Niejednorodność języ-
kowa była tak znaczna, że uzyskanie posłuchu na całym terytorium było iluzją, podobnie
jak stwierdzenie, ilu mieszkańców liczyło królestwo.
Kolejnym ważnym etapem było wydanie w 1667 r. przez Ludwika XIV aktu nazywa-
nego ordonansem z Saint-Germain-en-Laye. W celu uwiarygodnienia dowodu, w tytule XX
O zdarzeniach potwierdzonych dowodem głosowym i/lub pisemnym, ordonans zobowią-
zywał do sporządzania dwóch egzemplarzy dokumentów (przez notariusza lub w postaci
dokumentu prywatnego, gdy czynność dotyczyła wartości przekraczającej 100 liwrów).
Czynił to w art. VII w następujących słowach:
Dane odnośnie do wieku, ślubu oraz daty zgonu odnotowane w rejestrach w odpowiedniej
formie stanowią dowód przed Sądem,
oraz w art. VIII:

Co roku sporządza się dwa rejestry, gdzie wpisuje się chrzty, śluby i pochówki w każdej para-
fii, a ich karty, od pierwszej do ostatniej, są parafowane i ponumerowane przez Sędziego Kró-
lewskiego w miejscu usytuowania kościoła. Jeden z nich jest oryginałem (minute2) i pozostaje
w rękach proboszcza lub wikarego, drugi przekazuje się do kancelarii Sędziego Królewskiego
i stanowi kopię (grosse) (…).
1
Autor: Eryk Stachurski (tłumaczenie: Ewa Betańska).
2
Minute i grosse to nazwy dokumentów w formie pism, z czego jeden jest „oryginałem”, a drugi
jego „kopią”. Ich nazwy pochodzą od wielkości liter: minute – „oryginał” sporządzano małymi
literami. Stosowana do niedawna grosse – „kopia” (zawierająca nadanie przez sąd tytułu egzeku-
cyjnego) ‒ została zastąpiona copie exécutoire − dosł. „kopią egzekucyjną”.
32
70488266217680
70
Chapitre 2. En France1
L’état civil, en mairie, est créé et imposé par un décret de l’Assemblée nationale du 20
septembre 1792 et prend la suite des livres des baptêmes, mariages et décès, des registres
paroissiaux, tenus par les administrations diocésaines. Aussi bien les registres républicains
que ceux de l’Ancien Régime sont tenus en français, et non plus en latin, depuis 1539, date
à laquelle François 1er rend obligatoire le langage maternel français (art. 111) dans tous
les actes d’administration. Cette ordonnance, dite de Villers-Cotterêts, indique aussi ce
que doit contenir l’acte de baptême, à savoir le temps et l’heure dudit baptême (art. 51).
L’objectif de cette ordonnance est purement judiciaire et il s’agit pour le roi de pouvoir
établir la preuve de l’identité des personnes autrement que par la simple reconnaissance
faciale, dite testimoniale, jusque-là en cours et soumise à rude épreuve. Les noms propres
avaient déjà été imposés à toute la population chrétienne mais de nombreuses difficultés
émaillaient la gestion des registres. Par ailleurs, l’hétérogénéité linguistique du royaume
était telle qu’il était illusoire de prétendre se faire entendre sur tout son territoire ou bien
de dire combien il comptait de sujets.
L’étape majeure suivante est celle de l’ordonnance de 1667, dite de Saint-Germain-en-
Laye ; édictée par Louis XIV, elle vise dans son titre XX, Des faits qui gisent en preuve
vocale et, ou littérale, à consolider la preuve et, pour ce faire, impose la double copie
des actes (alors par devant notaire ou sous signature privée pour les valeurs supérieures
à 100 livres) dans les termes suivants à l’article VII (l’orthographe modernisée des mots
pouvant être difficilement reconnaissables du fait de l’ancienne est mise entre crochets):
Les preuves de l’âge, du mariage, & du temps du deceds [décès], seront receuës [reçues] par
des registres en bonne forme, qui feront foy [foi] & preuve en Iustice [justice].
à l’article VIII:
Seront faits par chacun an [chaque année] deux registres pour écrire les Baptesmes, Mariages,
& Sepultures en chacune Paroisse, dont les feuïlles seront paraphez & cottez [paraphées et
cotées] par premier & dernier, & par le Iuge [Juge] Royal où l’Eglise est située, l’un desquels
servira de minute2 & demeurera és [dans les] mains du Curé ou Vicaire, & l’autre sera porté
au Greffe du Iuge Royal, pour servir de grosse […].
1
Auteur : Eryk Stachurski.
2
Minute et grosse sont les noms des documents écrits et signifient « original » et « copie »; leur
nom vient de la taille de l’écriture, la minute étant rédigée avec des petits caractères. Le terme de
grosse (copie comportant les formules exécutoires d’une décision de justice) était utilisé jusqu’à il
y a peu, avant d’être remplacé par « copie exécutoire ».
33
70488266217680
70
W ten sposób Ludwik XIV nakazał sporządzanie, choć jeszcze nie w tym samym czasie,
dwóch egzemplarzy aktów i ich przechowywanie w dwóch różnych miejscach. Pozostałe
artykuły stanowiły, że nie należy niczego zmieniać, dodawać, a nawet ‒ że pisarz nie powi-
nien pozostawiać żadnego pustego miejsca. Wszystko to w celu zapobieżenia modyfikacjom
lub fałszowaniu. Co do treści aktów art. IX i X opisywały ją następująco:
W artykule dotyczącym chrztu umieszcza się wzmiankę o dacie narodzin, imionach dziecka,
ojca i matki, chrzestnego i chrzestnej; w przypadku ślubu umieszcza się nazwiska i przydo-
mki, wiek i zawód oraz miejsce zamieszkania pobierających się osób, czy pochodzą z prawego
łoża, czy są pod opieką, kuratelą lub władzą innych osób, oraz o obecności czterech świadków,
którzy złożą oświadczenie do rejestru, czy są krewnymi, w jakiej linii i stopniu; przy pochów-
kach odnotowuje się datę zgonu.
Chrzty, śluby i pochówki są w tym samym rejestrze według dat, bez pozostawiania pustych
miejsc. Natychmiast po tym, jak się odbyły, zostają odnotowane i podpisane; i tak, chrzest
przez ojca, jeśli ten jest obecny, oraz przez ojca i matkę chrzestnych, ślub przez małżonków
oraz dwie osoby, które przy nim były obecne; pochówek przez dwie osoby z najbliższej rodziny,
krewnych lub przyjaciół, którzy szli w kondukcie; a jeżeli żadna z tych osób nie umie pisać,
składają na tę okoliczność oświadczenie i zostają wypytani przez proboszcza lub wikarego,
o czym sporządza się wzmiankę.
Ponadto ordonans ten wprowadził, w art. XII, możliwość uzyskiwania przez strony
jednego lub kilku odpisów, podpisanych i wydanych przez sekretarza sądu. Dopuszczał
on również możliwość wglądu do rejestru na miejscu, o czym była mowa na końcu tytułu
w art. XVIII, przez osoby, które miałyby potrzebę przejrzenia rejestrów w celu uzyskania
odpisów, co było równoznaczne z udzieleniem zgody na uzyskiwanie kopii, nazywanych
extraits − „odpisami” ‒ przez wszystkie osoby, również te, które nie były stroną czynno-
ści. Termin „kopia” został zatem zarezerwowany dla dodatkowego egzemplarza sporzą-
dzanego na potrzeby administracji, to znaczy do wydania. Mimo historycznego znaczenia
wspomnianego ordonansu należy wyraźnie zaznaczyć, że ani trochę nie poprawił on sytu-
acji w zakresie rejestracji mieszkańców królestwa. Zwłaszcza że kilka społeczności składa-
jących się na populację francuską umykało systemowi stanu cywilnego – z mocy prawa nie
podlegali mu protestanci oraz żydzi. Ponadto sytuacja językowa i społeczna nie poprawiła
się od czasów panowania Franciszka I.
Rewolucja w swoim reformatorskim dziele starała się uporządkować rejestry, gdyż repu-
blikanie dążyli do uwolnienia kraju spod rządów Kościoła. Chodziło również o zapew-
nienie poboru do wojska, który miał niebagatelne znaczenie dla podtrzymania rewolucji,
a także ze względów finansowych, które wymagały wiarygodnej dokumentacji. Faktem jest,
że w końcu XIX wieku dokumentowanie stanu cywilnego leżało w kompetencjach i gestii
merów, co nie zmieniło się po dziś dzień. Poza tym używanie nazwisk, po upływie nieprze-
kraczalnego terminu, zostało nakazane wszystkim gminom żydowskim pod karą wygnania.
34
70488266217680
70
Ainsi Louis XIV impose-t-il la double écriture, non encore simultanée, des actes et leur
conservation en deux endroits séparés. D’autres articles précisent qu’il ne faut rien y modi-
fier, ajouter et même que le rédacteur ne doit y laisser aucun blanc ; ceci aux fins d’éviter
les manipulations et falsifications. Quant au contenu des actes, il est précisé comme suit
aux articles IX et X :
Dans l’article des Baptesmes sera fait mention du jour de la naissance, & seront nommez
l’enfant, le pere & la mere, le parain & la maraine : & aux Mariages, seront mis les noms & sur-
noms, âges, qualitez & demeures de ceux qui se marient, s’ils sont enfants de famille, en
tutelle, curatelle, ou en puissance d’autruy, & y assisteront quatre témoins, qui declareront
sur le registre s’ils sont parens [parents], de quel costé & en quel degré : & dans les articles
de Sepulture sera fait mention du jour du deceds.;
Les Baptesmes, Mariages, & Sepultures, seront en un mesme [même] registre, selon l’ordre
des jours, sans laisser aucun blanc ; & aussi-tost [aussitôt] qu’ils auront esté [été] faits, ils
seront écrits et signez ; sçavoir [savoir] les Baptesmes par le père, s’il est present, & par les
parains et maraines, & les actes de Mariages, par les personnes mariées, & par deux de ceux
qui y auront assisté ; les sepultures par deux des plus proches parens ou amis qui auront
assisté au convoy ; & si aucuns d’eux ne sçavent [savent] signer, ils le declareront, & seront de
ce interpellez par le Curé ou Vicaire, dont sera fait mention.
Par ailleurs, cette ordonnance introduit également, à l’article XII, la possibilité pour
les parties de lever un ou des extraits, signés et expédiés par le greffier, ou bien de consul-
ter le registre sur place ainsi que celle, disposée à l’article XVIII et final du Titre, pour
toutes personnes qui en auraient besoin, de compulser les registres pour qu’il en soit pris
des extraits, ce qu’il faut entendre comme l’autorisation faite à toute personne n’étant pas
partie d’obtenir des copies, appelées extraits, des actes. Le terme copie étant alors réservé
à l’exemplaire surnuméraire fait pour des besoins d’administration, c’est-à-dire à l’expé-
dition. Malgré l’intérêt historique de cette ordonnance, il faut bien reconnaître qu’elle
n’a guère amélioré les choses en matière d’enregistrement des habitants du royaume. Plu-
sieurs groupes en particulier, constitutifs de la population française, échappent à l’ins-
titution de leur état civil, car ils en sont légalement exclus : les protestants et les juifs. De
surcroît, la situation linguistique et sociale ne s’est pas améliorée depuis François 1er.
La Révolution, dans son œuvre réformatrice, a tâché de remettre de l’ordre dans les
registres, soit qu’il s’agissait pour les Républicains de soustraire le pays à la gestion des
églises, soit qu’il s’agissait d’assurer une conscription éminemment impérieuse pour la
survie de celle-ci, soit encore que les nécessités financières exigeaient une documenta-
tion fiable. Toujours est-il qu’à la fin du 19e siècle, l’état civil relève des compétences, de
l’autorité des maires et que cette situation perdure jusqu’à nos jours. En outre, l’usage
des noms de famille est imposé à toutes les communautés juives dans un délai strict sous
peine de bannissement.
35
70488266217680
70
Dekret z dnia 20 września 1792 r. był zatem aktem, który dał podstawę do wprowadze-
nia ksiąg oraz instytucji stanu cywilnego. Zawierał on liczne regulacje odnoszące się do
sposobu prowadzenia rejestrów, jak zakaz podrabiania, przekreślania i zapisywania liczb
cyframi, precyzyjnie uregulował zasady dotyczące terminów i warunków dokonywania
zgłoszeń oraz czynności je rejestrujących.
Jednak w roku 18203, trzydzieści lat po przyjęciu wspomnianego dekretu, refleksja pro-
kuratorów sądów apelacyjnych (procureurs généraux) o panującej sytuacji była gorzka.
Stwierdzono liczne niedociągnięcia, szczególnie w zakresie analfabetyzmu wśród urzęd-
ników państwowych w gminach wiejskich, lecz nie tylko, także braki kulturowe, religijne,
językowe i techniczne, a wręcz zacofanie obywateli, co zmusiło władze Republiki do zro-
bienia kroku wstecz i zwrócenia się o pomoc do duchownych (wśród których analfabetyzm
był również bardzo wysoki), żeby zastąpili urzędników państwowych. Na skutek zawiro-
wań w historii instytucji stanu cywilnego we Francji powstała, między innymi, definicja
legalna dokumentu urzędowego. Występujące w praktyce liczne, zamierzone lub nieumyślne,
odstępstwa od właściwej formy dokumentu zmusiły prawodawcę do szybkiego wprowa-
dzenia przepisu prawa jasno definiującego legalność i autentyczność wspomnianych doku-
mentów. Zatem mimo że dzisiaj może się to wydawać niewyobrażalne, trzeba było prawnie
uregulować kwestie dotyczące: języka (regionalizmy oraz żargon zostały wyeliminowane,
zakazano żydom podpisywania się po hebrajsku), nazwisk (określona i stabilna ortografia
stały się regułą, nazwiskiem rodowym dziecka było nazwisko ojca, matki lub obydwojga
rodziców), imion (utworzono listę imion, które można było nadawać), podpisu (kto jest
upoważniony do podpisywania w imieniu państwa, czy ma być to podpis czytelny, czy
wręcz przeciwnie, podpis, którego nie można odczytać, w jakim momencie należało go
złożyć). Doprowadziło to do sformułowania następującej definicji dokumentu urzędo-
wego w art. 1317 Kodeksu cywilnego Francuzów: „Dokumentem urzędowym jest pismo
sporządzone przez urzędnika państwowego uprawnionego do dokonywania czynno-
ści (instrumenter) w miejscu, gdzie sporządzono dokument, z zachowaniem wymaga-
nych formalności”. Dwieście dziesięć lat później dokumentem urzędowym nazywane jest
pismo sporządzone przez upoważnionego urządnika państwowego, spełniające wszelkie
wymagania co do formy. W aktualnie obowiązującej wersji kodeksu cywilnego zachowano
ten sam przepis w art. 1369.
Wspomnijmy przy okazji, że pochodzący z XII wieku termin instrument ((od łac.
wyrazu struere (konstruować, rozporządzić) obecnego m.in. w structure (struktura), instru-
ire (instruować, wydawać instrukcje)) w języku prawa odnosi się do dokumentu oraz że
nadal jest on używany w dyplomacji.
3
Zob. Gérard Noiriel (1993), « L’identification des citoyens. Naissance de l’état civil républicain »
in Genèses, 13, 1993, str. 3‒28, gdzie wszystkie trudności zostały prześledzone i skomentowane.
36
70488266217680
70
Le décret du 20 septembre 1792 est donc l’acte fondateur de l’administration des

registres et de l’état civil, il contient de nombreuses mentions relatives à la tenue des
registres telles l’interdiction de falsification, de rature, d’inscrire les chiffres en nombres,
et dispose des règles précises de délai et de conditions pour l’exécution des déclarations
et des actes les enregistrant.
Néanmoins, en 18203, trente ans après l’adoption de ce décret, le constat des procureurs
généraux est amer et nombre d’avertissements négatifs ont été avérés, en particulier ceux
concernant l’illettrisme des officiers publics des communes rurales, auxquels viennent
s’ajouter des réticences culturelles, religieuses, linguistiques, techniques ou même l’obs-
curantisme des citoyens qui obligent la République à revenir en arrière en demandant
à ce que lesdits officiers publics soient aidés, suppléés par les ministres du culte (dont le
degré de lettrisme était également très bas). L’une des conséquences des vicissitudes de
l’histoire de l’état civil en France est la définition légale de l’acte authentique. En effet, les
nombreux écarts intentionnels ou involontaires à la bonne forme de l’acte ont contraint
les législateurs à rapidement introduire une prescription de droit définissant clairement
la légalité, l’authenticité, desdits actes. Ainsi, et quoique cela puisse paraître inimaginable
de nos jours, a-t-il fallu légiférer en matière de langue (les idiomes régionaux et commu-
nautaires ont été évincés et il a été interdit aux juifs de signer en hébreu), de noms propres
(fixité et stabilité orthographique sont devenues la règle, le patronyme de l’enfant est-il
celui du père, de la mère ou des deux ?), des prénoms (une liste des prénoms recevables
a été établie), de signature (qui est habilité à signer pour l’État, la signature doit-elle être
lisible ou au contraire indéchiffrable, à quel moment doit-on l’apposer ?) et tout cela
a conduit à la définition de l’acte authentique à l’article 1317 du Code civil des Français en
ces termes : « L’acte authentique est celui qui a été reçu par des officiers publics ayant le
droit d’instrumenter dans le lieu où l’acte a été rédigé, et avec les solennités requises. »
Ce qui signifie, deux-cent-dix ans plus tard, par l’officier public habilité à le rédiger et à la
condition que toutes les formes prescrites aient été respectées. L’actuelle version du Code
civil en vigueur conserve la même formulation à l’article 1369.
Rappelons, à l’occasion qu’instrument, au sens juridique signifie document et s’emploie
encore couramment en diplomatie ; il dérive de struere (présent dans structure, instruire…)
et est attesté depuis le 12e siècle. Il dérive de l’acception information utile, outil.
3
Cf. Gérard Noiriel (1993), « L’identification des citoyens. Naissance de l’état civil républicain »
in Genèses, 13, 1993 pp. 3–28 où toutes les difficultés sont retracées et analysées.
37
70488266217680
70
Przyjmując Kodeks Napoleona, pierwszy kodeks cywilny w XII roku Pierwszej Republiki
(rok 1804), dokonano syntezy postępów, które umieszczono w dziale pierwszym tytułu II.
Mimo pewnego regresu co do traktowania kobiet (których zeznania w kwestii stanu cywil-
nego stały się niedopuszczalne, art. 37)4 kodeks stanowił wyraźny postęp w sferze wolności
publicznych, wykazywał pragnienie ustawodawcy, by zapobiec błędom (art. 42) i fałszerstwom
(art. 52 z możliwością zastosowania przepisów kodeksu karnego). Dopuszczono możliwość
wpisania aktów sporządzonych za granicą (art. 47 i 48) do francuskich rejestrów, uregulo-
wano kwestie związane ze wzmiankami dodatkowymi na marginesie (art. 49). Działy II,
III i IV dotyczą odpowiednio aktów urodzenia, małżeństwa i zgonu, dział V dotyczy woj-
skowych przebywających poza terytorium Republiki, tymczasem dział VI, ostatni w tym
tytule, reguluje sprostowanie na drodze sądowej.
Co do treści aktu, oprócz art. 34 przepisów ogólnych tego tytułu, który mówi, że:
Do aktu stanu cywilnego wpisuje się rok, datę i godzinę jego sporządzenia, imiona, nazwisko,
zawód i miejsce zamieszkania wszystkich osób wymienionych w akcie,
art. 57 precyzuje:
Do aktu urodzenia wpisuje się datę, godzinę i miejsce urodzenia, płeć dziecka, imiona, które
mu nadano, imiona, nazwiska, zawód i miejsce zamieszkania rodziców oraz świadków.
Należy przy tym zaznaczyć, że zgłoszenia można dokonać w ciągu trzech dni (art. 55), a nie
dwudziestu czterech godzin, jak to było regułą w dawnym ustroju.
Treść aktów małżeństwa została uregulowana w art. 63, który mówi, że:
Przed ceremonią zaślubin kierownik stanu cywilnego uczyni dwa ogłoszenia w ośmiodnio-
wym odstępie czasu, w niedzielę, przed drzwiami domu komunalnego (merostwa). W ogło-
szeniach tych oraz w dokumencie znajdą się imiona, nazwiska, zawód i miejsce zamieszkania
nupturientów, informacja o tym, że są pełnoletni, bądź niepełnoletni, a także imiona, nazwiska,
zawód i miejsce zamieszkania ich rodziców. Ponadto do dokumentu wpisuje się datę, miejsce
i godzinę dokonania ogłoszeń […].
W przypadku tych dwóch rodzajów aktów stanu cywilnego miejscem zamieszkania,

w myśl art. 74, jest miejsce na terenie gminy, gdzie jeden z małżonków mieszkał nieprze-
rwanie przez sześć miesięcy. Artykuł ten uzupełnia regulacje dotyczące aktu małżeństwa,
precyzując, że do aktu wpisywane są:
1) imiona, nazwiska, zawód, wiek, miejsce urodzenia oraz zamieszkania małżonków,
2) informacja o tym, czy małżonkowie są pełnoletni, czy niepełnoletni,
3) imiona, nazwiska, zawód i miejsce zamieszkania rodziców,
4
Krok wstecz o 5000 lat, gdyż w czasach starożytnej Mezopotamii dopuszczalne już były zeznania
kobiet, praktykowano również sporządzanie dwóch kopii pism z czynności prawnych (zob. Fran-
cis Joannès (red.), 2000, Rendre la justice en Mésopotamie, Presses Universitaires de Vincennes).
38
70488266217680
70
L’adoption du Code Napoléon, premier code civil, en l’An XII de la 1ère République (1804)
fait la synthèse des avancées et les dispose en son Titre II Chapitre Premier. Malgré un
certain recul quant au traitement des femmes (dont le témoignage est devenu irrecevable
pour l’état civil, article 37)4, le code marque une nette progression en matière de liber-
tés publiques et une forte volonté d’éviter les faux en écriture (article 42) ou l’altération
(article 52 sans préjudice de l’application du Code pénal). La transcription des actes faits
à l’étranger est recevable (articles 47 et 48) à l’état civil français, les mentions marginales
y sont réglées (article 49). Les autres chapitres, II, III et IV concernent respectivement les
actes de naissance, de mariage et de décès (le chapitre V est relatif aux militaires hors du
territoire de la République) tandis que le VIe chapitre, et dernier du titre, règle les rectifi-
cations par voie judiciaire.
Relativement au contenu de l’acte, outre l’article 34 des dispositions générales du titre
qui spécifie que :
Les actes de l’état civil énonceront l’année, le jour et l’heure où ils seront reçus, les prénoms,
noms, âge profession et domicile de tous ceux qui y seront dénommés,
il est précisé, article 57, que :

L’acte de naissance énoncera le jour, l’heure et le lieu de la naissance, le sexe de l’enfant, et
les prénoms qui lui seront donnés, les prénoms, noms, profession et domicile des père et
mère, et ceux des témoins.
Il convient aussi de signaler que la déclaration peut être faite sous trois jours (article 55)
et non sous vingt-quatre heures, tel que la règle l’imposait sous l’Ancien Régime.
Les actes de mariage sont réglés pour leur contenu à l’article 63 qui dispose que :
Avant la célébration du mariage l’officier de l’état civil fera deux publications, à huit jours
d’intervalle, un jour de dimanche, devant la porte de la maison commune [mairie] et que
ces publications et l’acte énonceront les prénoms, noms, professions et domiciles des futurs
époux, leur qualité de majeurs ou de mineurs, et les prénoms, noms, professions et domi-
ciles de leurs pères et mères. L’acte énoncera, en outre, les jours, lieux et heures où les publi-
cations auront été faites (…).
Pour ces deux actes de l’état civil, le domicile y est défini, à l’article 74, par six mois
d’habitation continue dans la même commune d’un des époux. L’article complète les pres-
criptions réglant l’acte de mariage en ajoutant que l’acte énoncera (orthographe originale):
1) Les prénoms, noms, professions, âge, lieux de naissance et domiciles des époux ;
2) S’ils sont majeurs ou mineurs ;
4
Recul de près de 5000 ans puisque la plus haute antiquité paléo-mésopotamienne recevait déjà
le témoignage des femmes et pratiquait le double archivage des actes juridiques (Cf. Francis Joan-
nès (dir.), 2000, Rendre la justice en Mésopotamie, Presses Universitaires de Vincennes).
39
70488266217680
70
4) oświadczenia rodziców, dziadków, kogoś z rodziny, w przypadku gdy składali oświadczenie,

5) dokumenty mające znaczenie, jeśli takie zostały sporządzone,
6) ogłoszenia w różnych miejscach zamieszkania,
7) sprzeciwy, jeśli takie wystąpiły, ich odwołanie lub wzmianka o braku sprzeciwów,
8) oświadczenie stron o wstąpieniu w związek małżeński oraz ogłoszenie urzędnika pań-
stwowego o jego zawarciu,
9) imiona, nazwiska, wiek, zawód i miejsce zamieszkania świadków oraz oświadczenie, czy
są krewnymi lub powinowatymi małżonków, z której strony i w jakim stopniu.
W odniesieniu do zgonu treść aktu została określona w art. 79, który zawiera następu-
jące regulacje:
Akt zgonu zawiera imiona, nazwisko, wiek, zawód i miejsce zamieszkania osoby zmarłej;
imiona i nazwisko małżonka, jeżeli osoba zmarła pozostawała w związku małżeńskim lub
owdowiała; imiona, nazwiska, wiek, zawód i miejsce zamieszkania osób dokonujących zgło-
szenia oraz jeśli są to krewni, stopień pokrewieństwa.
Akt zawiera ponadto, o ile jest to możliwe, imiona, nazwiska, zawód i miejsce zamieszkania
rodziców zmarłego oraz jego miejsce urodzenia.
Mimo trudności instytucja stanu cywilnego rozwinęła się i przyjęła, a kodeks cywilny
jeszcze współcześnie, w 2018 r., zawiera znaczną część dorobku, który wniosły cztery omó-
wione wcześniej akty prawne o niebagatelnym znaczeniu.
W dalszej części znajduje się kilka odpisów aktów pochodzących z dawnych czasów
wraz z transkrypcją ułatwiającą ich lekturę.
Dok. 11. Rejestr chrztów, urodzeń i małżeństw z roku 17385
Transkrypcja (ortografia uwspółcześniona):

Pogrzeb Roku tysiąc siedemset trzydziestego ósmego dwudziestego szóstego września
Guillaume’a zostało pochowane na cmentarzu ciało Guillaume’a wiek osiem miesięcy syna
Rignana. Philippe’a Antoine’a Rignana ogrodnika i Anne Marguerite Minguerre jego
rodziców zmarłego wczoraj w obecności swego ojca, który oświadczył że nie
umie pisać.
5
Archiwa w Val de Marne, do wglądu w Internecie: http://archives.valdemarne.fr//.
40
70488266217680
70
4) Le consentement des pères et mères, aïeuls et aïeules, celui de la famille dans les cas où
ils sont requis ;
5) Les actes respectueux, s’il en a été fait ;
6) Les publications dans les divers domiciles ;
7) Les oppositions, s’il y en a eu ; leur main-levée, ou la mention qu’il n’y a point eu d’op-
position ;
8) La déclaration des contractans de se prendre pour époux, et le prononcé de leur union
par l’officier public ;
9) Les prénoms, noms, âge, professions et domiciles des témoins, et leur déclaration s’ils
sont parents ou alliés des parties, de quel côté et à quel degré.
Relativement au décès, le contenu de l’acte est précisé à l’article 79 qui règle comme suit :
L’acte de décès contiendra les prénoms, nom, âge, profession et domicile de la personne
décédée ; les prénoms et nom de l’autre époux, si la personne décédée était mariée ou veuve ;
les prénoms, noms, âges, profession et domiciles des déclarans ; et, s’ils sont parents, leur
degré de parenté.
Le même acte contiendra de plus, autant qu’on pourra le savoir, les prénoms, noms, profes-
sion et domicile des père et mère du décédé, et le lieu de sa naissance.
Malgré les difficultés, l’état civil a progressé, s’est imposé, et le Code civil reprend encore
actuellement, en 2018, la grande majorité des apports disposés par les quatre grands actes
qui viennent d’être présentés.
Ci-après sont présentés quelques extraits des temps anciens avec une transcription
pour en faciliter la lecture.
Doc. 11: Registre des baptêmes, mariages et naissances de 17385
Transcription (orthographe modernisée):

Enterrement L’An mille sept cent trente huit en le vingt six septembre a été inhumé dans
de Guillaume le cimetière le corps de Guillaume âgé de huit mois fils de Philippe Antoine
Rignan. Rignan Jardinier et de Anne Marguerite Minguerre ses père et mère décédé hier
en présence de son dit père qui a déclaré ne savoir signer.
5
Archives du Val de Marne, consultables sur Internet : http://archives.valdemarne.fr//.
41
70488266217680
70
Ten parafialny zapis jest w pewnym sensie pierwowzorem współczesnego francuskiego

aktu z tego względu, że składa się z dwóch bardzo dobrze widocznych części: marginesu
po lewej oraz tekstu po prawej stronie; poza tym zawiera informację dotyczącą czasu,
to znaczy datę zdarzenia. Znajdują się też w nim wzmianki o tożsamości zmarłego, jego
obydwojgu rodzicach, zawód ojca i podpis księdza.
Dok. 12. Odpis z roku VI z Rejestru chrztów, urodzeń i małżeństw6
Drugi odpis, nieco późniejszy, pochodzi z pierwszych lat rewolucji i dotyczy narodzin
(znak „?” oznacza, że transkrypcja nie jest pewna):
Narodziny Trzynasty vendémiaire szóstego roku Rewolucji jedyny i niepodzielny
Claude’a Akt urodzenia narodzonego wczoraj Claude’a Jeana syna Jeana Hilaire Meitrot
Jeana Meitrot i Marie Nicole Dadou jego rodziców w Gentilly oboje w obecności urzędnika
Nr 5 państwowego gminy Gentilly pierwszy świadek Claude Meitrot ogrodnik
zamieszkały Luré des Ipolites nr 5 obszar Fitestaire lat trzydzieści jeden
drugi świadek Marie Jaures żona Jeana Louis Dadou? gareleur? d’hiredines
zamieszkała w Paryżu na Mouffetard lat trzydzieści siedem na podstawie
oświadczenia złożonego przede mną Jeanem Delaitre urzędnikiem w wyżej
wspomnianej gminie przy udziale Jeana Hilaire Meitrot ojca dziecka który wraz
ze świadkami podpisał niniejszy akt.
Sporządzono w biurze? grève dzień miesiąć rok jak wyżej
6
Archiwa w Val de Marne, do wglądu w Internecie: http://archives.valdemarne.fr//. http://archi-
ves.valdemarne.fr/archives-en- ligne/img-viewer/etat-civil/94003/ED003_1E_000029/viewer.
html?ns=FRAD094_ED003_1E_000029_0003.jpg.
42
70488266217680
70
Cet enregistrement paroissial est d’une certaine manière l’ancêtre de l’actuel acte fran-
çais en ce qu’il se constitue de deux parties très nettement visibles : une marge à gauche
et un texte à droite ; outre les inscriptions relatives au temps, à comprendre à la date,
se trouvent déjà les mentions des identités du défunt, de ses deux parents avec la profes-
sion du père, la signature du prêtre.
Doc. 12: Extrait de l’An VI du Registre des baptêmes, mariages et naissances6.
Ce second extrait, plus tardif, remonte aux jeunes années de la Révolution et concerne
une naissance (les points d’interrogation signifient que notre transcription est incertaine):
Naissance Le treize vendémiaire An six de la République une et indivisible
de Acte de naissance de Claude Jean né d’hier fils de Jean Hilaire Meitrot et
Claude Jean de Marie Nicole Dadou ses père et mère mariés à Gentilly les deux devant
Meitrot officier public de la commune de Gentilly premier témoin Claude Meitrot
N°5 Jardinier domicilié au Luré des Ipolites n°5 section du Fitestaire âgé de trente
et un an second témoin Marie Jaures femme de Jean Louis Dadou ? gareleur ?
d’hiredines domiciliée à Paris au Mouffetard âgée de trente sept ans sur la
déclaration faite à moi Jean François Delaitre agent de ladite commune part
Jean Hiliare Maitrot père de l’enfant qui avec les témoins signé le présent acte.
Fait au cabinet de la ? grève le jour mois an que dessus
6
Archives du Val de Marne, consultables sur Internet : http://archives.valdemarne.fr//. http://
archives.valdemarne.fr/archives-en-ligne/img-viewer/etat civil/94003/ED003_1E_000029/viewer.
html?ns=FRAD094_ED003_1E_000029_0003.jpg
43
70488266217680
70
Zasada pisania na arkuszu papieru podzielonym na dwie części została tu zachowana.

Tekst jest obszerniejszy, pojawiło się miejsce zamieszkania rodziców i świadków. Należy
też zwrócić uwagę, że wszyscy biorący udział w czynności podpisali dokument, również
matka. Ponieważ obowiązywał wówczas kalendarz republikański, mimo że po jakimś cza-
sie porzucono go, data ogłoszenia licznych tekstów prawnych pochodzących z tego okresu
zapisana jest zgodnie z przyjętym wówczas zwyczajem. Na marginesie po lewej stronie
widoczny jest numer porządkowy.
Trzeci dawny odpis jest jeszcze bardziej pouczający, ponieważ ukazuje, jak w rejestrze
powinno być odnotowane urodzenie oraz jak powinien być zredagowany akt:
Dok. 13. Odpis z rejestru aktów urodzenia i przysposobienia miasta Arcueil z roku 18007
7
Archiwa w Val de Marne, do wglądu w Internecie: http://archives.valdemarne.fr//. http://archi-
ves.valdemarne.fr/archives- en-ligne/img-viewer/etat-civil/94003/ED003_1E_000030/viewer.
html?ns=FRAD094_ED003_1E_000030_0002.jpg.
44
70488266217680
70
Le principe générique de la bande de papier divisée en deux parties est conservé. Le

texte est plus étoffé et l’on voit apparaître la domiciliation des parents et les témoins. Il est
aussi à relever que tous les intervenants ont signé le papier, la mère y comprise. Le calen-
drier républicain était alors en vigueur et, bien qu’il fût plus tard abandonné, nombre de
textes juridiques remontent à cette époque et comportent donc encore la date de promul-
gation selon cet usage révolu. Dans la marge de gauche est apparu un numéro d’ordre.
Le troisième extrait ancien est doublement instructif car il montre comment, dans le
registre, devait être inscrite, enregistrée, une naissance ainsi qu’un acte rédigé :
Doc. 13: Extrait du registre des actes de naissance et d’adoption de la ville d’Arcueil en 18007
7
Archives du Val de Marne, consultables sur Internet : http://archives.valdemarne.fr//. http://
archives.valdemarne.fr/archives-en-ligne/img-viewer/etat-civil/94003/ED003_1E_000030/viewer.
html?ns=FRAD094_ED003_1E_000030_0002.jpg
45
70488266217680
70
Niniejszy rejestr, zawierający 28 kart, służyć Merostwo w Arcueil pierwsza karta 2

będzie w roku IX do wpisywania aktów Okręg Seaux
urodzenia i przysposobienia w gminie
Arcueil wchodzącej w skład okręgu
komunalnego Seaux Departament Seine;
w tym 20 kart na akty urodzenia i osiem kart
na akty przysposobienia; w tym celu został
ponumerowany od początku do końca oraz
parafowany na każdej karcie przeze mnie
podprefekta niniejszego okręgu, poniżej
podpisanego.
W Seaux pierwszego dnia miesiąca Nr 1 Trzynastego dnia miesiąca

Vendémiaire roku dziewiątego Republiki Lefevre vendémiaire
Francuskiej. Marie roku dziewiątego Republiki
Louise Francuskiej (5 8bre 1800)
WZÓR AKTU URODZENIA
Akt urodzenia Marie Louise
Merostwo Okręgu komunalnego w Dzień
narodzonej w dniu dzisiejszym
miesiąca roku Republiki Francuskiej
o godzinie pierwszej po południu
Akt urodzenia narodzonego dnia
córki Pierre’a Louisa Lefevre
w O godzinie syn/córka (Należy wpisać
ogrodnika i Marie Catherine
nazwisko ojca i matki, zawód ojca i jego
Charlotte?Sunese zamieszkałych
miejsce zamieszkania, jeśli są małżeństwem
w Arcueil zawarli związek małżeński
– jeżeli dziecko pochodzi z nieprawego
roku piątego przed urzędnikiem
łoża, wpisuje się nazwisko ojca i matki
państwowym wspomnianej gminy.
oraz, jeżeli złożyli oświadczenie, dodaje się,
Płeć dziecka została rozpoznana
bez ślubu i wskazując przez kogo zostało
jako żeńska
dokonane zgłoszenie – jeżeli dziecko zostało
Pierwszy świadek Nicolas
okazane, przytoczony zostanie protokół
Martin Prévost stolarz czeladnik
Funkcjonariusza Policji, zgodnie z art. X
lat czterdzieści zamieszkały
tytułu III ustawy z dnia 20 września 1792 r.)
w Paryżu? ang ouen nr 39
Płeć dziecka została określona jako
Drugi świadek Marie Renard
Pierwszy świadek
małżonka Jean Lefevre zamieszkała
Drugi świadek (Należy wpisać nazwiska,
w Suresnes lat dwadzieścia siedem
imiona i miejsce zamieszkania świadków,
Na wniosek skierowany do nas przez
którzy powinni być pełnoletni).
wspomnianego Pierre Louis Lefevre
Na wniosek skierowany do nas (z wnioskiem
ojca dziecka.
może wystąpić ojciec lub, w jego braku,
I podpisali z wyjątkiem drugiego
chirurg lub położna, zgodnie z art. III
świadka, który oświadczył, że nie
tytułu III tej samej ustawy).
umie pisać.
I podpisali (Jeżeli żaden ze świadków
Potwierdzony zgodnie z ustawą,
i składających oświadczenie nie umie
przeze mnie Guillaume Dieu Mer
pisać, zostanie na tę okoliczność zrobiona
Arcueil sprawującego funkcję
wzmianka).
urzędnika państwowego stanu
Potwierdzony zgodnie z ustawą, przeze
cywilnego.
mnie Mera sprawującego funkcję urzędnika
państwowego stanu cywilnego.
46
70488266217680
70
Le présent registre, comprenant 28 feuillets, Mairie d’Arcueil premier feuillet 2

servira pendant l’an IX à l’inscription des actes Arrondissement de Seaux
de Naissance et d’Adoption de la commune
d’Arcueil comprise dans l’arrondissement
communal de Seaux Département de la Seine ;
savoir 20 feuillet pour les actes de Naissance et
huit feuillets pour les actes d’Adoption ; à l’effet
de quoi il a été coté par premier et dernier, et
paraphé sur chaque feuillet, par moi sous-
Préfet dudit Arrondissement soussigné.
A Seaux le Premier jour du mois de N° 1 Du treizième jour du mois de

Vendémiaire de l’an neuf de la République Lefevre vendémiaire
française. Marie l’an neuvième de la République
Louise française (5 8bre 1800)
MODÈLE D’ACTE DE NAISSANCE
Acte de naissance de Marie Louise
Mairie de Arrondissement communal de
née ce jour d’huy à une heure après
De jour du mois de l’an de la République
midi fille de Pierre Louis Lefevre
française
jardinier, et de Marie Catherine
Acte de naissance de né le à Heure de fil
Charlotte ? Sunese domiciliés à
de (Il faut énoncer le nom du père et de la
Arcueil mariés en l’an cinq devant
mère, la profession du père et son domicile,
officier public de ladite commune.
et s’ils sont mariés – si l’enfant est naturel,
Le sexe de l’enfant a été reconnu
on énoncera le nom du père et de la mère et,
comme féminin
s’ils sont déclarés, en ajoutant, non mariés et
Premier témoin Nicolas Martin
indiquant par qui est faite la déclaration – Si
Prévost compagnon menuisier âgé
l’enfant a été exposé, on relatera le procès-
de quarante ans résidant à Paris au ?
verbal de l’Officier de police, suivant l’article X
ang ouen n° 39
du titre III de la loi du 20 septembre 1792.)
Second témoin Marie Renard
Le sexe de l’enfant a été reconnu être
épouse de Jean Lefevre domiciliée à
Premier témoin
Suresnes âgées de vingt sept ans
Second témoin (Il faut énoncer les noms,
Sur la réquisition faite à nous par
prénoms et domiciles de témoins qui doivent
le dit Pierre Louis Lefevre père de
être majeurs).
l’enfant.
Sur la réquisition à nous faite (La réquisition
Et ont signé à l’exception du second
doit être faite par le père, ou à son défaut,
témoin qui a déclaré ne le savoir.
par le chirurgien ou la sage-femme, suivant
Constaté suivant la loi, par moi
l’article III du titre III de la même loi).
Guillaume Dieu Maire d’Arcueil
Et ont signé (Si aucun des témoins et
faisant les fonctions d’officier public
déclarants ne sait signer, il en sera fait
de l’état civil.
mention).
Constaté suivant la loi, par moi Maire de
faisant les fonctions d’officier public de l’état
civil.
47
70488266217680
70
Powyższy odpis zawiera zatem wyczerpującą informację o zapisach, które powinny zostać
dokonane w rejestrze, jednocześnie ukazuje zastosowanie tych zasad w praktyce. Uwagę
przyciąga pojawiający się tu termin officier public de l’état civil (urzędnik państwowy
stanu cywilnego), który odnosić należy do ‘funkcjonariusza republikańskiego o randze
urzędnika w miejscu, gdzie prowadzony jest rejestr stanu cywilnego obywateli’. W tym
przypadku jest to rejestr urodzin i przysposobienia miasta Arcueil. Co więcej, dokument
jest częściowo drukowany, przeznaczony do wypełnienia i stanowi prototyp formularza.
48
70488266217680
70
Ce dernier extrait donne donc une information pleine sur les énonciations qui devaient
être portées sur le registre et l’application immédiate de ces principes. Il attire l’attention
par l’apparition de la tournure « officier public de l’état civil », qu’il convient d’entendre
comme « fonctionnaire républicain de l’office où est tenu le registre de l’état civil des
citoyens ». En l’occurrence, le registre est celui des naissances et des adoptions de la ville
d’Arcueil. En outre, le document est pré-imprimé et seulement à compléter, il s’agit d’un
premier formulaire.
49
70488266217680
70
70488266217680
70
Część II
Rejestracja stanu cywilnego
– aktualny stan prawny
Partie II
Situation actuelle de
l’enregistrement de l’état civil
51
70488266217680
70
Część II. Rejestracja stanu cywilnego – aktualny stan prawny
Rozdział 1. Polska1
1.1. Podstawa prawna

W dniu 1 marca 2015 r. weszła w życie nowa ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego,
która w pewnym zakresie dość istotnie zmieniła dotychczasowy stan prawny. Jedna z naj-
istotniejszych zmian dotyczyła formy dokumentów i sposobu ich przechowywania. W myśl
obecnie obowiązujących przepisów akty stanu cywilnego mają postać zdematerializowaną.
Księgi stanu cywilnego dotychczas prowadzone w formie papierowej zastąpił rejestr stanu
cywilnego (zwany Bazą Usług Stanu Cywilnego – BUSC), który obok innych rejestrów cen-
tralnych2 funkcjonuje w ramach jednego, zintegrowanego Systemu Rejestrów Państwowych
(SRP). W konsekwencji wpisu o urodzeniu, małżeństwie lub zgonie, jak również później-
szych wpisów wpływających na treść lub ważność aktu (wzmianek dodatkowych) dokonuje
się obecnie w formie elektronicznej w rejestrze stanu cywilnego.
Najważniejszymi aktami regulującymi akty stanu cywilnego są m.in. następujące akty
prawne:
1) ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2016 r.
poz. 2064) – dalej pr.a.s.c.,
2) rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 29 stycznia 2015 r. w sprawie
wzorów dokumentów wydawanych z zakresu rejestracji stanu cywilnego (Dz.U. 2015,
poz. 194 ze zm.),
3) rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 lutego 2015 r. w sprawie przeno-
szenia aktów stanu cywilnego do rejestru stanu cywilnego (Dz.U. 2015, poz. 204 ze zm.).
1.2. Stan cywilny

Stanem cywilnym, w rozumieniu artykułu 2 ust. 1 ustawy Prawo o aktach stanu cywil-
nego, jest sytuacja prawna osoby stwierdzona w akcie stanu cywilnego. Na sytuację tę skła-
dają się cechy indywidualizujące osobę, na przykład imię i nazwisko. Kształtują ją zdarzenia
naturalne, takie jak narodziny lub śmierć, czynności prawne (np. zawarcie małżeństwa),
orzeczenia sądów (np. o rozwodzie) oraz decyzje organów (np. o wyborze imienia z urzędu).
W języku potocznym termin „stan cywilny” jest używany w zawężonym znaczeniu,
odnoszącym się wyłącznie do faktu zawarcia bądź niezawarcia związku małżeńskiego.
Rodowici użytkownicy języka polskiego najczęściej określają swój stan cywilny jako „wolny”
lub „zajęty”.
1
Autorstwo: Ewa Betańska
2
Inne rejestry centralne to Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL) oraz
Rejestr Dowodów Osobistych (RDO).
52
70488266217680
70
Partie II. Situation actuelle de l’enregistrement de l’état civil
Chapitre 1. En Pologne1
1.1. Cadre légal

Le 1er mars 2015 est entrée en vigueur la loi portant Droit relatif aux actes de l’état civil,
laquelle a modifié certains points de la législation de façon essentielle. L’un des changements
les plus importants concerne la forme des actes et leur conservation. En effet, la nouvelle
loi introduit la dématérialisation des actes, c’est-à-dire leur numérisation. Les księgi [livres]
de l’état civil, jusque là sous forme papier, sont remplacés par un rejestr [registre] de l’état
civil (nommé Baza Usług Stanu Cywilnego, BUSC [Base des Services de l’État civil]), lequel
fonctionne, à côté des registres centraux2, dans le cadre d’un système intégré appelé Sys-
tem Rejestrów Państwowych, SRP [système des registres d’État]. En conséquence de quoi,
les inscriptions de naissance, de mariage et de décès, mais aussi les mentions marginales
intervenant ultérieurement sur les actes, sont actuellement faites par informatique au sein
du registre de l’état civil.
Le droit des actes de l’état civil est régi par les instruments suivants :
1) La loi du 28 novembre 2014 portant droit des actes de l’état civil (Dz.U. z 2016 r.,
poz. 2064), ci-après pr.a.s.c.] ;
2) L’arrêté du ministre des Affaires intérieures du 29 janvier 2015 relatif aux modèles de
documents émis en matière d’enregistrement de l’état civil (Dz.U. 2015, poz. 194 ze zm.) ;
3) L’arrêté du ministre des Affaires intérieures du 5 février 2015 relatif au transfert des actes
de l’état civil dans le registre de l’état civil (Dz.U. z 2015, poz. 204 ze zm.).
1.2. État civil

« L’État civil » au sens de l’article 2.1. pr.a.s.c. correspond à la situation juridique d’une
personne telle que confirmée dans l’acte de l’état civil. Il se compose de caractéristiques
individuelles comme le prénom et le nom de famille. Cette situation dépend : d’événements
naturels tels les naissances et les décès, d’actions juridiques telles que les mariages, de déci-
sions de justice, de divorce par exemple et de décisions administratives, comme dans le cas
du choix d’un prénom d’office.
Nonobstant cela, dans l’usage courant, l’expression « état civil » s’emploie dans un sens
restreint renvoyant exclusivement au fait d’être, ou non, en relation maritale ou en union
libre avec une personne. Le plus souvent, les locuteurs natifs du polonais définissent cet
état par les termes wolny [libre] ou zajęty [occupé].
1
2
Les autres registres centraux sont : Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL)
[système électronique universel d’enregistrement des populations] et Rejestr Dowodów Osobistych
(RDO) [registre des cartes d’identité].
53
70488266217680
70
Termin „stan cywilny” pojawia się na przykład w punkcie pierwszym odpisu skróco-
nego i zupełnego aktu zgonu, pośród innych danych osoby zmarłej, takich jak: imię pierw-
sze, imię drugie, imiona kolejne, nazwisko, nazwisko rodowe, data urodzenia i miejsce
urodzenia. Użyty w akcie termin „stan cywilny”, tak jak w języku potocznym, nawiązuje
wyłącznie do sytuacji danej osoby w odniesieniu do instytucji małżeństwa. Do sprecyzo-
wania tak rozumianego stanu cywilnego ustawodawca przewidział następujące terminy
(art. 29 ust. 2 pr.a.s.c.):
• panna, kawaler,
• zamężna, żonaty,
• rozwiedziona, rozwiedziony,
• wdowa, wdowiec.
1.3. Urząd stanu cywilnego

Termin „urząd stanu cywilnego” (USC) wraz z nazwą gminy widnieje w nagłówku
po lewej stronie wszystkich odpisów aktów stanu cywilnego, poniżej nazwy województwa,
na którego terytorium gmina jest położona. Tłumacz ponownie go napotka podczas opi-
sywania okrągłej pieczęci z orłem w kolorze czerwonym, odciśniętej pod treścią odpisu,
potwierdzającej urzędowy charakter dokumentu. W otoku pieczęci pojawia się znów nazwa
gminy − jednostki podziału administracyjnego w Polsce, która stanowi również okręg reje-
stracji stanu cywilnego. Urząd stanu cywilnego wchodzi w skład urzędu gminy i w ramach
zadań zleconych z zakresu administracji rządowej dokonuje rejestracji stanu cywilnego.
Obok wspomnianej okrągłej pieczęci własnoręczny podpis i pieczęć z imieniem, nazwi-
skiem oraz stanowiskiem służbowym składa osoba wydająca odpis aktu. Może to być
kierownik urzędu stanu cywilnego − funkcję tę sprawuje z urzędu wójt, burmistrz lub
prezydent miasta3, a za granicą konsul. W okręgach poniżej 50 tys. mieszkańców wójt,
burmistrz lub prezydent miasta zatrudnia zastępcę kierownika urzędu (może również
zatrudnić kierownika urzędu stanu cywilnego). W okręgach powyżej 50 tys. mieszkańców
oprócz kierownika urzędu stanu cywilnego wójt, burmistrz albo prezydent miasta mogą
zatrudnić zastępcę lub nawet kilku zastępców kierownika urzędu stanu cywilnego (art. 6
ust. 4 i 6 ust. 5 pr.a.s.c.). W okręgach tych na odpisach aktów znajdować się będzie pie-
czątka i podpis zastępcy kierownika urzędu stanu cywilnego.
3
W zakresie francuskich ekwiwalentów terminologicznych tych pojęć odsyłamy do Stachurski
2013 i 2015.
54
70488266217680
70
Dans ce sens « commun », le terme « état civil » apparaît, par exemple, au premier point
des extraits et copies intégrales des actes de décès au milieu des autres informations à carac-
tère personnel concernant le défunt (prénoms, noms, date et lieu de naissance). Dans le
contenu même de l’acte, à l’instar de l’usage courant, l’expression « état civil » définit la
situation d’une personne donnée au regard de l’institution du mariage. L’expression ainsi
appréhendée, le législateur en a précisé le sens par les termes suivants (art. 29.2 pr.a.s.c.):
• panna [mademoiselle, jeune fille, célibataire], kawaler [jeune homme, célibataire] ;
• zamężna [mariée], żonaty [marié] ;
• rozwiedziona [divorcée], rozwiedziony [divorcé] ;
• wdowa [veuve], wdowiec [veuf].
1.3. Bureau de l’état civil

Le terme urząd stanu cywilnego (USC) [bureau / service de l’état civil] apparaît avec
le nom de la commune dans l’entête à gauche (emplacement du timbre administratif) de
toutes les copies des actes de l’état civil, juste en dessous du nom de la voïvodie où se situe
le territoire de ladite commune. Le traducteur retrouvera ce terme en décrivant la légende
du sceau rond imprimé en fond et portant l’emblème de la Pologne (l’aigle) aux fins d’au-
thentification du document officiel. La légende reprend en effet le nom de la commune,
c’est-à-dire du découpage territorial administratif polonais, lequel est également la circons-
cription compétente en matière d’enregistrement de l’état civil des citoyens. La circonscrip-
tion administrative dans laquelle se fait l’enregistrement de l’état civil est la commune qui
est tenue d’effectuer cette tâche dans le cadre des missions qui lui sont confiées par l’admi-
nistration centrale.
À côté du sceau rond mentionné est apposée la signature manuscrite de la personne qui
délivre l’acte, ainsi que son tampon individuel où figurent ses nom, prénom et fonction. Ce
peut être le kierownik [directeur] du bureau de l’état civil, c’est-à-dire le wójt, burmistrz
ou prezydent [maire]3 de la commune donnée, et à l’étranger, ce peut être le consul. Dans
les circonscriptions dont la population compte moins de 50 000 habitants, le maire recrute
un adjoint du directeur et peut aussi recruter un directeur de bureau. Dans les circonscrip-
tions de plus de 50 000 habitants, outre un directeur du bureau de l’état civil, le maire peut
recruter un ou plusieurs adjoints (cf. art. 6.4. et 6.5. pr.a.s.c.).
3
Pour les équivalents français de ces termes, nous renvoyons à Stachurski 2013 et 2015.
55
70488266217680
70
1.4. Protokół
Sporządzenie protokołu jest niezbędnym warunkiem dokonania rejestracji stanu cywil-
nego. Kierownik urzędu stanu cywilnego dokumentuje w ten sposób przyjęcie oświad-
czeń, dotyczących między innymi:
• zgłoszenia urodzenia lub zgonu,
• wstąpienia w związek małżeński,
• uznania ojcostwa,
• zmiany imienia lub imion,
• powrotu rozwiedzionego małżonka do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa.
W przypadku gdy osoba pragnąca złożyć oświadczenie nie zna języka polskiego lub nie
posługuje się nim wystarczająco dobrze, by samodzielnie porozumieć się z kierownikiem
urzędu stanu cywilnego, korzysta z pomocy tłumacza, który towarzyszy jej podczas czyn-
ności w urzędzie. Wszystkie obecne osoby składają pod protokołem własnoręczne podpisy,
także tłumacz, który tym samym zaświadcza „o sumiennym i bezstronnym wykonaniu
zadania dochowując tajemnicy prawnie chronionej oraz kierując się w swoim postępowa-
niu uczciwością i etyką”.
Przed wizytą w urzędzie początkujący tłumacz powinien się zapoznać ze wzorem pro-
tokołu czynności, w której będzie uczestniczył. Wzory wszystkich protokołów znajdują się
w wyżej przywołanym rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 29 stycznia
2015 r. Dla przykładu na treść protokołu zgłoszenia urodzenia (załącznik nr 17 do roz-
porządzenia) składają się następujące punkty:
1. Imię i nazwisko kierownika urzędu stanu cywilnego, który przyjął zgłoszenie urodze-
nia dziecka,
2. Data i miejsce zgłoszenia,
3. Dane osoby, która zgłosiła urodzenie dziecka,
4. Oświadczenie o imionach dziecka,
5. Dane dziecka i rodziców,
6. Informacje o aktach stanu cywilnego rodziców dziecka,
7. Informacja o udziale biegłego, jeżeli brał udział w czynności,
8. Informacja o udziale tłumacza, jeżeli brał udział w czynności,
9. Podpisy i pieczęcie.
Dokumenty stanowiące podstawę sporządzenia aktu stanu cywilnego (protokoły) lub
dokumenty złożone po sporządzeniu aktu, na podstawie których urzędnik dołącza do aktu
wzmiankę dodatkową lub zamieszcza przypisek przy innych aktach, ustawodawca okre-
śla pojemnym terminem „akta zbiorowe rejestracji stanu cywilnego”. Pragniemy w tym
miejscu zwrócić uwagę tłumaczy na czasowniki występujące w wyrażeniach: „sporządzić
akt stanu cywilnego”, „dołączyć wzmiankę dodatkową”, „zamieścić przypisek” stosowane
przez ustawodawcę (art. 26 pr.a.s.c. i n.), i opisujące trzy różne czynności.
56
70488266217680
70
1.4. Procès verbal

La rédaction d’un procès verbal est nécessaire à l’inscription d’une donnée dans le
registre de l’état civil. C’est en effet ainsi que le directeur du bureau documente la réception
des déclarations relativement :
• à la naissance, au décès ;
• au mariage ;
• à la paternité ;
• au changement d’un ou de plusieurs prénoms ;
• au retour à l’usage du nom d’avant mariage pour une personne divorcée.
Lorsque le déclarant ne parle pas le polonais ou trop peu pour communiquer avec le
directeur du bureau, il peut être assisté d’un interprète pendant les démarches. Toutes les
personnes présentes doivent signer l’acte, l’interprète aussi, lequel atteste ainsi « avoir réa-
lisé consciencieusement et impartialement sa mission en respectant la règle du secret et
conformément à la probité et à l‘étique professionnelles ».
Avant de se rendre au bureau, l’interprète novice devrait prendre connaissance des
modèles de procès verbaux des actes auxquels il est appelé à participer. Tous les modèles
figurent dans l’arrêté ministériel émis par le ministre des Affaires intérieures du 29 janvier
2015. A titre d’exemple, le contenu du procès verbal de déclaration de naissance (annexe
n°17 de l’arrêté) contient les neuf points suivants :
1. Le prénom et le nom du directeur du bureau de l’état civil recevant la déclaration ;
2. La date et le lieu de la déclaration ;
3. Les données à caractère personnel du/de la déclarant(e) ;
4. Les déclarations relatives aux prénoms portés par l’enfant ;
5. Les données à caractère personnel de l’enfant et de ses parents ;
6. Les informations relatives aux actes d’état civil des parents ;
7. L’information relative à la participation d’un expert, si tel est le cas ;
8. L’information relative à la participation d’un traducteur/interprète, si tel est le cas ;
9. Les signatures et les tampons.
L’ensemble des procès verbaux sur la base desquels sont dressés les actes de l’état civil,
ainsi que des actes en vertu desquels sont insérées les wzmianka dodatkowa [mentions mar-
ginales (litt. supplémentaires)4] ou przypisek [notes], sont appelés par le législateur akta
zbiorowe rejestracji stanu cywilnego [actes collectifs d’enregistrement de l’état civil] (cf.
art. 26 et s. pr.a.s.c.). Nous tenons ici à attirer l’attention des traducteurs sur les collocations
usitées par le législateur polonais afin de décrire ces trois actes différents : sporządzić akt
stanu cywilnego [litt. dresser un acte d’état civil], dołączyć wzmiankę dodatkową [ajou-
ter une mention marginale], zamieścić przypisek [insérer une note].
4
Conserver la traduction littérale est envisageable mais la définition polonaise est bien couverte
par l’équivalent fonctionnel ici proposé.
57
70488266217680
70
1.5. Rejestr stanu cywilnego

Wraz z wejściem w życie nowych przepisów termin „księga stanu cywilnego” stał się
archaiczny, ponieważ zgodnie z art. 5 obowiązującej ustawy pr.a.s.c. rejestracja stanu cywil-
nego odbywa się w systemie teleinformatycznym określanym mianem „rejestru stanu
cywilnego”, prowadzonym przez ministra właściwego do spraw informatyzacji. Od 1 marca
2015 r. wszystkie zdarzenia z zakresu stanu cywilnego są odnotowywane wyłącznie w tym
rejestrze. Akty sporządzone wcześniej, dotąd przechowywane w księgach stanu cywilnego,
są do niego sukcesywnie wprowadzane.
Wpisu w rejestrze dokonuje kierownik urzędu stanu cywilnego lub jego zastępca. Dostęp
do rejestru stanu cywilnego mają wyłącznie minister właściwy do spraw wewnętrznych,
minister właściwy do spraw informatyzacji, kierownik urzędu stanu cywilnego lub jego
zastępca oraz wojewoda w zakresie sprawowanego nadzoru.
Akty stanu cywilnego oznacza się w rejestrze oddzielnie dla każdego rodzaju zdarzenia:
urodzenia, małżeństwa albo zgonu, i odrębnie dla każdego roku kalendarzowego. Ponadto
w ramach rejestru stanu cywilnego prowadzony jest rejestr uznań4, w którym przechowy-
wane są informacje o przyjętych przez kierownika urzędu stanu cywilnego oświadczeniach
o uznaniu ojcostwa lub o odmowie ich przyjęcia.
Na wniosek złożony do wybranego kierownika urzędu stanu cywilnego z rejestru stanu
cywilnego wydaje się odpisy aktów (zupełne i skrócone) oraz zaświadczenia (o zamiesz-
czonych i niezamieszczonych w rejestrze danych dotyczących wskazanej osoby oraz o sta-
nie cywilnym) (art. 44 pr.a.s.c.). Osobami upoważnionymi do występowania z wnioskiem
o wydanie odpisów oraz zaświadczeń o zamieszczonych i niezamieszczonych w rejestrze
danych dotyczących wskazanej osoby są (art. 45 pr.a.s.c.):
• osoba, której akt dotyczy,
• jej małżonek,
• wstępny,
• zstępny,
• rodzeństwo,
• przedstawiciel ustawowy,
• opiekun,
• osoba, która wykaże w tym interes prawny,
• sąd,
• prokurator,
• organizacje społeczne, jeżeli jest to zgodne z ich celami statutowymi i przemawia za
tym interes społeczny,
• organy administracji publicznej, jeżeli jest to konieczne do realizacji ich ustawowych zadań.
4
Patrz art. 19 ust. 2 oraz art. 63 ust. 7 pr.a.s.c.
58
70488266217680
70
1.5. Registre de l’état civil

L’entrée en vigueur de la nouvelle législation a rendu obsolète le terme księga stanu
cywilnego car, conformément à l’article 5 pr.a.s.c., l’état civil est enregistré dans le rejestr
stanu cywilnego [registre de l’état civil] tenu par le ministre des Affaires intérieures en
exercice grâce au biais d’un système téléinformatique. Depuis le 1er mars 2015, tous les évé-
nements relevant de l’état civil sont enregistrés dans ce seul registre informatisé et les actes
dressés avant cette date y sont transférés petit à petit.
Les inscriptions au registre sont effectuées par le directeur du bureau de l’état civil
ou par son zastępca [adjoint, litt. remplaçant]. Sont seuls autorisés à accéder au registre
le ministre des Affaires intérieures compétent, le directeur du bureau de l’état civil ou son
adjoint ainsi que le wojewoda [président de voïvodie] en charge du contrôle.
Au sein du registre lui-même, les événements sont enregistrés séparément selon l’évé-
nement qu’ils documentent (naissance, mariage, et décès) et séparément année civile après
année civile. Le registre contient aussi un rejestr uznań [registre des reconnaissances)]5,
qui conservent les informations relatives à l’enregistrement des déclarations de paternité ou
au rejet de leur enregistrement de la part du directeur du bureau de l’état civil.
Sur demande adressée au directeur de bureau de l’état civil retenu, le bureau délivre
(cf. art. 44 pr.a.s.c.) des copies d’actes (copies intégrales et des extraits), des certificats
(d’insertion ou de non-insertion dans le registre d’informations relatives à une personne
indiquée ou relatives à l’état civil d’une personne). Sont autorisés à déposer les demandes
de délivrance de copies ou certificats d’insertion ou de non-insertion dans le registre d’in-
formations relatives à une personne indiquée (cf. art. 45 pr.a.s.c.) :
• la personne concernée ;
• son conjoint ou sa conjointe ;
• ses ascendants ;
• ses descendants ;
• sa fratrie ;
• le représentant légal ;
• le tuteur ;
• toute personne indiquant un intérêt légitime ;
• une juridiction ;
• un procureur ;
• les organisations sociales, dès lors que cela est conforme à leur objet statutaire et que
l’intérêt va dans ce sens ;
• les organes de l’administration publique, dès lors que cela est nécessaire à l’exécution
de leurs missions légales.
5
Cf. art. 19.2. et art. 63.7. pr.a.s.c.
59
70488266217680
70
1.6. Akt stanu cywilnego

Wraz z wprowadzeniem teleinformatycznego systemu rejestracji stanu cywilnego akt
stanu cywilnego przybrał postać zdematerializowaną. Sporządza go kierownik urzędu stanu
cywilnego właściwy ze względu na miejsce urodzenia dziecka, zawarcia małżeństwa, zgonu
bądź znalezienia zwłok, dokonując wpisu w rejestrze stanu cywilnego (art. 13 pr.a.s.c.).
Dla tłumaczy zmiana ta nie ma większego znaczenia, ponieważ w swojej pracy nie mają
oni nigdy do czynienia z aktami stanu cywilnego, a jedynie z ich odpisami. Ważne nato-
miast, by znali i odróżniali terminy prawne odnoszące się do treści aktu stanu cywilnego.
Wiedza ta niezbędna jest, na przykład, do prawidłowego przekładu z języka francuskiego
na polski terminu mention.
W myśl art. 23 pr.a.s.c. w akcie stanu cywilnego zamieszcza się „adnotację”, czyli
informację o okolicznościach i podstawie rejestracji urodzenia, małżeństwa lub zgonu.
Na przykład w akcie urodzenia urzędnik może zamieścić adnotację o sporządzeniu aktu
z urzędu, o wyborze imienia z urzędu, o wpisaniu nazwiska matki i wybranego imienia
jako danych ojca itd.
Do aktu stanu cywilnego może zostać dołączona „wzmianka dodatkowa”. Terminem
tym określa się wpis wpływający na treść lub ważność aktu stanu cywilnego, którego
dokonuje się na podstawie innych dokumentów, takich jak:
• prawomocne orzeczenia sądów,
• ostateczne decyzje administracyjne,
• odpisy aktów stanu cywilnego,
• protokoły sporządzane przez kierowników urzędów stanu cywilnego lub konsulów,
• odpisy zagranicznych dokumentów stanu cywilnego.
Na przykład do aktu urodzenia może być dołączona wzmianka dodatkowa o przyspo-
sobieniu, o imieniu (imionach) i nazwisku noszonym po rozwiązaniu stosunku przyspo-
sobienia, o sporządzeniu nowego aktu urodzenia lub aktu zgonu itd.
Informacje o innych aktach stanu cywilnego dotyczących tej samej osoby oraz informa-
cje wpływające na stan cywilny tej osoby zamieszcza się w akcie stanu cywilnego w formie
„przypisków”5 (art. 25 ust. 1 pr.a.s.c.). Poniżej cytujemy przykładowe przypiski zamiesz-
czane w poszczególnych aktach.
5
Przed nowelizacją przepisów o aktach stanu cywilnego wzmianki dodatkowe umieszczane były
na marginesie po lewej stronie, a przypiski na dole aktu (patrz Dok. 4–6).
60
70488266217680
70
1.6. Acte de l’état civil

Comme cela a déjà été mentionné plus haut, l’acte de l’état civil est, dans sa forme pré-
sente, dématérialisé et donc dressé à l’instant où l’inscription est saisie dans le registre par le
directeur du bureau de l’état civil compétent selon le lieu de naissance de l’enfant, du mariage,
du décès ou de la découverte du cadavre concerné (cf. art. 13 pr.a.s.c.). Ce changement n’est
pas significatif pour le traducteur car il n’a jamais, dans le cadre de son travail, affaire avec
les actes par eux-mêmes, mais seulement avec les copies. Il est néanmoins fondamental qu’il
connaisse et différencie les termes renvoyant au contenu des actes. Cette connaissance est
incontournable s’il veut, par exemple, correctement traduire le terme mention en polonais.
Au sein de l’acte est insérée une adnotacja [annotation], c’est-à-dire une information
relative aux circonstances et au fondement de l’inscription de la naissance, du mariage
ou du décès (cf. art. 23 pr.a.s.c.). Ainsi, le directeur du bureau de l’état civil peut insérer une
adnotacja pour signaler que l’acte de naissance concerné a été dressé d’office, que le prénom
de l’enfant a été choisi d’office, que le nom de la mère et le prénom retenu sont inscrits à la
place des données à caractère personnel du père, ou autres.
Il peut y être ajoutée une wzmianka dodatkowa [mention marginale]. Ce terme ren-
voie à une inscription qui influe sur le contenu ou modifie la validité de l’acte et qui est
insérée sur la base d’un autre document tel qu’ :
• une décision de justice passée en force de la chose jugée ;
• une décision administrative définitive ;
• une copie d’un acte de l’état civil ;
• un procès verbal dressé par un directeur d’un bureau de l’état civil ou un consul ;
• une copie d’un document émanant de l’étranger.
Ainsi, par exemple, peuvent être mis en wzmianka dodatkowa une adoption, le ou les
prénoms portés après révocation d’une adoption6, ou l’inscription d’un nouvel acte de nais-
sance ou de décès, et autres.
Les informations relatives aux autres actes de l’état civil d’une même personne, ainsi
que les informations influant sur l’état civil de ladite personne, sont insérées dans l’acte sous
l’appellation de przypisek7 [notes], (cf. art. 25.1. pr.a.s.c.). En voici la liste selon les actes.
6
L’adoption plénière est irrévocable en droit français.
7
Avant la modification de 2015, les mentions marginales étaient portées dans la marge à gauche
et les notes en pied de page (cf. Doc. 4–6).
61
70488266217680
70
W akcie urodzenia:
1. Urodzony(-a) zawarł(-a) małżeństwo z (nazwisko i imię współmałżonka) dnia… w Urzę-
dzie Stanu Cywilnego… Nr….
2. Małżeństwo wymienione w pkt 1 ustało przez śmierć małżonka zarejestrowaną w Urzę-
dzie Stanu Cywilnego… Nr… zostało rozwiązane przez rozwód – unieważnione wyro-
kiem Sądu… z dnia… Nr…
3. Urodzony(-a) zmarł(-a) dnia… w… Urząd Stanu Cywilnego… Nr…
W akcie małżeństwa:
1. Akt urodzenia męża sporządzony w USC… Nr…
2. Akt urodzenia żony sporządzony w USC… Nr…
3. Mąż zmarł dnia… w… Akt zgonu męża sporządzony w USC… Nr…
4. Żona zmarła dnia… w… Akt zgonu żony sporządzony w USC… Nr…
W akcie zgonu:
1. Akt urodzenia zmarłego sporządzony w USC… Nr…
2. Akt małżeństwa zmarłego sporządzony w USC… Nr…
Zmianie nie uległa moc dowodowa aktów stanu cywilnego. Nadal stanowią one wyłączny
dowód zdarzeń w nich stwierdzonych (art. 3 pr.a.s.c.). Nowe przepisy utrzymały tryb admi-
nistracyjny i sądowy w zakresie sprostowania aktu w przypadku wystąpienia niezgodności
jego treści z prawdą lub w razie konieczności uzupełnienia aktu, jednak procedura została
znacznie uproszczona.
Akty urodzenia oraz akta zbiorowe dotyczące urodzenia przechowywane są przez kie-
rownika urzędu stanu cywilnego przez okres 100 lat. Nowe przepisy skróciły ze 100 do
80 lat okres przechowywania aktów małżeństwa i zgonu oraz akt zbiorowych ich dotyczą-
cych. Po upływie wspomnianych terminów akty stanu cywilnego wraz z aktami zbiorowymi
przekazywane są w ciągu dwóch lat do właściwego archiwum państwowego (art. 28 pr.a.s.c.).
1.7. Odpisy aktu stanu cywilnego

Dzięki zmianom wprowadzonym w 2015 r. odpis aktu stanu cywilnego można uzyskać
w dowolnym urzędzie stanu cywilnego na terenie całego kraju, w formie wydruku z rejestru
bądź w postaci dokumentu elektronicznego opatrzonego bezpiecznym podpisem elektro-
nicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu. Dodatko-
wym ułatwieniem jest zniesienie obowiązku przedkładania odpisów aktów stanu cywil-
nego przez obywateli przy dokonywaniu czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego.
Rozróżnia się dwa rodzaje odpisów aktów stanu cywilnego:
• odpis zupełny jest dosłownym powtórzeniem treści aktu stanu cywilnego oraz tre-
ści wszystkich dołączonych wzmianek dodatkowych (treść przypisków zamieszcza się
w odpisie zupełnym aktu tylko na wniosek). Sporządzany jest na dwóch stronach;
62
70488266217680
70
Dans les actes de naissances :

1. Né(e), marié(e) avec (nom et prénom du conjoint / de la conjointe) le…au bureau de
l’état civil n°…
2. Le mariage mentionné au point 1 a été dissout par le décès du conjoint / de la conjointe
déclaré au bureau de l’état civil n°… / a été dissout par le divorce – annulé par la déci-
sion du tribunal de… du… n°…
3. Né(e) / décédé(e) le… au bureau de l’état civil n°… ;
dans les actes de mariage :

1. Acte de naissance de l’époux dressé au bureau de l’état civil de… n° ;
2. Acte de naissance de l’épouse dressé au bureau de l’état civil de… n° ;
3. Époux décédé le… à… Acte de décès de l’époux dressé au bureau de l’état civil de… n° ;
4. Épouse décédée le… à… Acte de décès de l’épouse dressé au bureau de l’état civil de… n° ;
dans les actes de décès :

1. Acte de naissance du défunt / de la défunte dressé au bureau de l’état civil de…n° ;
2. Acte de mariage du défunt / de la défunte dressé au bureau de l’état civil de…n° ;
La force probante des actes de l’état civil n’a pas été modifiée par la nouvelle législation
et ils continuent donc à être la seule preuve des événements qu’ils mentionnent (cf. art. 3
pr.a.s.c.). De plus, les nouvelles dispositions de la loi ont maintenu les voies administra-
tive et judiciaire en matière de rectification des actes en cas de non-conformité de leur
contenu à la réalité ou en cas de nécessité de les compléter, tout en simplifiant grande-
ment la procédure.
Les actes de naissances et les actes collectifs relatifs à la naissance sont conservés, pendant
une période de 100 ans, par le directeur du bureau de l’état civil. La durée de conservation
des actes de mariages, et des actes collectifs les concernant, a été réduite de 100 à 80 ans.
Passées ces durées, les actes de l’état civil et les actes collectifs sont transmissibles, sous deux
ans, au centre des archives nationales compétent (cf. art. 28 pr.a.s.c.).
1.7. Copies d’un acte de l’acte civil

Grâce aux modifications introduites en 2015, les copies des actes sont recevables dans
tous les bureaux de l’état civil du territoire polonais et sont délivrées sous forme d’imprimé
issu du registre ou sous forme de document électronique assorti d’une signature électro-
nique sécurisée, contrôlée par un certificat de qualité valide. De plus, une simplification
supplémentaire est intervenue en supprimant la nécessité pour le citoyen de déposer des
copies des actes de l’état civil lors des démarches administratives liées à l’état civil.
Deux types de copies d’actes de l’état civil sont à différencier :
• odpis zupełny [la copie intégrale] qui consiste en la reproduction littérale du contenu
de l’acte de l’état civil donné et des mentions marginales (la teneur des notes n’apparais-
sant sur les copies intégrales que sur demande expresse), elle est rédigée sur une double
page (recto et verso) ;
63
70488266217680
70
• odpis skrócony aktu stanu cywilnego jest wydawany z urzędu osobie zgłaszającej zda-
rzenie po dokonaniu rejestracji tego zdarzenia (art. 47 ust. 1 pr.a.s.c.). Zawiera on naj-
istotniejsze informacje ujęte w akcie stanu cywilnego, uwzględniające treść dołączonych
wzmianek dodatkowych, co oznacza, że w przeciwieństwie do odpisu zupełnego milczy
na temat zmian, jakie zachodziły w stanie cywilnym danej osoby od chwili sporządze-
nia jej aktu urodzenia. Innymi słowy odpis skrócony informuje wyłącznie o aktualnej
sytuacji osoby wymienionej w odpisie.
Na końcu wszystkich odpisów znajdują się informacje o odpisie6 oraz pieczęcie i podpis.
Treść odpisu skróconego aktu urodzenia obejmuje dane dziecka i dane rodziców. Odpis
ten sporządza się na jednej stronie. Zostały w nim pominięte niektóre z danych rodziców,
takie jak nazwisko noszone po ślubie (w odpisie skróconym umieszcza się tylko nazwisko
rodowe) oraz datę i miejsce urodzenia (pkt 2 w odpisie zupełnym aktu urodzenia). Brak
w nim informacji o osobie, która zgłosiła urodzenie (pkt 3 w odpisie zupełnym), brak
również imienia i nazwiska biegłego (pkt 4) i tłumacza (pkt 5), którzy mogli uczestniczyć
w czynności, oraz danych kierownika urzędu stanu cywilnego, który zarejestrował uro-
dzenie dziecka (pkt 6). Nie przewidziano w nim miejsca na wzmianki dodatkowe (pkt 7)
ani na adnotacje (pkt 8).
Treść odpisu skróconego aktu małżeństwa obejmuje dane osób, które zawarły małżeń-
stwo, datę i miejsce zawarcia małżeństwa, dane rodziców, nazwiska małżonków po zawarciu
małżeństwa, nazwisko dzieci zrodzonych z tego małżeństwa, aktualnie noszone nazwisko,
jeżeli jest inne niż po zawarciu małżeństwa. Jedynie w odpisie skróconym aktu małżeństwa
mogą być umieszczane adnotacje (o ustaniu małżeństwa, jego unieważnieniu, ustaleniu
nieistnienia małżeństwa7, separacji, zniesieniu separacji, oznaczenie sądu oraz sygnatura
akt sprawy oraz data uprawomocnienia się orzeczenia, oznaczenie aktu zgonu). Sporządza
się go na dwóch stronach. W przypadku danych osób, które zawarły małżeństwo, pomi-
nięto stan cywilny (uwzględniony w pkt 1 odpisu zupełnego), brak też nazwiska noszonego
przez rodziców po ślubie (pkt 3). W odpisie skróconym nie podaje się imienia i nazwiska
świadków (pkt 6 w odpisie zupełnym), biegłego (pkt 7) i tłumacza (pkt 8) ani kierownika
urzędu, który zarejestrował małżeństwo (pkt 9). Ponadto odpis ten milczy co do zgodnych
oświadczeń osób o wstąpieniu w związek małżeński (pkt 10). Nie przewidziano wzmianek
dodatkowych (pkt 11) ani adnotacji innych niż wyżej wymienione (pkt 12).
6
Informacja o zgodności z treścią aktu i jego oznaczenie, miejsce i data sporządzenia odpisu,
informacja o opłacie skarbowej.
7
Jeżeli mimo niedopełnienia wymogów formalnych zawarcia małżeństwa został sporządzony
akt małżeństwa, wówczas sąd w wyroku potwierdza, że małżeństwo nigdy nie istniało.
64
70488266217680
70
• odpis skrócony [l’extrait] qui reprend la teneur de l’acte de l’état civil et les mentions
marginales et lequel est délivré d’office, après l’enregistrement de l’événement, à la per-
sonne l’ayant déclaré (cf. art. 47.1. pr.a.s.c.). L’extrait reprend les informations essen-
tielles contenues dans l’acte en considération des mentions marginales, ce qui signifie
qu’il ne dit rien des changements intervenus dans l’état civil de la personne depuis que
son acte de naissance a été dressé. En clair, l’extrait n’informe que sur la situation en
cours de la personne concernée.
La partie finale de toutes les copies est constituée par l’information relative à la déli-
vrance de la copie8, par les tampons et signatures.
L’extrait d’acte de naissance contient les données à caractère personnel de l’enfant et
des parents et est rédigé sur une seule page. Y sont omises certaines informations relatives
aux parents telles que le nom porté après le mariage (seul apparaît donc le nom de famille)
ainsi que leurs dates et lieux de naissances (lesquels figurent au point 2 de la copie intégrale).
N’y figurent pas non plus les informations relatives au déclarant (point 3 de la copie inté-
grale), ni les nom et prénom des experts (point 4) et des traducteurs/interprètes (point 5)
ayant éventuellement pris part à la déclaration, ni même ceux du directeur du bureau de
l’état civil où l’acte a été dressé (point 6); aucun emplacement n’y a été prévu pour les men-
tions marginales (point 7) ou pour les annotations (point 8).
L’extrait d’acte de mariage contient les données à caractère personnel des mariés, la date
et le lieu de la cérémonie, les informations relatives aux parents, les noms des époux après
le mariage, le nom porté par les enfants issus de cette union, le nom porté par les mariés
au moment de la déclaration s’il est différent de celui porté après le mariage. Peuvent aussi
figurer les seules annotations (sur la dissolution du mariage, son annulation, la constatation
de son inexistence9, la séparation de corps, sur l’annulation de la séparation, la désignation
du tribunal, les numéros d’actes versés au dossier, la date où le jugement a pris force de la
chose jugée, le numéro de l’acte de décès). Cet extrait est rédigé sur une double page. Parmi
les informations omises se trouvent celles des mariés relatives à leur état civil (point 1 de
la copie intégrale); le nom porté après le mariage par les parents des mariés (point 3), les
noms et prénoms des témoins (point 6), des experts (point 7), des traducteurs/interprètes
(point 8) ou du directeur du bureau de l’état civil où l’union a été enregistrée (point 9).
L’extrait ne dit également mot à propos des déclarations conformes de volonté à se marier
des futurs époux (point 10) ; aucun emplacement n’est prévu pour les mentions marginales
(point 11) ou les annotations autres que celles susmentionnées (point 12).
8
Information relative à la conformité à l’acte dressé, à son numéro, la date et le lieu de son enre-
gistrement, et au paiement du timbre fiscal.
9
L’acte de mariage a été dressé malgré le non-respect de formes de la célébration, auquel cas, le
juge déclare par arrêt que le mariage n’a jamais existé.
65
70488266217680
70
Treść odpisu skróconego aktu zgonu obejmuje dane osoby zmarłej, czas i miejsce
zgonu lub znalezienia zwłok, dane małżonka osoby zmarłej, dane rodziców osoby zmar-
łej. Odpis ten sporządza się na jednej stronie. Tak jak w pozostałych odpisach skróconych
tutaj również pomija się nazwisko rodziców noszone po ślubie (pkt 4 w odpisie zupełnym).
Ponadto nie zawiera on danych podmiotu, który zgłosił zgon (pkt 5), biegłego (pkt 6), tłu-
macza (pkt 7) ani kierownika urzędu, który zarejestrował zgon (pkt 8). Nie umieszcza się
w nim wzmianek dodatkowych (pkt 9), jak również adnotacji (pkt 10).
Wzory wszystkich odpisów w formie papierowej, a także w formie dokumentu elek-
tronicznego stanowią załączniki do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia
29 stycznia 2015 r.
1.7.1. Opis blankietów

Ustawa o zawodzie tłumacza przysięgłego zobowiązuje tłumacza do umieszczenia w for-
mule poświadczającej informacji o rodzaju tłumaczonego tekstu. Mając na uwadze formę
odpisów aktów stanu cywilnego oraz fakt, że sporządza je organ administracji (kierownik
urzędu stanu cywilnego), zaliczamy je do kategorii dokumentów urzędowych8. Ponieważ
wygląd tych, niegdyś jednych z najczęściej tłumaczonych przez tłumaczy przysięgłych,
dokumentów znacząco odbiega od ich odpowiedników sprzed 1 marca 2015 r., jak również
od odpisów sporządzanych we Francji, postanowiliśmy nieco im się przyjrzeć.
Formularze, na których wydawane są obecnie odpisy oraz zaświadczenia, zostały zapro-
jektowane, a także są drukowane w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Mają for-
mat A4 oraz taką samą szatę graficzną. Odpisy od zaświadczeń odróżnia kolorystyka tła:
w odpisach jest ono szaro-czerwone, w zaświadczeniach zaś szaro-niebieskie. Aby ograni-
czyć do minimum możliwość ich podrobienia bądź modyfikacji danych i pieczęci, wszyst-
kie blankiety zostały jednakowo zabezpieczone w papierze i w druku. Poziom zastosowa-
nych zabezpieczeń uważny jest przez ekspertów za bardzo wysoki.
Papier zabezpiecza znak wodny złożony z trzech elementów:
• orła w koronie znajdującego się na środku strony,
• napisu „Rzeczpospolita Polska” umieszczonego poniżej godła oraz
• skrótu „USC”, znajdującego się w dolnej części dokumentu.
8
Dokument urzędowy stanowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone (art. 244
§ 1 kpc).
66
70488266217680
70
L’extrait d’acte de décès contient les données à caractère personnel de la personne décé-
dée, l’heure et le lieu du décès ou de la découverte du corps, les données relatives à son
conjoint et à ses parents. Il tient sur une page unique. A l’instar des autres extraits, celui-ci
omet le nom porté par les parents après le mariage (point 4 de la copie intégrale) ; il ne dit
rien du déclarant (point 5), de l’expert (point 6), du traducteur/interprète (point 7) ou du
directeur du bureau où le décès a été déclaré (point 8). Les mentions marginales (point 9)
et les annotations (point 10) en sont absentes.
Les modèles des formulaires papiers et des modèles électroniques sont annexés à l’ar-
rêté du ministre des Affaires intérieures du 29 janvier 2015.
1.7.1. Description des formulaires

La loi relative à l’exercice du métier de traducteur/interprète assermenté oblige le tra-
ducteur à insérer dans la formule de certification les informations concernant le type de
texte concerné. Prenant en considération à la fois la forme matérielle des copies d’actes de
l’état civil et le fait qu’elles sont émanées de l’administration (concrètement du bureau de
l’état civil), il convient de les compter au nombre des actes authentiques10. Étant donné que
l’aspect de ses documents, parmi les plus traduits auparavant, a changé depuis l’introduc-
tion de la nouvelle loi et qu’ils diffèrent donc de leurs prédécesseurs et de leurs équivalents
français, nous allons en faire une description fine.
Les formulaires sur lesquels sont délivrées les copies des actes de l’état civil ainsi que
certificats (par exemple de capacité à se marier en conformité avec la loi polonaise) ont été
élaborés et sont actuellement imprimés par Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych
[Production polonaise des valeurs mobilières]; ils sont tous au format A4 et présentent la
même charte graphique. Les copies d’acte se différencient des certificats par la couleur de
fond : gris-rouge pour les copies et gris-bleu pour les certificats. Afin de minimaliser les
risques de fraude et de falsification des tampons et des données, tous les formulaires ont
été sécurisés dans le papier et à l’impression. Le niveau de sécurité est considéré comme
très élevé par les experts.
Le papier est sécurisé par le filigrane constitué des trois éléments :
• l’aigle polonais couronné se trouvant au milieu de la page ;
• l’inscription Rzeczpospolita Polska [République de Pologne] placée sous le blason ;
• L’abréviation USC [Bureau de l’état civil], dans la partie inférieure du document.
10
Pour éviter tout malentendu lié à l’adjectif « authentique » et afin que le lecteur ne l’interprète
pas au sens qui l’opposerait à « artificiel, faux », nous redonnons ici la définition du code civil dis-
posée à son article 1369 : « L’acte authentique est celui qui a été reçu, avec les solennités requises, par
un officier public ayant compétence et qualité pour instrumenter. Il peut être dressé sur support élec-
tronique s’il est établi et conservé dans des conditions fixées par décret en Conseil d’État. L orsqu’il
est reçu par un notaire, il est dispensé de toute mention manuscrite exigée par la loi. »
67
70488266217680
70
Pierwszy z nich jest znakiem wodnym wielotonowym, drugi – dwutonowym, a trzeci

to znak wodny typu filigran9. Poza znakiem wodnym widocznym pod światło papier zabez-
pieczają dwa inne elementy widoczne w świetle ultrafioletowym. Są to:
• włókna świecące na niebiesko i żółto oraz
• dwa rodzaje tak zwanego gwiezdnego pyłu − każdy świeci w innym kolorze (zielonym
i pomarańczowym).
Zabezpieczenia w druku obejmują:
• grafikę wykonaną w technice offsetowej widoczną na awersie i rewersie dokumentu,
składającą się z tła zabezpieczonego oraz tła giloszowego (z wykorzystaniem druku iry-
sowego). W tle umieszczono mikroteksty oraz mikrodruki. Na marginesie dokumentu
(po lewej stronie awersu i po prawej stronie rewersu) widoczny jest czerwony pasek. Na
awersie, w górnej części czerwonego paska, znajduje się biały orzeł w koronie;
• litery „RP” wytłoczone na sucho na czerwonym pasku pod godłem na awersie, słabo
widoczne, natomiast łatwo wyczuwalne pod palcami;
• wizerunek mapy Polski w dolnej części czerwonego paska na awersie, a na nim litery
„RP”. Element ten drukowany jest z użyciem farby zmiennej optycznie;
• nagłówek „Rzeczpospolita Polska” wykonany techniką stalorytniczą (litery wyczuwalne
są pod palcami);
• szary prostokąt w górnym prawym rogu awersu, wykonany techniką stalorytniczą, z efek-
tem kątowym, a na nim zmieniający się napis „USC” oraz mikroteksty;
• motyw graficzny złożony z liter „USC” w kolorze fioletowym, znajdujący się w dolnej
części dokumentu.
Zabezpieczeniem w druku jest również, widoczny w świetle ultrafioletowym, wizeru-
nek orła w koronie wraz z mikrodrukiem, wykonane specjalną farbą, w środkowej części
dokumentu10.
Ponadto blankiety są numerowane, dzięki czemu uzyskały status druków ścisłego
zarachowania (cyfry wykonano czarną farbą świecącą w promieniowaniu ultrafioleto-
wym na zielono).
9
Pragniemy zasygnalizować, że w internecie dostępny jest europejski glosariusz dotyczący zabez-
pieczeń dokumentów o nazwie Glossaire PRADO des termes techniques relatifs aux éléments de
sécurité et aux documents sécurisés en général.
10
Informacji na temat bezpiecznych druków udzielono nam w PWPW.
68
70488266217680
70
Le premier des trois éléments est un filigrane multiton11, le second est un filigrane à
deux tons, tandis que le dernier est un filigrane à ton simple. Outre les filigranes visibles à
la lumière du jour, les formulaires sont aussi sécurisés par deux éléments seulement visibles
sous ultraviolets ; il s’agit :
• de fibres qui réfléchissent en bleu et en jaune ;
• de deux sortes de particules dont chacune d’elles brille d’une couleur différente : en vert
et en orange.
La sécurité lors de l’impression comprend :
• un dessin fait en offset, visible sur les deux faces de la page, qui contient un fond sécu-
risé et un fond guillochis (par impression irisée). En fond, ont été disposé des micro-
textes et des micro-impressions ; dans les marges (droite du recto et gauche du verso)
apparaît un bandeau rouge. Sur le recto, dans la partie supérieure du bandeau se trouve
un aigle blanc polonais couronné ;
• les initiales RP [République de Pologne], embossées sur le bandeau, au verso, sous l’aigle,
sont peu visibles mais facilement détectable au toucher ;
• une carte de Pologne qui apparaît dans la partie inférieure du bandeau, au recto, et
au-dessus de celle-ci les initiales RP. Cet élément de sécurité est imprimé par la tech-
nique de la couleur optique réactive ;
• l’en-tête Rzeczpospolita Polska [République de Pologne], fait par héliogravure (les lettres
sont alors détectables au toucher) ;
• un quadrilatère gris, disposé dans l’angle supérieur droit du recto, qui est également
gravé, avec des effets d’angles et surplombé de l’abréviation USC optiquement réactive
ainsi que des micro-textes en négatif et positif ;
• un motif graphique composé des lettres USC de couleur violette, dans la partie infé-
rieure du document.
La sécurité par impression est aussi visible par la présence d’un aigle polonais couronné
apparent, dans la partie centrale du document, à la lumière aux ultraviolets assortie d’une
micro-impression faite avec une couleur à deux longueurs d’onde12.
De surcroît, les formulaires sont numérotés, ce qui leur permet d’avoir le statut de druk
ścisłego zarachowania [imprimé de compte strict] (les chiffres sont réalisés par typographie
à l’encre noire fluorescente réagissant en vert sous lumière ultraviolette).
11
Nous signalons à l’occasion l’existence d’un glossaire européen dans le domaine de la sécurité
des documents : Glossaire PRADO des termes techniques relatifs aux éléments de sécurité et aux
documents sécurisés en général ; disponible sur Internet.
12
Les informations relatives à la sécurisation des documents ont été fournies par l’Agence polo-
naise des papiers sécurisés [Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych].
69
70488266217680
70
1.7.2. Wielojęzyczny odpis skrócony aktu stanu cywilnego

Na mocy konwencji nr 16 Międzynarodowej Komisji Stanu Cywilnego z dnia 8 września
1976 r., której stroną jest Polska (Dz.U. z 2004 r. Nr 166, poz. 1735), obywatele naszego kraju
mogą się ubiegać o wydanie wielojęzycznego odpisu skróconego aktu urodzenia, mał-
żeństwa lub zgonu. Odpis wielojęzyczny ma taką wartość jak odpis sporządzony zgodnie
z prawem wewnętrznym obowiązującym w państwie, z którego pochodzi (art. 8 konwen-
cji). Nie wymaga legalizacji (bądź równoważnej formalności) ani tłumaczenia na teryto-
rium państwa, które jest stroną wspomnianej konwencji, w tym Francji. Wzory aktualnie
stosowanych wielojęzycznych formularzy są dostępne w Internecie na stronie Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Wszystkie informacje zawarte w treści odpisu na druku wielojęzycznym zostały ponu-
merowane i przetłumaczone na język francuski. Na odwrotnej stronie dokumentu znajdują
się tłumaczenia poszczególnych punktów na inne języki.
Poniżej cytujemy terminy występujące w odpisach skróconych aktów urodzenia, mał-
żeństwa i zgonu wraz z ich francuskimi odpowiednikami.
Terminy polskie: Tłumaczenie na język francuski:

Urząd Stanu Cywilnego w… Service de l’état civil de…
Odpis skrócony aktu urodzenia/małżeństwa/ Extrait de l’acte de naissance/ mariage/ décès
zgonu nr… n°…
Data i miejsce urodzenia/zawarcia Date et lieu de naissance/ du mariage/ du décès
małżeństwa/zgonu
Nazwisko Nom
Imiona Prénoms
Płeć Sexe
Ojciec Père
Matka Mère
Mąż Mari
Żona Femme
Nazwisko noszone przed zawarciem/ Nom avant/ après le mariage
po zawarciu małżeństwa
Nazwisko/imiona ostatniego małżonka Nom/ Prénoms du dernier conjoint
Inne dane z aktu Autres énonciations de l’acte
Data wydania, podpis, pieczęć Date de délivrance, signature, seau
Jak można zauważyć, Service de l’état civil de… jest ekwiwalentem funkcjonalnym ter-
minu polskiego. Innym wariantem tłumaczenia nazwy polskiego urzędu stanu cywilnego
jest termin État civil. Przykład tego translatorskiego wyboru tłumacz może potraktować
jako wskazówkę, że w przekładzie odpisów aktów urzędnicy dają pierwszeństwo ekwiwa-
lencji funkcjonalnej.
70
70488266217680
70
1.7.2. Description d’un extrait d’acte d’état civil sur formulaire plurilingue
Sur le fondement de la 16e Convention de la Commission internationale de l’état civil du
8 septembre 1976, de laquelle la Pologne est membre (Dz.U. z 2004 r. Nr 166, poz. 1735),
tout citoyen polonais peut demander que lui soit délivré tout extrait d’un acte de l’état civil
sur un formulaire multilingue. Un tel acte produit les mêmes effets juridiques qu’un acte
émané par l’administration de l’État concerné conformément à son droit interne en vigueur
(article 8 de la Convention). Il n’exige pas d’être légalisé ou de passer par une démarche
équivalente, ni même d’être traduit sur le territoire de l’État signataire (dont la France). Les
modèles des formulaires actuellement en usage sont disponibles sur le site du ministère des
Affaires intérieures et de l’Administration.
Celui-ci se compose de champs numérotés qui, dans la copie, n’ont été traduits qu’en
français ; les traductions vers les autres langues sont visibles au verso.
Nous donnons ci-dessous les termes polonais en usage dans les extraits d’actes de nais-
sance, du mariage et du décès avec leurs équivalents et les équivalents français utilisés :
Termes polonais Équivalents français

Urząd Stanu Cywilnego w… − Service de l’état civil de…
Odpis skrócony aktu urodzenia/ małżeństwa/ – Extrait de l’acte de naissance/ mariage/ décès
zgonu nr… n°…
Data i miejsce urodzenia/ zawarcia – Date et lieu de naissance/ du mariage/ du
małżeństwa/ zgonu décès
Nazwisko – Nom
Imiona – Prénoms
Płeć – Sexe
Ojciec – Père
Matka – Mère
Mąż – Mari
Żona – Femme
Nazwisko noszone przed zawarciem/ – Nom avant/ après le mariage
po zawarciu małżeństwa
Nazwisko/ imiona ostatniego małżonka – Nom/ Prénoms du dernier conjoint
Inne dane z aktu – Autres énonciations de l’acte
Data wydania, podpis, pieczęć – Date de délivrance, signature, sceau
Nous y voyons que Urząd Stanu Cywilnego est traduit par un de ses équivalents fonc-
tionnels, Service de l’état civil, mais il aurait aussi pu l’être par État civil variante fonction-
nelle. Le traducteur devrait tirer une leçon de cet exemple : la traduction de ce type de
document, et plus largement la traduction juridique, repose prioritairement sur l’utilisa-
tion des équivalents fonctionnels.
71
70488266217680
70
Szkoda, że uwadze ekspertów kierujących Komisją uszło kilka detali, takich jak poprawne
akcenty w tłumaczeniu na język francuski terminów „ojciec” i „matka”. W zatwierdzonym
przez nich formularzu odpisu skróconego aktu urodzenia (patrz Dok. 14) zostały one prze-
tłumaczone pére i mére. Ktoś mógłby powiedzieć, że to nic nieznaczący szczegół, jednak
gdy ma się świadomość roli, jaką odgrywają akcenty w fonetyce, oraz tego, że zmieniają
one często znaczenie wyrazu, o czym wielokrotnie przypomina się wszystkim osobom
uczącym się języka francuskiego, detal ten nabiera ogromnego znaczenia. Na szczęście
w punktach 8 i 9, umieszczonych na rewersie tego dokumentu, akcenty we wspomnianych
terminach zostały zapisane prawidłowo.
Szkoda również, że zabrakło konsekwencji w stosowaniu norm dotyczących użycia wiel-
kich liter, co widać w wyrażeniu service de l’état civil widocznym w nagłówku odpisu, gdzie
zapomniano o wielkiej literze w wyrazie état. Także w nazwie Commission internationale de
l’État Civil na stronie 2 popełniono błąd i zarówno état, jak i civil zapisano z wielkiej litery.
Jest jeszcze jedna kwestia, która może wzbudzać wątpliwości w przypadku tłumaczenia
tego dokumentu na inny język niż polski lub francuski. Jak tłumacz znający francuski, lecz
nieznający polskiego zidentyfikuje nazwę państwa, w którym wydano odpis, skoro jest ona
zapisana na stronie 1 w punkcie 1 w oryginale, z pominięciem tłumaczenia na język francuski?
Powstała w 2003 r. możliwość pobrania w urzędzie dokumentu na druku wielojęzycz-
nym nie pozostaje bez wpływu na zapotrzebowanie na tłumaczenia poświadczone polskich
odpisów aktów skróconych na języki uwzględnione na druku, w tym na język francuski.
Przykład aktualnie wydanego wielojęzycznego odpisu skróconego aktu urodzenia
(Dok. 14) został zamieszczony na końcu rozdziału (patrz strony 96–97), których nie spo-
rządza się już tak często jak kiedyś.
1.8. Zaświadczenia
Oprócz odpisów aktów urząd stanu cywilnego wydaje z rejestru zaświadczenia (art. 33
pr.a.s.c.). Jednym z nich jest zaświadczenie potwierdzające uznanie ojcostwa, o które
można się ubiegać przed narodzinami dziecka. W praktyce zaświadczenie to wydaje się nie-
zmiernie rzadko, ponieważ większość mężczyzn dokonuje uznania ojcostwa po porodzie.
Uzyskanie zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawar-
cie małżeństwa jest jednym z warunków zawarcia ślubu konkordatowego. Po uroczystości
duchowny upoważniony do sporządzania zaświadczeń wypełni i podpisze druk zaświad-
czenia stwierdzającego, że oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński zostały zło-
żone w obecności duchownego. Mimo że w tym przypadku zaświadczenia nie sporządza
kierownik urzędu, zaliczane jest ono do dokumentów z zakresu rejestracji stanu cywilnego.
72
70488266217680
70
Nous pouvons seulement regretter que certaines incohérences semblent avoir échappé à
l’attention des experts ayant présidé aux Commissions qui ont validé les formulaires : ainsi
peut-on voir dans le Doc. 14 les termes pére et mére pour traduire ojciec i matka. D’au-
cuns diraient qu’il s’agit là d’une broutille mais lorsque l’on sait combien il faut rappeler aux
apprenants du français que les accents ont une valeur phonétique, parfois discriminatoire
du sens, ce détail prend une dimension fondamentale. Heureusement, aux 8 et 9 de la page
2, les accents sont correctement mis.
L’on peut aussi regretter l’instabilité des majuscules dans la tournure service de l’état civil
qui, en en-tête, apparaît sans aucune majuscule alors que, suivant l’usage plus qu’étrange de
la dite organisation, deux majuscules apparaissent maladroitement dans la Commission
internationale de l’État Civil en toute fin de la page 2.
Un autre point pose question : comment un traducteur d’une langue tierce, ne connais-
sant pas le polonais, obligé donc d’utiliser le français comme langue relais, fera-t-il pour
identifier l’État où l’acte a été délivré alors que son nom officiel, au 1 de la page 1, n’est pas
traduit en français ?
Il faut aussi relever que la possibilité offerte depuis 2003 de recevoir ce type d’extrait
multilingue n’est pas sans effet sur la nécessité de faire traduire ce type d’actes. Elle est bien
sûr moindre.
Le modèle d’extrait d’acte de naissance sur formulaire plurilingue (Doc. 14) actuelle-
ment en usage est inséré à la fin du chapitre, pages 96 et 97.
1.8. Certificats
Outre les copies d’acte de l’état civil, le bureau de l’état civil peut délivrer des zaświadcze-
nia [certificats] (cf. art. 33 pr.a.s.c.). Au nombre de ceux-ci, le zaświadczenie potwierd-
zające uznanie ojcostwa [certificat de confirmation de reconnaissance de paternité],
qui peut être retiré avant la naissance de l’enfant. Dans la pratique, ce certificat est extrê-
mement rarement demandé par les usagers de l’administration car la majorité des pères
font une déclaration de reconnaissance de paternité après que l’enfant est venu au monde.
Il est aussi possible de recevoir un zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłąc-
zających zawarcie małżeństwa [certificat attestant l’absence de circonstances prohibant
le mariage] qui est une des conditions nécessaires à la célébration du mariage religieux,
concordataire. A l’issue de la cérémonie, le ministre du culte habilité à émettre les certificats
dresse et signe un zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia o wstąpieniu w związek
małżeński zostały złożone w obecności duchownego [attestation stipulant que les décla-
rations de mariage ont été déposées en présence d’un ministre du culte]. Quoique ce
certificat ne soit pas délivré par le bureau de l’état civil, il appartient légalement à la caté-
gorie des instruments d’enregistrement de l’état civil.
73
70488266217680
70
Aby uzyskać zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie

małżeństwa, cudzoziemiec będzie musiał przedłożyć w polskim urzędzie stanu cywilnego,
między innymi, odpis aktu urodzenia oraz zaświadczenie stwierdzające możność zawarcia
małżeństwa zgodnie z jego prawem ojczystym wraz z tłumaczeniem na język polski, wyko-
nanym przez tłumacza przysięgłego lub konsula.
Polacy pragnący zawrzeć związek małżeński za granicą muszą się ubiegać w USC
o zaświadczenie stwierdzające, że zgodnie z prawem polskim można zawrzeć małżeń-
stwo, i są zobowiązani przedłożyć je wraz z tłumaczeniem poświadczonym w urzędzie
obcego państwa.
Przykład takiego zaświadczenia został zamieszczony na końcu rozdziału (Dok. 15, patrz
strony 98–99).
Zaświadczenie o zamieszczonych lub niezamieszczonych w rejestrze stanu cywilnego
danych dotyczących wskazanej osoby oraz zaświadczenie o stanie cywilnym są ważne
jedynie przez 6 miesięcy od daty ich sporządzenia (art. 44 ust. 4 pr.a.s.c.). Oba te doku-
menty mogą mieć zarówno formę papierową, jak i elektroniczną.
Wzory wszystkich zaświadczeń stanowią załączniki do rozporządzenia Ministra Spraw
Wewnętrznych z dnia 29 stycznia 2015 r.
1.9. Rejestracja urodzenia

Do sporządzenia aktu urodzenia konieczne jest zgłoszenie urodzenia, którego doko-
nują osobiście rodzice dziecka lub ich pełnomocnik w urzędzie stanu cywilnego właściwym
ze względu na miejsce urodzenia dziecka. Z czynności sporządza się protokół zgłoszenia.
1.9.1. Protokół zgłoszenia urodzenia

Protokół zgłoszenia urodzenia zawiera następujące dane:
• nazwisko, imię (imiona) oraz nazwiska rodowe, datę i miejsce urodzenia rodziców
dziecka, numery PESEL rodziców dziecka, jeżeli zostały nadane,
• oświadczenie o wyborze imienia lub imion dziecka,
• nazwisko dziecka,
• datę i miejsce urodzenia dziecka,
• obywatelstwo dziecka11,
• obywatelstwo rodziców dziecka,
11
Uczulamy w tym miejscu na różnicę, z punktu widzenia języka prawa, w znaczeniu termi-
nów „obywatelstwo” i „narodowość” oraz ich literalnych francuskich odpowiedników citoyenneté
i nationalité.
74
70488266217680
70
Pour obtenir un tel acte, les ressortissants étrangers doivent, entre autres, déposer au
bureau de l’état civil polonais une copie de leur acte de naissance et un certificat attestant
la possibilité de célébration du mariage conformément à leur droit national ainsi que leur
traduction en langue polonaise faite par un traducteur assermenté ou un consul.
Les Polonais désireux de se marier à l’étranger doivent recevoir du bureau de l’état civil
polonais un zaświadczenie stwierdzające, że zgodnie z prawem polskim można zawrzeć
małżeństwo [certificat attestant la capacité à se marier conformément avec la législa-
tion polonaise], qu’ils doivent déposer avec sa traduction certifiée auprès des services de
l’état civil de l’État concerné.
Le modèle du certificat (Doc. 15) actuellement en usage est inséré à la fin du chapitre,
pages 98 et 99.
Le zaświadczenie o zamieszczonych lub niezamieszczonych w rejestrze stanu cywilnego
danych dotyczących wskazanej osoby [certificat d’insertion ou de non-insertion dans le
registre d’informations relatives à une personne indiquée] et le zaświadczenie o stanie
cywilnym [certificat attestant l’état civil], peuvent être délivrés sous forme papier ou sous
forme électronique ; ces deux certificats ont une validité de six mois à partir de la date de
leur délivrance (cf. art. 44.4. pr.a.s.c.).
Les modèles de tous les certificats sont annexés à l’arrêté de ministre des Affaires inté-
rieures du 29 janvier 2015.
1.9. Enregistrement de la naissance

Pour dresser un acte de naissance, il est nécessaire que la déclaration de naissance soit
faite personnellement par les parents de l’enfant, ou leur mandataire, dans le bureau de l’état
civil territorialement compétent en fonction du lieu réel de naissance. Cette déclaration
donne lieu à la rédaction d’un procès verbal.
1.9.1. Procès verbal de naissance

Cet instrument énonce les données suivantes :
• le nom de famille, le ou les prénoms, le nom de jeune fille pour la mère, la date et le lieu
de naissance des parents de l’enfant, leur numéro PESEL s’ils en possèdent un ;
• la déclaration du choix du ou des prénoms de l’enfant ;
• le nom de famille de l’enfant ;
• la date et le lieu de naissance de l’enfant ;
• la citoyenneté13 de l’enfant ;
• la citoyenneté des parents de l’enfant ;
13
Rappelons à l’occasion que la frontière usuelle entre narodowość et obywatelstwo ne se situe pas
au même endroit qu’entre leurs équivalents littéraux français.
75
70488266217680
70
• nazwisko i imię osoby zgłaszającej urodzenie oraz oznaczenie dokumentu tożsamości

tej osoby,
• miejsce sporządzenia aktu małżeństwa i oznaczenie tego aktu lub miejsce sporządzenia
aktu urodzenia każdego z rodziców dziecka i oznaczenie tych aktów,
• nazwisko i imię biegłego lub tłumacza, jeżeli brali udział w czynności,
• adres do korespondencji osoby zgłaszającej urodzenie; nazwisko i imię kierownika
urzędu stanu cywilnego przyjmującego zgłoszenie.
Osoba zgłaszająca urodzenie dokonuje wyboru jednego bądź dwóch imion dziecka. Nie
mogą być one ośmieszające ani nieprzyzwoite. Obowiązujące przepisy dopuszczają wybór
imion obcych oraz imion, które wprawdzie nie wskazują na płeć dziecka, ale są powszech-
nie przypisywane danej płci12.
Protokół zgłoszenia urodzenia podpisuje kierownik urzędu stanu cywilnego, osoba
zgłaszająca oraz tłumacz, jeżeli uczestniczył przy zgłoszeniu narodzin.
Wzór takiego protokołu zgłoszenia (Dok. 16) zamieszczony jest na końcu rozdziału
(patrz strony 100–101).
1.9.2. Karta urodzenia lub karta martwego urodzenia

Karta urodzenia lub karta martwego urodzenia to dokument sporządzany obecnie w for-
mie elektronicznej przez podmiot wykonujący działalność leczniczą, a następnie przekazy-
wany kierownikowi urzędu stanu cywilnego w terminie trzech dni od dnia jej sporządzenia
w przypadku karty urodzenia oraz jednego dnia w przypadku karty martwego urodzenia.
Karta urodzenia zawiera (art. 54 ust. 2 pr.a.s.c.):
• nazwisko, imię (imiona), nazwisko rodowe, datę i miejsce urodzenia oraz numer PESEL
matki dziecka, jeżeli został nadany,
• miejsce, datę i godzinę urodzenia dziecka,
• płeć dziecka.
W karcie martwego urodzenia oprócz powyższych danych umieszcza się informację,
że dziecko urodziło się martwe.
1.9.3. Akt urodzenia

Akt urodzenia sporządza się w dniu zgłoszenia urodzenia na podstawie karty urodze-
nia lub karty martwego urodzenia. Do aktu wpisuje się:
• nazwisko, imię (imiona) dziecka,
• kraj, datę i miejsce urodzenia dziecka,
12
Patrz art. 59 ust.3 pr.a.s.c.
76
70488266217680
70
• le nom et le prénom de la personne déclarant la naissance et le oznaczenie [numéro

matricule] d’une pièce d’identité de ladite personne ;
• le lieu où a été établi l’acte de mariage des parents et le numéro matricule de cet acte ou
bien les lieux d’établissement des actes de naissance des parents ainsi que leur identifiant ;
• le nom et le prénom de l’expert, ou du traducteur, ayant éventuellement pris part à la
déclaration ;
• l’adresse de correspondance de la personne déclarant la naissance ; le nom et prénom
du directeur du bureau de l’état civil recevant la déclaration.
La personne faisant la déclaration est tenue de faire le choix d’un ou de deux prénoms
pour l’enfant. Ceux-ci ne doivent ni être ośmieszające [le ridiculiser] ni nieprzyzwoite
[inconvenant]. La législation en vigueur autorise le choix de prénoms étrangers, ainsi que
de prénoms ne marquant par le sexe de l’enfant dès lors que ces derniers sont universelle-
ment rattachés à un sexe.14
Le procès verbal est signé par le directeur du bureau de l’état civil, la personne décla-
rante, le traducteur lorsqu’il y en a un.
Le modèle de ce document (Doc. 16) est inséré en fin de chapitre, pages 100 et 101.
1.9.2. Feuille de naissance et feuille d’enfant mort-né

La karta urodzenia [feuille de naissance] et la karta martwego urodzenia [feuille d’en-
fant mort-né] sont des documents, aujourd’hui faits électroniquement, émanant d’une entité
exerçant une activité de médecine, transmissibles au directeur du bureau de l’état civil, dans
un délai de trois jours à partir de la date de son établissement lorsqu’il s’agit d’une feuille
de naissance et d’un jour lorsqu’il s’agit de la feuille d’enfant mort-né.
La feuille de naissance énonce (cf. art. 54.2. pr.a.s.c.) :
• le nom de famille, le ou les prénoms, le nom de jeune fille pour la mère, la date et le lieu
de naissance de la mère ainsi que son numéro PESEL si elle en possède un ;
• le lieu, la date et l’heure de naissance de l’enfant ;
• le sexe de l’enfant.
Outre les énonciations susmentionnées, la feuille d’enfant mort-né contient l’informa-
tion attestant que l’enfant est né sans vie.
1.9.3. Acte de naissance

L’acte de naissance est dressé le jour de la déclaration de naissance sur la base de la feuille
de naissance ou d’enfant mort-né. Dans l’acte est inscrit :
• le nom de famille, le ou les prénoms de l’enfant ;
• le pays, la date et le lieu de naissance de l’enfant ;
14
Rappelons en effet que les prénoms polonais sont normalement sexuellement reconnaissables
puisque ceux qui se terminent en « a » dénotent toujours une fille, tandis que ceux qui finissent par
une consonne renvoient à un garçon.
77
70488266217680
70
• płeć dziecka,
• nazwiska, imię (imiona) oraz nazwiska rodowe, datę i miejsce urodzenia rodziców dziecka,
• nazwisko i imię osoby zgłaszającej urodzenie,
• nazwisko i imię biegłego lub tłumacza, jeżeli brali udział w czynności.
Akt urodzenia może zawierać adnotację o jego sporządzeniu z urzędu, które nastąpi
między innymi w przypadku, gdy rodzice nie dokonali zgłoszenia narodzin w terminie
21 dni od sporządzenia karty urodzenia lub martwego urodzenia.
Wybrane dla dziecka imiona nie mogą być zapisane w akcie urodzenia w formie zdrob-
niałej13. Do aktu może zostać dołączona wzmianka dodatkowa o imieniu (imionach)
i nazwisku noszonym po rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Wzmianka o zmianie
imienia i nazwiska rodowego będzie także dołączona do aktu małżeństwa oraz aktów uro-
dzenia dzieci osoby, której ta zmiana dotyczyła.
1.9.4. Protokół uznania ojcostwa

W celu uznania ojcostwa należy złożyć oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu
cywilnego lub konsulem. Do protokołu uznania ojcostwa wpisuje się:
• nazwisko, imię (imiona) oraz nazwiska rodowe, datę i miejsce urodzenia matki dziecka
oraz mężczyzny uznającego ojcostwo, numery PESEL tych osób, jeżeli zostały nadane,
wraz z oznaczeniem dokumentów tożsamości,
• nazwisko, imię (imiona), płeć, datę i miejsce urodzenia dziecka, jeżeli uznanie ojcostwa
następuje po sporządzeniu aktu urodzenia, oraz numer PESEL dziecka, jeżeli został nadany,
• datę i miejsce urodzenia oraz płeć dziecka, jeżeli uznanie ojcostwa następuje przed spo-
rządzeniem aktu urodzenia, a po urodzeniu dziecka,
• datę śmierci dziecka oraz informację o dacie powzięcia przez mężczyznę uznającego ojco-
stwo wiadomości o śmierci dziecka, jeżeli uznanie ojcostwa następuje po śmierci dziecka,
• informację, że oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa zostało przyjęte przed uro-
dzeniem dziecka,
• oświadczenie mężczyzny oraz matki dziecka, że nie doszło do uznania ojcostwa lub
odmowy uznania ojcostwa oraz że nie toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa,
• informację o dopuszczalności uznania ojcostwa oraz braku wątpliwości co do pocho-
dzenia dziecka,
13
Patrz art. 59 ust. 2 pr.a.s.c
78
70488266217680
70
• le sexe de l’enfant ;
• les noms, prénom(s), nom de jeune fille, date et lieux de naissance des parents de l’enfant ;
• les nom et prénom de la personne déclarant la naissance ;
• le nom et le prénom de l’expert, ou du traducteur, ayant éventuellement pris part à la
déclaration.
L’acte de naissance peut contenir des annotations relatives aux circonstances de son
établissement d’office lorsque, entre autres, les parents n’ont pas fait la déclaration dans les
21 jours qui suivent la rédaction de la feuille de naissance ou d’enfant mort-né.
Les prénoms choisis pour l’enfant ne peuvent par être énoncés dans leur forme diminu-
tive15 dans l’acte de naissance. A l’acte peut être adjointe une mention marginale relative
au(x) prénom(s) et au nom de famille porté par l’enfant après rupture du lien d’adop-
tion. Une mention marginale relative au changement du prénom et du nom de naissance
sera aussi insérée dans l’acte de mariage et les actes de naissance des enfants de la personne
concernée.
1.9.4. Procès verbal de reconnaissance de paternité

Pour reconnaître une paternité, il convient de faire une déclaration en ce sens devant
le directeur du bureau de l’état civil ou devant le consul de Pologne dans le pays de rési-
dence. Ce procès verbal énonce :
• le nom de famille, le ou les prénoms et le nom de jeune fille, date et lieu de naissance de
la mère de l’enfant ainsi que de l’homme déclarant la paternité, leurs numéros PESEL,
s’ils en possèdent un et les identifiants des pièces d’identité ;
• le nom de famille, le ou les prénoms et le sexe, la date et le lieu de naissance de l’enfant,
si la reconnaissance de paternité a lieu après établissement de l’acte de naissance, ainsi
que le numéro PESEL, s’il en possède un ;
• la date, le lieu de naissance et le sexe de l’enfant, si la reconnaissance de paternité a lieu
avant établissement de l’acte de naissance mais après la naissance ;
• la date du décès de l’enfant ainsi que la date à laquelle l’homme déclarant a appris le
décès de l’enfant, lorsque la déclaration de paternité a lieu après le décès de l’enfant ;
• l’information selon laquelle la déclaration préalable à la reconnaissance de paternité
a été reçue avant la naissance de l’enfant ;
• la déclaration de l’homme déclarant et de la mère de l’enfant qu’il n’y pas eu d’autres
reconnaissances de paternité ou de refus de reconnaissance de paternité et qu’aucune
recherche en paternité n’est diligentée ;
• l’information relative à la recevabilité de la reconnaissance de paternité ainsi qu’à l’ab-
sence de doute quant aux origines biologiques de l’enfant16 ;
15
Il s’agit bien sûr d’empêcher l’inscription des formes affectives telles que Kubuś pour Jakub.
16
Cette tournure signifie naturellement « sur la paternité réelle du déclarant ».
79
70488266217680
70
• informację o wyjaśnieniu osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do

uznania ojcostwa przepisów regulujących obowiązki i prawa wynikające z uznania,
przepisów o nazwisku dziecka oraz różnicy między uznaniem ojcostwa a przysposo-
bieniem dziecka,
• informację o złożeniu przez mężczyznę oświadczenia, że dziecko pochodzi od niego,
oraz datę złożenia tego oświadczenia,
• informację o złożeniu przez matkę dziecka oświadczenia, że mężczyzna, który złożył
oświadczenie, jest ojcem dziecka, oraz datę złożenia tego oświadczenia,
• informację o złożeniu przez rodziców dziecka zgodnych oświadczeń o nazwisku dziecka
lub informację o braku zgodnych oświadczeń,
• informację, że dziecko, które ukończyło 13 lat, wyraziło zgodę na zmianę nazwiska, oraz
jego podpis lub informację, że nie wyraziło zgody na zmianę nazwiska,
• oznaczenie aktu urodzenia i urzędu stanu cywilnego, w którym został sporządzony, lub
oznaczenie aktu zgonu dziecka oraz urzędu stanu cywilnego, w którym został sporzą-
dzony, jeżeli są znane,
• adres do korespondencji rodziców dziecka,
• nazwisko i imię kierownika urzędu stanu cywilnego lub konsula przyjmującego oświad-
czenie.
Protokół uznania ojcostwa podpisuje kierownik urzędu stanu cywilnego lub konsul
oraz rodzice dziecka.
1.9.5. Odpis skrócony aktu urodzenia

W treści odpisu skróconego aktu urodzenia umieszcza się, na awersie formularza, nastę-
pujące dane zawarte w czterech punktach:
1) dane dziecka: imię pierwsze, imię drugie, imiona kolejne, nazwisko, płeć, datę urodze-
nia, miejsce urodzenia, kraj urodzenia,
2) dane rodziców: imię (imiona), nazwisko rodowe ojca i matki,
3) informacje o odpisie: formułkę o zgodności treści odpisu z treścią aktu urodzenia z przy-
toczeniem jego oznaczenia, informację o miejscu sporządzenia odpisu, datę sporządze-
nia odpisu, opłatę skarbową14,
4) pieczęcie i podpis: osoba wydająca odpis składa własnoręczny (nieczytelny) podpis, pie-
częć z imieniem, nazwiskiem i stanowiskiem służbowym, odcisk okrągłej pieczęci urzę-
dowej w kolorze czerwonym z napisem w otoku: „Urząd Stanu Cywilnego” z nazwą
miejscowości, w której urząd ma swoją siedzibę.
Wzór odpisu skróconego aktu urodzenia (Dok. 17) został zamieszczony na końcu roz-
działu (patrz strona 102).
14
O zwolnieniu z opłaty skarbowej patrz art. 2 ust.1 pkt 1 lit. B ustawy o opłacie skarbowej z dnia
16 listopada 2006 r. oraz wyjaśnienia na stronie 340.
80
70488266217680
70
• l’information relative à l’instruction, des personnes qui s’apprêtent à faire la déclaration

préalable à la reconnaissance, sur la portée des dispositions légales en matière d’obliga-
tions et de droits qui découlent de la reconnaissance, relativement au nom de famille de
l’enfant et à la différence entre la reconnaissance de paternité et l’adoption de l’enfant ;
• l’information relative au dépôt, par le déclarant, de la déclaration selon laquelle l’enfant
provient bien de lui ainsi que la date de ce dépôt ;
• l’information relative au dépôt, par la mère de l’enfant, de la déclaration selon laquelle
l’homme ayant fait la déclaration est bien le père de l’enfant ;
• l’information relative au dépôt, par les parents de l’enfant, de déclarations conformes
entre elles sur le nom de famille porté par l’enfant, ou de non conformité des déclarations ;
• l’information selon laquelle l’enfant, ayant 13 ans révolus, a exprimé sa volonté de chan-
ger de nom de famille, ainsi que sa signature, ou qu’il n’a pas exprimé une telle volonté ;
• l’identifiant de l’acte de naissance et du bureau de l’état civil dans lequel ledit acte a été
dressé, ou l’identifiant de l’acte de décès et du bureau de l’état civil dans lequel ledit acte
a été dressé, s’ils sont connus ;
• le nom et le prénom de l’expert ou du traducteur ayant éventuellement participé à l’en-
registrement ;
• l’adresse de correspondance des parents de l’enfant ;
• le nom et le prénom du directeur du bureau de l’état civil ou du consul recevant la déclaration.
Le procès verbal est signé par le directeur du bureau de l’état civil ou par le consul ainsi
que par les parents de l’enfant.
1.9.5. Extrait d’acte de naissance

Sur le recto de l’extrait de naissance figurent les éléments suivants :
1) relativement à l’enfant : le premier prénom, le second prénom, les prénoms suivants, le
nom de famille, le sexe, la date et le lieu de naissance, le pays de naissance ;
2) relativement aux parents : le ou les prénoms, les noms de naissance du père et de la mère ;
3) relativement à l’extrait lui-même : la formule de conformité à l’original de l’acte de nais-
sance avec insertion de l’identifiant, l’indication du lieu de production de l’extrait, la
date de sa production et l’emplacement pour le timbre fiscal17;
4) relativement au tampon et à la signature : la personne signataire appose sa signature manus-
crite dite nieczytelny [illisible], le tampon contenant son prénom, son nom de famille,
sa fonction, le sceau circulaire du bureau à encre rouge avec légende en bandeau Urząd
Stanu Cywilnego [bureau de l’état civil] et le nom de la localité où ledit bureau se tient.
Le modèle de cet extrait (Doc. 17) est inséré en fin de chapitre, page 102.
17
L’emplacement reste actuellement vide puisqu’en vertu de l’article 2–1-1b. de la loi du 16 novembre
2006 sur les taxations fiscales, ce type de copies d’actes de l’état civil n’est pas taxé (cf. art. 2
ust. 1 pkt 1 lit. b) Ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (tekst jednolity Dz.U.
z 2016 r. poz. 1827, ze zm.), et les explications de la page 340).
81
70488266217680
70
1.9.6. Odpis zupełny aktu urodzenia

Na treść odpisu zupełnego aktu urodzenia składa się dziesięć punktów; sześć z nich umiesz-
czono na awersie formularza, cztery na jego rewersie. Zawierają następujące informacje:
1) dane dziecka: imię pierwsze, imię drugie, imiona kolejne, nazwisko, płeć, datę urodze-
nia, miejsce urodzenia, kraj urodzenia,
2) dane rodziców: imię, imiona, nazwisko, nazwisko rodowe, datę urodzenia, miejsce
urodzenia ojca i matki,
3) imię i nazwisko osoby, która zgłosiła urodzenie,
4) imię i nazwisko biegłego, jeżeli brał udział w czynności,
5) imię i nazwisko tłumacza, jeżeli brał udział w czynności,
6) imię i nazwisko kierownika urzędu stanu cywilnego, który zarejestrował urodzenie
dziecka,
7) wzmianki dodatkowe,
8) adnotacje,
9) informacje o odpisie,
10) pieczęcie i podpis.
Wzór odpisu zupełnego aktu urodzenia (Dok. 18) jest zamieszczony na końcu rozdziału
(patrz strony 103–104).
1.10. Rejestracja małżeństwa

Osoba zamierzająca zawrzeć małżeństwo składa najpierw, w wybranym urzędzie stanu
cywilnego, pisemne zapewnienie o braku wiedzy na temat okoliczności wyłączających
zawarcie małżeństwa.
1.10.1. Zapewnienie o braku wiedzy na temat okoliczności wyłączających

zawarcie małżeństwa
Zapewnienie zawiera:
• nazwiska i imiona osób zamierzających zawrzeć małżeństwo, ich nazwiska rodowe,
jeżeli można je ustalić, stan cywilny, obywatelstwo, miejsce i datę urodzenia, numer
PESEL, jeżeli został nadany, oraz oznaczenie przedstawionego dokumentu tożsamości,
• jeżeli osoba zamierzającą zawrzeć małżeństwo pozostawała uprzednio w związku mał-
żeńskim albo prawomocnie stwierdzono nieistnienie małżeństwa − wskazanie miejsca
zawarcia małżeństwa,
• informację o wspólnych dzieciach osób zamierzających zawrzeć małżeństwo oraz ozna-
czenie ich aktów urodzenia i urzędu stanu cywilnego, w którym zostały sporządzone,
jeżeli są znane,
82
70488266217680
70
1.9.6. Copie intégrale de l’acte de naissance

La copie intégrale d’un acte de naissance contient 10 points, 6 au recto et 4 au verso,
dans lesquels figurent :
1) relativement à l’enfant : le premier prénom, le second prénom, les prénoms suivants, le
nom de famille, le sexe, la date et le lieu de naissance, le pays de naissance ;
2) relativement aux parents : le ou les prénoms, les noms de naissance, la date et le lieu
de naissance du père et de la mère
3) le prénom et le nom de la personne ayant déclaré la naissance ;
4) le nom et le prénom de l’expert ayant éventuellement pris part à l’acte ;
5) le nom et le prénom du traducteur ayant éventuellement pris part à l’acte ;
6) le prénom et le nom du directeur du bureau de l’état civil dans lequel la naissance a été
enregistrée ;
7) les mentions marginales ;
8) les annotations ;
9) l’information sur la délivrance de la copie ;
10) le tampon et la signature.
Le modèle de cette copie (Doc. 18) est inséré en fin de chapitre, pages 103 et 104.
1.10. Enregistrement du mariage

La personne désireuse de se marier doit préalablement déposer, dans le bureau de l’état
civil de son choix, une déclaration écrite attestant qu’elle ne connaît pas de circonstances
prohibant le mariage envisagé.
1.10.1. Attestation relative aux prohibitions du mariage

Ce document, qui s’appelle en polonais zapewnienie, sert à attester que la personne
concernée ne connaît pas de circonstances prohibant le mariage et énonce :
• les noms et prénoms des personnes envisageant de se marier, leur nom de naissance,
s’ils peuvent être établis, leur état civil, leur citoyenneté, leurs dates et lieux de nais-
sance, leurs numéros PESEL, si elles en possèdent un, ainsi que l’identifiant de la pièce
d’identité présentée ;
• l’indication du lieu de mariage précédent, lorsqu’une personne envisageant de se marier
avait déjà été mariée, ou qu’elle a obtenu une décision de justice définitive certifiant
nieistnienie [l’inexistence] d’un mariage ;
• l’information relative aux enfants communs des personnes envisageant de se marier
ainsi que l’identifiant des actes de naissance et du bureau de l’état où ils ont été dressés,
lorsque lesdits identifiants sont connus ;
83
70488266217680
70
• nazwiska, imiona oraz nazwiska rodowe rodziców każdej z osób zamierzających zawrzeć
małżeństwo,
• oświadczenia o nazwisku (nazwiskach), które będą nosić osoby zamierzające zawrzeć
małżeństwo po jego zawarciu, oraz oświadczenia o nazwisku dzieci zrodzonych z tego
małżeństwa,
• oświadczenie, że nie zachodzą przeszkody uniemożliwiające zawarcie małżeństwa15,
• pouczenie o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego zeznania,
• adres do korespondencji osób zamierzających zawrzeć małżeństwo.
Zapewnienie zawiera również adnotację o wyznaczonej dacie zawarcia związku mał-
żeńskiego oraz o zweryfikowaniu danych przedstawionych w zapewnieniu przez osobę
zamierzającą zawrzeć małżeństwo, ze wskazaniem dokumentów, na podstawie których
dokonano weryfikacji lub oznaczenia aktów stanu cywilnego.
Pod zapewnieniem o braku wiedzy na temat okoliczności wyłączających zawarcie mał-
żeństwa podpisy składają osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo oraz kierownik urzędu
stanu cywilnego lub konsul przyjmujący zapewnienie.
1.10.2. Protokół przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński

Oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński może zostać złożone przed kierow-
nikiem stanu cywilnego, konsulem lub osobą duchowną. Złożenie oświadczeń o wstąpie-
niu w związek małżeński przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem doku-
mentuje się w formie protokołu. Protokół przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek
małżeński zawiera:
• nazwiska i imiona osób, które zawierają małżeństwo, nazwiska rodowe, stan cywilny
oraz datę i miejsce urodzenia,
• miejsce i datę zawarcia małżeństwa,
• nazwiska i imiona oraz nazwiska rodowe rodziców osób zawierających małżeństwo,
• nazwisko, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa,
• zgodne oświadczenie w sprawie nazwisk dzieci zrodzonych z tego małżeństwa,
• nazwiska i imiona świadków,
• nazwisko i imię kierownika urzędu stanu cywilnego albo konsula przyjmującego oświad-
czenia o wstąpieniu w związek małżeński.
Protokół przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński podpisują osoby wstę-
pujące w związek małżeński, świadkowie oraz kierownik urzędu stanu cywilnego lub konsul.
15
Przeszkody określone w art. 10−15 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
84
70488266217680
70
• les noms, prénoms et noms de naissance des parents de chacune des deux personnes
envisageant de se marier ;
• la déclaration relative au(x) nom(s) porté(s) après le mariage par les mariés ainsi que la
déclaration relative au nom de famille porté par les enfants issus de ce mariage ;
• la déclaration attestant que rien ne fait obstacle18 au mariage ;
• l’instruction relative à la responsabilité pénale en cas de fausses déclarations ;
• l’adresse de correspondance des personnes envisageant de se marier.
L’attestation contient aussi une note relative à la date prévue de mariage et au contrôle
par la personne envisageant de se marier de l’intégrité des énonciations qu’elle contient ainsi
que l’indication des documents, ou l’identifiant des actes de l’état civil, sur la base desquels
le contrôle a été fait.
Après avoir inscrit qu’ils ne connaissaient pas de circonstances prohibant le mariage,
les futurs époux et le directeur du bureau de l’état civil, ou le consul la recevant, signent
l’attestation.
1.10.2. Procès verbal de réception des déclarations de mariage

La déclaration de mariage peut être déposée devant un directeur de bureau de l’état
civil, un consul ou devant un ministre du culte. Le dépôt de la déclaration devant un direc-
teur de bureau de l’état civil ou devant un consul est documenté par procès verbal dressé
par le fonctionnaire ; au procès verbal figurent :
• les noms et prénoms des personnes se mariant, leurs noms de naissance, leurs états civils
ainsi que la date et le lieu de leur naissance ;
• le lieu et la date du mariage ;
• les noms, prénoms et noms de naissance des parents des personnes se mariant ;
• le nom que chacun des mariés portera après le mariage ;
• la déclaration concordante quant au nom porté par les enfants issus du mariage ;
• les noms et prénoms des témoins ;
• le nom et le prénom de l’expert, ou du traducteur, ayant éventuellement pris part à l’acte ;
• le prénom et le nom du directeur du bureau de l’état civil ou du consul recevant les
déclarations de mariage.
Le procès verbal de réception des déclarations de mariage est signé par les futurs époux,
les témoins ainsi que par le directeur du bureau de l’état civil ou le consul.
18
Les obstacles sont expressément visés aux articles 10 à 15 du Kodeks rodzinny i opiekuńczy [code
de la famille et des tutelles].
85
70488266217680
70
1.10.3. Zaświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński

Akt małżeństwa sporządza się na podstawie wyżej wspomnianego protokołu lub zaświad-
czenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz zaświad-
czenia stwierdzającego, że oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński zostały złożone
w obecności duchownego, które zawiera:
• nazwiska i imiona osób zawierających związek małżeński oraz świadków,
• nazwisko, imię (imiona) oraz stanowisko duchownego, który przyjął oświadczenia
o wstąpieniu w związek małżeński,
• nazwę i adres jednostki organizacyjnej kościoła lub związku wyznaniowego sporządzają-
cego zaświadczenie oraz nazwisko i imię (imiona) osoby sporządzającej zaświadczenie,
• informacje, według prawa jakiego kościoła lub związku wyznaniowego małżeństwo
zostało zawarte.
Zaświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński podpisują osoby zawierające małżeń-
stwo, świadkowie oraz osoba duchowna.
1.10.4. Akt małżeństwa

Akt małżeństwa zawiera:
• nazwiska i imiona osób, które zawarły małżeństwo, nazwiska rodowe, stan cywilny oraz
datę i miejsce urodzenia,
• nazwiska i imiona oraz nazwiska rodowe rodziców osób, które zawarły małżeństwo,
• nazwiska i imiona świadków,
• nazwiska małżonków, jakie będą nosili po zawarciu małżeństwa,
• nazwisko, jakie będą nosiły dzieci zrodzone z małżeństwa,
• informacje o złożeniu zgodnych oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński,
W akcie małżeństwa może się znajdować adnotacja o braku zgodnych oświadczeń mał-
żonków co do nazwiska, które miałyby nosić dzieci zrodzone z ich małżeństwa. Może być
również dołączona wzmianka dodatkowa o nazwisku rozwiedzionego małżonka.
1.10.5. Odpis skrócony aktu małżeństwa

Na treść odpisu skróconego aktu małżeństwa składa się dziewięć punktów (sześć na awer-
sie i trzy na rewersie formularza), które obejmują następujące dane:
• dane osób, które zawarły małżeństwo: imię pierwsze, imię drugie, imiona kolejne,
nazwisko, nazwisko rodowe, datę urodzenia, miejsce urodzenia mężczyzny i kobiety,
86
70488266217680
70
1.10.3. Certificat de mariage

L’acte de mariage est dressé sur la base du document susmentionné, à savoir du procès
verbal, ou d’un certificat attestant l’absence de circonstances prohibant le mariage, et du
certificat attestant que la déclaration de mariage a été déposée en présence d’un ministre
du culte. Le certificat de mariage contient les informations suivantes :
• les noms et prénoms des personnes se mariant et des témoins,
• le nom, le(s) prénom(s) et la fonction du ministre du culte ayant reçu les déclarations
de mariage ;
• le nom et l’adresse de l’institution ecclésiastique ou confessionnelle de laquelle émane le
certificat ainsi que le nom et le(s) prénom(s) de la personne ayant rédigé ledit certificat ;
• l’information indiquant en vertu de quel droit canon ou confessionnel le mariage a été
célébré.
Le certificat est signé par les personnes se mariant, les témoins et le ministre du culte.
1.10.4. Acte de mariage

L’acte de mariage énonce :
• les noms et prénoms des personnes mariées, leurs noms de naissance, leurs états civils
ainsi que la date et le lieu de leur naissance ;
• les noms, prénoms et noms de naissance des parents des personnes mariées ;
• les noms et prénoms des témoins ;
• le nom que chacun des mariés portera après le mariage ;
• le nom que porteront les enfants issus du mariage ;
• l’information indiquant que les déclarations de mariage concordantes ont été déposées ;
• le nom et le prénom de l’expert, ou du traducteur, ayant éventuellement pris part à l’acte.
Dans l’acte de mariage peut être inscrite une annotation relative à la non-concordance
des déclarations des mariés quant au nom de famille que devraient porter les enfants issus de
leur mariage. Il peut aussi y avoir une mention marginale informant du nom de l’époux(se)
antérieurement divorcé(e).
1.10.5. Extrait de l’acte de mariage

L’extrait d’acte de mariage contient neuf points numérotés, six au recto et trois au verso,
où figurent :
• relativement aux personnes mariées : le premier prénom, le second prénom, les pré-
noms suivants, le nom de famille, le nom de naissance, la date et le lieu de naissance de
l’homme et de la femme ;
87
70488266217680
70
• datę i miejsce zawarcia małżeństwa,

• dane rodziców: imię (imiona), nazwisko rodowe ojca i matki mężczyzny oraz kobiety,
• nazwiska małżonków po zawarciu małżeństwa,
• nazwisko dzieci zrodzonych z tego małżeństwa,
• aktualnie noszone nazwisko, jeżeli jest inne niż po zawarciu małżeństwa,
• adnotacja o ustaniu małżeństwa, jego unieważnieniu, ustaleniu nieistnienia małżeń-
stwa, separacji, zniesieniu separacji, oznaczenie sądu oraz sygnatura akt sprawy oraz
data uprawomocnienia się orzeczenia, oznaczenie aktu zgonu,
• informacje o odpisie,
• pieczęcie i podpis.
Wzór odpisu skróconego aktu małżeństwa (Dok. 19) jest zamieszczony na końcu roz-
działu (patrz strona 105).
1.10.6. Odpis zupełny aktu małżeństwa

Treść odpisu zupełnego aktu małżeństwa obejmuje czternaście punktów (pięć na awer-
sie formularza i dziewięć na rewersie). Zawarto w nich następujące dane:
• dane osób, które zawarły małżeństwo: imię pierwsze, imię drugie, imiona kolejne, nazwisko,
nazwisko rodowe, stan cywilny, datę urodzenia, miejsce urodzenia mężczyzny i kobiety,
• datę i miejsce zawarcia małżeństwa,
• dane rodziców: imię (imiona), nazwisko, nazwisko rodowe ojca i matki mężczyzny
oraz kobiety,
• nazwiska małżonków po zawarciu małżeństwa,
• nazwisko dzieci zrodzonych z tego małżeństwa,
• imiona i nazwiska świadków (pierwszego i drugiego świadka),
• imię i nazwisko biegłego, jeżeli brał udział w czynności,
• imię i nazwisko tłumacza, jeżeli brał udział w czynności,
• imię i nazwisko kierownika urzędu stanu cywilnego, który zarejestrował małżeństwo,
• oświadczenia osób, które zawarły małżeństwo (osoby wymienione w punkcie 1 odpisu
złożyły zgodne oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński),
• wzmianki dodatkowe,
• adnotacje,
88
70488266217680
70
• la date et le lieu du mariage ;

• relativement aux parents des personnes mariées : le(s) prénom(s), les noms de naissance
du père et de la mère des mariés ;
• les noms des époux portés après le mariage ;
• le nom porté par les enfants issus du mariage ;
• le nom actuellement porté, s’il diffère de celui qui sera porté après le mariage ;
• l’annotation relative à la dissolution d’un mariage, à son invalidation, à l’attestation
de l’inexistence d’un mariage, à la séparation de corps, à la levée de la séparation, à la
juridiction et à l’instrument judiciaire ainsi qu’à son passage en force de chose jugée,
à l’identifiant de l’acte de décès ;
• l’information relative à la copie produite ;
• le sceau et la signature.
1.10.6. Copie intégrale d’acte de mariage

La copie intégrale d’acte de mariage contient 14 points numérotés, cinq sur le recto et
neuf au verso, où figurent :
• relativement aux personnes mariées : le premier prénom, le second prénom, les prénoms
suivants, le nom de famille, le nom de naissance, l’état civil, la date et le lieu de naissance
de l’homme et de la femme ;
• la date et le lieu du mariage ;
• relativement aux parents des personnes mariées : le(s) prénom(s), les noms de naissance
du père et de la mère des mariés ;
• les noms des époux portés après le mariage ;
• le nom porté par les enfants issus du mariage ;
• les prénoms et noms des témoins (du premier et du deuxième témoin);
• le nom et le prénom de l’expert ayant éventuellement pris part à l’acte ;
• le nom et le prénom du traducteur ayant éventuellement pris part à l’acte ;
• le prénom et le nom du directeur du bureau de l’état civil où le mariage a été enregistré ;
• les déclarations des mariés (les personnes susmentionnées au point 1 de cette énumé-
ration ont en accord déclaré vouloir se marier);
• les mentions marginales ;
• les annotations ;
• les informations relatives à la copie ;
• le tampon et la signature.
89
70488266217680
70
1.11. Rejestracja zgonu

Składając kartę zgonu w terminie trzech dni od daty jej sporządzenia w urzędzie stanu
cywilnego właściwym ze względu na miejsce zgonu lub miejsce znalezienia zwłok, pod-
miot uprawniony do pochówku dokonuje zgłoszenia zgonu. Czynność tę dokumentuje
się w formie protokołu.
1.11.1. Protokół zgłoszenia zgonu

Dokument ten zawiera:
• dane osoby zmarłej, w tym jej nazwisko, nazwisko rodowe, imię (imiona), miejsce i datę
urodzenia, stan cywilny, obywatelstwo i numer PESEL, jeżeli są znane zgłaszającemu zgon,
• datę, godzinę oraz miejsce zgonu albo ‒ jeżeli nie są znane − datę, godzinę oraz miej-
sce znalezienia zwłok,
• nazwiska, nazwiska rodowe, imiona rodziców osoby zmarłej, jeżeli są znane,
• nazwisko, nazwisko rodowe, imię (imiona), numer PESEL małżonka osoby zmarłej, o ile
w chwili śmierci pozostawała ona w związku małżeńskim, jeżeli są znane,
• nazwisko i imię (imiona) lub nazwę zgłaszającego zgon,
• nazwisko i imię kierownika urzędu stanu cywilnego przyjmującego zgłoszenie,
• rok zawarcia związku małżeńskiego rodziców zmarłego dziecka, datę urodzenia matki
dziecka, w przypadku zgonu dziecka poniżej roku życia.
Protokół zgłoszenia zgonu podpisują zgłaszający zgon oraz kierownik urzędu stanu
cywilnego.
1.11.2. Akt zgonu

W dniu zgłoszenia zgonu, na podstawie karty zgonu oraz protokołu zgłoszenia zgonu,
kierownik urzędu stanu cywilnego sporządza akt zgonu. Zawiera on:
• nazwisko, nazwisko rodowe, imię (imiona), miejsce i datę urodzenia osoby zmarłej,
• stan cywilny,
• nazwisko, nazwisko rodowe, imię (imiona) małżonka osoby zmarłej, jeżeli w chwili
śmierci pozostawała ona w związku małżeńskim,
• datę, godzinę oraz miejsce zgonu lub – jeżeli nie są znane − datę, godzinę oraz miejsce
znalezienia zwłok,
• nazwiska, nazwiska rodowe, imiona rodziców osoby zmarłej,
• nazwisko i imię lub nazwę zgłaszającego zgon,
90
70488266217680
70
1.11. Enregistrement du décès

La personne autorisée à inhumer un défunt déclare le décès en déposant, devant le bureau
de l’état civil territorialement compétent en fonction du lieu du décès ou de la découverte
de la dépouille, la feuille de décès dans un délai de trois jours après que ladite feuille a été
produite ; cet acte donne lieu à l’établissement d’un procès verbal.
1.11.1. Procès verbal de décès

Ce document contient :
• relativement au défunt : son nom de famille, son nom de naissance, son/ses prénom(s),
sa date et son lieu de naissance, son état civil, sa citoyenneté et son numéro PESEL, s’ils
sont connus du déclarant ;
• la date, l’heure ainsi que le lieu du décès ou, s’ils sont inconnus du déclarant, la date,
l’heure ainsi que le lieu de la découverte de la dépouille ;
• les noms de famille, noms de naissance et prénoms des père et mère du défunt, s’ils sont
connus du déclarant ;
• le nom de famille, nom de naissance, le(s) prénom(s), le numéro PESEL de l’époux(se)
du défunt, dans le cas où la personne était mariée au moment du décès ; s’ils sont connus
du déclarant ;
• le nom de famille, le(s) prénom(s) ou la détermination sociale du déclarant ;
• le nom et le prénom de l’expert, ou du traducteur, ayant éventuellement pris part à l’acte ;
• le prénom et le nom du directeur du bureau de l’état civil où la déclaration a été déposée ;
• l’année du mariage des parents de l’enfant décédé, la date de naissance de la mère de l’en-
fant lorsque le décès de celui-ci a eu lieu avant échéance de sa première année.
Le procès verbal est signé par la personne déclarant le décès et le directeur du bureau
de l’état civil.
1.11.2. Acte de décès

Le jour même de la déclaration de décès, sur le fondement du procès verbal et de la
feuille de décès, le directeur du bureau de l’état civil dresse l’acte de décès qui contient :
• le nom de famille, le nom de naissance, le(s) prénom(s), la date et le lieu de naissance
de la personne décédée ;
• son état civil ;
• le nom de famille, nom de naissance, le(s) prénom(s) de l’époux(se) du défunt, dans le
cas où la personne était mariée au moment du décès ;
• la date, l’heure ainsi que le lieu du décès ou, s’ils sont inconnus, la date, l’heure ainsi que
le lieu de la découverte de la dépouille ;
• les noms de famille, noms de naissance et prénoms des père et mère du défunt ;
• le nom de famille, le(s) prénom(s) ou la détermination sociale du déclarant,
• le nom et le prénom de l’expert, ou du traducteur, ayant éventuellement pris part à l’acte.
91
70488266217680
70
Akt zgonu może zawierać adnotację o zastąpieniu przez ten akt dotychczasowego aktu,
sporządzonego przed ustaleniem tożsamości niezidentyfikowanych zwłok, który nie podlega
ujawnieniu. Jeżeli akt zgonu został sporządzony na podstawie prawomocnego orzeczenia
sądu o stwierdzeniu zgonu, akt będzie zawierał adnotację z oznaczeniem sądu wydającego
orzeczenie oraz sygnaturę akt sprawy. W przypadku uchylenia orzeczenia sądu o stwier-
dzeniu zgonu albo o uznaniu za zmarłego akt zgonu nie podlega ujawnieniu i nie wydaje
się odpisów tego aktu.
Akt zgonu ma formę opisową, jeżeli dotyczy osoby o nieustalonej tożsamości. Zawiera
on wówczas:
• datę i godzinę oraz miejsce zgonu,
• datę, godzinę, miejsce i okoliczności znalezienia zwłok,
• płeć oraz przypuszczalny wiek osoby zmarłej,
• opis zewnętrznego wyglądu zwłok,
• opis odzieży oraz innych przedmiotów znalezionych przy osobie zmarłej,
• oznaczenie jednostki Policji lub wskazanie prokuratora w przypadku dokonania zawia-
domienia o znalezieniu zwłok w stanie lub w okolicznościach uniemożliwiających ich
identyfikację lub oznaczenie podmiotu leczniczego lub jednostki organizacyjnej pomocy
społecznej.
Z aktu zgonu osoby o nieustalonej tożsamości wydaje się z urzędu tylko odpisy zupełne.
1.11.3. Odpis skrócony aktu zgonu

Treść odpisu skróconego aktu zgonu ujęta jest w sześciu punktach umieszczonych na
awersie formularza. Zawierają one następujące informacje:
• dane osoby zmarłej: imię pierwsze, imię drugie, imiona kolejne, nazwisko, nazwisko
rodowe, stan cywilny, datę urodzenia, miejsce urodzenia,
• czas i miejsce zgonu lub ‒ jeżeli nie są znane − datę, godzinę oraz miejsce znalezienia
zwłok,
• dane małżonka osoby zmarłej: imię (imiona), nazwisko, nazwisko rodowe (jeżeli w chwili
śmierci pozostawała ona w związku małżeńskim),
• dane rodziców osoby zmarłej: imię (imiona), nazwisko rodowe ojca i matki,
Wzór takiego odpisu (Dok. 20) został zamieszczony na końcu rozdziału (patrz strona 107).
92
70488266217680
70
L’acte de décès peut contenir une annotation signifiant que le présent acte remplace
l’acte temporaire qui avait été dressé en attendant l’établissement de l’identité du défunt,
lequel acte temporaire n’est pas rendu public. Si l’acte de décès est établi sur le fondement
d’une décision de justice définitive déclarant le décès, l’acte contient alors une annotation
mentionnant l’identifiant de la juridiction de laquelle émane la décision et l’identifiant de
la décision. En cas d’annulation de décision de justice déclarant un décès ou reconnais-
sant une personne comme défunte, l’acte de décès n’est pas rendu public et il ne peut pas
en être délivré de copie.
L’acte de décès est descriptif dès lors qu’il concerne une personne dont l’identité n’est
pas établie ; y figurent alors :
• la date, l’heure ainsi que le lieu du décès ;
• la date, l’heure, le lieu ainsi que les circonstances de la découverte du défunt ;
• le sexe et l’âge supposé du défunt ;
• la description de l’aspect extérieur de la dépouille ;
• la description de la tenue vestimentaire et des objets trouvés près de la personne décédée ;
• la désignation de l’unité de police, ou l’indication du procureur lorsqu’il s’agit de la
découverte d’une dépouille dont l’état ou dont les circonstances empêchent l’identifica-
tion, ou la désignation de l’entité médicale ou de l’unité d’organisation de l’aide sociale.
Lorsque le décès concerne une personne non identifiée, seules sont produites d’office
des copies intégrales par l’administration compétente.
1.11.3. Extrait d’acte de décès

L’extrait d’acte de décès contient six points numérotés, tous disposés sur le recto et com-
prenant :
• relativement à la personne décédée : le premier prénom, le deuxième, les prénoms sui-
vants, le nom de famille, le nom de naissance, l’état civil, la date et le lieu de naissance ;
• l’heure et le lieu du décès, ou, s’ils sont inconnus, la date, l’heure, le lieu de la décou-
verte de la dépouille ;
• relativement à l’époux(se) de la personne décédée : le(s) prénom(s), le nom de famille,
le nom de naissance (si la personne décédée était mariée) ;
• relativement aux parents de la personne décédée : le(s) prénom(s), le nom de naissance
des père et mère ;
• l’information relative à l’extrait ;
93
70488266217680
70
1.11.4. Odpis zupełny aktu zgonu

Odpis zupełny aktu zgonu składa się z dwunastu punktów (pięć znajduje się na awersie
formularza, a pozostałe siedem na rewersie). Są to:
• dane osoby zmarłej: imię pierwsze, imię drugie, imiona kolejne, nazwisko, nazwisko
rodowe, stan cywilny, data urodzenia, miejsce urodzenia,
• czas i miejsce zgonu/znalezienia zwłok: data zgonu, godzina zgonu, miejsce zgonu, data
znalezienia zwłok, godzina znalezienia zwłok, miejsce znalezienia zwłok,
• dane małżonka osoby zmarłej: imię (imiona), nazwisko, nazwisko rodowe,
• dane rodziców osoby zmarłej: imię (imiona), nazwisko rodowe ojca i matki,
• dane podmiotu, który zgłosił zgon: imię, nazwisko, nazwa podmiotu,
• imię i nazwisko biegłego, jeżeli brał udział w czynności,
• imię i nazwisko tłumacza, jeżeli brał udział w czynności,
• imię i nazwisko kierownika urzędu stanu cywilnego, który zarejestrował zgon,
• wzmianki dodatkowe,
• adnotacje,
94
70488266217680
70
1.11.4. Copie intégrale de l’acte de décès

La copie intégrale de l’acte de décès se compose de douze points, cinq sur le recto et
sept au verso, où figurent :
• relativement à la personne décédée : le premier prénom, le deuxième, les prénoms sui-
vants, le nom de famille, le nom de naissance, l’état civil, la date et le lieu de naissance ;
• l’heure et le lieu du décès, ou de la découverte de la dépouille : c’est-à-dire la date, l’heure
et le lieu du décès ou la date, l’heure et le lieu de la découverte de la dépouille ;
• relativement à l’époux(se) de la personne décédée : le(s) prénom(s), le nom de famille,
le nom de naissance ;
• relativement aux parents de la personne décédée : le(s) prénom(s), le nom de naissance
des père et mère ;
• relativement au déclarant : le prénom, le nom de famille ou la détermination sociale ;
• le nom et le prénom de l’expert ayant éventuellement pris part à l’acte ;
• le nom et le prénom du traducteur ayant éventuellement pris part à l’acte ;
• le prénom et le nom du directeur du bureau de l’état civil où le décès est enregistré ;
• les mentions marginales ;
• les annotations ;
• les informations relatives à la copie ;
95
70488266217680
70
Dok. 14. Odpis skrócony aktu urodzenia na druku wielojęzycznym z 2017 r. (str. 1) /
Doc. 14 : Extrait d’acte de naissance sur formulaire plurilingue de 2017 (p. 1)
96
70488266217680
70
Dok. 14. Odpis skrócony aktu urodzenia na druku wielojęzycznym z 2017 r. (str. 2) /
Doc. 14 : Extrait d’acte de naissance sur formulaire plurilingue de 2017 (p. 2)
97
70488266217680
70
Dok. 15. Wzór zaświadczenia stwierdzającego, że zgodnie z prawem polskim można zawrzeć
małżeństwo (str. 1) / Doc. 15 : Modèle de certificat attestant la capacité à se marier
conformément avec la législation polonaise (p. 1)
98
70488266217680
70
Dok. 15. Wzór zaświadczenia stwierdzającego, że zgodnie z prawem polskim można zawrzeć
małżeństwo (str. 2) / Doc. 15 : Modèle de certificat attestant la capacité à se marier
conformément avec la législation polonaise (p. 2)
99
70488266217680
70
Dok. 16. Wzór protokołu zgłoszenia urodzenia (str. 1) / Doc. 16 : Modèle de procès verbal de
naissance (p. 1)
100
70488266217680
70
Dok. 16. Wzór protokołu zgłoszenia urodzenia (str. 2) / Doc. 16 : Modèle de procès verbal de
naissance (p. 2)
101
70488266217680
70
Dok. 17. Odpis skrócony aktu urodzenia z 2015 r. / Doc. 17 : Extrait d’acte de naissance de 2015
102
70488266217680
70
Dok. 18. Odpis zupełny aktu urodzenia z 2015 r. (str. 1) / Doc. 18 : Copie intégrale d’acte de
naissance de 2015 (p. 1)
103
70488266217680
70
Dok. 18. Odpis zupełny aktu urodzenia z 2015 r. (str. 2) / Doc. 18 : Copie intégrale d’acte de
naissance de 2015 (p. 2)
104
70488266217680
70
Dok. 19. Odpis skrócony aktu małżeństwa z 2015 r. (str. 1) / Doc. 19 : Extrait d’acte de mariage
de 2015 (p. 1)
105
70488266217680
70
Dok. 19. Odpis skrócony aktu małżeństwa z 2015 r. (str. 2) / Doc. 19 : Extrait d’acte de mariage
de 2015 (p. 2)
106
70488266217680
70
Dok. 20. Odpis skrócony aktu zgonu z 2015 r. / Doc. 20 : Extrait d’acte de décès de 2015
107
70488266217680
70
Rozdział 2. Francja1
2.1. Podstawa prawna

Sporządzanie i wydawanie aktów zostało w całości uregulowane:
1) w kodeksie cywilnym,
2) w ustawie nr 2002–304 z dnia 4 marca 2002 r. ze zmianami o nazwisku rodowym,
3) w rozporządzeniu o mocy ustawy nr 759–2005 z dnia 4 lipca 2005 r. dokonującym
reformy przepisów o pochodzeniu,
4) w ustawie nr 2009–61 z dnia 16 stycznia 2009 r. zatwierdzającej rozporządzenie nr 2005–759
z dnia 4 lipca 2005 r. dokonujące reformy przepisów o pochodzeniu i zmieniające lub
uchylające różne przepisy dotyczące pochodzenia,
5) w dekrecie nr 65–422 z dnia 1 czerwca 1965 r. o utworzeniu centralnego biura stanu
cywilnego w ministerstwie spraw zagranicznych,
6) w dekrecie nr 62–921 z dnia 3 sierpnia 1962 r. ze zmianami reformującym niektóre
zasady dotyczące aktów stanu cywilnego,
7) w kontaktach z Polską: w Konwencji polsko-francuskiej z dnia 5 kwietnia 1967 r. o prawie
właściwym, jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w zakresie prawa osobowego i rodzin-
nego, która weszła w życie 1 marca 1969 r.
Zawarte w powyższych tekstach przepisy zostały zebrane w Ogólnej Instrukcji o Stanie
Cywilnym z roku 1955 (IGREC), systematycznie weryfikowanej i obecnie aktualizowa-
nej. Spośród wszystkich tych regulacji najważniejsze z punktu widzenia niniejszej analizy
znajdują się w dekrecie z 3 sierpnia 1962 r. Tekst jednolity, zawierający jego uaktualnioną
wersję, na którą się tu powołujemy, został ogłoszony 5 stycznia 2015 r. Dekret ten wpro-
wadza zasadę podwójnego wpisu, reguluje wszystkie czynności związane z aktami, a czyni
to w oparciu o aktualnie obowiązujące przepisy kodeksu cywilnego.
2.2. Stan cywilny

Termin „stan cywilny” opisuje w swym pierwszym znaczeniu sytuację osobistą danej
osoby, obywatela, odnoszącą się przede wszystkim do instytucji rodziny w zakresie, w jakim
stwarza ona więzy prawne łączące jej członków, na przykład małżonków, rodziców i dzieci,
dalszych wstępnych oraz zstępnych. Stan cywilny to także naturalny stan osoby postrzegany
przez pryzmat jej istnienia lub śmierci. Znaczenie ma zatem data urodzenia i data zgonu.
Informacje te, zebrane i utrwalone przez urzędników państwowych w księgach stanu cywil-
nego, stanowią treść tych rejestrów. W drugim znaczeniu „stan cywilny” rozumiany jest
jako ‘urząd administracji zobowiązany do zbierania wspomnianych informacji i do wyda-
wania dokumentów w celu ich potwierdzenia’.
1
Autorstwo: Eryk Stachurski (tłum. Ewa Betańska)
108
70488266217680
70
Chapitre 2. En France1
2.1. Cadre légal

L’ensemble de la délivrance et de la rédaction de ces actes est réglé par :
1) Le Code civil ;
2) La loi n° 2002–304 du 4 mars 2002 modifiée relative au nom de famille ;
3) L’ordonnance n° 759–2005 du 4 juillet 2005 portant réforme de la filiation ;
4) La loi de ratification n°2009–61 du 16 janvier 2009 ratifiant l’ordonnance n° 2005–759
du 4 juillet 2005 portant réforme de la filiation et modifiant ou abrogeant diverses dis-
positions relatives à la filiation ;
5) Le décret n°65–422 du 1er juin 1965 portant création d’un service central d’état civil au
ministère des affaires étrangères.
6) Le décret n°62–921 du 3 août 1962 modifié modifiant certaines règles relatives aux
actes de l’état civil.
7) Pour les relations avec la Pologne : la Convention franco-polonaise du 5 avril 1967 rela-
tive à la loi applicable, à la compétence et l’exequatur dans le droit des personnes et de
la famille, entrée en vigueur le 1er mars 1969.
Toutes les dispositions contenues dans ces textes sont regroupées dans l’instruction
générale relative à l’état civil de 1955 (IGREC), régulièrement révisée et en cours de modi-
fication. Parmi celles-ci, la plus importante, du point de vue de cette analyse, est le décret
du 3 août 1962 ; la version modifiée utilisée ici est consolidée au 5 janvier 2015. Il pose en
effet le principe de double inscription, règle l’ensemble des actions liées aux actes et s’adosse
pour ce faire sur le Code civil en vigueur.
2.2. État civil

L’état civil est au sens premier la situation privée de la personne, du citoyen. Cela se réfère
surtout à la famille en ce qu’elle fait naître des droits liant les membres qui la composent,
par exemple entre les mariés, les parents et les enfants, entre les ascendants et les descen-
dants. L’état civil est aussi la situation naturelle de la personne, son état, au regard de son
existence ou de sa mort ; il s’agit alors de la naissance et du décès. L’ensemble de ces informa-
tions sont collectées et enregistrées par les agents publics et donnent matière aux registres.
Dans son deuxième sens, l’état civil s’entend comme l’ensemble de l’administration chargée
de la collecte desdites informations.
1
109
70488266217680
70
W potocznym znaczeniu termin ten odnosi się tylko do sytuacji rodzinnej danej osoby,
to znaczy do faktu pozostawania w stanie wolnym, bycia stroną obywatelskiej umowy soli-
darności (PACS), pozostawania w związku małżeńskim bądź innym związku.
2.3. Urząd stanu cywilnego

Za rejestrację stanu cywilnego we Francji odpowiadają merowie i ich zastępcy2, a za granicą
– konsulowie. Ich działalność podlega nadzorowi ministerstwa sprawiedliwości lub, w przy-
padku placówek konsularnych, ministerstwa spraw zagranicznych. Nie są to z zasady funkcjo-
nariusze w myśl ustawy, lecz wybrani w wyborach przedstawiciele jednostek terytorialnych.
Mer dokonujący czynności w zakresie stanu cywilnego nazywany jest officier de l’état civil3
(kierownik urzędu stanu cywilnego, dosł. oficer stanu cywilnego), chociaż nie pracuje w office4
[przyp. tłum.: officium z łac. służba], lecz w biurze lub urzędzie stanu cywilnego (service de l’état
civil) (pierwszy termin używany jest we Francji, drugi jest często spotykany w krajach francu-
skojęzycznych). Zwyczaj ten pochodzi z czasów monarchii i mówi o tym, że osobie noszącej
tytuł officier została powierzona jakaś funkcja, a dokładniej − funkcja oficjalna (officielle), którą
sprawuje dożywotnio w imieniu króla. Naturalnie znaczenie to nie funkcjonuje współcześnie
w świadomości obywatela. Officier jest po prostu tytułem historycznym. Nie istnieje zatem
również żaden szczególny urząd (office), w sensie lokalu, a tylko funkcja, czynności dokony-
wane przez wspomnianych kierowników urzędów (officiers) w siedzibie merostwa. Istnieje
natomiast we Francji Centralny Urząd Stanu Cywilnego (Service central de l’état civil5) z sie-
dzibą w Nantes, upoważniony do rejestracji stanu cywilnego o zagranicznym „pochodzeniu”.
2.4. Akty stanu cywilnego

Urząd stanu cywilnego sporządza akty stanu cywilnego, przez które w wąskim znacze-
niu tego terminu rozumiane są:
1) akt urodzenia,
2) akt uznania dziecka,
3) akt małżeństwa6,
4) akt zgonu.
2
Mer może upoważnić swoich zastępców do dokonywania czynności w jego imieniu; nie wszyst-
kich, niektóre musi dokonywać osobiście.
3
Zakres jego kompetencji określa kodeks ogólny jednostek terytorialnych (art. L2122-32).
W zakresie sprawowanej funkcji podlega nadzorowi sądu.
4
Jednak z wyrażeniem Office de l’état civil spotkać się można w rejonach francuskojęzycznych.
W ten sposób nazywają wspomniany urząd Szwajcarzy. Mieszkańcy Quebecu stosują nazwy bureau
(biuro) lub comptoir de Services (dosł. kontuar urzędu). Urzędem tym kieruje Directeur (dyrektor).
5
https://pastel.diplomatie.gouv.fr/dali/index2.html.
6
Od 2 listopada 2017 r., osobą upoważnioną do rejestracji (zmiany lub rozwiązania) obywatelskiej
umowy solidarności (PACS) nie jest już sekretarz sądu cywilnego (tribunal d’instance), lecz kierow-
nik urzędu stanu cywilnego miejsca zamieszkania partnerów, który prowadzi rejestr umów PACS.
110
70488266217680
70
Dans le sens courant, l’expression « état civil » d’une personne renvoie à la civilité, c’est-
à-dire au fait qu’elle soit célibataire, pacsée, mariée ou autres.
2.3. Service de l’état civil

En France, les services de l’état civil sont assurés par les maires, leurs adjoints2 ou les
services consulaires des missions diplomatiques. L’exercice de cette fonction est sous la
tutelle du ministère de la Justice et, pour les emplacements diplomatiques, du ministère
des Affaires étrangères. Ce ne sont donc pas essentiellement des fonctionnaires au sens de
la loi mais des élus des collectivités territoriales. Dans le cadre de cette fonction, l’agent est
dénommé « officier de l’état civil3» quoiqu’il ne travaille pas dans un office4 mais au sein
du service ou du bureau de l’état civil (la première tournure domine en France mais il y
a un quasi monopole de la seconde dans les autres pays francophones). Cet usage remonte
à la monarchie et signifiait qu’à la personne désignée, l’officier, était conférée une charge,
à savoir une fonction officielle, à vie au nom du roi. Ce sens est naturellement aujourd’hui
perdu dans la conscience du citoyen et cette dénomination est simplement historique. Il
n’y a donc pas non plus d’office particulier, au sens du local où l’on officie, mais simplement
une fonction, un service (public) assuré par lesdits officiers au sein des mairies. Il existe par
contre en France un Service central de l’état civil5 situé à Nantes, compétent pour les actes
de l’état civil « survenus » à l’étranger.
2.4. Actes d’état civil

Les actes d’état civil sont les documents qui émanent du service de l’état civil, lesquels,
au sens strict sont relatifs :
1) à la naissance ;
2) à la reconnaissance ;
3) au mariage6;
4) au décès.
2
La délégation de pouvoir entre le maire et ses adjoints n’est pas complète, certains actes ne pou-
vant être délégués.
3
Il tient son autorité du code général des collectivités territoriales (article L2122-32) et exerce ses
fonctions sous le contrôle du juge.
4
L’expression Office de l’état civil appartient cependant à la francophonie puisque c’est ainsi que
les Suisses dénomment cette administration. Les Québécois utilisent l’expression bureau ou comp-
toir de Services, dirigés par un Directeur.
5
https ://pastel.diplomatie.gouv.fr/dali/index2.html.
6
Depuis le 2 novembre 2017, l’officier de l’état civil du lieu de résidence des partenaires est com-
pétent, au lieu et place du greffier du tribunal d’instance, pour enregistrer (modifier et dissoudre)
les PACS dans le registre du PACS.
111
70488266217680
70
W szerokim znaczeniu termin ten obejmuje również karty stanu cywilnego, które wyszły
z użycia w roku 2000, oraz formalności związane z książeczką rodzinną. Wiążą się z nim
także inne dokumenty, takie jak zaświadczenie o posiadanym obywatelstwie lub apostille.
Akty stanu cywilnego zaliczane są do kategorii dokumentów nazywanych urzędo-
wymi (actes authentiques), to znaczy takich, które stanowią wyłączny dowód zdarzeń
w nich stwierdzonych i wywołują skutki prawne do momentu wykazania ich niezgodno-
ści z prawdą. Oznacza to, że informacje w nich zawarte uważane są za prawdziwe dopóty,
dopóki strona podważająca ich zgodność z prawdą nie dowiedzie tego w postępowaniu
przed sądem. Urzędowy charakter dokumentów wywodzi się z faktu ich sporządzenia
przez urzędnika państwowego.
Uwaga: współczesna legislacja dotycząca małżeństw osób tej samej płci istotnie zmieniła
i nadal będzie zmieniać zakres pojęć wpisywanych do aktów. Przykładowo przyjęte było,
że rodzinę tworzyli mężczyzna jako ojciec i kobieta jako matka. Obecny stan prawny oraz
przyszłe decyzje sądów podważają ten zwyczaj, co z kolei prowadzi do stosowania w aktach
nowych sformułowań, nieodwołujących się do płci. Dotychczas nie uregulowano jeszcze
kwestii urodzenia7, jak dotąd zmiany dotyczą jedynie aktów małżeństwa, zgonu oraz for-
malności dotyczących pokrewieństwa. Na tyle, na ile możliwe w treści książki posługujemy
się nowymi sformułowaniami.
Treść rejestru została uregulowana w kodeksie cywilnym w tytule II, w artykułach od
34 do 101, w tym w art. 57, odnoszącym się do aktu urodzenia:
Do aktu urodzenia wpisuje się datę, godzinę i miejsce urodzenia, płeć dziecka, nadane mu
imiona, nazwisko rodowe wraz ze wzmianką o zgodnym oświadczeniu rodziców co do
jego wyboru, jeśli takie miało miejsce, jak również imiona, nazwiska, wiek, zawód i miejsce
zamieszkania rodziców oraz osoby dokonującej zgłoszenia, jeśli taka występuje. Jeżeli tożsa-
mość rodziców dziecka lub jednego z nich nie jest znana kierownikowi urzędu stanu cywil-
nego, nie sporządza się w rejestrze żadnej wzmianki na ten temat.
Rodzice dokonują wyboru imion dziecka. Matka, która podczas porodu prosi o nieujawnianie
jej tożsamości, może wyrazić swoją wolę co do imion, jakie mają być nadane dziecku. Jeśli tego
nie zrobi lub gdy rodzice dziecka są nieznani, kierownik urzędu stanu cywilnego wybiera trzy
imiona, z czego ostatnie stanowi nazwisko rodowe dziecka. Kierownik urzędu stanu cywilnego
niezwłocznie wpisuje do aktu urodzenia wybrane imiona. Spośród wszystkich wpisanych do
aktu urodzenia imion można wybrać jedno i nim się posługiwać.
W przypadku gdy imiona lub jedno z nich, samodzielne bądź przyłączone do innych imion
lub do nazwiska, kierownik urzędu stanu cywilnego uzna za sprzeczne z interesem dziecka
lub za naruszające prawa osób trzecich do ochrony ich nazwiska rodowego, niezwłocznie
powiadomi o tym prokuratora Republiki, który może wnieść sprawę do sądu rodzinnego.
7
Sąd Kasacyjny właśnie potwierdził pokrewieństwo dziecka z matką zastępczą, praktykowane
za granicą. Narodziny takie stały się więc faktem.
112
70488266217680
70
Au sens large, l’état civil intègre les fiches d’état civil, désuètes depuis 2000, et les for-
malités relatives au livret de famille. Certains documents y sont rattachés : les certificats de
nationalité ou les apostilles.
Ces actes appartiennent à la catégorie des actes dits « authentiques » c’est-à-dire fai-
sant foi et dont les effets sont exécutables jusqu’à inscription de faux. Cela signifie que les
informations contenues dans les actes sont considérées, réputées, vraies et que tant qu’une
procédure pour les invalider n’est pas intervenue, elles s’imposent. Le caractère authentique
leur vient du fait qu’ils sont dressés par un officier public.
Remarque : La récente légalisation des mariages pour les personnes de même sexe
modifie, et modifiera encore, substantiellement la portée des notions inscrites dans ces
actes. A titre d’exemple, il était convenu qu’une famille se constituait d’un homme, pour le
père, et d’une femme, pour la mère ; l’état juridique actuel et les futures jurisprudences ren-
versent cet usage et cela implique une rédaction nouvelle, asexuée, des actes. Pour l’heure,
la naissance7 n’étant pas encore réglée, seuls sont réellement concernés les actes relatifs aux
mariages, aux décès et à la filiation. Dans la mesure du possible, ces nouvelles formulations
seront intégrées dans le présent ouvrage.
Le contenu du registre lui-même est fixé par le Code civil en son Titre II, articles 34 à
101, tel que, à l’article 57, pour les actes de naissance :
L’acte de naissance énoncera le jour, l’heure et le lieu de la naissance, le sexe de l’enfant, les
prénoms qui lui seront donnés, le nom de famille, suivi le cas échéant de la mention de la
déclaration conjointe de ses parents quant au choix effectué, ainsi que les prénoms, noms,
âges, professions et domiciles des père et mère et, s’il y a lieu, ceux du déclarant. Si les père
et mère de l’enfant ou l’un d’eux ne sont pas désignés à l’officier de l’état civil, il ne sera fait
sur les registres aucune mention à ce sujet.
Les prénoms de l’enfant sont choisis par ses père et mère. La femme qui a demandé le secret
de son identité lors de l’accouchement peut faire connaître les prénoms qu’elle souhaite voir
attribuer à l’enfant. A défaut ou lorsque les parents de celui-ci ne sont pas connus, l’officier
de l’état civil choisit trois prénoms dont le dernier tient lieu de nom de famille à l’enfant.
L’officier de l’état civil porte immédiatement sur l’acte de naissance les prénoms choisis. Tout
prénom inscrit dans l’acte de naissance peut être choisi comme prénom usuel.
Lorsque ces prénoms ou l’un d’eux, seul ou associé aux autres prénoms ou au nom, lui
paraissent contraires à l’intérêt de l’enfant ou au droit des tiers à voir protéger leur nom de
famille, l’officier de l’état civil en avise sans délai le procureur de la République. Celui-ci
peut saisir le juge aux affaires familiales.
7
La Cour de Cassation a d’ores et déjà validé la filiation par Gestation pour autrui faite à l’étran-
ger ; il y a donc des naissances de fait.
113
70488266217680
70
Jeżeli sąd uzna, że imię jest niezgodne z interesem dziecka lub narusza prawo osób trzecich
do ochrony ich nazwiska rodowego, nakazuje jego usunięcie z rejestru stanu cywilnego. Sąd
sam nadaje wówczas dziecku inne imię, chyba że rodzice dokonali wyboru nowego imienia,
które nie narusza wspomnianego wyżej interesu. Wzmiankę o decyzji umieszcza się na mar-
ginesie aktów stanu cywilnego dziecka.
Artykuł 62 dotyczy aktu uznania dziecka:

Do aktu uznania dziecka wpisuje się imiona, nazwisko, datę urodzenia lub, gdy nie jest znana,
wiek, miejsce urodzenia i zamieszkania osoby dokonującej uznania.
Akt zawiera datę i miejsce urodzenia, płeć i imiona dziecka lub, gdy nie są znane, wszystkie
przydatne informacje dotyczące urodzenia, z uwzględnieniem przepisów art. 326.
Akt uznania odnotowuje się w rejestrze stanu cywilnego z datą jego dokonania.
Na marginesie aktu urodzenia dziecka, w razie potrzeby, umieszcza się wyłącznie te wzmianki,
o których jest mowa w pierwszym akapicie [przyp. tłum.: akapitem (fr. alinéa) francuski ustawo-
dawca nazywa fragment artykułu wyróżniony wcięciem, nieopatrzony znakiem § (paragraf) jak
w polskich kodeksach ani numerem (ustęp) jak w polskich ustawach niebędących kodeksami].
Jeżeli spełnione są warunki przewidziane w art. 59, oświadczenie o uznaniu może zostać przy-
jęte przez osobę wskazaną w tym artykule, upoważnioną do uwierzytelnienia dokumentu
w przewidzianej formie.
Podczas sporządzania aktu uznania odczytuje się osobie dokonującej uznania artykuły 371–1
i 371–2.
Artykuł 76 dotyczy aktu małżeństwa:

Do aktu małżeństwa wpisuje się:
1) imiona, nazwiska, zawód, wiek, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania i pobytu
małżonków,
2) imiona, nazwisko, zawód i miejsce zamieszkania rodziców,
3) oświadczenie rodziców, dziadków i rady rodzinnej w przypadku, gdy są zobowiązani do
jego złożenia,
4) imiona i nazwisko poprzedniego małżonka każdej z osób zawierających związek małżeński,
5) (uchylony),
6) oświadczenie nupturientów o wstąpieniu w związek małżeński oraz ogłoszenie przez kie-
rownika urzędu stanu cywilnego, że małżeństwo zostało zawarte,
7) imiona, nazwisko, zawód, miejsce zamieszkania świadków oraz informację o tym, że
są pełnoletni,
8) oświadczenie złożone na żądanie, o którym jest mowa w poprzednim artykule, o tym,
czy została lub nie została sporządzona umowa majątkowa małżeńska i, jeśli to możliwe,
datę podpisania umowy, jeśli została zawarta, jak również nazwisko i miejsce zamieszka-
nia notariusza, który ją sporządził; pod karą grzywny wymierzanej kierownikowi urzędu
stanu cywilnego, przewidzianej w artykule 50.
W przypadku pominięcia oświadczenia lub jeżeli jest ono błędne, sprostowania pominię-
cia lub błędu w akcie dokonuje się zgodnie z art. 99–1,
114
70488266217680
70
Si le juge estime que le prénom n’est pas conforme à l’intérêt de l’enfant ou méconnaît le droit
des tiers à voir protéger leur nom de famille, il en ordonne la suppression sur les registres de
l’état civil. Il attribue, le cas échéant, à l’enfant un autre prénom qu’il détermine lui-même à
défaut par les parents d’un nouveau choix qui soit conforme aux intérêts susvisés. Mention
de la décision est portée en marge des actes de l’état civil de l’enfant.
A l’article 62 pour les actes de reconnaissance :

L’acte de reconnaissance énonce les prénoms, nom, date de naissance ou, à défaut, âge, lieu
de naissance et domicile de l’auteur de la reconnaissance.
Il indique les date et lieu de naissance, le sexe et les prénoms de l’enfant ou, à défaut, tous
renseignements utiles sur la naissance, sous réserve des dispositions de l’article 326.
L’acte de reconnaissance est inscrit à sa date sur les registres de l’état civil.
Seules les mentions prévues au premier alinéa sont portées, le cas échéant, en marge de
l’acte de naissance de l’enfant.
Dans les circonstances prévues à l’article 59, la déclaration de reconnaissance peut être reçue
par les officiers instrumentaires désignés en cet article et dans les formes qui y sont indiquées.
Lors de l’établissement de l’acte de reconnaissance, il est fait lecture à son auteur des articles
371–1 et 371–2.
A l’article 76 pour les actes de mariage :

L’acte de mariage énoncera :
1) Les prénoms, noms, professions, âges, dates et lieux de naissance, domiciles et rési-
dences des époux ;
3) Le consentement des pères et mères, aïeuls ou aïeules, et celui du conseil de famille, dans
le cas où ils sont requis ;
4) Les prénoms et nom du précédent conjoint de chacun des époux ;
5) (abrogé);
par l’officier de l’état civil ;
7) Les prénoms, noms, professions, domiciles des témoins et leur qualité de majeurs ;
8) La déclaration, faite sur l’interpellation prescrite par l’article précédent, qu’il a été ou
qu’il n’a pas été fait de contrat de mariage, et, autant que possible, la date du contrat, s’il
existe, ainsi que les nom et lieu de résidence du notaire qui l’aura reçu ; le tout à peine,
contre l’officier de l’état civil, de l’amende fixée par l’article 50.
Dans le cas où la déclaration aurait été omise ou serait erronée, la rectification de l’acte, en
ce qui touche l’omission ou l’erreur, pourra être effectuée conformément à l’article 99–1 ;
115
70488266217680
70
9) oświadczenie, jeżeli zostało złożone, o wskazaniu prawa, które będzie stosowane zgodnie
z Konwencją o prawie właściwym dla małżeńskich ustrojów majątkowych, sporządzoną
w Hadze w dniu 14 marca 1978 r. Wpisuje się również datę i miejsce podpisania oświad-
czenia oraz, w takim przypadku, nazwisko i funkcję osoby, która je przyjęła.
Na marginesie aktu urodzenia każdego z małżonków zamieszcza się wzmiankę o zawarciu
małżeństwa oraz o nazwisku małżonka.
Artykuł 79 dotyczy aktu zgonu:

Do aktu zgonu wpisuje się:
1) datę, godzinę i miejsce zgonu,
2) imiona, nazwisko, datę i miejsce urodzenia, zawód i miejsce zamieszkania osoby zmarłej,
3) imiona, nazwiska, zawód oraz miejsce zamieszkania rodziców,
4) imiona i nazwisko małżonka, jeżeli osoba zmarła pozostawała w związku małżeńskim,
była owdowiała lub rozwiedziona,
4 bis) imiona i nazwisko partnera, jeżeli osoba zmarła zawarła obywatelską umowę solidarności,
5) imiona, nazwisko, wiek, zawód oraz miejsce zamieszkania osoby zgłaszającej zgon, a także,
jeśli istnieje, stopień pokrewieństwa z osobą zmarłą.
Wszystkie inne znane informacje.
Wzmiankę o zgonie zamieszcza się na marginesie aktu urodzenia osoby zmarłej.
Artykuł 79–1 dotyczy aktu martwego urodzenia:

Jeżeli dziecko zmarło, zanim zostało dokonane zgłoszenie jego urodzenia w urzędzie stanu
cywilnego, kierownik urzędu stanu cywilnego sporządza akt urodzenia oraz akt zgonu na pod-
stawie przedłożonego świadectwa lekarskiego stwierdzającego, że dziecko było żywo urodzone
i zdolne do życia, z podaniem daty i godziny urodzenia oraz śmierci.
W braku świadectwa lekarskiego, o którym mowa w poprzednim akapicie, kierownik urzędu
stanu cywilnego sporządza akt martwego urodzenia. Akt zamieszcza się w rejestrze zgonów
z datą jego sporządzenia. Do aktu wpisuje się datę, godzinę i miejsce porodu, imiona, nazwi-
ska, datę i miejsce urodzenia, zawód i miejsce zamieszkania rodziców bądź osoby dokonują-
cej zgłoszenia. Na podstawie sporządzonego aktu nie można stwierdzić, czy dziecko żyło, czy
nie: strona zainteresowana może wystąpić do sądu cywilnego (tribunal de grande instance)
o wydanie orzeczenia w tej sprawie.
Artykuł 354 dotyczy aktu urodzenia będącego wynikiem przysposobienia pełnego:

Orzeczenie o przysposobieniu pełnym wpisuje się do rejestru stanu cywilnego miejsca uro-
dzenia przysposobionego na wniosek prokuratora Republiki w terminie piętnastu dni od
uprawomocnienia się orzeczenia.
Jeżeli przysposobiony urodził się za granicą, orzeczenie wpisuje się do rejestru centralnego
urzędu stanu cywilnego prowadzonego przez ministerstwo spraw zagranicznych.
Wpis obejmuje datę, godzinę i miejsce urodzenia, płeć dziecka, jak również nazwisko rodowe
i imiona, takie jak w orzeczeniu o przysposobieniu, imiona, nazwiska, datę i miejsce urodze-
nia, zawód i miejsce zamieszkania przysposabiającego lub przysposabiających. Nie wpisuje
się żadnych informacji dotyczących rzeczywistego pochodzenia dziecka.
116
70488266217680
70
9) S’il y a lieu, la déclaration qu’il a été fait un acte de désignation de la loi applicable confor-
mément à la convention sur la loi applicable aux régimes matrimoniaux, faite à La Haye
le 14 mars 1978, ainsi que la date et le lieu de signature de cet acte et, le cas échéant, le
nom et la qualité de la personne qui l’a établi.
En marge de l’acte de naissance de chaque époux, il sera fait mention de la célébration du
mariage et du nom du conjoint.
A l’article 79 pour les actes de décès :

L’acte de décès énoncera :
1) Le jour, l’heure et le lieu de décès ;
2) Les prénoms, nom, date et lieu de naissance, profession et domicile de la personne décédée ;
3) Les prénoms, noms, professions et domiciles de ses père et mère ;
4) Les prénoms et nom de l’autre époux, si la personne décédée était mariée, veuve ou divorcée ;
4 bis) Les prénoms et nom de l’autre partenaire, si la personne décédée était liée par un
pacte civil de solidarité ;
5) Les prénoms, nom, âge, profession et domicile du déclarant et, s’il y a lieu, son degré de
parenté avec la personne décédée.
Le tout, autant qu’on pourra le savoir.
Il sera fait mention du décès en marge de l’acte de naissance de la personne décédée.
A l’article 79–1 pour les actes d’enfant sans vie :

Lorsqu’un enfant est décédé avant que sa naissance ait été déclarée à l’état civil, l’officier
de l’état civil établit un acte de naissance et un acte de décès sur production d’un certifi-
cat médical indiquant que l’enfant est né vivant et viable et précisant les jours et heures de
sa naissance et de son décès.
A défaut du certificat médical prévu à l’alinéa précédent, l’officier de l’état civil établit un
acte d’enfant sans vie. Cet acte est inscrit à sa date sur les registres de décès et il énonce les
jour, heure et lieu de l’accouchement, les prénoms et noms, dates et lieux de naissance, pro-
fessions et domiciles des père et mère et, s’il y a lieu, ceux du déclarant. L’acte dressé ne pré-
juge pas de savoir si l’enfant a vécu ou non ; tout intéressé pourra saisir le tribunal de grande
instance à l’effet de statuer sur la question.
Et l’article 354 pour les actes de naissance résultant d’une adoption plénière :
Dans les quinze jours de la date à laquelle elle est passée en force de chose jugée, la décision
prononçant l’adoption plénière est transcrite sur les registres de l’état civil du lieu de nais-
sance de l’adopté, à la requête du procureur de la République.
Lorsque l’adopté est né à l’étranger, la décision est transcrite sur les registres du service cen-
tral d’état civil du ministère des affaires étrangères.
La transcription énonce le jour, l’heure et le lieu de la naissance, le sexe de l’enfant ainsi que
ses nom de famille et prénoms, tels qu’ils résultent du jugement d’adoption, les prénoms,
noms, date et lieu de naissance, profession et domicile du ou des adoptants. Elle ne contient
aucune indication relative à la filiation réelle de l’enfant.
117
70488266217680
70
Wpis zastępuje akt urodzenia przysposabianego.

W dotychczasowym akcie urodzenia przechowywanym przez kierownika stanu cywilnego
oraz, jeżeli taki istnieje, w akcie urodzenia sporządzonym na podstawie art. 58 zamieszcza się
na wniosek prokuratora Republiki wzmiankę o przysposobieniu. Akty te uważa się za nieważne.
2.5. Odpisy zupełne i skrócone

W art. 9, w tytule II, wspomnianego wyżej dekretu z dnia 3 sierpnia 1962 r. mowa jest
o tym, że:
Każda osoba pełnoletnia lub upełnoletniona może uzyskać, po podaniu nazwisk oraz imion
używanych przez rodziców, odpis zupełny swojego aktu urodzenia lub małżeństwa. Wstępni
lub zstępni osoby, której akt dotyczy, jej małżonek lub przedstawiciel ustawowy mogą rów-
nież uzyskać ten sam odpis po podaniu nazwisk i imion używanych przez rodziców tej osoby.
Odpis ten może być również wydany prokuratorowi Republiki, kierownikowi kancelarii sądu
cywilnego (tribunal d’instance) w celu sporządzenia zaświadczenia o posiadaniu obywatel-
stwa francuskiego oraz organom administracji publicznej, w przypadku gdy zezwala na to
ustawa lub rozporządzenie.
Odpis zupełny aktu uznania dziecka jest wydawany wyłącznie osobom wymienionym w poprzed-
nim akapicie oraz spadkobiercom dziecka.
Inne osoby mogą uzyskać odpis zupełny aktu urodzenia, uznania lub małżeństwa wyłącznie
za zgodą prokuratora Republiki.
W przypadku odmowy należy wnieść wniosek do przewodniczącego sądu cywilnego (tribu-
nal de grande instance), który wyda postanowienie w trybie przyspieszonym.
Każdy może uzyskać odpis zupełny aktu zgonu.
Przepisy te rzucają nowe światło na postępy, jakie poczyniono w dziedzinie regulacji

stanu cywilnego. Precyzyjne sformułowania ukazują w jakim stopniu kwestie stanu cywil-
nego są uporządkowane, a zarazem skomplikowane. W praktyce dwa rodzaje odpisów
aktów mogą być wydawane ich ewentualnym wnioskodawcom w zależności od stopnia
pokrewieństwa z osobami, których akt dotyczy. Pierwszy przeznaczony jest dla osób, któ-
rych akt bezpośrednio dotyczy, rodziców oraz dalszych wstępnych, zstępnych, małżonka
oraz przedstawiciela ustawowego (niektóre spośród organów administracji mogą rów-
nież wystąpić z wnioskiem). Są to odpisy określane mianem „odpisów zupełnych” aktów
urodzenia i małżeństwa, natomiast odpis zupełny aktu uznania dziecka jest wydawany
bez żadnych szczególnych formalności wyżej wspomnianym osobom oraz spadkobier-
com dziecka. Wszystkie inne osoby mogą otrzymać odpis zupełny wspomnianych aktów
po uzyskaniu zgody. Jeśli chodzi o akty zgonu, ich odpisy zupełne mogą być wydawane
każdemu bez żadnych ograniczeń. Kolejne artykuły, to jest 10 i 11, regulują w następujący
sposób drugi rodzaj odpisów:
Organ przechowujący rejestry jest zobowiązany wydać każdemu, kto wystąpi z wnioskiem,
odpis skrócony aktu urodzenia i małżeństwa.
118
70488266217680
70
La transcription tient lieu d’acte de naissance à l’adopté.

L’acte de naissance originaire conservé par un officier de l’état civil français et, le cas échéant,
l’acte de naissance établi en application de l’article 58 sont, à la diligence du procureur de la
République, revêtus de la mention « adoption » et considérés comme nuls.
2.5. Copies intégrales et extraits

Dans son article 9, Titre II, le décret susmentionné du 3 août 1962 dispose que :
Toute personne majeure ou émancipée peut obtenir, sur indication des nom et prénom usuel
de ses parents, des copies intégrales de son acte de naissance ou de mariage. Les ascen-
dants ou descendants de la personne que l’acte concerne, son conjoint et son représentant
légal peuvent aussi obtenir les mêmes copies en fournissant l’indication des nom et prénom
usuel des parents de cette personne. Ces copies peuvent être aussi délivrées au procureur
de la République, au greffier en chef du tribunal d’instance pour l’établissement des certi-
ficats de nationalité française et, dans les cas où les lois et règlements les y autorisent, aux
administrations publiques.
Les copies intégrales des actes de reconnaissance ne sont délivrées qu’aux personnes men-
tionnées à l’alinéa précédent, ainsi qu’aux héritiers de l’enfant.
Les autres personnes ne peuvent obtenir la copie intégrale d’un acte de naissance, de recon-
naissance ou de mariage qu’en vertu d’une autorisation du procureur de la République.
En cas de refus, la demande sera portée devant le président du tribunal de grande instance,
qui statuera par ordonnance de référé.
Les copies d’actes de décès peuvent être délivrées à toute personne.
Ce qui éclaire d’un jour nouveau les progrès faits en la matière. Apparaissent, en effet, des
précisions linguistiques qui montrent à quel point l’état civil s’est, à la fois, ordonné et com-
pliqué. Ainsi deux types d’acte, des copies, peuvent être délivrés aux éventuels demandeurs
selon leur degré de parenté avec les personnes elles-mêmes concernées par l’acte demandé.
Le premier type est réservé aux personnes concernées directement, parents, ascendants et
descendants, époux et représentant légal (certaines administrations sont recevables dans
cette demande); il s’agit des copies dites « copies intégrales » des actes de naissance et de
mariage, tandis que la copie intégrale de reconnaissance est aussi délivrée, sans formali-
tés exceptionnelles, aux héritiers. Toutes les autres personnes peuvent obtenir ladite « copie
intégrale » de ces actes sur autorisation. En ce qui concerne les actes de décès, la copie inté-
grale est délivrable à tous sans formalité. Le second type de copies est stipulé aux articles
suivants, 10 et 11, comme suit :
Les dépositaires des registres seront tenus de délivrer à tout requérant des extraits des actes
de naissance et de mariage.
119
70488266217680
70
Do odpisu skróconego aktu urodzenia wpisuje się, z pominięciem innych informacji, rok,
dzień, godzinę i miejsce urodzenia, płeć, imiona i nazwisko dziecka, takie jakie zapisano w akcie
urodzenia lub we wzmiankach sporządzonych na marginesie aktu. Ponadto odpis skrócony
uwzględnia ewentualne wzmianki dotyczące małżeństwa, rozwodu, separacji, zawarcia, zmiany
lub rozwiązania obywatelskiej umowy solidarności (pacte civil de solidarité), zgonu, orzeczeń
sądu co do zdolności do czynności prawnych osoby zainteresowanej. Wzmianki dotyczące
obywatelstwa francuskiego dokonane na marginesie aktu urodzenia uwzględnia się w odpi-
sie skróconym aktu urodzenia wyłącznie wtedy, gdy zostały spełnione warunki przewidziane
w art. 28–1 kodeksu cywilnego.
Do odpisu skróconego aktu małżeństwa wpisuje się, z pominięciem innych informacji, rok
i dzień ślubu, a także nazwiska i imiona, datę i miejsce urodzenia małżonków, takie jak wpi-
sano do aktu małżeństwa lub we wzmiankach sporządzonych na marginesie aktu. Ponadto
odpis skrócony uwzględnia treść wpisów i wzmianek dotyczących małżeńskiego ustroju mająt-
kowego, jak również wzmianek o rozwodzie i separacji.
Wspomniany tu „odpis skrócony”, jest to termin zwyczajowo używany w znaczeniu

‘wyciąg z rejestru’ i przeciwstawiany obecnie terminowi „odpis zupełny”. Odpisy te róż-
nią się tym, że w odpisie zupełnym zawarta jest cała treść aktu odnotowanego w rejestrze,
podczas gdy odpis skrócony zawiera jedynie informacje zapisane w wyżej wspomnianym
artykule 10. Są to w odpisie skróconym aktu urodzenia: data, godzina i miejsce urodze-
nia, płeć, imiona i nazwisko, również wzmianki na marginesie dotyczące małżeństwa,
rozwodu, separacji, zawarcia, zmiany lub rozwiązania obywatelskiej umowy solidarności
(PACS), zgonu, zdolności do czynności prawnej osoby, której akt dotyczy, oraz, warun-
kowo, wzmianki dotyczące obywatelstwa. W odpisie skróconym aktu małżeństwa będą
to: data zawarcia małżeństwa, nazwiska i imiona, data i miejsce urodzenia małżonków oraz
wzmianki na marginesie informujące o ustroju majątkowym małżeńskim, rozwodzie lub
separacji. Kwestię wydania odpisów skróconych uregulowano w art. 11 w następujący sposób:
Każda osoba pełnoletnia lub upełnoletniona może uzyskać, po podaniu nazwisk oraz imion
używanych przez rodziców, odpis skrócony swojego aktu urodzenia zawierający również
informacje o nazwiskach, imionach, dacie i miejscu urodzenia rodziców. Wstępni, zstępni lub
spadkobiercy osoby, której akt dotyczy, jej małżonek lub przedstawiciel ustawowy mogą uzy-
skać odpis skrócony aktu urodzenia po podaniu nazwisk i imion używanych przez rodziców
tej osoby. Spełnienie powyższego warunku nie jest wymagane od spadkobierców innych niż
wstępni, zstępni, rodzeństwo lub małżonek, jeżeli dowiodą, że posiadają status spadkobiercy.
Odpis ten może być również wydany prokuratorowi Republiki, kierownikowi kancelarii sądu
cywilnego (tribunal d’instance) w celu sporządzenia zaświadczenia o posiadaniu obywatel-
stwa francuskiego oraz organom administracji publicznej i w przypadku gdy zezwala na to
ustawa lub rozporządzenie.
Inne osoby mogą uzyskać odpis skrócony jedynie po spełnieniu warunków przewidzianych
w trzecim i czwartym akapicie art. 9.
Odpis skrócony aktu małżeństwa zawierający nazwiska i imiona rodziców wydaje się na tych
samych zasadach.
120
70488266217680
70
Les extraits d’acte de naissance indiqueront, sans autres renseignements, l’année, le jour,
l’heure et le lieu de naissance, le sexe, les prénoms et le nom de l’enfant tels qu’ils résulteront
des énonciations de l’acte de naissance ou des mentions portées en marge de cet acte. En
outre, ils reproduiront éventuellement les mentions de mariage, de divorce, de séparation de
corps, de conclusion, modification ou dissolution de pacte civil de solidarité, de décès et de
décisions judiciaires relatives à la capacité de l’intéressé. Les mentions relatives à la nationa-
lité française qui auront été portées en marge de l’acte de naissance ne seront reproduites sur
l’extrait d’acte de naissance que dans les conditions prévues à l’article 28–1 du Code civil.
Les extraits d’acte de mariage indiqueront, sans autres renseignements, l’année et le jour
du mariage, ainsi que les noms et prénoms, dates et lieux de naissance des époux, tels qu’ils
résulteront des énonciations de l’acte de mariage ou des mentions portées en marge de cet
acte. En outre, ils reproduiront les énonciations et mentions relatives au régime matrimo-
nial ainsi que mentions de divorce et de séparation de corps.
Il s’agit donc des « extraits », tournure d’usage ancien qui signifiait « sorti » des registres,
dont l’acception entre maintenant en opposition à celle des copies intégrales. L’opposition
concernée est celle de la totalité du contenu de l’acte inscrit au registre, pour la copie inté-
grale, tandis que l’extrait ne contient que les énonciations inscrites à l’article 10 ci-dessus
mentionné, à savoir pour l’acte de naissance : les date, heure, lieu de naissance, sexe, pré-
noms et nom, dates et lieux de naissance des époux, éventuellement les mentions margi-
nales relatives au divorce, à la séparation de corps, à la conclusion, modification ou dis-
solution du PACS, au décès ou à la capacité de l’intéressé et, sous condition, les mentions
relatives à la nationalité ; pour l’acte de mariage seront énoncés les date du mariage, noms
et prénoms, dates et lieux de naissance des époux et les mentions marginales signalant le
régime matrimonial, les divorces et séparation de corps. L’article 11 en précise la délivrance
dans les termes suivants :
Toute personne majeure ou émancipée peut obtenir, sur indication des nom et prénom usuel
de ses parents, des extraits de son acte de naissance précisant en outre les noms, prénoms,
dates et lieux de naissance de ses parents. Les ascendants, les descendants ou les héritiers de
cette personne, son conjoint et son représentant légal, peuvent obtenir les mêmes extraits
en fournissant l’indication des nom et prénom usuel des parents de la personne que l’acte
concerne. Cette dernière condition n’est pas requise des héritiers autres que les ascendants,
descendants, frères et sœurs ou conjoint, dès lors qu’ils justifient de leur qualité.
Ces extraits peuvent aussi être délivrés au procureur de la République, au greffier en chef du
tribunal d’instance pour l’établissement des certificats de nationalité française et, dans les
cas où les lois et règlements les y autorisent, aux administrations publiques.
Les autres personnes ne peuvent se voir délivrer ces extraits que dans les conditions prévues
aux troisième et quatrième alinéas de l’article 9.
Les extraits d’actes de mariage précisant les noms et prénoms des parents ne pourront être
délivrés que dans les mêmes conditions.
121
70488266217680
70
Jawność odpisów skróconych jest niemal taka sama jak odpisów zupełnych i zapewnia
względną ochronę danych osobowych. W przepisie art. 11–1 uregulowano zasady doty-
czące wydawania odpisów skróconych organom administracji.
Różnica między tymi dwoma dokumentami polega na tym, że odpis skrócony potwier-
dza wyłącznie aktualny stan cywilny wynikający z sukcesywnie dołączanych wzmianek
na marginesie aktu wpisanego do rejestru, z wyjątkiem przypadków wielokrotnego zawar-
cia małżeństwa. Odpis zupełny zawiera a contrario wszystkie informacje odnotowane
w rejestrze8.
2.6. Wzmianki dodatkowe

Do aktów urodzenia, tak jak do wszystkich pozostałych aktów stanu cywilnego, mogą
być dołączane na marginesie wzmianki dodatkowe. Kwestie dotyczące wzmianek regu-
luje obecnie okólnik z dnia 2 kwietnia 2012 r. Wyszczególnione w nim zostały wzmianki,
słowa, którymi mogą być one wyrażone w akcie, jak również organ administracji (kierow-
nik urzędu stanu cywilnego, ambasador, prokurator), od których pochodzą, oraz podstawa
prawna w postaci odesłania do przepisów kodeksu cywilnego, odpowiednich dekretów
i innych aktów prawnych. Precyzują one użycie wzmianek. Przedstawione poniżej dopusz-
czalne wzmianki zostały podzielone na siedem kategorii tematycznych (Związek małżeń-
ski; Obywatelska Umowa Solidarności (PACS); Zgon, zaginięcie; Pochodzenie; Nazwisko
i imiona; Sprostowanie, unieważnienie; Wzmianki dotyczące obywatelstwa) oraz pozba-
wione tematu (Różne). Każda z tych kategorii podlega dalszym bardziej szczegółowym
podziałom, co daje liczbę 38 rubryk, a ostatecznie ponad 110 możliwych sformułowań.
Wzmianki na marginesie sporządzonych lub poddanych transkrypcji aktów urodzenia
Związek małżeński
1. Małżeństwo
2. Rozwód/separacja/unieważnienie małżeństwa/ponowne podjęcie wspólnego pożycia
Obywatelska Umowa Solidarności (PACS)
3. Zawarcie/zmiana/rozwiązanie/unieważnienie obywatelskiej umowy solidarności
Zgon, zaginięcie
4. Zgon
5. Sprostowanie aktu zgonu i wzmianka „zmarł podczas deportacji”
6. Zaginięcie
Pochodzenie
7. Uznanie dziecka
8. Dokument dowodowy potwierdzający posiadanie statusu dziecka
8
Bardzo serdecznie dziękujemy Corinne Doublein z ministerstwa sprawiedliwości, że była
uprzejma rozjaśnić nam tę kwestię.
122
70488266217680
70
La publicité des extraits est donc assez semblable à celle des copies intégrales et repose
sur une relative protection des données personnelles. A la disposition 11–1 sont réglées les
modalités liées aux administrations.
La différence entre les deux documents réside dans le fait que l’extrait ne doit mentionner,
sauf exception justifiée en matière de mariage multiple, que le dernier état civil résultant
et intégrant les mentions marginales successives contenues dans l’acte inscrit au registre8.
La copie intégrale contient à contrario toutes les informations portées sur le registre.
2.6. Mentions marginales

Les actes de naissance, comme tous les actes d’état civil, sont susceptibles de recevoir
des mentions en marge. Ces mentions sont actuellement régies par la circulaire du 2 avril
2012, laquelle spécifie quelles mentions, quels libellés de celles-ci peuvent être apposés sur
l’acte, ainsi que l’autorité administrative (officier de l’état civil, ambassadeur, procureur) qui
en est à l’origine et des observations légales en forme de renvois aux articles du Code civil,
aux différents décrets et autres dispositions légales. Par ailleurs des observations viennent
préciser certains usages. Les mentions autorisées, présentées ci-dessous, sont rangées selon
sept catégories thématiques (Lien matrimonial, PACS ; Décès, absence ; Lien de filiation ;
Nom et prénoms ; Rectification ; annulation ; Mentions relatives à la nationalité) et une athé-
matique (Divers). Chacune de ces catégories est divisée de façon plus fine pour aboutir à
un nombre de 38 rubriques et, en fin de compte, à plus de 110 libellés possibles.
Mentions en marge des actes de naissance dressés ou transcrits
Lien matrimonial
1. Mariage
2. Divorce/Séparation de corps/ Annulation de mariage/ Reprise de la vie commune
PACS
3. Conclusion/ Modification/Dissolution/Annulation du PACS
Décès, absence
4. Décès
5. Rectification de l’acte de décès et mention « mort en déportation »
6. Absence
Lien de filiation
7. Reconnaissance
8. Acte de notoriété constatant la possession d’état d’enfant
8
Nous remercions très sincèrement Mme Corinne Doublein, du Ministère de la Justice, pour les
lumières qu’elle a bien voulu nous apporter.
123
70488266217680
70
9. Reguły dotyczące kolizji ustaw regulujących pochodzenie

10. Decyzje sądów dotyczące pochodzenia
11. Przysposobienie pełne (unieważnienie dotychczasowego aktu i wzmianka dotycząca nazwiska
w przypadku przysposobienia zagranicznego)
12. Przysposobienie niepełne
13. Uprawnienie dziecka
Nazwisko i imiona
14. Zmiana nazwiska na mocy dekretu
15. Zgodne oświadczenie co do zmiany nazwiska
16. Zgodne oświadczenie o wyborze nazwiska
17. Skutek zgodnego oświadczenia o dodaniu nazwiska
18. Zmiana imienia i zakwestionowanie imienia
19. Francuskie brzmienie nazwisk(a) i/lub imienia (imion)
Sprostowanie, unieważnienie
20. Sprostowanie aktu przez organ administracji
21. Sprostowanie aktu przez sąd
22. Unieważnienie aktu
23. Unieważnienie wzmianki
24. Decyzja sądu nadająca aktowi charakter dokumentu urzędowego
25. Nadanie mocy prawnej aktowi bez podpisu
Wzmianki dotyczące obywatelstwa
26. Naturalizacja i reintegracja
27. Oświadczenie woli nabycia obywatelstwa
28. Oświadczenie woli reintegracji
29. Oświadczenie o zrzeczeniu się, utracie lub nieprzyjęciu obywatelstwa francuskiego
30. Oświadczenie o rezygnacji z możliwości skorzystania z prawa do zrzeczenia się obywatelstwa
francuskiego
31. Orzeczenia sądu
32. Zaświadczenie o posiadaniu obywatelstwa francuskiego
Różne
33. Katalog cywilny
34. Tymczasowy akt urodzenia
35. Sierota wojenna
36. Wskazanie miejsca pominiętego aktu
37. Data i miejsce urodzenia rodziców
38. Zmiana płci
Sformułowania zostały wstępnie zredagowane, ich postać jest narzucona kierow-

nikowi urzędu stanu cywilnego odpowiedzialnemu za rejestrację. Stanowczy zakaz
modyfikowania sformułowań, który pojawia się we wstępie do okólnika, wyrażony
został w następujących słowach:
124
70488266217680
70
9. Règles de conflit de lois en matière de filiation

10. Décisions judiciaires en matière de filiation
11. Adoption plénière (annulation de l’acte d’origine, et mention relative au nom de famille en cas
d’adoption étrangère)
12. Adoption simple
13. Légitimation
Nom et prénoms
14. Changement de nom à la suite d'un décret
15. Déclaration conjointe de changement de nom
16. Déclaration conjointe de choix de nom
17. Effet de la déclaration conjointe d’adjonction de nom
18. Changement de prénom et contestation du prénom
19. Francisation des nom et/ou prénom(s)
Rectification, annulation
20. Rectification administrative d’un acte
21. Rectification judiciaire d’un acte
22. Annulation de l’acte
23. Annulation d’une mention
24. Décision judiciaire conférant caractère authentique à l’acte
25. Validation d’un acte non signé
Mentions relatives à la nationalité
26. Naturalisation et Réintégration
27. Déclaration d’acquisition
28. Déclaration de réintégration
29. Déclaration tendant à répudier, perdre ou décliner la nationalité française
30. Déclaration tendant à renoncer à la faculté de répudier la nationalité française
31. Décisions juridictionnelles
32. Certificat de nationalité française
Divers
33. Répertoire civil
34. Acte de naissance provisoire
35. Pupille de la nation
36. Indication de la place d’un acte omis
37. Date et lieu de naissance du père et de la mère
38. Changement de sexe
Les libellés sont pré-rédigés et leur rédaction a valeur impérative pour l’officier d’état civil
chargé de l’enregistrement. Cette injonction de ne pas modifier la formulation apparaît
expressément dans l’introduction de la circulaire sous les termes suivants :
125
70488266217680
70
W trzeciej kolumnie figuruje dokładnie i precyzyjnie sformułowana wzmianka, którą od tej

chwili należy dołączać. Wzory przewidzianych wzmianek sformułowano w zwięzłym stylu
przy użyciu wybranych skrótowców (PACS) i skrótów (RC, nr lub art.), tak żeby nie obcią-
żać treści aktów. Uprasza się kierowników urzędów stanu cywilnego o wierne powielanie ich
treści oraz o zwrócenie szczególnej uwagi na użycie małych i wielkich liter oraz przecinków.
W rezultacie znaki występujące w tabeli powinny być odtworzone podczas dołączania wzmia-
nek (np.: Imię/imiona NAZWISKO = Marie, Jeanne MONAUT).
Ze względu na dużą liczbę możliwych sformułowań poniżej przedstawiono jedynie

kilka przykładów:
WZMIANKI
RODZAJE DOŁĄCZONE NA
TREŚĆ
WZMIANEK WNIOSEK LUB
Z URZĘDU
Węzeł małżeński
Związek małżeński Kierownik urzędu Zawarł(a) związek małżeński w… w dniu… z …
zawarty we Francji stanu cywilnego (Imię (Imiona) NAZWISKO). … (miejsce i data
miejsca zawarcia dołączenia wzmianki). … (stanowisko i podpis
małżeństwa kierownika urzędu stanu cywilnego).
Związek Kierownik urzędu Zawarł(a) związek małżeński w ambasadzie/
małżeński zawarty konsularnego konsulacie generalnym/ konsulacie honorowym
w ambasadzie lub Francji w … w dniu… z … (Imię (Imiona)
konsulacie Francji NAZWISKO). … (miejsce i data dołączenia
wzmianki). … (stanowisko i podpis kierownika
urzędu stanu cywilnego).
Związek małżeński Dotyczy Francuza: Zawarł(a) związek małżeński w… w dniu…
zawarty za granicą centralny urząd z … (Imię (Imiona) NAZWISKO). Transkrypcja
przed władzami stanu cywilnego aktu w (1) pod nr … (lub sporządzony przez
lokalnymi ministerstwa spraw centralny urząd stanu cywilnego lub transkrypcji
zagranicznych, dokonał centralny urząd stanu cywilnego pod
ambasada lub nr …). … (miejsce i data dołączenia wzmianki).
konsulat … (stanowisko i podpis kierownika urzędu stanu
cywilnego).
Dotyczy Zawarł(a) związek małżeński w… w dniu…
cudzoziemca: z … (Imię (Imiona) NAZWISKO). Instrukcje
prokurator prokuratora Republiki … (miejsce)
Republiki miejsca nr (referencyjny) … w dniu … (data). … (miejsce
urodzenia i data dołączenia wzmianki). … (stanowisko
i podpis kierownika urzędu stanu cywilnego).
126
70488266217680
70
Dans la 3e colonne figure le libellé exact et précis de la mention à apposer dorénavant. Les
formules de mentions prévues adoptent un style plus concis, de façon à ne pas alourdir les
actes, et utilisent certains acronyme (« PACS ») et abréviations (« RC », « n° » ou « art. »). Il est
rappelé que les officiers de l’état civil doivent reproduire fidèlement leur contenu et qu’une
attention particulière doit être portée sur l’usage des lettres minuscules ou majuscules et
des virgules. En effet, les caractères figurant dans ce tableau doivent être reproduits lors de
l’apposition des mentions. (Ex.: Prénom(s) NOM = Marie, Jeanne MONAUT.)
Étant donné le grand nombre de libellés possibles, seuls quelques exemples en sont ici
présentés :
MENTIONS
APPOSÉES
TYPES DE
A LA REQUÊTE LIBELLÉ
MENTIONS
OU A LA
DILIGENCE DE:
Lien matrimonial
Mariage
Mariage célébré en Officier de l’état Marié(e) à….. le….. avec….. (Prénom(s) NOM).
France. civil du lieu du ….. (lieu et date d’apposition de la mention).
mariage. ….. (qualité et signature de l’officier de l’état civil).
Mariage célébré Officier de l'état Marié(e) à l'ambassade/au consulat général/au
dans une civil consulaire consulat/à la chancellerie détachée de France à…..
ambassade ou un le….. avec….. (Prénom(s) NOM).
consulat ….. (lieu et date d'apposition de la mention).
français ….. (qualité et signature de l'officier de l'état civil).
Mariage célébré à Concernant un Marié(e) à….. le….. avec….. (Prénom(s) NOM).
l’étranger Français : service Acte transcrit à (1) sous le n°…. (ou établi au
par les autorités central d’état civil service central d’état civil ou transcrit au service
locales. du ministère des central d’état civil sous le n°….).
affaires étrangères, ….. (lieu et date d’apposition de la mention).
ambassade ou ….. (qualité et signature de l’officier de l’état civil).
consulat.
Concernant un Marié(e) à….. le….. avec….. (Prénom(s) NOM).
étranger : Instructions du procureur de la République de…..
procureur de la (lieu) n°….. (référence) du….. (date).
République du lieu ….. (lieu et date d’apposition de la mention).
de naissance. ….. (qualité et signature de l’officier de l’état civil).
127
70488266217680
70
WZMIANKI
RODZAJE DOŁĄCZONE NA
TREŚĆ
WZMIANEK WNIOSEK LUB
Z URZĘDU
Węzeł małżeński
Związek małżeński Dotyczy obojga Zawarł(a) związek małżeński w ambasadzie
zawarty we Francji cudzoziemców: (lub w konsulacie) … (kraj) w … (miejsce)
w konsulacie innego prokurator w dniu … z … (Imię (Imiona) NAZWISKO).
kraju Republiki miejsca Instrukcje prokuratora Republiki … (miejsce)
urodzenia nr (referencyjny) … w dniu … (data). … (miejsce
i data dołączenia wzmianki). … (stanowisko
i podpis kierownika urzędu stanu cywilnego).
Dotyczy obojga Zawarł(a) związek małżeński w ambasadzie (lub
małżonków, w konsulacie) … (kraj) w … (miejsce) w dniu …
w przypadku gdy z … (Imię (Imiona) NAZWISKO). Transkrypcja
chociaż jedno aktu w … dnia … … (miejsce i data dołączenia
z nich otrzymało wzmianki). … (stanowisko i podpis kierownika
obywatelstwo urzędu stanu cywilnego).
francuskie: (1) Akt małżeństwa zawartego w dniu (data
kierownik zawarcia małżeństwa), którego transkrypcji
urzędu stanu dokonano w … dnia…. pod nr … … (miejsce
cywilnego miejsca i data dołączenia wzmianki). … (stanowisko
transkrypcji aktu i podpis kierownika urzędu stanu cywilnego).
małżeństwa
Dok. 21. Uproszczona tabela ze wzmiankami marginesowymi
Analiza dyskursywna przytoczonych sformułowań umożliwia zrozumienie niektórych

zwrotów i przeciwieństw o charakterze technicznym. Otóż podstawowym wyrazem uży-
wanym do określenia ceremonii prowadzonej przez urzędnika administracji jest czasow-
nik célébrer (zawierać, dosł. celebrować), który może wystąpić w dwóch przeciwstawnych
kolokacjach: „we Francji” lub „za granicą”. Jeżeli zawarcie związku małżeńskiego ma miejsce
poza granicami państwa francuskiego, może zostać dokonane w siedzibie lokalnej admi-
nistracji (obcej z francuskiego punktu widzenia) albo w miejscu usytuowania francuskiej
placówki dyplomatycznej (korzystającej z ekstraterytorialności). Konsekwencją takiego
stanu rzeczy jest czasownik mówiący o wpisie do rejestru. Jeśli zawarcie związku małżeń-
skiego ma miejsce we Francji, żaden czasownik nie informuje o wpisie. Jeżeli małżeństwo
zawarto za granicą, są dwie możliwości: gdy akt dotyczy co najmniej jednego Francuza
(od urodzenia lub który nabył obywatelstwo), określany jest jako „poddany transkrypcji”
[przyp. tłum., wpisany do rejestru krajowego], gdy akt dotyczy jednego lub dwóch obywa-
teli obcego państwa ‒ brak czasownika, ale akt zawiera „instrukcje prokuratora miejsca
urodzenia” osoby lub osób, których dotyczy.
128
70488266217680
70
MENTIONS
APPOSÉES
TYPES DE
A LA REQUÊTE LIBELLÉ
MENTIONS
OU A LA
DILIGENCE DE:
Lien matrimonial
Mariage
Mariage célébré en Concernant deux Marié(e) à l’ambassade (ou au consulat) de…..
France étrangers : (pays) à….. (lieu) le….. avec…..
dans un consulat procureur de la (Prénom(s) NOM).
étranger. République du lieu Instructions du procureur de la République de…..
de naissance. (lieu) n°….. (référence) du….. (date)
….. (lieu et date d’apposition de la mention).
….. (qualité et signature de l’officier de l’état civil).
Concernant deux Marié(e) à l’ambassade (ou au consulat) de…..
époux dont l’un au (pays) à….. (lieu) le….. avec…..
moins est devenu (Prénom(s) NOM).
français : Acte transcrit à…. le…..
officier de l’état ….. (lieu et date d’apposition de la mention).
civil du lieu de ….. (qualité et signature de l’officier de l’état civil).
transcription de (1) Acte de mariage célébré le …. (date de la
l’acte de mariage. célébration du mariage) transcrit à …. le….. sous
le n°……
….. (lieu et date d'apposition de la mention).
….. (qualité et signature de l'officier de l'état civil).
Doc. 21 : Table simplifiée des mentions marginales
L’analyse discursive de ces quelques libellés permet de mettre en évidence certaines tour-
nures ou oppositions techniques. Ainsi le verbe principal utilisé pour parler de l’acte cérémo-
niel que fait l’agent administratif est-il célébrer, lequel verbe oppose dans sa distribution (en
collocation) en France à à l’étranger. Dès lors que la célébration se fait hors des frontières de
l’État français, elle peut se dérouler soit dans une administration locale (étrangère du point
de vue français), soit dans une mission diplomatique française (jouissant d’extraterritoria-
lité); la conséquence de cela est le verbe indiquant l’inscription dans le registre : lorsque la
célébration a lieu en France, aucun verbe ne signale l’inscription, lorsqu’elle a lieu à l’étran-
ger, deux solutions se présentent : soit l’acte concerne au moins un Français (de naissance
ou par acquisition de la nationalité) auquel cas il est dit transcrit, ou bien l’acte concerne
un ou des ressortissants étrangers, auquel cas le verbe est absent mais l’acte porte les ins-
tructions du procureur du lieu de naissance de la ou des personnes concernées.
129
70488266217680
70
W treści wzmianek pojawia się jeszcze inna opozycja: obecność lub brak rodzajnika
określonego (le) skróconego przed état civil (stan cywilny). W ten sposób przeciwstawiono
w tekście officier de l’état civil (kierownik urzędu stanu cywilnego) i service central d’état
civil (centralny urząd stanu cywilnego). Uwadze tłumacza nie ujdzie, że wszystkie sformu-
łowania są w stronie biernej, odnotuje zwyczajowo przyjęty skrót terminu „numer”, czyli
n° (nr), oraz objaśnienie metajęzykowe „referencyjny”, wyjaśniające i rozszerzające ten ter-
min (przy czym rejestracja dokumentu może zostać dokonana częściowo lub całkowicie
bez użycia cyfr). Przyjęte jest użycie terminu „numer referencyjny” do wszelkiego rodzaju
dokumentów. Powinno się odpowiednio zinterpretować synkretyczny zapis wyrażeń w miej-
scach, gdzie ich użycie w języku polskim jest odmienne. Mianowicie przez wyrażenie Pré-
nom(s) NOM (Imię/imiona NAZWISKO) należy rozumieć, że dana osoba może posiadać
kilka imion (co w praktyce ma miejsce w większości przypadków we Francji), które muszą
być oddzielone przecinkiem i które urzędnik powinien zapisać małymi literami, podczas
gdy nazwisko powinno być napisane wielkimi literami.
2.7. Terminologia prawna

Analiza dyskursu prawnego połączona z gromadzeniem terminologii zawartej w niniej-
szym rozdziale, poświęconym aspektom prawnym, wzbogaca tłumacza o dużą liczbę wyra-
żeń, takich jak:
à la diligence de, en cas de,

à peine de, en marge de l’acte,
accouchement, en matière de,
accoucher qqn, enfant sans vie,
acte de désignation, énoncer,
acte de naissance provisoire, énonciation,
acte de notoriété, enregistrement de la déclaration,
acte dressé, erronée > erreur,
acte omis, établir un acte,
adoptant(s), établissement d’un acte,
adoption étrangère, faire mention de,
adoption plénière, filiation réelle,
adoption simple, francisation des noms et/ou prénoms
aïeuls et aïeules, intéressé,
amende fixée par, annulation d’une mention, intérêt de l’enfant,
annulation de l’acte d’origine, interpellation prescrite,
annulation de l’acte, justifier de sa qualité,
annulation de mariage, du PACS légitimation,
ascendant(s) vs descendant(s), les tiers,
autorisation vs refus du procureur, lié par un PACS,
autre époux, épouse, lien de filiation,
autre partenaire, lien matrimonial,
aviser, méconnaître le droit,
130
70488266217680
70
Une autre opposition apparaît dans ces libellés : la présence ou l’absence du déterminant
défini (l’article le) élidé devant état civil. Ainsi le texte fait-il s’opposer officier de l’état civil
à service central d’état civil. Par ailleurs, après avoir noté que tous les libellés sont à la voix
passive, le traducteur relèvera l’abréviation usuelle du terme numéro en « n° » et la glose
explicative métalinguistique référence éclaircissant et élargissant (en ce que l’immatricu-
lation d’un document pourrait très bien ne se faire que partiellement, ou totalement sans
chiffre) ce terme. L’usage courant dit d’ailleurs numéro de référence d’un document quel-
conque. Il convient de bien interpréter la rédaction syncrétique des formules là où l’usage
polonais est autre. Ainsi, dans la tournure Prénom(s) NOM, faut-il comprendre que la
personne concernée pourrait avoir plusieurs prénoms (c’est en fait l’usage très majoritaire
en France), lesquels doivent être séparés par une virgule et que le scripteur doit marquer
ces prénoms en bas de casse tandis que le nom, lui, doit être mentionné en haut de casse.
2.7. Vocabulaire légal

Dans son analyse du discours juridique, et dans la collecte de terminologie qui s’ensuit, le
traducteur retiendra de cette partie légale un nombre non exhaustif d’expressions telles que :
à la diligence de, en cas de,

à peine de, en marge de l’acte,
accouchement, en matière de,
accoucher qqn, enfant sans vie,
acte de désignation, énoncer,
acte de naissance provisoire, énonciation,
acte de notoriété, enregistrement de la déclaration,
acte dressé, erronée > erreur,
acte omis, établir un acte,
adoptant(s), établissement d’un acte,
adoption étrangère, faire mention de,
adoption plénière, filiation réelle,
adoption simple, francisation des noms et/ou prénoms
aïeuls et aïeules, intéressé,
amende fixée par, annulation d’une mention, intérêt de l’enfant,
annulation de l’acte d’origine, interpellation prescrite,
annulation de l’acte, justifier de sa qualité,
annulation de mariage, du PACS légitimation,
ascendant(s) vs descendant(s), les tiers,
autorisation vs refus du procureur, lié par un PACS,
autre époux, épouse, lien de filiation,
autre partenaire, lien matrimonial,
aviser, méconnaître le droit,
131
70488266217680
70
cas requis, mention de divorce,

célébration du mariage, mention de mariage,
célébré, mention de modification,
célébrer le mariage, mention dissolution,
certificat de nationalité française, mention relative à,
changement de prénom mentionner,
changement de sexe, modification,
conclusion, n°, numéro,
conférant caractère authentique à l’acte, nom usuel,
conjoint (adj.), non conforme,
conjoint, officier de l’état civil,
conseil de famille, officier instrumentaire désigné,
consentement des pères et mères, omission,
constatant parties intéressées,
contestation du prénom personne décédée,
contractant(s), personne émancipée,
contrat de mariage, personne mentionnée,
copie intégrale d’acte vs extrait d’acte, porter mention,
cote, possession d’état d’enfant,
coter en premier et dernier, profession(s),
décision prononçant l’adoption, prononcer l’union,
décisions juridictionnelles, pupille de la nation,
déclarant(s), qualité de la personne,
déclaration conjointe, qualité de majeur vs qualité de mineur,
déclaration d’acquisition (de la nationalité), R. C., répertoire civil,
déclaration d’adjonction de nom, recevoir,
déclaration de changement de nom, recevoir contrat de mariage,
déclaration de choix de nom, reconnaissance,
déclaration de réintégration, rectification administrative d’un acte,
déclaration omise ou erronée, rectification de l’acte,
déclaration tendant à décliner (la nationalité), rectification judiciaire,
déclaration tendant à perdre (la nationalité), régime matrimonial,
déclaration tendant à renoncer à la faculté registre,
de répudier (la nationalité),
déclaration tendant à répudier (la nationalité), règles de conflit de loi,
degré de parenté, reprise de la vie commune,
délivrance, sans délai,
délivrer une copie, sans préjudice de,
demande de copie, se prendre pour époux,
demander le secret de l’identité, séparation de corps,
dissolution, ses père et mère vs les pères et mères,
divorce, sous réserve de,
domicile(s), transcription de l’acte,
dresser un acte, transcrit,
effet de, validation d’un acte non signé.
132
70488266217680
70
cas requis, mention de divorce,

célébration du mariage, mention de mariage,
célébré, mention de modification,
célébrer le mariage, mention dissolution,
certificat de nationalité française, mention relative à,
changement de prénom, mentionner,
changement de sexe, modification,
conclusion, n°, numéro,
conférant caractère authentique à l’acte, nom usuel,
conjoint (adj.), non conforme,
conjoint, officier de l’état civil,
conseil de famille, officier instrumentaire désigné,
consentement des pères et mères, omission,
constatant, parties intéressées,
contestation du prénom, personne décédée,
contractant(s), personne émancipée,
contrat de mariage, personne mentionnée,
copie intégrale d’acte vs extrait d’acte, porter mention,
cote, possession d’état d’enfant,
coter en premier et dernier, profession(s),
décision prononçant l’adoption, prononcer l’union,
décisions juridictionnelles, pupille de la nation,
déclarant(s), qualité de la personne,
déclaration conjointe, qualité de majeur vs qualité de mineur,
déclaration d’acquisition (de la nationalité), R. C., répertoire civil,
déclaration d’adjonction de nom, recevoir,
déclaration de changement de nom, recevoir contrat de mariage,
déclaration de choix de nom, reconnaissance,
déclaration de réintégration, rectification administrative d’un acte,
déclaration omise ou erronée, rectification de l’acte,
déclaration tendant à décliner (la nationalité), rectification judiciaire,
déclaration tendant à perdre (la nationalité), régime matrimonial,
déclaration tendant à renoncer à la faculté de registre,
répudier (la nationalité),
déclaration tendant à répudier (la nationalité), règles de conflit de loi,
degré de parenté, reprise de la vie commune,
délivrance, sans délai,
délivrer une copie, sans préjudice de,
demande de copie, se prendre pour époux,
demander le secret de l’identité, séparation de corps,
dissolution, ses père et mère vs les pères et mères,
divorce, sous réserve de,
domicile(s), transcription de l’acte,
dresser un acte, transcrit,
effet de, validation d’un acte non signé.
133
70488266217680
70
Po sporządzeniu spisu wystarczy ponownie przeczytać przepisy artykułów, żeby zauwa-

żyć, że czasownik contracter (zawrzeć umowę), jak również rzeczownik contractant (kon-
trahent), należące do rodziny słowa contrat (umowa), występują tu w odmiennym znacze-
niu. W rzeczy samej contrat de mariage (umowa majątkowa małżeńska) jest czynnością
notarialną, poprzez którą dokonuje się wyboru majątkowego ustroju małżeńskiego, nato-
miast contracter mariage (zawrzeć małżeństwo) oznacza po prostu ‘połączyć się węzłem
małżeńskim’. Treść umowy majątkowej małżeńskiej podlega fundamentalnym zasadom
dotyczącym małżeństwa i małżonkowie nie mogą jej swobodnie kształtować. Jej postano-
wienia zostały uregulowane przepisami kodeksu cywilnego (art. 1387−1339, 1497, 1526,
1536−1543, 1569−1581).
Ponadto, przygotowując taki spis oraz go analizując, tłumacz musi być świadomy, że
nawet jeśli terminy mają czasem podobne znaczenie, mogą być swoimi przeciwieństwami,
a granica je rozdzielająca, choć cienka, jest nieprzekraczalna. Na przykład „dodanie nazwi-
ska” nie może stać się „zmianą nazwiska”, nawet jeśli w ogólnie przyjętym znaczeniu logika
nakazuje wnioskować, że jedno zawiera się w drugim, także „więź” wynikająca z „pocho-
dzenia dziecka od rodziców” jest przeciwieństwem „więzi majątkowej” itd. Logika języka,
którym posługuje się administracja, jest odmienna od logiki języka potocznego, opiera się
bowiem na relewantności poszczególnych terminów.
2.8. Rejestr stanu cywilnego we Francji

Rejestr stanu cywilnego [przyp. tłum.: w Polsce przed nowelizacją przepisów w 2015 r.
były to księgi stanu cywilnego], w którym sporządzane są akty stanu cywilnego, to znaczy
wpisywane bezpośrednio przez kierownika urzędu stanu cywilnego lub innego upoważnio-
nego pracownika merostwa na podstawie zgłoszenia dokonanego w merostwie, albo pod-
dawane transkrypcji9, to znaczy wpisywane w oparciu o akt sporządzony w innym mero-
stwie lub w centralnym biurze w Nantes, celem ich utrwalenia, zebrania w jednym miejscu
i przechowywania, ma postać skoroszytu, do którego, w miarę dokonywanych wpisów lub
transkrypcji, dokładane są strony (informatyzacja zmieniła nieco ten obraz, jednak główne
założenie pozostało takie samo). Poniżej znajduje się kilka zeskanowanych stron pocho-
dzących z rejestru gminy Palleville w departamencie Tarn10. Dane osobowe zawarte w tre-
ści dokumentów zastąpiliśmy odręcznymi dopiskami „nazwisko + imię małżonka” itd., aby
zapewnić anonimowość osobom wymienionym w treści dokumentów
9
Możliwe są następujące transkrypcje: transkrypcja aktu zgonu, transkrypcja orzeczenia stwier-
dzającego urodzenie, transkrypcja orzeczenia o przysposobieniu pełnym, transkrypcja orzeczenia
stwierdzającego zgon, transkrypcja orzeczenia stwierdzającego zaginięcie.
10
Pragniemy w tym miejscu podziękować za uprzejmość i otwartość, jaką okazała urzędniczka,
pani Fortier, udostępniając nam te dokumenty, które znacząco wzbogaciły niniejszą publikację.
134
70488266217680
70
Cette collecte effectuée, il convient de relire les articles pour bien remarquer que dans
la famille de contrat, le verbe contracter est en usage, ainsi que le nom contractant mais
que ces derniers n’ont pas le sens du premier. En effet, un contrat de mariage est un acte
notarial par lequel le régime matrimonial est déterminé, tandis que contracter mariage
signifie simplement « s’unir par les liens du mariage ». La convention passée entre les époux
n’est pas totalement libre car elle doit respecter certaines règles primaires du mariage ; elle
est régie par les articles 1387 à 1339, 1497, 1526, 1536 à 1543 et 1569 à 1581 du Code civil.
De plus, pendant la collecte, et son analyse, le traducteur ne doit pas perdre de vue
que même si ces termes sont parfois proches les uns des autres, ils s’opposent par prin-
cipe et la frontière entre eux est infranchissable, aussi fine soit-elle. Ainsi une adjonction
de nom ne peut devenir un changement de nom même si dans l’appréhension du sens com-
mun, la logique tend à conclure que l’un contient l’autre ou bien encore lien de filiation en
opposition à lien patrimonial, etc.; la logique administrative est tout autre et s’appuie sur
une causalité ponctuelle.
2.8. Registre de l’état civil en France

Relativement au registre de l’état civil, dans lequel les actes sont dressés, c’est-à-dire
directement inscrits sur le fondement d’une déclaration en mairie, ou transcrits9, c’est-à-
dire inscrits au regard d’une déclaration faite dans une autre mairie, par un juge ou à l’of-
fice central de Nantes (ce que le droit appelle personnes autorisées), pour être pérennisés,
centralisés et archivés, il prend l’aspect d’un classeur dans lequel sont insérées les pages au
fur et à mesure qu’elles sont dressées ou de la transcription (l’informatisation change un
peu cette description mais ne modifie pas le principe). Ci-suivent quelques numérisations
extraites du registre de la commune de Palleville, dans le département du Tarn10. Dans le
corps des textes, l’anonymisation a été assurée par l’adjonction manuelle des mentions telles
que « nom + prénom du marié », etc.
9
Il s’agit ici des transcriptions judiciaires : transcription d’acte de décès, transcription de juge-
ment déclaratif de naissance, transcription de jugement d’adoption plénière, transcription de juge-
ment déclaratif de décès, transcription de jugement déclaratif d’absence.
10
Nous soulignons ici la serviabilité et l’ouverture d’esprit dont a fait montre la première magis-
trate, Mme Fortier, nous en permettant l’utilisation. Cela nous a permis de considérablement enri-
chir le présent ouvrage.
135
70488266217680
70
Oto okładka:
Dok. 22. Okładka rejestru stanu cywilnego
Podczas lektury zauważyliśmy, że:

a) dokument z datą 1 stycznia 2012 r. ma oznaczenie geograficzne, które odsyła do podziału
terytorialnego państwa republikańskiego, już nieobowiązującego11: na pierwszym miejscu
jest Republika Francuska, na drugim departament Tarn, a na trzecim – gmina Palleville,
11
Mamy na myśli podział nieuwzględniający poziomu średniego władz lokalnych, czyli regionów,
które są tworem współczesnym.
136
70488266217680
70
Voici la page de garde :
Doc. 22 : Page de garde d’un registre de l’état civil
La lecture laisse apparaître que :

a) Le document, daté du 1er janvier 2012, comporte un timbre géographique qui renvoie au
découpage républicain et ancien11 de l’État : en premier niveau, la République française ;
en second niveau, le département, le Tarn, et en troisième niveau, la commune, Palleville ;
11
Ancien au sens où le niveau intermédiaire des collectivités territoriales, celui des régions, est
une invention moderne.
137
70488266217680
70
b) terminy État Civil (Urząd Stanu Cywilnego, dosł. Stan Cywilny), Maire (Mer) i Offi-
cier (Kierownik Urzędu, dosł. Oficer) zostały napisane w dokumencie z wielkiej litery,
zarówno w jego treści, jak i nad podpisem. W tekście wymieniono cztery kategorie załą-
czanych do rejestru aktów: urodzenia, uznania, zgonu i małżeństwa, w danym roku (tu:
rok 2012, nie zachowano tradycyjnego zapisu liczebnika mille (tysiąc)),
c) następna pozycja w dokumencie to opis budowy rejestru (6 kart, 12 stron, 2 egzem-
plarze) oraz informacja o numeracji kart (EV20131‑EV20136/KW59971‑KW59976),
d) całość została poświadczona odręcznym podpisem pani mer, która wypowiada się jako
My (Nous), co oznacza, że nie czyni tego we własnym imieniu, lecz jako przedstawi-
ciel państwa.
Poniższa strona zamyka rejestr:
Dok. 23. Strona zamykająca rejestr stanu cywilnego
138
70488266217680
70
b) Le document, lui-même, met des majuscules à « État Civil », « Maire » et « Officier »,

dans la formule comme au-dessus de la signature. Le texte stipule les quatre catégories
d’actes insérables : naissance, reconnaissance, décès et mariages, l’année de l’exercice (ici
2012, sans écriture traditionnelle pour mille) ;
c) Le troisième niveau contient la description physique du registre (6 feuillets, 12 pages, 2
exemplaires) et la numérotation (EV20131‑EV20136/KW59971‑KW59976) ;
d) Le tout est certifié par la signature manuscrite de la maire, laquelle s’exprime avec un Nous
qui lui enlève sa nature individuelle et lui confère une valeur de représentant de l’État.
Le registre est clos par la page suivante :
Doc. 23 : Page de clôture d’un registre de l’état civil
139
70488266217680
70
Powyższa strona z datą 31 grudnia 2012 r. stanowi dokładny, liczbowy wykaz aktów
zawartych w rejestrze, podzielonych na trzy oddzielne grupy: urodzenia i uznania (stano-
wią jedną grupę), małżeństwa oraz zgony. Grupa urodzenia i uznania została podzielona
na 4 podgrupy; wśród nich znajduje się przykuwająca uwagę podgrupa o nazwie „tran-
skrypcje orzeczeń sądu” (urodzenie, przysposobienie lub zgon). Zaskakujące jest również
to, że w rejestrze nagminnie nie stosuje się wielkich liter w zapisie nazw miejscowości.
Mając na uwadze zbiór terminów, uważny tłumacz odnotuje użycie czasownika clôturer
(zamknąć), a nie clore (zamknąć), a to z tej przyczyny, że nie posiada on pierwszej osoby
liczby mnogiej w czasie teraźniejszym, oraz wyrażenia reprise de vie commune (ponowne
podjęcie wspólnego pożycia).
Jednocześnie z zamknięciem rejestru mer sporządza zestawienie roczne.
Dok. 24. Zestawienie roczne urodzeń
140
70488266217680
70
Cette page, datée du 31 décembre 2012, fait donc le relevé précis, chiffré, des actes conte-
nus dans le registre, en trois groupes distincts : naissances et reconnaissances (formant un
groupe), mariages et décès ; la rubrique naissances et reconnaissances étant, elle-même,
redécoupée en 4 sous-groupes dont celui des transcriptions judiciaires (naissance, adoption
ou décès) attire l’attention. L’usage constant au sein de ce registre de l’absence de majuscule
aux toponymies est tout aussi surprenant. Au titre de la collecte terminologique, le traduc-
teur relèvera l’usage du verbe clôturer (et non clore puisque celui-ci est défectif à la 1ère per-
sonne du pluriel du présent de l’indicatif) et de reprise de vie commune.
Simultanément à la clôture du registre, le maire dresse les tables annuelles.
Doc. 24 : Table annuelle des naissances
141
70488266217680
70
Zestawienia roczne sporządza się w celu podania dokładnej liczby aktów wraz z ich opi-
sem według kategorii i grupy: urodzenie i powiadomienie o urodzeniu lub, w tym przy-
padku, urodzenie i zmiana nazwiska. Dokonuje się również rocznego zestawienia zawar-
tych małżeństw oraz zgonów.
Podczas analizy języka poczyniliśmy następujące spostrzeżenia:
a) oznaczenie dokumentu zostało zredukowane do wzmianki „Republika Francuska”,
b) przedmiotem dokumentu jest „zestawienie” i to ono jest poświadczone i ułożone
w porządku alfabetycznym (zatem numery aktów i daty ich sporządzenia nie odpowia-
dają kolejności w tym zestawieniu),
c) w odróżnieniu do innych aktów przy akcie nr 3 brak jest informacji o miejscu; spowodo-
wane jest to tym, że akt dotyczy oświadczenia o uznaniu dokonanym przed narodzinami
dziecka, a wskazanie miejsca odnosi się do miejsca urodzenia, które jeszcze nie nastąpiło,
d) tak jak na poprzedniej stronie osoba sporządzająca dokument wstawiła gwiazdki cztery
miejsca przed cyfrą (np. ****3), żeby zapobiec fałszerstwu,
e) mając na uwadze zbiór terminów, do przytoczenia podstawy prawnej użyto wyrażenia
dressée en exécution12 (zestawienie sporządzono, realizując postanowienia, dosł. spo-
rządzono w ramach realizacji); taki rodzaj liczbowego zestawienia obejmującego tabelę
nazywany jest une table (zestawienie, dosł. tabela); między Commune (Gmina) a pal-
leville wstawia się przyimek de.
Na podstawie zestawień rocznych centralne archiwum, zgodnie z przywołanymi w gór-
nej części dokumentu przepisami ustawowymi, sporządza z okresu 10 lat zestawienia, które
niczym się nie różnią od zestawień rocznych. Odtwarzamy więc tutaj wyłącznie nagłówki
dokumentu w celu ukazania nazwy zestawienia:
Dok. 25. Zestawienie zawartych małżeństw w okresie 10 lat
12
Link do dekretu z dnia 3 marca 1951 r.: http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cid-
Texte=JORFTEXT000000687936, który stanowi, że zestawienia powinny być sporządzane en
double expédition (w dwóch egzemplarzach).
142
70488266217680
70
Les tables annuelles ont pour utilité de faire le décompte précis et de décrire les actes selon
leur catégorie et leur groupe : Naissance + avis de naissance ou bien, ici, Naissance + chan-
gement de nom. Il y a donc aussi une table annuelle des mariages et des décès.
Du point de vue de l’analyse linguistique, il convient de relever :
a) Que le timbre est réduit de la mention « République française »;
b) Que le sujet de la séquence est « la table »; c’est elle qui est certifiée et organisée selon l’ordre
alphabétique (les numéros d’actes et les dates ne correspondent donc pas à cet ordre);
c) Que, à la différence de tous les autres, l’acte n°3 n’est pas localisé ; la raison en est qu’il
s’agit d’une déclaration de reconnaissance avant naissance alors que la localisation indi-
quée correspond au lieu de naissance, non encore échue ;
d) Que, à l’instar de la page précédente, le scripteur insère des astérisques dans les chiffres
jusqu’aux dizaines de milliers (ex : ****3, afin d’éviter la fraude);
e) Qu’au titre de la collecte, la référence juridique est dite dressée en exécution12 et que
ce type de compte rendu chiffré, dans lequel se trouve un tableau, s’appelle une table et
qu’entre Commune et palleville s’insère la préposition de.
Sur la base de ces tables annuelles, l’archivage central se fait, conformément aux pres-
criptions légales ci-dessus rappelées par le document même, en dressant des tables décen-
nales (de dix ans), qui ont en tous points les caractéristiques des tables annuelles. Nous
ne reproduisons donc ici que le timbre afin de visualiser le nom de la table :
Doc. 25 : Table décennale des mariages
12
Lien pour le Décret du 3 mars 1951: http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do ?cidTexte=JOR-
FTEXT000000687936 ; l’on y remarquera que les tables doivent être dressées en « double expé-
dition ».
143
70488266217680
70
W rejestrze zostały fizycznie umieszczone, sporządzone lub transkrybowane akty, w tym

akt zgonu, akt małżeństwa, oświadczenie o zmianie nazwiska, akt uznania dziecka. Zamiesz-
czamy je poniżej wraz z komentarzem.
W odniesieniu do zgonów w rejestrze widoczne są dwie czynności. Pierwsza czynność
to sporządzenie aktu zgonu na podstawie zgłoszenia kierownika zakładu pogrzebowego.
Dok. 26. Akt zgonu
144
70488266217680
70
Ont été insérés dans le registre les actes proprement dits, dressés ou transcrits, lesquels
actes de décès, mariage, déclaration de changement de nom, reconnaissance sont, ci-après,
présentés et commentés.
S’agissant des décès, deux événements ont marqué la vie du registre. Le premier événe-
ment est l’établissement d’un acte de décès, dressé sur la déclaration du gérant des pompes
funèbres.
Doc. 26 : Acte de décès
145
70488266217680
70
A zatem osoba, której akt dotyczy, zmarła w miejscu stałego zamieszkania (to znaczy w Pal-
leville) w dniu 22 stycznia 2012 r. Zgon potwierdzony został aktem stanu cywilnego w dniu
23 stycznia 2012 r., sporządzonym na podstawie zgłoszenia kierownika zakładu pogrzebowego,
który podpisał akt. Odręczna wzmianka pod wydrukowanym tekstem informuje o acte de
notoriété13 (dokumencie dowodowym, dosł. akcie notoryjnym) sporządzonym w kancelarii
notarialnej w dniu 1 sierpnia 2012 r. oraz o jego transkrypcji w dniu 2 października 2012 r. Wraz
z wejściem w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2007 r. dokument dowodowy, o którym mowa
w akcie zgonu, określa, kto jest spadkobiercą oraz jaka jest wielkość jego udziału w spadku.
Drugą czynnością jest transkrypcja aktu zgonu:
Dok. 27. Transkrypcja aktu zgonu
13
Uwaga! Nie należy mylić acte de notoriété z acte notarié. Acte de notoriété – „dokument dowo-
dowy”, dosł. „akt notoryjny” ‒ sporządza sędzia, czasem również notariusz lub kierownik stanu
cywilnego, potwierdza on urzędowo istniejący stan rzeczy. Acte notarié – „akt notarialny” ‒ jest
wiążącym dokumentem urzędowym, sporządzanym wyłącznie przez notariusza.
146
70488266217680
70
La personne concernée par l’acte est donc décédée en son domicile (c’est-à-dire à Palle-
ville) le 22 janvier 2012 ; le décès a été acté le 23 janvier 2012 sur la déclaration du gérant
des pompes-funèbres, lequel a signé l’acte. La mention manuscrite, sous le texte dactylo-
graphié, signale qu’un acte de notoriété13 a été fait en une étude notariale le 1er août 2012
et que cet acte de notoriété a fait l’objet d’une transcription le 2 octobre 2012. Depuis la loi
de 22 décembre 2007, les actes de notoriété apparaissant sur les actes de décès indiquent
les héritiers et leur quote-part dans l’héritage.
Le second événement est une transcription de décès :
Doc. 27 : Transcription de décès
13
Attention à ne pas confondre acte de notoriété et acte notarié : l’acte de notoriété est dressé
par un officier de l’État civil et porte une constatation publique, l’acte notarié est un acte authen-
tique qui fait foi reçu par-devant notaire ; les actes de notoriété et les actes authentiques, autres que
notariés, ne sont pas obligatoirement dressés par-devant notaire.
147
70488266217680
70
Treść tego dokumentu jest taka sama jak aktu zgonu, z wyjątkiem części dotyczącej
procedury: osoba, o której mowa w akcie, zmarła w Ravel, czyli poza terenem gminy Pal-
leville. Ten biograficzny szczegół spowodował zmianę procedury oraz nazwy dokumentu.
Akt zgonu sporządzono w Ravel. Mer Palleville wpisał akt do rejestru swojej gminy, o czym
trzy razy wspomniano w dokumencie: „transkrypcja zgonu nr 8”, „transkrypcja aktu…”,
„akt transkrybowany przez nas”. Analiza dyskursywna stanowi dobrą okazję do tego, by
zauważyć, że czasownik dresser (sporządzać) używany jest w tekście niezależnie od tego,
czy chodzi o akt, czy o jego transkrypcję.
Jeśli chodzi o małżeństwa, to w gminie zawarte zostały dwa związki małżeńskie. Tylko
jeden akt zostanie tutaj zaprezentowany:
Dok. 28. Akt małżeństwa
Ogólna charakterystyka dokumentu jest taka sama, jak aktów poprzednio omówionych.
148
70488266217680
70
La lecture est similaire à celle de l’acte de décès sauf dans la partie relative à la procé-
dure : en effet la personne concernée est décédée à Revel, c’est-à-dire hors de la commune
de Palleville, et ce détail biographique induit la modification de procédure et donc celle du
nom de l’acte. L’acte de décès ayant été dressé à Revel, la maire de Palleville insère une trans-
cription dans le registre de sa propre commune, ce qu’elle indique à trois reprises dans le
document : transcription de décès n° 8, Transcription de l’acte…, Acte transcrit par nous.
L’analyse discursive profitera de l’occasion pour relever que le verbe dresser s’emploie, dans
le corps du texte, indépendamment de savoir s’il s’agit d’un acte ou d’une transcription.
Relativement aux mariages, la commune en a célébré deux ; seul un acte sera présenté ici :
Doc. 28 : Acte de mariage
Le document offre les mêmes caractéristiques globales que les actes précédemment étudiés.
149
70488266217680
70
Pani mer, która wypowiada się w pierwszej osobie liczby mnogiej, prowadzi uroczystość
zaślubin w urzędzie stanu cywilnego. W ten sposób performatywny charakter tej czynności
administracyjnej objawia się w całej pełni (zob. Austin, 1962). W praktyce dwoje nupturientów:
–– najpierw „stawiło się przed merem”,
–– następnie zostali „zapytani”,
–– potem „oświadczyli”:
a) że nie została sporządzona umowa majątkowa małżeńska14,
b) że chcą zawrzeć małżeństwo.
Te trzy etapy stanowią opis przebiegu procedury, po której następuje wypowiedź per-
formatywna (oraz magiczna w pewnym sensie):
–– „Ogłaszam, w imieniu prawa”.
W tym momencie mer zmienia osobę i mówi w imieniu „Jego Wysokości Prawa” (można
by się było spodziewać, że przemawia w imieniu Republiki),
–– „że są mężem i żoną” (dosł. są połączeni węzłem małżeńskim).
Powagi tej uroczystej chwili dodało uczestnictwo mera oraz zmiana czasu gramatycz-
nego: od czasu przeszłego dokonanego passé composé na początku uroczystości nastąpiło
przejście do czasu odtąd teraźniejszego, w wymiarze fizycznym i gramatycznym, związku
małżeńskiego. Dwuznaczność gramatyczna pozwala na tę fizyczno-administracyjną trans-
pozycję, gdyż stwierdzenie „są połączeni” może być uważane zarówno za stronę bierną
progresywną, jak i dokonujący się czas teraźniejszy. W dalszej części aktu następuje powrót
do czasu przeszłego dokonanego.
Do zbioru terminów warto dorzucić wyrażenia: „zapytanie”15, „dom komunalny”, czyli
merostwo lub ratusz, „połączyć” i „stawić się”.
Można także dostrzec niechęć do używania formy skróconej mil (tysiąc) w dacie, gdy
występuje po liczebniku deux (dwa)16, jak również brak wielkich liter w nazwach miast
i miejscowości.
W miejscu przeznaczonym na akty urodzenia znalazło się kilka dokumentów: powiado-
mienie o urodzeniu, zgodne oświadczenie o zmianie nazwiska, akt uznania dziecka. Pozwa-
lają one zapoznać się z różnorodnymi sytuacjami. Wspomniane trzy rodzaje dokumentów
należą do „kategorii aktów urodzenia”, przy czym powiadomienie wiąże się z wpisaniem
do rejestru nowych urodzin, oświadczenie o uznaniu z rejestracją macierzyństwa/ojco-
stwa dziecka, które ma się urodzić, natomiast dokument o zmianie nazwiska – z rejestra-
cją nowej tożsamości rodowej (patronimicznej) dziecka. Ponieważ w 2012 r. w gminie Pal-
leville nie zarejestrowano żadnego powiadomienia o urodzeniu, brak takowego poniżej.
14
Przed zawarciem małżeństwa nupturienci nie podpisali umowy majątkowej małżeńskiej.
15
Tu w znaczeniu etymologicznym, odmiennym od prawnego, w którym wyraz ten przed rokiem
1946 odnosił się do ‘interpelacji parlamentarnej’ bądź w prawie cywilnym do ‘wezwania do zapłaty’
albo w procedurze sądowej do faktu ‘ujęcia podejrzanego’ i doprowadzenia go na posterunek.
16
Mimo że nadal używany zapis deux mil (dwa tysiące) jest rzadziej spotykany.
150
70488266217680
70
Madame le maire s’exprime à la première personne du pluriel et met en scène l’acte phy-
sique que constitue l’union civile du mariage. Ainsi, le sens performatif de l’acte adminis-
tratif est ici saisi au plus profond de son essence (cf. Austin, 1962: 139). En effet, les deux
« convolants » ont :
–– tout d’abord comparu devant le maire,
–– puis ont été interpellés,
–– puis ont déclaré
a) ne pas avoir fait de contrat de mariage14,
b) vouloir se marier,
Ces 3 étapes sont une description physique de la procédure, à laquelle succède la for-
mule performative (dans une certaine mesure, elle est aussi magique):
–– Nous avons prononcé, au nom de la loi
Ici, le maire change de personne, il parle au nom de la majesté du droit (l’on pourrait
s’attendre à ce qu’il parlât au nom de la République),
–– qu’ils sont unis par le mariage.
La magie performative de l’acte solennel opéré par l’intercession du maire a agi et le
temps grammatical le montre : la séquelle temporelle des passés composés du début de
l’acte a pris corps par l’état dorénavant présent, physique et grammatical, du lien marital.
L’ambiguïté grammaticale permet cette transposition physico-administrative puisque « sont
unis » s’analyse aussi bien comme un passif progressif que comme un présent accompli. La
suite de l’acte revient au passé composé.
Au titre de la collecte terminologique, il convient d’ajouter les expressions interpella-
tion15, maison commune (c’est-à-dire la mairie, l’hôtel de ville), unir et comparaître.
L’on remarque aussi la réticence à utiliser la forme réduite mil dans la date dès lors qu’elle
suit deux16 ainsi que l’absence de majuscule aux noms de villes et villages.
Au chapitre des actes de naissance, plusieurs documents permettront de voir des situa-
tions diverses : un avis de naissance, un acte de déclaration conjointe de changement de
nom et un acte de reconnaissance. Ces trois types de documents relèvent de la catégorie
acte de naissance mais l’avis correspond à l’inscription sur le registre de la nouvelle nais-
sance tandis que l’acte de déclaration de reconnaissance est un acte inscrivant la maternité/
paternité du parent sur l’enfant à venir et l’acte de changement de nom inscrit la nouvelle
identité patronymique de l’enfant. La commune de Palleville n’ayant pas enregistré d’avis
de naissance en 2012, aucun n’est présenté ci-dessous.
14
Ils contractent donc bien mariage sans avoir fait de contrat de mariage.
15
Le sens ici étymologique diffère de son usage juridique pour lequel il signifie soit, dans l’usage
révolu d’avant 1946, une demande d’explication parlementaire, soit en droit civil mise en demeure,
voire dans la procédure judiciaire le fait d’appréhender un suspect et de le déférer au poste.
16
Quoique l’usage de deux mil se rencontre, il semble très minoritaire.
151
70488266217680
70
Dok. 29. Akt uznania
Do zbioru terminów należy dodać: „uznać za swoje dziecko lub dzieci”, „pochodzenie
w ten sposób ustanowione”, „zależny charakter”, „w ciąży”.
Dok. 30. Zgodne oświadczenie o zmianie nazwiska
152
70488266217680
70
Doc. 29 : Acte de reconnaissance
A la collecte, il faut ajouter : reconnaître pour, son ou ses enfants, lien de filiation ainsi
établi, caractère divisible, enceinte.
Doc. 30 : Déclaration conjointe de changement de nom
153
70488266217680
70
Do zbioru terminów trzeba również dodać: „dziecko wspólne”, „przyjąć nazwisko”,

„zgodne oświadczenie”, „zgodnie”. Należy zauważyć, że rodzice są domiciliés (na stałe
zamieszkali), a dziecko jest demeurant (zamieszkałe).
Wszystkie dokumenty przedstawione w powyższym rozdziale poświęconym rejestrowi
nigdy nie są poddawane tłumaczeniu, co najwyżej bywają czasem przedmiotem badań
historycznych i archiwalnych. Niemniej stanowią dowód rejestracji, na której oparty jest
stan cywilny we Francji. Tłumacze w swojej pracy mają do czynienia wyłącznie z odpisami,
zupełnymi lub skróconymi, wpisów znajdujących się w rejestrze stanu cywilnego. O odpi-
sach tych będzie teraz mowa.
2.9. Akty stanu cywilnego oraz ich odpisy (zupełny i skrócony)

2.9.1. Akt urodzenia
Jak już wspomnieliśmy, we Francji akt urodzenia nie ma określonej formy, a przepisy
kodeksu odnoszą się wyłącznie do jego treści. W konsekwencji forma ta jest różna w zależ-
ności od miejsca jego sporządzenia (są urzędy, które preferują tabele, są też takie, które
wolą tekst bądź inną formę, a w zależności od wyboru, jakiego dokona kierownik urzędu,
akt może być napisany odręcznie lub przy użyciu komputera). Przyczyna tego braku uni-
formizacji leży w samym kodeksie cywilnym, który powstał na początku XIX wieku i jasno
określa, w art. 57, wyłącznie treść aktu, brak w nim opisu dokumentu.
Skoro więc akty mogą mieć różną formę, również ich odpisy będą się od siebie różniły,
na co tłumacz musi być przygotowany.
W okólniku z dnia 28 października 2001 r. mowa jest o tym, że wprawdzie kodeks cywilny
w sposób wyczerpujący określa treść jaką należy umieszczać w akcie urodzenia, jednakże
żaden przepis nie precyzuje jego formatu ani wyglądu. Kilku wskazówek odnośnie redakcji
i sposobu sporządzania aktu odnaleźć można wyłącznie w art. 3 dekretu nr 62–921 z dnia
3 sierpnia 1962 r. Uściśla je art. 8 rozporządzenia z dnia 22 lutego 1968 r.
Przy okazji reformy przeprowadzonej na mocy rozporządzenia (ordonnance) nr 2005-759
z dnia 4 lipca 2005 r. powstał wzór aktu urodzenia w formie ujednoliconej tabeli, którego
stosowanie jest zalecane od 1 stycznia 2007 r. i ma służyć uproszczeniu czynności z zakresu
stanu cywilnego. Gwoli ścisłości, wola ujednolicenia aktów jest na tyle rzeczywista, że ofi-
cjalne teksty proponują następujący wzór aktu urodzenia:
154
70488266217680
70
A la collecte, il faut ajouter : enfant commun, prendre le nom, déclaration conjointe,

conjointement, et il faut bien relever que les parents sont domiciliés tandis que l’enfant est
demeurant.
Tous les documents ci-dessus exposés dans la section relative au registre ne se rencontrent
jamais directement en traduction ; tout au plus sont-ils parfois l’objet de recherche histo-
rique et d’archives ; pour autant, ils sont l’enregistrement qui fonde l’état civil en France.
Les traducteurs, pour leur part, ne voient que des copies ou extraits de ces inscriptions au
registre de l’état civil. C’est donc de ces copies qu’il sera dorénavant propos.
2.9. Des actes et des copies ou extraits

2.9.1. Acte de naissance
Comme cela a déjà été spécifié, la France ne connaît pas de forme unique d’acte de nais-
sance, les prescriptions du code ne sont relatives qu’au contenu de l’acte. En conséquence,
les formes varient selon le lieu (tel service public préfère les rubriques, tel autre la rédaction
littéraire, ou autre, et selon l’officier, qui tantôt choisira la rédaction manuscrite et tantôt
optera pour la saisie informatique). Cette absence d’uniformité est due au fait que le Code
civil, lequel remonte au début du 19e siècle, ne fait que préciser, à l’article 57 (cf. p. 28), le
contenu de l’acte, sans en donner de description.
Le traducteur doit donc s’attendre à une multitude d’aspects possibles.
La circulaire du 28 octobre 2001 marque ainsi « Si le Code civil détermine le contenu
exhaustif de l’acte de naissance lors de son établissement, aucune disposition n’en définit
précisément le format et la présentation. Seul l’article 3 du décret n°62-921 du 3 août 1962
fournit quelques indications sur ses modalités de rédaction et d’établissement précisées par
l’article 8 de l’arrêté du 22 février 1968 […] ».
La réforme introduite par l’ordonnance n°2005-759 du 4 juillet 2005 a été l’occasion
de conduire une réflexion sur la création d’un modèle d’acte de naissance sous forme de
rubriques harmonisé dont l’utilisation généralisée depuis le 1er janvier 2007 est recom-
mandée pour permettre la simplification de la tenue de l’état civil. Ceci précisé, la volonté
d’uniformiser cet acte est réelle et les textes officiels proposent les modèles qui suivent :
155
70488266217680
70
Akt urodzenia Nr……………..
Imię (imiona) NAZWISKO

___________________________________________________________________________
DZIECKO: NAZWISKO:………………… na podstawie zgodnego zgłoszenia………
(data dokonania zgłoszenia pierwszego wspólnego dziecka
Imię (imiona):
Płeć:……………. (ewentualnie……….. bliźniak)
Urodzony(a) dnia: dzień, miesiąc, rok
o: godzina………… minut……………
w: gmina (departament lub kraj)
___________________________________________________________________________
OJCIEC: NAZWISKO:………….. MATKA: NAZWISKO:…………..
Imię (imiona): ………….. Imię (imiona): …………..
Urodzony dnia: dzień, miesiąc, rok Urodzona dnia: dzień, miesiąc, rok
w: gmina (departament lub kraj) w: gmina (departament lub kraj)
Zawód: Zawód:
Miejsce zamieszkania: Miejsce zamieszkania:
___________________________________________________________________________
ZDARZENIA DOTYCZĄCE POCHODZENIA (które miały miejsce przed sporządzeniem
niniejszego aktu)
Zawarcie małżeństwa przez rodziców dnia……….. w………..
Uznany(a) przez ojca dnia………….. w……….
Uznany(a) … dnia………….. w……….
Dokument dowodowy stwierdzający posiadanie statusu z datą…. wydany przez sędziego sądu
cywilnego (juge d’instance) w…
___________________________________________________________________________
Krewny(i) dokonujący zgłoszenia:
Osoby trzecie dokonujące zgłoszenia: Imię (imiona), NAZWISKO, wiek, zawód, miejsce
zamieszkania
Data i godzina sporządzenia aktu: dzień, miesiąc, rok, godzina, minut
Po odczytaniu i poproszeniu o przeczytanie aktu, My, Imię (imiona), NAZWISKO, (pełniący
funkcję kierownika urzędu stanu cywilnego) podpisaliśmy niniejszy akt wraz z osobą (osobami)
dokonującymi zgłoszenia.
Podpisy osoby (osób) dokonujących zgłoszenia i kierownika urzędu stanu cywilnego
WZMIANKI
Dok. 31. Zalecany wzór, jak należy sporządzać akt urodzenia
Na przykładzie tego dokumentu można zaobserwować, że zastosowanie komputerów

wpłynęło na obecność akcentów nad wielkimi literami we współcześnie sporządzanych
dokumentach urzędowych. Brak ich natomiast w wielu starszych tekstach.
Zalecany wzór transkrypcji orzeczenia sądu o przysposobieniu pełnym, który zastępuje
dotychczasowy akt urodzenia, w formie tekstu przedstawia się następująco:
156
70488266217680
70
Acte de naissance N°……………..
Prénom(s) NOM
___________________________________________________________________________
ENFANT : NOM: ………………… suivant déclaration conjointe du ………
(date de la déclaration reçue pour le premier enfant commun
Prénom(s):
Sexe : ……………. (éventuellement ………..jumeau)
Né(e) le : jour, mois, année
à : …………heure(s) …………… minutes
à : commune (département ou pays)
___________________________________________________________________________
PÈRE : NOM: ………….. MÈRE : NOM: …………..
Prénom(s):……….. Prénom(s) :………..
Né le : jour, mois, année Née le : jour, mois, année
à : commune (département ou pays) à : commune (département ou pays)
Profession : Profession :
Domicile : Domicile :
___________________________________________________________________________
ÉVÈNEMENTS RELATIFS À LA FILIATION (antérieurs à l’établissement du présent acte)
Mariage des père et mère le ……….. à………..
Reconnu(e) par le père le………….. à ……….
Reconnu(e) … ….…… le …………à ………..
Acte de notoriété constatant la possession d’état en date du …. délivré par le juge d’instance de…
___________________________________________________________________________
Parent(s) déclarant :
Tiers déclarant : Prénom(s), NOM, âge, profession, domicile
Date et heure de l’acte : jour, mois, année, heure(s), minute(s) Après lecture et invitation
à lire l’acte, Nous, Prénom(s), NOM, (qualité de l’officier de l’état civil) avons signé avec
le(s) déclarant(s).
Signatures du (des) déclarant(s) et de l’officier de l’état civil
MENTIONS
Doc. 31 : Modèle recommandé d’acte de naissance dressé
Nous voyons à l’occasion combien l’usage des ordinateurs a rendu constante la présence
des accents sur les lettres majuscules. Cela n’est cependant qu’un usage récent et de très
nombreux documents officiels ne les marquent pas.
Le modèle recommandé relatif à la transcription de la naissance, après décision de jus-
tice dans le cas d’une adoption plénière, sous forme littéraire se présente ainsi :
157
70488266217680
70
Dok. 32. Zalecany wzór aktu urodzenia sporządzony w formie narracyjnej w wyniku
transkrypcji orzeczenia sądu o przysposobieniu pełnym
W praktyce jednak uniformizacja jest niemal niewidoczna, a wygląd aktów i ich odpi-
sów zależy od miejsca ich sporządzenia.
2.9.2. Odpis skrócony oraz odpisy zupełne aktów urodzenia

Jak to ilustruje dokument nr 33, w roku 1965 urząd stanu cywilnego w gminie Argen-
teuil sporządzał akty urodzenia i ich odpisy na maszynie, w formie tekstu, to znaczy bez
kolumn ani rubryk. Tekst ten był załączony do rejestru z pozostawieniem lewego margi-
nesu służącego do nanoszenia wzmianek (nazywanych „marginesowymi”), których tutaj
brak. Dokument nie posiada nagłówka.
Dok. 33. Odpis zupełny aktu urodzenia z roku 1965
158
70488266217680
70
Doc. 32 : Modèle recommandé d’acte de naissance dressé sous forme littéraire issu de la
transcription d’un jugement d’adoption plénière
Dans la pratique, néanmoins, l’uniformisation n’est guère visible et l’aspect des actes
dépend du lieu de leur émission.
2.9.2. Extrait et copies intégrales des actes de naissances

Ainsi, comme le montre le document n°33, l’état civil de la commune d’Argenteuil rédi-
geait-elle, en 1965, ces actes de naissance à la machine, de façon littéraire, c’est-à-dire sans
aucune colonne ou rubrique. Le texte était inséré dans le registre de sorte à conserver la
marge à gauche ; cette marge sert à porter les mentions (dites marginales), ici absentes.
Le document ne porte aucun titre.
Doc. 33 : Copie d’acte de naissance de 1965
159
70488266217680
70
W pierwszej kolejności zajmiemy się opisem ogólnego wyglądu dokumentu. Jest

to poziomy arkusz papieru o rozmiarach: wysokość około 10 cm, szerokość 35 cm. Wydzie-
lono na nim dwa obszary:
a) miejsce po prawej stronie, gdzie znajduje się treść aktu,
b) miejsce po lewej stronie, przewidziane na odciski pieczątek oraz pieczęci z symbo-
lem Republiki. Dobrze widoczne są tu Marianna, w kolorze niebieskim, jak również
czerwony odcisk pieczęci „poświadczający zgodność odpisu zupełnego”17. Poniżej
widnieje podpis kierownika urzędu stanu cywilnego, który dokonał rejestracji aktu.
Na górze, po lewej stronie, znajduje się numer aktu, w tym przypadku jest to nr 1450,
który umieszczono również na początku tekstu. Pod numerem jest nazwisko rodowe,
a pod nim − imię lub imiona osoby, której akt dotyczy (tutaj są trzy, prawo francuskie
dopuszcza dowolną liczbę imion).
W dokumencie tym pojawiają się elementy typowe dla języka francuskiej administracji,
których znajomość nie jest wprawdzie od wszystkich wymagana, jednak tłumacze powinni
umieć je zidentyfikować i odkodować. Elementem bez wątpienia najbardziej charaktery-
stycznym spośród nich jest użycie, dość częste, choć obecnie nie zawsze stosowane, formy
mil (tysiąc) na określenie tysiąclecia. Forma ta, równie często jak mille (tysiąc), występuje
zarówno w pismach administracji cywilnej, jak i w pismach sądowych. Pochodząca od neu-
tralnej liczby pojedynczej forma jest zwyczajowo przyjęta w historycznym określeniu roku
tysięcznego − an mil – oraz, pomimo swej zapomnianej etymologii, w datach następujących
po roku dwutysięcznym − an deux mille. Pozostając przy liczebnikach, uwagę przyciąga
brak myślnika w zapisie roku. Numery dzielnic Paryża są zapisane zwykłymi cyframi arab-
skimi z użyciem skrótu (ième, e) [przyp. tłum.: oznaczenie liczebnika porządkowego] i żadne
słowo wprowadzające nie sygnalizuje, że chodzi o dzielnice.
Widać także, że została odwrócona kolejność danych adresowych w stosunku do przyję-
tego zwyczaju, co przypomina polski uzus, w którym numer budynku podaje się po nazwie
ulicy (w tym przypadku ulicy − rue – i alei − avenue).
Ponadto trzeba pamiętać, że przecinki stosuje się w celu rozdzielenia informacji. Nie
mają one wówczas wpływu na sens zdania. W zapisie adresu przyjęło się stosować prze-
cinek i nierzadko spotkamy się z adresem zapisanym w następujący sposób: 7, rue (ulica)
Henri de Valois.
17
Poświadczenie to jest wymagane ze względu na to, że odpis skrócony powinien być zawsze
odwzorowaniem aktu wpisanego do rejestru.
160
70488266217680
70
En premier lieu, il convient de décrire l’aspect global du texte : il s’agit d’une bande hori-
zontale d’une dizaine de centimètres de haut sur une largeur d’environ 35 centimètres. Le
bandeau est découpé spatialement en deux zones :
a) la zone de rédaction de l’acte, à droite,
b) et la zone de gauche prévue pour l’apposition des tampons et sceaux de la République.
Ici la Marianne, en bleu, est bien visible ainsi que le tampon, rouge, certifiant la copie
conforme17. Juste au-dessus apparaît la signature de l’officier d’état civil ayant enregistré
l’acte. Apparaît aussi en haut à gauche le numéro d’ordre de l’acte, ici le n°1450, lequel
numéro est immédiatement repris à l’entame de la rédaction. Sous ce numéro figure
le nom patronymique de la personne, puis son ou ses prénoms (ici 3 ; la loi française
ne limite pas le nombre de prénoms).
Ce document laisse aussi apparaître certaines particularités de l’administration fran-
çaise, lesquelles doivent pour le moins être reconnues, si ce n’est connues, et décodées par
le traducteur. Le point le plus remarquable est, sans doute aucun, l’usage fréquent, quoique
irrégulièrement suivi aujourd’hui, de la forme mil pour indiquer le millénaire. Cette forme
concurrence la forme mille aussi bien dans les administrations civiles que dans les juridic-
tions. Remontant à un singulier neutre, elle est, normalement, maintenue dans l’appella-
tion historique de l’an mil, et, en dépit de l’étymologie oubliée, dans les dates ultérieures
à l’an deux mille. Toujours à propos des chiffres, l’absence de trait d’union dans l’année
attire l’attention ; les numéros des arrondissements de Paris sont portés en chiffres arabes
ordinaux, avec abréviation inconstante (ième, e), sans qu’aucun mot introducteur ne signale
qu’il s’agisse des arrondissements.
Il est aussi à relever que les adresses sont données selon un ordre inversé par rapport à
l’usage courant ; elles rappellent en cela l’usage polonais qui consiste à indiquer le numéro
du bâtiment après le nom de la voie (ici : rue et avenue).
De plus, il convient de mémoriser l’usage des virgules en tant que séparateur d’infor-
mations. Elles n’ont bien sûr pas de valeur logique dans cet usage. L’usage commun des
adresses postales les conservent souvent et il n’est pas rare de voir une adresse libellée ainsi :
7, rue Henri de Valois.
17
Cette certification permanente s’impose par le fait que le document extrait doit être fidèle à
l’acte inscrit au registre.
161
70488266217680
70
Składnia jest taka jak w pierwszym zdaniu, którego podmiotem jest nowo narodzone
dziecko (…est né −…urodził się), z orzeczeniem wyrażonym czasownikiem w formie doko-
nanej, w którym wymienione zostały imiona i nazwisko rodowe, poprzedzone dwoma oko-
licznikami czasu (wskazującymi na datę i godzinę narodzin), po których następują dwa
dopełnienia mówiące o pochodzeniu (de… i de… informujące o rodzicach i ich dacie uro-
dzenia), opatrzone dwoma dopowiedzeniami (określającymi zawód, więź łączącą rodziców,
ich miejsce zamieszkania). Zdanie to odpowiada treści pierwszego akapitu art. 57 kodeksu
cywilnego. Szyk drugiego zdania jest ściśle administracyjny i informuje o tym, kto był zgła-
szającym, o dacie i godzinie dokonania zgłoszenia, o dopełnionej procedurze zatwierdzenia
(„odczytano i poproszono o przeczytanie”), o personaliach kierownika urzędu stanu cywil-
nego (Nous grzecznościowe, Lucienne X, małżonka Y) dokonującego rejestracji i potwier-
dzającego przyjęcie zgłoszenia, jego stanowisku i funkcji pełnionej z upoważnienia. Drugie
i ostatnie zdanie jest w stronie biernej (dressé – sporządzony). Termin dresser (sporzą-
dzić) należy odróżnić od terminu transcrire (poddać transkrypcji, dosł. transkrybować),
gdyż akt może być sporządzony bezpośrednio przez kierownika urzędu stanu cywilnego
we Francji, to znaczy wpisany, albo transkrybowany, czyli ‘przepisany’ na podstawie aktu
sporządzonego w innym merostwie lub za granicą w ambasadzie lub konsulacie Francji.
Na dalszym planie pozostaje budząca wątpliwości informacja, czy osoba zgłoszona
w Argenteuil również tutaj się urodziła, a to dlatego, że miejsce urodzenia zostało wska-
zane wyłącznie przez podanie adresu, bez określenia gminy. Można by więc rozważać, czy
miejsce urodzenia jest również miejscem zgłoszenia.
Ostatnia uwaga dotyczy urzędowej formułki „z upoważnienia”, czyli z „przeniesienia
kompetencji”. W praktyce mer, nie będąc w stanie osobiście podołać tak dużej ilości pracy,
której wymaga administracja gminna, zaprzysięga personel, aby zastępował go w niektó-
rych obowiązkach.
Jeśli chodzi o układ strony, należy zwrócić uwagę na zwyczaj uzupełniania linii znakami
graficznymi (/….) w celu zapobieżenia ich nielegalnemu wypełnianiu.
Następny przykład ukazuje sytuację rzadziej spotykaną, jest to bowiem odpis aktu doty-
czący płodu, którego zgon nastąpił przed narodzinami. W języku potocznym opisują ją
różne terminy ‒ w zależności od okoliczności jest to fausse couche (poronienie) lub mort-
-né (dziecko martwo urodzone). W języku urzędowym sytuację tę określa się mianem un
enfant sans vie18 (dziecko martwo urodzone). Nie jest to więc, w tym przypadku, akt uro-
dzenia w dosłownym tego słowa znaczeniu, lecz akt odnotowujący brak zdolności do życia
dziecka, które z administracyjnego punktu widzenia ani się nie urodziło, ani też nie zmarło.
Prawo upoważnia rodziców do nadania dziecku imienia i pochowania go.
18
Świadomym trzeba być istnienia prawnych niuansów, jak chociażby tego, że poniżej określonej
liczby dni, a dokładniej 22 tygodni braku menstruacji lub gdy masa ciała płodu nie osiągnęła 500
gramów, dziecku, które zmarło na skutek poronienia oraz w wyniku zamierzonego przerwania
ciąży, nie sporządza się aktu stanu cywilnego.
162
70488266217680
70
La syntaxe correspond à une première phrase dont le sujet est l’enfant nouvellement
né (…. est né), c’est grammaticalement un présent accompli, dont sont mentionnés les pré-
noms et le nom de famille, précédé de deux compléments de temps (indiquant la date et
l’heure de la naissance), suivi de deux compléments d’origine (de… et de…. indiquant les
parents et leur date de naissance respective), eux-mêmes recevant des appositions (indiquant
les professions, leur lien, le domicile). Cette phrase correspond au contenu du premier ali-
néa de l’article 57. La deuxième phrase est d’ordre strictement administratif et stipule qui
fut le déclarant, la date et l’heure de la déclaration, la procédure suivie de validation (lec-
ture faite et invité à lire), l’identité de l’officier de l’état civil (Nous de politesse, Lucienne X,
épouse Y) enregistrant et validant la déclaration, son poste et son autorité par délégation.
Cette seconde et dernière phrase est au passif (dressé). Ce terme, dresser, entre en opposi-
tion avec transcrire car l’acte peut être directement dressé par l’officier d’état civil en France,
c’est-à-dire enregistré, ou bien transcrit, c’est-à-dire « recopié » sur la base d’un acte fait à
l’étranger, dans une ambassade, un consulat de France ou dans une administration locale.
Sur le fond, une information est douteuse puisque la personne est déclarée à Argenteuil
mais que le lieu de naissance n’est indiqué que par l’adresse sans précision de la commune
et l’on pourrait donc s’interroger si le lieu de naissance est aussi le lieu de déclaration.
Une dernière remarque s’impose à propos de la formule administrative « par déléga-
tion » qui signifie par transfert de compétence. Le maire ne pouvant en effet pas assurer
la masse de travail qu’impose l’administration d’une commune, il « assermente » des per-
sonnels afin de le suppléer dans certaines tâches.
Quant à la mise en page, il convient de remarquer l’usage de l’époque de compléter les
lignes par des signes graphiques (/ ….) afin d’éviter des remplissages frauduleux.
L’exemple suivant présente une situation moins ordinaire puisque l’acte est relatif à un
individu mort avant qu’il ne naisse. C’est ce que le langage commun appelle sous différentes
manières une « fausse couche » ou enfant « mort-né » selon le cas, et le langage adminis-
tratif « un enfant sans vie »18. Il ne s’agit donc pas en l’occurrence d’un acte de naissance
au sens strict mais d’un acte enregistrant la non-viabilité de l’enfant qui n’est administra-
tivement ni né ni décédé. Les parents sont légalement autorisés à lui donner un prénom
et une sépulture.
18
Certaines nuances juridiques sont néanmoins à prendre en compte puisqu’en dessous d’un cer-
tain nombre de jours de grossesse, à savoir 22 semaines d’aménorrhée ou d’un poids inférieur à
500 grammes, l’enfant mort par fausse couche, et dans tous les cas par IVG, ne peut pas faire l’ob-
jet d’un acte d’état civil.
163
70488266217680
70
Dok. 34. Odpis aktu dziecka martwo urodzonego z roku 1990
Lektura powyższego odpisu zupełnego oraz jego porównanie z dokumentem nr 33 (patrz

str. 158) skłaniają do sformułowania następujących uwag:
a) ogólny wygląd obu dokumentów jest taki sam. Jest to arkusz, jak w rejestrze, z margi-
nesem po lewej stronie służącym do stawiania odcisków pieczęci. W tym przypadku
jest to odcisk pieczęci merostwa, a nie Republiki. We wzmiankach dodatkowych napi-
sano „dziecko martwo urodzone”, odnotowano liczbę porządkową, nazwisko rodowe
i imię. W odpisie aktu z roku 1990 pojawia się data „urodzenia” osoby, której akt doty-
czy, tj. 30 czerwca [przyp. tłum. nazwę miesiąca zapisano wielkimi literami],
b) w części po prawej stronie odtworzono niemal dosłownie sformułowania z 1965 r. Odpis
spełnia wymagania prawne odnośnie podania informacji o dacie, godzinie, płci, miej-
scu, rodzicach, ich zawodach i miejscu zamieszkania. Druga część tekstu jest dokładnie
taka sama jak w odpisie zupełnym z roku 1965, z wyjątkiem, co oczywiste, elementów
dotyczących gminy oraz tożsamości urzędnika.
Podczas analizy dyskursywnej dostrzegamy odmienny sposób opisu przebiegu naro-
dzin: w roku 1965 zgłoszona osoba była podmiotem zdania, tutaj zaś jest nią matka, o któ-
rej mówi się, że est accouchée … la dame (urodziła… pani). Jest to techniczno-urzędowe
zastosowanie tego czasownika, odróżniające je od użycia potocznego, w którym zdecydo-
wanie dominuje czasownik posiłkowy avoir. Następnie w celu wprowadzenia imienia użyto
strony biernej prénommé (któremu nadano imię, dosł. nazwanemu) oraz zwrotu nieco
zaskakującego présentement sans vie (w chwili obecnej nie żyje). Oznacza on, że osoba
zgłaszana rzeczywiście nie żyła w chwili dokonywania zgłoszenia oraz w chwili narodzin.
Użycie form la Dame (Pani) oraz le Sieur (Pan) było przyjęte przed reformą francuskiego
języka urzędowego.
Dalsza analiza pozwala dostrzec warte zapamiętania cechy wspólne obu odpisów, takie
jak pominięte myślniki w zapisanych słownie liczebnikach. W ten sam sposób podano
godzinę z pominięciem słowa „minuty”.
164
70488266217680
70
Doc. 34 : Copie d’acte enfant sans vie de 1990
La lecture de cet acte met en relief plusieurs éléments de comparaison avec l’acte n°33
(cf. p. 159) :
a) L’aspect global est similaire, il s’agit d’une bande de registre avec une marge à gauche
servant à l’apposition des tampons et sceaux, le tampon apposé est ici celui de la mairie
et non de la République, aux mentions marginales, ici Enfant sans vie, à l’inscription du
numéro d’ordre, du patronyme et du prénom. Apparaît en plus, la date « de naissance »
de la personne concernée, 30 JUIN.
b) La partie de droite reprend presque littéralement la formulation de 1965 avec une par-
ticularité quant à la tournure. Ainsi, cet acte remplit les critères légaux de mention des
dates, heure, sexe, lieu, parents avec leur profession, leur domicile. La seconde partie du
texte est exactement similaire à l’acte de 1965, sauf, et cela va de soi, dans les éléments
relatifs à la commune et à l’identité du fonctionnaire.
L’analyse discursive fait apparaître une tournure autre relative au déroulement de la nais-
sance : alors qu’en 1965, la personne déclarée était le sujet de la phrase, ici, il s’agit de la mère
qui est dite « accouchée…la dame ». C’est là l’usage technique et administratif de ce verbe
qui diffère en cela de l’usage courant où l’auxiliaire « avoir » prédomine largement. S’ensuit
une forme passive pour introduire le prénom, « prénommé », et la tournure quelque peu
inattendue « présentement sans vie ». Celle-ci signifie que la personne déclarée est morte,
au moment de la déclaration bien-sûr, et au moment de l’expulsion. L’usage de la Dame et
de le Sieur était constant jusqu’à la modernisation de la langue administrative française.
L’analyse fait aussi apparaître des points communs utiles à retenir : les chiffres et les
nombres ne contiennent, dans aucun des deux actes, de traits d’union. Dans le même esprit,
l’heure est indiquée sans que le terme minutes ne soit utilisé.
165
70488266217680
70
Należy również zauważyć, że informacja o miejscu urodzenia matki sprawia wraże-

nie niespójnej: 18ème (osiemnasta dzielnica) i Seine (Sekwana) [przyp. tłum.: tu jako nazwa
departamentu], mając na uwadze, że departament Seine nie istnieje, a osiemnasta dzielnica
odnosić się może wyłącznie do Paryża, który jest jednocześnie departamentem i posiada
obecnie numer 75. Tak jednak nie jest, spójność wiąże się tutaj z koniecznością podania
numeracji odnoszącej się do podziału administracyjnego obowiązującego w chwili urodzin
tej osoby, a zatem w 1964 r., a nie w momencie sporządzania odpisu aktu. Paryż stanowił
wówczas część departamentu Seine, który zlikwidowano w 1968 r.
Uściślijmy, aby nie było żadnych wątpliwości, co do tego, że zapis État Civil (Stan
Cywilny), widoczny w treści tego odpisu, jest błędny ze względu na wielkie litery, które nie
powinny mieć tu zastosowania.
Tak jak w pierwszym przykładzie podpis kierownika urzędu stanu cywilnego jest odręczny
i zarazem nieczytelny w etymologicznym znaczeniu tego słowa. Kwestia ta wymaga wyja-
śnienia, ponieważ w polskiej kulturze znane są dwa przeciwstawne określenia, których zna-
czenie, jeśli się nad tym zastanowić, może być mylące. W praktyce opozycja podpisu nazy-
wanego czytelnym (lisible) względem podpisu nieczytelnego (illisible) dotyczy wyłącznie,
przynajmniej w potocznym rozumieniu, możliwości identyfikacji nazwiska, jego odczyta-
nia w dosłownym tego słowa znaczeniu, brak natomiast informacji o tym, czy podpis jest
odręczny. A to z tej prostej przyczyny, że oba te podpisy są odręczne. W kulturze francu-
skiej podpis jest elementem identyfikacyjnym, trudnym do podrobienia, i dlatego powinien
być jedyny w swoim rodzaju. Niemal zawsze jest to podpis nieczytelny, którego nie można
odczytać. Podpisowi odręcznemu, który czasem jest czytelny, co w potocznym języku okre-
śla się wyrażeniem „podpisać swoim nazwiskiem”, przeciwstawia się natomiast podpis
na maszynie, wydrukowany. W przypadku dokumentów urzędowych tożsamość urzęd-
nika składającego podpis jest zapisana w tekście i potwierdzona jego odręcznym podpisem.
Warto zapamiętać francuski termin signature manuscrite (własnoręczny podpis),
ewentualnie signature illisible lub indéchiffrable (podpis nieczytelny). Termin ten występuje
w generalnym kodeksie jednostek terytorialnych. Art. L212230 kodeksu stanowi:
Mer lub osoba, która go zastępuje, jest obowiązany uwierzytelnić każdy podpis podwładnego
złożony w jego obecności lub w obecności dwóch świadków, jeżeli personalia podwładnego
i świadków są mu znane.
Własnoręczny podpis złożony przez urzędnika gminy w ramach wykonywania funkcji

administracyjnych jest zawsze ważny bez konieczności jego uwierzytelnienia przez przed-
stawiciela władzy państwowej w departamencie pod warunkiem, że obok podpisu wid-
nieje pieczęć merostwa.
Uwierzytelnienie bądź, jak zwykło się mówić w języku potocznym − złożenie podpisu,
w języku prawnym określane jest mianem certification matérielle des signatures (poświad-
czenie własnoręczności podpisu) i zostało uregulowane, między innymi, w art. R113–5
kodeksu relacji między ludnością i administracją.
166
70488266217680
70
Il est aussi à remarquer que le lieu de naissance de la mère pourrait sembler incohérent,
18ème et Seine, sachant que le département de la Seine n’existe pas et qu’un tel arrondisse-
ment ne peut se référer qu’à Paris, laquelle ville est aussi département avec le numéro actuel
de 75. Il n’en est rien, la cohérence tient ici à la nécessité de donner la numérotation admi-
nistrative en vigueur au moment où la personne est née, donc en 1964, et non celle de la
rédaction de l’acte. Paris faisait alors partie du département de la Seine, supprimé en 1968.
Il convient de préciser, pour lever toute ambiguïté, que la graphie État Civil, qui appa-
raît sur cet acte, est défectueuse car les majuscules n’ont pas lieu d’être.
A l’instar du premier exemple, la signature de l’officier de l’état civil est manuscrite et,
également, illisible au sens étymologique du terme. Un éclaircissement sur ce point est
nécessaire étant donné que la culture polonaise connaît deux notions opposées dont le sens,
si l’on s’interroge, pourrait être trompeur. L’on y oppose en fait la signature dite « czytelny,
litt. lisible » à la signature « nieczytelny, litt. illisible » mais cela ne fait que renvoyer, dans
l’usage courant pour le moins, à la possibilité d’identifier le nom, de le lire au sens strict,
sans pour autant donner d’information sur la nature manuscrite de celle-ci. La raison en
est simple, elles sont toutes les deux manuscrites. Dans la culture française, la signature
est un élément identificateur qui se veut infalsifiable et, pour ce faire, elle doit être inimi-
table ; elle est donc presque par principe illisible, indéchiffrable. Par contre, la signature
manuscrite s’oppose à la signature dactylographiée, imprimée et peut parfois être rendue
lisible, ce que l’usage courant désigne par la tournure « marquer son nom ». Dans le cas
des actes officiels, l’identité du signataire est inscrite dans le texte et confirmée par la signa-
ture manuscrite dudit officier.
Il faut donc retenir en français l’expression signature manuscrite, éventuellement illi-
sible ou indéchiffrable ; cette expression apparaît dans le Code général de collectivités ter-
ritoriales qui dispose à l’article L212230 :
Le maire, ou celui qui le remplace, est tenu de légaliser toute signature apposée en sa pré-
sence par l’un de ses administrés connu de lui, ou accompagné de deux témoins connus.
Les signatures manuscrites données par des magistrats municipaux dans l’exercice de
leurs fonctions administratives valent dans toute circonstance sans être légalisées par le
représentant de l’État dans le département si elles sont accompagnées du sceau de la mairie.
Par ailleurs, la légalisation ou le dépôt de signature de l’usage courant s’appelle en droit
« la certification matérielle des signatures » et est réglée, entre autres, par le Code des rela-
tions entre le public et l’administration en son article R113–5.
167
70488266217680
70
Dokument nr 35 obrazuje postęp technologiczny w zakresie współczesnej rejestracji stanu

cywilnego (dotyczy aktu w formie zdematerializowanej), ukazuje szczególny przypadek osoby,
która została naturalizowana. Osoba ta od urodzenia była Włoszką i nosiła zwyczajowo przyjęte
w tym kraju imiona. W roku 1972, na podstawie decyzji administracyjnej, nabyła obywatelstwo
francuskie w drodze naturalizacji. Oprócz informacji właściwych dla tego dokumentu (nazwi-
sko, imiona…) odpis zupełny aktu urodzenia zawiera również wzmianki dodatkowe na margi-
nesie lub w treści odpisu, odnoszące się do naturalizacji i zawarcia małżeństwa. Odnotowano
zatem: „Francuz na podstawie dekretu z dnia 9 sierpnia 1972 r. („naturalizacja”)”, przy czym
uwagę przyciąga brak uzgodnienia rodzaju, ze względu na to, że osobą tą jest, bez wątpienia,
kobieta („płeć: żeńska”). Uzgodnienie zostało natomiast uwzględnione we wzmiance na mar-
ginesie odnoszącej się do zawarcia małżeństwa („zawarła związek małżeński w…”). Wymie-
niono w niej następnie nazwiska i imiona rodziców osoby, której odpis dotyczy. W kolejnej
wzmiance na marginesie figurują imiona po włosku w brzmieniu, jakie miały, zanim nadano
im francuskie brzmienie19. Tak samo postąpiono w przypadku imienia małżonka: „Emilio
(Emile)”. Niejasne dla laików pozostają niektóre informacje intertekstualne zapisane cyframi,
odnoszące się do dokumentów (12565 × 67), a także z całą pewnością do rejestracji aktu (72 14
294). Tłumacz nie ma obowiązku ich komentować, powinien jedynie je przytoczyć in extenso.
Dok. 35. Odpis zupełny aktu urodzenia, zawierający wzmiankę o nadaniu francuskiego
brzmienia imionom oraz o zawarciu małżeństwa
19
Z tej przyczyny w treści omawianego dokumentu widoczne są imiona. Gwoli ścisłości, obecny
stan prawny nie wymaga, by obcym imionom nadawać francuskie brzmienie. Regulacji podlega
wyłącznie ich ortografia.
168
70488266217680
70
Le document n°35 reflète l’avancée de la technologie dans l’état civil moderne (il s’agit
d’un acte numérisé) et montre un cas particulier lié à la naturalisation de la personne
concernée. Celle-ci est née Italienne, avec des prénoms en cours dans ce pays, et a obtenu
sa naturalisation française, acte administratif par lequel elle est devenue citoyenne française,
en 1972. Apparaissent donc sur cet acte de naissance les informations habituelles pour ce
type d’acte (nom, prénoms…) mais également des mentions, marginales ou insérées dans
l’acte, relatives à la naturalisation et au mariage. Ainsi est-il inscrit Français par décret du
9 août 1972 (naturalisation) où le blocage de l’accord attire l’attention puisqu’il ne fait pas
de doute que la personne est une femme (sexe : féminin). L’accord est cependant conservé
dans la mention marginale relative au mariage (mariée à). Suivent sous cette mention les
noms et prénoms des parents de la personne, puis une nouvelle mention marginale où
figurent les formes italiennes des prénoms avant francisation19. La même information est
directement insérée dans le texte lorsqu’elle est relative au mari (Emilio (Emile)). Restent
opaques, pour le non-initié, un certain nombre d’informations intertextuelles inscrites sous
la forme de chiffres renvoyant à un dossier (12565 × 67) et plus sûrement à l’immatricula-
tion de l’acte (72 14 294). Il n’appartient pas au traducteur de les décrypter mais seulement
de les reporter in extenso.
Doc. 35 : Copie d’acte de naissance avec francisation et mariage
19
Cela explique pourquoi nous avons volontairement omis de biffer ces prénoms à cet endroit.
Précisons aussi que l’état du droit actuel ne demande pas la francisation des prénoms étrangers ;
seule l’orthographe est réglementée.
169
70488266217680
70
Z informacji administracyjnych wnioskujemy, że powyższy odpis zupełny aktu urodzenia

pochodzi z Centralnego Urzędu Stanu Cywilnego w Nantes, miejsca, gdzie przechowy-
wane są akty transkrybowane, sporządzone przez administrację zagraniczną, francuską lub
obcą, bądź akty dotyczące osób, które nabyły obywatelstwo francuskie. Na odpisie widoczne
są: okrągła pieczęć ministerstwa spraw zagranicznych, potocznie nazywana „Marianną”20,
urzędowe poświadczenie zgodności z oryginałem, jak również cachets (odciski pieczęci
– wyraz do uwzględnienia w zbiorze terminów) różnych urzędników, którzy sporządzili
odpis aktu oraz potwierdzili jego zgodność z oryginałem. Przy obu odręcznych podpisach
widoczny jest odcisk pieczęci. Pod względem języka dokument ten jest znacznie uboższy
od poprzednich, mimo że zawarto w nim sporo danych osobowych. Jest więc prawdopo-
dobnie bardziej szczegółowy.
Dok. 36. Odpis skrócony aktu urodzenia ze wzmianką na marginesie
20
Mimo że tak przyjęło się mówić, chodzi o Minerwę.
170
70488266217680
70
Relativement aux informations administratives, on relèvera que cet acte de naissance

provient du Service central d’état civil à Nantes, lieu où l’on archive les actes transcrits
d’une administration étrangère, française à l’étranger ou concernant les citoyens ancienne-
ment non français. Il porte le tampon dit couramment « la Marianne20 » du ministère des
Affaires étrangères, la certification administrative de conformité à l’original et les cachets
(à mettre dans la collecte terminologique) des différents agents ayant établis l’acte et constaté
la conformité. Dans les deux cas, la signature manuscrite accompagne le cachet. Du point
de vue de la langue, ce document est beaucoup plus pauvre que les précédents quoique
portant beaucoup d’informations sur la personne. Il est donc probablement plus efficace.
Doc. 36 : Extrait d’acte de naissance avec mention marginale
20
Nonobstant cet usage, il s’agit de Minerve.
171
70488266217680
70
Dokument nr 36, będący własnością publiczną21, różni się od poprzednio omówionych

odpisów bogatszym metajęzykiem. Dołączona, w treści odpisu, wzmianka o zawarciu mał-
żeństwa została poprzedzona formułką mentions marginales (wzmianki marginesowe).
Ponadto prosimy zwrócić uwagę na to, że dokument ten ma inną nazwę. Nadano mu tytuł
extrait d’acte de naissance (odpis skrócony aktu urodzenia). Mimo użycia terminu extrait,
trudno dostrzec na pierwszy rzut oka wyraźne cechy odróżniające go od odpisu zupełnego.
Następny odpis aktu urodzenia w odróżnieniu od dokumentu nr 36 zawiera wzmiankę
na marginesie, dotyczącą zawarcia małżeństwa we Francji przez obywateli francuskich.
Dok. 37. Odpis zupełny aktu urodzenia ze wzmianką o zawarciu małżeństwa
Dokument ten posiada wszystkie charakterystyczne cechy właściwe wcześniej omó-

wionym odpisom aktów, które nie występowały w wersji elektronicznej. Jest on ciekawy ze
względu na to, że ukazuje, w jaki sposób została dołączona wzmianka dodatkowa o zawar-
ciu małżeństwa przez S. i N. w roku 1988.
Ostatni, umieszczony poniżej, odpis aktu wygląda jak „zwykły” odpis aktu stanu cywil-
nego, jednak osoba, której dotyczą odnotowane w nim zdarzenia, już zmarła. Z założenia
jest to odpis aktu urodzenia, lecz zawiera w postaci wzmianek dodatkowych informacje
o zawarciu związku małżeńskiego oraz o śmierci tej osoby.
21
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Arielle_Dombasle.jpg.
172
70488266217680
70
Le document n° 36, appartenant au domaine public21, a la particularité d’offrir un niveau

métalinguistique supérieur aux précédents puisqu’il introduit la mention marginale rela-
tive au mariage par la formule mentions marginales. Il convient aussi de remarquer que ce
document porte une appellation différente : il se dit lui-même extrait d’acte de naissance,
ce qui nous permet de considérer que le terme extrait n’a pas de valeur différentielle mar-
quée par rapport à l’acte en copie.
L’acte de naissance suivant montre une mention marginale relative à un mariage fait en
France, entre citoyens français, et agit donc par contraste avec le document n°36.
Doc. 37 : Copie d’acte de naissance avec mention de mariage
Ce document revêt toutes les caractéristiques des actes non numérisés précédents mais
montre comment il a été assorti d’une mention marginale indiquant le mariage de S, en
1988, avec N.
Le dernier acte ci-dessous est symptomatique de l’état « normal » de l’acte d’état civil alors
que la personne dont il relate les événements de la vie n’est plus. C’est, à la base, un acte de
naissance mais il contient en mentions marginales les indications relatives au mariage et
au décès de la personne.
21
http://commons.wikimedia.org/wiki/File :Arielle_Dombasle.jpg
173
70488266217680
70
urodzenie
ślub
zgon
Dok. 38. Odpis zupełny aktu urodzenia ze wzmianką o zawarciu małżeństwa i zgonie
2.9.3. Akt małżeństwa

Tak jak w przypadku aktów urodzenia francuski kodeks cywilny ogranicza się do okre-
ślenia treści aktu małżeństwa, nie precyzuje natomiast jego formy.
Ponownie dla przypomnienia przytaczamy poniżej treść art. 76 k.c.:
Do aktu małżeństwa wpisuje się:
1) imiona, nazwiska, zawód, wiek, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania i pobytu
małżonków,
2) imiona, nazwisko, zawód i miejsce zamieszkania rodziców,
3) oświadczenie rodziców, dziadków i rady rodzinnej w przypadku, gdy są zobowiązani do
jego złożenia,
4) imiona i nazwisko poprzedniego małżonka każdej z osób zawierających związek małżeński,
5) (uchylony),
6) oświadczenie nupturientów o wstąpieniu w związek małżeński oraz ogłoszenie przez kie-
rownika urzędu stanu cywilnego, że małżeństwo zostało zawarte,
7) imiona, nazwisko, zawód, miejsce zamieszkania świadków oraz informację o tym, że
są pełnoletni,
174
70488266217680
70
Naissance
Mariage
Décès
Doc. 38 : Copie d’acte de naissance avec mention de mariage et mention de décès
2.9.3. Acte de mariage

A l’instar des actes de naissance, le Code civil français se contente d’énoncer le contenu
des actes de mariages sans en préciser la forme.
Nous remettons ici pour mémoire l’article 76 :
L’acte de mariage énoncera :
1) Les prénoms, noms, professions, âges, dates et lieux de naissance, domiciles et rési-
dences des époux ;
3) Le consentement des pères et mères, aïeuls ou aïeules, et celui du conseil de famille, dans
le cas où ils sont requis ;
4) Les prénoms et nom du précédent conjoint de chacun des époux ;
5) (abrogé);
par l’officier de l’état civil ;
7) Les prénoms, noms, professions, domiciles des témoins et leur qualité de majeurs ;
175
70488266217680
70
8) oświadczenie złożone na żądanie, o którym jest mowa w poprzednim artykule, o tym,

czy została lub nie została sporządzona umowa majątkowa małżeńska i, jeśli to możliwe,
datę podpisania umowy, jeśli została zawarta, jak również nazwisko i miejsce zamieszka-
nia notariusza, który ją sporządził; pod karą grzywny wymierzanej kierownikowi urzędu
stanu cywilnego, przewidzianej w artykule 50.
W przypadku pominięcia oświadczenia lub jeżeli jest ono błędne, sprostowania pominię-
cia lub błędu w akcie dokonuje się zgodnie z art. 99–1,
9) oświadczenie, jeżeli zostało złożone, o wskazaniu prawa, które będzie stosowane zgodnie
z Konwencją o prawie właściwym dla małżeńskich ustrojów majątkowych, sporządzoną
w Hadze w dniu 14 marca 1978 r. Wpisuje się również datę i miejsce podpisania oświad-
czenia oraz, w takim przypadku, nazwisko i funkcję osoby, która je przyjęła.
Na marginesie aktu urodzenia każdego z małżonków zamieszcza się wzmiankę o zawarciu
małżeństwa oraz o nazwisku małżonka.
W przypadku gdy zostaje zawarte małżeństwo, osoby połączone węzłem małżeńskim

przez kierownika miejscowego urzędu stanu cywilnego (mera lub jednego z jego zastęp-
ców) otrzymują odpis aktu (wpisanego do rejestru) oraz certificat de mariage (zaświad-
czenie o zawarciu związku małżeńskiego) sporządzone przez francuską administrację. We
Francji pierwszeństwo22 mają śluby tak zwane cywilne, mimo że, naturalnie, śluby kościelne
również są zawierane, a to z uwagi na zdecydowanie świecki porządek konstytucyjny23. Nie
przewiduje on wpisywania zawartych ślubów kościelnych do rejestru stanu cywilnego, dla-
tego pary, które chcą przyjąć sakrament małżeństwa, zmuszone są uczestniczyć w dwóch
uroczystościach. Dokumenty pochodzące od władz kościelnych nie zostaną tu omówione
z racji tego, że we Francji nie mają one mocy prawnej.
Ponadto nowe francuskie ustawodawstwo, które dopuszcza możliwość zawierania mał-
żeństw przez osoby tej samej płci24, zmusiło ustawodawcę do dokonania korekty języka
umożliwiającej wprowadzenie tej nowej opcji (dwie małżonki, dwóch małżonków, dwóch
ojców…). Korekta polegała na neutralizacji form rodzaju męskiego.
Artykuł 13 ustawy przedstawia się następująco:
22
Z punktu widzenia wyłącznie prawnego nie jest to pierwszeństwo, lecz wyłączność, z wyjątkiem
małżeństw religijnych zawartych przez obywateli innych państw mieszkających na terytorium Francji.
23
Sytuacja nie jest jednak jednakowa na całym terytorium Republiki, gdyż w Alzacji i Moselle
obowiązuje konkordat, inne zasady są także stosowane na terytoriach pozaeuropejskich, gdzie
miejscowe zwyczaje mają moc prawną w niektórych kwestiach regulowanych przez prawo cywilne.
24
Zob. http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000027414540&cate-
gorieLien=id.
176
70488266217680
70
8) La déclaration, faite sur l’interpellation prescrite par l’article précédent, qu’il a été ou
qu’il n’a pas été fait de contrat de mariage, et, autant que possible, la date du contrat, s’il
existe, ainsi que les nom et lieu de résidence du notaire qui l’aura reçu ; le tout à peine,
contre l’officier de l’état civil, de l’amende fixée par l’article 50.
Dans le cas où la déclaration aurait été omise ou serait erronée, la rectification de l’acte, en
ce qui touche l’omission ou l’erreur, pourra être effectuée conformément à l’article 99–1 ;
9) S’il y a lieu, la déclaration qu’il a été fait un acte de désignation de la loi applicable confor-
mément à la convention sur la loi applicable aux régimes matrimoniaux, faite à La Haye
le 14 mars 1978, ainsi que la date et le lieu de signature de cet acte et, le cas échéant, le
nom et la qualité de la personne qui l’a établi.
En marge de l’acte de naissance de chaque époux, il sera fait mention de la célébration du
mariage et du nom du conjoint.
Relativement au mariage, l’administration française établit des actes (inscrits au registre)

et des certificats de mariage qu’elle donne aux époux unis par l’officier de l’état civil local
(le maire ou un de ses adjoints). En effet, par son organisation constitutionnelle22, essentiel-
lement laïque, la France donne la primauté23 aux mariages dits civils, sans bien sûr ignorer
les mariages religieux. Elle ne connaît cependant pas de transcription de mariage religieux
sur les registres de l’état civil et les couples doivent donc procéder à deux cérémonies s’ils
veulent obtenir un sacrement religieux. Aucun traitement ne sera fait ici des documents
émanant de l’autorité cléricale puisqu’ils ne possèdent aucune force légale en France.
Par ailleurs, la nouvelle législation française, autorisant le mariage des personnes de
même sexe24, a obligé le législateur à faire des choix linguistiques de sorte que soit intégrée
cette nouvelle possibilité (deux épouses, deux époux, deux pères…). Le choix s’est fait en
neutralisant les formes masculines ; l’article 13 se présente ainsi :
22
La situation n’est cependant pas homogène dans toute la République puisque le régime concor-
dataire est en vigueur en Alsace et en Moselle et d’autres règles s’appliquent dans les territoires
non métropolitains où les coutumes locales ont force de lois dans certains domaines civils.
23
Du point de vue du droit strict, il ne s’agit pas de primauté mais d’exclusivité, sauf mariages
religieux des ressortissants étrangers installés en France.
24
Cf. http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000027414540&catego-
rieLien=id
177
70488266217680
70
Dokonuje się następującej zmiany w kodeksie cywilnym:

1) tytuł wstępny zostaje uzupełniony artykułem 6–1 o następującej treści:
Art. 61. Zawarcie związku małżeńskiego i pochodzenie wynikające z przysposobienia wywo-
łują ten sam skutek, są źródłem praw i obowiązków przewidzianych przez prawo, z wyjąt-
kiem praw i obowiązków, o których jest mowa w tytule VII księgi pierwszej niniejszego
kodeksu, bez względu na to, czy małżonkowie lub rodzice są tej samej, czy różnej płci”,
2) w punkcie a) art. 34 wyrazy „ojciec i matka” zostają zastąpione wyrazem „rodzice”,
3) w ostatnim akapicie art. 75 wyrazy „mąż i żona” zostają zastąpione wyrazem „małżonkowie”,
4) w drugim akapicie art. 371–1, wyrazy: „ojciec i matka” zostają zastąpione wyrazem „rodzice”.
Kodeks cywilny nie jest jedynym, którego te korekty dotyczą. Ustawa zmienia między
innymi: kodeks działalności społecznej, kodeks rodzinny, kodeks rolny i rybołówstwa,
kodeks ubezpieczenia społecznego. Wprowadzane do kodeksu cywilnego zmiany są dla nas
ważne w zakresie, w jakim dokonują aktualizacji sposobu redagowania wpisów do rejestru
i sporządzania odpisów aktów. Jeszcze jeden artykuł wspomnianej ustawy jest szczególnie
ważny dla tłumacza: przepis artykułu 11 w dziale III dotyczącym nazwisk dzieci przyspo-
sobionych lub zrodzonych z małżeństwa, stanowiący:
W przypadku braku zgody między rodzicami zasygnalizowanego przez jednego z rodziców
kierownikowi urzędu stanu cywilnego najpóźniej w dniu zgłoszenia urodzenia lub po naro-
dzinach wraz z jednoczesnym ustanowieniem pochodzenia, dziecko przyjmuje oba nazwiska
swoich rodziców, z tym ograniczeniem, że jest to pierwsze nazwisko rodowe każdego rodzica,
złączone w kolejności alfabetycznej.
Oznacza to, że w sytuacji tego rodzaju tłumacz nie będzie już mógł dojść na podsta-
wie kolejności nazwisk, jaka jest płeć rodziców. W konsekwencji niemożliwe będzie pra-
widłowe dopasowanie przez tłumacza imion do nazwisk rodowych poszczególnych osób,
które zawarły obywatelską umowę solidarności, w przypadku imion niejednoznacznych
rodzajowo (na przykład Claude). Nie należy również minimalizować problemu, jaki spra-
wią tłumaczom odpisy aktów małżeństwa osób tej samej płci25. Mamy na myśli wszelkiego
rodzaju językowe i prawne komplikacje (w przypadku na przykład przysposobienia), które
spowoduje nowy stan prawny.
Wspomniane wyżej zaświadczenie o zawarciu małżeństwa ma następującą postać:
25
http://circulaires.legifrance.gouv.fr/pdf/2013/05/cir_37052.pdf – wzory aktów osób tej samej
płci. Ustawodawca zastosował dwie różne strategie: w aktach małżeństwa, pojawia się dwa razy
małżonek lub małżonka, albo jest miejsce 1) małżonek i 2) małżonka; w dokumentach dotyczą-
cych przysposobienia, mowa jest dwa razy o nazwisku i imieniu (imionach) przysposabiającego
lub przysposabiającej. Z tym, że jak na razie takie przysposobienie nie jest możliwe.
178
70488266217680
70
Le Code civil est ainsi modifié :

1) Le titre préliminaire est complété par un article 6–1 ainsi rédigé
« Art. 61. Le mariage et la filiation adoptive emportent les mêmes effets, droits et obli-
gations reconnus par les lois, à l’exclusion de ceux prévus au titre VII du livre Ier du
présent code, que les époux ou les parents soient de sexe différent ou de même sexe.» ;
2) Au a de l’article 34, les mots : « père et mère » sont remplacés par le mot : « parents » ;
3) Au dernier alinéa de l’article 75, les mots : « mari et femme » sont remplacés par le mot :
« époux » ;
4) Au deuxième alinéa de l’article 371–1, les mots : « père et mère » sont remplacés par le
mot : « parents ».
Le Code civil n’est pas le seul code affecté par ces changements puisque la loi modifie,
entre autres, le Code de l’action sociale et des familles, le Code rural et de la pêche ou le
Code de la sécurité sociale. Les changements intervenant dans le Code civil sont ici impor-
tants en ce qu’ils induisent une modification à terme des rédactions du registre et des copies.
Un autre article de la même loi revêt une importance particulière pour le traducteur : la
disposition portée par l’article 11 du Chapitre III relatif au nom des enfants, adoptés ou
nés, lequel dispose que :
En cas de désaccord entre les parents, signalé par l’un d’eux à l’officier de l’état civil, au plus
tard au jour de la déclaration de naissance ou après la naissance, lors de l’établissement
simultané de la filiation, l’enfant prend leurs deux noms, dans la limite du premier nom de
famille pour chacun d’eux, accolés selon l’ordre alphabétique.
Ce qui signifie, dans un tel cas d’espèce, que le traducteur ne peut plus supputer le sexe
des parents sur la base de l’ordre. En conséquence, le traducteur sera dans l’impossibilité
d’attribuer les bons prénoms aux noms de famille individuels de chacun des conjoints d’un
pacte civil de solidarité dès lors que les prénoms seront ambigus (Claude par exemple). Il
ne faut pas non plus minimiser le problème des actes dérivant du mariage de personnes du
même sexe25; nous pensons naturellement à toutes les complications linguistiques et juri-
diques (pour les adoptions par exemple) induites par cet état modifié.
Le certificat de mariage susmentionné prend la forme suivante :
25
http://circulaires.legifrance.gouv.fr/pdf/2013/05/cir_37052.pdf, cette circulaire donne en annexe
les modèles d’actes pour les personnes du même sexe. Le législateur a développé deux stratégies
différentes : dans les actes de mariage, il fait apparaître deux fois époux/se ou lieu de 1) époux et
2) épouse ; dans les actes d’adoption, il marque deux fois nom et prénom(s) de l’adoptant(e). Rap-
pelons que les adoptions ne sont pas encore ouvertes.
179
70488266217680
70
Dok. 39. Zaświadczenie o zawarciu małżeństwa
Powyższy dokument nie zawiera zbyt wiele informacji. Jedną z nich warto zapamiętać,
a mianowicie tę dotyczącą historycznego, francuskiego uzusu językowego, zgodnie z któ-
rym, pomimo laickiego charakteru państwa, istnieje instytucja ministre du culte (duchow-
nego), o którym jest tu mowa we wzmiance końcowej. Nie chodzi o ministra wchodzącego
w skład rządu, lecz duchownego, to znaczy księdza, rabina, imama lub innego właściwego
danemu Kościołowi duchownego, który ewentualnie będzie celebrował uroczystość religijną.
180
70488266217680
70
Doc. 39 : Certificat de célébration de mariage
Y apparaissent peu d’informations, mais l’on peut retenir celle relative à l’usage linguis-
tique historique de la France qui fait que, nonobstant la laïcité, il existe un Ministre du
culte, ici invoqué dans la mention finale. Il ne s’agit pas d’un ministre du gouvernement
mais de l’officiant religieux qui sera éventuellement amené à célébrer une célébration reli-
gieuse, donc du curé, rabbin, imam ou autres de la paroisse concernée.
181
70488266217680
70
W kodeksie karnym Imperatora z roku 1810, w art. 199 i 200, został ustanowiony pry-
mat uroczystości cywilnej nad religijną:
Art. 199. Duchowny, który przewodniczy religijnej ceremonii małżeństwa, która nie jest uza-
sadniona uprzednim sporządzeniem, przez kierownika urzędu stanu cywilnego, aktu małżeń-
stwa, zostanie za pierwszym razem ukarany grzywną od szesnastu do stu franków.
Art. 200. W przypadku dalszych wykroczeń o charakterze opisanym w poprzednim artykule,
duchowny, który się ich dopuści, poniesie karę, to jest: za pierwszą recydywę − karę więzie-
nia od dwóch do pięciu lat.
Za drugą recydywę zostanie deportowany.
Artykuły te zostały uchylone w 1994 r. i zastąpiono je art. 433–21, który obowiązywał

od 1 marca 1994 r. do 1 stycznia 2002 r. w brzmieniu:
Duchowny zwyczajowo przewodniczący religijnej ceremonii małżeństwa, która nie jest uza-
sadniona uprzednim sporządzeniem, przez kierownika urzędu stanu cywilnego, aktu mał-
żeństwa, podlegać będzie karze sześciu miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywny w wyso-
kości 7500 euro.
Wraz z uchyleniem wspomnianego artykułu z francuskiego kodeksu karnego zniknęły

przepisy odnoszące się do duchownego.
Termin ministre du culte (duchowny) może budzić zdziwienie. Pamiętać należy, że
ministre (minister) pochodzi od łacińskiego wyrazu minister (sługa) oraz że dał początek
wielu rzeczownikom w języku francuskim. Niektóre z nich mają niewiele wspólnego z pier-
wowzorem, jak na przykład métier (zawód, fach). Pierwotnie ministre był przeciwstawiany
wyrazowi magister (człowiek wolny), który dość szybko przybrał znaczenie ‘urzędnik pań-
stwowy’. Ten sam rdzeń odnajdujemy w wyrazie administration (administracja). Francuski
termin ministre du culte to inaczej „sługa boży” i jest neutralnym określeniem opisującym
duchownego dowolnej religii.
182
70488266217680
70
Dans le Code pénal de l’Empereur, en 1810, les articles 199 et 200 fixaient la primauté,
la primordialité, de la célébration civile sur la célébration cultuelle en ces termes :
Article 199: Tout ministre d’un culte qui procédera aux cérémonies religieuses d’un mariage,
sans qu’il ait été justifié d’un acte de mariage préalablement reçu par les officiers de l’état
civil, sera pour la première fois, puni d’une amende de seize à cent francs.
Article 200: En cas de nouvelles contraventions de l’espèce exprimée dans l’article précé-
dent, le ministre de culte qui les aura commises, sera puni, savoir : Pour la première réci-
dive, d’un emprisonnement de deux à cinq ans.
Et pour la seconde, de la déportation.
Ces articles, abrogés en 1994, ont été remplacés par l’article 433–21 en vigueur du 1er
mars 1994 au 1er janvier 2002 qui disposait :
Tout ministre d’un culte qui procédera, de manière habituelle, aux cérémonies religieuses
de mariage sans que ne lui ait été justifié l’acte de mariage préalablement reçu par les offi-
ciers de l’état civil sera puni de six mois d’emprisonnement et de 7 500 euros d’amende.
Toute référence au ministre du culte a depuis disparu du Code pénal français.

L’expression ministre du culte peut surprendre mais il faut bien avoir à l’esprit que
ministre provient du latin minister (serviteur) et qu’il a donné plusieurs substantifs en fran-
çais dont certains sont très éloignés de la forme latine, tel que métier. Il s’opposait à l’origine
à magister (homme libre) et prit rapidement le sens d’officier public. Le même étymon se
retrouve dans administration. Dans la tournure française, il signifie donc serviteur de dieu
et sert d’expression neutre pour désigner tous les officiants religieux, indépendamment des
usages de leur religion.
183
70488266217680
70
2.9.4. Odpis zupełny aktu małżeństwa

Zamieszczony poniżej odpis zupełny aktu małżeństwa ilustruje jedną z możliwych form
tego dokumentu.
Dok. 40. Odpis zupełny aktu małżeństwa
Lektura tego dokumentu dostarcza wielu informacji dotyczących użycia francuskiego

języka urzędowego (dokładna analiza tekstu znajduje się w części poświęconej rejestrowi,
patrz str. 148 i 150):
184
70488266217680
70
2.9.4. Copie intégrale d’acte de mariage

La copie de l’acte de mariage, quant à elle, peut se présenter sous la forme ci-dessous
exposée.
Doc. 40 : Copie intégrale d’un acte de mariage
La lecture du document en regard apporte plusieurs informations riches d’enseignements

quant aux usages administratifs français (pour l’analyse textuelle précise, nous renvoyons
au passage correspondant dans le chapitre relatif au registre, cf. pp. 149 et 151):
185
70488266217680
70
1. Dokument nie ma tytułu. Aby zorientować się, o jaki dokument chodzi, trzeba go prze-
czytać. Zatem jedynie z fragmentu, znajdującego się w tekście, „połączeni węzłem mał-
żeńskim” tłumacz wywnioskuje, że ma do czynienia z odpisem aktu małżeństwa. Wie-
dza ta nie uprawnia go jednak do nadania tytułu przekładowi.
2. W ten sam sposób tłumacz ustali, że chodzi o odpis zupełny, gdyż w dokumencie mowa jest
o świadkach. Informację dotyczącą rodzaju dokumentu tłumacz może umieścić w uwa-
dze tłumacza wyróżnionej kursywą i umieszczonej w nawiasie kwadratowym (§ 25 KTP).
3. Dokument sporządzono na papierze z nadrukiem nazwy gminy (Revel). Nad tekstem znaj-
duje się numer karty w rejestrze (AN90244) i prostokątna pieczęć Republiki Francuskiej.
4. Tłumacz zauważy również niekonsekwencję urzędu w zapisie swojej własnej nazwy, to jest
na pieczęci z wizerunkiem Marianny ETAT CIVIL (Urząd Stanu Cywilnego), bez myślnika
i z myślnikiem, na marginesie, w formule poświadczającej zgodność odpisu z oryginałem.
5. Należy dostrzec i zapamiętać użycie przecinka między poszczególnymi imionami tej
samej osoby, stosowane zarówno w tekście, jak i na marginesie. W oryginale dokumentu
było napisane „S = nazwisko panieńskie, N = pierwsze imię, M = drugie26 imię osoby,
której odpis dotyczy”. Mimo że przez długi czas poszczególne imiona oddzielał jedy-
nie odstęp, mnogość problemów występujących przy interpretacji aktów spowodowała
konieczność ustawowego uregulowania tej kwestii. W okólniku 2011–11 z dnia 30 listo-
pada 2011 r.27 nakazano, aby od tej pory rozdzielać imiona przecinkiem.
6. Wpisując rzeczowniki własne, osoba sporządzająca odpis zdecydowała podkreślić nazwi-
ska rodowe małżonków, podczas gdy pozostałe imiona i nazwiska zostały po prostu
zapisane wielkimi literami, tak samo jak nazwy gmin. Nazwy departamentów napisano
małymi literami. Widoczny jest brak konsekwencji zarówno w użyciu myślników, jak
i wielkich liter (Haute-garonne, ale Alpes de haute Provence), co powinno zostać skory-
gowane w tłumaczeniu (§ 44 KTP).
7. Termin Adjoint w ostatnim zdaniu odnosi się do funkcji urzędnika administracji gmin-
nej; uzupełnione sformułowaniem „z upoważnienia mera” oznacza, że w chwili spo-
rządzania aktu Jacques Costes sprawował funkcję zastępcy mera.
26
Francuska legislacja nie narzuciła w sposób formalny żadnej konkretnej liczby imion, które
można było nadawać, ale w myśl przyjętego w społeczeństwie zwyczaju posiadanie wielu imion,
powyżej dwóch, było „zarezerwowane” dla szlachty. W ten sposób znakomita większość Francu-
zów posiada dwa imiona. Dodatkową przyczyną tej sytuacji była konieczność odróżnienia poszcze-
gólnych osób posiadających popularne nazwiska (Martin, Lefebvre…). Obecnie kodeks cywilny
(art. 57) mówi przede wszystkim o „imionach” oraz że dzieci nieznanych rodziców będą mieć trzy
imiona, z czego ostatnie będzie służyć im jako nazwisko rodowe. Istniało jednak wcześniej istotne
ograniczenie dotyczące imienia bądź imion, których akceptacja zależała od uznania kierownika
urzędu stanu cywilnego. Ograniczenie to zniesiono, a jedynym znaczącym wyznacznikiem jest
stosowność imienia, które nie może być kompromitujące dla osoby, która ma je nosić, ani osoby
trzeciej (z powodu jego przywłaszczenia). Drugie istniejące obecnie ograniczenie obejmuje zasto-
sowanie wyłącznie francuskich znaków diakrytycznych. Imiona złożone z kilku imion oddzielo-
nych myślnikiem są szczególnie dobrze widziane przez rodziców dokonujących uznania dziecka.
27
Zob. http://circulaires.legifrance.gouv.fr/pdf/2011/11/cir_34124.pdf.
186
70488266217680
70
1. Le document ne porte pas de nom : il faut donc le lire pour savoir ce qu’il est. Le tra-
ducteur déduira en conséquence qu’il s’agit d’une copie d’acte de mariage du seul frag-
ment, inséré dans le texte, « unis par le Mariage »; il n’est cependant pas habilité à lui
attribuer un titre ;
2. Par le même procédé, le traducteur identifiera qu’il s’agit d’une copie intégrale puisqu’y
figurent les témoins ; selon le § 25 du KTP, le traducteur peut insérer entre crochets et
en italiques une note du traducteur pour indiquer la nature du document ;
3. Il est rédigé sur papier à en-tête au nom de la commune (Revel) ; y figure au-dessus du texte
le numéro de feuillet du registre (AN90244) et le tampon rectangulaire de la République ;
4. Le traducteur remarquera aussi l’instabilité de l’écriture du bureau lui-même puisque le
tampon portant Marianne « ETAT CIVIL» ne prend pas de trait d’union alors qu’il en
a un dans la formule de certification de conformité à l’original dans la marge ;
5. L’usage de la virgule entre les différents prénoms d’une même personne est à relever et
à retenir : il se voit ici à la fois dans le texte et dans la marge où le document original
faisait figurer « S = nom de jeune fille, N = premier prénom, M = second26 prénom de la
personne concernée »; même si pendant longtemps seul l’espace séparait les différents
prénoms, la multiplicité de difficultés liées à l’interprétation des actes a entraîné la néces-
sité de légiférer en la matière. La circulaire 2011–11 du 30 novembre 201127 impose
donc dorénavant la présence de virgules pour marquer la séparation entre les prénoms ;
6. Dans le traitement des noms propres, le rédacteur a choisi de souligner les patronymes
des époux tandis que tous les autres sont simplement en haut de casse ; les communes
sont elles aussi en haut de casse, les départements en bas de casse. Une certaine incons-
tance se laisse voir aussi bien dans l’utilisation des traits d’union que dans celle des
majuscules (Haute-garonne mais Alpes de haute Provence) ce que le traducteur devrait
corriger (§ 44 KTP) ;
7. La mention Adjoint dans la dernière phrase renvoie à la fonction de l’officier dans l’ad-
ministration de la commune et prend tout son sens avec la formule « par délégation
du maire »: en conclusion, M. Jacques Costes est adjoint au maire au moment où il
dresse l’acte ;
26
La législation française n’imposait de façon formelle l’attribution d’aucun nombre concret de
prénoms mais l’usage social faisait que la multiplicité, au-dessus de deux, de ceux-ci était « réservée »
à la noblesse. Ainsi la grande majorité des Français possèdent deux prénoms ; ceci a été renforcé
par la nécessité de différencier les individus ayant un nom de famille courant (Martin, Lefebvre….).
Aujourd’hui, le Code civil (art. 57) parle en priorité de « prénoms » et dit que les enfants de parents
inconnus auront 3 prénoms dont le dernier servira de nom de famille. Une restriction importante
avait tout de même cours, l’acceptabilité du ou des prénoms, laquelle était laissée à la discrétion
de l’officier de l’état civil. Cette restriction a été levée et la seule limite actuelle majeure est liée à la
décence du prénom au regard du discrédit qu’il pourrait porter sur son propriétaire ou d’un tiers
(par usurpation). La seconde limite est liée à l’usage exclusif des lettres françaises. Les prénoms
composés par traits d’union le sont à la demande spécifique des parents lors de la reconnaissance.
27
http ://circulaires.legifrance.gouv.fr/pdf/2011/11/cir_34124.pdf
187
70488266217680
70
8. Na marginesie znajdują się zwyczajowo: numer aktu (Nr 13), tożsamość małżonków,
odciski pieczęci, podpis urzędnika28 poświadczający zgodność odpisu z 2015 r. oraz data
sporządzenia aktu bez podania roku (9 lipca).
Dzięki starszemu odpisowi aktu pogłębimy jeszcze naszą analizę:
Dok. 41. Odpis zupełny aktu małżeństwa z roku 195729
28
Administracja w zasadzie jest zobowiązana do stosowania rodzaju żeńskiego nazwy funkcji
sprawowanej przez kobietę, zatem w dokumencie powinno się znaleźć une Officière.
29
Źródło: http://herbeuville.com/acte_de_mariage.php#mariage_filiation.
188
70488266217680
70
8. La marge contient les éléments attendus : le numéro d’acte (N°13), les identités de
conjoints, les cachets et tampons, la signature de l’officier28 qui certifie la conformité en
2015 et la date de l’acte sans l’année (9 Juillet).
Une copie plus ancienne permettra d’affiner l’analyse :
Doc. 41 : Copie intégrale d’acte de mariage 195729
28
L’administration est normalement tenue de féminiser les noms de fonction et le document
devrait donc laisser apparaître une Officière.
29
Source : http://herbeuville.com/acte_de_mariage.php#mariage_filiation
189
70488266217680
70
W dokumencie tym, udostępnionym na stronie gminy Herbeuville, pochodzącym z roku

1957, zawarto dużo więcej informacji dotyczących jego formy niż w uprzednio omówio-
nym, współcześnie wydanym, odpisie:
a) dokumentowi nadano tytuł wskazujący na jego pochodzenie: „wyciąg z rejestru aktów
małżeństwa”,
b) oraz tytuł określający jego treść: „odpis zupełny aktu małżeństwa”,
c) w formule poświadczającej ponownie użyto terminu „wyciąg”.
Z tych trzech informacji należy wyciągnąć następujący wniosek: odpis zupełny, który
został „wyciągnięty” z rejestru, jest zarazem „wyciągiem”.
d) Jak wynika z nagłówka, akt ten ma numer 38 i wiąże węzłem małżeńskim kawalera
i pannę: Jeana A. i K. Marie-Madeleine.
e) Komentarza wymaga wiek małżonków: mężczyzna ma 30 lat, a kobieta 19, jest zatem
niepełnoletnia, co powoduje, że wymagana jest zgoda jej rodziców, o której jest mowa
w dalszej części dokumentu. Opisane okoliczności są dobrą okazją, żeby przypomnieć
tłumaczom o zmianie z 21 na 18 lat, dla obu płci, wieku osiągnięcia ustawowej pełno-
letności we Francji, co nastąpiło za czasów prezydencji Valéry’ego Giscarda d’Estaing,
oraz że wcześniej wiek dojrzałości był odmienny dla mężczyzn i kobiet.
f) Mimo że mamy tu do czynienia z odpisem zupełnym, na marginesie nie dołączono
wzmianek dodatkowych, co zostało potwierdzone rzeczownikiem „brak”, co oznacza,
że wzmianek nie ma.
g) Obcym nazwom miejscowości, jak nazwa gminy w Polsce, nie zostało nadane francuskie
brzmienie, jednak ich zapis nie w pełni odpowiada polskiej ortografii (prawdopodobnie
ze względu na niemożliwą do odtworzenia w tamtym czasie typografię), gdyż przypusz-
czamy, że chodziło o gminę Zbąszyn koło Nowego Tomyśla. Natomiast w nazwie gminy
niemieckiej Pingsdorf-Colonie, częściowo odpowiadającej oryginalnemu zapisowi, dwa
elementy zostały złączone myślnikiem, przy czym Colonie jest francuską wersją nazwy
niemieckiej Kolonia, pisanej rozłącznie30. Obecnie urzędnicy francuskiej administracji
mają w zwyczaju zapisywać wieloczłonowe nazwy miejscowości z myślnikami, np. Loos-
-lès-Lille lub Bourg-en-Bresse.
h) Użyty na początku odpisu La maison commune (siedziba urzędu gminy) na końcu
dokumentu zastąpiono terminem mairie (merostwo).
i) Poza tym na odpisie widoczna jest opłata za sporządzenie odpisu lub skarbowa (90 sta-
rych franków) w postaci pieczęci Republiki o różnych nominałach (wydawanie odpi-
sów było więc odpłatne).
Następny dokument jest odpisem zupełnym aktu małżeństwa sporządzonym przez
Ambasadę Francji w Polsce, a następnie wpisanym do centralnego rejestru w Nantes.
30
Kodeks tłumacza przysięgłego zaleca stosowanie nazw geograficznych w zgodzie z realiami
historycznymi w chwili zaistnienia danego wydarzenia, przenoszenie nazw niemających ekwiwa-
lentu historycznego oraz stosowanie wspomnianych nazw historycznych (por. § 40 KTP). Opisy
aktów stanu cywilnego stanowią wyjątek od tej zasady.
190
70488266217680
70
Ce document mis en ligne sur le site de la commune d’Herbeuville date de 1957 et

contient beaucoup plus de péritexte30 que la copie plus récente qui précédait.
a) Il comporte un intitulé indiquant son origine : « extrait du registre aux actes du mariage » ;
b) Et un intitulé la définissant en propre : « copie intégrale de l’acte de mariage » ;
c) La formule de certification reprend le terme « extrait » ;
Il faut tirer toutes les leçons de cette triple mention : la copie est intégrale mais est elle
extraite du registre (cf. supra), elle est donc un extrait.
d) L’acte n° 38 unit par le mariage les célibataires : Monsieur Jean A. et Mlle K. Marie-Ma-
deleine ;
e) L’âge des époux appelle un commentaire : l’époux a trente ans et l’épouse dix-neuf ; elle
est donc alors mineure. Cela entraîne le consentement des père et mère de celle-ci ; ce
que l’acte stipule plus après. Le traducteur devra à l’occasion se rappeler que la majorité
légale en France a évolué de 21 à 18 ans sous la présidence de Valéry Giscard d’Estaing
pour l’âge général et que l’âge de nubilité était différent selon que l’on était un homme
ou une femme ;
f) Quoiqu’il s’agisse d’une copie intégrale, il n’y a pas de mention marginale inscrite ; ce
que confirme l’adverbe « néant ». Il s’interprète donc comme une absence de mention ;
g) Le traitement des toponymes étrangers montre que le nom de la commune de Pologne
n’est pas francisé « Zbaszyn » mais n’est pas fidèle à la graphie polonaise originale (pro-
bablement en raison d’une typographie impossible à l’époque) puisqu’il s’agit très pro-
bablement de la commune de Zbąszyn près de Nowy Tomyśl, tandis que la commune
allemande l’est partiellement « Pingsdorf-Colonie » : les deux éléments sont reliés par un
trait d’union et Colonie correspond à la version française du Kolonia présent en alle-
mand comme toponyme séparé31. L’administration française a actuellement l’usage de
lier tous les toponymes composés avec des traits d’union, Loos-lès-Lille ou Bourg-en-
Bresse par exemple ;
h) La maison commune du début de l’acte alterne avec la mairie en fin de document ;
i) Par ailleurs, apparaissent sur cette copie les frais d’expédition ou de timbre (90 anciens
francs) sous forme de tampons de la République de valeurs différentes (la délivrance
de copies était alors payante).
L’acte suivant est la copie d’un acte de mariage enregistré par l’Ambassade de France en
Pologne puis transcrit au registre central de Nantes.
30
S’agissant du péritexte, nous le comprenons dans cet ouvrage au sens de « texte qui accompagne,
entoure le texte principal ».
31
Le code des traducteurs polonais préconise l’usage des toponymes conformément avec la réa-
lité historique de la date de l’événement relaté, le transfert des toponymies n’ayant pas d’équivalent
historique et l’utilisation desdites toponymies historiques (cf. art. 40 KTP). Une exception touche
les actes d’état civil.
191
70488266217680
70
Dok. 42. Odpis zupełny aktu małżeństwa sporządzony za granicą i poddany transkrypcji
Odpis zawiera elementy właściwe dla rejestru:

a) rejestrację (AV 02695) i nr aktu (148),
b) odcisk pieczęci urzędu stanu cywilnego z profilem Marianny,
c) rodzaj aktu (akt małżeństwa) i procedurę rejestracji (TRANSKRYPCJA),
d) treść aktu (punkty od I do IX),
e) procedurę transkrypcji oraz akty będące przedmiotem rejestracji i transkrypcji,
192
70488266217680
70
Doc. 42 : Copie d’acte de mariage transcrit de l’étranger
L’on y retrouve les caractéristiques du registre :

a) L’immatriculation (AV 02695) et le n° d’acte (148) ;
b) Le cachet de l’état civil avec la Marianne de profil ;
c) Le type d’acte (de mariage) et la procédure d’enregistrement (TRANSCRIPTION) ;
d) Le contenu de l’acte par lui-même (points I à IX) ;
e) La procédure de transcription et les actes qui furent à la base de l’enregistrement et de
la transcription ;
193
70488266217680
70
f) podpis kierownika urzędu stanu cywilnego.

W dolnej części dokumentu znajduje się formuła poświadczająca zgodność opisu z aktem
oraz pieczęć Ambasady Francji w Polsce i podpis odręczny poświadczającego.
Z tego dokumentu tłumacz zapamięta termin expédition (przesyłka), który jest jednym
z terminów odnoszących się w języku francuskim do ‘kopii dokumentu urzędowego’ i jest
używany przez urzędników administracji (sądowej lub publicznej) w celu wymiany infor-
macji. Nie jest on antonimem terminów „odpis zupełny” lub „odpis skrócony”, ponieważ
nie zawiera informacji o treści dokumentu. Tłumacz odnotuje również użycie terminów
production (przedłożenie) jako okazanie dokumentu, qualité (stanowisko) przy określeniu
pełnionej funkcji oraz zwrotu dûment légalisée (należycie uwierzytelniony) o znaczeniu
‘poświadczony zgodnie z wymogiem i procedurą’ i annexée jako ‘załączony w aneksie’.
2.9.5. Akt zgonu

Tak jak w poprzednim rozdziale dla przypomnienia przytaczamy art. 79 kodeksu cywil-
nego, który zawiera regulacje dotyczące aktu zgonu:
Do aktu zgonu wpisuje się:
1) datę, godzinę i miejsce zgonu,
2) imiona, nazwisko, datę i miejsce urodzenia, zawód i miejsce zamieszkania osoby zmarłej,
3) imiona, nazwiska, zawód oraz miejsce zamieszkania rodziców,
4) imiona i nazwisko małżonka, jeżeli osoba zmarła pozostawała w związku małżeńskim,
była owdowiała lub rozwiedziona,
4 bis) imiona i nazwisko partnera, jeżeli osoba zmarła zawarła obywatelską umowę solidarności,
5) imiona, nazwisko, wiek, zawód oraz miejsce zamieszkania osoby zgłaszającej zgon, a także,
jeśli istnieje, stopień pokrewieństwa z osobą zmarłą.
Wszystkie inne znane informacje.
Wzmiankę o zgonie zamieszcza się na marginesie aktu urodzenia osoby zmarłej.
Zgodnie z przyjętą tradycją brak we francuskim kodeksie cywilnym wskazówek co do

formy, w jakiej należy sporządzać akty zgonu. Uregulowana została jedynie ich treść.
2.9.6. Odpis skrócony oraz odpis zupełny aktu zgonu

Pierwszy dokument jest odpisem skróconym aktu zgonu, wydanym w urzędzie gminy
właściwym dla miejsca zamieszkania zmarłego. Sporządzono go na jednej stronie z nagłów-
kiem gminy Cabanial. Figurują w nim, poza herbem, wszystkie informacje, które prawo
nakazuje ujawnić w odpisie skróconym, a są to chronologicznie: godzina i data zgonu, miej-
sce zgonu, tożsamość osoby zmarłej, jej data urodzenia, zawód wykonywany przed śmier-
cią (tu: emeryt), miejsce zamieszkania, wstępni (ojciec i matka), stan cywilny. Następnie
widoczna jest formuła poświadczająca zgodność odpisu z treścią rejestru oraz tożsamość
kierownika urzędu. Do najistotniejszych informacji administracyjnych należą rok (2006),
numer aktu (tutaj: 4), nazwa dokumentu (odpis skrócony), podpis odręczny kierownika
stanu cywilnego (tutaj: mera) i pieczęć gminy (z Marianną).
194
70488266217680
70
f) La signature de l’officier de l’état civil ;

Et, au bas du document, les formule de certification, sceau de l’Ambassade de France et
signature manuscrite du « certifiant ».
Le traducteur retiendra dans ce document le terme « expédition » qui est l’un des termes
signifiant « copie d’un acte authentique » en français ; ce terme n’entre cependant pas en
opposition avec « copie intégrale » et « extrait » puisqu’il désigne la copie sans en préciser la
teneur, que certaines administrations (judiciaire ou civile) s’adressent mutuellement pour
s’informer. Le traducteur retiendra aussi l’utilisation du terme « production » pour signifier
présentation de document, celle de « qualité » pour désigner la fonction ; de la tournure
« dûment légalisée » signifiant « certifiée conformément à la règle et la procédure » et d’
« annexée » pour dire « jointe en annexe ».
2.9.5. Acte de décès

Comme dans la section précédente, nous redonnons ici pour mémoire l’article 79 du
Code civil qui régit les actes de décès :
L’acte de décès énoncera :
1) Le jour, l’heure et le lieu de décès ;
2) Les prénoms, nom, date et lieu de naissance, profession et domicile de la personne décédée ;
3) Les prénoms, noms, professions et domiciles de ses père et mère ;
4) Les prénoms et nom de l’autre époux, si la personne décédée était mariée, veuve ou divorcée ;
4 bis) Les prénoms et nom de l’autre partenaire, si la personne décédée était liée par un pacte
civil de solidarité ;
5) Les prénoms, nom, âge, profession et domicile du déclarant et, s’il y a lieu, son degré de
parenté avec la personne décédée.
Le tout, autant qu’on pourra le savoir.
Il sera fait mention du décès en marge de l’acte de naissance de la personne décédée.
Traditionnellement, pour l’administration des actes de l’état civil français, aucune indi-
cation n’est relative à la forme, seul le contenu est réglé à ce stade.
2.9.6. Extrait et copie intégrale d’acte de décès

Le premier document est un extrait d’acte de décès dressé dans la commune de rési-
dence du défunt. Il se présente sur une page à en-tête de la commune du Cabanial où figure,
outre les armoiries, toutes les informations autorisées à êtres divulguées sur un extrait, chro-
nologiquement : l’heure et la date du décès, le lieu du décès, l’identité du défunt, la date de
naissance de celui-ci, sa profession au moment du décès (ici : retraité), son domicile, ses
ascendants (père et mère), son lien conjugal. Suit une formule de certification de confor-
mité au contenu du registre et l’identité de l’officier. Au chef des informations administra-
tives, l’on relève l’année (2006), le numéro de l’acte (ici 4), l’intitulé du document (extrait),
la signature manuscrite de l’officier de l’état civil (ici le maire) et le sceau de la commune
(avec la Marianne).
195
70488266217680
70
Analiza języka urzędowego ukazuje użycie wyrażenia w stronie biernej certifié (poświad-
czony) w jedynym w tym dokumencie zdaniu, którego podmiotem jest „odpis skrócony
aktu zgonu”. Wszystkie informacje zostały zawarte we wtrąceniu pomiędzy podmiotem
a orzeczeniem. Z poniższego dokumentu pozostanie tłumaczowi w pamięci przykład braku
kontrakcji przyimka i rodzajnika nazwy miejscowości (de Le Cabanial), podczas gdy jest
ona przyjęta w normalnym użyciu (du Cabanial), jak również że lokalizacja ta określana
jest jako un lieu-dit31 (miejscowość).
Dok. 43. Odpis skrócony aktu zgonu
31
Mimo starań na forum europejskim, aby wszystkim drogom zostały przypisane nazwy,
a domom numery, nadal często można spotkać we Francji, w szczególności na południu, domy
mające swoje nazwy (zresztą nierzadko w języku regionalnym). Tłumacz powinien umieć rozpo-
znawać takie adresy.
196
70488266217680
70
L’analyse linguistique met en évidence la tournure passive (certifié) de la seule phrase

du document où le sujet patient est « extrait d’acte de décès » ; toutes les informations sont
insérées dans une espèce de seconde phrase entre le sujet et le prédicat de celle-ci. Le tra-
ducteur retiendra aussi de ce document que l’agglutination de la préposition et de l’article
appartenant au toponyme est bloquée (de Le Cabanial) alors que l’usage normal l’autorise
(du Cabanial) ; et que cette localisation s’appelle un lieu-dit32.
Doc. 43 : Extrait d’acte de décès
32
Malgré une volonté européenne de donner des noms à toutes les voies et des numéros à toutes
les habitations, il est encore fréquent de ne rencontrer que des noms de maison en France, plus
particulièrement dans le Sud (ils sont d’ailleurs souvent en langue régionale) ; le traducteur doit
savoir identifier ces adresses.
197
70488266217680
70
Poniżej przedstawiamy odpis zupełny oraz poddany transkrypcji odpis skrócony aktu
zgonu (Dok. 44 strona 200) tej samej osoby, sporządzone jednego dnia przez ten sam urząd.
Różnice w treści wydadzą się więc czytelnikowi oczywiste.
Odpis zupełny po lewej stronie, w tym przypadku, jest w rzeczywistości kserokopią
wpisu w rejestrze. Z uwagi na to, że forma odpisu nie została uregulowana, zastosowa-
nie kserokopiarki jest z pewnością wygodniejsze dla pracownika merostwa niż tworzenie
nowego dokumentu. Odpis zupełny nie ma tytułu i pod każdym względem przypomina
omówione wcześniej odpisy.
Dokumentowi po prawej stronie nadano tytuł extrait d’acte de décès (odpis skrócony
aktu zgonu). Termin extrait (wyciąg) pojawia się ponownie w formule poświadczającej,
która jako jedyna odróżnia się od dotąd napotkanych formuł. Poza informacją o zgodno-
ści z oryginałem mówi ona bowiem o zastosowanym środku technicznym. Odpis skró-
cony został napisany przez urzędnika pismem odręcznym na formularzu przeznaczonym
do uzupełnienia danymi personalnymi osoby, której akt dotyczy.
Równoległa lektura obu dokumentów pozwala wychwycić kilka urzędowych zwrotów.
Na przykład okazuje się, że numer aktu zapisany w odpisie skróconym Acte n° 43/13 (Akt
nr 43/13) odczytuje się w rzeczywistości 43 N° d’ordre 13 (43 nr porządkowy 13). Tak wła-
śnie zapisał go urzędnik w odpisie zupełnym. Inny przykład: imię i nazwisko zmarłego
napisano, jak widać, w różnej kolejności – imię i nazwisko w akcie oraz odpisie zupełnym,
nazwisko i imię w odpisie skróconym. Ta zmieniająca się kolejność nie sprawia żadnego
kłopotu przy identyfikacji osoby (także w sytuacji, gdy imię jest nazwiskiem rodowym),
ponieważ nazwisko wyróżnia się tym, że jest napisane wielkimi literami. Ponadto odwró-
cona kolejność (nazwisko i imię) została narzucona przez organ administracji, o czym
mowa jest w notatce na dole odpisu skróconego. Przy okazji widzimy, że pozostałe nakazy
zawarte w notatce na dole strony zostały tylko częściowo spełnione. Niemniej jednak tłu-
macz zapamięta, że wystąpił w niej termin quantième (dzień miesiąca w kalendarzu), który
odnosi się do bieżącego dnia w miesiącu (tu: 27).
Niezależnie od poczynionych wyżej uwag odnoszących się do odpisów aktu zgonu,
koniecznych jest jeszcze kilka słów wyjaśnienia dotyczących pojęcia nom (nazwisko), które
w języku francuskim występuje w następujących terminach: nom de famille, nom de nais-
sance, nom patronymique lub patronyme, nom usuel, nom de jeune fille. Wyrażenia te, z punktu
widzenia prawnego, mają nieco inne znaczenie. Nom patronymique, nom de famille i nom de
naissance (nazwisko rodowe) są synonimami, gdy odnoszą się do nazwiska widniejącego
w akcie stanu cywilnego. Może to być nazwisko ojca lub matki, albo składać się z obu tych
nazwisk. Nom usuel (nazwisko używane) wpisuje się do dokumentów tylko na wyraźne żąda-
nie. Dodajmy, że przepisy prawa milczą na temat obowiązku zmiany nazwiska przy okazji
zawierania związku małżeńskiego, a tym bardziej nie precyzują czyje nazwisko (męża czy
żony) trzeba przyjąć. Decyzja należy do małżonków. Dodatkowo, aby nikt nie czuł się dys-
kryminowany przez przyjęte w języku urzędowym zwyczajowe zwroty, nie stosuje się obec-
nie nom patronymique, ponieważ termin ten wskazuje na pochodzenie nazwiska od ojca.
198
70488266217680
70
Nous présentons ci-dessous la copie intégrale et l’extrait d’acte transcrit de décès (Doc. 44
page 201) d’une personne, les deux ayant été délivrés le même jour par la même autorité.
La différence de contenu sera alors évidente pour le lecteur.
La copie intégrale, à gauche, est en fait, dans ce cas, une photocopie du registre. Vu
que la forme de l’acte n’est pas réglementée, l’utilisation de la photocopieuse est certaine-
ment plus confortable pour l’employé de mairie que la production d’un acte nouveau. Elle
ne porte pas d’intitulé et ressemble en tous points aux actes étudiés auparavant.
L’extrait à droite, s’intitule ainsi et le terme réapparaît dans la formule de certification.
Seule la formule de conformité diffère de celles jusque-là rencontrées en ce qu’elle explique
le moyen technique utilisé. L’extrait est manuscrit et rédigé sur un formulaire pré-rempli
que l’officier de l’état civil doit compléter en insérant les données personnelles de la per-
sonne concernée.
La lecture parallèle permet de saisir certains usages de l’administration, par exemple
il apparaît que le numéro d’acte dit, sur l’extrait, « Acte n° 43/13 » se lit « 43 N° d’ordre 13 »
dans la réalité ; c’est ce qu’a inscrit l’officier dans la copie intégrale. Par exemple encore, il
apparaît que l’ordre prénom et nom du défunt est inversé : Prénom + Nom dans l’acte/copie
intégrale et Nom + Prénom dans l’extrait ; cette inversion ne pose aucun problème d’iden-
tification (même dans le cas d’un prénom devenu patronyme) puisque la reconnaissance
du patronyme se fait par l’utilisation des majuscules. De plus cet ordre est imposé par l’ad-
ministration, ce que l’on voit par la note de bas de page n°2. Nous voyons à l’occasion que
les autres injonctions portées dans les notes de bas de page n’ont été suivies qu’avec une
certaine distance. Le traducteur y retirera néanmoins le terme quantième qui signifie le
numéro courant du jour du mois (ici : 27).
Abstraction faite de cet acte, une précision relative à la notion de nom est dorénavant
nécessaire : la langue française possède plusieurs expressions, à savoir nom de famille, nom
de naissance, nom patronymique ou patronyme, nom usuel, nom de jeune fille. Elles ne sont
pas égales du point de vue juridique. Nom patronymique, nom de famille et nom de nais-
sance sont synonymes au sens qu’il s’agit du nom inscrit sur l’acte de l’état civil. Il peut être
constitué du nom de la mère, du père ou par accolement des deux. Le nom usuel ne s’inscrit
normalement pas, sauf demande expresse. De plus, la loi ne dit pas que le mariage oblige
à changer de nom, ni dans quel sens ; cela est simplement laissé à la discrétion des mariés.
Par ailleurs, pour éviter le sentiment de discrimination lié à la langue en usage dans l’ad-
ministration, il est dorénavant exclu d’utiliser la tournure nom patronymique puisqu’elle
fait référence au père.
199
70488266217680
70
Dok. 44. Odpis zupełny i odpis skrócony aktu zgonu
Różnica pomiędzy tymi dwoma dokumentami kryje się w treści, a mianowicie w odpi-
sie skróconym brak niektórych informacji. Nie figurują w nim ani informacje dotyczące
zgłoszenia zgonu (tożsamość zgłaszającego, jego zawód, miejsce pracy, miejsce zamieszkania
zostało zredukowane do nazwy miasta – Mazamet), ani informacje administracyjne doty-
czące rejestracji zgłoszenia (godzina, tożsamość i stanowisko urzędnika stanu cywilnego),
jak również formuła zobowiązująca osobę dokonującą zgłoszenia, a także data i godzina,
określona co do minuty, transkrypcji aktu (gdyż zgon stwierdzono w gminie innej niż gmina
właściwa miejscu zamieszkania zmarłego).
2.10. Książeczka rodzinna

Książeczka jest dokumentem zawierającym wszystkie odpisy aktów stanu cywilnego
danej rodziny. Znaczy to, że znajdują się w niej informacje dotyczące życia jej członków:
zawartego związku małżeńskiego, narodzin dzieci, śmierci małżonków lub niepełnoletnich
dzieci. Kwestie dotyczące książeczki rodzinnej reguluje dekret nr 74–449 z dnia 15 maja
1974 r. oraz rozporządzenie z dnia 16 maja 1974 r. z późniejszymi zmianami. Rolą książeczki
jest zatem zebranie dowodów zdarzeń dotyczących rodziny, które stanowią podstawę do
sporządzenia aktu stanu cywilnego. Regularnie aktualizowana książeczka ma moc doku-
mentu urzędowego, a za posługiwanie się nią w sposób sprzeczny z prawem lub w celu
poświadczenia nieprawdy przepisy prawa przewidują kary.
200
70488266217680
70
Doc. 44 : Copie intégrale et d’extrait d’acte de décès
La différence entre les deux actes réside dans l’absence d’informations dans le contenu
de l’extrait : n’y figure ni les informations relatives à la déclaration du décès (identité de
la déclarante, sa profession, son lieu de travail, sa résidence réduite au nom de la ville
Mazamet) ni les informations administratives relatives à l’enregistrement de la déclaration
(l’heure, l’identité et la fonction de l’officier de l’état civil), ni la formule engageant la décla-
rante, ni même la date et l’heure, précise à la minute, de la transcription de l’acte (puisque
le décès a été constaté dans une autre commune que celle de résidence du défunt).
2.10. Du livret de famille

Le livret est un document qui contient l’ensemble des actes de l’état civil d’une cellule
familiale ; c’est-à-dire que l’on y retrouve les informations relatives à la vie de la famille : au
mariage des époux, à la naissance des enfants, au décès des époux et des enfants mineurs.
Ils sont actuellement régis par le décret du n°74–449 du 15 mai 1974 et l’arrêté du 16 mai
1974 modifié. Son rôle est donc de récapituler les événements qui affectent la famille et
qui font normalement l’objet d’acte d’état civil. Régulièrement tenu à jour, il a valeur d’acte
authentique et son utilisation frauduleuse ou mensongère est punie par la loi.
201
70488266217680
70
Książeczkę otwiera, poprzedzony przywołaniem przepisów prawa, odpis aktu małżeń-

stwa, na który przewidziano tylko jedną stronę, gdyż książeczka nie dotyczy pojedynczej
osoby, lecz całej rodziny (utworzonej na bazie zawartego związku małżeńskiego). Następ-
nie jest miejsce na wpisanie zgonów i ewentualnych narodzin, których udziałem będzie
określona rodzina. Do każdego odpisu znajdującego się w książeczce mogą zostać dopisane
wzmianki dodatkowe, zwykle dołączane do aktu. Książeczkę zamykają przepisy szczególne
mające do niej zastosowanie.
Dok. 45. Strony 2 i 3 książeczki rodzinnej
Następny dokument dotyczy, odnotowanej w książeczce rodzinnej, czynności transkryp-

cji aktu małżeństwa zawartego za granicą:
202
70488266217680
70
Il commence, après les rappels à la loi, par l’acte de mariage : il n’y a qu’un seul empla-
cement réservé à cette fin puisqu’il n’est pas individuel mais familial (donc fondé par le
mariage), puis suivent des emplacements pour l’inscription des naissances et décès éven-
tuels intervenus dans ladite famille. Chacun des actes inscrits dans le livret peut recevoir
les mentions marginales normalement présentes sur ledit acte. Il est fermé par les disposi-
tions particulières qui s’y appliquent.
Doc. 45 : Pages 2 et 3 d’un livret de famille
Le document suivant correspond à l’acte de transcription d’un mariage fait à l’étranger,

dressé dans un livret de famille :
203
70488266217680
70
Dok. 46. Odpis skrócony aktu małżeństwa w książeczce rodzinnej
Informacje w nim zawarte są zwięzłe – są to nazwiska i imiona małżonków oraz ich

rodziców, miejsca i daty urodzenia każdego z nich. Osobliwością tego dokumentu jest fakt,
że sporządzono go w placówce dyplomatycznej, a następnie poddano transkrypcji w kra-
jowym rejestrze stanu cywilnego. Widoczny jest więc na nim odcisk pieczęci Ambasady
Francji w Polsce z napisem w otoku: „AMBASADA FRANCJI SEKCJA KONSULARNA
WARSZAWA”. Celowo dokument ten tylko częściowo uczyniliśmy anonimowym, aby poka-
zać, że nie została zachowana oryginalna polska ortografia imienia Jozef, które prawidłowo
powinno być zapisane „Józef ”. Powodem nieodtworzenia polskiej pisowni nie był brak
możliwości technicznych, gdyż mamy tu do czynienia z pismem odręcznym, lecz zakaz
używania w dokumentach urzędowych znaków diakrytycznych innych niż francuskie.
W następnym dokumencie widoczne są niewypełnione miejsca przeznaczone na infor-
macje dotyczące urodzin i zgonów.
204
70488266217680
70
Doc. 46 : Extrait d’acte de mariage dans un livret de famille
Les informations sont succinctes : noms et prénoms des époux, de leurs pères et mères,
les lieux et dates de naissance respectifs. La particularité du présent acte est d’avoir été
dressé dans un emplacement diplomatique puis transcrit au registre national de l’état civil ;
l’on y voit donc le sceau de l’ambassade de France en Pologne où apparaît dans la légende :
« AMBASSADE DE FRANCE SECTION CONSULAIRE VARSOVIE ». L’anonymisation du
document n’est volontairement que partielle afin de montrer le non-transfert de l’écriture
originale polonaise dans le prénom « Jozef » qui s’orthographie normalement en polonais
« Józef » ; non-transfert qui ne s’explique pas par les moyens techniques puisqu’il s’agit d’une
écriture manuscrite mais par le refus administratif des lettres non françaises.
Le document suivant présente les emplacements vierges prévus pour les naissances et
décès :
205
70488266217680
70
Dok. 47. Niewypełniony formularz odpisu aktu zgonu znajdujący się w książeczce rodzinnej
Strona ta nie wymaga szczególnego komentarza.
206
70488266217680
70
Doc. 47 : Formulaire vierges d’acte de décès intégrés dans un livret de famille
Cette page n’appelle pas de commentaires particuliers.
207
70488266217680
70
70488266217680
70
Część III
Tłumaczenia poświadczone
odpisów aktów stanu
cywilnego
Partie III
Traductions certifiées des
copies ou extraits d’actes
d’état civil
209
70488266217680
70
Część III. Tłumaczenia poświadczone odpisów aktów stanu cywilnego
Zamieszczone w tym rozdziale przykładowe tłumaczenia odpisów aktów stanu cywil-

nego nazywane są tłumaczeniami poświadczonymi lub uwierzytelnionymi, ponieważ
przekład treści aktu został w nich opatrzony formułą poświadczającą oraz okrągłą pie-
częcią i podpisem tłumacza przysięgłego, który je sporządził. Nadanie przekładowi formy
tłumaczenia poświadczonego powoduje, że obcojęzyczny dokument uzyskuje na terenie
innego państwa taką samą moc dowodową, jaką ma w kraju, w którym został sporządzony.
Na podstawie Konwencji nr 17 Międzynarodowej Komisji Stanu Cywilnego z dnia
15 września 1977 r. w sprawie zwolnienia od legalizacji niektórych aktów i dokumentów
(tzw. Konwencja ateńska), której Polska jest stroną od 1 czerwca 2003 r., polskie i francuskie
dokumenty stanu cywilnego są odpowiednio uznawane w Polsce i we Francji bez koniecz-
ności ich legalizacji bądź opatrywania stemplem apostille.
Istniejące tłumaczenia są dla początkujących tłumaczy bogatym źródłem wiedzy. Jednak
dostęp do nich jest bardzo utrudniony ze względu na to, że tłumacze przysięgli niechętnie
je udostępniają. Jest to spowodowane z jednej strony obowiązkiem zachowania tajemnicy,
którą objęta jest treść tłumaczenia, z drugiej zaś obawą przed ewentualną krytyką zasto-
sowanych przez nich konkretnych rozwiązań translatorskich. Przede wszystkim jednak
tłumacze nie chcą, żeby ich przekłady służyły mniej doświadczonym kolegom za wzór do
bezrefleksyjnego powielania, gdyż są świadomi subiektywizmu każdego dokonywanego
podczas tłumaczenia wyboru. W efekcie kolejne pokolenia tłumaczy samotnie zmagają się
z problemami od dawna znanymi w środowisku tłumaczy przysięgłych.
Dzięki lekturze zamieszczonych poniżej przykładowych tłumaczeń poświadczonych oraz
ich analizy osoby przystępujące po raz pierwszy do tłumaczenia odpisu aktu stanu cywil-
nego nabędą rozeznania co do różnych istniejących wariantów jego przekładu. Doświad-
czeni tłumacze będą natomiast mieli okazję bliżej się przyjrzeć tłumaczeniom kolegów, co
‒ mamy nadzieję ‒ skłoni ich do weryfikacji własnych zwyczajów translatorskich.
Ze względu na nieprzystawalność systemów prawnych rzadko się zdarza, by znaczenie
danego terminu w pełni pokrywało się ze znaczeniem terminu obcojęzycznego. Najczę-
ściej wszystkie propozycje ekwiwalentów są mniej lub bardziej niedoskonałe, a zadaniem
tłumacza jest dokonanie wyboru tłumaczenia, które w danym przypadku będzie najbliższe
terminowi występującemu w tekście źródłowym. Celem naszej analizy jest poszukiwanie
najlepszych spośród wszystkich możliwych rozwiązań.
210
70488266217680
70
Partie III. Traductions certifiées des copies ou extraits d’actes d’état civil
Les traductions des copies d’actes d’état civil montrées dans cette section sont dites tłu-
maczenie poświadczone ou uwierzytelnione [traductions certifiées] car le contenu du
document a été authentifié par la formule de conformité, par le tampon rond du traduc-
teur et sa signature. La certification de la traduction permet au document de produire les
mêmes effets de preuve sur le territoire d’un État étranger que sur le territoire de l’État où
il est produit.
Conformément à la 17e Commission internationale de l’État Civil du 15 septembre
1977 portant dispense de légalisation pour certains actes et documents (dite Convention
d’Athènes), à laquelle la Pologne s’est portée partie signataire le 1er juin 2003, la France et la
Pologne reconnaissent mutuellement leurs actes d’état civil sur leur territoire respectif sans
qu’il soit nécessaire de les soumettre à légalisation, ou de les apostiller.
Les traductions existantes sont une source riche en leçons pour le traducteur novice,
même s’il est difficile d’y avoir accès. Il en est ainsi, tout d’abord, car les traducteurs asser-
mentés sont tenus au secret professionnel qui s’applique aux données contenues dans les
documents, mais aussi parce qu’ils rechignent à les mettre à disposition de leurs confrères
par crainte des éventuelles critiques que l’on pourrait émettre à l’endroit de leurs choix de
traduction. Il semble aussi, et peut être avant tout, qu’ils ne veuillent pas, conscients de la
subjectivité des choix de traduction, que leurs travaux servent de modèles irréfléchis à des
traducteurs moins expérimentés. En conséquence, chaque génération de traducteurs redé-
couvre l’Amérique et affrontent des problèmes résolus déjà maintes et maintes fois par les
générations précédentes.
La lecture des traductions présentées dans cette section, et de leur analyse, devrait per-
mettre aux personnes s’attelant pour la première fois à la traduction d’un acte d’état civil de
voir quelles sont les variantes possibles ; elle devrait permettre aux traducteurs plus aguer-
ris de comparer leurs solutions à celles de leurs confrères, et ainsi de les inciter à les sou-
mettre à un contrôle concurrentiel.
Eu égard au fait que les systèmes juridiques ne sont pas superposables, il est rare qu’un
terme juridique corresponde pleinement au terme juridique d’un autre système. Il en découle
que la majorité des « équivalents » proposés sont plus ou moins imparfaits et que le rôle du
traducteur consiste à effectuer le choix de l’équivalent le plus proche du terme usité dans le
texte source. Notre analyse vise justement la recherche de la plus juste des solutions possibles.
211
70488266217680
70
Rozdział 1. Sporządzanie tłumaczeń poświadczonych w Polsce1

Obowiązująca od 25 listopada 2004 r. ustawa o zawodzie tłumacza przysięgłego w spo-
sób bardzo ogólnikowy odnosi się do sporządzania tłumaczeń poświadczonych2. W art. 14
ustawy zapisano, że do obowiązków tłumacza należy: sumienne i bezstronne wykonywanie
powierzonych mu zadań, zachowanie w tajemnicy faktów i okoliczności, z którymi zapoznał
się w związku z tłumaczeniem, oraz doskonalenie kwalifikacji zawodowych. Z treści tego
artykułu należy wnioskować, że sporządzając tłumaczenie poświadczone, trzeba zachować
szczególną staranność, to znaczy dbać o poprawność językową oraz wiernie odzwierciedlić
tłumaczone treści. Nie wolno pomijać ani dodawać żadnych informacji, a interpretację oraz
wnioski trzeba pozostawić odbiorcom tłumaczenia (Cieślik 2010: 48). Artykuł 18 ustawy
precyzuje, że do poświadczania tłumaczeń oraz odpisów pism tłumacz przysięgły używa
pieczęci z imieniem i nazwiskiem umieszczonymi w otoku i informacją o języku, w któ-
rego zakresie tłumacz uzyskał uprawnienia, widoczną w środku. Ponadto w ustawie zawarty
został wymóg wyszczególnienia pozycji, pod którą tłumaczenie jest odnotowane w reper-
torium tłumacza, oraz sprecyzowania, czy zostało ono sporządzone z oryginału, z tłuma-
czenia, czy z odpisu, a także czy tłumaczenie lub odpis zostały poświadczone i przez kogo.
Lakoniczność przepisów wspomnianej ustawy przyczyniła się do zredagowania przez
przedstawicieli władz Polskiego Towarzystwa Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych
TEPIS oraz Ministerstwa Sprawiedliwości z udziałem członków Międzyinstytucjonalnego
Komitetu Konsultacyjnego (Kierzkowska 2011: 3) Kodeksu tłumacza przysięgłego (KTP)3.
Tekst ten, na który składa się 70 paragrafów opisujących zasady etyki oraz praktyki zawo-
dowej tłumaczy, w rozdziale 1 działu II (§ 16–58 KTP) opisuje formalne i merytoryczne
aspekty tłumaczenia pisemnego. W § 16 określono przedmiot tłumaczenia poświadczo-
nego. Może nim być oryginał dokumentu urzędowego lub firmowego, poświadczony odpis
dokumentu, jego tłumaczenie oraz dokument prywatny lub tekst niesygnowany. Kolejne
paragrafy szczegółowo opisują, jak powinno się sporządzać tłumaczenia poświadczone.
Mimo że Kodeks tłumacza przysięgłego jest jedynie zbiorem zaleceń skierowanych przede
wszystkim do osób zrzeszonych w TEPIS, znalazł uznanie dużej części środowiska pol-
skich tłumaczy przysięgłych. W niniejszej publikacji wielokrotnie się na niego powołujemy.
1
Autorstwo: Ewa Betańska
2
W języku potocznym tłumaczenie dokumentów urzędowych jest często nazywane przysięgłym
(assermentée). Przymiotnik ten odnosi się do tłumacza, który „złożył przysięgę” (a prêté serment) i
wykonuje zawód tłumacza przysięgłego (traducteur/interprète assermenté). Przekład przez niego
poświadczony, tj. opatrzony pieczęcią i formułą o zgodności z tekstem wyjściowym, jest tłuma-
czeniem poświadczonym lub uwierzytelnionym (traduction certifiée, traduction officielle).
3
http://www.tepis.org.pl/pdf-doc/kodeks-tp.pdf.
212
70488266217680
70
Chapitre 1. Les traductions certifiées faites en Pologne1

La loi sur l’exercice du métier de traducteur/interprète, en vigueur depuis le 25 novembre
2004, ne traite de la traduction certifiée2 que de façon très générale. Il y est inscrit, à l’ar-
ticle 14, que le traducteur doit, dans l’exercice de son métier, être consciencieux et impar-
tial, qu’il est tenu au secret quant aux faits et aux circonstances qu’il est amené à connaître
dans ce cadre, et qu’il doit parfaire constamment sa formation professionnelle. On peut en
déduire qu’il convient, lors de la traduction, d’être particulièrement attentif à la correction
de la langue et à la fidélité de la traduction par rapport à l’original. Il ne faut rien ajouter
ou omettre et laisser les interprétations et les conclusions au destinataire (cf. Cieślik 2010 :
48). L’article 18 précise que le traducteur certifie la conformité à l’original de la traduction
qu’il fait, et des copies d’actes en utilisant un tampon portant son nom et son prénom en
légende avec l’indication, visible au centre, de la langue pour laquelle il est habilité à tra-
duire. Par ailleurs, la loi exige que la traduction porte clairement le numéro sous lequel
elle est enregistrée dans le registre de comptabilité et que soit précisé si elle a été faite sur la
base d’un document original, d’une traduction, d’une copie et si la traduction ou la copie
éventuelle a été certifiée conforme par quelqu’un.
Le caractère laconique de la loi a conduit les représentants de Polskie Towarzystwo Tłu-
maczy Przysięgłych i Specjalistycznych (TEPIS) [l’Association polonaise des traducteurs asser-
mentés et spécialisés] et ceux du ministère de la Justice, avec la participation des membres
du Comité consultatif interinstitutionnel (cf. Kierzkowska 2011 : 3), à rédiger le Kodeks
tłumacza przysięgłego (KTP)3 [Code des traducteurs assermentés]. Ce document contient
70 articles posant les principes déontologiques et pratiques du métier de traducteur/interprète.
Les articles allant du § 16 au § 58 décrivent les aspects formels et certains points concrets
de la traduction écrite. Le § 16, en particulier, dit quel est l’objet de la traduction certifiée,
à savoir l’original d’un dokument urzędowy [document administratif, officiel] ou firmowy
[d’entreprise ou émanant d’une personne morale], une copie certifiée conforme d’un tel
document, sa traduction ainsi qu’un texte prywatny [privé] ou niesygnowany [anonyme].
Les articles suivants éclaircissent en détail les manières d’entreprendre une traduction cer-
tifiée. Le Code est le seul ouvrage à offrir un ensemble de recommandations et s’adresse
essentiellement aux membres de l’Association des traducteurs ; il jouit d’une grande auto-
rité parmi les professionnels de la traduction. Nous ferons à maintes reprises des renvois
vers son contenu dans le cadre de notre réflexion.
1
Auteure : Ewa Betanska (traduction Eryk Stachurski).
2
Le français connaît plusieurs manières de dire la chose : certifée, assermentée, officielle et par-
fois même jurée. Au sens strict, la traduction n’est pas assermentée, c’est l’agent qui l’est puisque ce
terme signifie prêter serment. Le verbe jurer est plutôt en usage dans les autres pays francophones.
De plus, la formule qui certifie est une formule de « conformité à l’original ».
3
http://www.tepis.org.pl/pdf-doc/kodeks-tp.pdf.
213
70488266217680
70
Jak zauważył A. Kubacki w książce Tłumaczenie poświadczone, nie istnieje żaden ofi-
cjalny wzór sporządzania tłumaczeń poświadczonych. W związku z tym każdy tłumacz
wykonuje je w wybrany przez siebie sposób, co skutkuje powstawaniem znacznych roz-
bieżności w zakresie ich wyglądu i stosowanych formuł językowych (Kubacki 2012: 125).
W 2014 r. na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości4 został umieszczony wzór, jak powinno
się formułować wzmiankę o kierunku tłumaczenia oraz formułę poświadczającą tłumacze-
nie, uwzględniającą zapisy KTP PT TEPIS. Jest on propozycją Państwowej Komisji Egza-
minacyjnej skierowaną do kandydatów na tłumaczy przysięgłych i ma wspomagać proces
ujednolicania formy tłumaczeń poświadczonych sporządzanych w Polsce. Zamieszczamy
go poniżej.
WZMIANKA O KIERUNKU TŁUMACZENIA

Kandydat na tłumacza przysięgłego umieszcza na początku tłumaczenia wzmiankę o jego
kierunku w odpowiedniej wersji językowej, podając, z jakiego języka źródłowego dokonano
przekładu, tj.
Tłumaczenie poświadczone [lub tłumaczenie uwierzytelnione] z języka…
FORMUŁA POŚWIADCZAJĄCA TŁUMACZENIE

Formułę poświadczającą tłumaczenie kandydat na tłumacza przysięgłego powinien umieścić
– w odpowiedniej wersji językowej – bezpośrednio pod tekstem tłumaczenia. Formuła powinna
zawierać następujące elementy:
1. poświadczenie zgodności tłumaczenia z oryginałem lub kopią dokumentu (albo: skanem
dokumentu, wydrukiem komputerowym dokumentu, faksem dokumentu, tekstem
niesygnowanym, dokumentem elektronicznym) w danym języku,
2. informację o tym, że kandydat X jest tłumaczem przysięgłym danego języka obcego,
wpisanym na listę tłumaczy przysięgłych, prowadzoną przez ministra sprawiedliwości, pod
numerem TP,
3. numer tłumaczenia w repertorium tłumacza przysięgłego,
4. miejsce i datę sporządzenia tłumaczenia,
5. podpis tłumacza oraz informację o przyłożeniu pieczęci (okrągłej) tłumacza przysięgłego.
Przykładowa formuła poświadczająca:
(Niniejszym) poświadczam zgodność powyższego tłumaczenia z oryginałem/kopią
dokumentu (lub: skanem dokumentu/wydrukiem komputerowym dokumentu/faksem
dokumentu/tekstem niesygnowanym/dokumentem elektronicznym) w języku….
X, tłumacz przysięgły języka…, wpisany na listę tłumaczy przysięgłych, prowadzoną przez
ministra sprawiedliwości, pod numerem TP/00/00.
Numer w repertorium: 1/2014
Warszawa, 18.01.2014 r.
Pod formułą: pieczęć (okrągła) i podpis tłumacza przysięgłego
Dok. 48. Wzór Państwowej Komisji Egzaminacyjnej zawierający wzmiankę o kierunku

tłumaczenia oraz formułę poświadczającą tłumaczenie
4
https://bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/tlumacze-przysiegli/aktualnosci/news,6630, for-
mula-poswiadczajaca.html.
214
70488266217680
70
Pour autant, comme le fait remarquer Kubacki (2012 :125), il n’existe aucun modèle
officiel de traduction certifiée et, en conséquence, chaque traducteur fait ses propres
choix ; ce qui conduit à la coexistence de nombreuses variantes aspectuelles, voire de for-
mules linguistiques. En 2014, le ministère de la Justice4, après avoir pris en considération les
recommandations du KTP, a tout de même mis en ligne le mode de rédaction de la note du
traducteur indiquant le sens de traduction ainsi que la formule de certification. Ce modèle
est une proposition adressée par la Commission nationale des examens aux candidats du
concours de traducteur assermenté et vise à favoriser le processus d’uniformisation des
traductions certifiées en Pologne. Voici ce modèle :
NOTE DU TRADUCTEUR SUR LE SENS DE LA TRADUCTION

Le candidat voulant être traducteur assermenté insère au début de sa traduction une note
spécifiant le sens de celle-ci dans la langue adéquate ; il signale quelle était la langue source de la
traduction, ainsi :
Traduction certifiée de….
FORMULE DE CERTIFICATION
Le candidat voulant être traducteur assermenté doit insérer sous le texte, dans la langue
adéquate, une formule de certification. Cette formule doit contenir :
1. La formule de conformité à l’original du document ou à sa copie (ou à une numérisation,
à une impression informatique, à une télécopie, à un texte anonyme, à un document
électronique) dans la langue adéquate ;
2. Une information relative au fait que le candidat donné est traducteur assermenté pour la
langue étrangère concernée, qu’il est inscrit sur la liste des traducteurs assermentés tenue par
le ministère de la Justice et que son numéro de traducteur assermenté est TP ;
3. Le numéro d’ordre de la traduction dans le registre de comptabilité du traducteur ;
4. La date et le lieu de la traduction ;
5. La signature manuscrite et l’information relative à l’apposition du sceau (rond) du traducteur.
Ce qui donne en toutes phrases :
[Je certifie (par la présente) la conformité à l’original (ou à la numérisation, à l’impression
informatique, à la télécopie, au texte anonyme, au document électronique) rédigé en langue …
M…. traducteur assermenté pour la langue…, inscrit sur la liste des traducteurs
assermentés tenue par le ministère de la Justice sous le n° TP00/00
N° de registre de comptabilité 1/2014
Varsovie, le 18/01/2014
Sous la formule : sceau (rond) et signature du traducteur]
Doc. 48 : Modèles de mention relative au sens et de formule de certification disposée par la

commission nationale des examens
4
https://bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/tlumacze-przysiegli/aktualnosci/news,6630, for-
mula-poswiadczajaca.html.
215
70488266217680
70
1.1. Tłumaczenia poświadczone na język francuski5

Jak wspomnieliśmy na wstępie, analiza przekładów wykonanych przez innych tłuma-
czy może być bardzo pouczająca zarówno dla początkujących, jak i doświadczonych tłu-
maczy. W kodeksie zapisano, że obowiązkiem każdego tłumacza jest doskonalenie kwali-
fikacji zawodowych, dzielenie się wiedzą oraz solidarność koleżeńska (§ 7, 8, 13 i 14 KTP).
Tłumacz poproszony o pokazanie swoich przekładów najczęściej odmawia zasłaniając się
tajemnicą zawodową. Postawa ta nie jest niczym uzasadniona, bowiem wystarczy usunąć
z tekstu wszystkie dane osobowe: imiona i nazwiska, adresy itp. w dokumentach prywat-
nych, dane liczbowe i nazwy firm w umowach żeby, dopełniając obowiązku tajemnicy
zawodowej, umożliwić wymianę doświadczeń z innymi tłumaczami. Pokonanie wrodzonej
niechęci tłumaczy do udostępniania efektów swojej pracy jest trudne, gdyż jak wiadomo,
w konsekwencji mogą się one stać przedmiotem krytyki lub podziwu kolegów po fachu.
Z własnego doświadczenia wiemy, że obawa przed krytyką jest silniejsza od chęci bycia
chwalonym, a to z kolei sprawia, że trudno jest znaleźć tłumacza, który byłby skłonny
dobrowolnie poddać swoje przekłady surowej ocenie innych tłumaczy. Szkoda, ponieważ
konstruktywna i przyjazna krytyka pomaga w przeprowadzeniu dogłębnej analizy oraz
zazwyczaj prowadzi do wniosku, że dokonany przez tłumacza wybór nie jest może dosko-
nały, lecz był, w danym przypadku, jedynym do zaakceptowania.

Poniżej zamieszczamy przykłady tłumaczeń poświadczonych6 sporządzonych przy róż-
nych okazjach. Nie chcemy by były traktowane jak wzory bądź antywzory. Pragniemy jedy-
nie zwięźle je omówić, uwzględniając poczynione wcześniej uwagi.
5
Autorstwo: Eryk Stachurski (tłum. Ewa Betańska).
6
Bardzo dziękujemy A. Matyli za udostępnienie nam odpisów aktów wykorzystanych przez nią
w pracy magisterskiej dotyczącej przekładu.
216
70488266217680
70
1.1. Traductions certifiées vers le français5

Comme nous l’avons indiqué dans l’introduction, le traducteur novice, mais aussi le
plus expérimenté, peut tirer de très riches leçons des traductions existantes. Ceci tombe
d’ailleurs très largement sous le coup de l’obligation de formation mutuelle, et de solidarité,
inscrite dans les principes éthiques du code des traducteurs polonais (cf. §§ 7, 8, 13 et 14
KTP). Il est fréquent que les traducteurs interrogés s’abritent derrière le secret profession-
nel mais cela ne résiste pas longtemps à la réflexion puisqu’il suffit d’éliminer, de tout docu-
ment, les informations à caractère personnel, les noms, les prénoms, les adresses, toutes les
informations relatives, par exemple, aux données chiffrées lorsqu’il s’agit d’un contrat, aux
raisons sociales lorsqu’il s’agit d’une convention ou d’un acte sous seing privé, pour que le
secret soit parfaitement conservé et permettre un échange instructif. La vraie difficulté en
la matière est de vaincre la réticence naturelle du traducteur à montrer son travail, sachant
que ce faisant, il s’expose aux critiques, ou aux louanges de ces collègues. L’expérience nous
fait penser que la peur des critiques est plus puissante que le désir de louanges et qu’il est
assez rare, en conséquence, de trouver des traducteurs enclins à soumettre leur travail aux
fourches caudines de leurs confrères. C’est un vrai dommage car l’exercice de la critique,
bien mené, dans un esprit positif, permet de pousser une réflexion très profonde qui, dans
la plupart des cas, amène à la conclusion que l’auteur de la traduction mise en question a,
certes, fait un choix douteux, mais qu’en toute rigueur, c’était le seul acceptable.

Cette section présente également des exemples réels de traductions certifiées6 faites à
diverses fins. Il n’est pas, non plus, dans l’esprit des auteurs de cet ouvrage d’en faire des
modèles ou des contre-modèles mais simplement de les analyser succinctement afin de
pouvoir tirer des leçons de tout ce qui précède.
5
6
Tous ces actes, confiés à nos soins par A. Matyla, ont fait l’objet de son mémoire de master en
traduction. Nous la remercions sincèrement d’en avoir autorisé la réutilisation.
217
70488266217680
70
Dok. 49. Odpis skrócony aktu urodzenia / Doc. 49 : Extrait d’acte de naissance
218
70488266217680
70
Dok. 50. Tłumaczenie poświadczone sporządzone w Polsce / Doc. 50 : Traduction certifiée

faite en Pologne du doc. 49
219
70488266217680
70
Oto zwięzły komentarz:

1. Tłumacz skrupulatnie odtworzył układ graficzny oryginału, zgodnie z § 22 KTP.
2. Wyrażenia zostały przetłumaczone dosłownie.
3. Tłumacz zdecydował się przenieść wszystkie nazwy miejscowości w oryginalnym
brzmieniu.
4. Wszystkie nazwy własne (nazwiska rodowe, imiona osób, których odpis dotyczy, oraz
nazwy miejscowości) zostały zapisane wielkimi literami.
5. Wszystkie elementy dokumentu zostały przetłumaczone.
6. Tłumacz zachował elementy formularza, dokonując ich przekładu lub je opisując.
7. Zgodnie z polskim zwyczajem tłumacz napisał nazwy instytucji z wielkiej litery.
Na szczególną uwagę zasługuje kilka odstępstw od normy językowej:
1. Skrót „mgr” przed nazwiskiem oznacza w języku francuskim Monseigneur (Jego Eks-
celencja) i jest używany względem osób o szlacheckim pochodzeniu lub dostojników
kościelnych.
2. Pomylono w pisowni znaczenia État (państwo) i état (stan), nie istnieje bowiem état de
la République de Pologne (stan Rzeczpospolita Polska), nawet jeśli wyraz zostałby pra-
widłowo zapisany.
3. Herb nie znajduje się au fond, co oznacza „na spodzie”, lecz sur le fond lub en fond – „w tle”.
4. Ekwiwalent nom de famille de la mère (nazwisko matki) jest problematyczny, ponieważ
odsyła, w przyjętym we Francji rozumieniu, do nazwiska, które kobieta nosi po ślubie
(dwuznaczność tę omija się w praktyce poprzez zastosowanie ekwiwalentu nom de jeune
fille (nazwisko panieńskie)).
5. Officier en chef (dowodzący oficer) niechybnie wywoła skojarzenie z hierarchią wojskową.
6. Signature (podpis) nie jest manuelle (manualny), lecz manuscrite (własnoręczny).
7. Wyrażenie en total nie istnieje, au total (w sumie) odnosi się do wyniku działania (z tego
typu uściślenia należało tu zrezygnować).
Rozważmy również, jakie znaczenie, z punktu widzenia francuskojęzycznego odbiorcy,
ma wybór techniki tłumaczenia:
1. Przeniesienie nazwy województwa „Mazowieckie”, zgodne z zaleceniem § 34 pkt 1
KTP, będzie zrozumiane jedynie w sytuacji, gdy odbiorca ma dostęp do dokumentacji
w języku polskim, ponieważ we francuskim atlasie geograficznym zwyczajowo nazwa
ta tłumaczona jest jako Mazovie7. Międzynarodowa numeracja ISO [patrz przyp. tłum.]
pomogłaby rozwiązać ten problem.
7
Patrz Stachurski 2015.
220
70488266217680
70
Commentaire succinct :
1. Le traducteur a scrupuleusement suivi l’aspect graphique de l’original, conformément
au § 22 KTP ;
2. Les énonciations sont traduites littéralement ;
3. Il a choisi de reporter tous les toponymes ;
4. Il a généralement mis les noms propres (patronymes, prénoms de la personne concer-
née et toponymes) en haut de casse ;
5. Il a traduit la totalité des éléments de l’acte ;
6. Il a conservé traduit ou décrit les éléments pré-imprimés ;
7. Il a suivi l’usage polonais des majuscules dans les noms d’institutions ;
Quelques écarts à la langue méritent une attention particulière :
1. Précédant un nom, l’abréviation « Mgr » signifie Monseigneur et s’utilise pour les nobles
ou les dignitaires religieux ;
2. Il y a confusion entre État (= pays) et état (= situation) ; il n’existe pas d’ « état de la Répu-
blique de Pologne » (cela même écrit correctement) ;
3. L’emblème n’est pas « au fond » (ce qui signifie au bas) mais sur le fond ou en fond ;
4. Le « nom de famille de la mère » pose problème car il renvoie, dans l’acceptation fran-
çaise, à son nom d’épouse (l’ambiguïté est, dans l’usage, contournée par la tournure
nom de jeune fille) ;
5. Officier en chef renvoie immanquablement à une hiérarchie militaire ;
6. La signature n’est pas « manuelle » mais manuscrite ;
7. « en total » n’existe pas, au total renvoie au résultat d’une opération (l’on peut ici se dis-
penser de ce type de précision) ;
Quelques choix relatifs à la technique de traduction méritent aussi une réflexion du
point de vue du destinataire francophone :
1. Le report du toponyme Mazowieckie, conforme au §36 du KTP, ne peut se comprendre
qu’à la condition que le destinataire ait accès à une documentation en polonais car les
atlas français traduisent traditionnellement cette appellation en Mazovie7 ; la numéro-
tation internationale ISO en [ndt] pourrait résoudre ce problème ;
7
Cf. Stachurski 2015.
221
70488266217680
70
2. Zastąpienie skrótu jednostki monetarnej „zł” symbolem „PLN” zamiast wyrazem zloty
jest nieuzasadnione, świadczy bowiem o tym, że skrót bankowy (giełdowy) jest bar-
dziej znany niż wyraz zloty, obecny we francuskim słowniku od początku XX wieku.
Jest to dość wątpliwe przy założeniu, że odbiorca przebywa we Francji lub − uogólnia-
jąc − nie mieszka w Polsce. Wspomnijmy przy okazji, że PLN odwołuje się do polskiej
waluty pieniężnej po 1 stycznia 1995 r., kiedy to miała miejsce denominacja złotego.
Przypuszczamy, że wybór symbolu PLN wynikał z troski o to, by przekład był zrozu-
miały dla społeczności międzynarodowej, tak jednak nie jest.

Następny przykład jest jeszcze bardziej wyrazisty. Dokonujemy w nim porównania
dyskursu kilku tłumaczeń poświadczonych odpisu skróconego aktu małżeństwa. Okazuje
się, że pięć tłumaczeń tego samego odpisu zawiera wiele bardzo różniących się od siebie
ekwiwalentów (niekoniecznie błędnych, jeśli rozpatruje się je pojedynczo). Przykład ten
ukazuje konieczność zapoznania się, w pierwszej kolejności, z tekstami paralelnymi, tym
bardziej że są one dostępne w Internecie.
Zestawione przez nas w tabeli warianty tłumaczeń pozostawiamy bez komentarza. Uzna-
liśmy, że takie ujęcie tematu będzie dla czytelnika zrozumiałe oraz że porównując je, bądź
korzystając z wariantów proponowanych przez autentyczne źródła paralelne, będzie miał
możliwość sam dokonać oceny ich trafności. W tabeli nie sygnalizujemy odchyleń od normy
językowej, gdyż poprawa tłumaczeń nie jest naszym celem. Przypomnijmy, że poprawność
językowa to fundament czynności przekładu. Jest to ograniczenie, podczas przenoszenia
do tekstu docelowego wszystkich obcych elementów kultury źródłowej, nieuznające żad-
nych kompromisów i, aby mu sprostać, wymaga od tłumacza doskonałej znajomości języka.
Zaprzestańmy na chwilę lektury dokumentów paralelnych na rzecz odpisu skróconego
aktu małżeństwa (Dok. 51, patrz strona 224) i jego pięciu tłumaczeń wykonanych przez pię-
ciu różnych tłumaczy. Pierwsze tłumaczenie (Dok. 52) znajduje się na stronie 225, drugie
(Dok. 53) – na stronie 226, trzecie (Dok. 54) – na stronach 227 (str. 1 tłumaczenia) i 228
(str. 2), czwarte (Dok. 55) – na stronach 229 (str. 1 tłumaczenia) i 230 (str. 2), piąte (Dok. 56)
– na stronie 231. Zestawienie różnych wariantów tłumaczeń znajduje się na stronie 232.
222
70488266217680
70
2. Le passage de l’abréviation de l’unité monétaire « zł » à « PLN », sans support de zlo-

tys, interpelle car il signifie que le destinataire connaîtrait mieux l’abréviation bancaire
(boursière) que le mot zlotys faisant normalement partie du lexique français depuis le
début du 20e siècle ; si le destinataire est en France ou, plus schématiquement hors de
Pologne, nous en doutons ; rappelons à l’occasion que PLN renvoie à la devise moné-
taire de la Pologne d’après le 1er janvier 1995 (réévaluation de la parité) et, donc, que ce
passage que l’on pourrait justifier par un soucis de clarté internationale ne peut pas être
un réflexe systématique.
1.1.2. Extrait d’acte de mariage

L’exemple suivant est encore plus parlant s’il s’agit de comparer les discours respectifs de
chacune des traductions certifiées d’un même acte de mariage. En effet, les cinq traductions
du même acte contiennent à de nombreuses reprises des équivalents totalement différents
(pas forcément fautifs pris isolément) et cela démontre la nécessité d’intégrer dorénavant,
et en priorité, la documentation parallèle puisqu’elle est disponible par le biais de l’internet.
Nous faisons simplement un tableau récapitulatif des variantes proposées, sans les com-
menter. Le lecteur aura compris la logique de notre approche et pourra par lui-même s’in-
terroger sur la pertinence de certaines par rapport soit à d’autres choix, soit aux possibili-
tés offertes par les sources authentiques parallèles. Quoique le tableau ne contienne pas de
relevé des écarts à la langue, puisqu’il ne s’agit pas de corriger ces traductions, il est utile
de rappeler que la correction linguistique est la base fondamentale de l’exercice de la tra-
duction. Ainsi, elle permet au traducteur de transférer d’une culture source au destinataire
tout élément étranger, dans la seule – mais n’admettant aucun compromis – contrainte que
la maîtrise de la langue soit sans faille.
Nous abandonnons pour un instant la lecture parallèle des documents et faisons apparaître
l’extrait d’acte de mariage (Doc. 51 page 224) et ses traductions faites par cinq traducteurs
différents, selon l’ordre suivant : la première traduction (Doc. 52) se trouve à la page 225 ;
la deuxième (Doc. 53), page 226 ; la troisième (Doc. 54), page 227 pour le recto et 228 pour
le verso ; la quatrième (Doc. 55), page 229 pour le recto et 230 pour le verso ; la cinquième
(Doc. 56), page 231. Un tableau synoptique des constatations a été inséré à la page 233.
223
70488266217680
70
Dok. 51. Odpis skrócony aktu małżeństwa / Doc. 51 : Extrait d’acte de mariage
224
70488266217680
70
Dok. 52. Tłumaczenie pierwsze dok. 51 / Doc. 52 : Première traduction du doc. 51
225
70488266217680
70
Dok. 53. Tłumaczenie drugie dok. 51 / Doc. 53 : Deuxième traduction du doc. 51
226
70488266217680
70
Dok. 54. Tłumaczenie trzecie dok. 51 (str. 1) / Doc. 54 : Troisième traduction du doc. 51 (recto)
227
70488266217680
70
Dok. 54. Tłumaczenie trzecie dok. 51 (str. 2) / Doc. 54 : Troisième traduction du doc. 51 (verso)
228
70488266217680
70
Dok. 55. Tłumaczenie czwarte dok. 51 (str. 1) / Doc. 55 : Quatrième traduction du

doc. 51 (recto)
229
70488266217680
70
Dok. 55. Tłumaczenie czwarte dok. 51 (str. 2) / Doc. 55 : Quatrième traduction du

doc. 51 (verso)
230
70488266217680
70
Dok. 56. Tłumaczenie piąte dok. 51 / Doc. 56 : Cinquième traduction du doc. 51
231
70488266217680
70
232
Na podstawie powyższych tłumaczeń stworzyliśmy następujące zestawienie:
TŁUMACZENIE 1 TŁUMACZENIE 2 TŁUMACZENIE 3 TŁUMACZENIE 4 TŁUMACZENIE 5

EMBLEME DE L’ETAT Emblème de la République Emblème national Emblème national de la Emblème national de la
POLONAIS Polonaise – l’aigle en polonais République populaire de République Populaire de
couronne Pologne Pologne
REPUBLIQUE REPUBLIQUE République Populaire de REPUBLIQUE
POPULAIRE DE POLONAISE Pologne POPULAIRE DE -
POLOGNE POLOGNE
OFFICE DE L’ETAT Office d’Etat Civil Service de l’Etat Civil Bureau de l’état civil Office d’Etat Civil
CIVIL
WARSZAWA PRAGA Warszawa Praga Południe Varsovie Praga Sud Warszawa [Warszawa] Varsovie Praga-Południe
POLUDNIE Praga Południe
EXTRAIT D’ACTE Extrait de l’acte COPIE ABREGEE EXTRAIT D’ACTE Extrait abrégé d’acte
70
D’ACTE
70488266217680
Nom patronymique Nom de famille Patronyme Nom de famille Nom de famille

Lieu: Warszawa Lieu: Warszawa Lieu: Varsovie Lieu: Varsovie Lieu du mariage: Varsovie
N°6/12 Nr VI-12 N° VI-12 N° VI-12 N° V-12
Pour le Chef de l’Office Directeur de l’Office
- - -
Chef adjoint
Timbre fiscal estampillé Le timbre – quittance Droit de timbre timbre fiscal droit de timbre
50 zł. 50 PLN 50 PLN 50 zlotys 50 zlotys
L’adjoint au responsable Chef du Bureau / Chef Chef de l’Office
- -
Adjoint du Bureau Inspecteur délégué
Dok. 57. Tabela zawierająca różne warianty tłumaczeń dok. 51

Ce qui permet d’établir le tableau suivant :
TRADUCTION 1 TRADUCTION 2 TRADUCTION 3 TRADUCTION 4 TRADUCTION 5

EMBLEME DE L’ETAT Emblème de la République Emblème national Emblème national de la Emblème national de la
POLONAIS Polonaise – l’aigle en polonais République populaire de République Populaire de
couronne Pologne Pologne
REPUBLIQUE REPUBLIQUE République Populaire de REPUBLIQUE -
POPULAIRE DE POLONAISE Pologne POPULAIRE DE
POLOGNE POLOGNE
OFFICE DE L’ETAT Office d’État Civil Service de l’État Civil Bureau de l’état civil Office d’État Civil
CIVIL
WARSZAWA PRAGA Warszawa Praga Południe Varsovie Praga Sud Warszawa [Warszawa] Varsovie Praga-Południe
POLUDNIE Praga Południe
EXTRAIT D’ACTE Extrait de l’acte COPIE ABREGEE EXTRAIT D’ACTE Extrait abrégé d’acte
70
D’ACTE
70488266217680
Nom patronymique Nom de famille Patronyme Nom de famille Nom de famille
Lieu : Warszawa Lieu : Warszawa Lieu : Varsovie Lieu : Varsovie Lieu du mariage : Varsovie
N°6/12 Nr VI-12 N° VI-12 N° VI-12 N° V-12
Pour le Chef de l’Office Directeur de l’Office - - -
Chef adjoint
Timbre fiscal estampillé Le timbre – quittance Droit de timbre timbre fiscal droit de timbre
50 zł. 50 PLN 50 PLN 50 zlotys 50 zlotys
- - L’adjoint au responsable Chef du Bureau / Chef Chef de l’Office
Adjoint du Bureau Inspecteur délégué
Doc. 57 : Table des variantes relevées dans les traductions du doc. 51

233
1.2. Tłumaczenia poświadczone na język polski8

Przejdźmy teraz do analizy tłumaczeń dokumentów na język polski. Odpisy te noszą
w oryginale tytuł extrait (dosł. wyciąg). Ich polskim odpowiednikiem jest „odpis skrócony”.
Tłumaczenia zostały wykonane i poświadczone przez tłumaczy przysięgłych prowadzących
działalność w Polsce. Najpierw przyjrzymy się formie tłumaczeń, następnie zajmiemy się
merytorycznymi aspektami przekładu.
Dok. 58. Odpis skrócony aktu urodzenia
8
234
70488266217680
70
1.2. Traductions certifiées vers le polonais8

Cette nouvelle section sera consacrée à l’analyse de traductions certifiées vers le polonais
de documents authentiques, intitulés dans l’original extraits (litt. wyciąg), réalisées par des
traducteurs polonais en exercice. Il s’agit donc de documents fonctionnellement parallèles
correspondant à l’appellation polonaise d’odpis skrócony. Après avoir préalablement com-
menté l’aspect des documents, des remarques sur le fond seront faites.
Doc. 58 : Extrait d’acte de naissance
8
235
70488266217680
70
Dok. 59. Tłumaczenie poświadczone dok. 58 sporządzone w Polsce
236
70488266217680
70
Doc. 59 : Traduction certifiée faite en Pologne du doc. 58
237
70488266217680
70
W powyższym przykładzie (Dok. 59) forma tłumaczenia poświadczonego została zacho-

wana. W nagłówku tłumacz umieścił swoje dane oraz informację, z jakiego języka dokonał
przekładu, pod tekstem tłumaczenia widoczne są: formuła poświadczająca, podpis i pie-
częć okrągła tłumacza. Na górze strony, zgodnie z przyjętym zwyczajem, tłumacz umieścił
poziomą kreskę, która w założeniu powinna oddzielać tekst tłumaczonego dokumentu od
formułek i komentarzy tłumacza. Zastanawiające jest więc, dlaczego informacja o języku
tekstu źródłowego znajduje się pod, a nie nad kreską. Koniec tekstu nie został natomiast
w ogóle zaznaczony (ani poziomą kreską, ani słowami „koniec tłumaczenia”). Na dodatek
między tekstem a formułą poświadczającą pozostawiono spory odstęp, czego powinno się
unikać. Tłumacz ma obowiązek nadać tłumaczeniu taką formę, która będzie uniemożli-
wiała jego nielegalne uzupełnianie odręcznie dopisanymi lub dodrukowanymi informa-
cjami (por. Kubacki 2012: 130). Z tego samego powodu na końcu każdej niewypełnionej
do marginesu linii powinno się wstawiać znak -/- (§ 23 KTP), czego tłumacz nie uczynił.
Umieszczona nad tłumaczeniem informacja o języku tekstu źródłowego nie odpo-
wiada przyjętej konwencji. Tłumacz niepotrzebnie wspomina w niej o języku docelowym
tłumaczenia, które odbiorca ma przed oczami. W tym przypadku informacja ta powinna
brzmieć: „Tłumaczenie poświadczone (lub uwierzytelnione) z języka francuskiego”.
Z wyjątkiem przypadku, gdy tłumaczenia dokonuje się z przekładu, a nie z oryginału
dokumentu, wzmianka o języku docelowym jest niepotrzebna, gdyż jest to język znany
odbiorcy tłumaczenia.
Wzmianka dotycząca podpisu urzędnika jest wprawdzie napisana kursywą, lecz nie
została umieszczona w nawiasie kwadratowym ani poprzedzona informacją, że jest to przy-
pis tłumacza, na skutek czego komentarz tłumacza stał się tekstem tłumaczenia.
Układ graficzny nie w pełni odzwierciedla tekst źródłowy: tytuł nie został pogrubiony,
brak konsekwencji w zachowaniu odstępów.
238
70488266217680
70
La forme de la traduction assermentée présentée ci-dessus (Doc. 59) respecte les normes
admises : en entête, le traducteur a inséré ses coordonnées professionnelles et le sens de
la traduction, c’est-à-dire de quelle langue source l’acte a été traduit. Au bas apparaissent
la formule de certification, la signature et le sceau rond du traducteur. En haut de page,
conformément aux usages admis, le traducteur a inséré une ligne continue qui vise, en
principe, à séparer le corps du texte des formules et les commentaires du traducteur. La
raison de la présence de l’information du sens de la traduction sous cette ligne séparatrice
est donc posée. La fin du corps du texte n’a été indiquée par aucun moyen (ni ligne hori-
zontale ni mention du traducteur koniec tłumaczenia [fin de la traduction]) ; par ailleurs
entre la fin du texte et la formule de certification, le traducteur a laissé un espace assez
important, ce qu’il conviendrait d’éviter puisque le traducteur a obligation de contreve-
nir à la falsification de ses traductions en lui donnant un aspect empêchant tout rajout
manuscrit ou électronique (cf. Kubacki 2012 : 130). Pour ces mêmes raisons, chaque ligne
non remplie jusqu’à sa marge devrait être obstruée par le signe -/- (§ 23 KTP), également
absent dans cet exemple.
L’information relative au sens de la traduction ne répond pas non plus précisément aux
conventions admises puisqu’elle devrait se contenter de signifier la langue source (absente
par définition du document que le client a sous les yeux) et se restreindre à Tłumaczenie
poświadczone (lub uwierzytelnione) z języka francuskiego. Sauf cas de traduction réalisée
sur la base d’une première traduction relais, la mention de la langue cible paraît superflue
car l’on peut raisonnablement supposer que le client sait dans quelle langue il lit.
La mention relative à la signature de l’officier de l’état civil, quoiqu’en lettres cursives,
n’a pas été insérée entre crochet ni précédée de l’abréviation recommandée, ce qui en fait
un élément du texte original.
L’aspect graphique de la traduction ne répond pas exactement à l’aspect du texte source
en ce que les lettres en gras du titre n’ont pas été reproduites et en ce que les espacements
ont été irrégulièrement reproduits.
239
70488266217680
70
Wiele do życzenia pozostawia formuła poświadczająca, która powinna wizualnie odróż-

niać się od pozostałego tekstu (czcionką lub wielkością liter). Zabrakło w niej informacji
o miejscu sporządzenia tłumaczenia oraz czy tłumacz poświadcza zgodność tłumaczenia
z oryginałem dokumentu (§ 54 KTP), kserokopią, faksem, skanem, wydrukiem kompute-
rowym lub dokumentem elektronicznym (Kubacki 2012: 130). Ponadto formuła zawiera
niepotrzebny spójnik „i” zamiast przecinka („Ja, niżej podpisana …, tłumacz przysięgły
języka francuskiego … i wpisana na listę Ministra Sprawiedliwości”). Nie wiadomo, o jaką
listę Ministra Sprawiedliwości chodzi ani dlaczego tłumacz powołuje się na art. 217 § 1
kodeksu postępowania administracyjnego9! Formuła ta powinna brzmieć: „Ja, niżej pod-
pisana …, tłumacz przysięgły języka francuskiego, wpisana na listę tłumaczy przysięgłych
prowadzoną przez Ministra Sprawiedliwości…”. Tłumacz nie podał liczby stron oblicze-
niowych tłumaczenia. Pominięcie tej informacji jest tu uzasadnione tą samą liczbą stron
dokumentu co stron tłumaczenia (tu jest to jedna strona).
Po wnikliwej lekturze treści Extrait d’acte de naissance (Dok. 58) oraz jego przekładu
stwierdziliśmy, że tłumaczenie oddaje wszystkie informacje zawarte w treści odpisu oraz
że nie zawiera błędów merytorycznych, dostrzegliśmy jednak pominięcia. Tłumacz praw-
dopodobnie celowo opuścił sformułowanie en notre commune (w naszej gminie), nie wpły-
nęło to jednak w żaden sposób na zubożenie informacji zawartej w tekście źródłowym.
W tłumaczeniu brak spójnika „i” (et), obecnego w tekście źródłowym, łączącego dane ojca
z danymi matki dziecka (et de Iwona…), który, z racji kontekstu, bezwzględnie powinien
się tam znaleźć. Ponadto w końcowej części dokumentu w dacie po „2006” brak słowa
„roku” lub skrótu „r.”.
Nie widzimy uzasadnienia dla przekładu terminu mentions marginales (dosł. wzmianki
marginesowe) jako „uwagi dodatkowe”. Jego polskim odpowiednikiem są „wzmianki dodat-
kowe”, sporządzane niegdyś na marginesie aktu w formie papierowej.
Tłumaczenie wyrażenia délégué dans les fonctions d’État civil jako „upoważniony do
wykonywania czynności urzędnika stanu cywilnego” oddaje jego znaczenie, jednak tłumacz
nie wziął pod uwagę uzusu polskiego języka prawnego. Ustawodawca posługuje się sformu-
łowaniem „uprawniony do dokonywania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego”.
Tłumaczenie extrait conforme à l’acte original… délivré le… jako „potwierdzam zgod-
ność odpisu z oryginalnym aktem… wydano dnia” jest niespójne językowo. Skłaniamy się
ku przekładowi literalnemu: „odpis skrócony, zgodny z oryginalnym aktem…, sporzą-
dzony dnia…”.
9
W artykule tym mowa o organie administracji publicznej, który wydaje zaświadczenie na żąda-
nie osoby ubiegającej się o zaświadczenie. Organami administracji publicznej są m.in. ministrowie,
centralne organy administracji rządowej, wojewodowie, organy jednostek samorządu terytorial-
nego. Nie są nimi z całą pewnością tłumacze przysięgli.
240
70488266217680
70
La formule de certification laisse à désirer car celle devrait se différencier clairement du

corps du texte (par la police ou la taille de celle-ci). N’y figurent ni le lieu de traduction ni la
formule de conformité à un original (§ 54 KTP), à une photocopie, à une numérisation, à
un télétexte, à une impression informatique ou à un document électronique (cf. Kubacki
2012 : 130). De plus la formule contient inutilement la conjonction de coordination i en
lieu et place de la virgule attendue (Ja, niżej podpisana …, tłumacz przysięgły języka fran-
cuskiego …. i wpisana na listę Ministra Sprawiedliwości) ; l’on ignore aussi de quelle liste
ministérielle il s’agit et pourquoi le traducteur s’appuie sur l’article 217 § 1 du code de pro-
cédure administrative polonais9 ! Le traducteur a omis de donner le nombre de pages de
traduction mais cette omission est ici fondée puisqu’il n’y en a qu’une correspondant à la
page unique du document original.
Une lecture exhaustive de l’extrait d’acte de naissance (Doc. 58) et de sa traduction per-
met d’affirmer que le traducteur a rendu toutes les informations contenues dans l’original
sans aucune erreur outre une petite omission probablement volontaire. En effet, il a omis
de traduire la formule en notre commune (litt. w naszej gminie), omission qui n’influe en
rien sur le sens du texte. Une seconde omission, plus regrettable en raison du contexte, est
à noter : l’absence de la conjonction de coordination et de l’original dans la mention des ori-
gines paternelles et maternelles de l’enfant (et de Iwona) ; elle devrait être impérativement
rendue par i. Par ailleurs, la date en fin de document ne répond pas aux normes polonaises
puisqu’elle ne contient pas le terme roku ou son abréviation r.
Nous ne voyons pas de raisons pour avoir traduit mentions marginales comme uwagi
dodatkowe [litt. wzmianki marginesowe] ; l’équivalent fonctionnel polonais est wzmianki
dodatkowe qui dénote l’ancien usage sur papier de mettre ces mentions supplémentaires
dans la marge de l’acte.
La traduction de délégué dans les fonctions d’État civil par upoważniony do wykonywa-
nia czynności urzędnika stanu cywilnego rend parfaitement le sens mais ne prend pas en
compte l’usage juridique polonais qui consacre uprawniony do dokonywania czynności
z zakresu rejestracji stanu cywilnego.
Celle de extrait conforme à l’acte original… délivré le… par potwierdzam zgodność
odpisu z oryginalnym aktem… wydano dnia… semble linguistiquement maladroite et nous
penchons pour la traduction littérale odpis skrócony, zgodny z oryginalnym aktem…,
sporządzony dnia….
9
Ledit article définit l’organe de l’administration publique qui délivre un certificat sur demande
d’une personne. Sont organes de l’administration publique, entre autres, les ministres, les organes
centraux de l’administration centrale, les présidents de voïvodies, les organes des collectivités ter-
ritoriales ; il est donc clair que les traducteurs ne sont pas au nombre de ces organes.
241
70488266217680
70
1.2.2. Odpis skrócony aktu zgonu

Poniżej zamieszczamy odpis skrócony aktu zgonu wydany w 2006 r. przez urząd stanu
cywilnego we Francji (Dok. 60) wraz z tłumaczeniem sporządzonym przez tłumacza przy-
sięgłego w Polsce w 2012 r. (Dok. 61).
Dok. 60. Odpis skrócony aktu zgonu z 2006 r.
242
70488266217680
70
1.2.2. Extrait d’acte de décès

Nous présentons ci-dessous un extrait d’acte de décès fait en 2006 par un service de
l’état civil en France (Doc. 60) avec sa traduction effectuée en 2012 en Pologne par un tra-
ducteur assermenté (Doc. 61).
Doc. 60 : Extrait d’acte de décès de 2006
243
70488266217680
70
Dok. 61. Tłumaczenie poświadczone dok. 60 sporządzone w Polsce
244
70488266217680
70
Doc. 61 : Traduction certifiée faite en Pologne du doc. 60
245
70488266217680
70
Sporządzając zamieszczone powyżej tłumaczenie Extrait d’acte de décès, tłumacz uwzględ-

nił większość zaleceń Kodeksu tłumacza przysięgłego dotyczących formy poświadczonej.
Informację o języku tekstu źródłowego umieścił nad górną kreską, a formułę poświadcza-
jącą – pod dolną. Na końcu każdej niepełnej linii wstawił znak -/-. Rzut oka na dokument
i tłumaczenie wystarczy, by stwierdzić, że tłumacz zdecydował nie sugerować się układem
graficznym francuskiego dokumentu. Wszystkie informacje zapisał w osobnych wierszach,
bez akapitów i odstępów. Komentarze odróżniają się wizualnie od tłumaczonego tekstu
(zostały napisane kursywą, nawias kwadratowy zastąpiono ukośnikami), niemniej jednak
nad górną kreską brakuje wyjaśnienia, że są to przypisy tłumacza. W formule poświadcza-
jącej zawarto wszystkie wymagane informacje, z wyjątkiem numeru, pod jakim tłumacz
został wpisany na listę tłumaczy przysięgłych prowadzoną przez Ministra Sprawiedliwości
oraz informacji o rodzaju dokumentu, z którego wykonano tłumaczenie. Poniżej znajdują
się dane kontaktowe, okrągła pieczęć i podpis tłumacza przysięgłego. W jej otoku widoczne
jest imię i nazwisko, jak również informacja o posiadanych uprawnieniach tłumacza przy-
sięgłego z języka francuskiego, natomiast w środku – numer, pod jakim został on wpisany
na listę Ministra Sprawiedliwości, co rekompensuje brak tej informacji w znajdującej się
wyżej formule poświadczającej.
Treść dokumentu i tłumaczenia jest taka sama. Mamy nadzieję, że uważny czytelnik zgo-
dzi się z nami, że w kilku miejscach tłumacz miał możliwość dokonania lepszego wyboru
polskiego ekwiwalentu. Mairie zostało przetłumaczone jako „ratusz”, co byłoby do zaak-
ceptowania, gdyby miejscowość le Cabanial była miastem, ponieważ ratuszem nazywany
jest w Polsce budynek będący siedzibą miejskich władz administracyjnych. Tymczasem,
jak nietrudno sprawdzić w Internecie, le Cabanial jest bardzo małą miejscowością, która
nie uzyskała praw miejskich, a zatem tłumaczenie to uważamy za niewłaściwe. „Mero-
stwo” jest powszechnie znanym zapożyczeniem, którego stosowanie ma tę zaletę, że zwal-
nia tłumacza z konieczności sprawdzania, czy dana miejscowość posiada prawa miejskie
oraz podejmowania decyzji co do użycia jednego z dwóch polskich ekwiwalentów („ratusz”
lub „urząd gminy”).
„Wyciąg z aktu” jest dosłownym tłumaczeniem terminu extrait d’acte. Uważamy, że
skoro ma on polski odpowiednik „odpis skrócony aktu”, to nie ma potrzeby używać ekwi-
walentu, który nie istnieje w polskim systemie.
W tłumaczeniu A: 17 heures 30 minutes (o godzinie: 17 minut 30) można było zastoso-
wać zapis przyjęty w Polsce „o godzinie 17:30” (lub 17.30).
Jeżeli tłumacz zdecydował się odmienić polskie nazwisko w wyrażeniu „Syn: ----SKIEGO
Félix”, powinien był również odmienić imię, jednak wolał tego nie robić ze względu na jego
obcą pisownię (§ 34 pkt 2 KTP). Rozwiązaniem tego problemu mogłoby być tłumaczenie
Fils de (syn (kogo)) jako „nazwisko i imię ojca”, wówczas odmiana nazwiska byłaby zby-
teczna. Konsekwentnie następujące dalej et de (i (kogo)) powinno się zinterpretować jako
„nazwisko i imię matki”, a Époux de (małżonek (kogo)) jako „nazwisko i imię małżonka”.
246
70488266217680
70
Lors de la rédaction de sa traduction, le traducteur a pris en compte la majorité des

recommandations du code des traducteurs assermentés polonais en ce qui concerne la mise
en page. Les informations relatives au texte ont été insérées au-dessus du corps du texte,
séparées par une ligne horizontale, et la formule de certification sous le texte, séparée de la
même manière ; la fin de chaque ligne incomplète a été obstruée par le signe -/-. Un rapide
coup d’œil suffit à s’apercevoir que le traducteur a choisi de ne pas suivre l’aspect graphique
du texte français : toutes les informations se suivent dans des lignes séparées, sans alinéas
ou espacement marqués. Les commentaires du traducteur sont clairement différenciés du
texte (ils ont été écrits à l’anglaise et mis entre barres obliques au lieu des crochets recom-
mandés) ; il a néanmoins omis de signifier préalablement qu’il s’agissait desdits commen-
taires. La formule de certification contient toutes informations requises à l’exception du
numéro d’inscription du traducteur sur la liste tenue par le ministère de la Justice polo-
nais et des informations relatives au document original. Au-dessous figurent les coordon-
nées du traducteur : sa signature et son tampon. En légende, dans le bandeau, se trouvent
les nom et prénom ainsi que l’indication de l’habilitation à la traduction assermentée de la
langue française ; au centre apparaît le numéro sous lequel le traducteur est enregistré au
registre ministériel du ministère de la Justice, ce qui compense l’absence ci-dessus signalée.
La traduction rend fidèlement le contenu de l’original ; le lecteur attentif conviendra
cependant certainement avec nous que le traducteur aurait pu, à certains endroits, faire des
choix d’équivalents plus pertinents. Ainsi, mairie a été traduit par ratusz, ce qui aurait été
acceptable si Le Cabanial avait été une ville car ratusz dénote dans l’administration polo-
naise le siège de l’administration communale ; cette information est aujourd’hui facilement
contrôlable par le biais de l’internet qui nous informe que Le Cabanial est une localité qui
n’a pas le statut de ville. Nous en concluons donc que ratusz n’est pas fondé ici et que l’his-
torique merostwo est à ce point sûr comme choix qu’il dégage le traducteur de la nécessité
de vérifier si la mairie correspond concrètement à ratusz ou à urząd gminy.
Extrait d’acte a été traduit littéralement par wyciąg z aktu, cela ne nous paraît pas justi-
fié car le polonais connaît l’équivalent fonctionnel sous la forme de odpis skrócony aktu et
nous ne voyons pas la nécessité de créer un terme non existant dans ce système.
Pour rendre l’original A : 17 heures 30 minutes, nous lisons dans la traduction o godzinie :
17 minut 30 mais il nous semble que l’on pourrait simplifier en suivant l’usage polonais de
o godzinie 17:30 (lub 17.30).
Alors que le traducteur s’est décidé à décliner le patronyme polonais Syn : S----SKIEGO
Félix, il aurait pu suivre cette logique pour le prénom, mais a choisi de ne pas le faire en rai-
son de la graphie étrangère (§ 34–2 KTP). La solution à ce dilemme pourrait passer par la
traduction de fils de par nazwisko i imię ojca qui rendrait la déclinaison inutile. Il faudrait
suivre cette même logique pour et de alors traduit par nazwisko i imię matki et époux de
par nazwisko i imię małżonka.
247
70488266217680
70
Tłumacząc indications portées au registre, ponownie tłumacz zdecydował się na tłuma-

czenie dosłowne: „zapisy znajdujące się w rejestrze”. Natomiast zgodnie z polską termi-
nologią ustawową w rejestrze dokonuje się wpisów, zatem tłumaczenie powinno brzmieć:
„wpisy do rejestru”. Po dodaniu przymiotnika conforme aux (indications portées au
registre) konieczna jest zamiana liczby mnogiej rzeczownika na pojedynczą, gdyż sporzą-
dzenie aktu jest uznawane za jeden „wpis” ‒ w rezultacie tłumaczenie powinno brzmieć:
„zgodny z wpisem w rejestrze”.
Kolokwialne stwierdzenie w komentarzu tłumacza „przybita pieczęć” powinno być
zastąpione słowami „odcisk pieczęci”. Następnie w opisie pieczęci tłumacz napisał: „część
napisu częściowo niewidoczna”. Powstał w ten sposób pleonazm, który łatwo wyelimino-
wać słowami: „napis częściowo niewidoczny”.
248
70488266217680
70
Pour traduire indications portées au registre, le traducteur a également fait le choix d’un
équivalent littéral zapisy znajdujące się w rejestrze ; conformément à la terminologie légale
polonaise cependant, le registre contient des wpisy et il aurait été plus judicieux de respec-
ter cette collocation et de traduire wpisy do rejestru. De plus, la traduction de l’expression
adjectivale conforme aux (indications portées au registre) demande de changer de nombre
et de passer au singulier pour introduire le complément car la rédaction d’un acte est consi-
dérée comme une seule et unique inscription au registre, ce qui au final devrait amener le
traducteur à favoriser la tournure zgodny z wpisem w rejestrze.
L’affirmation courante en commentaire de traducteur consistant à marquer przybita
pieczęć devrait être remplacée par l’expression consacrée odcisk pieczęci. Dans la suite du
commentaire, le traducteur a signalé qu’une partie de l’inscription était invisible par l’ex-
pression część napisu częściowo niewidoczna qui forme un pléonasme facilement évitable
en simplifiant la séquence sous la forme napis jest częściowo niewidoczny.
249
70488266217680
70
Rozdział 2. Tłumaczenie poświadczone we Francji
2.1. Zawód tłumacza we Francji1

Zanim przystąpimy do analizy tłumaczeń sporządzonych we Francji, pragniemy pod-
kreślić, że w kraju tym zasady wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego są bardzo
luźno sformułowane w porównaniu do reguł obowiązujących w Polsce. Od kandydatów
nie wymaga się dyplomu ukończenia określonego rodzaju studiów, nie muszą też przystę-
pować do egzaminu sprawdzającego ich kwalifikacje. Aby występować w sądzie w charak-
terze biegłego tłumacza (ustnego lub pisemnego) wystarczy:
• wykazać znajomość języka, na który (lub z którego) chce się tłumaczyć (w Internecie
można znaleźć informację, że trzeba posiadać tytuł magistra, jednak w praktyce zasad-
nicze znaczenie ma zapotrzebowanie na tłumaczy danego języka, a nie wykształcenie.
Więcej informacji znajduje się na stronie htps://www.sfr.fr/),
• wystąpić z wnioskiem do sądu cywilnego (tribunal de grande instance) w miejscu sta-
łego zamieszkania,
• uzyskać pozytywny wynik wywiadu przeprowadzanego przez policję w celu sprawdze-
nia, czy kandydat nie wszedł w konflikt z prawem,
• uzyskać zgodę sądu apelacyjnego (cour d’appel),
• złożyć przysięgę (od której pochodzi termin „tłumacz przysięgły”).
Pierwszy wpis na listę biegłych jest ważny przez dwa lata, następnie co pięć lat trzeba
się ubiegać o odnowienie wpisu. O umieszczeniu na liście decyduje sędzia, którego prawo
zobowiązuje jedynie do uzasadnienia swojej decyzji zarówno pozytywnej, jak i odmownej.
Ustawodawca nie widzi potrzeby, aby zasady wykonywania zawodu tłumacza były unor-
mowane bardziej precyzyjnie. Wyjątek stanowią kwestie dotyczące odszkodowań i kosztów
sądowych związanych z tłumaczeniem. Mimo to zasady te istnieją, a to dzięki stowarzysze-
niom i związkom zawodowym skupiającym tłumaczy. Ich przedstawiciele nie kryją nieza-
dowolenia z istniejącego stanu rzeczy i faktu, że jedynym wymogiem prawnym stawianym
przyszłym tłumaczom jest uzyskanie zgody sądu apelacyjnego na wpisanie na listę biegłych.
Inną znaczącą różnicą w zakresie wykonywania tego zawodu w Polsce i we Francji jest
brak kodeksu tłumacza, który by nakazywał lub zalecał w jaki sposób należy sporządzać
tłumaczenia poświadczone.
1
Autorstwo: Eryk Stachurski (tłum. Ewa Betańska).
250
70488266217680
70
Chapitre 2. La traduction certifiée en France
2.1. Le métier de traducteur en France1

Avant d’entrer dans le vif du sujet de cette section, nous tenons à rappeler que la pro-
fession de « traducteur assermenté » n’est, en France, soumise qu’à des conditions et des
contrôles très lâches si on les compare à ceux qui existent en Pologne. Il n’y a ni formation
requise impérativement, ni concours d’accès. En effet, pour être expert traducteur-inter-
prète près d’une cour, il suffit :
• de justifier d’une connaissance de la langue de combinaison (de nombreux sites parlent
de master mais cela dépend en fait des besoins, nous renvoyons ici au site des traduc-
teurs et interprètes : https://www.sft.fr/) ;
• de faire acte de candidature auprès d’une juridiction (TGI) ;
• d’attendre le résultat positif de l’enquête de moralité de la police ;
• de recevoir la confirmation de la part de la juridiction (Cour d’Appel) ;
• et de prêter serment (d’où le terme assermenté).
La nomination, d’abord valable deux ans, est ensuite renouvelable tous les cinq ans. Les
inscriptions sont à la discrétion du juge qui doit seulement se plier à l’obligation de justi-
fier ses agréments et refus.
Le législateur ne voit pas l’intérêt de réglementer plus la profession sauf en matière de
frais de justice et des indemnités liés à la traduction. Nonobstant cet état de fait, des règles
existent grâce aux associations sérieuses de traducteurs qui ne cachent pas leur méconten-
tement du fait que le seul critère pour devenir traducteur/interprète assermenté soit l’ob-
tention de l’agrément du juge.
Une autre différence forte est celle de l’absence de code de traduction, avec des règles
impératives ou des recommandations.
1
251
70488266217680
70
Brak unormowań prawnych, z punktu widzenia deontologii, uniemożliwia narzucenie

wymagań co do jakości przekładów, skoro w praktyce każdy może zostać wpisany na listę
biegłych sądowych, a weryfikacja umiejętności tłumaczy oraz eliminacja osób o niewy-
starczających kompetencjach podlega prawom wolnego rynku (zastanawiające jest jak zła
opinia o tłumaczu miałaby się rozpowszechnić?). Niemniej krajowe stowarzyszenie profe-
sjonalnych tłumaczy umieściło na swojej stronie w Internecie kodeks etyki:
Dok. 64. Zrzut ekranu z kodeksem deontologii krajowego stowarzyszenia tłumaczy

Société française des traducteurs (SFT)2
Pragniemy w tym miejscu zaznaczyć, że przedstawione poniżej tłumaczenia powstały

w oparciu o zasady etyki i praktyki zawodowej tłumaczy we Francji.
2.2. Tłumaczenie poświadczone na język francuski

Poniższy przykład to tłumaczenie odpisu aktu małżeństwa sporządzonego przez urząd
w Polsce, wykonane przez tłumacza będącego biegłym przy sądzie we Francji. Dokument
ten jest typowym tłumaczeniem poświadczonym, z jakim można się zetknąć we Francji.
2
Zob. http://www.sft.fr/clients/sft/telechargements/file_front/30109_2012_SFT_CODE_DEO_
fr.pdf.pdf.
252
70488266217680
70
Du point de vue de la déontologie, la situation découle du manque de cadre légal : com-

ment imposer une règle de qualité dès lors que chacun peut s’inscrire comme expert traduc-
teur et que l’on compte sur le marché pour éliminer les experts défaillants (l’on se demande
bien comment l’information discriminatoire pourrait circuler ?). Le syndicat national des
traducteurs professionnels met néanmoins une charte de déontologie en ligne :
Doc. 64 : Capture d’écran du code de déontologie de la SFT2
Ce que nous voulons ici dire, c’est que les traductions ci-dessous présentées sont le résul-
tat de la conscience et de la déontologie du traducteur.
2.2. Traduction certifiée vers le français

L’exemple qui suit montre un extrait d’acte de mariage, émané de l’administration polo-
naise, traduit par un traducteur expert près d’une juridiction française. Le document pré-
senté est assez représentatif de ceux que l’on peut rencontrer sur le marché français.
2
http://www.sft.fr/clients/sft/telechargements/file_front/30109_2012_SFT_CODE_DEO_fr.pdf.
pdf.
253
70488266217680
70

Poniżej został zamieszczony odpis skrócony aktu małżeństwa wydany w Polsce w 2014 r.
(Dok. 63) wraz z tłumaczeniem, które sporządzono w roku 1992 na podstawie wcześniej
wydanego, pierwszego odpisu tego samego aktu (Dok. 64).
Dok. 63. Odpis aktu małżeństwa3
3
Niestety osoby, których akt dotyczy nie są w posiadaniu pierwszego odpisu wydanego po cere-
monii zaślubin w 1992 r., którego tłumaczenie tu omawiamy. Zamieszczony dokument jest kolej-
nym odpisem tego samego aktu małżeństwa, stąd też wynikają pewne rozbieżności w dokumen-
cie i w tłumaczeniu. Inne są daty ich sporządzenia, jak również treść w punktach III i IV, która
w między czasie uległa zmianie. Niemniej dokument ten dotyczy tego samego zdarzenia.
254
70488266217680
70
2.2.1. Extrait d’acte de mariage

Nous présentons ci-dessous l’original d’un extrait d’acte de mariage fait en Pologne en
2014 (Doc. 63) avec la traduction réalisée en 1992 à partir du premier extrait de cet acte
fait antérieurement (Doc. 64) :
Doc. 63 : Extrait d’acte de mariage3
3
Le document présenté n’est pas l’original au sens strict puisque les propriétaires ne le possédaient
plus, il s’agit d’un extrait, d’où certains écarts dans les mentions et les dates ; le document est cepen-
dant relatif au même événement. Cela explique aussi pourquoi l’ordre des chiffres romains n’est pas
le même que dans la traduction ; ils ont en effet évolué selon les années dans les formulaires polonais.
255
70488266217680
70
Dok. 64. Tłumaczenie poświadczone dok. 63 sporządzone we Francji (str. 1)
256
70488266217680
70
Doc. 64 : Traduction certifiée faite en France du doc. 63 (recto)
257
70488266217680
70
Dok. 64. Tłumaczenie poświadczone dok. 63 sporządzone we Francji (str. 2)
Oto nasze spostrzeżenia dotyczące formy tłumaczenia poświadczonego:

1. Informacje o sobie tłumacz przysięgły umieścił w nagłówku oraz na końcu dokumentu
poprzez przystawienie pieczęci ze swoim nazwiskiem, używanymi imionami, adresem
wraz z danymi kontaktowymi oraz nazwą sądu, w którym został wpisany na listę jako
ekspert (do zapamiętania zwrot près la… – „przy… (sądzie)”).
2. Tłumacz przystawił również na każdej stronie pieczątkę z formułą poświadczającą sto-
sowaną we Francji: „NE VARIETUR”. To łacińskie wyrażenie oznacza dosłownie: „nie
jest zmieniony”, i jest odpowiednikiem pieczęci stosowanej przez organy administracji
z informacją copie/extrait conforme à l’original − „odpis zupełny/skrócony zgodny
z oryginałem” ‒ która pojawiła się we wcześniej prezentowanych odpisach. Do pieczęci
dołączone są numer odpisu i data wpisu do repertorium tłumacza. Formuła ta zabez-
piecza dokument przed wprowadzaniem do niego jakichkolwiek zmian.
3. Informacja o stronie4 tłumaczenia, czyli o języku, z którego dokonano tłumaczenia
(tu z języka polskiego), znajduje się na górze dokumentu.
4
Wbrew dość rozpowszechnionego zwyczajowi wolimy mówić o „stronie” (sens) tłumaczenia niż
o jego „kierunku” (direction), bo zgodnie z koncepcją fizyczną kierunek ma dwie strony: na przy-
kład kierunek północ-południe może być widziany z północy na południe lub z południa w kie-
runku północy. Pozwala to na mówienie o dwóch możliwych stronach tłumaczenia.
258
70488266217680
70
Doc. 64 : Traduction certifiée du doc. 63 faites en France (verso)
Constatations sur le « péritexte » :

1. Le traducteur assermenté s’identifie en en-tête et en fin de document par l’apposition d’un
tampon personnalisé contenant son nom de famille, ses prénoms usuels, son adresse, un
moyen de contact et la Cour où il est inscrit comme expert (à retenir la tournure près la) ;
2. Il appose également, sur chaque page, un cachet contenant la formule de certification
usuelle en France « NE VARIETUR » (cette expression latine signifie littéralement : qu’il
ne soit pas modifié) et correspond donc au tampon de l’administration « copie/extrait
conforme à l’original » vu dans les actes précédents ; ce cachet est assorti d’un numéro
d’acte et de la date dans le registre du traducteur ; cette mention vise à empêcher l’alté-
ration future du texte ;
3. Le sens4 de traduction est indiqué en exergue ;
4
Malgré un usage assez répandu, nous préférons parler de sens de traduction plutôt que de direc-
tion car, conformément à la notion physique, la direction a deux sens : par exemple, la direction
Nord-Sud peut être vue du nord vers le sud, mais aussi du sud vers le nord ; cela permet donc de
parler des deux sens possibles de traduction.
259
70488266217680
70
Spostrzeżenia dotyczące techniki tłumaczenia:

1. Układ dokumentu (formatowanie i podział na strony) odpowiada oryginałowi, który
bardzo odbiega od „naturalnych”, prawdziwych odpisów francuskich. Dokument wygląda
jak tabela z kilkunastoma wierszami, podczas gdy francuskie odpisy, jak wcześniej była
o tym mowa, są napisane tekstem ciągłym.
2. Tłumacz zdecydował się na literalne tłumaczenie nazwy położenia urzędu stanu cywil-
nego, który wydał dokument (Varsovie-centre ville − „Warszawa Śródmieście”)5. Przy-
pisał urzędowi termin office – „biuro” ‒ chociaż tej leksykalnej kolokacji nie stosuje się
w urzędowych tekstach francuskich6. Mimo że osoby, które sporządzają akty i wydają
ich odpisy, to officiers – „urzędnicy” tłumaczenie terminu „urząd” jako office jest tłu-
maczeniem dosłownym. Również dosłownie tłumacz zdecydował się przetłumaczyć
polskie wyrażenie „Rzeczpospolita Polska” i w ten sposób wymyślił nazwę państwa,
które nie istnieje z punktu widzenia instytucji międzynarodowych. I mimo że rzeczy-
wiście istnieje République française – „Republika Francuska”, jej polskim „odpowied-
nikiem” jest République de Pologne – „Rzeczpospolita Polska”.
3. Polski tytuł dokumentu został oddany dosłownie jako extrait abrégé (wyciąg skrócony),
wyrażenie o treści nadmiarowej we francuskim języku urzędowym, ponieważ extrait
– „odpis skrócony” jest dokumentem „skróconym” o wzmianki dodatkowe zarezer-
wowane dla osób, których akt dotyczy, krewnych lub sądów. Tłumacz pogrubił litery,
tak jak w oryginale.
4. Numeracja rubryk romańska, a następnie łacińska, została w pełni powielona.
5. Nazwy rubryk, tak jak w oryginale, zostały napisane wielkimi literami (z wyjątkiem
punktu III).
6. Treść przetłumaczono z użyciem ekwiwalentów funkcjonalnych będących w użyciu
w chwili dokonania tłumaczenia (na przykład „nazwisko rodowe” – nom patronymique.
Obecnie w języku urzędowym używa się terminu nom de famille7).
7. Daty przeniesiono dokładnie w takiej formie, w jakiej występowały w oryginale, czyli
cyframi w odwrotnej kolejności (co jest widoczne w dacie zawarcia małżeństwa 1992–
05–23). Odczytanie daty może odbiorcy sprawić trudność, gdyż trudno stwierdzić, co
jest miesiącem, a co dniem miesiąca, gdy ten jest mniejszy niż 12.
5
W zaprezentowanym odpisie znajduje się skrót „m. st.” o znaczeniu „miasto stołeczne” (ville
capitale).
6
Jest to natomiast przyjęte w innych francuskojęzycznych krajach. We Francji termin ten jest
obecnie zarezerwowany dla specyficznych organizmów o mieszanym charakterze państwowo-
-prywatnym bądź przyjmuje jeszcze inne, bardziej szczegółowe znaczenia; officier (dosł. oficer)
był używany w czasach ancien régime.
7
Określenie patronyme (rodowy, dosł. patronimiczny) jest uznawane za objaw dyskryminacji
kobiet przez ustawodawcę.
260
70488266217680
70
Sur la technique de traduction :

1. Le mode de rédaction (formatage et mise en page) est similaire à l’original et totale-
ment différent des actes « naturels » authentiques français ; le document prend donc
l’aspect global d’un tableau à plusieurs étages tandis que les actes naturels français,
comme constaté plus haut, sont en lignes ;
2. Le traducteur a choisi de traduire littéralement le nom de la localisation du service
de l’état civil d’où émane le document (Varsovie-centre ville = Warszawa Środmieście)5 ;
il désigne ce service par la tournure « office » mais cette collocation lexicale est hors
d’usage dans les textes officiels français6 même si les personnes qui y délivrent des
actes sont des « officiers » : c’est là la traduction littérale du « urząd » polonais ; il a aussi
choisi de traduire littéralement la tournure polonaise « Rzeczpospolita Polska », ce fai-
sant il invente un nom d’État qui n’existe pas aux yeux des instances internationales. En
effet quoiqu’il existe une République française, son homologue polonais se dénomme
République de Pologne ;
3. L’intitulé polonais a été rendu littéralement par « extrait abrégé » ; expression redon-
dante du point de vue de l’administration française puisque l’extrait est un acte « rac-
courci » des mentions réservées aux personnes concernées, aux proches ou aux juges ;
le traducteur a suivi le gras de l’original ;
4. La numérotation romaine puis latine des rubriques est suivie intégralement ;
5. Leurs intitulés suivent globalement l’original quant à la taille de la casse (sauf pour le III) ;
6. Les contenus sont traduits selon les « équivalents fonctionnels » en vigueur au moment
de la traduction (exemple : nazwisko rodowe > nom patronymique alors qu’aujourd’hui
l’administration demande d’utiliser la tournure « nom de famille7 ») ;
7. Les dates ont été transférées telles qu’elles se présentaient dans l’original, c’est-à-dire
en chiffres et avec un ordre inversé (visible dans la date du mariage 1992–05–23) ; cela
soulève question puisqu’il est difficile alors de dire ce qu’est le mois, ce qu’est le quan-
tième dès lors que ce dernier est inférieur à 12 ;
5
La copie ici présentée porte l’abréviation « m. st. », qui signifie « miasta stołecznego » / « ville
capitale ».
6
Il est par contre usuel dans d’autres pays francophones. En France, ce terme est aujourd’hui
réservé à des organismes particuliers mixtes États/privés ou prend d’autres sens encore plus spé-
cifiques ; officier renvoie à l’usage de l’Ancien régime.
7
Patronyme est ressenti comme discriminatoire à l’égard des femmes par le législateur.
261
70488266217680
70
8. Również dosłownie tłumacz przetłumaczył tytuły rubryk odnoszących się w języku pol-
skim do „mężczyzny” i „kobiety” jako homme i femme. Tym samym dokonał zmiany
rejestru języka na bardziej pospolity, a nawet nieoficjalny, do czego by nie doszło,
gdyby użył terminów époux/épouse, conjoint/conjointe lub mari/femme (małżonek/
małżonka).
9. Taką samą obserwację można poczynić w punkcie V, gdzie tłumacz napisał annotation
(adnotacja) mimo utartego i jednoznacznego we Francji terminu mention (wzmianka).
10. Oczywiście po formule poświadczającej zgodność odpisu z aktem zapisano numer, pod
którym polski akt został wpisany do księgi stanu cywilnego. Jednak popełniony został
błąd w ostatniej cyfrze: w odpisie aktu napisano „/92”, natomiast w tłumaczeniu – „/91”.
11. Na stronie 2 znajduje się opis pieczęci organu polskiej administracji. Trzeba zauwa-
żyć, że nie jest przyjęte mówić o empreinte de cachet (odcisku pieczęci) lub o tampon
(pieczęci), bo stosując metonimię, aby powstał „odcisk” (empreinte), konieczna jest
„pieczęć” (tampon).
12. Tłumacz opisał w tym miejscu również własnoręczny8 kierownika polskiego urzędu
stanu cywilnego oraz odcisnął swoje własne pieczęcie i podpisał się.
Podsumowując, tłumacz dokonał bardzo dosłownego przekładu tekstu źródłowego,
ponieważ nie zapoznał się z francuskimi tekstami paralelnymi, których lektura dostarczy-
łaby mu koniecznej wiedzy językowej.
8
Wyjaśnienia dotyczące podpisów uznawanych za czytelne lub nieczytelne znajdują się powyżej
(patrz strona 166).
262
70488266217680
70
8. Le traducteur a également littéralement traduit les intitulés de rubrique correspondant

au polonais mężczyzna, kobieta par homme, femme ; ce faisant, le traducteur est passé
à un registre plus courant, voire familier, que l’utilisation de termes comme époux/
épouse, conjoint/conjointe, ou mari/femme n’aurait pas entraîné ;
9. Le même type de constat est à faire pour le point V où le traducteur a transcrit « anno-
tation » en dépit de l’usage consacré et unanime du terme « mention » en France ;
10. La formule de conformité suit naturellement l’immatriculation du document polo-
nais mais comporte une erreur dans le chiffre final : le « /92 » de l’original a été trans-
formé en « /91 » ;
11. La page 2 porte la description des cachets de l’administration polonaise ; il faut à ce
chef remarquer qu’il n’est pas d’usage de parler d’empreinte de cachet ou de tampon
car par métonymie l’empreinte vaut le tampon lui-même ;
12. Le traducteur y a aussi décrit la présence d’une signature manuscrite8 de l’officier de
l’état civil polonais et apposé ses propres tampons et signature.
Conclusion : le traducteur a suivi très littéralement le texte source en faisant fi de nom-
breuses leçons qu’auraient pu lui apporter la lecture des documents français.
8
La question de savoir si les signatures sont illisibles ou non a été discutée plus haut (cf. p. 167).
263
70488266217680
70
70488266217680
70
Część IV
Propozycje tłumaczeń
Partie IV
Propositions de traduction
265
70488266217680
70
Część IV. Propozycje tłumaczeń
Rozdział 1. Propozycje tłumaczeń na język polski1

Każdy początkujący tłumacz, przystępując po raz pierwszy do przekładu odpisu aktu
stanu cywilnego, powinien mu poświęcić szczególnie dużo uwagi i czasu, gdyż stworzony
przez niego tekst będzie mu służyć za model przy następnych tego typu zamówieniach.
Warto wówczas dostrzec, przeanalizować i rozwiązać wszystkie terminologiczne dylematy.
Wykorzystując teksty paralelne, tłumacz powinien podjąć kilka własnych wyborów, zamiast
powielać, nie zawsze trafne, choć często w praktyce spotykane, decyzje translatorskie innych
tłumaczy. Ważne jest, by autor tłumaczenia w sposób świadomy dobrał odpowiednią tech-
nikę przekładu oraz by umiał uzasadnić każdy z zastosowanych polskich ekwiwalentów.
Celem poniższej analizy jest ukazanie aspektów, które powinny być wzięte pod rozwagę
podczas tłumaczenia każdego z czterech rodzajów francuskich odpisów aktów: urodzenia,
uznania, małżeństwa i zgonu. Przedstawiamy sposoby rozwiązywania konkretnych pro-
blemów tłumaczeniowych wraz z uzasadnieniem podjętych przez nas wyborów. Analizę
rozpoczynamy od omówienia terminów używanych we wszystkich możliwych wariantach
aktów stanu cywilnego. Wprawdzie tłumacz nigdy nie ma do czynienia z aktami, a tylko
z ich odpisami, jednak terminy występujące w aktach pojawiają się również w ich odpisach.
Ponieważ publikacja zawiera tylko niektóre z istniejących odpisów aktów, uznaliśmy, że
znajomość treści aktów da czytelnikowi rozeznanie co do dokumentów, których przykła-
dów nie zamieszczono w niniejszej publikacji.
Kierownik lub upoważniony urzędnik stanu cywilnego we Francji, sporządzając dowolny
akt, może skorzystać ze wzoru, to znaczy przepisać go do rejestru, uzupełniając puste miej-
sca szczegółowymi danymi. Wzory mogą pochodzić z różnych źródeł i mieć różną formę.
Te, które tu omawiamy, pochodzą z książki M. Quidelleur i M. Guarinos pt. Guide pratique
de l’état civil 2015. Wszystkie mają formę narracyjną.
1.1. Propozycje tłumaczenia aktów urodzenia

Treść aktu urodzenia zmienia się w zależności od tego, czy dziecko ma rodziców, czy
też jego pochodzenie nie jest znane. Jeśli tożsamość rodziców została ujawniona, następną
ważną kwestią jest to, czy zawarli oni związek małżeński. Jeżeli go nie zawarli, w akcie zosta-
nie odnotowane, czy dziecko zostało uznane i czy uznanie ojcostwa nastąpiło przed zgło-
szeniem, czy też w chwili dokonania zgłoszenia urodzenia, czy też może zostało uznane
sukcesywnie przez matkę, a później przez ojca. Następnym zdarzeniem mającym wpływ
na treść aktu jest fakt, czy dziecko urodziło się za życia, czy też po śmierci ojca, a także, jeżeli
dziecko urodziło się po śmierci ojca, to czy zostało przez niego uznane przed śmiercią, czy
też jego pochodzenie zostało ustanowione na podstawie possession d’état − „dokumentu
dowodowego potwierdzającego ojcostwo”, dosł. „posiadanego statusu”.
1
266
70488266217680
70
Partie IV. Propositions de traduction
Chapitre 1. Propositions de traduction vers le polonais1

Tout traducteur novice s’apprêtant à traduire un acte d’état civil devrait y consacrer beau-
coup de temps et d’attention car ces premières traductions lui serviront de modèles futurs.
Il est donc primordial pour lui d’analyser le document, de relever les difficultés terminolo-
giques et de les résoudre. L’utilisation des textes parallèles devraient lui permettre d’élaborer
ses propres choix au lieu de calquer ceux d’autres traducteurs dont la validité pourrait être
approximative, voire dépassée, malgré l’usage fréquent de tel ou tel terme. Il est important
que le traducteur choisisse de façon consciente sa propre méthode de traduction et qu’il
puisse justifier chacun des équivalents qu’il utilise.
L’analyse qui suit vise à montrer quels aspects devraient être pris en compte par le tra-
ducteur lors de la traduction des actes de naissance, de reconnaissance, de mariage et de
décès. Nous y présentons une argumentation explicitant comment résoudre les problèmes ;
nous y commentons la terminologie présente dans les actes, qui sont l’objet réel des tra-
ducteurs. Dans notre esprit, les quelques actes utilisés doivent servir d’exemples puisque le
présent ouvrage ne peut contenir toutes les formes de copies existantes.
En France, l’officier de l’état civil, en charge ou par délégation, peut dresser n’importe
quel acte en utilisant un modèle, et l’insérer dans le registre en remplissant avec les infor-
mations données les champs vierges prévus à cet effet. Les modèles peuvent provenir de
différentes sources et avoir différents aspects. Les modèles décrits ici proviennent du livre
de M. Quidelleur et M. Guarinos intitulé Guide pratique de l’état civil 2015. Ils ont tous un
aspect textuel.
1.1. Propositions de traduction des actes de naissance

Le corps du texte de l’acte de naissance varie selon que l’enfant a des parents ou qu’il est
de parents inconnus. Si l’identité des parents est publique, la question cruciale suivante est
celle de la célébration, ou non, de leur mariage. S’ils ne sont pas mariés, sur l’acte de nais-
sance sera apposée une mention indiquant que l’enfant a été reconnu, et que cette recon-
naissance est intervenue avant la déclaration de naissance, au moment de celle-ci ou suc-
cessivement par la mère, puis par le père. L’événement suivant qui modifie le contenu de
l’acte est le fait que l’enfant soit né du vivant du père ou après la mort de celui-ci (naissance
posthume) et, si l’enfant est posthume, s’il a été reconnu avant le décès du père ou si sa filia-
tion a été établie sur la base d’une possession d’état.
1
Ewa Betańska (traduction Eryk Stachurski).
267
70488266217680
70
Wzór nr 1.
Akt urodzenia dziecka pochodzącego od rodziców, którzy zawarli związek małżeński
Przegląd wzorów uwzględniających wszystkie te sytuacje rozpoczynamy od aktu urodzenia

dziecka pochodzącego od rodziców, którzy zawarli związek małżeński. Jego treść zamiesz-
czamy w całości. Jest on bazą dla pozostałych wzorów, w których pominęliśmy powtarza-
jącą się treść, skupiając się wyłącznie na tych elementach, które odbiegają od wzoru nr 1.
Na treść aktu składają się dwa następujące zdania, zapisane w dwóch osobnych akapitach:
n° … (Analyse marginale) … (Prénoms, NOM)

Le …, à … heures, … minutes, est né à … (commune, n°, rue), … (Prénoms, NOM de l’enfant),
suivant déclaration conjointe en date du …, de sexe …, de … (Prénoms, NOM du père), né le …
à …, … (profession), et de … (Prénoms, NOM de la mère), née le … à …, … (profession), son
épouse, domiciliés à ….
Dressé le … à … heures … minutes, sur la déclaration du père (ou de: Prénoms, NOM, âge,
profession, domicile du déclarant) qui, lecture faite et invité à lire l’acte, a signé avec Nous …
(Prénoms, NOM et qualité de l’officier d’état civil).
(signatures)
Kilka terminów wymaga wyjaśnienia. Déclaration w rozumieniu francuskiego prawa

cywilnego to czynność formalna polegająca na poinformowaniu organu, w przewidzianym
przez prawo terminie, o zaistniałym zdarzeniu, przez osobę mającą o nim wiedzę (Cornu
2005: 265). „Deklaracja” w polskim języku prawa jest rodzajem oświadczenia, formą obo-
wiązkowego przekazywania informacji dla określonych celów, na przykład podatkowych
(deklaracja podatkowa) lub celnych (deklaracja celna), albo wiążącego prawnie zobowią-
zania. Tłumaczenie dosłowne déclaration stosuje się w nazwach aktów prawnych, takich
jak Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela czy Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.
Ponieważ jednak żaden dokument odnoszący się do stanu cywilnego nie stosuje w języku
polskim terminu „deklaracja”, tłumaczenie dosłowne nie jest tu wskazane. Przymiotnik
conjointe informuje o tym, że jest wymagane złożenie oświadczenia woli przez więcej niż
jedną osobę, w tym przypadku przez oboje małżonków. Występujący w akcie termin déc-
laration conjointe odnosi się do dokumentu, który należy dostarczyć urzędnikowi spo-
rządzającemu akt. Rodzice potwierdzają w nim zgodny wybór nazwiska rodowego, które
będzie nosić ich dziecko. Pełna nazwa dokumentu brzmi: la déclaration conjointe de choix
du nom de famille de l’enfant – „zgodne oświadczenie o wyborze nazwiska rodowego
dziecka”. W polskiej procedurze odpowiednikiem tej czynności jest złożenie przez mał-
żonków „zgodnych oświadczeń o nazwisku dziecka”.
268
70488266217680
70
Modèle n°1
Acte de naissance d’enfant de parents mariés
Nous ferons le tour des ces différentes situations en commençant par l’acte de naissance
d’un enfant dont les parents sont mariés. Tout le contenu de l’acte est présenté car il sert de
base aux autres modèles dont nous ne répétons pas le corps intégral du texte mais seule-
ment les éléments saillants qui les différencient de ce modèle (n°1). Le contenu de l’acte est
constitué des deux questions suivantes, inscrites dans deux paragraphes séparés :
n° … (Analyse marginale) … (Prénoms, NOM)

Le …, à … heures, … minutes, est né à … (commune, n°, rue), … (Prénoms, NOM de l’enfant),
suivant déclaration conjointe en date du …, de sexe …, de … (Prénoms, NOM du père), né le …
à …, … (profession), et de … (Prénoms, NOM de la mère), née le … à …, … (profession), son
épouse, domiciliés à ….
Dressé le … à … heures … minutes, sur la déclaration du père (ou de : Prénoms, NOM, âge,
profession, domicile du déclarant) qui, lecture faite et invité à lire l’acte, a signé avec Nous …
(Prénoms, NOM et qualité de l’officier d’état civil).
(signatures)
Plusieurs termes méritent une explication : la déclaration (du latin declaratio, litt. dekla-
racja) est dans l’esprit du droit français l’acte formel, la formalité, consistant à informer une
administration, un organe, une autorité dans le délai prévu par la loi, de la survenue d’un
événement par la personne ayant connaissance de celui-ci (Cornu 2005 : 265 sv déclara-
tion). Deklaracja, dans le langage juridique polonais est une espèce d’oświadczenie, la forme
obligatoire de transmission de l’information à des fins définies, fiscales par exemples dans
deklaracja podatkowa ou douanières dans deklaracja celna, ou la forme que revêt l’obliga-
tion juridique liante. La traduction littérale de déclaration s’utilise dans le nom des instru-
ments juridiques tels que : Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (Déclaration des droits de
l’homme et du citoyen) ou Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (Déclaration universelle
des droits de l’homme). Cependant, comme aucun instrument relatif à l’état civil n’utilise ce
terme en polonais, son usage est ici déconseillé. L’adjectif conjointe (litt. połączona) signifie
que la déclaration de volonté doit être exprimée par plus d’une personne, en l’occurrence
par les deux parents. Le terme déclaration conjointe se rapporte au document qui doit être
fourni à l’officier d’état civil dressant l’acte et par lequel les parents expriment leur consen-
tement commun quant au choix du nom porté par l’enfant. L’intitulé intégral est la décla-
ration conjointe de choix du nom de famille de l’enfant (zgodne oświadczenie o wyborze
nazwiska rodowego dziecka). L’acte homologue du droit polonais s’appelle złożenie zgod-
nych oświadczeń o nazwisku dziecka (litt. déclarations concordantes (conformes) relatives
au choix du nom de l’enfant).
269
70488266217680
70
Zastanówmy się teraz, czy termin déclaration użyty ponownie w dalszej części tekstu
również należy przetłumaczyć jako „oświadczenie”. Zdanie drugie mówi o sporządzeniu
aktu sur la déclaration du père – „na oświadczenie ojca”. Ojciec dziecka, który osobiście
stawił się w urzędzie, by poinformować o urodzeniu się dziecka, występuje w roli décla-
rant –„oświadczającego”. Czy rzeczywiście w tym kontekście tłumaczenie „oświadczenie”
i „oświadczający” jest właściwe? Zgodnie z terminologią polskiej ustawy pr.a.s.c. rejestra-
cji urodzenia dokonuje kierownik urzędu stanu cywilnego w dniu „zgłoszenia urodzenia”
dokonywanego najczęściej przez ojca dziecka, który jest „osobą zgłaszającą urodzenie”.
Ponieważ chodzi o tę samą czynność, tłumacz bez wahania powinien wybrać ekwiwalenty
funkcjonalne „zgłoszenie” i „osoba zgłaszająca”.
Ze zrozumieniem terminu épouse, czyli femme mariée, nie będzie miał problemu żaden
tłumacz. Kłopot może natomiast powstać z odpowiednim doborem polskiego ekwiwalentu
spośród dwóch funkcjonujących w języku polskim odpowiedników: „żona” i „małżonka”.
We wspomnianej ustawie mowa jest o „małżonkach”, czyli kobiecie i mężczyźnie, którzy
zawarli związek małżeński, albo o jednym „małżonku” – kobiecie lub mężczyźnie. Stosu-
jąc analogię, tłumacz powinien się skłonić ku ekwiwalentowi „małżonka”, ponieważ „żona”
jest terminem języka potocznego i jego zastosowanie byłoby błędem polegającym na nie-
zachowaniu rejestru języka pism urzędowych.
W myśl art. 102 C.civ. po zwrocie domiciliés à urzędnik wpisze do aktu adres lokalu,
w którym małżonkowie wspólnie zamieszkują i który determinuje miejsce, gdzie płacą
podatki, są wpisani na listy wyborcze, odbierają korespondencję itp. Polskim odpowiednikiem
domicile jest termin „miejsce zamieszkania”, zdefiniowany w art. 25 k.c. jako miejscowość,
w której osoba fizyczna przebywa z zamiarem stałego pobytu. Pokrywa się on zazwyczaj
z „miejscem zameldowania” wynikającym z czynności administracyjnej „zameldowania”,
nieznanej prawu francuskiemu. Odradzamy jednak tak daleko idące dostosowywanie tłu-
maczenia do warunków polskich, tym bardziej że istnieje odpowiednik francuskiego domi-
cile na gruncie polskiego prawa cywilnego, nie ma zatem potrzeby odwoływania się do ter-
minu z innej gałęzi prawa. Po rozważeniu tych kwestii tłumacz powinien się zdecydować
na tłumaczenie domiciliés jako „zamieszkali na stałe” lub ewentualnie tylko „zamieszkali”,
chociaż ten ostatni ekwiwalent powinno się raczej zarezerwować do tłumaczenia demeu-
rant2 − terminu o szerszym znaczeniu niż domicile.
2
Demeure – „miejsce zamieszkania” ‒ jest pojęciem szerokim, obejmującym domicile – „miejsce
stałego zamieszkania” ‒ oraz résidence – „miejsce pobytu”, czyli miejsce, w którym osoba przebywa
czasowo i które nie jest jej głównym miejscem zamieszkania (domicile).
270
70488266217680
70
Intéressons-nous maintenant à l’occurrence suivante du terme déclaration, qu’il convient

aussi de traduire comme oświadczenie. L’acte dit, dans sa seconde phrase, qu’il a été dressé
sur la déclaration du père (na oświadczenie ojca) : du père de l’enfant, qui s’est rendu per-
sonnellement au bureau de l’état civil afin de l’informer de la naissance dudit enfant ; il
apparaît donc comme le déclarant (oświadczający). Est-il dans ce cas judicieux de traduire
oświadczenie et oświadczający ? Conformément à la loi polonaise sur les actes de l’état civil
(pr.a.s.c.), l’enregistrement de la naissance est effectué par le directeur du bureau de l’état
civil le jour de zgłoszenie urodzenia, le plus souvent fait par le père, lequel est donc osoba
zgłaszająca urodzenie. Etant donné qu’il s’agit du même acte, le traducteur devrait sans hési-
tation consacrer les équivalents fonctionnels zgłoszenie et osoba zgłaszająca.
Aucun traducteur n’aura de problème avec l’interprétation du terme épouse, c’est-à-
dire femme mariée (litt. kobieta zamężna) mais la difficulté peut apparaître quant au choix
parmi deux équivalents fonctionnant en polonais : żona et małżonka. La loi susdite utilise
le terme małżonkowie pour l’homme et pour la femme qui se sont mariés (zawarli związek
małżeński) et małżonek pour l’un ou l’autre des deux séparément. Le traducteur devrait donc
favoriser cette famille lexicale et éviter żona qui relève du langage courant, ce qui constitue-
rait une erreur d’infidélité par le non-respect du registre juridico-administratif lié à l’acte.
Selon l’article 102 du Code civil français, après l’expression domiciliés à, l’officier doit
inscrire l’adresse de résidence commune des mariés, laquelle détermine leur domicile fiscal,
leur inscription sur les listes électorales, où ils retirent leur courrier et autres. L’équivalent
polonais de domicile est miejsce zamieszkania, défini à l’article 25 du Code civil polonais
comme la localité ou une personne donnée séjourne avec l’intention de séjour permanent.
Cela coïncide normalement avec miejsce zameldowania qui résulte de l’acte de zameldowa-
nie, inconnu du droit français. Nous déconseillons néanmoins une réflexion aussi poussée
sur la base du droit, de la réalité polonaise, car le droit civil polonais connaît un équiva-
lent à domiciliés sous la forme de zamieszkali na stałe ou, éventuellement, de zamieszkali
et il n’y a donc pas de nécessité à chercher un équivalent dans les autres branches du droit
polonais. Zamieszkali devrait même être consacré comme équivalent de demeurant2 dont
le sens est un peu plus large que celui de domicilié.
2
Demeure (miejsce zamieszkania) est une notion large, comprenant le domicile (miejsce stałego
zamieszkania) et la résidence (miejsce pobytu) qui est le lieu où une personne séjourne de façon
temporaire et qui ne constitue pas son lieu principal d’habitation, son domicile.
271
70488266217680
70
Tłumaczenie dosłowne „po lekturze i zaproszeniu do przeczytania aktu” przyjętego

w języku francuskim wyrażenia lecture faite et invité à lire l’acte jest nie do zaakceptowa-
nia, ponieważ dezinformuje polskiego odbiorcę co do przebiegu czynności zapoznawa-
nia zgłaszającego z treścią aktu. Wyjaśnijmy więc, co ten zwrot w rzeczywistości oznacza.
Lecture faite to czynność polegająca na odczytaniu na głos treści pisma w celu zapoznania
z nią innej osoby (tu: ojca dziecka). Invité à lire oznacza, że osoba uczestnicząca w czynno-
ści (tu: sporządzenia aktu urodzenia) ma obowiązek przeczytać dokument po cichu przed
jego podpisaniem. Procedura ta ma na celu zmniejszenie do minimum ryzyka powsta-
nia błędów i omyłek pisarskich. Polskim odpowiednikiem tego sformułowania jest uży-
wane przez notariuszy stwierdzenie: „akt ten został odczytany, przyjęty (i podpisany)” lub
„akt ten odczytano, przyjęto (i podpisano)”. Ze względu jednak na budowę zdania w akcie
trudno je zastosować. Z punktu widzenia ojca czynności te przebiegały następująco: naj-
pierw wysłuchał on urzędnika odczytującego akt na głos, następnie sam po cichu go prze-
czytał i podpisał. Wydaje się więc, że rozwiązanie opisowe: „po wysłuchaniu i przeczyta-
niu aktu”, krótkie i zrozumiałe, jest tu jak najbardziej na miejscu.
Komentarza wymaga jeszcze tłumaczenie fragmentu de … (Prénoms, NOM du père),
…., et de … (Prénoms, NOM de la mère). W języku polskim konieczne jest w tym miejscu
uzupełnienie zdania wyrazem „syn” lub „córka”, który może się również pojawić w wersji
francuskiej: fils (fille) de … (Prénoms, NOM du père), …, et de … (Prénoms, NOM de la mère).
Propozycja tłumaczenia:
nr … (Analiza informacji zawartych na marginesie) … (Imiona NAZWISKO)

Dnia …, o godzinie … minut … urodził(a) się w … (gmina, nr domu, ulica), … (Imiona
NAZWISKO dziecka), jak wynika ze zgodnego oświadczenia, w dniu …, płci …, syn (córka) …
(Imiona NAZWISKO ojca), urodzonego dnia … w …, … (zawód), i … (Imiona, NAZWISKO
matki), urodzonej dnia … w …, … (zawód), jego małżonki, zamieszkałych na stałe w ….
Sporządzono dnia … o godzinie … minut …, na podstawie zgłoszenia ojca (lub: Imiona
NAZWISKO, wiek, zawód, miejsce stałego zamieszkania osoby zgłaszającej), który
po wysłuchaniu i przeczytaniu aktu podpisał go wraz ze mną (Imiona NAZWISKO oraz
funkcja kierownika urzędu stanu cywilnego).
(podpisy)
Wzór nr 2.
Akt urodzenia dziecka po śmierci ojca
Akt dziecka, którego ojciec zmarł przed jego narodzinami, od poprzedniego aktu odróż-
nia wyłącznie informacja o jego śmierci; umieszcza się ją zaraz po dacie urodzenia.
272
70488266217680
70
La traduction littérale de la formule lecture faite et invité à lire l’acte consistant à mar-
quer po lekturze i zaproszeniu do przeczytania aktu est inenvisageable car elle désinforme le
récepteur polonais à propos de la procédure par laquelle le déclarant est informé du contenu
de l’acte. Que signifie en fait cette formule ? Lecture faite correspond à la formalité de lire à
haute voix par l’officier de l’état civil le contenu de l’acte afin d’en faire prendre connaissance
aux participants, ici au père ; ce dernier est lui-même invité à lire l’acte de naissance. L’in-
vitation est un euphémisme car il s’agit là d’une obligation de lire à voix basse et de signer.
Cette formalité vise à réduire le risque d’erreur et de la maladresse dans la rédaction. L’équi-
valent polonais de cette formule est en usage dans les études notariales sous la forme de
la constatation akt ten został odczytany, przyjęty (i podpisany) ou bien akt ten odczytano,
przyjęto (i podpisano). Etant donné la structure de la phrase, il est cependant difficilement
utilisable. Du point de vue du père, la formalité s’est déroulée d’abord en écoutant la lec-
ture de l’officier, puis en faisant sa propre lecture et en signant. Il paraît donc préférable et
adéquat d’utiliser une solution descriptive en passant par po wysłuchaniu i przeczytaniu
aktu dont l’avantage est d’être concise et claire.
Il nous faut encore commenter l’extrait de … (Prénoms, NOM du père), …., et de … (Pré-
noms, NOM de la mère). Il est nécessaire, en polonais, de compléter cette séquence par les
mots syn et córka, lesquels peuvent apparaître dans la séquence française sous la forme fils
(fille) de … (Prénoms, NOM du père), …, et de … (Prénoms, NOM de la mère).
Notre proposition de traduction :
nr … (Analiza informacji zawartych na marginesie) … (Imiona NAZWISKO)

NAZWISKO dziecka), jak wynika ze zgodnego oświadczenia, w dniu …, płci …, syn (córka) …
(Imiona NAZWISKO ojca), urodzonego dnia … w …, … (zawód), i … (Imiona, NAZWISKO
matki), urodzonej dnia … w …, … (zawód), jego małżonki, zamieszkałych na stałe w ….
Sporządzono dnia … o godzinie … minut …, na podstawie zgłoszenia ojca (lub : Imiona
NAZWISKO, wiek, zawód, miejsce stałego zamieszkania osoby zgłaszającej), który
po wysłuchaniu i przeczytaniu aktu podpisał go wraz ze mną (Imiona NAZWISKO oraz
funkcja kierownika urzędu stanu cywilnego).
(podpisy)
Modèle n°2
Acte de naissance d’enfant posthume
Cet acte d’enfant dont le père est mort avant la naissance diffère du modèle précédent
par la seule information relative au décès insérée immédiatement après la date de la nais-
sance de celui-ci.
273
70488266217680
70
…du sexe …, de … (Prénoms, NOM du père), né le … à … et décédé le … à …, et de (Prénoms,

NOM de la mère) …
…płci …, syn (córka) … (Imiona NAZWISKO ojca), urodzonego dnia … w …, zmarłego dnia
… w …, i … (Imiona, NAZWISKO matki) …
Wzór nr 3.
Akt urodzenia, w którym ujawniona jest tylko matka dziecka
W sytuacji, gdy tożsamość ojca dziecka nie została ujawniona, sporządzając akt urodze-
nia, urzędnik pomija wszystkie informacje, które go dotyczą.
…du sexe …, de … (Prénoms, NOM de la mère), née le … à …, (profession), domiciliée à …
…płci …, syn (córka) … (Imiona NAZWISKO matki), urodzonej dnia … w …, (zawód),

zamieszkałej na stałe w …
Wzór nr 4.
Akt urodzenia dziecka uznanego przez ojca przed zgłoszeniem urodzenia
Jeżeli rodzice dziecka nie zawarli związku małżeńskiego, w treści aktu może być umiesz-
czona informacja o uznaniu dziecka przez ojca wraz z datą (wcześniejszą w stosunku do
daty urodzenia dziecka) oraz miejscem jego dokonania. Jeżeli rodzice mieszkają oddzielnie,
zamieszcza się adres każdego z nich, jeżeli razem – to jedno, wspólne miejsce zamieszkania.
…du sexe …, de … (Prénoms, NOM du père), né le … à …, (profession) …, domicilié à …

qui l’a reconnu en mairie de …, le …, et de … (Prénoms, NOM de la mère), (profession) …,
domiciliée à …
ou
domiciliés à …
274
70488266217680
70
…du sexe …, de … (Prénoms, NOM du père), né le … à … et décédé le … à …, et de (Prénoms,

NOM de la mère) …
… w …, i … (Imiona, NAZWISKO matki) …
Modèle n°3
Acte de naissance d’enfant de mère seule désignée
Lorsque l’identité du père n’a pas été révélée, l’officier de l’état civil dresse l’acte en omet-
tant toutes les informations le concernant.
…du sexe …, de … (Prénoms, NOM de la mère), née le … à …, (profession), domiciliée à …
…płci …, syn (córka) … (Imiona NAZWISKO matki), urodzonej dnia … w …, (zawód),

zamieszkałej na stałe w …
Modèle n°4
Acte de naissance d’enfant reconnu par son père avant la déclaration de naissance
Lorsque les parents de l’enfant ne sont pas mariés, il peut être insérée dans le contenu
de l’acte une information relative à la reconnaissance par le père, avec la date (antérieure
à la date de la naissance) et le lieu de celle-ci. Si les parents habitent séparément, chacune
des adresses est indiquée, s’ils ont un domicile commun, cette seule adresse.
…du sexe …, de … (Prénoms, NOM du père), né le … à …, (profession) …, domicilié à …

qui l’a reconnu en mairie de …, le …, et de … (Prénoms, NOM de la mère), (profession) …,
domiciliée à …
ou
domiciliés à …
275
70488266217680
70
Wyrażenie qui l’a reconnu zawiera zaimek, który w wersji polskiej zastępujemy wyra-
zem „dziecko”, ponieważ w polskim języku prawa, w przeciwieństwie do języka francu-
skiego, lepiej widziane są wielokrotne powtórzenia terminów niż zaimki. Strategia ta służyć
ma precyzyjnej komunikacji, którą nie zawsze gwarantuje obecność zaimków w tekście.
Mairie przyjęło się w Polsce tłumaczyć powszechnie zrozumiałym terminem „mero-
stwo”, mimo że jest on zapożyczeniem. Jego odpowiednikiem w systemie polskim jest
„urząd gminy” lub „urząd miasta”.
…płci …, syn (córka) … (Imiona NAZWISKO ojca), urodzonego dnia … w …, (zawód),

zamieszkałego na stałe w …, który uznał dziecko w merostwie w …, dnia …, i … (Imiona
NAZWISKO matki), urodzonej dnia … w …, (zawód), zamieszkałej na stałe w …
lub
zamieszkałych na stałe w …
Wzór nr 5.
Akt urodzenia dziecka uznanego przed zgłoszeniem urodzenia,
kolejno przez matkę i ojca
Dziecko może być uznane przez oboje rodziców, wówczas w akcie, przy każdym z rodzi-
ców, umieszczona jest informacja o uznaniu dziecka oraz dacie i miejscu jego dokonania.
du sexe …, … de … (Prénoms, NOM du père) né à …, le …, … (profession), domicilié à …,

qui l’a reconnu en mairie de …, le …, et de (Prénoms, NOM de la mère), née à …, le …, …
(profession), domiciliée à …, qui l’a reconnu en mairie de …, le …
…płci …, syn (córka) … (Imiona, NAZWISKO ojca), urodzonego dnia … w …, (zawód),

NAZWISKO matki), urodzonej dnia … w …, (zawód), zamieszkałej w …, która uznała
dziecko w merostwie w …, dnia …
276
70488266217680
70
La formule qui l’a reconnu contient en français un pronom personnel auquel il convient
de substituer le substantif dziecko dans la traduction car la langue polonaise, contraire-
ment à la langue française, préfère la répétition des substantifs à leur remplacement par
des pronoms. Cette technique permet une plus grande précision de communication, ce que
ne permet pas toujours le pronom.
Il est d’usage en Pologne de traduire mairie par merostwo, terme parfaitement com-
pris quoiqu’il s’agisse à l’origine d’un emprunt ; son équivalent fonctionnel dans la structure
administrative est, naturellement, urząd gminy ou urząd miasta.

NAZWISKO matki), urodzonej dnia … w …, (zawód), zamieszkałej na stałe w …
lub
Modèle n°5
Acte de naissance d’enfant reconnu avant la déclaration de naissance,
successivement par la mère puis le père
L’enfant peut être reconnu par les deux parents, auquel cas est insérée dans l’acte une
information relative à la reconnaissance, à sa date et son lieu, pour chacun des parents
du sexe …, … de … (Prénoms, NOM du père) né à …, le …, … (profession), domicilié à …,

qui l’a reconnu en mairie de …, le …, et de (Prénoms, NOM de la mère), née à …, le …, …
(profession), domiciliée à …, qui l’a reconnu en mairie de …, le …
…płci …, syn (córka) … (Imiona, NAZWISKO ojca), urodzonego dnia … w …, (zawód),

NAZWISKO matki), urodzonej dnia … w …, (zawód), zamieszkałej w …, która uznała
dziecko w merostwie w …, dnia …
277
70488266217680
70
Wzór nr 6.
Akt urodzenia dziecka uznanego w chwili dokonania zgłoszenia urodzenia
Oświadczenie mężczyzny uznającego ojcostwo dziecka jest integralną częścią aktu, gdy
jego złożenie następuje w tym samym momencie co zgłoszenie urodzenia. Ojciec dziecka
zostaje pouczony o „podzielnym” (divisible) charakterze ustanowionego pochodzenia,
o czym również jest mowa w treści aktu.
…du sexe …, … de … (Prénoms, NOM du père) né à …, le …, … (profession), domicilié à …, qui

déclare le reconnaître et être informé du caractère divisible du lien de filiation ainsi établi et
de … (Prénoms, NOM de la mère), née à …, le …, … (profession), domiciliée à …
ou
domiciliés à …
W wyrażeniu déclare le reconnaître występuje zaimek, który – jak już wspomnieliśmy

– zastępujemy słowem „dziecko”, z tym że tłumaczenie „oświadcza, że uznaje dziecko”
wymaga uzupełnienia słowami „za swoje”. Sformułowanie to jest używane w języku potocz-
nym. Inny wariant tłumaczenia, naszym zdaniem lepszy, gdyż stworzony na bazie wyra-
żenia funkcjonującego w ustawie, to: „który oświadcza, że dziecko pochodzi od niego”.
Polskim odpowiednikiem lien de filiation jest termin „pochodzenie dziecka” od rodzi-
ców. Na skutek oświadczenia mężczyzny uznającego ojcostwo pomiędzy nim a dziec-
kiem powstaje więź (lien) rodząca określone skutki prawne. Taka sama więź łączy dziecko
z matką, w tym jednak przypadku powstaje ona z mocy prawa na skutek wpisania danych
matki do aktu urodzenia dziecka. Wyrażenie caractère divisible du lien de filiation ozna-
cza, że oba więzy (macierzyństwo i ojcostwo) istnieją niezależnie od siebie. W tym przy-
padku dopuszczalne jest tłumaczenie dosłowne przymiotnika divisible jako „podzielny”,
gdyż relacja ojcostwa i macierzyństwa w prawie polskim uregulowana jest odmiennie3, brak
zatem bezpośredniego odnośnika do polskiego języka prawa. Jednak w naszym przekona-
niu bardziej zrozumiały dla polskiego odbiorcy będzie ekwiwalent „niezależny”, będący
przeciwieństwem „zależnego” charakteru ojcostwa od macierzyństwa w prawie polskim.
3
W polskim prawie rodzinnym obowiązuje zasada zależności ojcostwa od macierzyństwa.
Zgodnie z nią do ustalenia ojcostwa konieczne jest uprzednie ustalenie macierzyństwa. W konse-
kwencji ustalenie nieistnienia macierzyństwa eliminuje z mocy prawa ojcostwo mężczyzny zwią-
zane z zaprzeczonym macierzyństwem. Natomiast ustalenie macierzyństwa może powodować
automatyczny skutek w postaci ustalenia ojcostwa, w drodze domniemania pochodzenia dziecka
od męża matki.
278
70488266217680
70
Modèle n°6
Acte de naissance d’enfant reconnu lors de la déclaration de naissance
La déclaration de l’homme reconnaissant l’enfant peut constituer une partie intégrante de

l’acte car ladite déclaration a lieu lors de la déclaration de naissance. Le père de l’enfant est
alors instruit du caractère divisible de la filiation ; cette instruction apparaît donc dans l’acte :
…du sexe …, … de … (Prénoms, NOM du père) né à …, le …, … (profession), domicilié à …, qui

déclare le reconnaître et être informé du caractère divisible du lien de filiation ainsi établi et
de … (Prénoms, NOM de la mère), née à …, le …, … (profession), domiciliée à …
ou
domiciliés à …
La formule déclare le reconnaître (litt. oświadcza, że je uznaje) contient elle aussi un

pronom qui, comme convenu précédemment, sera rendu par dziecko et devrait être com-
plétée par za swoje. Cette formule polonaise ainsi reconstituée est d’usage courant. Il nous
paraît aussi possible d’utiliser avantageusement la formule który oświadcza, że dziecko
pochodzi od niego, qui apparaît telle quelle dans la loi polonaise.
L’équivalent polonais du terme lien de filiation est pochodzenie dziecka (od rodziców).
De l’effet de la déclaration de l’homme reconnaissant l’enfant naît un lien qui entraîne des
effets juridiques. Le même lien lie l’enfant et la mère mais celui-ci naît légalement avec l’ins-
cription des énonciations relatives à la mère dans l’acte de naissance de l’enfant. La formule
caractère divisible du lien de filiation signifie que les deux liens de filiation, maternité et
paternité, existent séparément l’un de l’autre. La traduction littérale de l’adjectif divisible
par podzielny est ici recevable car la relation entre la paternité et la maternité est décrite de
façons variées dans la législation polonaise3 ; il n’y a donc pas de terme consacré. Il nous
semble néanmoins que niezależny est beaucoup plus compréhensible pour le lecteur polo-
nais car, en droit polonais, il rentre en opposition avec zależny, qui qualifie le lien de pater-
nité, et s’applique au lien de maternité.
3
En droit polonais le lien de filiation est indivisible. Conformément à ce principe, la paternité
ne peut être établie que successivement à la maternité. En conséquence, l’établissement de l’inexis-
tence de maternité exclut légalement l’homme lié à la maternité rejetée. Au contraire, l’établissement
de la maternité peut entraîner automatiquement les effets juridiques d’établissement de paternité
sous forme de lien présumé de paternité à l’endroit du mari de la mère.
279
70488266217680
70

zamieszkałego na stałe w …, który oświadcza, że dziecko pochodzi od niego i że został
pouczony o niezależnym charakterze ustanowionego w ten sposób pochodzenia, i …
(Imiona NAZWISKO matki), urodzonej dnia … w …, (zawód), zamieszkałej w …
lub
Wzór nr 7.
Akt urodzenia dziecka, które nastąpiło po śmierci ojca,
uznanego przed zgłoszeniem urodzenia
Jeżeli ojciec dziecka uznał dziecko, a następnie zmarł, zanim przyszło ono na świat,
w akcie odnotowuje się datę i miejsce obu tych zdarzeń.
…de sexe …, fils (fille) de … (Prénoms, NOM du père) né le …, à … et décédé le … à … qui

l’a reconnu en mairie de … le …, et de … (Prénoms, NOM de la mère) …
… w …, który uznał dziecko w merostwie w …, dnia …, i … (Imiona NAZWISKO matki) …
Wzór nr 8.
Akt urodzenia dziecka po śmierci ojca, pochodzenie dziecka zostało ustanowione
w wyniku potwierdzenia ojcostwa (dokumentem dowodowym)
Więź pochodzenia zostaje nawiązana w prawie francuskim na cztery sposoby: z mocy

prawa lub na skutek uznania, o czym była wyżej mowa, jak również na mocy orzeczenia
sądu oraz domniemania prawnego o nazwie possession d’état (art. 311–1 C.civ.). O tym
ostatnim sposobie wspomina poniższy akt.
…de sexe …, fils (fille) de … (Prénoms, NOM du père) né le …, à … et décédé le … à …, par acte
de notoriété constatant la possession d’état en date du … délivré par le juge d’instance de…, et
de … (Prénoms, NOM de la mère) …
280
70488266217680
70

zamieszkałego na stałe w …, który oświadcza, że dziecko pochodzi od niego i że został
pouczony o niezależnym charakterze ustanowionego w ten sposób pochodzenia, i …
(Imiona NAZWISKO matki), urodzonej dnia … w …, (zawód), zamieszkałej w …
lub
Modèle n°7
Acte de naissance d’enfant posthume, reconnu avant la déclaration de naissance
Lorsque le père a reconnu l’enfant mais qu’il est décédé avant la naissance de celui-ci,
l’acte note la date et le lieu des deux événements.
…de sexe …, fils (fille) de … (Prénoms, NOM du père) né le …, à … et décédé le … à … qui

l’a reconnu en mairie de … le …, et de … (Prénoms, NOM de la mère) …
… w …, który uznał dziecko w merostwie w …, dnia …, i … (Imiona NAZWISKO matki) …
Modèle n° 8
Acte de naissance d’enfant posthume dont la filiation est établie par
la possession d’état
En droit français, le lien de filiation naît selon quatre moyens : des effets de la loi ou des
effets juridiques d’une reconnaissance décrits précédemment, sur le fondement d’une déci-
sion de justice et d’une présomption légale dite possession d’état (article 311–1 du Code
civil). L’acte suivant concerne cette dernière possibilité.
…de sexe …, fils (fille) de … (Prénoms, NOM du père) né le …, à … et décédé le … à …, par acte
de notoriété constatant la possession d’état en date du … délivré par le juge d’instance de…, et
de … (Prénoms, NOM de la mère) …
281
70488266217680
70
Po sprawdzeniu, że w polskim prawie istnieją tylko trzy sposoby ustalenia ojcostwa

(domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, uznanie dziecka przez ojca i usta-
lenie ojcostwa przez sąd), jesteśmy pewni, że tłumaczenie dosłowne terminu possession
d’état − „posiadanie statusu” – byłoby dla polskiego odbiorcy niezrozumiałe. Terminem
tym francuski ustawodawca określa sposób ustalenia pochodzenia na podstawie sytuacji
faktycznej potwierdzonej przez rodzinę i jej najbliższe otoczenie. Possession d’état dziecka
danego mężczyzny stwierdza sędzia w dokumencie nazywanym acte de notoriété, na pod-
stawie zeznań świadków, którzy zgodnie utrzymują, że w okresie koncepcyjnym mężczyzna
ten obcował z matką dziecka. Proponujemy zatem tłumaczenie opisowe „ojcostwo zostało
potwierdzone (dokumentem dowodowym)”.
Termin acte de notoriété również nie ma polskiego odpowiednika, mimo że pojęcie
„notoryjności”, czyli powszechnej znajomości określonych okoliczności, jest znane pol-
skiemu prawu. W myśl francuskiego prawa przez acte de notoriété rozumieć należy doku-
ment sporządzony przez sędziego, notariusza lub kierownika urzędu stanu cywilnego w celu
potwierdzenia w sposób urzędowy istniejącego stanu rzeczy. Termin polski „dokument
urzędowy” byłby w tym przypadku zbyt pojemny, ponieważ obejmuje on dokumenty spo-
rządzane przez wszystkie organy władzy publicznej, organy państwowe, organizacje zawo-
dowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne. Treść i formę dokumentów
urzędowych regulują przepisy prawa administracyjnego. Są nimi między innymi dowody
osobiste, akty i inne dokumenty notarialne, dyplomy i świadectwa, wyroki, odpisy z reje-
strów sądowych, decyzje i zaświadczenia organów administracji publicznej. Aby uniknąć
błędu niedotłumaczenia (Hejwowski 2009: 151), przetłumaczyliśmy acte de notoriété opi-
sowo jako „dokument dowodowy”. Nie jest to wprawdzie termin używany w polskim języku
prawnym, ale ma tę zaletę, że informuje o funkcji dowodowej tego dokumentu.
Juge d’instance orzeka jednoosobowo w sprawach z zakresu prawa cywilnego wymie-
nionych w kodeksie organizacji sądownictwa (Code de l’organisation judiciaire). Tłumacze-
nie dosłowne „sędzia instancji” nie jest wskazane przede wszystkim dlatego, że nie infor-
muje odbiorcy o naturze spraw, jakimi ten sędzia się zajmuje. Neologizmy występujące
w tłumaczeniach nazw sądów są nie do uniknięcia ze względu na to, że hierarchia sądów
we Francji i w Polsce znacząco się różni. Jesteśmy jednak przekonani, że w przypadku juge
d’instance termin „sędzia sądu cywilnego” jest bardziej wskazany niż nic niemówiący pol-
skiemu odbiorcy „sędzia instancji”.
…płci …, syn (córka) … (Imiona, NAZWISKO ojca), urodzonego dnia … w …, zmarłego

dnia … w …, którego ojcostwo zostało ustalone dnia … przez sędziego sądu cywilnego
w …, który wydał dokument dowodowy, i … (Imiona NAZWISKO matki) …
282
70488266217680
70
Après avoir vérifié que le droit polonais ne connaît que trois moyens pour établir la pater-
nité (lien présumé du mari de la mère de l’enfant, la reconnaissance par le père et établis-
sement judiciaire), il est certain que la traduction littérale posiadanie statusu est recevable
voire nécessaire bien que, du point de vue du destinataire polonais, ce terme ne signifie
rien. Le législateur français définit ainsi l’établissement du lien de filiation sur le fondement
de la situation confirmée par la famille et les proches. La possession de statut de l’enfant
d’un homme donné est donc déclarée par le juge sur le fondement des témoignages qui
affirment de façon concordante que ledit homme entretenait une relation avec la mère de
l’enfant pendant la période de conception de l’enfant. Nous proposons donc de traduire lit-
téralement « ojcostwo zostało potwierdzone (dokumentem dowodowym) ».
Le terme acte de notoriété ne connaît pas non plus d’équivalent direct dans le langage
juridique polonais même si la notion de notoryjność, en tant que connaissance universelle
d’une circonstance définie, appartient au droit polonais. Dans l’esprit du droit français, l’acte
de notoriété s’entend comme un acte dressé par un juge, un notaire ou un officier d’état
civil dans le but de constater de façon officielle l’existence d’un état de fait. Le terme polo-
nais dokument urzędowy serait dans ce cas trop large puisqu’il englobe les actes faits dans
tous les organes de l’autorité publique, de l’État, des organisations professionnelles ou ter-
ritoriales, dans les copropriétés et autres organisations sociales. Le contenu et la forme des
actes authentiques sont fixés par les dispositions du droit administratif ; il s’agit entre autres
des cartes d’identités, des actes et autres documents notariés, des diplômes et certificats, des
copies des registres judiciaires et des attestations émanant des organes de l’administration
publique. Pour éviter la sous-interprétation (Hejwowski 2009 : 151), nous favorisons la tra-
duction d’acte de notoriété par dokument dowodowy. Nonobstant l’inexistence de ce terme
en droit polonais, il a l’avantage d’informer de la nature et de la fonction dudit document.
Le juge d’instance statue comme juge unique dans les affaires civiles indiquées par le
Code de l’organisation judiciaire. Traduire littéralement par sędzia instancji ne paraît pas
judicieux, surtout que cela n’informe pas le destinataire de la nature des affaires dont ce juge
a à connaître. Bien entendu, les néologismes semblent inévitables dans la traduction des
noms de juridictions eu égard au fait que les organisations hiérarchiques judiciaires fran-
çaise et polonaise diffèrent sensiblement. Nous restons cependant convaincus que, dans le
cas qui nous préoccupe, le terme sędzia sądu cywilnego est plus indiqué que sędzia instan-
cji, lequel ne signifie concrètement rien pour le destinataire polonais.
…płci …, syn (córka) … (Imiona, NAZWISKO ojca), urodzonego dnia … w …, zmarłego

dnia … w …, którego ojcostwo zostało ustalone dnia … przez sędziego sądu cywilnego
w …, który wydał dokument dowodowy, i … (Imiona NAZWISKO matki) …
283
70488266217680
70
Wzór nr 9.
Akt urodzenia dziecka o nieznanym pochodzeniu
(oboje rodzice są nieznani)
Ostatni wzór aktu urodzenia dotyczy dziecka, którego rodzice są nieznani. Zawiera on
wyłącznie informacje dotyczące narodzin i tożsamości dziecka.
Le …, à … heures, … minutes, est né à … (commune, n°, rue), … (Prénoms, NOM de l’enfant), de

sexe …
Dressé le …

NAZWISKO dziecka), płci …
Sporządzono dnia …
1.2. Propozycje tłumaczenia aktów uznania

Reconnaissance − „uznanie dziecka” – jest czynnością dokonywaną najczęściej przez
biologicznego ojca, który z powodu niezawarcia związku małżeńskiego nie jest objęty
domniemaniem pochodzenia dziecka od męża matki (présomption de paternité). Należy
jednak pamiętać, że uznanie może być dokonane również przez matkę.
Organem uprawnionym do przyjęcia „oświadczenia o uznaniu” (déclaration de recon-
naissance) jest kierownik dowolnego urzędu stanu cywilnego lub notariusz. Może być ono
złożone, o czym była wcześniej mowa, przed zgłoszeniem urodzenia, zarówno przed poro-
dem, jak i zaraz po nim, w chwili zgłoszenia urodzenia bądź później. Ustawodawca nie
przewidział żadnego terminu, który w jakikolwiek sposób ograniczałby w czasie możliwość
dokonania uznania. Wybór momentu, w którym ono nastąpi, należy do osoby chcącej zło-
żyć takie oświadczenie. Aby go dokonać, nie jest konieczna znajomość imienia, nazwiska
ani miejsca urodzenia dziecka.
Uznanie dziecka przez rodziców (reconnaissance parentale) we Francji nie skutkuje
powstaniem jakiejkolwiek więzi prawnej między ojcem i matką, którzy nie mają żadnej
możliwości przeciwstawienia się woli dokonania uznania przez drugiego z rodziców.
284
70488266217680
70
Modèle n° 9
Acte de naissance d’enfant sans filiation (père et mère non désignés)
Le dernier modèle étudié concerne un enfant de parents inconnus et ne contient que

les informations relatives à la naissance et à l’identité de l’enfant.
Le …, à … heures, … minutes, est né à … (commune, n°, rue), … (Prénoms, NOM de l’enfant), de

sexe …
Dressé le …

NAZWISKO dziecka), płci …
Sporządzono dnia …
1.2. Propositions de traduction des actes de reconnaissance

A la différence de la situation de l’enfant du mari de la mère, la reconnaissance, for-
malité exécutée dans la majorité des cas par le père biologique de l’enfant concerné, n’est
pas couverte par la présomption de paternité en raison de l’absence de mariage. Il faut aussi
se souvenir que la mère peut également faire une reconnaissance.
L’organe compétent pour la réception des déclarations de reconnaissance est l’officier du
bureau de l’état civil ou le notaire. Comme indiqué précédemment, la déclaration de recon-
naissance peut être faite avant la déclaration de naissance, aussi bien avant la naissance elle-
même, qu’immédiatement après celle-ci, lors de la déclaration de naissance, ou bien plus
tard. Le législateur n’a prévu aucun délai restreignant en quoi que ce soit la déclaration de
reconnaissance et le choix de l’instant de celle-ci dépend donc entièrement du déclarant.
Pour faire la déclaration, il n’est nécessaire de connaître ni le nom ni le prénom, ni même
le lieu de naissance de l’enfant concerné.
De plus en France, la reconnaissance parentale n’entraîne aucun lien légal entre le père
et la mère, qui n’ont chacun d’eux aucune possibilité de s’opposer à la volonté de déclara-
tion de l’autre.
285
70488266217680
70
Wzór nr 1.
Akt uznania macierzyństwa dokonanego przed urodzeniem się dziecka
Akt uznania dziecka (lub dzieci) przez matkę sporządza się niezmiernie rzadko. Nie-
mniej jednak warto, by tłumacz zapoznał się z jego treścią. Oświadczenie złożone przez
niezamężną kobietę przed porodem musi zostać przyjęte w sytuacji, gdy ma ono wpływ
na nazwisko, które będzie nosić dziecko.
Acte n° … (Reconnaissance anticipée) … (NOM de la mère)

Le … (date, heure et minutes de la déclaration), … (Prénoms, NOM, date et lieu de naissance,
profession et domicile), a déclaré reconnaître pour son ou ses enfants, le ou les enfants dont elle
se déclare actuellement enceinte et être informée du caractère divisible du lien de filiation ainsi
établi.
Lecture faite et invitée à lire l’acte, la déclarante a signé avec Nous … (Prénoms, NOM et qualité
de l’officier d’état civil).
Aby tłumaczenie terminu reconnaissance anticipée nie wzbudzało wątpliwości, konieczne

jest jego uzupełnienie o informację dotyczącą punktu odniesienia, względem którego uzna-
nie jest „uprzednie”. To, że przymiotnik anticipée – „uprzednie” – określa moment doko-
nania uznania „przed urodzeniem się dziecka”, tłumacz wywnioskuje z kontekstu. W akcie
jest bowiem mowa o „zapewnianie kobiety, że jest aktualnie w ciąży” (elle se déclare actu-
ellement enceinte).
Tłumaczenie dosłowne wyrażenia a déclaré reconnaître pour son ou ses enfants −
„oświadczyła, że uznaje za swoje dziecko (lub dzieci)” – jest wprawdzie zrozumiałe, nie
zachowuje jednak wymogu co do rejestru języka. Spełnia go równoznaczny ekwiwalent
„złożyła oświadczenie o uznaniu dziecka (lub dzieci)”, w którym nie występuje zaimek
dzierżawczy „swojego” (lub „swoich”).
Wyrażenie „akt został odczytany, przyjęty i podpisany”, stosowane przez polskich nota-
riuszy, będące odpowiednikiem lecture faite et invitée à lire l’acte, tym razem okazało się
bardzo przydatne.
Mimo że wcześniej, w akcie urodzenia, termin déclarant przetłumaczyliśmy jako „osoba
zgłaszająca”, w akcie uznania zastosujemy ekwiwalent „osoba składająca oświadczenie”,
ponieważ w Polsce uznania się nie zgłasza, lecz składa się na tę okoliczność odpowiednie
oświadczenie. Należy zatem wziąć pod uwagę istnienie w języku polskim tej naturalnie
brzmiącej kolokacji.
286
70488266217680
70
Modèle n°1
Acte de reconnaissance anticipée faite par la mère
L’acte de reconnaissance d’enfant(s) de la part de la mère est extrêmement rare mais il est
bon que le traducteur sache ce qu’il contient. Le dépôt de déclaration de reconnaissance par
une femme non mariée avant l’accouchement ne peut être refusé lorsqu’elle a une influence
sur le nom de famille que portera l’enfant.
Acte n° … (Reconnaissance anticipée) … (NOM de la mère)

profession et domicile), a déclaré reconnaître pour son ou ses enfants, le ou les enfants dont elle
se déclare actuellement enceinte et être informée du caractère divisible du lien de filiation ainsi
établi.
Lecture faite et invitée à lire l’acte, la déclarante a signé avec Nous … (Prénoms, NOM et qualité
de l’officier d’état civil).
Pour que la traduction du terme reconnaissance anticipée (litt. uprzednie uznanie)

ne fasse aucun doute, il est nécessaire de le compléter de l’information relative au point de
repère en fonction duquel anticipée prend du sens. Le traducteur tire l’information qu’il
s’agit de l’antériorité par rapport à la naissance du corps du texte de l’acte qui définit le
moment de la déclaration par la tournure elle se déclare actuellement enceinte (kobieta
zapewnia, że jest aktualnie w ciąży).
La traduction littérale de a déclaré reconnaître pour son ou ses enfants par oświadczyła,
że uznaje za swoje dziecko (lub dzieci) est acceptable mais ne respecte le registre à la dif-
férence de l’équivalent de même sens złożyła oświadczenie o uznaniu dziecka (ou dzieci)
dans lequel n’apparaît pas le pronom possessif swojego (ou swoich).
La formule akt został odczytany, przyjęty i podpisany, en usage chez les notaires polo-
nais, joue ici pleinement son rôle d’équivalent fonctionnel pour rendre la formule française
lecture faite et invitée à lire l’acte.
Quoique précédemment nous avions traduit déclarant par osoba zgłaszająca, il convient
cette fois d’utiliser l’équivalent osoba składająca oświadczenie car en polonais la reconnais-
sance n’est pas déclarée (zgłaszane) mais juste déposée (składane) par le biais d’une attesta-
tion appropriée. Il faut donc respecter cette collocation naturelle au polonais.
287
70488266217680
70
Akt nr … (Uznanie przed urodzeniem się dziecka) … (NAZWISKO matki)

Dnia … (data, godzina z minutami złożenia oświadczenia), … (Imiona NAZWISKO, data
i miejsce urodzenia, zawód i miejsce stałego zamieszkania), złożyła oświadczenie o uznaniu
dziecka (lub dzieci), z którym (którymi), jak zapewnia, jest obecnie w ciąży, oraz że została
pouczona o niezależnym charakterze ustanowionego w ten sposób pochodzenia.
Akt został odczytany, przyjęty i podpisany przez osobę składającą oświadczenie oraz przeze
mnie … (Imiona, NAZWISKO i funkcja kierownika stanu cywilnego).
Wzór nr 2.
Act uznania ojcostwa dokonanego przed urodzeniem się dziecka
Treść aktu uznania ojcostwa dokonanego przed urodzeniem się dziecka różni się od
uznania macierzyństwa wyłącznie tym, że mężczyzna affirme – „potwierdza” – że wska-
zana przez niego kobieta jest w ciąży z dzieckiem, które pochodzi od niego.

profession et domicile), a déclaré reconnaître pour son ou ses enfants, le ou les enfants dont il
affirme que … (Prénoms, NOM, date et lieu de naissance, profession et domicile de la future
mère, dans la mesure où le déclarant peut donner ces renseignements) est actuellement enceinte
et est informé du caractère divisible du lien de filiation ainsi établi.
Lecture faite …
W naszym subiektywnym przekonaniu ojciec dziecka nie „potwierdza” ciąży kobiety,

gdyż z formalnego punktu widzenia może to zrobić jedynie lekarz, lecz na podstawie wiedzy,
którą posiada, „zapewnia” o tym fakcie. Oba polskie odpowiedniki mieszczą się w zakresie
znaczeniowym czasownika affirmer.

i miejsce urodzenia, zawód i miejsce stałego zamieszkania) złożył oświadczenie o uznaniu
dziecka (lub dzieci), z którym (którymi), jak zapewnia, (Imiona NAZWISKO, data i miejsce
urodzenia, zawód i miejsce stałego zamieszkania przyszłej matki, o ile osoba oświadczająca
posiada te informacje) jest obecnie w ciąży, oraz że został pouczony o niezależnym charakterze
ustanowionego w ten sposób pochodzenia.
Akt został odczytany…
288
70488266217680
70
Akt nr … (Uznanie przed urodzeniem się dziecka) … (NAZWISKO matki)

i miejsce urodzenia, zawód i miejsce stałego zamieszkania), złożyła oświadczenie o uznaniu
dziecka (lub dzieci), z którym (którymi), jak zapewnia, jest obecnie w ciąży, oraz że została
pouczona o niezależnym charakterze ustanowionego w ten sposób pochodzenia.
Akt został odczytany, przyjęty i podpisany przez osobę składającą oświadczenie oraz przeze
mnie … (Imiona, NAZWISKO i funkcja kierownika stanu cywilnego).
Modèle n°2
Acte de reconnaissance anticipée faite par le père
Le contenu de la reconnaissance paternelle (de paternité) faite avant la naissance d’en-

fant diffère de celle de la mère (reconnaissance maternelle) en ce que l’homme affirme (litt.
potwierdza) que la femme qu’il indique est enceinte d’un enfant qui est son fruit.

profession et domicile), a déclaré reconnaître pour son ou ses enfants, le ou les enfants dont il
affirme que … (Prénoms, NOM, date et lieu de naissance, profession et domicile de la future
mère, dans la mesure où le déclarant peut donner ces renseignements) est actuellement enceinte
et est informé du caractère divisible du lien de filiation ainsi établi.
Lecture faite …
Selon notre conviction, le père de l’enfant ne peut pas potwierdzać la grossesse, ce que
seul peut faire un médecin d’un point de vue formel, mais il peut zapewnić sur la base de
la connaissance qu’il a de cet état de fait. Les deux verbes polonais entrent dans le champ
des acceptions du verbe français affirmer.

i miejsce urodzenia, zawód i miejsce stałego zamieszkania) złożył oświadczenie o uznaniu
dziecka (lub dzieci), z którym (którymi), jak zapewnia, (Imiona NAZWISKO, data i miejsce
urodzenia, zawód i miejsce stałego zamieszkania przyszłej matki, o ile osoba oświadczająca
posiada te informacje) jest obecnie w ciąży, oraz że został pouczony o niezależnym charakterze
ustanowionego w ten sposób pochodzenia.
Akt został odczytany…
289
70488266217680
70
Wzór nr 3.
Akt uznania ojcostwa dokonanego po urodzeniu się dziecka
Następny wzór dotyczy aktu uznania sporządzanego po narodzinach dziecka. Zawiera

on poza danymi ojca, imieniem i nazwiskiem matki również dane dziecka.

profession et domicile), a déclaré reconnaître pour son fils (sa fille) … (Prénoms et NOM
de l’enfant), né(e) à …, le …, de … (Prénoms, NOM de la mère de l’enfant) et être informé du
caractère divisible du lien de filiation ainsi établi…
Tłumaczenie dosłowne wyrażenia a déclaré reconnaître pour son fils (sa fille) – „zło-
żył oświadczenie o uznaniu za swojego syna (swoją córkę)” – wymaga takiej modyfikacji,
która umożliwi wprowadzenie, w dalszej części zdania, informacji o kobiecie, która uro-
dziła uznawane przez mężczyznę dziecko. Zaimek dzierżawczy, znacznie rzadziej używany
w języku polskim niż w języku francuskim, powinien zostać pominięty.
Dnia… (data, godzina z minutami złożenia oświadczenia), … (Imiona NAZWISKO, data

i miejsce urodzenia, zawód i miejsce stałego zamieszkania) złożył oświadczenie, że uznaje
ojcostwo syna (córki) (imiona NAZWISKO dziecka), urodzonego(ej) w …, dnia …, przez
… (Imiona NAZWISKO matki dziecka), oraz że został pouczony o niezależnym charakterze
ustanowionego w ten sposób pochodzenia…
Wzór nr 4.
Akt uznania dziecka, które zmarło
Wzór ten odróżnia od poprzedniego informacja o śmierci dziecka.
…a déclaré reconnaître pour son fils (sa fille) … (Prénoms et NOM de l’enfant), né(e) à …, le …,
de … (Prénoms, NOM de la mère de l’enfant) et décédé(e) le … à …
…złożył oświadczenie, że uznaje ojcostwo syna (córki) (imiona NAZWISKO dziecka),

urodzonego(ej) w …, dnia …, przez … (Imiona NAZWISKO matki dziecka), zmarłego(ej)
dnia …, w …
290
70488266217680
70
Modèle n°3
Acte de reconnaissance après naissance par le père
Le modèle suivant est celui d’une reconnaissance déclarée après la naissance de l’enfant.
Outre les informations relatives au père, le nom et le prénom de la mère, il contient égale-
ment les informations relatives à l’enfant né.

profession et domicile), a déclaré reconnaître pour son fils (sa fille) … (Prénoms et NOM
de l’enfant), né(e) à …, le …, de … (Prénoms, NOM de la mère de l’enfant) et être informé du
caractère divisible du lien de filiation ainsi établi…
La traduction littérale de la formule a déclaré reconnaître pour son fils (sa fille) (złożył
oświadczenie o uznaniu za swojego syna (swoją córkę)) appelle une modification afin de
pouvoir introduire dans la suite de la phrase l’information concernant la femme accou-
chée de l’enfant reconnu par l’homme. Le pronom possessif largement moins en usage en
polonais qu’en français doit être supprimé.
Dnia… (data, godzina z minutami złożenia oświadczenia), … (Imiona NAZWISKO, data

i miejsce urodzenia, zawód i miejsce stałego zamieszkania) złożył oświadczenie, że uznaje
ojcostwo syna (córki) (imiona NAZWISKO dziecka), urodzonego(ej) w …, dnia …, przez
… (Imiona NAZWISKO matki dziecka), oraz że został pouczony o niezależnym charakterze
ustanowionego w ten sposób pochodzenia…
Modèle n°4
Acte de reconnaissance d’un enfant décédé
Ce modèle diffère du précédent en ce qu’il contient une information sur la mort de l’enfant.
…a déclaré reconnaître pour son fils (sa fille) … (Prénoms et NOM de l’enfant), né(e) à …, le …,
de … (Prénoms, NOM de la mère de l’enfant) et décédé(e) le … à …
…złożył oświadczenie, że uznaje ojcostwo syna (córki) (imiona NAZWISKO dziecka),

urodzonego(ej) w …, dnia …, przez … (Imiona NAZWISKO matki dziecka), zmarłego(ej)
dnia …, w …
291
70488266217680
70
Wzór nr 5.
Akt uznania dziecka, którego urodzenie nie zostało jeszcze zgłoszone
Zgłoszenie urodzenia powinno nastąpić w terminie trzech dni od urodzenia się dziecka
(art. 55 C.civ.). W tym czasie można dokonać uznania, mimo że imię i nazwisko dziecka
mogą jeszcze ulec zmianie.
…a déclaré reconnaître pour son fils (sa fille), un enfant dont l’acte de naissance n’a pas été
dressé, né(e) le…, à …, et désigné(e) jusqu’ici sous les prénom(s) et nom de …, et être informé
du caractère divisible du lien de filiation ainsi établi…
…złożył oświadczenie, że uznaje ojcostwo syna (córki), dziecka, którego akt urodzenia
nie został sporządzony, urodzonego dnia… w … i jak dotąd noszącego imię (imiona)
i nazwisko …, oraz że został pouczony o niezależnym charakterze ustanowionego w ten sposób
pochodzenia…
Wzór nr 6.
Akt uznania dziecka przez ojca, który nie został poinformowany
o tożsamości dziecka ani o miejscu urodzenia
Ponieważ ustawodawcy zależy na tym, aby faktyczne (biologiczne) pochodzenie dziecka

było takie samo jak pochodzenie prawne, do uznania może dojść również wtedy, gdy ojciec
pragnący go dokonać nie zna imienia, nazwiska ani miejsca urodzenia dziecka. Jego tożsa-
mość zostanie ustalona dzięki identyfikacji kobiety, która je urodziła.
…a déclaré reconnaître pour son enfant, un enfant dont il affirme que (Prénoms, NOM, date et
lieu de naissance, profession, domicile de la mère de l’enfant, le tout, autant qu’il pourra le savoir)
a accouché, entre … (telle date et telle autre date) et être informé du caractère divisible…
W tym przypadku dopuszczalna jest, naszym zdaniem, ingerencja tłumacza w kolejność

podawanych w akcie informacji poprzez zamianę strony czynnej w tekście źródłowym a acco-
uché – „urodziła” – na stronę bierną „urodzonego przez”, co dodatkowo podkreśli wspo-
mniany wyżej aspekt identyfikacji dziecka na podstawie zawartych w akcie danych matki.
292
70488266217680
70
Modèle n°5
Acte de reconnaissance d’un enfant dont la naissance n’a pas encore été déclarée
La déclaration de naissance doit intervenir dans les trois jours qui suivent la naissance
(article 55 du Code civil) ; la reconnaissance doit être faite durant cette période même si les
nom et prénom peuvent encore changer.
…a déclaré reconnaître pour son fils (sa fille), un enfant dont l’acte de naissance n’a pas été
dressé, né(e) le…, à …, et désigné(e) jusqu’ici sous les prénom(s) et nom de …, et être informé
du caractère divisible du lien de filiation ainsi établi…
…złożył oświadczenie, że uznaje ojcostwo syna (córki), dziecka, którego akt urodzenia
nie został sporządzony, urodzonego dnia… w … i jak dotąd noszącego imię (imiona)
i nazwisko …, oraz że został pouczony o niezależnym charakterze ustanowionego w ten sposób
pochodzenia…
Modèle n°6
Acte de reconnaissance d’un enfant lorsque le père n’a été informé ni de l’identité
de l’enfant ni du lieu de la naissance
Etant donné que le législateur tient à ce que la filiation biologique, réelle, de l’enfant
soit la même que la filiation légale, il est possible pour le père désireux de reconnaître un
enfant même lorsqu’il ignore son prénom, son nom ou son lieu de naissance. Son identité
est alors établie sur la base de celle de la femme ayant été accouchée.
…a déclaré reconnaître pour son enfant, un enfant dont il affirme que (Prénoms, NOM, date et
lieu de naissance, profession, domicile de la mère de l’enfant, le tout, autant qu’il pourra le savoir)
a accouché, entre … (telle date et telle autre date) et être informé du caractère divisible…
Dans cette situation particulière, l’ingérence du traducteur consistant à modifier l’ordre

des informations de l’original nous semble acceptable. D’autant plus qu’il s’agit de passer
de la voix active a accouché (urodziła) à la voix passive urodzonego przez, ce qui souligne
plus fortement encore la notion d’identification de l’enfant sur la base des informations
relatives à la mère.
293
70488266217680
70
…złożył oświadczenie, że uznaje ojcostwo dziecka, urodzonego, jak zapewnia, przez (Imiona
NAZWISKO, data i miejsce urodzenia, zawód, miejsce stałego zamieszkania matki dziecka,
wszystkie dane, co do których ma wiedzę) w okresie między … (tym a tym dniem), oraz że
został pouczony o niezależnym charakterze…
1.3. Propozycje tłumaczenia aktów małżeństwa

Treść aktu małżeństwa odzwierciedla przebieg uroczystości zawarcia związku mał-
żeńskiego. Na początku znajduje się data i godzina uroczystości, następnie wymienione
są osoby biorące w niej udział: dwoje „małżonków” (kobieta i mężczyzna lub dwóch męż-
czyzn) bądź dwie „małżonki” (dwie kobiety) oraz kierownik urzędu stanu cywilnego, który
prowadzi uroczystość i dokonuje rejestracji. Akt wspomina także o publiczności obecnej
podczas ceremonii w maison commune – „merostwie” – lub, w wyjątkowych okoliczno-
ściach, w innym miejscu. Jeżeli nupturient był już wcześniej w związku małżeńskim, w akcie
umieszczona zostanie informacja o jego aktualnym stanie cywilnym (w wąskim znaczeniu
tego terminu), to znaczy „wdowiec” („wdowa”) lub „rozwiedziony” („rozwiedziona”), wraz
z imieniem i nazwiskiem poprzedniego małżonka.
Drugi akapit poświęcony jest ustrojowi majątkowemu małżonków. W tym miejscu
urzędnik odnotowuje odpowiedź na zadane nupturientom pytanie, czy została sporzą-
dzona umowa majątkowa małżeńska, którą przyszli małżonkowie mogą zawrzeć przed
ślubem w formie aktu notarialnego. Nupturienci składają również oświadczenie, czy doko-
nali wyboru prawa (acte de désignation de la loi applicable), któremu będzie podlegać ich
małżeński ustrój majątkowy.
W trzecim akapicie mowa jest o wyrażonej przez nupturientów woli wstąpienia w zwią-
zek małżeński, którego zawarcie ogłasza urzędnik, wobec wszystkich obecnych osób, spo-
śród których wymienienia dwóch pełnoletnich świadków.
294
70488266217680
70
…złożył oświadczenie, że uznaje ojcostwo dziecka, urodzonego, jak zapewnia, przez (Imiona
NAZWISKO, data i miejsce urodzenia, zawód, miejsce stałego zamieszkania matki dziecka,
wszystkie dane, co do których ma wiedzę) w okresie między … (tym a tym dniem), oraz że
został pouczony o niezależnym charakterze…
1.3. Propositions de traduction des actes de mariage

Le contenu de l’acte de mariage reflète le déroulement de la célébration de l’union des
personnes concernées. En premier lieu sont indiquées la date et l’heure de celle-ci ; puis
les personnes qui participent à la célébration : les deux futurs époux (soit un homme et
une femme, deux hommes ou deux femmes) ainsi que l’officier du bureau de l’état civil qui
conduit la cérémonie et l’enregistre. L’acte mentionne également le public présent dans la
maison commune (merostwie) ou, exceptionnellement ailleurs, lors de la célébration du
mariage. Si l’un des futurs époux a déjà été marié, l’acte contient une mention relative à son
état civil actuel, au sens strict, c’est-à-dire qu’apparaît la mention divorcé(e) et les nom et
prénom de son précédent conjoint.
Le second paragraphe concerne le régime matrimonial des époux. A cet endroit, l’of-
ficier de l’état civil inscrit la réponse des futurs conjoints à la question de savoir s’ils ont,
avant la célébration et comme la loi leur en donne le droit, conclu un contrat de mariage
par devant notaire. Les futurs époux déclarent également s’ils ont fait un acte de désigna-
tion de la loi applicable.
Le troisième paragraphe mentionne l’expression de la volonté des futurs époux à s’unir
maritalement par l’annonce publique de l’union faite par l’officier de l’état civil en présence
de tous les témoins parmi lesquels ils désignent les deux témoins majeurs.
295
70488266217680
70
Wzór nr 1.
Akt małżeństwa w formie narracyjnej
Le … (date et heure de la célébration), devant Nous, ont comparu publiquement en la maison

commune … (Prénoms, NOM, profession, lieu et date de naissance, domicile et éventuellement
résidence de l’époux(se)), fils (fille) de … (Prénoms, Nom, profession et domicile de ses père et mère
sans préciser si les père et mère sont époux(ses) ou non (et adopté(e) par Prénoms, Nom, profession
et domicile des parents adoptifs); éventuellement veuf(ve) ou divorcé(e) de … (Prénoms et NOM
du (de la) précédent(e) conjoint(e) de l’époux(se)), et mêmes indication pour l’époux(se).
Sur notre interpellation, les futur(e)s époux(ses) ont déclaré qu’il n’a pas été fait de contrat de
mariage (qu’un contrat de mariage a été reçu le … par Me … notaire à …). Ils (Elles) ont déclaré
qu’il a été fait un acte de désignation de la loi applicable, conformément à la Convention sur la
loi applicable aux régimes matrimoniaux faite à La Haye le 14 mars 1978 le …, à…, devant …
(Prénoms, NOM et qualité de la personne qui a établi l’acte).
Les futur(e)s époux(ses) ont déclaré l’un après l’autre vouloir se prendre pour époux (ses) et Nous
avons prononcé au nom de la loi qu’ils (elles) sont uni(e)s par le mariage, en présence de …
(Prénoms, NOM, profession, domiciles des témoins), témoins majeurs.
Lecture faite et invités à lire l’acte, les époux(ses) et les témoins ont signé avec Nous … (Prénoms,
Nom, qualité de l’officier de l’état civil).
Sformułowanie devant Nous w oryginalnym brzmieniu oddaje podniosły ton uroczy-

stości. Jednak w polskim tekście przekład literalny „przed Nami” sugerowałby, że uroczy-
stość prowadzi kilka osób. Zapobiec temu pozwala użycie pierwszej osoby liczby pojedyn-
czej („przede mną”, w domyśle − kierownikiem urzędu stanu cywilnego).
Wyraz publiquement – „publicznie” – odnosi się do obecności, poza małżonkami i urzęd-
nikiem, innych osób, które obserwują przebieg uroczystości, są zatem jej świadkami. Stąd
też nasza sugestia, by wspomniany przysłówek tłumaczyć opisowo „w obecności świad-
ków”, tym bardziej że wyrażenie to używane jest również podczas uroczystości w polskich
urzędach stanu cywilnego: „Wobec zgodnego oświadczenia obu stron, złożonego w obec-
ności świadków…”. Minimalna, wymagana prawnie liczba świadków to dwie pełnoletnie
osoby, które składają podpisy pod aktem, wraz z małżonkami i urzędnikiem.
We Francji małżeństwa zawierane są w siedzibie état civil – „urzędu stanu cywilnego”
– czyli w budynku merostwa, którego synonimem jest maison commune (dosł. „dom komu-
nalny”). Skłaniamy się ku bardziej precyzyjnemu ekwiwalentowi „merostwo”, ponieważ
„dom komunalny” to budynek należący do gminy, niekoniecznie będący siedzibą jej władz.
296
70488266217680
70
Modèle n°1
Acte de mariage sous forme textuelle
Le … (date et heure de la célébration), devant Nous, ont comparu publiquement en la maison

commune … (Prénoms, NOM, profession, lieu et date de naissance, domicile et éventuellement
résidence de l’époux(se)), fils (fille) de … (Prénoms, Nom, profession et domicile de ses père et mère
sans préciser si les père et mère sont époux(ses) ou non (et adopté(e) par Prénoms, Nom, profession
et domicile des parents adoptifs) ; éventuellement veuf(ve) ou divorcé(e) de … (Prénoms et NOM
du (de la) précédent(e) conjoint(e) de l’époux(se)), et mêmes indication pour l’époux(se).
Sur notre interpellation, les futur(e)s époux(ses) ont déclaré qu’il n’a pas été fait de contrat de
mariage (qu’un contrat de mariage a été reçu le … par Me … notaire à …). Ils (Elles) ont déclaré
qu’il a été fait un acte de désignation de la loi applicable, conformément à la Convention sur la
loi applicable aux régimes matrimoniaux faite à La Haye le 14 mars 1978 le …, à…, devant …
(Prénoms, NOM et qualité de la personne qui a établi l’acte).
Les futur(e)s époux(ses) ont déclaré l’un après l’autre vouloir se prendre pour époux (ses) et Nous
avons prononcé au nom de la loi qu’ils (elles) sont uni(e)s par le mariage, en présence de …
(Prénoms, NOM, profession, domiciles des témoins), témoins majeurs.
Lecture faite et invités à lire l’acte, les époux(ses) et les témoins ont signé avec Nous … (Prénoms,
Nom, qualité de l’officier de l’état civil).
La formule devant Nous rend le ton solennel de la célébration ; il ne s’agit pourtant pas
de le reproduire littéralement en polonais car l’on suggèrerait ce faisant que la cérémonie
est conduite par plusieurs officiers de l’état civil. Pour éviter cet écueil, il suffit de passer à
la première personne du singulier przede mną et ainsi de renvoyer à la personne de l’offi-
cier et non plus au représentant solennel de la République.
L’adverbe publiquement (litt. publicznie) renvoie à la présence, en dehors de l’officier et
des époux, des autres personnes qui observent le déroulement de la célébration et en sont
donc témoins. C’est pour cela que nous proposons de le traduire par w obecności świadków,
d’autant plus que cette expression apparaît aussi lors des cérémonies polonaises dans la
tournure « Wobec zgodnego oświadczenia obu stron, złożonego w obecności świadków… » le
nombre légal minimum de témoins est de deux témoins majeurs, lesquels apposent leur
signature au bas de l’acte à côté de celles des époux et de l’officier de l’état civil.
En France, les mariages sont conclus au siège de l’état civil (urzędu stanu cywilnego),
c’est-à-dire dans l’enceinte de la mairie dont l’expression maison commune (litt. dom komu-
nalny) est le synonyme. Nous penchons pour l’équivalent merostwo car dom komunalny
s’entend comme un bâtiment appartenant à la commune mais qui n’est pas nécessairement
le siège de l’autorité municipale.
297
70488266217680
70
Pragniemy uczulić tłumaczy na mogący się pojawić w akcie termin adopté(e), którego
dosłowne tłumaczenie „adoptowany”, mimo że powszechnie zrozumiałe, nie jest jego
odpowiednikiem w języku prawnym. Polski ustawodawca nazywa dawne „usynowienie” −
„przysposobieniem”. Stronami tego stosunku prawnego, wykreowanego na wzór stosunku
istniejącego między rodzicami a dzieckiem, są „przysposabiający” i „przysposobiony”.
Interpellation, jak wcześniej wspominaliśmy, to „pytanie” skierowane do nupturien-
tów przez urzędnika. „Interpelacją” natomiast w języku polskim są nazywane zapytania
kierowane przez posłów do Prezesa Rady Ministrów lub konkretnego ministra. Ponieważ
na początku zdecydowaliśmy się na zamianę pierwszej osoby l. mn. (Nous) na pierwszą osobę
l. poj. („ja”), teraz konsekwentnie sur notre interpellation powinno zostać przetłumaczone
„na moje pytanie”. Jednak, jak czytamy dalej, les futur(e)s époux(ses) ont déclaré – „przyszli
małżonkowie oświadczyli (przyszłe małżonki oświadczyły)” – co w efekcie dałoby „na moje
pytanie przyszli małżonkowie oświadczyli”. Dbając o stylistyczną poprawność przekładu,
fragment ten proponujemy przetłumaczyć: „Zapytani przeze mnie, przyszli małżonko-
wie oświadczyli, że…”. Synonimem „przyszłych małżonków” jest termin „nupturienci”.
Odpowiednikiem contrat de mariage nie jest w polskim języku prawnym „kontrakt” ani
„umowa małżeńska”, jak również „intercyza” – termin potoczny, niewystępujący w kodeksie
cywilnym. Polskim ekwiwalentem umowy zawieranej, przed ślubem lub po ślubie, w celu
wyboru innego niż ustawowy ustroju majątkowego jest „umowa majątkowa małżeńska”.
Wyrażenie il a été fait un acte de désignation de la loi applicable informuje o tym, że
przyszli małżonkowie dokonali czynności (un acte) polegającej na wskazaniu prawa, które
będzie miało zastosowanie do stosunków majątkowych między nimi, zgodnie z Konwen-
cją haską z dnia 14 marca 1978 r. Nazwa tej konwencji (Convention sur la loi applicable aux
régimes matrimoniaux) w oficjalnej wersji polskiej brzmi „Konwencja o prawie właściwym
dla małżeńskich ustrojów majątkowych”.
Tłumaczenie dosłowne ont déclaré l’un après l’autre vouloir se prendre pour époux(ses)
– „kolejno oświadczyli, że chcą sobie wziąć za małżonka” – jest nie do przyjęcia w polskim
tekście dokumentu urzędowego. W zaproponowanym przez nas tłumaczeniu „wobec zło-
żonego przez każdego z przyszłych małżonków oświadczenia, że chcą wstąpić w zwią-
zek małżeński”, występują elementy tekstu źródłowego, które zostały wkomponowane
w strukturę cytowanego wyżej polskiego sformułowania: „Wobec zgodnego oświadczenia
obu stron…”.
298
70488266217680
70
Nous souhaitons attirer l’attention sur le terme adopté(e) (litt. adoptowany) dont la tra-
duction littérale, quoiqu’universellement comprise, n’est pas l’équivalent juridique. Le légis-
lateur polonais désigne l’ancienne notion de usynowienie (étym. affiliation) par le terme
moderne de przysposobienie [étym. accommodation]. Les parties à cette relation juridique
créées sur le modèle des relations existant entre les parents et l’enfant sont elles-mêmes
dénommées przysposabiający pour l’adoptant et przysposobiony pour l’adopté.
Comme signalé précédemment, l’interpellation est la question adressée aux futurs époux
par l’officier de l’état civil. En polonais cependant, le terme interpelacja fait immédiatement
référence aux questions parlementaires que les députés posent aux membres du gouver-
nement ou au Premier ministre. Étant donné que nous avions préconisé aussi précédem-
ment de passer à la personne du singulier (devant Nous > przede mną) et afin de conserver
une cohérence, il paraît raisonnable de traduire sur notre interpellation par na moje pyta-
nie. Pour autant, eu égard à la séquence suivante les futur(e)s époux(ses) ont déclaré (litt.
przyszli małżonkowie oświadczyli / przyszłe małżonki oświadczyły) qui donnerait au final
na moje pytanie przyszli małżonkowie oświadczyli, et pour ne pas nuire à la propreté du
style, nous proposons de traduire l’ensemble par Zapytani przeze mnie, przyszli małżon-
kowie oświadczyli, że…. Les termes przyszli małżonkowie et nupturienci sont synonymes.
L’équivalent polonais de contrat de mariage ne repose pas sur les termes juridiques de
kontrakt ou umowa małżeńska ou même de intercyza dont l’usage est courant mais lequel
est absent du code civil polonais. Le terme polonais renvoyant au contrat conclu avant ou
après mariage aux fins de modification du régime matrimonial normalement prévu par la
loi est l’expression umowa majątkowa małżeńska.
La tournure il a été fait un acte de désignation de la loi applicable signifie que les futurs
époux ont réalisé un acte juridique qui s’appliquera à leur relation matrimoniale conformé-
ment à la Convention de La Haye du 14 mars 1978. Le nom polonais officiel de cet instru-
ment juridique, Convention sur la loi applicable aux régimes matrimoniaux, est Konwencja
o prawie właściwym dla małżeńskich ustrojów majątkowych.
La traduction littérale de ont déclaré l’un après l’autre vouloir se prendre pour époux(ses)
par oświadczyli, kolejno, że chcą (sobie) wziąć za małżonka serait irrecevable dans un acte
authentique polonais ; il faut donc la rejeter. Notre traduction, wobec złożonego przez
każdego z przyszłych małżonków oświadczenia, że chcą wstąpić w związek małżeński,
utilise les éléments constitutifs du texte source et les insère dans la structure de la tournure
polonaise susmentionnée Wobec zgodnego oświadczenia obu stron…
299
70488266217680
70
Dnia … (data i godzina uroczystości), stawili się przede mną, w obecności świadków,
w merostwie …, (Imiona, NAZWISKO, zawód, miejsce i data urodzenia, miejsce stałego
zamieszkania lub ewentualnie miejsce pobytu małżonka (małżonki)), syn (córka) … (Imiona,
NAZWISKO, zawód i miejsce stałego zamieszkania rodziców bez precyzowania, czy rodzice
zawarli, czy nie zawarli związku małżeńskiego, przysposobiony przez Imię, NAZWISKO,
zawód i miejsce stałego zamieszkania przysposabiających, ewentualnie wdowa (wdowiec)
lub rozwiedziony (rozwiedziona) z … (Imiona i NAZWISKO poprzedniego małżonka) oraz
te same dane drugiego małżonka (małżonki).
Zapytani przeze mnie, przyszli małżonkowie (przyszłe małżonki) oświadczyli (oświadczyły),
że umowa majątkowa małżeńska nie została sporządzona (że umowa majątkowa małżeńska
została sporządzona dnia… przez notariusza w …). Małżonkowie (małżonki) oświadczyli
(oświadczyły), że dokonali (dokonały) wyboru prawa, które będzie miało zastosowanie,
zgodnie z Konwencją o prawie właściwym dla małżeńskich ustrojów majątkowych sporządzoną
w Hadze w dniu 14 marca 1978 r., dnia …, w …, przed (Imiona, NAZWISKO i funkcja osoby,
która sporządziła dokument).
Wobec złożonego przez każdego (każdą) z przyszłych małżonków (małżonek) oświadczenia,
że chcą wstąpić w związek małżeński, ogłosiłem, w imieniu prawa, że związek małżeński został
zawarty, w obecności … (Imiona Nazwisko, zawód, miejsce stałego zamieszkania świadków),
pełnoletnich świadków.
Akt został odczytany, przyjęty i podpisany przez małżonków (małżonki), świadków oraz przeze
mnie … (Imiona, NAZWISKO i funkcja kierownika urzędu stanu cywilnego).
Wzór nr 2.
Akt małżeństwa, które zostało zawarte poza budynkiem merostwa
Zgodnie z prawem francuskim związek małżeński jest czynnością prawną o jawnym

charakterze (public). Zawiera się go w merostwie, gdyż miejsce to zapewnia każdemu moż-
liwość uczestniczenia w uroczystości. Jedynie w wypadku zaistnienia „poważnej prze-
szkody” (empêchement grave) prawo dopuszcza odstępstwo od tej zasady (art. 75 C.civ.).
Taką wyjątkową sytuacją jest na przykład ślub z osobą umierającą. Wówczas kierownik
urzędu stanu cywilnego przemieszcza się pod wskazany adres. Aby zawrzeć małżeństwo
in extremis, należy uprzednio poinformować prokuratora Republiki, który wystąpi z wnio-
skiem do kierownika urzędu stanu cywilnego, a ten uda się do miejsca zamieszkania lub
pobytu jednej ze stron z koniecznymi dokumentami (rejestrem małżeństw). W treści aktu
znajdzie się na ten temat odpowiednia wzmianka.
…Nous nous sommes transportés … (adresse, lieu de la célébration) sur réquisition de M. le

procureur pour procéder au mariage de … et de …, les portes de la maison étant demeurées
ouvertes.
Sur notre interpellation…
300
70488266217680
70
Dnia … (data i godzina uroczystości), stawili się przede mną, w obecności świadków,
w merostwie …, (Imiona, NAZWISKO, zawód, miejsce i data urodzenia, miejsce stałego
zamieszkania lub ewentualnie miejsce pobytu małżonka (małżonki)), syn (córka) … (Imiona,
NAZWISKO, zawód i miejsce stałego zamieszkania rodziców bez precyzowania, czy rodzice
zawarli, czy nie zawarli związku małżeńskiego, przysposobiony przez Imię, NAZWISKO,
zawód i miejsce stałego zamieszkania przysposabiających, ewentualnie wdowa (wdowiec)
lub rozwiedziony (rozwiedziona) z … (Imiona i NAZWISKO poprzedniego małżonka) oraz
te same dane drugiego małżonka (małżonki).
Zapytani przeze mnie, przyszli małżonkowie (przyszłe małżonki) oświadczyli (oświadczyły),
że umowa majątkowa małżeńska nie została sporządzona (że umowa majątkowa małżeńska
została sporządzona dnia… przez notariusza w …). Małżonkowie (małżonki) oświadczyli
(oświadczyły), że dokonali (dokonały) wyboru prawa, które będzie miało zastosowanie,
zgodnie z Konwencją o prawie właściwym dla małżeńskich ustrojów majątkowych sporządzoną
w Hadze w dniu 14 marca 1978 r., dnia …, w …, przed (Imiona, NAZWISKO i funkcja osoby,
która sporządziła dokument).
Wobec złożonego przez każdego (każdą) z przyszłych małżonków (małżonek) oświadczenia,
że chcą wstąpić w związek małżeński, ogłosiłem, w imieniu prawa, że związek małżeński został
zawarty, w obecności … (Imiona Nazwisko, zawód, miejsce stałego zamieszkania świadków),
pełnoletnich świadków.
Akt został odczytany, przyjęty i podpisany przez małżonków (małżonki), świadków oraz przeze
mnie … (Imiona, NAZWISKO i funkcja kierownika urzędu stanu cywilnego).
Modèle n°2
Acte de mariage célébré hors de la mairie
Conformément au droit français, le mariage est un acte juridique de caractère public

[jawny]. Il se fait au sein de la mairie, laquelle garantit une place à tous ceux qui désirent
participer à la célébration. Le droit autorise néanmoins des écarts à cette règle lorsqu’il
existe des empêchements graves (poważna przeszkoda) (cf. art. 75 du Code civil). Une telle
situation apparaît, par exemple, lorsque la célébration doit unir une personne mourante
et son époux(se). Dans un tel cas, l’officier de l’état civil se déplace à l’adresse adéquate. La
célébration d’un mariage in extremis requiert d’avoir préalablement informé le procureur
de la République, lequel demande à l’officier de se rendre à l’adresse de l’un des futurs époux
avec les documents nécessaires (le registre des mariages). L’acte lui-même mentionne cet
événement.
…Nous nous sommes transportés … (adresse, lieu de la célébration) sur réquisition de M. le

procureur pour procéder au mariage de … et de …, les portes de la maison étant demeurées
ouvertes.
Sur notre interpellation…
301
70488266217680
70
Wyrażenie nous nous sommes transportés poddaliśmy wyłącznie transformacji wynikają-

cej z podjętej wcześniej decyzji o zmianie osoby Nous – „My” – na pierwszą osobę l. poj. „ja”.
Mając na uwadze wymóg zachowania odpowiedniego rejestru językowego, przy tłu-
maczeniu les portes de la maison étant demeurées ouvertes – „drzwi domu pozostawały
otwarte” – zastosowaliśmy technikę opisową, wykorzystując sformułowanie polskiego języka
prawniczego informujące o jawności rozprawy sądowej.
…Udałem się pod adres … (adres, miejsce uroczystości) na wniosek prokuratora, żeby
poprowadzić uroczystość zawarcia małżeństwa … i …, otwartą dla publiczności.
Zapytani przeze mnie,…
1.4. Propozycje tłumaczenia aktów zgonu

Sporządzenie aktu zgonu poprzedza „stwierdzenie zgonu przez lekarza” (constatation du
décès par un médecin). Po nim następuje „zgłoszenie zgonu” (déclaration de décès) w mero-
stwie miejsca zgonu w ciągu 24 godzin od chwili śmierci. Powołuje się na nie kierownik
urzędu stanu cywilnego w drugim akapicie aktu, precyzując, kto był „osobą zgłaszającą”
(déclarant). Na treść aktu zgonu zasadniczy wpływ ma fakt, czy tożsamość osoby zmarłej
jest znana, czy nie.
Wzór nr 1.
Akt zgonu osoby, której tożsamość jest znana
N° … (acte), … (Prénoms, NOM)

Le … (jour, mois, année) à … (heures et minutes) est décédé(e) à … (adresse du lieu de décès),
… (Prénoms, NOM), domicilié(e) à … (commune, département, adresse), né(e) à … (commune
de naissance, département) le … (date de naissance), … (profession), fils (fille) de … (Prénoms
et NOM du père, profession, domicile) et de (Prénoms et NOM de la mère, profession, domicile),
(décédés), célibataire, ou époux(se) ou veuf(ve) ou divorcé(e) de … (Prénoms et NOM du(de la)
conjoint(e)).
Dressé le … (date) à … (heures et minutes), sur déclaration de … (Prénoms et NOM, profession,
adresse) qui, lecture faite et invité à lire l’acte, a signé avec Nous … (Prénom, NOM, qualité de
l’officier d’état civil).
Polskim odpowiednikiem terminu célibataire jest „panna” lub „kawaler”, terminy, które
polski ustawodawca wskazał jako właściwe do określenia tzw. stanu wolnego.
302
70488266217680
70
La tournure Nous nous sommes transportés a seulement été soumise à une transfor-
mation passive en raison de la décision prise auparavant de passer à la première personne
du singulier.
Par souci de conservation du registre linguistique, la séquence les portes de la maison
étant demeurées ouvertes (litt. drzwi domu pozostawały otwarte) a été rendue par un équi-
valent descriptif s’appuyant sur la formule juridique polonaise qui parle de la publicité des
débats lors des procédures judiciaires.
…Udałem się pod adres … (adres, miejsce uroczystości) na wniosek prokuratora, żeby
poprowadzić uroczystość zawarcia małżeństwa … i …, otwartą dla publiczności.
Zapytani przeze mnie,…
1.4. Propositions de traduction des actes de décès

La rédaction de l’acte de décès est naturellement précédée par celle de la constatation
du décès par un médecin (litt. stwierdzenie zgonu przez lekarza). La constatation entraîne la
déclaration de décès (litt. zgłoszenie zgonu) à la mairie dans les 24 heures qui suivent celui-ci
et c’est à ladite déclaration que l’officier de l’état civil fait référence dans le second paragraphe
de l’acte lorsqu’il précise qui fut le déclarant (osoba zgłaszająca).
Modèle n°1
Acte de décès d’une personne dont l’identité est connue
N° … (acte), … (Prénoms, NOM)

Le … (jour, mois, année) à … (heures et minutes) est décédé(e) à … (adresse du lieu de décès),
… (Prénoms, NOM), domicilié(e) à … (commune, département, adresse), né(e) à … (commune
de naissance, département) le … (date de naissance), … (profession), fils (fille) de … (Prénoms
et NOM du père, profession, domicile) et de (Prénoms et NOM de la mère, profession, domicile),
(décédés), célibataire, ou époux(se) ou veuf(ve) ou divorcé(e) de … (Prénoms et NOM du(de la)
conjoint(e)).
Dressé le … (date) à … (heures et minutes), sur déclaration de … (Prénoms et NOM, profession,
adresse) qui, lecture faite et invité à lire l’acte, a signé avec Nous … (Prénom, NOM, qualité de
l’officier d’état civil).
L’équivalent polonais au terme célibataire est panna ou kawaler selon le sexe de la per-
sonne concernée ; ces termes sont consacrés par le législateur pour définir l’état civil libre
d’une personne, c’est-à-dire non mariée.
303
70488266217680
70
Akt nr …, … (Imiona, NAZWISKO)

Dnia … (dzień, miesiąc, rok) o godzinie … (godzina z minutami) zmarł(a) w … (adres miejsca
zgonu), … (Imiona NAZWISKO), zamieszkały(a) na stałe w … (gmina, departament, adres),
urodzony(a) w … (gmina miejsca urodzenia, departament) dnia … (data urodzenia), …
(zawód), syn (córka) … (Imiona i NAZWISKO ojca, zawód, miejsce stałego zamieszkania)
i … (Imiona i NAZWISKO matki, zawód, miejsce stałego zamieszkania), (nieżyjących),
kawaler (panna) lub małżonek (małżonka) lub wdowiec (wdowa) po… lub rozwiedziony
(rozwiedziona) z … (Imiona i NAZWISKO małżonka(i)).
Sporządzono dnia … (data) o godzinie … (godzina z minutami), na podstawie zgłoszenia …
(Imiona i NAZWISKO, zawód, adres), który po wysłuchaniu i przeczytaniu aktu podpisał go
wraz ze mną … (Imiona, NAZWISKO, funkcja kierownika urzędu stanu cywilnego).
Wzór nr 2.
Akt zgonu osoby o nieustalonej tożsamości, który nie wiadomo kiedy nastąpił
Jeżeli dokładna data i godzina zgonu nie są znane, zostanie to odnotowane w akcie (le
décès est survenu à une date indéterminée – „nie jest znana data zgonu”). W przypadku
zgonu osoby o nieznanej tożsamości, zamiast imienia i nazwiska, miejsca zamieszkania, daty
urodzenia, zawodu i stanu cywilnego, akt będzie zawierał dokładny opis zwłok, ubrania,
prawdopodobny moment śmierci oraz inne dostarczone przez policję informacje mogące
w przyszłości ułatwić identyfikację zmarłego.
N° … (Personne non identifiée)

Le … (date et heure du constat) a été constaté le décès paraissant remonter à une date
indéterminée, d’une personne de sexe …, dont l’identité n’a pu être établie. Le signalement est le
suivant: … (âge approximatif, taille, couleur des cheveux, description du corps et des vêtements,
circonstances pouvant ultérieurement faciliter l’identification).
Dressé le … sur déclaration de … qui, lecture faite et invité à lire l’acte, a signé avec Nous, …,
officier d’état civil.
Nr … (Osoba niezidentyfikowana)
Dnia … (data i godzina oględzin) ustalono zgon, którego data nie jest znana, osoby płci
… o nieustalonej tożsamości i następującym rysopisie: … (przybliżony wiek, wzrost, kolor
włosów, opis ciała i ubrania, okoliczności mogące ułatwić późniejszą identyfikację).
Sporządzono dnia … na podstawie zgłoszenia …, który po wysłuchaniu i przeczytaniu aktu
podpisał go wraz ze mną, …, kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
304
70488266217680
70
Akt nr …, … (Imiona, NAZWISKO)

Dnia … (dzień, miesiąc, rok) o godzinie … (godzina z minutami) zmarł(a) w … (adres miejsca
zgonu), … (Imiona NAZWISKO), zamieszkały(a) na stałe w … (gmina, departament, adres),
urodzony(a) w … (gmina miejsca urodzenia, departament) dnia … (data urodzenia), …
(zawód), syn (córka) … (Imiona i NAZWISKO ojca, zawód, miejsce stałego zamieszkania)
i … (Imiona i NAZWISKO matki, zawód, miejsce stałego zamieszkania), (nieżyjących),
kawaler (panna) lub małżonek (małżonka) lub wdowiec (wdowa) po… lub rozwiedziony
(rozwiedziona) z … (Imiona i NAZWISKO małżonka(i)).
Sporządzono dnia … (data) o godzinie … (godzina z minutami), na podstawie zgłoszenia …
(Imiona i NAZWISKO, zawód, adres), który po wysłuchaniu i przeczytaniu aktu podpisał go
wraz ze mną … (Imiona, NAZWISKO, funkcja kierownika urzędu stanu cywilnego).
Modèle n°2
Acte de décès d’une personne non identifiée et dont le moment du décès est inconnu
Lorsque la date et l’heure du décès ne sont pas connues précisément, cela fait l’objet de
la mention suivante dans l’acte : le décès est survenu à une date indéterminée (data zgonu
nieznana) ; lorsque l’identité du défunt est inconnue, en lieu et place des nom, prénom,
domicile, date de naissance et état civil apparaîtront la description précise du cadavre, des
habits qu’il portait, l’instant supposé du décès et toutes les informations fournies par la
police afin de pouvoir ultérieurement établir, ou faciliter l’établissement de l’identité de la
personne décédée.
N° … (Personne non identifiée)

Le … (date et heure du constat) a été constaté le décès paraissant remonter à une date
indéterminée, d’une personne de sexe …, dont l’identité n’a pu être établie. Le signalement est le
suivant : … (âge approximatif, taille, couleur des cheveux, description du corps et des vêtements,
circonstances pouvant ultérieurement faciliter l’identification).
Dressé le … sur déclaration de … qui, lecture faite et invité à lire l’acte, a signé avec Nous, …,
officier d’état civil.
Nr … (Osoba niezidentyfikowana)
Dnia … (data i godzina oględzin) ustalono zgon, którego data nie jest znana, osoby płci
… o nieustalonej tożsamości i następującym rysopisie : … (przybliżony wiek, wzrost, kolor
włosów, opis ciała i ubrania, okoliczności mogące ułatwić późniejszą identyfikację).
Sporządzono dnia … na podstawie zgłoszenia …, który po wysłuchaniu i przeczytaniu aktu
podpisał go wraz ze mną, …, kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
305
70488266217680
70
Rozdział 2. Propozycje tłumaczeń na język francuski1

Poniżej znajdują się nasze propozycje tłumaczeń polskich odpisów (skróconych oraz
jednego odpisu zupełnego) aktów stanu cywilnego, uwzględniające uwagi poczynione
w poprzednich rozdziałach. Pokażemy, jak korzystając głównie ze źródeł dostępnych w sieci,
przygotować przekład, który będzie w pełni zrozumiały dla odbiorcy francuskiego. Ponie-
waż odpisy wydane za czasów PRL różnią się od odpisów późniejszych, przetłumaczyli-
śmy dokumenty pochodzące z różnych okresów, co pozwoliło nam zilustrować występu-
jące między nimi różnice.
2.1. Propozycja tłumaczenia odpisu skróconego aktu urodzenia

Pierwszy dokument odróżnia się nieco od innych odpisów, ponieważ wydawać by się
mogło, że sam sobie zaprzecza. Osoba, której odpis dotyczy, nie urodziła się w Polsce, co
jednak nie zmienia faktu, że jest to polski odpis skrócony aktu urodzenia wydany przez
urząd właściwy ze względu na miejsce stałego zamieszkania tej osoby.
1
Auteur: Eryk Stachurski (trad. Ewa Betańska).
306
70488266217680
70
Chapitre 2. Propositions de traduction vers le français1

Ainsi, eu égard aux constatations faites dans les sections précédentes, nous mettons
ci-après nos propositions de traduction d’extraits d’actes polonais et d’une copie intégrale
afin d’imager comment, sur la base des ressources principalement disponibles sur la toile,
il est possible d’apporter un côté naturel à une traduction destinée à un « client français ».
Nous mettons volontairement des documents authentiques provenant des deux régimes poli-
tiques récents de la Pologne, populaire et actuel, pour visualiser les différences les séparant.
2.1. Proposition de traduction d’un extrait d’acte de naissance

Ce premier document est un peu particulier car il présente en apparence une contra-
diction. En effet, la personne concernée par l’acte de naissance n’est pas née en Pologne ;
cela ne change rien au fait qu’il s’agisse d’un acte de naissance polonais, il a simplement été
dressé par domiciliation.
1
307
70488266217680
70
Dok. 65. Odpis skrócony aktu urodzenia osoby urodzonej we Francji wydany w miejscu
stałego zamieszkania w Polsce
Korzystając ze wskazówek zawartych w poprzednich rozdziałach, dokonaliśmy nastę-

pującego tłumaczenia. W nawiasach umieściliśmy numery paragrafów Kodeksu tłumacza
przysięgłego, których treść została przez nas uwzględniona podczas tłumaczenia.
308
70488266217680
70
Doc. 65 : Extrait d’acte de naissance d’une personne née en France, fait par domiciliation
en Pologne
Tirant les leçons des sections précédentes, nous proposons la traduction suivante de ce
document en mettant entre parenthèses les articles du Code des traducteurs assermentés
polonais qui servent de guides de réflexion :
309
70488266217680
70
Traduction du polonais (cf. § 26 KTP)

---- x ----
[Acte de l’état civil sur formulaire guilloché, fond vert, emblème en filigrane, sans
affranchissement2] (cf. § 27 KTP)
[En haut au centre : emblème de la République populaire de Pologne] (cf. § 28 KTP)
[Sous l’emblème :] République populaire de Pologne
Service de l’état civil de Warszawa-Ochota, bureau d’Ursus [ndt : Varsovie, arrondissement
d’Ochota] (cf. § 41 KTP)
Voïvodie : [non renseigné] (cf. § 42 KTP)
---- x ----
Extrait d’acte de naissance (cf. § 22 KTP)
1. Nom de famille : Słupski3 -/- (cf. §§ 23, 37 KTP)
2. Prénoms : J-/-
3. Date de naissance : 11/février/19xx [onze février mil neuf centXX] -/- (cf. § 50 KTP)
4. Lieu de naissance : Armantière4s, France-/- (cf. § 37 KTP)
5. Nom de naissance et prénom du père : XXX-/-
6. Nom de naissance et prénom de la mère : XXX-/-
Conforme à l’original n° 4/1992/Ur-/-
Fait à Varsovie, le 21/04/1992 [21 avril 1992] -/-, [la mention du lieu est oblitérée par le tampon
rond du bureau de l’état civil d’arrondissement, encre rouge]
[sous la date : tampon rectangulaire de l’officier de l’état civil par délégation, Jadwiga Walczyk,
encre rouge] (cf. § 29 KTP)
[sous le tampon : signature manuscrite illisible de l’officier de l’état civil par délégation]
(cf. § 28 KTP)
2
W tym miejscu zachodzi sprzeczność między dwoma podstawowymi zasadami KTP. Jedna
z nich mówi o tym, by umieścić tę administracyjną informację w opisie jako element charaktery-
zujący dokument urzędowy, a więc w innym miejscu, niż znajduje się ona w dokumencie. Według
innej zasady informacja ta powinna się znajdować w tym samym miejscu co w dokumencie. Dajemy
pierwszeństwo pierwszej z nich.
3
Umieszczone tu fikcyjne nazwiska ilustrują kontekst językowy oraz zastosowanie zasad KTP.
4
Idem.
310
70488266217680
70
Traduction du polonais (cf. § 26 KTP)

---- x ----
[Acte de l’état civil sur formulaire guilloché, fond vert, emblème en filigrane, sans
affranchissement2] (cf. § 27 KTP)
[En haut au centre : emblème de la République populaire de Pologne] (cf. § 28 KTP)
[Sous l’emblème :] République populaire de Pologne
Service de l’état civil de Warszawa-Ochota, bureau d’Ursus [ndt : Varsovie, arrondissement
d’Ochota] (cf. § 41 KTP)
Voïvodie : [non renseigné] (cf. § 42 KTP)
---- x ----
Extrait d’acte de naissance (cf. § 22 KTP)
1. Nom de famille : Słupski3 -/- (cf. §§ 23, 37 KTP)
2. Prénoms : J-/-
3. Date de naissance : 11/février/19xx [onze février mil neuf centXX] -/- (cf. § 50 KTP)
4. Lieu de naissance : Armantière4s, France-/- (cf. § 37 KTP)
5. Nom de naissance et prénom du père : XXX-/-
6. Nom de naissance et prénom de la mère : XXX-/-
Conforme à l’original n° 4/1992/Ur-/-
Fait à Varsovie, le 21/04/1992 [21 avril 1992] -/-, [la mention du lieu est oblitérée par le tampon
rond du bureau de l’état civil d’arrondissement, encre rouge]
[sous la date : tampon rectangulaire de l’officier de l’état civil par délégation, Jadwiga Walczyk,
encre rouge] (cf. § 29 KTP)
[sous le tampon : signature manuscrite illisible de l’officier de l’état civil par délégation]
(cf. § 28 KTP)
2
Deux principes directeurs du KTP sont ici en contradiction : indiquer cette information admi-
nistrative comme signe distinctif du document, et donc la déplacer dans la partie correspondante,
et celui de la traduction des éléments du document à l’endroit exact de leur apparition. Il nous
semble que la priorité va au premier dans ce cas.
3
Nous mettons ici des noms fictifs pour imager les situations linguistiques et l’application des
règles du KTP.
4
Idem.
311
70488266217680
70
2.2. Propozycja tłumaczenia odpisu skróconego aktu zgonu

Drugi opis pochodzi z Internetu. Ponieważ jest nowszy od poprzednio przetłumaczo-
nego dokumentu, stanowi źródło dodatkowych spostrzeżeń, które uzupełniają dotychczas
poczynione uwagi.
Dok. 66. Odpis skrócony aktu zgonu wydany przed 2015 r.
312
70488266217680
70
2.2. Proposition de traduction d’un extrait d’acte de décès

Ce second document, trouvé sur la toile, montre un acte récent et apporte donc des
leçons complémentaires à celles tirées du précédent.
Doc. 66 : Extrait d’acte de décès fait avant 2015
313
70488266217680
70
Oto jego tłumaczenie:
Traduction du polonais
[Acte de l’état civil sur formulaire guilloché, fond violet, emblème de la République de Pologne en
filigrane, exempté d’affranchissement]
[En haut au centre : emblème de la République de Pologne]
[Sous l’emblème] République de Pologne-/-
Voïvodie : Mazowieckie-/- [ndt : Mazovie]
Service de l’état civil de Varsovie5-/-
Extrait d’acte de décès-/-
I. Informations relatives à la personne décédée :-/-
1. Nom de famille : P-/-
2. Prénom(s) : J-/-
3. Nom de naissance : XXX-/-
4. État civil : mariée-/-
5. Date de naissance : xx/xx/19xx [ndt : xx xx mil neuf centXX] -/-
6. Lieu de naissance : xxx, France-/-
7. Adresse du dernier domicile : XXX, ulica [ndt : rue6] -/-
II. Circonstances du décès-/-
1. Date du décès : 8/ xx/ 20xx-/-
2. Lieu du décès : Varsovie-/-
III. Informations relatives à l’époux de la personne décédée-/-
2. Prénoms : J-/-
IV. Informations relatives aux parents de la personne décédée-/-
1. Prénom(s) du père : XXX-/- de la mère : XXX-/-
2. Nom de famille du père : XXX-/- de la mère : XXX-/-
Conforme à l’original n° XXX/XXX/XXX-/-
Fait à Varsovie, le 11/XX/20XX -/-, [ndt : le lieu est oblitéré par le tampon rond du bureau de
l’état civil d’arrondissement, encre rouge]
[sous la date : tampon rectangulaire de l’officier de l’état civil par délégation, encre rouge]
[sous le tampon : signature manuscrite, illisible, de l’officier de l’état civil par délégation]
5
Tłumaczenie tej wzmianki wymaga odpowiedzi na pytanie, co zrobić ze skrótem m[iasto]
st[ołeczne], wiedząc, że znajduje się on na wszystkich wydawanych w Warszawie odpisach, bez
względu na to, jakiej dzielnicy jest to urząd. Nie służy on odróżnieniu, lecz informuje, że podob-
nie jak Paryż Warszawa jest gminą mającą status miasta na prawach powiatu. Jesteśmy zdania, że
skrót ten powinno się pominąć.
6
KTP zaleca, żeby nie tłumaczyć adresu, jeśli pełni on funkcję komunikacyjną dla służb pocz-
towych, to znaczy gdy jest to adres do korespondencji. Pragniemy jedynie przypomnieć, nie pod-
ważając zasadności tego zalecenia, że międzynarodowym językiem poczty jest język francuski,
o czym nadal można się przekonać, oglądając pieczęcie i formularze Poczty Polskiej.
314
70488266217680
70
Que nous traduisons ainsi :
Traduction du polonais
[Acte de l’état civil sur formulaire guilloché, fond violet, emblème de la République de Pologne en
filigrane, exempté d’affranchissement]
[En haut au centre : emblème de la République de Pologne]
[Sous l’emblème] République de Pologne-/-
Voïvodie : Mazowieckie-/- [ndt : Mazovie]
Service de l’état civil de Varsovie5-/-
Extrait d’acte de décès-/-
I. Informations relatives à la personne décédée :-/-
2. Prénom(s) : J-/-
4. État civil : mariée-/-
5. Date de naissance : xx/xx/19xx [ndt : xx xx mil neuf centXX] -/-
6. Lieu de naissance : xxx, France-/-
7. Adresse du dernier domicile : XXX, ulica [ndt : rue6] -/-
II. Circonstances du décès-/-
1. Date du décès : 8/ xx/ 20xx-/-
2. Lieu du décès : Varsovie-/-
III. Informations relatives à l’époux de la personne décédée-/-
2. Prénoms : J-/-
IV. Informations relatives aux parents de la personne décédée-/-
1. Prénom(s) du père : XXX-/- de la mère : XXX-/-
2. Nom de famille du père : XXX-/- de la mère : XXX-/-
Conforme à l’original n° XXX/XXX/XXX-/-
Fait à Varsovie, le 11/XX/20XX -/-, [ndt : le lieu est oblitéré par le tampon rond du bureau de
l’état civil d’arrondissement, encre rouge]
[sous la date : tampon rectangulaire de l’officier de l’état civil par délégation, encre rouge]
[sous le tampon : signature manuscrite, illisible, de l’officier de l’état civil par délégation]
5
Cette mention soulève une question : que faire de l’abréviation m[iasto] st[ołeczne] sachant
que toutes les copies émises à Varsovie, de quel bureau de l’état civil d’arrondissement qu’il soit,
portent cette indication, qui n’a donc pas de valeur différentielle. Elle signifie, à l’instar de Paris,
que la commune de Varsovie est aussi un département (pol. powiat). Nous pensons qu’il vaut mieux
l’omettre.
6
Le KTP demande de ne pas traduire les adresses dès lors qu’elles ont une valeur postale, c’est-
à-dire qu’elles peuvent servir à la remise d’un courrier. Nonobstant le bien fondé de cette recom-
mandation, nous rappelons que la poste a un langage international, le français, que l’on peut voir
encore aujourd’hui sur les tampons et les formulaires des postes polonaises.
315
70488266217680
70
2.3. Propozycja tłumaczenia odpisu zupełnego aktu małżeństwa

Ostatni dokument uzupełnia nasze wcześniejsze rozważania o elementy właściwe dla
odpisów zupełnych.
Dok. 67. Odpis zupełny aktu małżeństwa (str. 1 i 2)
316
70488266217680
70
2.3. Proposition de traduction d’une copie intégrale d’acte de mariage

Ce dernier document vient encore compléter les leçons précédentes en ce qu’il est une
copie intégrale.
Doc. 67 : Copie intégrale d’un acte de mariage (recto verso)
317
70488266217680
70
Traduction de la langue polonaise (§ 26 KTP) IV. Informations relatives au nom porté après le
mariage-/-
[recto /verso, sur papier guilloché avec en filigrane L’époux: STERNICKI ---------------------------------------
l’emblème de la République de Pologne sur fond L’épouse: STERNICKA -------------------------------------
blanc (§ 27 KTP), en haut au centre, l’emblème de la Les enfants garçons: STERNICKI -------------------------
République de Pologne, droit de timbre acquitté] Les enfants filles: STERNICKA7 [ndt: terminé en (a)] ----
REPUBLIQUE DE POLOGNE -/- (§ 30 KTP)
Voïévodie de Mazovie ------------------------------------- V. Identité des témoins-/-
Bureau de l’état civil de Varsovie -------------------------- Nom: BACHARSKA ------ Nom: BĄK -----------------
N°: I/731/19928 Fait à Varsovie le 23 mai 1992 Prénom: Milena ----------- Prénom: Zenon ------------
COPIE INTEGRALE DE L’ACTE DE MARIAGE-/- VI. Note: -/- [non renseigné] -------------------------------
I. Informations relatives aux époux:-/- Signatures des époux [2] et des témoins [2]9-/-
L’époux L’épouse [Les signatures manuscrites symbolisées par /-/ précèdent
Mr STERNICKI10, Emil, Mlle MACHA, Maria ----- l’identité en clair:]
Jan -------------------------
État civil: célibataire ------ État civil: célibataire ------ STERNICKI Emil ---------- BARCHARSKA Milena --
Né le: 1. juillet 19.. -------- Née le: 1. septembre 19.. -- MACHA Maria ------------ BĄK Zenon ---------------
A:A….. (F…..) ------------ A: S……------------------- [A droite, formule pré-imprimée de l’officier de l’état civil]
Domicilié à: R….. (F……) Domiciliée à: V….. -------- « je confirme que les personnes énoncées au I ont déposé
régulièrement une demande de célébration de mariage»
II. Informations relatives à la date et au lieu de
célébration du mariage:-/- [A droite, signature manuscrite symbolisée par /-/
et Transcription des prénoms et nom de l’officier par
1. Date: le 23 [vingt-trois] 2. Lieu: Varsovie ----------
délégation de l’état civil ayant célébré le mariage] Jacek
mai 1992 [mil neuf cent
TYCIŃSKI --------------------------------------------------
quatre vingt douze] -------
III. Informations relatives aux pères et mères des Mentions: [non renseigné] ----------------------------------
époux-/-
Père et mère de l’époux Père et mère de l’épouse [à droite, formule de conformité à l’original contenu dans
Nom du père: ------------- Nom du père:-------------- le registre des mariages] -------------------------------------
Prénoms du père: Józef, Prénoms du père: Henryk, [à gauche: timbre fiscal de 33 zlotys (trente-trois zlotys/
Filip ------------------------ Janusz --------------------- PLN)] -----------------------------------------------------------
Nom de famille: Nom de famille: [au centre: sceau rond du bureau de l’état civil avec en
STERNICKI --------------- MACHA ------------------ légende] « BUREAU DE L’ETAT CIVIL–VARSOVIE
Nom de la mère: ---------- Nom de la mère:----------- *3* »11 --------------------------------------------------------
Prénom de la mère: Prénom de la mère: [à droite: date et lieu de la délivrance de l’acte] Varsovie,
Martyna ------------------- Justyna -------------------- le 14 juillet 2015 --------------------------------------------
Nom de jeune fille: Nom de jeune fille: [dessous: cachet de l’officier de l’état civil par délégation,
BUK ----------------------- BRODZKA ---------------- signature manuscrite illisible et imprimée de celui-ci]
Ewelina DĘMBSKA ----------------------------------------
Page 1 --------------------------/-/-------------------------- Page 2 --------------------------/-/--------------------------
7
Końcówka żeńska „a” została dodana do nazwiska, gdyż odbiorca nie jest zobowiązany znać
polskich zasad językowych.
8
W numerze, pod którym akt został zarejestrowany, są zakodowane informacje: rzymska cyfra
I odpowiada numerowi urzędu stanu cywilnego miejsca, gdzie odbyła się ceremonia zawarcia mał-
żeństwa (to znaczy Warszawa-Śródmieście), 731 jest numerem w kolejności chronologicznej, a 1992
to rok, w którym małżeństwo zostało zawarte.
9
W akcie w tym miejscu znajdują się własnoręczne podpisy, w odpisie – znak /-/, a w transkryp-
cji – imiona i nazwiska.
10
Wszystkie imiona i nazwiska znajdujące się w tłumaczeniu są fikcyjne.
11
Mowa o urzędzie stanu cywilnego, który wydał odpis zupełny.
318
70488266217680
70
Traduction de la langue polonaise (§ 26 KTP) IV. Informations relatives au nom porté après le
mariage-/-
[recto /verso, sur papier guilloché avec en filigrane L’époux: STERNICKI ---------------------------------------
l’emblème de la République de Pologne sur fond L’épouse: STERNICKA -------------------------------------
blanc (§ 27 KTP), en haut au centre, l’emblème de la Les enfants garçons: STERNICKI -------------------------
République de Pologne, droit de timbre acquitté] Les enfants filles: STERNICKA7 [ndt: terminé en (a)] ----
REPUBLIQUE DE POLOGNE -/- (§ 30 KTP)
Voïévodie de Mazovie ------------------------------------- V. Identité des témoins-/-
Bureau de l’état civil de Varsovie -------------------------- Nom: BACHARSKA ------ Nom: BĄK -----------------
N°: I/731/19928 Fait à Varsovie le 23 mai 1992 Prénom: Milena ----------- Prénom: Zenon ------------
COPIE INTEGRALE DE L’ACTE DE MARIAGE-/- VI. Note: -/- [non renseigné] -------------------------------
I. Informations relatives aux époux:-/- Signatures des époux [2] et des témoins [2]9-/-
L’époux L’épouse [Les signatures manuscrites symbolisées par /-/ précèdent
Mr STERNICKI10, Emil, Mlle MACHA, Maria ----- l’identité en clair:]
Jan -------------------------
État civil: célibataire ------ État civil: célibataire ------ STERNICKI Emil ---------- BARCHARSKA Milena --
Né le: 1. juillet 19.. -------- Née le: 1. septembre 19.. -- MACHA Maria ------------ BĄK Zenon ---------------
A:A….. (F…..) ------------ A: S……------------------- [A droite, formule pré-imprimée de l’officier de l’état civil]
Domicilié à: R….. (F……) Domiciliée à: V….. -------- « je confirme que les personnes énoncées au I ont déposé
régulièrement une demande de célébration de mariage»
II. Informations relatives à la date et au lieu de
célébration du mariage:-/- [A droite, signature manuscrite symbolisée par /-/
et Transcription des prénoms et nom de l’officier par
1. Date: le 23 [vingt-trois] 2. Lieu: Varsovie ----------
délégation de l’état civil ayant célébré le mariage] Jacek
mai 1992 [mil neuf cent
TYCIŃSKI --------------------------------------------------
quatre vingt douze] -------
III. Informations relatives aux pères et mères des Mentions: [non renseigné] ----------------------------------
époux-/-
Père et mère de l’époux Père et mère de l’épouse [à droite, formule de conformité à l’original contenu dans
Nom du père: ------------- Nom du père:-------------- le registre des mariages] -------------------------------------
Prénoms du père: Józef, Prénoms du père: Henryk, [à gauche: timbre fiscal de 33 zlotys (trente-trois zlotys/
Filip ------------------------ Janusz --------------------- PLN)] -----------------------------------------------------------
Nom de famille: Nom de famille: [au centre: sceau rond du bureau de l’état civil avec en
STERNICKI --------------- MACHA ------------------ légende] « BUREAU DE L’ETAT CIVIL–VARSOVIE
Nom de la mère: ---------- Nom de la mère:----------- *3* »11 --------------------------------------------------------
Prénom de la mère: Prénom de la mère: [à droite: date et lieu de la délivrance de l’acte] Varsovie,
Martyna ------------------- Justyna -------------------- le 14 juillet 2015 --------------------------------------------
Nom de jeune fille: Nom de jeune fille: [dessous: cachet de l’officier de l’état civil par délégation,
BUK ----------------------- BRODZKA ---------------- signature manuscrite illisible et imprimée de celui-ci]
Ewelina DĘMBSKA ----------------------------------------
Page 1 --------------------------/-/-------------------------- Page 2 --------------------------/-/--------------------------
7
Nous décodons la terminaison « a » car rien n’oblige le destinataire à connaître ces règles spé-
cifiquement polonaises.
8
Ce numéro d’enregistrement est encodé : le I romain correspond au numéro du bureau de l’état
civil où la cérémonie de mariage a lieu (c’est-à-dire à Varsovie centre-ville Warszawa-Śródmieście),
731 correspond à l’ordre chronologique de l’acte et 1992 à l’année de célébration.
9
L’acte initial contient à cet emplacement les signatures manuscrites ; la copie contient le signe
/-/ et la transcription des noms et prénoms.
10
Tous les noms et prénoms reconstitués dans la traduction sont fictifs.
11
Il s’agit ici de l’état civil ayant délivré la copie.
319
70488266217680
70
Celem zamieszczonego poniżej komentarza jest ukazanie strategii (na poziomie nad-
rzędnym i ogólnym) oraz poszczególnych wyborów (na poziomie podrzędnym i ukrytym),
jakie zostały dokonane w tym tłumaczeniu. Oparliśmy się na wskazówkach zawartych
w Kodeksie tłumacza przysięgłego oraz na własnych przemyśleniach, nieco mniej ideali-
stycznych, za to bardziej pragmatycznych.
Wybrana przez nas strategia wyraźnie skłania się ku zastosowaniu ekwiwalentów funk-
cjonalnych. Dlaczego? Ponieważ z założenia tłumaczenia tego typu nie mają być przed-
miotem studiów językowych, filozoficznych czy nawet kulturowych. Przekłady te, w formie
tłumaczeń poświadczonych lub „urzędowych”, powstają wyłącznie w celach „technicznych”,
prawnych, przy okazji tworzenia, na przykład, czyjegoś dossier. Dlatego nie wystarczy samo
zrozumienie zawartego w polskim dokumencie komunikatu oraz znajomość zastosowanych
środków językowych. Tłumacz musi jeszcze prawidłowo zinterpretować skutki prawne, jakie
wywołuje dokument, a następnie odtworzyć je w przekładzie, biorąc przy tym pod uwagę
zasady obowiązujące w rzeczywistości prawnej odbiorcy tłumaczenia12.
Przyjęcie tej strategii skutkuje przede wszystkim wyborem terminów, takich jak:
a) l’époux – „małżonek” i l’épouse – „małżonka” zamiast tłumaczenia dosłownego homme
– „mężczyzna” i femme – „kobieta”,
b) les père(s) et mère(s) – „ojciec i matka”/ „ojcowie i matki” zamiast tłumaczenia dosłow-
nego parents – „rodzice”,
c) mentions – „wzmianki” zamiast tłumaczenia dosłownego annotations – „adnotacje”,
d) officier de l’état civil – „kierownik urzędu stanu cywilnego” zamiast tłumaczenia dosłow-
nego directeur – „dyrektor”,
e) signature manuscrite – „podpis własnoręczny” zamiast illisible – „nieczytelny”
stosowanych w autentycznych francuskich dokumentach.
Mamy tu zatem do czynienia z dwoma decyzjami. Pierwsza obejmuje punkty a) i b). Jej
zasadność, jak nam się wydaje, nie powinna wzbudzać wątpliwości, bowiem typowo urzę-
dowy zwrot polski został zastąpiony francuskim ekwiwalentem. Druga decyzja, dotyczy
punktów c), d) i e), jest bardziej kontrowersyjna. Można się w niej dopatrywać odstępstwa
od zasady nakazującej odtwarzanie elementów charakterystycznych dla danego systemu.
I tak w punkcie c) została zatarta różnica między polskimi „uwagami” i „wzmiankami”,
do których trzeba dorzucić „adnotacje” z poprzedniego dokumentu. Po pierwsze uwa-
żamy, że terminów tych nie należy postrzegać przez pryzmat ich specjalistycznego zna-
czenia technicznego (co powodowałoby konieczność tłumaczenia dosłownego lub kalki),
lecz jako quasi-synonimy, a po drugie termin mention – „wzmianka” – jest wystarczająco
pojemny, żeby objąć swym zakresem wszystkie te znaczenia.
12
Rozważania te nawiązują do treści rozdziału drugiego KTP, gdzie hierarchia poszczególnych
strategii oraz ich wybór zostały dokładnie opisane.
320
70488266217680
70
Le commentaire qui suit tâche d’expliciter la stratégie (niveau supérieur et global) et les
choix ponctuels (niveau inférieur et discret) faits lors de cette traduction ; il s’appuie sur les
leçons du Kodeks tłumacza przysięgłego z komentarzem et sur une réflexion parfois moins
idéaliste mais qui se veut plus pragmatique.
Notre choix stratégique est clairement orienté vers l’utilisation des équivalents fonction-
nels. Pourquoi cela ? Parce qu’il ne paraît réaliste de concevoir la traduction de ce type de
documents à des fins d’études linguistiques, philologiques ou même culturelles. Reste donc
l’objectif technique, juridique, dans le cadre de la traduction assermentée, ou bien « admi-
nistrative » dans le cadre de la constitution d’un dossier par exemple. Il ne s’agit donc pas
de savoir ce que la langue polonaise actualise, et comment elle le fait, mais bien de transfé-
rer les effets du document dans l’esprit, la réalité juridique, du destinataire12.
La conséquence de ce postulat est principalement visible dans le choix de termes issus
des documents français naturels tels que :
a) L’époux vs l’épouse au lieu du littéral homme vs femme ;
b) Les père(s) et mère(s) au lieu du littéral parents ;
c) Mentions au lieu de littéral annotations ;
d) Officier de l’état civil au lieu du littéral directeur ;
e) Signature manuscrite au lieu de illisible.
Ces choix sont, en fait, de deux types : le premier, qui regroupe les a) et b), semble
exempt de critiques potentielles en ce qu’il adapte, transmute, le jargon administratif polo-
nais en son équivalent français ; et le second, plus discutable, regroupant les c), d) et e),
dans lequel l’on pourrait voir un écart au principe de transfert des spécificités du système
administratif polonais.
Ainsi le c) trahit l’opposition polonaise entre uwagi et wzmianki, auxquels il faut ajouter
adnotacje du document précédent : nous pensons, premièrement, que ces termes ne sont
pas à concevoir dans une spécialisation de leur acception technique (qui entrainerait une
traduction littérale ou calquée ?) mais dans une relation de quasi-synonymie et, deuxième-
ment, que le terme mention est suffisamment large pour intégrer tous ces sens.
12
Toute cette réflexion renvoie au chapitre deux du code précité où la hiérarchie des stratégies et
des choix est exposée sans ambiguïté.
321
70488266217680
70
W punkcie d) terminy polskie odwołują się do hierarchicznej organizacji wewnętrz-

nej urzędu („kierownik” – dosł. directeur – oraz „zastępca kierownika” – dosł. remplaçant
du directeur). Hierarchię tę odnajdujemy we francuskim uzusie, w którym termin officier
(tu w znaczeniu „urzędnik”, czyli pracownik urzędu uprawniony do sporządzania aktów
i ich odpisów) jest przeciwstawiany officier par délégation (w znaczeniu „osoba uprawniona
do reprezentowania”13 swojego zwierzchnika).
Przypadek w punkcie e) jest bardziej skomplikowany, odsyła bowiem do omówionych wyżej
zwyczajów polskiej społeczności względem podpisów (§ 28 KTP). Z jednej strony istnieją pod-
pisy nazywane „nieczytelnymi” (podpis nieczytelny – dosł. signature illisible) oraz podpisy
określane jako „czytelne” (podpis czytelny – dosł. signature lisible). Oba są podpisami wła-
snoręcznymi. Z drugiej zaś strony w urzędowych formularzach mogą występować obok siebie
jednocześnie podpisy własnoręczne (czytelne bądź nie) oraz wydrukowane nazwiska i imiona
osób składających podpis w celu ułatwienia identyfikacji urzędnika. Należy zatem po pierwsze
postrzegać podpis własnoręczny nieczytelny wyłącznie jako fizyczne potwierdzenie sporzą-
dzenia aktu lub jego odpisu, po drugie nie wiązać z nim założenia, że ma on być nieczytelny.
Skłaniamy się również ku decyzji o tłumaczeniu nazw geograficznych (§ 40 KTP) (de
Mazovie zamiast „mazowieckie” i Varsovie-Capitale zamiast „m[iasto] st[ołeczne]. War-
szawa”), a nie ich przepisaniu, ponieważ nie istnieją poważne powody, aby przypuszczać,
że odbiorca chciałby zrobić użytek z adresu pocztowego (§ 41 KTP) zawartego w dokumen-
cie (tym bardziej że żaden konkretny adres w nim nie figuruje). Jeśli zaś chodzi o wybór
Varsovie, jest on wymuszony istnieniem historycznego ekwiwalentu oraz faktem, że wyraz
ten jest współcześnie stosowanym francuskim odpowiednikiem nazwy miasta Warszawa.
Ponadto, aby wyraźnie odróżnić nazwiska od imion oraz płeć osób (w przypadku mał-
żonków), zapisaliśmy nazwiska wielkimi literami (STERNICKI), dodaliśmy także przed
nazwiskami, w miejscach, gdzie było to konieczne, skróty zwrotów grzecznościowych:
M. – „Pan”, Mlle – „Panna”.
Poza tymi szczególnymi kwestiami, tłumaczenie uwzględnia następujące zalecenia
Kodeksu tłumacza przysięgłego, sugerujące, aby:
1) odtwarzać układ graficzny tekstu (§ 22 KTP),
2) miesiące zapisane cyframi przepisać słownie (§ 50 KTP),
3) zachować oryginalną ortografię nazwisk (§ 36 KTP),
4) informować o braku informacji w miejscach na nie przeznaczonych (§ 42 KTP),
5) oddać specyfikę podziału administracyjnego w Polsce (w tłumaczeniu de Varsovie-Ca-
pitale – „m.st. Warszawa”).
13
Celowo unikamy zwrotu en l’absence – „pod nieobecność” – gdyż jego użycie wprowadzałoby
w błąd z uwagi na to, że officier par délégation – „upoważniony urzędnik” – jest bezterminowo
upoważniony do podpisywania dokumentów niezależnie od tego, czy jego przełożony jest obecny,
czy też nie w chwili wydawania dokumentu. Upoważnienie jest związane z wykonywaną przez
urzędnika funkcją.
322
70488266217680
70
Pour le d), nous remarquons que les termes polonais renvoient à l’organisation hiérar-
chique (kierownik (litt. directeur) vs zastępca kierownika (litt. remplaçant du directeur)) et
c’est cette hiérarchie que nous retrouvons dans l’usage français qui oppose officier (ici au
sens de urzędnik, c’est-à-dire d’agent du service et c’est cette habilité à délivrer les actes) à
officier par délégation (c’est-à-dire habilité en représentation13 du chef hiérarchique).
Le cas du e) est plus complexe car il renvoie aux usages, discutés plus haut, des signa-
tures dans la société polonaise (§ 28 KTP) : d’un côté existent les signatures dites podpis
nieczytelny (litt. signature illisible) et les signatures dites lisibles (podpis czytelny) ; les deux
étant manuscrites. D’un autre côté apparaissent concomitamment et l’une à côté de l’autre,
sur les formulaires officiels, les signatures manuscrites (lisibles ou non) et les nom et pré-
nom imprimés des signataires aux fins d’identification claire de l’agent. Il convient donc
premièrement de ne voir dans la signature manuscrite illisible que la validation physique
de la délivrance de l’acte et, deuxièmement, de ne pas y associer un but d’illisibilité.
Le choix se tourne aussi vers la traduction des toponymes (§ 40 KTP) (Mazovie au lieu
de Mazowsze et Varsovie-Capitale au lieu de m[iasto] st[ołeczne]. Warszawa), et non leur
report, car il n’y a pas de raisons sérieuses pour imaginer que le destinataire ait à faire un
usage d’adresse postale (§ 41 KTP) de cette information (ce d’autant qu’aucune adresse pré-
cise n’accompagne ceux-ci) ; relativement à Varsovie, le choix est imposé par l’existence de
l’équivalent historique et la concomitance de la période.
De plus, afin de discriminer clairement les noms des prénoms et le sexe de leur pro-
priétaire (pour les mariés), nous introduisons l’usage typographique du haut de casse pour
tous les patronymes (STERNICKI) et des civilités agrégées ou non (Monsieur, Mlle) devant
les noms qui l’exigent.
Outre ces points spécifiques, la traduction a suivi les préceptes suivants du KTP :
1) Reproduire l’aspect graphique en colonne (§ 22 KTP) ;
2) Convertir les mois chiffrés en lettres (§ 50 KTP) ;
3) Conserver l’orthographe originale des noms (§ 36 KTP) ;
4) Informer de l’absence d’information dans un champ pré-rempli (§ 42 KTP) ;
5) Transférer la spécificité organique de la Pologne (dans la traduction Varsovie-Capitale).
13
Nous évitons volontairement la tournure « en l’absence » car elle serait fautive en ce que l’offi-
cier par délégation a une habilitation permanente de signer les actes, indépendamment de savoir
si le chef du service est présent, ou pas, lors de l’éventuelle délivrance. L’habilitation est liée à la
fonction de l’agent.
323
70488266217680
70
2.4. Odpisy skrócone aktów urodzenia, małżeństwa i zgonu,

sporządzone po 1 marca 2015 r.
Jako uzupełnienie wyżej poczynionych uwag zamieszczamy poniżej skany wszystkich
odpisów skróconych obecnie wydawanych przez urzędy stanu cywilnego w Polsce. Wydaje
nam się, że nie ma potrzeby obszernie się nad nimi rozwodzić, ponieważ ich treść w zasa-
dzie niczym się nie różni od uprzednio omówionych nieco starszych odpisów.
Główna zmiana dotyczy wyglądu samego dokumentu, gdyż – jak to opisaliśmy w punk-
cie 1.7.1 części II (patrz strona 66) – odpisy te zostały zabezpieczone przy użyciu nowocze-
snych metod. Spełniając wymóg opisania dokumentu zawarty w § 27 KTP, należy poczynić
zwięzłą uwagę tłumacza w rodzaju:
[papier w kolorze szaro-czerwonym z widoczną grafiką i znakiem wodnym w postaci orła
w koronie, litery RP wytłoczone na górze czerwonego paska znajdującego się na marginesie,
szary prostokąt w górnym prawym rogu z efektem kątowym i napisem „USC”, motyw gra-
ficzny „USC” w kolorze fioletowym w dolnej części dokumentu].
324
70488266217680
70
2.4. Extraits d’actes de naissance, de mariage et de décès délivrés depuis

le 1er mars 2015
En complément des leçons exposées ci-dessus, nous mettons ci-dessous une numé-
risation de chacun des extraits d’actes actuellement délivrés par les services de l’état civil
polonais. Ces actes ne méritent pas, selon nous, que l’on s’y attarde plus amplement car ils
ne contiennent rien, ou presque, de neuf par rapport à ceux des générations précédem-
ment commentées.
La principale modification réside dans le support lui-même puisque, comme cela a été
décrit au 1.7.1 de la deuxième partie (cf. p. 67), il est sécurisé avec les méthodes les plus
avancées. S’agissant de la description du support, il convient conformément au § 27 du KTP,
de faire une mention de traducteur succincte similaire à la suivante :
[papier irisé gris-rouge avec aigle couronné en filigrane, symbole RP embossées au haut du
bandeau vertical rouge, motif graphique composé des lettres USC de couleur réactive violette
en bas du document].
325
70488266217680
70
Jedyna istotna uwaga, jaką można poczynić odnośnie do tłumaczenia treści powyż-
szego odpisu, dotyczy sformułowania „imiona kolejne”, które należy przetłumaczyć jako
prénoms suivants.
326
70488266217680
70
Doc. 68 : Extrait d’acte de naissance de 2015
La seule remarque pertinente que l’on puisse faire à propos de cet extrait d’acte de nais-
sance consiste à relever la tournure imiona kolejne qu’il convient de traduire prénoms suivants.
327
70488266217680
70
Dok. 69. Odpis skrócony aktu małżeństwa z 2015 r. (str. 1)
328
70488266217680
70
Doc. 69 : Extrait d’acte de mariage de 2015 (recto)
329
70488266217680
70
Dok. 69. Odpis skrócony aktu małżeństwa z 2015 r. (str. 2)
W porównaniu z dokumentem nr 63 odpis skrócony aktu małżeństwa w nowej formie

jest bogatszy w informacje. W punkcie 7 przewidziano bowiem możliwość umieszczenia
adnotacji dotyczącej zdarzeń mogących zaistnieć w trakcie trwania małżeństwa (ustanie
małżeństwa, jego unieważnienie, ustalenie jego nieistnienia, separacja, zniesienie separacji
wraz z oznaczeniem sądu, sygnaturą akt sprawy oraz datą uprawomocnienia się orzecze-
nia, jak również oznaczenie aktu zgonu).
Porównując powyższy dokument z dokumentem nr 66, zwróciliśmy uwagę na sformuło-
wania „nie podlega opłacie” i „zwolniono z opłaty”. Ich dosłowne tłumaczenia: non soumis
à imposition i libéré du droit de timbre, mogą spowodować, że zostaną one błędnie zinter-
pretowane. Ze względu wyłącznie na to, że zwroty się od siebie różnią, można dojść do
przekonania, że chodzi o dwie różne sytuacje, podczas gdy w obu przypadkach mowa jest
o tym, że zgodnie z obowiązującymi przepisami za wydanie tych odpisów nie pobrano
opłaty. Przypominamy przy okazji, że obecnie w Polsce w przypadku dokonywania bieżą-
cej rejestracji po sporządzeniu aktu stanu cywilnego (urodzenia, małżeństwa lub zgonu)
jeden skrócony odpis tego dokumentu wydawany jest bezpłatnie osobie zgłaszającej. Jeżeli
obywatel chce uzyskać kolejny odpis, składa odpowiedni wniosek i uiszcza opłatę skarbową,
chyba że odpis jest zwolniony z tej opłaty (gdy jest on przeznaczony do wydania dokumentu
tożsamości, spraw alimentacyjnych lub celów ubezpieczeń społecznych).
330
70488266217680
70
Doc. 69 : Extrait d’acte de mariage de 2015 (verso)
En comparaison du document n° 63, la nouvelle forme d’acte de mariage est beaucoup

plus riche en informations puisqu’elle prévoie au point n°7 les mentions marginales relatives
aux accidents pouvant intervenir dans le cadre du mariage (rupture, invalidité, inexistence,
séparation de corps, reprise de la vie commune, indication de la juridiction et numéro d’af-
faire, jugements définitifs, numéro de l’acte de décès).
En comparaison du document n° 66, la variante administrative nie podlega opłacie…
de zwolniono z opłaty attire l’attention car leurs traductions littérales respectives, à savoir
non soumis à imposition et libéré du droit de timbre, tendraient à induire le traducteur en
erreur d’interprétation. Il pourrait en effet y voir deux situations différentes par le simple
fait que les expressions diffèrent entre elles alors qu’il s’agit juste de dire, dans les deux cas,
que les actes d’état civil sont légalement délivrés gratuitement. Rappelons à l’occasion qu’ac-
tuellement l’administration polonaise délivre gratuitement un seul extrait d’acte d’état civil
(de toutes sortes) au déclarant. Lorsqu’une personne demande une copie d’acte, elle doit
normalement s’acquitter d’un droit de timbre, sauf si la copie sert à la production d’une carte
d’identité, d’un acte de procédure en pension alimentaire ou pour les assurances sociales,
auquel cas le demandeur est exonéré.
331
70488266217680
70
Warto w tym miejscu wspomnieć, że obecność informacji dotyczącej opłaty skarbo-

wej, jak również odcisk pieczęci i podpis, które urzędnik umieszcza na odpisie, potwier-
dzają jego ważność. W praktyce jednak, aby otrzymać odpis aktu, nie zawsze trzeba uiścić
opłatę. Znaczki skarbowe w jakiejkolwiek postaci wyszły z użycia i nie stanowią już dowodu
na autentyczność dokumentu. Dopełnienie procedury dotyczącej sporządzania dokumen-
tów urzędowych jest warunkiem ważności dokumentu i wywoływania przez niego skut-
ków prawnych, o czym mowa jest w § 27 KTP. Zaleca się w nim tłumaczom, aby umiesz-
czali w opisie dokumentu informację o umieszczonych na nim znakach opłaty skarbowej.
Dodatkowo kodeks precyzuje, że wzmianka ta powinna być zwięzła. Sugerujemy tłuma-
czom, aby nie tworzyli po francusku dwóch różnych sformułowań odpowiadających dwóm
polskim wyrażeniom, lecz posłużyli się dobrze znanym i używanym we Francji terminem
pochodzącym z języka administracyjnego14 non soumis au timbre.
14
Zwrot ten można odnaleźć w punkcie 470, http://bofip.impots.gouv.fr/bofip/2746‑PGP.html.
332
70488266217680
70
Nous avons ici l’occasion de rappeler que ces mentions servent à la validité du docu-
ment en complément des tampons et signatures apposés par le bureau qui délivre l’acte. En
effet, l’administration polonaise actuelle n’exige pas de ces citoyens qu’ils s’acquittent d’un
droit pour recevoir un acte dans tous les cas de figure ; cela signifie donc qu’aucun timbre
(sous quelque forme que ce soit) ne vient confirmer l’authenticité de l’acte. Cette logique
est fondamentale dans l’optique de la production des effets juridiques des documents. Le
Code des traducteurs parle de cette situation au § 27 et dit qu’il est nécessaire de signaler la
présence de cette information ; il y est précisé que cette mention doit être succincte. Nous
recommandons donc de ne pas créer de variante en français pour rendre les deux tour-
nures mais de réutiliser une formule française bien ancrée dans l’usage administratif14 telle
non soumis au timbre.
14
Nous retrouvons ce type de tournure au 470 du http ://bofip.impots.gouv.fr/bofip/2746‑PGP.
html
333
70488266217680
70
Dok. 70. Odpis skrócony aktu zgonu z 2015 r.
334
70488266217680
70
Doc. 70 : Extrait d’acte de décès de 2015
335
70488266217680
70
Obecnie obowiązujący wzór odpisu skróconego aktu zgonu zawiera więcej informacji niż
zamieszczony powyżej starszy dokument nr 66. W punkcie 2 nowego odpisu odnotowuje
się oprócz czasu i miejsca zgonu także czas i miejsce znalezienia zwłok. Prosimy zwrócić
uwagę, że w odróżnieniu od dwóch pozostałych odpisów za wydanie odpisu aktu zgonu
została uiszczona opłata (w wysokości 22 zł), co zostało odnotowane wzmianką, a nie – jak
to czyniono w przeszłości – przez naklejenie znaczka opłaty skarbowej. Dematerializacja
samych aktów i ich odpisów dotyczy także znaków opłaty skarbowej.
336
70488266217680
70
L’extrait d’acte de décès actuel est quant à lui plus riche que celui présenté dans le docu-
ment n° 66 en ce qu’il prévoie non seulement, au point 2, le décès mais aussi la découverte
du corps. Il est à noter qu’à la différence des deux autres catégories d’acte, cet extrait est
soumis au timbre (en l’occurrence 22 zlotys) et que l’acquittement est signalé par une men-
tion et non par un timbre mobile comme ce fut longtemps le cas. La dématérialisation des
actes va de pair avec celle des timbres fiscaux.
337
70488266217680
70
70488266217680
70
Wnioski końcowe
Conclusion
339
70488266217680
70
Wnioski końcowe
Na wybór opisanej w książce metody tłumaczenia odpisów aktów stanu cywilnego

miały wpływ komentarze odbiorców tłumaczeń, które sprowadzały się do następujących
krytycznych uwag:
a) przekład jest niezrozumiały dla rodowitych użytkowników języka i wymaga poprawy,
b) zawiera terminy, które nie są stosowane w języku docelowym.
Wywnioskowaliśmy z nich, że w tłumaczeniach poświadczonych powinny być stoso-
wane wyłącznie ekwiwalenty funkcjonalne, ponieważ jedynie one uczynią zadość przyto-
czonym wyżej uwagom. Należało zatem rozważyć, z jakiego źródła powinniśmy je czerpać.
Spośród wielu źródeł, takich jak: słowniki dwujęzyczne, jednojęzyczne słowniki spe-
cjalistyczne, bazy terminologiczne itp., wybraliśmy bazy terminologii prawnej oraz odpisy
aktów stanu cywilnego dostępne w Internecie, stanowiące niezastąpioną pomoc podczas
tłumaczenia. Ponadto pod adresem wykonanych przy ich użyciu przekładów nie będą
formułowane powyższe krytyczne komentarze. Mimo że obecnie tłumacz może nadal
pracować w zaciszu własnego gabinetu, używając wyłącznie maszyny do pisania, a nawet
pisząc odręcznie, wydaje się nam, że trudno mu będzie w ogóle nie korzystać z narzędzi
informatycznych. Dzięki dostępowi do Internetu i możliwości czerpania z niego wszyst-
kich potrzebnych informacji znacząco skrócił się czas pracy nad tłumaczeniem tekstu, jak
również zmniejszyła się odległość dzieląca tłumacza i odbiorcę tłumaczenia.
Sposób naszej pracy nad tłumaczeniami odpisów aktów zdeterminował cel, który sobie
postawiliśmy. Aby sprostać wymaganiom zleceniodawców, wykorzystaliśmy wiedzę zawartą
w wybranych przez nas źródłach. Najpierw zgłębiliśmy je w całości, a następnie wyselek-
cjonowaliśmy terminy przydatne do tłumaczenia odpisów. Nie tłumaczyliśmy ich od razu,
ponieważ należało wziąć pod uwagę kontekst, w którym każdy z terminów został użyty.
Przyjęcie takiej metody pracy pozwoliło nam wyeliminować wadliwe elementy przekładu,
o których wspominali odbiorcy. Wyszliśmy bowiem z założenia, że jeżeli w efekcie zasto-
sowanej metody powstają niezrozumiałe, w odczuciu odbiorcy, przekłady, to należy z niej
zrezygnować, nawet gdyby metoda ta była zgodna z obowiązującymi zasadami.
Pragniemy jeszcze raz zaznaczyć, że podczas tłumaczenia posiłkowaliśmy się odpisami
aktów stanu cywilnego oraz tekstami legislacyjnymi regulującymi kwestie związane ze sta-
nem cywilnym.
Mamy nadzieję, że na stronach naszej książki udało nam się dowieść, że obecnie tłu-
macz ma możliwość korzystania ze źródeł terminologii, które jeszcze do niedawna były
niedostępne dla osób pracujących w pojedynkę. Może on znajdować potrzebne mu ter-
miny w dokumentach udostępnionych w sieci. Na skutek spopularyzowania się Internetu
stanowi on obecnie ważne, wpływowe i wszechobecne źródło wiedzy, a nawet pretenduje
do tego, by przeszukiwanie stron internetowych zastąpiło wszystkie inne sposoby zdoby-
wania informacji.
340
70488266217680
70
Conclusion
Nous avons développé une méthode de traduction des actes d’état civil en réaction aux
remarques faites par les destinataires desdites traductions. Ces remarques consistaient en
quelques reprochent simples :
a) nous recevons des traductions que nous devons à nouveau traduire en français car
nous ne les comprenons pas réellement ;
b) pour nous, telle ou telle notion polonaise se résume, et ne se laisse comprendre, qu’à
travers la notion française, l’utilisation d’un autre terme est inintelligible.
Ayant donc à l’esprit ces deux remarques de bon sens du point de vue des destinataires,
nous avons acquis la conviction que seuls les équivalents fonctionnels avaient droit de cité
dans les traductions certifiées. La question suivante fut donc de s’interroger sur la ressource
qui pourrait nous les fournir.
Parmi les candidats, dictionnaires bilingues, dictionnaires monolingues spécialisés, bases
terminologiques et autres, nous avons considéré que les bases juridiques et les documents
authentiques mis en ligne pouvaient avantageusement compléter l’arsenal du traducteur
afin de répondre aux deux critiques. L’outil informatique, indispensable nous semble-t-il
aujourd’hui, quoique l’on puisse toujours taper à la machine ou écrire à la main, dans l’atelier
de tout traducteur pouvant réduire les distances, les délais de recherche et de consultation.
Pour la méthode, elle s’est imposée par l’objectif même : si l’on veut éviter les critiques
des destinataires, il faut intégrer ce qu’apportent les ressources choisies ; il faut donc d’abord
les lire dans leur formes pleines et sélectionner en leur sein les éléments pertinents. Leur
transfert n’intervient qu’après. L’on ne peut donc décemment pas traduire, puis compléter
car, ce faisant, on ignore la dimension contextuelle des éléments choisis. La stratégie aussi
fut imposée par la réponse aux critiques : si, aux yeux du destinataire, le texte reposant sur
une stratégie sourcière est inintelligible, il faut abandonner cette manière de traduire, quand
bien même elle serait plus respectueuse de principes par ailleurs valides.
En clair, nous avons utilisé les actes d’état civil et la législation les concernant.
Nous pensons ainsi avoir démontré dans les pages qui précèdent qu’il était possible de
prendre en compte des ressources terminologiques jusqu’alors inaccessibles aux traducteurs
isolés. Les documents où apparaissent ces termes sont aujourd’hui rendus disponibles grâce
à la popularisation des autoroutes du savoir, comme l’on disait encore il y a peu, lesquelles
sont devenues si importantes, si puissantes et si omniprésentes qu’elles tendent à rempla-
cer tous les chemins d’accès au savoir.
341
70488266217680
70
Wnioski końcowe
Dzięki tekstom paralelnym (copies d’actes i odpisom aktów stanu cywilnego oraz francu-
skiemu kodeksowi cywilnemu i ustawie o aktach stanu cywilnego) pochodzącym z dwóch
różnych systemów prawnych i będących swoimi obcojęzycznymi odpowiednikami udało
się nam odnaleźć rzeczywiste ekwiwalenty funkcjonalne, to znaczy terminy, które są iden-
tyczne (lub bardzo zbliżone) pod względem struktury oraz są w użyciu, a zatem zostaną
dobrze przyjęte przez odbiorców tłumaczenia.
Ponadto jesteśmy pewni, że treść tłumaczenia wywoła takie same skutki prawne jak
dokument źródłowy, co stanowi podstawowy i najważniejszy wymóg, który muszą speł-
niać tłumaczenia poświadczone. Przypomnijmy w tym miejscu słowa Bocqueta (2008: 3),
mówiące o tym, że podczas tłumaczenia tekstów normatywnych tłumacz powinien nade
wszystko unikać kreowania nowych sformułowań. Nie chodzi jednak o to, aby w sposób
mechaniczny kopiował on wspomniane źródła, wręcz przeciwnie.
Żywimy przekonanie, że korzystanie z tekstów paralelnych nie stoi na przeszkodzie
stosowaniu zasad zawartych w Kodeksie tłumacza (czego dowodem są zawarte w książce
tłumaczenia), są to bowiem dwa różne aspekty tłumaczenia. Wspomaganie się tekstami
paralelnymi jest związane z poszukiwaniem odpowiedniej terminologii, natomiast respek-
towanie zasad sporządzania tłumaczeń wynika ze swoistego rodzaju dyscypliny korpora-
cyjno-zawodowej.
Opisana w książce nowoczesna metoda tłumaczenia może nie znaleźć uznania wśród
zwolenników tradycyjnych sposobów sporządzania tłumaczeń, dotyczy to również zasto-
sowania CAT. Mimo niechęci ze strony tłumaczy starszego pokolenia, przyzwyczajonych
do odmiennego sposobu pracy, nowoczesne narzędzia stają się coraz bardziej nieodzowne.
Stoimy na stanowisku, że tradycyjne metody pracy nie powinny być postrzegane jako
wieczne, przeciwnie – powinny ewoluować i wykorzystywać możliwości, jakie oferują nowe
technologie. W praktyce oba te podejścia nie wykluczają się, lecz wzajemnie uzupełniają.
342
70488266217680
70
Conclusion
L’utilisation des documents parallèles appartenant strictement au même niveau de struc-

ture dans les deux cultures – actes vs metryki ou code vs ustawa SC – permet de trouver
des équivalents fonctionnels pertinents. Leur pertinence repose sur deux valeurs : ils sont
structurellement identiques ou très proches, ils sont en usage, ils sont naturels.
Ils garantissent donc le transfert des effets juridiques qui sont en haut de la hiérarchie de
toutes les exigences de la traduction juridique. Rappelons ici les mots de Bocquet (2008 : 30)
à propos de la traduction des textes normatifs : il serait tout à fait hors de propos d’en [une
formule] créer une nouvelle. Il ne s’agit bien sûr pas de dire que le traducteur doive calquer
ces ressources sans réflexion, bien au contraire.
Nous pensons aussi avoir démontré que la prise en compte des textes parallèles n’enle-
vait rien à l’application des normes disposées par le code des traducteurs puisqu’elles n’ap-
partiennent pas à une seule et même catégorie. La première est de nature essentiellement
terminologique tandis que la seconde relève de la discipline corporative et professionnelle.
Cette méthode moderne peut devenir temporairement une pierre d’achoppement entre
les tenants de la tradition et les partisans de la modernité ; il en va de même quant à l’in-
troduction des TAO. Elles s’imposent pourtant petit à petit, avec une certaine réticence de
la part des traducteurs plus anciens, habitués à travailler autrement. Nous pensons néan-
moins que la tradition n’a pas vocation à être éternelle mais seulement à évoluer en fonc-
tion des avantages que la nouveauté lui conférera. Il n’y a donc pas de contradiction entre
les deux branches de cette alternative, il y a enrichissement mutuel.
343
70488266217680
70
70488266217680
70
Polsko-francuski glosariusz
terminologii Prawa o aktach
stanu cywilnego
Wszystkie polskie terminy zawarte w glosariuszu pochodzą z ustawy z dnia 28 listopada

2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego.
A
adnotacja mention, annotation
~ o dacie uprawomocnienia się orzeczenia ~ r elative à la date où la décision judiciaire a acquis
la force de la chose jugée
~ o niezłożeniu zgodnych oświadczeń w sprawie ~d e non-déposition de la déclaration conjointe
nazwiska dzieci zrodzonych z małżeństwa (de déclarations conformes, concordantes) sur le
nom de famille des enfants issus du mariage
~ o odtworzeniu zagranicznego dokumentu stanu ~d e transcription d’un acte d’état civil dressé à
cywilnego l’étranger
~ o okolicznościach i podstawie rejestracji ~ r elative aux circonstances et au fondement de
urodzenia, małżeństwa, zgonu l’enregistrement de la naissance, du mariage, du
décès
~ o separacji ~ de séparation de corps
~ o sporządzeniu aktu z urzędu ~ relative à l’inscription d’office de l’acte
~ o stwierdzeniu nieistnienia małżeństwa ~ constatant l’inexistence du mariage
~ o transkrypcji ~ de transcription
~ o unieważnieniu małżeństwa ~ d’annulation du mariage
~ o ustaleniu nieistnienia małżeństwa ~d e procédure visant à établir l’inexistence du
mariage
~ o ustaniu małżeństwa ~ de rupture du mariage
~ o wpisaniu (zamieszczeniu) nazwiska matki ~ r elative à l’inscription du nom de la mère et du
i wybranego imienia jako danych ojca prénom choisi comme données du père
~ o wyborze imienia z urzędu ~ du choix d’office du prénom
~ o wyznaczonej dacie zawarcia związku ~ i ndiquant la date prévue pour la célébration de
małżeńskiego oraz o zweryfikowaniu danych mariage ainsi que le contrôle des informations
(przedstawionych w zapewnieniu przez osobę personnelles (portées dans la déclaration des
zamierzającą zawrzeć małżeństwo) futurs époux)
~ o zastąpieniu przez ten akt dotychczasowego aktu ~d e substitution de l’acte précédemment utilisé par
le présent acte
~ o złożeniu oświadczenia ~ du dépôt de la déclaration
~ o zniesieniu separacji ~ de la reprise de la vie commune
345
70488266217680
70
Polsko-francuski glosariusz terminologii Prawa o aktach stanu cywilnego
~ zawierająca oznaczenie sądu wydającego ~ i ndiquant l’identifiant du tribunal ayant rendu la

orzeczenie i sygnaturę akt sprawy décision ainsi que le numéro d’affaire
~ że dziecko urodziło się martwe ~ d’enfant sans vie
zamieścić adnotację (w protokole czynności insérer (inscrire, rédiger, mettre, faire) une
z zakresu rejestracji stanu cywilnego) mention (dans le procès-verbal des activités liées à
l’enregistrement de l’état civil)
akt acte
~ stanu cywilnego ~ d’état civil
~ urodzenia, małżeństwa, zgonu ~ de naissance, de mariage, de décès
~ urodzenia dziecka nieznanych rodziców ~ de naissance de parents inconnus
~ urodzenia przysposobionego ~ de naissance d’adopté
~ urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się ~ de naissance avec mention d’enfant sans vie
martwe
~ wydaje się z urzędu ~ délivré d’office
~ zgonu osoby o nieustalonej tożsamości ~d e décès d’une personne inconnue, non identifiée
oznaczenie aktu stanu cywilnego numéro d’acte d’état civil
podstawa sporządzenia aktu stanu cywilnego base sur laquelle (fondement sur lequel) l’acte d’état
civil a été dressé
przechowywanie aktów stanu cywilnego conservation des actes d’état civil
sporządzić akt stanu cywilnego dresser un acte d’état civil
sprostowanie, uzupełnienie, unieważnienie, rectification, adjonction [nt. pour l’administration
ustalenie treści aktu stanu cywilnego française elle fait partie de la rectification],
annulation, établissement d’un acte d’état civil
treść aktu stanu cywilnego corps de l’acte, contenu de l’acte
unieważnić nowy akt urodzenia przysposobionego annuler l’acte de naissance d’un adopté nouvellement
dressé
unieważnienie aktu stanu cywilnego annulation de l’acte d’état civil
ważność aktu stanu cywilnego validité de l’acte d’état civil
wnioskować o sprostowanie aktu stanu cywilnego demander la rectification d’un acte d’état civil
D
dokument document, acte, pièce
~ bezspornie potwierdzający zdarzenie ~ é tablissant la preuve incontestable d’un événement
~ elektroniczny opatrzony bezpiecznym podpisem ~ é lectronique (numérique) avec signature
elektronicznym électronique
~ potwierdzający stan cywilny przyszłego małżonka ~ constatant l’état civil du futur époux
~ potwierdzający ustanie, unieważnienie, ~ c onstatant la rupture du mariage, l’annulation du
stwierdzenie nieistnienia małżeństwa mariage, l’inexistence du mariage
~ wydany w państwie, w którym nie jest prowadzona ~d élivré [émané quoiqu’étrange appartient à la
rejestracja stanu cywilnego langue juridique] dans un pays où il n’y a pas d’état
civil
~ z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego ~ issu d’actes collectifs d’état civil
kopia lub wydruk dokumentu elektronicznego copie ou impression d’un document électronique
poświadczony za zgodność z oryginałem przez certifié conforme à l’original par le directeur du
kierownika urzędu stanu cywilnego bureau de l’état civil
odtworzenie treści zagranicznego dokumentu transcription du contenu d’un document étranger
transkrybowany dokument document transcrit
transkrypcja dokumentu transcription de document
zagraniczny dokument potwierdzający zdarzenie document étranger constatant un événement
zagraniczny dokument stanu cywilnego document d’état civil étranger
346
70488266217680
70
I
imię prénom
wybór imienia z urzędu choix du prénom d’office
zmiana imienia changement de prénom
K
karta fiche, feuille
~ martwego urodzenia ~ d’enfant sans vie
~ urodzenia ~ de naissance
~ zgonu ~ de décès
M
miejsce lieu
~ sporządzenia aktu urodzenia ~o ù l’acte de naissance a été dressé / d’établissement
de l’acte de naissance
~ urodzenia dziecka, matki dziecka, mężczyzny ~d e naissance de l’enfant, de la mère de l’enfant, de
uznającego ojcostwo, osoby zmarłej l’homme déclaration la paternité, de la personne
décédée
~ zamieszkania rodziców dziecka ~ de domicile des parents de l’enfant
~ zawarcia małżeństwa ~ de célébration du mariage
~ zdarzenia ~ de l’événement
~ znalezienia dziecka, zwłok ~ de la découverte de l’enfant, du cadavre
N
nazwisko nom de famille (patronymique)
nazwiska małżonków, które będą nosić po zawarciu nom des époux porté après le mariage
małżeństwa
~ dzieci zrodzonych z małżeństwa ~ des enfants issus du mariage
~ dziecka ~ de l’enfant
~ noszone przed zawarciem małżeństwa ~ porté avant le mariage
~ przysposabiającego ~ de l’adoptant
~ rodowe ~ de naissance (de jeune fille)
~ rozwiedzionego małżonka ~ de l’époux divorcé
wyrazić zgodę na zmianę nazwiska exprimer son consentement au changement de
nom de famille
zmiana nazwiska changement de nom
O
odpis copie
blankiet odpisu aktu stanu cywilnego, zaświadczenia copie vierge d’un acte d’état civil, d’un certificat
~ aktu stanu cywilnego ~ d’acte d’état civil
~ aktu małżeństwa z adnotacją o jego ustaniu, ~d ’acte de mariage portant mention de rupture du
unieważnieniu albo stwierdzeniu jego nieistnienia mariage, d’annulation de mariage ou relative à
l’inexistence du mariage
~ zupełny aktu urodzenia, małżeństwa, zgonu ~ i ntégrale d’acte de naissance, de mariage, de décès
~ zupełny aktu zgonu osoby o nieustalonej ~ i ntégrale de décès d’une personne non identifiée
tożsamości
~ skrócony aktu urodzenia, małżeństwa, zgonu ~ e xtrait d’acte de naissance, de mariage, de décès
347
70488266217680
70
~ skrócony aktu urodzenia dziecka, które urodziło ~ extrait d’acte [de naissance] d’enfant sans vie
się martwe
~ zagranicznego dokumentu stanu cywilnego ~ d’un document d’état civil étranger
upoważnić pisemnie do wydawania odpisów aktów autoriser par écrit à délivrer des copies d’acte d’état
stanu cywilnego civil
wydać odpis aktu stanu cywilnego délivrer une copie d’acte d’état civil
oświadczenie certificat, attestation, déclaration

brak zgodnych oświadczeń małżonków absence de déclaration conjointe (déclarations
conformes) des époux
być obecnym przy składaniu oświadczeń assister au dépôt des déclarations
odmowa przyjęcia oświadczenia refus de recevoir les déclarations
~ matki dziecka, że nie doszło do uznania ojcostwa ~d e la mère de l’enfant indiquant que l’enfant n’a pas
lub odmowy uznania ojcostwa été reconnu ou que la reconnaissance a été rejetée
~ małżonków, że dziecko będzie nosiło takie samo ~d es époux indiquant que l’enfant portera le même
nazwisko, jakie nosi albo nosiłoby ich wspólne nom de famille que porteraient les enfants issus de
dziecko leur relation
~ mężczyzny, że dziecko pochodzi od niego ~ de l’homme attestant qu’il est le père
~ mężczyzny uznającego ojcostwo ~d e l’homme reconnaissant la paternité de l’enfant
~ o nazwisku (nazwiskach), które będą nosiły ~ s ur le(s) nom(s) de famille portés par les futurs
osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo po jego époux après le mariage
zawarciu
~ o nieistnieniu okoliczności mających wpływ ~ r elative à l’inexistence de circonstances modifiant
na stan cywilny, nieodzwierciedlonych w rejestrze l’état civil mais non portées au registre de l’état civil
stanu cywilnego
~ o powrocie do nazwiska noszonego przed ~ r elative à la reprise du nom porté avant le mariage
zawarciem małżeństwa
~ rodziców w sprawie nazwiska dziecka ~d es parents relative au nom de famille de l’enfant
~ o wstąpieniu w związek małżeński ~ de mariage
~ o wyborze imienia lub imion dziecka ~ relative au(x) prénom(s) de l’enfant
~o zmianie imienia lub imion dziecka ~ r elative au changement de prénom(s) de l’enfant
(zamieszczonych w akcie urodzenia) (indiquée sur l’acte de naissance)
~ że nie zachodzą przeszkody uniemożliwiające ~ r elative à l’absence d’obstacle interdisant
zawarcie małżeństwa (prohibant, empêchant) le mariage
przyjąć oświadczenie recevoir une déclaration
składać oświadczenie pod rygorem déposer une déclaration sous peine de répondre
odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego pénalement de faux en déclaration
oświadczenia
zgodne oświadczenia o nazwisku dziecka (w sprawie déclaration conjointe (déclarations conformes)
nazwisk przyszłych dzieci), o wstąpieniu w związek relative(s) au nom de famille de l’enfant (dans le cas
małżeński des noms des enfants à venir), relative au mariage
złożyć oświadczenie przed kierownikiem urzędu déposer une déclaration devant le directeur du
stanu cywilnego bureau (du service, de l’office) de l’état civil
P
protokół procès verbal
~ c zynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego ~ en matière d’enregistrement d’état civil
~ oświadczenia rozwiedzionego małżonka ~d e déclaration d’un époux divorcé attestant la
o powrocie do nazwiska noszonego przed reprise du nom de famille qu’il/elle portait avant
zawarciem małżeństwa le mariage
~ przyjęcia oświadczenia o zmianie imienia lub ~d e réception de la déclaration de changement de
imion prénom(s)
348
70488266217680
70
~ przyjęcia oświadczeń, że dziecko będzie nosiło ~d e réception de la déclaration attestant que l’enfant
takie samo nazwisko, jakie nosi albo nosiłoby ich portera le même nom de famille que porteraient
wspólne dziecko les enfants issus de leur relation
~ przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek ~ de réception de la déclaration de mariage
małżeński
~ uznania ojcostwa ~ de reconnaissance de paternité
~ zgłoszenia urodzenia ~ de déclaration de naissance
~ zgłoszenia zgonu ~ de déclaration de décès
przypisek mention, note

~ zamieszczony przy akcie stanu cywilnego ~ a pposée (inscrite, portée) sur l’acte d’état civil
zamieścić przypisek apposer une mention (note)
R
rejestr stanu cywilnego registre d’état civil
dostęp do rejestru stanu cywilnego accès au registre d’état civil
niedostępność rejestru stanu cywilnego registre d’état civil inaccessible
rejestr uznań registre des reconnaissances
wpis w rejestrze stanu cywilnego inscription dans le registre de l’état civil
wydać dokument z rejestru stanu cywilnego délivrer un acte (une pièce, un document) d’état
extrait du registre de l’état civil
wydruk z rejestru stanu cywilnego impression d’un extrait du registre de l’état civil
zamieścić w rejestrze stanu cywilnego insérer dans le registre, porter au registre, inscrire
dans le registre
rejestracja enregistrement
akta zbiorowe rejestracji stanu cywilnego acte collectif d’enregistrement d’état civil
czynność z zakresu rejestracji stanu cywilnego acte en matière d’enregistrement de l’état civil
odmowa dokonania czynności z zakresu rejestracji refus d’exécuter un acte en matière d’enregistrement
stanu cywilnego de l’état civil
okręg rejestracji stanu cywilnego ressort du bureau de l’état civil (circonscription
d’enregistrement de l’état civil)
~ odmowy przyjęcia oświadczeń koniecznych do ~d u refus de recevoir les déclarations nécessaires à
uznania ojcostwa w rejestrze uznań l’inscription de la reconnaissance de paternité dans
le registre des reconnaissances
~ oświadczenia o uznaniu ojcostwa w rejestrze ~d e la déclaration de reconnaissance de paternité
uznań dans le registre des reconnaissances
~ stanu cywilnego ~ de l’état civil
sprawować nadzór nad rejestracją stanu cywilnego assurer le contrôle sur l’enregistrement de l’état civil
zasady i tryb rejestracji stanu cywilnego principes et mode d’enregistrement de l’état civil
zdarzenia z zakresu rejestracji stanu cywilnego événement relevant d’enregistrement d’état civil
zmiana okręgu rejestracji stanu cywilnego changement de circonscription d’enregistrement (de
bureau) de l’état civil
S
stan cywilny état civil
księga stanu cywilnego livre d’état civil
oznaczenie stanu cywilnego (jako sytuacji osoby civilité, indication de l’état civil (en tant que situation
w odniesieniu do małżeństwa) d’une personne au regard du mariage)
system teleinformatyczny système informatique, numérique, numérisé

za pośrednictwem systemu teleinformatycznego par le biais d’un système informatique
349
70488266217680
70
U
urząd stanu cywilnego bureau, service, office de l’état civil
archiwum urzędu stanu cywilnego archives du bureau de l’état civil
kierownik (zastępca kierownika) urzędu stanu directeur (directeur par délégation, directeur
cywilnego adjoint, vice-directeur) du bureau de l’état civil
pracownik urzędu stanu cywilnego employé du bureau de l’état civil
przyjąć oświadczenie o wstąpieniu w związek recevoir la déclaration de mariage hors le bureau de
małżeński poza urzędem stanu cywilnego l’état civil
~ właściwy do sporządzenia aktu ~ compétent pour dresser l’acte
właściwość urzędu stanu cywilnego compétence (ressort) du bureau de l’état civil
zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu se marier devant le directeur du bureau de l’état civil
stanu cywilnego
uznanie ojcostwa reconnaissance de paternité

brak uznania ojcostwa absence de reconnaissance de paternité
dopuszczalność uznania ojcostwa recevabilité de la reconnaissance de paternité
odmowa uznania ojcostwa refus de reconnaissance de paternité
oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa déclarations nécessaires à la reconnaissance de
paternité
~ przed sądem opiekuńczym ~ devant le juge des tutelles
~ następuje po śmierci dziecka, przed ~ postérieure au décès de l’enfant, antérieure à
sporządzeniem aktu urodzenia, przed urodzeniem l’enregistrement de la naissance, antérieure à la
się dziecka naissance
W
wniosek demande, requête
~ o dokonanie transkrypcji ~ d’inscription
~ o dokonanie odtworzenia treści zagranicznego ~d e transcription du contenu d’un acte d’état civil
dokumentu stanu cywilnego étranger
wystąpić z wnioskiem o wydanie odpisu aktu stanu déposer une demande de délivrance d’une copie
cywilnego, zaświadczenia o stanie cywilnym (d’un extrait ou d’une copie intégrale) d’acte de l’état
civil, d’une attestation d’état civil
wpis inscription
~ o urodzeniu, małżeństwie, zgonie ~ de la naissance, du mariage, du décès
~ wpływający na treść lub ważność aktu ~ modifiant le contenu ou la validité de l’acte
~ w rejestrze stanu cywilnego ~ dans le (au) registre
wzmianka dodatkowa mention en marge (marginale)

dołączyć do aktu wzmiankę dodatkową apposer (inscrire, porter) une mention sur un acte
dołączyć z urzędu wzmiankę dodatkową porter d’office une mention
unieważnienie wzmianki dodatkowej invalidation d’une mention
unieważnić wzmiankę dodatkową invalider une mention
~ o imieniu lub imionach i nazwisku noszonym ~ r elative au(x) prénom(s) et nom de famille portés
po rozwiązaniu stosunku przysposobienia après la rupture de la relation d’adoption
~ o nazwisku dziecka ~ relative au nom de famille de l’enfant
~ o nazwisku rozwiedzionego małżonka ~ relative au nom de famille de l’époux divorcé
~ o nieujawnieniu aktu ~ relative à la confidentialité de l’acte
~ o niewydawaniu odpisów ~ relative à la non-délivrance de l’acte
350
70488266217680
70
~ (lub przypisek) o przekazaniu odpisu ~ ( ou note) relative à la transmission de la copie

zagranicznego dokumentu stanu cywilnego d’une pièce d’état civil étrangère en exécution
w wykonaniu umowy międzynarodowej d’un accord international (prévoyant l’échange
(przewidującej wzajemną wymianę informacji réciproque d’information en matière d’état civil)
w zakresie stanu cywilnego)
~ o przysposobieniu ~ relative à l’adoption
~ (lub przypisek) o uznaniu orzeczenia sądu ~ ( ou note) relative à la reconnaissance de la
państwa obcego lub rozstrzygnięcia innego organu décision du tribunal étranger ou d’un autre organe
państwa obcego d’un Etat tiers
~o zmianie imienia i nazwiska rodowego ~ r elative au changement de prénom et de nom de
przysposobionego famille de l’adopté
~ o zmianie imienia lub imion dziecka ~ r elative au changement de prénom(s) de l’enfant
~o zmianie imienia lub nazwiska rodzica osoby ~ r elative au changement de prénom et de nom de
pełnoletniej famille d’un parent d’une personne majeure
~ o zmianie nazwy miejscowości ~ relative au changement de non de localité
~ o uznaniu ojcostwa ~ relative à la reconnaissance de paternité
~ o sądowym ustaleniu ojcostwa ~ r elative à l’établissement judiciaire de la paternité
~o sporządzeniu nowego aktu urodzenia lub aktu ~ r elative à l’enregistrement d’un nouvel acte de
zgonu naissance ou de décès
Z
zapewnienie attestation
~ o braku wiedzy na temat okoliczności ~ à la non-connaissance de circonstances interdisant
wyłączających zawarcie małżeństwa le mariage
zaświadczenie attestation, certificat

~ potwierdzające uznanie ojcostwa ~ constatant la reconnaissance de paternité
~ stwierdzające brak okoliczności wyłączających ~ l’absence de circonstances interdisant le mariage
zawarcie małżeństwa
~ stwierdzające, że oświadczenia o wstąpieniu ~ c onstatant que les déclarations de mariage ont été
w związek małżeński zostały złożone w obecności déposées en présence d’un ministre du culte
duchownego
~ że zgodnie z prawem polskim można zawrzeć ~ c onstatant que le (futur) mariage est conforme au
małżeństwo droit polonais
~ o zamieszczonych lub niezamieszczonych ~ r elative à l’absence ou la présence dans le registre
w rejestrze stanu cywilnego danych dotyczących de l’état civil d’informations concernant la
wskazanej osoby personne indiquée
~ o stanie cywilnym ~ de l’état civil
pisemne zaświadczenie attestation par écrit (écrite)
zezwolenie autorisation
~ na zawarcie małżeństwa ~ de se marier
~ sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu ~d u tribunal à déposer les déclarations de mariage
w związek małżeński przez pełnomocnika par l’intermédiaire d’un fondé de pouvoir (de
déclaration, d’un mandataire)
zgłoszenie déclaration
~ urodzenia ~ de naissance
351
70488266217680
70
70488266217680
70
Glossaire français-polonais
des actes d’état civil
Le présent glossaire a été collecté dans le code civil et dans les règlements régissant
l’état civil. Ceci implique que toutes les entrées proposées sont contextualisées dans le
cadre strict de l’état civil français. Certains termes peuvent donc avoir d’autres accep-
tions dans d’autres domaines mais ils n’ont pas été traduits en conséquence, ils n’ont reçu
que la ou les traductions recevables pour une application dans le cadre de la traduction
de documents relatifs à l’état civil, en priorité des actes, des copies et, plus largement, des
dispositions légales fixant ce domaine.
Il faut aussi avoir à l’esprit que les termes ou les tournures retenues peuvent apparaître
avec certaine variantes au sein même des textes législatifs utilisés. Il n’est pas rare en par-
ticulier que les compléments de noms réapparaissant en répétition ne soient pas répétés
ou qu’un verbe normalement transitif prenne l’apparence d’un verbe absolu.
Relativement aux marques grammaticales (pluriel ou singulier, masculin ou féminin),
il convient de ne pas considérer qu’elles s’adaptent librement car elles peuvent induire un
sens spécifique ; il faut donc vérifier qu’elles puissent varier. La dérivation des noms à par-
tir des verbes, ou des verbes à partir des noms, suit la même règle de précaution car tous
les noms ne sont pas forcément en usage ; ils peuvent, eux aussi, renvoyer à un autre usage
voire être totalement bannis du domaine.
A
accomplir les formalités dopełnić formalności
accomplissement des formalités spełnienie formalności
accoucher une femme przyjąć (odebrać) poród
acquérir la nationalité française przyjąć (otrzymać) obywatelstwo francuskie
acquisition de la nationalité française przyjęcie obywatelstwa francuskiego
acte authentique du consentement dokument urzędowy zawierający oświadczenie woli,
zgodę
acte de consentement (à propos d’un mineur) złożenie oświadczenia woli, wyrażenie zgody
(dotyczy małoletniego)
353
70488266217680
70
Glossaire français-polonais des actes d’état civil
acte de désignation de la loi applicable wskazanie prawa, które będzie stosowane

acte de mariage akt (odpis aktu) małżeństwa
acte de notoriété délivré par un notaire dokument dowodowy sporządzony przez notariusza
acte de reconnaissance de l’enfant akt (odpis aktu) uznania ojcostwa lub macierzyństwa
acte d'enfant sans vie akt martwego urodzenia
acte donnant lieu à mention akt (dokument) będący podstawą do dołączenia
wzmianki
acte irrégulier akt (dokument) wadliwy
acte provisoire de naissance tymczasowy akt urodzenia
acte tenant lieu d'acte de mariage dokument zastępujący akt małżeństwa
acte tenant lieu d'acte de naissance dokument zastępujący akt urodzenia
acte de décès akt (odpis aktu) zgonu
acte de naissance akt (odpis aktu) urodzenia
acte d'opposition au mariage sprzeciw zawarcia małżeństwa (pismo urzędowe
zawierające informację o istnieniu przeszkody
małżeńskiej)
acte pris en dépôt przechowywane akty (dokumenty)
acte valable ważny odpis aktu (czytelny i zawierający aktualne
dane)
adjonction (à propos d’une mention) dołączenie (dotyczy wzmianki)
adresser les registres à la fin de chaque année przekazać księgi stanu cywilnego wraz z końcem
roku kalendarzowego
âge apparent wiek na jaki się wygląda
agents diplomatiques ou consulaires funkcjonariusze dyplomatyczni i konsularni
aïeuls ou aïeules dziadkowie
altération sfałszowanie
annulation du mariage unieważnienie małżeństwa
annuler un acte provisoire de naissance unieważnić tymczasowy aktu urodzenia
apposer l’affiche opublikować ogłoszenie
apposition ultérieure des mentions późniejsze dołączenie wzmianek
assister à l'accouchement być obecnym przy porodzie
attribuer à l'enfant un autre prénom nadać dziecku inne imię
audition du futur conjoint mineur wysłuchanie małoletniego pragnącego zawrzeć
związek małżeński
auteur de la reconnaissance de l’enfant osoba dokonująca uznania ojcostwa lub
macierzyństwa
autorité diplomatique ou consulaire służba dyplomatyczna i konsularna
autre partenaire (dans le cadre du PACS) drugi partner (dotyczy osoby, która zawarła
obywatelską umowę solidarności)
aviser le procureur de la République powiadomić prokuratora Republiki
avoir lieu en marge (à propos d’une mention) znajdować się na marginesie (dotyczy wzmianki)
C
célébration du mariage zawarcie małżeństwa
célébrer le mariage zawrzeć małżeństwo
certificat constatant qu'il n'existe point zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności
d'opposition wyłączających zawarcie małżeństwa
changement de filiation zmiana pochodzenia (prawnego) dziecka
changer de prénom(s) et de nom zmienić imię (imiona) i nazwisko
choisir les prénoms wybrać imiona
choix des prénoms par l'officier de l'état civil dokonanie wyboru imion przez kierownika urzędu
stanu cywilnego
354
70488266217680
70
circonscription consulaire okręg konsularny

circonstance de la découverte okoliczności znalezienia
comparants stawiający
compléter un acte uzupełnić akt (dokument)
concourir à l'acte brać udział w czynności
connaître des actes relatifs à l'état civil zapoznać się z dokumentami dotyczącymi stanu
cywilnego
conseil de famille rada rodzinna
consentement personnel zgoda wyrażona osobiście
conservation des registres przechowywanie ksiąg stanu cywilnego
contracter mariage zawrzeć związek małżeński
contraire à l'intérêt de l'enfant sprzeczny z interesem dziecka
contrat de mariage umowa majątkowa małżeńska
copie odpis (zupełny)
copie intégrale de l'acte de naissance odpis zupełny aktu urodzenia
corps de l’acte treść aktu
corps d'une personne décédée ciało osoby zmarłej
D
dans les trois jours de l'accouchement w przeciągu trzech dni od porodu
date de la naissance data urodzenia
date et lieu de naissance data i miejsce urodzenia
décédé zmarły
déclarants osoby dokonujące zgłoszenia (składające
oświadczenie)
déclarer un événement dokonać zgłoszenia
déclaration conjointe zgodne oświadczenie
déclaration de naissance zgłoszenie urodzenia
déclaration des contractants (de se prendre pour oświadczenie nupturientów (o wstąpieniu związek
époux) małżeński)
déclaration judiciaire sądowe stwierdzenie
déclaration omise ou erronée oświadczenie (zgłoszenie) pominięte lub błędne
déclaration qu'elles veulent se prendre pour époux oświadczenie nupturientów, że chcą zawrzeć związek
małżeński
déclarer des faits złożyć oświadczenie co do zdarzeń
déclarer judiciairement sąd stwierdza
déclaré par les comparants zgłoszony przez stawających
déclaré par le père zgłoszony przez ojca (dziecka)
déclaré par les docteurs zgłoszony przez lekarzy
découverte du corps znalezienie zwłok
découvrir un corps znaleźć zwłoki
décret portant changement de nom dekret o zmianie nazwiska
défaut de concordance (à propos des déclarations brak zgody (co do wyboru nazwiska)
de noms)
défunt zmarły
défunte zmarła
degré de parenté stopień pokrewieństwa
délivrance d’un acte wydawanie odpisów
délivrer des actes wydać odpisy aktów
délivrer des extraits wydać odpisy skrócone aktów
dénommer les enfants nadać dzieciom imiona
355
70488266217680
70
dénoncer les contraventions ou délits commis par zawiadomić o wykroczeniach lub występkach
les officiers de l'état civil popełnionych przez kierowników urzędów stanu
cywilnego
dépôt du registre fait au greffe zdeponowanie księgi stanu cywilnego w kancelarii
sądu
désignation de l’autorité dont émane la décision wskazanie organu, który wydał decyzję
dispenser du timbre zwolnić z opłaty skarbowej
dissolution du mariage rozwiązanie małżeństwa
domicile miejsce stałego zamieszkania
donner des prénoms à l’enfant nadawać dziecku imiona
donner lecture de l’acte odczytać na głos akt (dokument)
double des registres de l'état civil drugi egzemplarz księgi stanu cywilnego
dresser un acte sporządzić akt (dokument)
dresser un procès-verbal détaillé sporządzić szczegółowy protokół
dresser un procès-verbal sommaire de la sporządzić protokół podsumowujący z kontroli
vérification
droit des tiers prawo osób trzecich
E
effectuer une mention dołączyć wzmiankę
enfant né vivant et viable dziecko urodziło się żywe i zdolne do życia
enfant nouveau-né noworodek
énoncer la nature, la date et le lieu de l’événement wpisać rodzaj, datę i miejsce zdarzenia
enregistrement gratis bezpłatna rejestracja
erreurs et omissions purement matérielles des błędy i pominięcia w aktach stanu cywilnego
actes de l'état civil o charakterze wyłącznie materialnym
établir les actes de l'état civil sporządzać akty (odpisy aktów) stanu cywilnego
établir un lien de filiation ustanowić więź prawną między dzieckiem a ojcem
lub matką
état des registres wykaz (spis) rejestrów
état du cadavre stan zwłok
être investi des fonctions d'officier de l'état być upoważnionym do sprawowania funkcji
urzędnika państwowego
exercer ses fonctions pełnić funkcję
exercice des fonctions wykonywanie (pełnienie) funkcji
expédition d’un acte uwierzytelniona kopia dokumentu
expiration de délai upływ terminu
extinction du nom porté wymarcie (zanik) noszonego nazwiska
extrait d’acte odpis skrócony aktu
F
faire foi być wiarygodnym
faire l’objet d’une radiation zostać skreślonym
faire l’objet de l’acte stanowić przedmiot dokumentu
faire mention en marge sur les actes dołączyć wzmiankę na marginesie aktu
faire opposition wnieść sprzeciw, nie wyrażać zgody
faire une inscription d’acte sur une feuille volante sporządzić akt na luźnym arkuszu (kartce)
fait en pays étranger sporządzony za granicą
falsifier un acte sfałszować dokument
feuille volante pojedynczy (luźny) arkusz papieru (kartka)
feuille mobile luźna kartka
356
70488266217680
70
fondé de procuration spéciale et authentique osoba, której udzielono pełnomocnictwa

szczególnego w formie dokumentu urzędowego
formes usitées formy zwyczajowo przyjęte
I
identification ultérieure późniejsza identyfikacja
indication essentielle de l'acte istotna informacja zawarta w akcie (dokumencie)
indiquer un événement potwierdzać zdarzenie
informer par voie d'affiche ogłaszać
inscrire les actes sur une feuille volante sporządzić akt na luźnym arkuszu (kartce)
inscrire le procès-verbal à sa date sur les registres wpisać protokół do rejestru z datą jego sporządzenia
inscrire les actes de l’état civil wpisywać (sporządzać) akty stanu cywilnego
insérer une mention dołączyć wzmiankę
interpellation des époux (za) pytanie skierowane do nupturientów
interpeller les futurs époux zapytać nupturientów
L
légalisation d’un acte legalizacja odpisu aktu (dokumentu)
légaliser un acte dokonać legalizacji odpisu aktu (dokumentu)
liée par un pacte civil de solidarité (à propos d’une osoba, która zawarła obywatelską umowę
personne) solidarności
lieu de la découverte miejsce znalezienia
lieu de la mort ou de la disparition miejsce zgonu lub zaginięcia
lieu de la naissance miejsce urodzenia
lieu présumé du décès prawdopodobne miejsce zgonu
M
mairie merostwo
maison commune siedziba urzędu gminy
majeur en tutelle osoba pełnoletnia, dla której ustanowiony został
opiekun
mention de la célébration du mariage et du wzmianka o zawarciu małżeństwa i nazwisku
nom du conjoint małżonka
mention de la déclaration conjointe de ses parents wzmianka o zgodnym oświadczeniu rodziców
quant au choix effectué o wyborze
mention de la reconnaissance de l’enfant wzmianka o uznaniu ojcostwa lub macierzyństwa
mention de l'inscription des oppositions wzmianka o odnotowaniu sprzeciwów
mention des jugements ou des actes de mainlevée wzmianka o orzeczeniach sądu lub dokumentach
uchylających
mention d'un acte relatif à l'état civil wzmianka o dokumencie dotyczącym stanu
cywilnego
mention sommaire wzmianka podsumowująca
mettre à jour les registres uaktualniać rejestry
modification d'un lien de filiation zmiana pochodzenia (prawnego) dziecka
modifier un lien de filiation zmienić pochodzenie (prawne) dziecka
N
naissance judiciairement déclarée urodzenie potwierdzone przez sąd
nom de famille nazwisko rodowe
357
70488266217680
70
O
obtenir la rectification uzyskać sprostowanie
officier de l'état civil kierownik urzędu stanu cywilnego
officier de santé osoba wykonująca zawód lekarza, która nie uzyskała
tytułu lekarza
officier instrumentaire urzędnik, który uwierzytelnia dokument
omettre une déclaration pominąć oświadczenie (zgłoszenie)
opposant au mariage osoba sprzeciwiająca się zawarciu małżeństwa
(z powodu istnienia przeszkody małżeńskiej)
oppositions au mariage sprzeciwy zawarcia małżeństwa
P
papiers émanés dokumenty wydane (przez)
recevoir par décret dokonać dekretem
recevoir par énonciation dokonać przez zamieszczenie (wpisanie)
par lettre recommandée avec demande d'avis de listem poleconym za potwierdzeniem odbioru
réception
par titres przy pomocy dokumentów
parents inconnus rodzice są nieznani
parties intéressées strony zainteresowane
parties comparantes strony stawające
père et mère rodzice
péril imminent de mort bezpośrednie zagrożenie życia
personne décédée osoba zmarła
porter mention de la décision en marge dołączyć wzmiankę na marginesie o decyzji
porter sur l'acte de naissance les prénoms choisis wpisać do aktu urodzenia wybrane imiona
poursuivre l’annulation du jugement (à propos zgłosić wniosek o uchylenie postanowienia
d’une réapparition après une déclaration de décès) (w przypadku gdy osoba, której zgon został
stwierdzony pozostaje przy życiu)
porter des renseignements à la connaissance de poinformować kierownika urzędu stanu cywilnego
l’officier de l’état civil
prénom non conforme à l'intérêt de l'enfant imię sprzeczne z interesem dziecka
prénom usuel używane imię
preuve par témoins dowód z zeznań ze świadków (ze świadków)
procédés manuels ou automatisés ręcznie lub w sposób mechaniczny
produire un document przedłożyć (okazać) dokument
prolonger un délai przedłużyć termin
prononcé de l’union ogłoszenie zawarcia związku (małżeńskiego)
protéger leur nom de famille chronić nazwisko rodowe
prouver les faits dowieść faktów
prouver par les registres dowodzić na podstawie wpisów w rejestrze (księdze)
publication par voie d’affiche (à propos du podanie do publicznej wiadomości (dotyczy
mariage) zawarcia związku małżeńskiego)
Q
qualité de majeur pełnoletność
R
radier une mention skreślić wzmiankę
ratures et renvois skreślenia i odesłania
358
70488266217680
70
recevoir les déclarations przyjmować zgłoszenia (oświadczenia woli)

réclamer le secret de la naissance wnosić o utajnienie tożsamości (matki) w akcie
urodzenia
recours contre les auteurs d’altérations wniesienie pozwu przeciwko sprawcom fałszerstwa
(dokumentu)
recouvrer la nationalité française ponownie uzyskać obywatelstwo francuskie
rectification administrative sprostowanie w drodze decyzji administracyjnej
rectification de l'acte (à propos de l'omission ou sprostowanie pominięcia lub błędu w akcie
l'erreur)
rectifier un acte sprostować akt
rédiger un acte sporządzić akt
régime matrimonial ustrój majątkowy małżeński
registre des mariages rejestr małżeństw
registres clos et arrêtés księgi stanu cywilnego zostają zamknięte
relater sur les registres opisać w rejestrach
représentant légal przedstawiciel ustawowy
requête de l'intéressé wniosek zainteresowanego
requête du procureur wniosek prokuratora
requête en rectification wniosek o sprostowanie
résidence établie par un mois au moins miejsce ciągłego pobytu przez okres nie krótszy niż
d'habitation continue jeden miesiąc
résidence des futurs époux miejsce zamieszkania nupturientów
revêtir d’un timbre spécial zaopatrzyć w specjalny znaczek (stempel)
S
sage-femme położna
sceau de l’autorité pieczęć organu (władzy)
se charger de l'enfant wziąć dziecko na wychowanie
se faire représenter udzielić pełnomocnictwa
secret de l’identité (à propos de la mère) utajnienie tożsamości (dotyczy matki dziecka)
signature électronique podpis elektroniczny
signature manuscrite podpis własnoręczny
sous le contrôle du procureur de la République pod nadzorem prokuratora Republiki
suppression ou modification de l'ordre des usunięcie lub zmiana kolejności imion
prénoms
suppression sur les registres de l'état civil usunięcie z rejestrów (ksiąg) stanu cywilnego
sur la foi des déclarations d'au moins trois témoins na podstawie oświadczenia co najmniej trzech
świadków
T
témoins produits aux actes świadkowie wymienieni w akcie
tenir lieu de nom de famille à l'enfant stanowi nazwisko rodowe dziecka
(à propos du dernier prénom) (dotyczy ostatniego imienia)
tenir un registre prowadzić rejestr
tenue du registre prowadzenie rejestru
timbre opłata
titres d’identité dokumenty potwierdzające tożsamość
faux dans les actes fałszerstwo w aktach (dokumentach)
transcription de la reconnaissance paternelle transkrypcja uznania ojcostwa
transcription d’un acte transkrypcja (odpisu) aktu
359
70488266217680
70
transcrire un acte wpisać zagraniczny (odpis) aktu (do krajowego

rejestru stanu cywilnego)
tribunal du domicile sąd właściwy dla miejsca (stałego) zamieszkania

tribunal du lieu du port d'attache de l'aéronef ou sąd właściwy dla portu macierzystego statku
du bâtiment powietrznego lub statku
U
unir par le mariage połączyć węzłem małżeńskim
s’unir par le mariage zawrzeć związek małżeński
V
valable ważny
visa sur l'original pieczęć, podpis lub parafa na oryginale dokumentu
360
70488266217680
70
Spis dokumentów /
Table des illustrations
Dok. 1. / Doc. 1 :
Akt urodzenia Juliusza Słowackiego / Acte de naissance de Juliusz Słowacki
Dok. 2. / Doc. 2 :
Odpis skrócony aktu urodzenia z 1956 r. / Extrait d’acte de naissance de 1956
Dok. 3. / Doc. 3 :
Dok. 4. / Doc. 4 :
Niewypełniony formularz aktu urodzenia / Formulaire vierge d’acte de naissance
Dok. 5. / Doc. 5 :
Niewypełniony formularz aktu małżeństwa / Formulaire vierge d’acte de mariage
Dok. 6. / Doc. 6 :
Niewypełniony formularz aktu zgonu / Formulaire vierge d’acte de décès
Dok. 7. / Doc. 7 :
Niewypełniony formularz odpisu skróconego aktu urodzenia / Formulaire vierge
d’extrait d’acte de naissance
Dok. 8. / Doc. 8 :
Niewypełniony formularz odpisu skróconego aktu małżeństwa / Formulaire vierge
d’extrait d’acte de mariage
Dok. 9. / Doc. 9 :
Niewypełniony formularz odpisu skróconego aktu zgonu / Formulaire vierge d’extrait
d’acte de décès
Dok. 10. / Doc. 10 :
Odpis skrócony aktu małżeństwa na druku wielojęzycznym z 2014 r. / Extrait d’acte
de mariage sur imprimé plurilingue de 2014
Dok. 11. / Doc. 11 :
Rejestr chrztów, urodzeń i małżeństw z roku 1738 / Doc. 11 : Registre des baptêmes,
mariages et naissances de 1738
361
70488266217680
70
Spis dokumentów / Table des illustrations
Dok. 12. / Doc. 12 :

Odpis z roku VI z rejestru chrztów, urodzeń i małżeństw / Extrait de l’An VI du registre
des baptêmes, mariages et naissances
Dok. 13. / Doc. 13 :
Odpis z rejestru aktów urodzenia i przysposobienia miasta Arcueil z roku 1800 / Extrait
du registre des actes de naissance et d’adoption de la ville d’Arcueil en 1800
Dok. 14. / Doc. 14 :
Odpis skrócony aktu urodzenia na druku wielojęzycznym z 2017 r. (strony 1 i 2) / Extrait
d’acte de naissance sur formulaire plurilingue de 2017 (recto verso)
Dok. 15. / Doc. 15 :
Wzór zaświadczenia stwierdzającego, że zgodnie z prawem polskim można zawrzeć
małżeństwo (strony 1 i 2) / Modèle de certificat attestant la capacité à se marier
conformément avec la législation polonaise (recto verso)
Dok. 16. / Doc. 16 :
Wzór protokołu zgłoszenia urodzenia (strony 1 i 2) / Modèle de procès verbal de
naissance (recto verso)
Dok. 17. / Doc. 17 :
Odpis skrócony aktu urodzenia z 2015 r. / Extrait d’acte de naissance
Dok. 18. / Doc. 18 :
Odpis zupełny aktu urodzenia z 2015 r. (strony 1 i 2) / Copie intégrale d’acte de naissance
de 2015 (recto verso)
Dok. 19. / Doc. 19 :
Odpis skrócony aktu małżeństwa z 2015 r. (strony 1 i 2) / Extrait d’acte de mariage
de 2015 (recto verso)
Dok. 20. / Doc. 20 :
Odpis skrócony aktu zgonu z 2015 r. / Extrait d’acte de décès de 2015
Dok. 21. / Doc. 21 :
Uproszczona tabela ze wzmiankami marginesowymi / Table simplifiée des mentions
marginales
Dok. 22. / Doc. 22 :
Okładka rejestru stanu cywilnego / Page de garde d’un registre de l’état civil
Dok. 23. / Doc. 23 :
Strona zamykająca rejestr stanu cywilnego / Page de clôture d’un registre de l’état civil
Dok. 24. / Doc. 24 :
Zestawienie roczne urodzeń / Table annuelle des naissances
Dok. 25. / Doc. 25 :
Zestawienie zawartych małżeństw w okresie dziesięciu lat / Table décennale des mariages
362
70488266217680
70
Dok. 26. / Doc. 26 :

Akt zgonu / Acte de décès
Dok. 27. / Doc. 27 :
Transkrypcja aktu zgonu / Transcription de décès
Dok. 28. / Doc. 28 :
Akt małżeństwa / Acte de mariage
Dok. 29. / Doc. 29 :
Akt uznania / Acte de reconnaissance
Dok. 30. / Doc. 30 :
Zgodne oświadczenie o zmianie nazwiska / Déclaration conjointe de changement de
nom
Dok. 31. / Doc. 31 :
Zalecany wzór, jak należy sporządzać akt urodzenia / Modèle recommandé d’acte de
naissance dressé
Dok. 32. / Doc. 32 :
Zalecany wzór aktu urodzenia sporządzony w formie narracyjnej w wyniku transkrypcji
orzeczenia sądu o przysposobieniu pełnym / Modèle recommandé d’acte de naissance
dressé sous forme littéraire
Dok. 33. / Doc. 33 :
Odpis zupełny aktu urodzenia z roku 1965 / Copie d’acte de naissance 1965
Dok. 34. / Doc. 34 :
Odpis aktu dziecka martwo urodzonego z roku 1990 / Copie d’acte enfant sans vie
de 1990
Dok. 35. / Doc. 35 :
Odpis zupełny aktu urodzenia zawierający wzmiankę o nadaniu francuskiego brzmienia
imionom oraz o zawarciu małżeństwa / Copie d’acte de naissance avec francisation et
mariage
Dok. 36. / Doc. 36 :
Odpis skrócony aktu urodzenia ze wzmianką na marginesie / Extrait d’acte de naissance
avec mention marginale
Dok. 37. / Doc. 37 :
Odpis zupełny aktu urodzenia ze wzmianką o zawarciu małżeństwa / Copie d’acte de
naissance avec mention de mariage.
Dok. 38. / Doc. 38 :
Odpis zupełny aktu urodzenia ze wzmianką o zawarciu małżeństwa i zgonie / Copie
d’acte de naissance avec mention de mariage et mention de décès
Dok. 39. / Doc. 39 :
Zaświadczenie o zawarciu małżeństwa / Certificat de célébration de mariage
363
70488266217680
70
Dok. 40. / Doc. 40 :

Odpis zupełny aktu małżeństwa / Copie intégrale d’un acte de mariage
Dok. 41. / Doc. 41 :
Odpis zupełny aktu małżeństwa z roku 1957 / Copie intégrale d’acte de mariage 1957
Dok. 42. / Doc. 42 :
Odpis zupełny aktu małżeństwa sporządzony za granicą i poddany transkrypcji / Copie
d’acte de mariage transcrit de l’étranger
Dok. 43. / Doc. 43 :
Odpis skrócony aktu zgonu / Extrait d’acte de décès
Dok. 44. / Doc. 44 :
Odpis zupełny i odpis skrócony aktu zgonu / Copie intégrale et d’extrait d’acte de décès
Dok. 45. / Doc. 45 :
Strony 2 i 3 książeczki rodzinnej / Pages 2 et 3 d’un livret de famille
Dok. 46. / Doc. 46 :
Odpis skrócony aktu małżeństwa w książeczce rodzinnej / Extrait d’acte de mariage dans
un livret de famille
Dok. 47. / Doc. 47 :
Niewypełniony formularz odpisu aktu zgonu znajdujący się w książeczce rodzinnej /
Formulaire vierge d’acte de décès intégrés dans un livret de famille
Dok. 48. / Doc. 48 :
Wzór Państwowej Komisji Egzaminacyjnej zawierający wzmiankę o kierunku
tłumaczenia oraz formułę poświadczającą tłumaczenie / Modèles de mention relative au
sens de traduction et formule de certification disposée par la Commission nationale des
examens
Dok. 49. / Doc. 49 :
Odpis skrócony aktu urodzenia w języku polskim / Extrait d’acte de naissance
Dok. 50. / Doc. 50 :
Tłumaczenie poświadczone sporządzone dok. 49 w Polsce / Traduction certifiée du
doc. 49 faite en Pologne
Dok. 51. / Doc. 51 :
Odpis skrócony aktu małżeństwa w języku polskim / Extrait d’acte de mariage
Dok. 52. / Doc. 52 :
Tłumaczenie pierwsze dok. 51 / Première traduction du doc. 51
Dok. 53. / Doc. 53 :
Tłumaczenie drugie / Deuxième traduction du doc. 51
Dok. 54. / Doc. 54 :
Tłumaczenie trzecie dok. 51 (str. 1 i 2) / Troisième traduction du doc. 51 (recto verso)
364
70488266217680
70
Dok. 55. / Doc. 55 :

Tłumaczenie czwarte dok. 51 (str. 1 i 2) / Quatrième traduction du doc. 51 (recto verso)
Dok. 56. / Doc. 56 :
Tłumaczenie piąte dok. 51 / Cinquième traduction du doc. 51
Dok. 57. / Doc. 57 :
Tabela zawierająca różne warianty tłumaczeń dok. 51 / Table des variantes relevées des
traductions du doc. 51
Dok. 58. / Doc. 58 :
Odpis skrócony aktu urodzenia / Extrait d’acte de naissance
Dok. 59. / Doc. 59 :
Tłumaczenie poświadczone dok. 58 sporządzone w Polsce / Traduction certifiée du doc.
58 faite en Pologne
Dok. 60. / Doc. 60 :
Dok. 61. / Doc. 61 :
Tłumaczenie poświadczone dok. 60 sporządzone w Polsce / Traduction certifiée du doc.
60 faite en Pologne
Dok. 62. / Doc. 62 :
Zrzut z kranu z kodeksem deontologii krajowego stowarzyszenia tłumaczy Societe
francaise des traducteurs (SFT) / Capture d’écran du Code de déontologie de la SFT
Dok. 63. / Doc. 63 :
Odpis aktu małżeństwa / Extrait d’acte de mariage
Dok. 64. / Doc. 64 :
Tłumaczenie poświadczone dok. 63 sporządzone we Francji (str. 1 i 2) / Traduction
certifiée du doc. 63 faite en France (recto verso)
Dok. 65. / Doc. 65 :
Odpis skrócony aktu urodzenia osoby urodzonej we Francji, wydany w miejscu stałego
zamieszkania w Polsce / Doc. 65 : Extrait d’acte de naissance d’une personne née en
France, fait par domiciliation en Pologne
Dok. 66. / Doc. 66 :
Odpis skrócony aktu zgonu wydany przed 2015 r. / Extrait d’acte de décès fait avant 2015
Dok. 67. / Doc. 67 :
Odpis zupełny aktu małżeństwa (str. 1 i 2)/ Copie intégrale d’un acte de mariage
(recto verso)
Dok. 68. / Doc. 68 :
365
70488266217680
70
Dok. 69. / Doc. 69 :

Odpis skrócony aktu małżeństwa z 2015 r. (str. 1) / Extrait d’acte de mariage de 2015
(recto)
Dok. 69. / Doc. 69 :
Odpis skrócony aktu małżeństwa z 2015 r. (str. 2) / Extrait d’acte de mariage de 2015
(verso)
Dok. 70. / Doc. 70 :
366
70488266217680
70
Bibliografia / Bibliographie
Austin J. L. (1970), Quand dire c’est faire, Paris, Essais, Points.

Code civil des Français, édition originale et seule officielle 1804, BNF Gallica, accessible
sous http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1061517.
Bosek-Szeska B. et Michalska A. (2011), Nouveau recueil de documents français, Wydaw-
nictwo Translegis, Warszawa.
Cieślik B., Laska L., Rojewski M. (2010), Egzamin na tłumacza przysięgłego, C. H. Beck.
Cornu G. (2015), Vocabulaire juridique, 10e édition mise à jour, Quadrige, PUF.
Dyjakowska, M. (2012), „Rejestracja stanu cywilnego w Polsce przedrozbiorowej” w: Metryka,
studia z zakresu prawa osobowego i rejestracji stanu cywilnego. Rok II Nr 1 str. 19–40.
Guillien R. et Vincent J. (sous la dir.) (2005), Lexique des termes juridiques, 15e édition,
Paris, Dalloz.
Hejwowski K. (2009), „Klasyfikacja błędów tłumaczeniowych – teoria i praktyka” w: Kop-
czyński A., Kizeweter M. (red.) Jakość i ocena tłumaczenia. Warszawa: Wydawnictwo
Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”, str. 141–161.
Joannès F. (sous la dir.), (2000), Rendre la justice en Mésopotamie, Presses Universitaires
de Vincennes.
Kierzkowska D. et al. (2011/2005), Kodeks tłumacza przysięgłego z komentarzem, wydaw-
nictwo TEPIS, Warszawa. Version actuelle en ligne sous: http://www.tepis.org.pl/pdf-
-doc/kodeks-tp.pdf.
Kubacki A.D. (2012), Tłumaczenie poświadczone. Warszawa: Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Kurpas J. (1961), „Początki ksiąg metrykalnych” w: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne.
Łuczak R. Człowiek i Dokumenty nr 16, styczeń − marzec 2010 r., Wydawnictwo PWPW.
Machowska A. (2008) Słownik terminologii prawniczej polsko-francuski, Oficyna a Wolters
Kluwer business, Warszawa.
Machowska A. (2003) Słownik terminologii prawniczej polsko-francuski, Oficyna wydaw-
nicza Branta, Bygdoszcz-Kraków.
Makiłła D. (2008), Historia prawa w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Malinowski A. (2006), Polski język prawny. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Prawni-
cze LexisNexis, Warszawa.
Maugrende S. (sous la dir.) (2011), L’état civil, Les notes pratiques, Paris, Gisti.
Morawski M., ks., (1937), Synod Piotrowski, Włocławek.
367
70488266217680
70
Bibliografia / Bibliographie
Noiriel G. (1993), « L’identification des citoyens. Naissance de l’état civil républicain », Genèses,
13, 1993, pp. 3–28.
Pieńkos J. (2003), Słownik prawniczy polsko-francuski, Kantor Wydawniczy Zakamycze,
Kraków.
Quidelleur M. et Guarinos M. (2015), Guide pratique de l’état civil 2015, Paris, Berger-Levrault.
Raeff M. (1979), « Codification et droit en Russie impériale [Quelques remarques compa-
ratives] », Cahier du monde russe et soviétique, Volume 20, Numéro 1, pp. 5–13, acces-
sible sur le net sous: http://www.persee.fr/doc/cmr_0008-0160_1979_num_20_1_1344.
Stachurski E. (2013), « De la traduction des noms des circonscriptions administratives polo-
naises», Między oryginałem a przekładem, RXIX, 2013 nr3 (21), pod redakcją K. Dębskiej
i A. Szczęsny, Kraków, Księgarnia Akademicka.
Stachurski E. (2015), « De la limite du transfert de culture en traduction administrative :
exemples des noms de voïvodies polonaises », dans Translatio y Cultura, Aullón de Haro P.
et Silván A. (ed.), Madrid, Clásicos Dykinson.
Sitografia – sitographie
Globalement, nous renvoyons à :
www.legifrance.gouv.fr pour les instruments juridiques français
Et à
http://isap.sejm.gov.pl/ pour les instruments juridiques polonais
http://archives.valdemarne.fr//
http://archives.valdemarne.fr/archives-en-ligne/img-viewer/etat-civil/94003/ED003_1E_
000029/viewer.html?ns=FRAD094_ED003_1E_000029_0003.jpg
http://archives.valdemarne.fr/archives-en-ligne/img-viewer/etat-civil/94003/ED003_1E_
000030/viewer.html?ns=FRAD094_ED003_1E_000030_0002.jpg
http://brochow-parafia.pl/fryderyk-chopin
http://circulaires.legifrance.gouv.fr/pdf/2011/11/cir_34124.pdf
http://circulaires.legifrance.gouv.fr/pdf/2011/11/cir_34124.pdf
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Arielle_Dombasle.jpg
http://herbeuville.com/acte_de_mariage.php#mariage_filiation
http://www.epaveldas.lt/vbspi//content/biImage.jsp?biRecordId=3908&imageId=%2
Fvbspi%2FshowImage.do%3Fid%3DPG_S_30554_37. http://www.gslupno.radzymin.pl/
index.php?id=127.
http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000000687936
http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000027414540&cate-
gorieLien=id
http://www.sft.fr/clients/sft/telechargements/file_front/30109_2012_SFT_CODE_DEO_
fr.pdf.pdf.
https://pastel.diplomatie.gouv.fr/dali/index2.html
368
70488266217680
70
przysieglego_franc Stachurski tlumaczenie 13/08/18 10:14 Page 1
Egzamin na tłumacza przysięgłego

Książka Egzamin na tłumacza przysięgłego. Tłumaczenie odpisów aktów stanu
cywilnego jest obszernym opracowaniem dotyczącym tłumaczenia polskich odpi-
sów aktów stanu cywilnego na język francuski oraz odpisów francuskich – na język
Egzamin
polski. Autorzy zapoznają czytelnika z historią rejestracji stanu cywilnego w Polsce
i we Francji oraz z obecnie obowiązującymi przepisami. Poddają szczegółowej ana-
lizie odpisy aktów oraz ich tłumaczenia sporządzone przez tłumaczy przysięgłych.
Prezentują również swoje własne propozycje tłumaczeń.
Ponadto publikacja zawiera glosariusz polsko-francuski i francusko-polski termi-
nów prawa o aktach stanu cywilnego. Książka powstała z myślą o kandydatach
przygotowujących się do egzaminu na tłumacza przysięgłego oraz doświadczo-
nych tłumaczach chcących skonfrontować własne przekłady z tłumaczeniami innych
praktykujących tłumaczy.
Tłumaczenie odpisów aktów stanu cywilnego

Ewa Betańska – doktor nauk humanistycznych, absolwentka Nauczycielskiego Kole-
gium Języka Francuskiego UW, Wydziału Prawa i Administracji UG oraz Interdyscy-
plinarnego Podyplomowego Studium Kształcenia Tłumaczy Prawniczych i Sądowych
ILS UW, gdzie od 2009 r. wykłada przekład prawniczy i prawo francuskie. Autorka
publikacji z zakresu tłumaczenia prawniczego w czasopismach „Lingua Legis” i „Com-
parative Legilinguistics”.
Eryk Stachurski – urodził się we Francji, gdzie studiował historię i języki słowiańskie;
doktor językoznawstwa romańskiego UW. Tłumaczył dla Trybunału Konstytucyjnego
i licznych kancelarii prawnych. Pracuje w Instytucie Lingwistyki Stosowanej UW, gdzie
między innymi bada dyskurs prawno-prawniczy w ujęciu translatorycznym.
www.ksiegarnia.beck.pl
tel. 22 31 12 222
fax 22 33 77 601
70488266217680
70488266217680

Egzamin Na Tlumacza Przysieglego Tlumaczenie Odpisow Aktow Stanu Cywilnego Jezyk Francuski

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Egzamin Na Tlumacza Przysieglego Tlumaczenie Odpisow Aktow Stanu Cywilnego Jezyk Francuski

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

przysieglego_franc Stachurski tlumaczenie 13/08/18 10:14 Page 1

Ewa Betańska, Eryk Stachurski

Egzamin na tłumacza przysięgłego

Tłumaczenie odpisów aktów stanu cywilnego

Ewa Betańska, Eryk Stachurski

Wydawca: Joanna Szypulska

Korekta: Ewa Nojszewska, Małgorzata Stempowska

Projekt okładki i stron tytułowych: GRAFOS

© Wydawnictwo C.H. Beck 2018

Wydawnictwo C.H. Beck, Sp. z o.o.

Skład i łamanie: DM Quadro

ISBN ebook: 978-83-255-8963-9

Część I. Zarys historyczny rejestracji stanu cywilnego ....................................... 1

Rozdział 1. Polska ..................................................................................................... 2

Rozdział 2. Francja ................................................................................................... 32

Część II. Rejestracja stanu cywilnego – aktualny stan prawny .......................... 51

Rozdział 1. Polska ..................................................................................................... 52

1.9.2. Karta urodzenia lub karta martwego urodzenia .............................. 76

Rozdział 2. Francja ................................................................................................... 108

2.2. Stan cywilny ................................................................................................... 108

Rozdział 1. Sporządzanie tłumaczeń poświadczonych w Polsce ................. 212

1.1.2. Odpis skrócony aktu małżeństwa ....................................................... 222

Rozdział 2. Tłumaczenie poświadczone we Francji ......................................... 250

Część IV. Propozycje tłumaczeń ................................................................................. 265

Rozdział 1. Propozycje tłumaczeń na język polski .......................................... 266

Rozdział 2. Propozycje tłumaczeń na język francuski .................................... 306

2.4. Odpisy skrócone aktów urodzenia, małżeństwa i zgonu, sporządzone

Wnioski końcowe ........................................................................................................... 339

Polsko-francuski glosariusz terminologii polskiego Prawa o aktach

Spis dokumentów / Table des illustrations ............................................................. 361

Bibliografia / Bibliographie ......................................................................................... 367

Składamy serdeczne podziękowania wszystkim osobom, które wyraziły chęć przeczytania

Warszawa, lipiec 2018 Ewa Betańska, Eryk Stachurski

Varsovie, juillet 2018 Ewa Betańska, Eryk Stachurski

Co nie jest naszym celem

Quel n’est pas l’objectif de ce livre ?

Les textes parallèles

Jakie konkretnie teksty mamy na myśli? Autentyczne dokumenty sporządzane w obu

Les bases terminologiques

Les traductions existantes

Jeśli chodzi o tłumaczenia sporządzane przez instytucje międzynarodowe, można się

Strategia tłumaczeniowa oraz ekwiwalenty

Les normes corporatistes

La stratégie et les équivalents

Najpierw ekwiwalent funkcjonalny znajdujący się w dwujęzycznym słowniku lub pocho-

W tym samym czasie w Polsce wprowadzono nazwiska szlacheckie, co wpłynęło na iden-

Dokument ma narracyjną formę, charakterystyczną dla francuskich aktów stanu cywil-

5) Akta uszanowania ieżeli zaszły.

W art. 79 Kodeksu Napoleona (Sójka-Zielińska 2008: 306) uregulowano treść „aktu

Jak wyjaśnia w przypisach tłumacz Kodeksu Napoleona F. K. Szaniawski, „stan życia”

Świadkami sporządzanych aktów byli wyłącznie pełnoletni mężczyźni, co zalecał art. 37

5) Les actes respectueux, s’il en a été fait ;

« L’acte de décès » contient (article 79 du Code Napoléon) (Sójka-Zielińska 2008: 306):

Dok. 1. Akt urodzenia Juliusza Słowackiego4

Doc. 1: Acte de naissance de Juliusz Słowacki4

Integralnymi częściami przywołanego wyżej aktu sporządzonego w narracyjnej formie

Sieć urzędów stanu cywilnego była wielokrotnie reorganizowana, między innymi

Dok. 2. Odpis skrócony aktu urodzenia z 1956 r.

Doc. 2: Extrait d’acte de naissance de 1956.

Dok. 3. Odpis skrócony aktu urodzenia z 1979 r.

Doc. 3: Extrait d’acte de naissance de 1979.

L’extrait d’acte de naissance ci-dessus date de 1979 et a un aspect quasi identique à

Przedstawione poniżej (patrz strony 27–29) niewypełnione blankiety odpisów skróco-

Dok. 4. Niewypełniony formularz aktu urodzenia / Formulaire vierge d’acte de naissance11.

2.4. Odpisy skrócone aktów urodzenia, małżeństwa i zgonu, sporządzone

Warszawa, lipiec 2018 Ewa Betańska, Eryk Stachurski

Varsovie, juillet 2018 Ewa Betańska, Eryk Stachurski

Dok. 7. Niewypełniony formularz odpisu skróconego aktu urodzenia / Formulaire vierge

Dok. 8. Niewypełniony formularz odpisu skróconego aktu małżeństwa / Formulaire vierge

Niniejszy rejestr, zawierający 28 kart, służyć Merostwo w Arcueil pierwsza karta 2

Le présent registre, comprenant 28 feuillets, Mairie d’Arcueil premier feuillet 2

1.10.1. Zapewnienie o braku wiedzy na temat okoliczności wyłączających