SKRYPT Z BIOFIZYKI

Na podstawie wykładów prof. Jerzego Mozrzymasa

z Królem Julianem XIII

Teraz prędko! Zadajmy ten

przedmiot zanim dotrze do
nas, że jest on bez sensu!*

WrUM 2020/21
Bartosz B. Adamczak

*Tak naprawdę bio zyka jest serio całkiem ciekawa (zwłaszcza z naszym prowadzącym), więc nie ma co się od samego początku zrażać
fi
 SPIS TREŚCI

1.Bioelektryczność ……………..……………………………3
2.Oko …..………….………………………………………..……17
3.Ucho ………..….………………………………………………23
4.Promieniowanie jonizujące ………..…………………29
5.Spektroskopia ……….….......................................…..…37
6.Magnetyczny rezonans jądrowy ………...…..…..…42
7.Oddziaływania międzycząsteczkowe ……....……51
8.Układ krążenia ……….…..…..……………………………55

2
1. BIOELEKTRYCZNOŚĆ

3
 Ważne wielkości i właściwości
Pole elektrostatyczne
- Wytwarzane przez spoczywającą cząsteczkę z ładunkiem elektrycznym
- Charakteryzowane przez napięcie elektryczne między dwoma punktami pola
- Oddziałuje na inne cząsteczki z ładunkiem siłami elektrostatycznymi (elektrycznymi)
- Wielkości opisujące
- Potencjał elektryczny
- Stosunek pracy wykonanej przez siłę elektryczną przy przenoszeniu ładunku z jednego
punktu do nieskończoności, do wartości tego ładunku - stosunek energii potencjalnej tego
ładunku do wartości tego ładunku
W(a −> ∞) d żul
- V= q
wolt =
k ulom b
- Napięcie elektryczne
- Stosunek pracy wykonanej przez siły elektryczne podczas przemieszczania ładunku
elektrycznego między dwoma punktami, a wartością tego ładunku - różnica potencjałów
elektrycznych ładunków między tymi dwoma punktami
W(a−>b)
- U= q
Prąd elektryczny
- Uporządkowany ruch ładunków posiadających swobodę ruchu
- Jego przyczyną jest różnica potencjałów elektrycznych od niższego potencjału do wyższego
- Prąd wypływający z komórki jest dodatni, a wpływający ujemny (takie ustalenie)
- Prąd sodowy - napływanie jonów sodu do komórki - Vm rośnie - depolaryzacja błony
(wzrost przewodnictwa powoduje napływ jonów)
- Prąd potasowy - wypływanie jonów sodu z komórki - Vm spada - re/hiper-polaryzacja
Natężenie prądu
- Stosunek wartości ładunku elektrycznego do czasu, w jakim on przepływa
q kulomb
- I= amper =
t sekunda
- I =G ·U

Przewodnictwo (konduktancja, przewodność elektryczna, konduktywność)

- Miara podatności elementu na przepływ prądu elektrycznego przez niego
- Jednostką jest simens
1
- Jest odwrotnością oporu (rezystancji) G =
R
S pole przekroju
- G = ∂ l G = k on duk t y wność dł ugość prze wodnik a
- Przewodnictwo błonowe jest proporcjonalne do liczby otwartych kanałów jonowych
im więcej otwartych kanałów tym większe przewodnictwo
otwieranie się kanałów = wzrost przewodnictwa
- Wysokie przewodnictwo = niski opór = wiele otwartych kanałów jonowych
- Zgodnie w prawem Ohma - wysoki opór (niskie przewodnictwo) -> duża pobudliwość
komórki
- Ponieważ przy wzroście R rośnie potencjał błonowy - Vm(=U) - przy tym samym natężeniu
prądu - I -> łatwiej osiągnąć potencjał progowy, ponieważ przy tym samym prądzie jest
większe Vm (a więc szybciej może osiągnąć potencjał progowy, bo szybciej rośnie) !!!
Prawo Ohma
- Natężenie prądu płynącego przez przewodnik jest proporcjonalne do napięcia między końcami
tego przewodnika
- U =I·R
4

Opór elektryczny (rezystancja)
- Stosunek napięcia elektrycznego - U - do natężenia prądu elektrycznego - I
U wolt
- R = om =
I amper

Potencjał błonowy
- Różnica potencjałów elektrycznych - napięcie elektryczne między wnętrzem i zewnętrzem
przestrzeni oddzielonej błoną lipidową
- Nie jest potencjałem termodynamicznym
- Vm = Vin − Vout

Natężenie pola elektrycznego wewnątrz błony

- Iloraz potencjału błonowego i grubości błony (która wynosi około 10 nm - 10−8m )
V
- Błona jest cienka -> natężenie pola jest ogromne ~107 m
−Vm −∆V F
- E = d = ∆x = Q
- F = Q · E -> przy ogromnym natężeniu ładunkami będzie poruszać ogromna siła -> efektywna
dyfuzja
- W stanie spoczynku pole elektryczne jest tylko wewnątrz błony -> pole elektryczne nie
oddziałuje na jon poza błoną

Kondensator
- Układ dwóch równoległych płytek o powierzchni - S - oddzielonych pró ni w odległo ci - d -
od siebie
- Jest obiektem zdolnym do akumulacji przeciwnych ładunków na powierzchniach płyt
- Ładowanie kondensatora - polega na umieszczaniu na powierzchni płytek dwóch przeciwnych
ładunków - pojawia się wtedy napięcie elektryczne
- Pojemność elektryczna - mówi jaka ilość ładunku jest potrzebna żeby zmienić napięcie
kondensatora o jedną wartość.
∆Q S
- C= C = ε · ε0 ·
∆V d
ε- stała elektryczna
ε0- inna stała elektryczna/ przenikalno elektryczna pró ni
S-powierzchnia
d-grubo
- Wynika z tego:
- Napięcie na kondensatorze jest proporcjonalne do ładunku zakumulowanego
- Zwiększając ładunek zmniejsza się potencjał
- Błona biologiczna jako kondensator
- Błony biologiczne mogą działać jak kondensator - gromadzić na swojej powierzchni ładunki
elektryczne -> mają pojemność elektryczną (stosunkowo dużą)
- Naładowanie błony zajmuje czas (spowalnia naładowanie całego obwodu)
- Ładunki zbierają się tylko tuż przy błonie, cytozol jest już elektrycznie obojętny
- Aby zobaczyć jak zmieni się napięcie kondensatora liczymy stosunek różnicy ładunku przez
pojemność elektryczną ponieważ ∆ V = U
- Stała czasowa układu - mówi po jakim czasie napięcie zmieni się e-krotnie (2,71 raza)
- V(t) = I · R · (1 − e d·τ) τ =R·C
- Użycie praktyczne
- Prosta zależność między powierzchnią - S - komórki, a napięciem jest wykorzystywana
podczas badań biologicznych:
- Fuzja pęcherzyków zwiększa powierzchnię błony i przez to jej pojemność - badania
wydzielania hormonów
- Można w łatwy sposób obliczyć powierzchnię komórek nieregularnych np. neuronów

5
ś
ć
ś
ć
ż
ż
ą
ś
 Działanie błony biologicznej jako kondensatora - napięcie rośnie stopniowo, a nie nagle

Błona komórkowa jako przewodnik

- Wstrzykiwanie prądu do błony komórkowej (wymuszanie przepływu prądu przez błonę) zmieni
potencjał błonowy:
- Silniej w miejscu bliżej wstrzyknięcia prądu
- Słabiej w miejscu daleko od wstrzyknięcia prądu
- Powodem tego jest fakt, że błona nie jest idealnym izolatorem (upływność błony)
- Amplituda zmiany potencjału od miejsca wstrzyknięcia prądu może być wyliczona z użyciem
równania kablowego - opisu relacji zmian napięcia wzdłuż błony do długości i czasu
- V(x) = V 0 · − /
rm
- = rm - opór błony, ri- opór rdzenia aksonu
ri
- Potencjał będzie malał wykładniczo wraz ze wzrostem odległości
- Stała czasowa zależy wprost proporcjonalnie od promienia aksonu - im większy akson lub
dendryt tym większa stała czasowa

Gęstość prądu
- Określa natężenie prądu - I - przypadające na powierzchnię przekroju poprzecznego
przewodnika
liczba moli jonów ∆V
- j= johm = − σ =σ ·E σ - przewodnictwo właściwe
t*S ∆x
- Gęstość jest tym większa im wyższe jest natężenie pola elektrycznego

6
𝜆
𝑒
𝑥
𝜆
Dyfuzja
- Samorzutne przemieszczanie się cząsteczek z miejsca o wyższej koncentracji do miejsca o
niższej
- I prawo Ficka - im większa różnica stężeń tym większy strumień dyfuzyjny (większa ilość
dyfundującej substancji)
- Prawo dyfuzji Nernsta-Plancka - uogólnienie I prawa Ficka w którym pod uwagę jest brana
także migracja w polu elektrycznym
- Czas dyfuzji w ośrodku wodnym na odległość x
x2 −9 m
2
- t = D - stała wynosząca około 10 , x - odległość między danymi stężeniami
2D s
- Gęstość strumienia dyfuzyjnego
∆c
- jdif f = − z FD
∆x
- z - wartościowość, F - stała Faradaya, D - wsp. dyfuzji, C - różnica stężeń, x - odległość
- Jeśli cząsteczka posiada ładunek elektryczny (jon) to o ich rozmieszczeniu decydować też
będzie ruch pod wpływem pola elektrycznego tzw. migracja
- Relacje dyfuzji i pola elektrycznego
- Strumień elektrodyfuzyjny - Złożenie procesu dyfuzji i migracji
- Pole elektrycznie działa hamująco na jony dyfundujące w przeciwnym kierunku, możliwa jest
sytuacja w której pole elektryczne zahamuje strumień dyfuzyjny jest to tzw. Równowaga
Nernsta
- Strumień dyfuzyjny jest kompensowany przez migrację w polu elektrycznym
- Wartość napięcia przy którym dochodzi do równowagi można wyliczyć z warunku
równości strumieni dyfuzyjnego i migracyjnego jdif f + johm = 0

7
𝛥
𝛥
Potencjał Nernsta (równowagi)
- Jest to taka wartość potencjału elektrycznego danego jonu, przy której pole elektryczne
wstrzymuje dyfuzyjny strumień jonów, który wynika z różnicy stężeń po obu stronach błony
- Przy niej różnica przepływu danego jonu jest równa zero
RT [ jon]out RT [K ]out
Vjonu = ln VK = ln ≈ − 90mV
[ jon]in
- F F [K ]in
- Vk≈ -90mV; VNa≈ 50mV
- Jeśli potencjał Nernsta jest nieosiągnięty dla danego jonu to płynąć będzie prąd tego jonu.
Natężenie będzie zależało od różnicy między napięciem elektrycznym istniejącym w danym
układnie, a potencjałem równowagowym dla danego jonu
- jK = gK(V − VK) jk - prąd K+, gk - przewodnictwo K+, Vk - potencjał równowagowy K+
- Prąd np. potasowy, czyli przepływ jonów potasu, jest czynnikiem sprowadzających jakieś
napięcie błonowe V do potencjału Nernsta dla jonów potasu Vk
- Im większa przepuszczalność dla danego jonu tym większy jest jego wpływ w ustalaniu
napięcia błonowego

Potencjał spoczynkowy komórki

- Potencjał błonowy istniejący w komórkach poza okresami ich pobudzenia
- Jest wypadkową potencjałów Nernsta różnych jonów (głownie potasowych i sodowych, w
niewielkim stopniu innych m.in. chlorkowych)
- Na jednej błonie nie mogą istnieć różne wartości potencjałów
- Wynosi on zazwyczaj około -60/-70mV -> jest on najbliższy potencjałowi Nernsta dla jonów
potasu (-90mV), ponieważ dla nich błona komórkowa jest najbardziej przepuszczalna
- Im większa przepuszczalność dla danego jonu, tym większy jest wpływ danego jonu na
wartość napięcia błonowego
- W czasie potencjału spoczynkowego prądy poszczególnych jonów nie są zerowe, bo
żaden z jonów nie ma osiągniętego potencjału Nernsta
- IK + INa + ICl = 0
- Łączna suma prądów równa się zero, chociaż żaden z jonów z osobna nie ma osiągniętego
potencjału Nernsta
- Z tego wynika, że stan spoczynku na błonie nie jest stanem równowagi, tylko stanem
stacjonarnym - suma natężeń prądów różnych jonów jest równa zero
- Równanie Goldmanna-Hodkina-Katza
- Pozwala obliczyć potencjał spoczynkowy
RT [K ]out + [Na]out + [Cl ]in
V = ln
- m F [K ]in + [Na]in + [Cl ]
out
- W potencjale spoczynkowym stężenie jonów
- Na i Cl jest większe po zewnętrznej stronie błony
- K jest większe wewnątrz po wewnętrznej stronie błony

8
Potencjał czynnościowy komórek pobudliwych
- Potencjał czynnościowy
- Chwilowa, impulsowa zmiana potencjału błony komórkowej
- Powstaje w komórce pobudliwej, gdy potencjał jej błony przekroczy pewną graniczną
wartość - próg pobudzenia - jego wielkość ma znaczenie jedynie dla powstania powstania
potencjału czynnościowego, a nie na jego przebieg - wszystko albo nic
- Dla większości komórek próg pobudzenia waha się między -40 a -90 mV
- Czas trwania bodźca ma wpływ - nawet słaby bodziec przy odpowiednio długim czasie
działania doprowadzi do przekroczenia progu pobudzenia
- Komórki pobudliwe - zdolne do szybkiej i krótkotrwałej zmiany potencjału błonowego
- Po przekroczeniu progu pobudzenia zmienia się przepuszczalność błony
- Odpowiadają za to napięciowo-zależne kanały jonowe (głównie sodowe i potasowe, czasem
wapniowe)
- Składa się z kilku faz
- Depolaryzacji - gwałtownego wzrostu potencjału błonowego
- Repolaryzacji - nieco mniej gwałtownego spadku potencjału błony
- Hiperpolaryzacji - okresu w którym potencjał błony jest niższy od potencjału spoczynkowego

Depolaryzacja
- Kanały sodowe reagują jako pierwsze
- Bardzo duża siła napędzająca dla jonów sodu (Vm - VNa)
- Potencjał progowy
- Napięcie przy którym następuje depolaryzacja otwierająca wystarczająco dużo kanałów Na
powodująca, że prąd sodowy kompensuje prądy dążące do utrzymania potencjału
spoczynkowego (potasowe i chlorkowe)
- Potencjał progowy jest tym niższy im większa jest koncentracja kanałów sodowych
- Najwięcej kanałów sodowych jest na wzgórku aksonalnym -> tam zaczyna się najczęściej
potencjał czynnościowy, ponieważ tam najłatwiej jest żeby powstał
- Wynosi -50mV dla neuronu
- Sprzężenie zwrotnie dodatnie odpowiada za propagację depolaryzacji - prąd sodowy powoduje
otwieranie kolejnych kanałów sodowych, które powodują powstawanie kolejnego prądu
sodowego itd.
- Jony sodu napływają do wnętrza komórki

Repolaryzacja
- Gwałtowny spadek potencjału błony po osiągnięciu potencjału czynnościowego
- W skutek zbliżania się potencjału błonowego do potencjału równowagi dla jonów sodu:
- Redukowana będzie siła napędzająca dla jonów sodu
- Inaktywowane są kolejne kanały sodowe
- Coraz mniejsza różnica potencjałów
- Zwiększana siła napędzająca dla jonów potasu
- Coraz więcej kanałów jest otwieranych
- Większa różnica potencjałów
- Wynikiem tego jest kompensowanie coraz większe prądu sodowego przez prąd potasowy
- Sprzężenie zwrotne dodatnie - prąd potasowy zmniejsza potencjał (przechodzi do wartości
ujemnych), a to wyższy potencjał stymulował aktywację kanałów potasowych i tym samym
przepływ prądu potasowego - sam powoduje swoją dezaktywację

Hiperpolaryzacja
- Podczas repolaryzacji inaktywowane są kanały sodowe, a otwarte potasowe -> duża przewaga
przepuszczalności jonów potasowych -> wpływają one niemal same na potencjał błonowy ->
potencjał błonowy osiąga wartości bliskie potencjałowi Nernsta dla potasu - niższe od
potencjału spoczynkowego - około -80mV
- W jej skutek dochodzi do zamykania kanałów potasowych i spadku przepuszczalności dla tego
jonu -> pompa sodowo-potasowa przywraca potencjał błonowy do wartości spoczynkowej

9
Refrakcja
- Sytuacja w której wywołanie potencjału czynnościowego jest niemożliwe
- Komórka uzyskuje w pełni zdolno do generacji potencjału czynno ciowego po około 10ms
- Refrakcja bezwzględna
- Kanały sodowe znajdują się w stanie inaktywacji (są chwilowo wyłączone - nieaktywne na
bodźce depolaryzacyjne), więc nie jest możliwe wywołanie potencjału czynnościowego
nawet przy dużych bodźcach
- Refrakcja względna
- Spora ilość kanałów sodowych jest w stanie zamkniętym (ale aktywowanym!więc nie
inaktywowanym), więc odpowiednio duży bodziec może wywołać potencjał czynnościowy
- Konieczny silniejszy bodziec niż w przypadku stanu potencjału spoczynkowego
- Stan refrakcji zapobiega cofaniu się fali depolaryzacyjnej

10
ś
ć
ś
Technika Voltage Clamp
- Pozwala na pomiar natężeń pojedynczych prądów błonowych wzdłuż całej powierzchni błony
- Wymusza istnienie na błonie określonego przez eksperymentatora napięcia, wytwarzanego i
kontrolowanego sztucznie (przez urządzenie)
- Urządzenie mierzy przepływającą przez błonę ilość ładunków, bez rozróżnienia na rodzaj jonu
- Po zablokowaniu farmakologicznym innych kanałów niż jeden konkretny można badać
natężenie prądu dla tego konkretnego niezablokowanego jonu
- TTX (tetradotoksyna) z ryby fugu blokuje kanały sodowe
- TEA (tetraetyloamina) blokuje kanały potasowe
- Technika ta potwierdziła istnienie inaktywacji kanałów sodowych

Technika Patch Clamp

- Jest analogiczna do techniki Voltage Clamp, ale zastosowana do bardzo małej powierzchni
błony (tzw. łatki - patch), na tyle niewielkiej by można było rozróżnić pojedyncze prądy płynące
przez dany kanał jonowy
- Szacowanie ilości kanałów odbywa się na analizie wyników porównanej z rachunkiem
prawdopodobieństwa
- Używane w tej technice są pipety szklane o bardzo niewielkich końcówkach (średnica to około
1mikrometra kwadratowego), które ograniczają pole błony - w pipecie znajduje się elektroda
rejestrująca przepływające prądy
- Rodzaje kon guracji

11
fi
 Komórki nerwowe - budowa
Aksony niemielinowane
- Nie posiadają osłonki mielinowej
- Lokalna depolaryzacja powoduje wytworzenie różnicy potencjału wzdłuż aksonu
- Prądy wzdłużne doprowadzają do rejonów sąsiadujących z miejscem pobudzenia
- Wartość potencjału czynnościowego jest stała wzdłuż całej długości błony
- Prądy wzdłużne po obu stronach błony o przeciwnych zwrotach
- Prędkość rozchodzenia się impulsu jest proporcjonalna do pierwiastka kwadratowego z
promienia aksonu v~ R -> im grubszy akson tym szybciej przekazywana informacja

Aksony mielinowane
- Otoczone osłonką mielinową
- Osłonki mielinowe zbudowane przez komórki Schwanna lub komórki skąpowypustkowe
- Zawierają duże ilości lipidów -> bardzo dobrze izolują fragmenty aksonu nimi otoczone
- Obecność osłonek mielinowych
- Zwiększa opór elektryczny (mała upływność elektryczna)
- Mielina działa jak opornik podłączony szeregowo
- R = R1 + R2 + R3 . . .
- Obniża pojemność elektryczną (łatwiej wywołać zmiany napięcia)
- Im większy opór tym mniejsza pojemność
1 1 1 1
- C = + + ...
C1 C2 C3
- W osłonkach występują regularne przerwy - węzły Ranviera
- W węzłach występuje bardzo dużo napięciowo-zależnych kanałów sodowych ->
umożliwiają one regenerację sygnału biegnącego wzdłuż osłonki mielinowej
- Potencjał czynnościowy jest transmitowany od jednego do kolejnego przewężenia
- Prędkość rozchodzenia się impulsu jest proporcjonalna do promienia aksonu v~R
Synapsy
- Gdy kolejne potencjały podprogowe b d si pojawia w czasie znacznie krótszym ni stała
czasowa (podczas której potencjał zanika), dojdzie do sumowania w czasie i wyst pienia
bod ca progowego
- Synapsy chemiczne
- Budowa synapsy nerwowo-mięśniowej (motorycznej)
- Cześć presynaptyczna
- W kolbkach synaptycznych obecne są pęcherzyki zawierające neurotransmiter -
acetylocholnę
- W błonie napięciowozależne kanały wapniowe typu N
- Część postsynaptyczna
- Na krawędziach pofałdowań synaptycznych zgrupowane są receptory acetylocholiny
typu synaptycznego (AChR) - są to kanały jonowe otwierające się po przyłączeniu ACh
- Liczne kanały sodowe w pofałdowaniach synaptycznych
- Mechanizm działania synapsy motorycznej
1. Depolaryzacja zakończenia nerwowego
2. Bramkowane napięciem kanały wapniowe typu N otwierają się
3. Dokomórkowy napływ jonów wapnia, powodujący dyfuzję pęcherzyków z
neurotransmiterem w stronę strefy aktywnej (miejsca gdzie odbywa się egzocytoza)
4. Egzocytoza 100-200 pęcherzyków z ACh
5. ACh łączy się z odpowiednimi receptorami i powoduje otwarcie w nich selektywnych
kanałów AChR
6. Przez kanały przepływają jony Na - powstaje prąd sodowy, który może spowodować
otwarcie pozostałych kanałów sodowych po przekroczeniu pewnej wartości
7. Następuje depolaryzacja błony postsynaptycznej - ten potencjał postsynaptyczny
inaczej nazywany jest potencjałem płytki ruchowej (EPP).
- Żeby na pewno doszło do pobudzenia jest on sporo wyższy od progu pobudzenia

12
ź
ę
ą
ę
ć
ą
ż
 - Czasem w wyniku egzocytozy kilku pęcherzyków z ACh powstają miniaturowe
potencjały płytki ruchowej (MEPP)
- Po wydzieleniu ACh jego stężenie w przestrzeni synaptycznej ulega szybkiemu
zmniejszeniu dzięki dyfuzji oraz działaniu enzymu acetylocholinoestrazy (AChE)
- Właściwości
- Opóźnienie sygnału w synapsie chemicznej ma swoje źródło w opóźnieniu działania
receptorów na agonistę, a nie ze względu na dyfuzję
- Różne receptory przepuszczają w różny sposób różne jony np. Receptory wiążące
NDMA przepuszczają jony Ca dobrze, a receptory AMPA słabo
- Właściwość prostownika - sygnał przesyłany jednostronnie
- Podział
- Wytwarzające EPSP - pobudzający potencjał postsynaptyczny - receptory acetylocholiny i
noradrenaliny
- Wytwarzające IPSP - hamujący potencjał postynaptyczny - receptory GABA
- Synapsy elektryczne
- Wnętrza obu komórek komunikują się ze sobą bezpośrednio za pomocą koneksonów
- Brak w nich opóźnień sygnału transmisji
- Brak możliwości wzmocnienia/osłabienia sygnału
- Nie mają właściwości prostowniczych, tak jak synapsy chemiczne, czyli transmisji w jednym
kierunku - tu możliwy przesył dwustronny

Budowa synapsy chemicznej

13
Kanały jonowe
- Działają zgodnie z zasadą wszystko albo nic - albo są otwarte albo zamknięte
- Przechodzenie między stanem otwarcia i zamknięcia jest losowe (w obie strony)
- Oznacza to, że kanał nie otwiera się natychmiast po nastaniu bodźca
- Można jedynie wyliczyć średni czas
- Przy danych napięciach zwiększa się prawdopodobieństwo otwarcia
- Inaktywacja =/= zamknięcie
- Inaktywowany kanał jest wyłączony z użycia i nie może się otworzyć, zamknięty może
- Inaktywacja kończy się dopiero po powróceniu do potencjału spoczynkowego
- Dopiero po zakończeniu inaktywacji kanał jest zamknięty (i gotowy do ponownego
otwarcia)
- Podział że względu na czynniki otwierające
- Bramkowane napięciem
- Zazwyczaj depolaryzacyjne, czasem hiperpolaryzacyjne
- Budowa
- Filtr selektywności
- Sensor potencjału - naładowany elektrycznie fragment, który porusza się pod wpływem
zmiany napięcia błony i powoduje otwarcie/zamknięcie kanału
- Bramka aktywacyjna - fragment białka, przesuwany przez sensor potencjału,
zamykający kanał
- Prąd bramkowy - prąd płynący w poprzek błony w skutek przemieszczenia się
naładowanego czujnika (sensora potencjału)
- Bramkowane ligandem
- Otwarcie na skutek przyłączenia się danej cząsteczki
- np. Kanał zależny od ACh (nikotynowy)
- W synapsach
- Otwiera się po 1ms (u embrionów po 6ms)
- Im bardziej ujemy potencjał błony tym dłużej jest otwarty
- Bramkowane stresem
- Otwarcie na skutek przyłożenia danej siły
- Kanały jonowe są selektywne - selektywność zależy od ltra selektywności
- Ujemnie naładowane grupy przy wejściu mogą powodować przepuszczanie tylko kationów
- Odpowiednia średnica pozwala przepuszczać jony tylko o odpowiedniej wielkości po
hydratacji
- Im mniejszy kanał tym bardziej selektywny
- Ważne kanały
- Kanały sodowe
- Właściwości
- Otwierają się przy -50mV
- Reakcja aktywacji 1ms -> bardzo szybko
- Inaktywacja po 3ms -> aktywny 2ms
- Może być zablokowany prze TTX (tetradotoksynę) z ryby fugu
- Budowa
- Podjednostka alfa i 2 beta
- Alfa z 4 modułów po 6 transhelis
- W segmencie 4 znajduje się sensor podziału (obecność Arg i Lys), który wykonuje
ruch śrubowy tzw. Model ślizgającej się helisy
- Kanały potasowe opóźnione prostownicze (Kanały K)
- Otwierają się przy -50mV
- Aktywacja kilkukrotnie wolniejsza niż kanałów sodowych -> prąd sodowy płynie szybciej
- Inaktywacja nawet po ok. 200ms
- Kanały potasowe typu A (Kanały KA)
- Aktywacja ~3ms
- Aktywowane dopiero po hiperpolaryzacji (ponieważ przy potencjale spoczynkowym są
inaktywowane)
- Proces inaktywacji dużo szybszy niż w kanałach K
- Kanały dokomórkowe prostownicze potasowe (Kanały Kir)
- Otwierają się gdy potencjał jest mniejszy od pewnej wartości (wartość ta zależna od
zewnątrzkom. stężenia potasu)
- Zamykają się gdy błona zostaje zdepolaryzowana
14
fi
- Kanały potasowe zależne od stężenia Ca w komórce (Kanały KCa)
- Dwa rodzaje
- Kanały o małym przewodnictwie, blokowane przez apaminę
- Kanały o dużym przewodnictwie, blokowane przez charybdotoksynę
- Kanały wapniowe
- Powodują zmianę prądu na inne akcje komórki np. Egzocytozę (pęchrzyków z ACh),
skurcz itp.
- Wyróżnia się trzy typy o różnych wartościach aktywacji: T - -70mV, N - -20mV, L - -10mV
- L aktywują się najdłużej (500ms), ale mają największe przewodnictwo
- Kanały chlorkowe
- Uczestniczą w procesach regulacji objętości komórki i pH poza komórką

15
Choroby
Miastenia
- Choroba autoimmunologiczna w której powstają przeciwciała skierowane przeciwko
receptorom acetylocholinowym
- Jej wynikiem jest zmniejszona koncentracja receptorów acetylocholny AChR i niszczenie błony
postsynaptycznej - płytki ruchowej
- Dochodzi do szybkiego męczenia się mięśni
Miotonia congenita
- Choroba genetyczna w wyniku której brak jest wystarczającej liczby kanałów chlorkowych w
komórkach mięśniowych
- Mało kanałów = niskie przewodnictwo -> wysoki opór -> duża zmiana potencjałów przy
niewielkim natężeniu
- Włókna mięśniowe stają się bardzo pobudliwe, a potencjał czynnościowy trwa dłużej niż
zwykle - skutkiem jest wydłużony skurcz mięśni i opóźniona relaksacja

16
2. OKO

17
Promień świetlny
- Nieskończenie wąska wiązka światła
- Właściwości
- W ośrodku jednorodnym promienie rozchodzą się po liniach prostych
- Przy przejściu promienia przez ośrodki o różnych współczynnikach załamania światło ulega
odbiciu i załamaniu
- Jest to spowodowane różnicą prędkości w rozchodzenia się fali w jednym ośrodku do
drugiego -> światło chce pokonać drogę jak najszybciej, co niekoniecznie znaczy jak
najkrócej - analogia do ratownika na plaży biegnącego po piasku jak najdłużej żeby w
najpóźniejszym możliwym momencie wejść do wody w której porusza się wolniej
- Prawa opisujące rozchodzenie się promieni świetlnych
- Zasada Fermata - promie wietlny poruszaj cy si (w dowolnym o rodku) od punktu A do
punktu B przebywa najkrótsz mo liwie drog optyczn , czyli tak , na której przebycie
potrzebuje minimalnego czasu (analogia do ratownika)
- Prawo Snelliusa (prawo załamania światła / refrakcji)
sinθ1 n2 v1
- sinθ = n = n21 = v
2 1 2
- n21 - względny współczynnik załamania (jednego ośrodka względem drugiego)
c
- n1 = - bezwzględny współczynnik załamania (prędkości maksymalnej światła w próżni
v1
do prędkości w danym ośrodku)
- Przykład - jeśli promień przejdzie z ośrodka o mniejszym współczynniku załamania do tego
o większym to kąt odbicia będzie mniejszy od kąta padania

18
ń
ś
ą
ż
ą
ę
ę
ą
ą
ś
Soczewka
- Urządzenie optyczne z przezroczystego materiału ograniczone dwoma powierzchniami z
których przynajmniej jedna jest wycinkiem sfery
- Oś optyczna - prosta przechodząca przez środki krzywizn elementów optycznych
- Środek optyczny - punkt soczewki na jej osi optycznej, przez który przechodzący promień
świetlny nie jest załamywany
- Ognisko (F) - miejsce w którym skupiają się promienie wiązki, które początkowo biegły
równolegle do osi optycznej
- Ogniskowa (f) - odległość między ogniskiem a środkiem soczewki

( no )( R1 R2 )
1 ns 1 1
- f = − 1 + =D

- ns - wsp. zał. materiału soczewki; n0 - wsp. zał. ośrodka w którym jest soczewka
- Jeśli chcielibyśmy żeby soczewka wypukła działała rozpraszająco - D musi być ujemne -
ns > n0 np. powietrzna soczewka w szkle
- Zdolność skupiająca (moc optyczna)
- Odwrotność ogniskowej -> zależy od promieni krzywizn (zależność odwrotnie
proporcjonalna - im większy promień soczewki tym mniejszy współczynnik załamania) i od
współczynnika załamania (wprost proporcjonalna)
- Zdolności skupiające soczewek się dodają
1 1
- D= f dioptr ia =
m etr
- Równanie soczewki
- Określa zależność pomiędzy odległością przedmiotu od soczewki a odległością jego
obrazu otrzymanego w tej soczewce
1 1 1
- f = x +y
- x - odległość przedmiotu o środka optycznego soczewki
- y - odległość obrazu od środka optycznego soczewki
- Kiedy x < f to wtedy y < 0 - obraz powstanie po tej samej stronie soczewki - będzie
pozorny
- Soczewki skupiające mają f>0
- Rodzaje soczewek
- Soczewka cienka - jej ogniskowa jest znacznie większa od grubości, więc grubość soczewki
może być pominięta
- Soczewka wklęsła
- Grubsza na brzegach
- Rozpraszająca - dla krótkowidzów
- Ogniskowa pozorna - przed soczewką, przyjmuje wartości ujemne -> zdolność skupiająca
przyjmuje wartości niższe od zera
- Soczewka wypukła
- Grubsza na środku
- Skupiająca - dla dalekowidzów

19
 Wady soczewek
- Aberracja sferyczna
- Wada soczewki, której poszczególne strefy mają różne ogniska
- Promienie padające bliżej obwodu skupiają się bliżej soczewki
- Aberracja chromatyczna
- Wada soczewki na którą padające promienie mają różne ogniska, w zależności od
długości fali (np. Niebieskie załamuje się mocniej niż czerwone - ma krótszą ogniskową)
- Materiał z którego zbud. jest soczewka ma różne wsp. zał. dla różnych długości fali

- Dyfrakcja
- Zmiana kierunku rozchodzenia się fali po przejściu przez otwór o średnicy porównywalnej
z długością fali - następuje zagięcie fali wokół krawędzi otworu
- Rozdzielczość
- Zdolność do odróżniania szczegółów obiektu - minimalna odległość między dwoma źródła
światła przy której będą one widoczne jako dwa punkty, a nie jeden
- Rozdzielczość kątowa
λ
- ϕ = 1, 22 ϕ - kąt w radianach
dźrenicy
- Rozdzielczo k towa jest proporcjonalna do długo ci fali i odwrotnie proporcjonalna
do rednicy renicy
- Wpływ na rozdzielczość oka ma
- Średnica źrenicy
- Mały otwór - zjawisko dyfrakcji powoduje rozmazywanie się obrazu małych punktów
- Obraz staje się wyraźniejszy po rozszerzeniu źrenicy
- Ziarnista struktura siatkówki
- Liczba komórek receptorowych i ich wielkość
- Jeszcze większa niż obecnie liczba komórek receptorowych nie zwiększa
rozdzielczości z powodu efektu dyfrakcji
- Gdyby było fotoreceptorów mniej to ich liczba by spadała wraz z równomiernym
(odwrotnie proporcjonalnym) wzrostem rozdzielczości kątowej

20
ś
ś
ź
ć
ą
ś
Zależność obrazu od odległości przedmiotu od soczewki i
wielkości ogniskowej
- x = 2f - obraz rzeczywisty, odwrócony, o niezmienionej wielkości
- f < x < 2f - obraz rzeczywisty, odwrócony, powiększony
- x = f - obrazu brak, ponieważ promienie są równoległe
- x < f - obraz pozorny, prosty, powiększony
- Na tej zasadzie działa lupa

21
Oko
- Elementy układu optycznego oka
- Rogówka n=1,376
- Ciecz wodnista n=1,336
- Soczewka n=1,395
- Ciało szkliste n=1,336
- Zdolność skupiająca
- Rogówka - ~43D - największy ze wszystkich, ponieważ ma największy stosunek wsp. zał. do
wsp. zał. ośrodka sąsiedniego
- Zdolność skupiająca całego układu to ~70D (58,5D przy rozluźnionych mięśniach)
- Soczewka
- Zmienna zdolność skupiająca umożliwia skupienie obrazu na soczewce przy zmiennej
odległości obrazu od oka
- Zdolność skupiająca zmieniana poprzez skurcze mięśnia rzęskowego
- Patrzymy na przedmiot daleko - rozkurcz mięśnia - soczewka się spłaszcza - mniejsza
zdolność skupiająca
- Patrzymy na przedmiot blisko - skurcz mięśnia - soczewka się uwypukla - większa
zdolność skupiająca
- Waha się między 13D (przy rozluźnionych mięśniach) do ~27D
- Wady wzroku
- Krótkowzroczność - obraz powstaje przed siatkówką -> korekcja soczewką rozpraszającą
- Dalekowzroczność - obraz powstaje za siatkówką -> korekcja soczewką skupiającą
- Astygmatyzm - nieprawidłowy kształt elementów optycznych oka (najczęściej rogówki),
powodujący załamywanie się promieni z różną siłą na płaszczyźnie pionowej i poziomej
-> korekcja za pomocą soczewek cylindrycznych
- Budowa komórkowa
- Jakość widzenia
- Najostrzejsze widzenie w plamce żółtej
- Słabsze widzenie na obwodzie oka
- Całkowicie niewrażliwa na bodźce świetlne jest tarcza nerwu wzrokowego
- Warstwy siatkówki
- Warstwa czopków i pręcików
- Warstwa komórek dwubiegunowych
- Warstwa komórek zwojowych nerwu wzrokowego
- Fotoreceptory
- Czopki
- Odpowiadają za widzenie barwne; działają przy intensywnym świetle
- 3 typy - każdy z typów wrażliwy na światło o barwie niebieskiej, zielonej lub czerwonej,
każdy z nieco innym barwnikiem wzrokowym
- Dołek środkowy plamki żółtej jest wypełniony niemal jedynie czopkami, tu każdy
receptor łączy się z jednym neuronem
- ~3 miliony
- Pręciki
- Odpowiadają za widzenie kształtów; działają już przy niewielkim natężeniu światła ->
pobudzić pręcik potra już pojedynczy foton
- Nie rozróżniają barw
- ~1 miliard
- Barwnikiem wzrokowym jest rodopsyna
- Działanie fotoreceptorów
- W ciemności
- Otwarte kanały sodowe bramkowane cGMP (którego w ciemności dużo)
- Przez ww. kanały płynie prąd sodowy -> „standardowym” potencjałem spoczynkowym
błony w ciemności jest potencjał równy -40mV - błona jest zdepolaryzowana
- Stale otwarte kanały potasowe
- W świetle
- Pod wpływem światła cGMP przekształcane do GMP - zamykają się kanały sodowe
- Zamknięcie kanałów sodowych powoduje zahamowanie przepływu prądu sodowego
- Wypływ jonów potasu z komórki powoduje obniżenie potencjału komórki -
hiperpolaryzację
- Otwierają się bramkowane napięciem kanały wapniowe - wapń jako aktywator enzym.
22
fi
3. UCHO

23
 Ruch harmoniczny
- Ruch, który zachodzi wokół stałego położenia równowagi okresowo, czyli stan ciała powtarza
się w jednakowych odstępach czasu
- Równanie opisujące ruch harmoniczny - y(t) = A · sin(ω · t)
kąt ∆α 2π
- pręd k ość k ą towa = ω= =
czas ∆t T
- Mówi ona o tym po jakim czasie ciało poruszające się ruchem kołowym zakreśli cały okrąg
- Prędkość liniowa ciała poruszającego się po okręgu v = ω · R
- Rozprzestrzenianie się ruchu harmonicznego
x
t′ = c − pręd k ość r oz pr zest r zeni ani a, x − odl eg ł ość
c
- Ruch jest powodowany przez siłę harmoniczną
- F =−k ·y y - wychylenie, k - współczynnik sprężystości
- Siła ta ma odwrotny zwrot niż wychylenie ciała - stara się ona „cofnąć” ciało

Fala
- Zaburzenie harmoniczne rozprzestrzeniające się w ośrodku (ruch udziela się sąsiednim
cząsteczkom)
- Fala jest nośnikiem energii - dlatego może nam przekazać informacje
- Prędkość rozprzestrzeniania się fali
E
c= E - modułu sprężystości objętościowej, ρ - gęstości
ρ
- Zależy od właściwości ośrodka:
- Im większa gęstość tym większa prędkość rozchodzenia się dźwięku
- Powietrze - 330m/s
- Tłuszcz - 1450m/s
- Tkanki miękkie - ~1540m/s
- Krew - 1570m/s
- Mięśnie - większa prędkość w poprzek włókien (1610m/s) niż wzdłuż (1592m/s)
- Kości - 4080m/s
- Fala dźwiękowa
- Zmianie ulegają lokalne wartości ciśnień z powodu zagęszczeń i rozrzedzeń powietrza
- Ciśnienie akustyczne - ró nica pomi dzy aktualn warto ci ci nienia a ci nieniem w
niezaburzonym o rodku
- Ton prosty - sinusoidalna fala rozchodząca się w ośrodku

24

ś
ż
ę
ą
ś
ą
ś
ś
Natężenie dźwięku
ilość energii
- n atężenie d ź więk u = jedn . czasu * jedn . powierzchni
1 2 2 1p
max
- I = 2 A ω ρc = 2 ρc A − a mplit u d a ω − pręd k ość k ą towa ρ − gęstoś c − pręd k ość d ź więk u
I~A 2, I~p 2

Natężenie odbitej fali

- Fala na granicy dwóch ośrodków w pewnej części zostaje odbita,
a w pewnej przechodzi dalej
- Wielkość określana przez wzór Fresnela

I pada jące ( ρ1c1 + ρ2 c 2 )

2
I odbite ρ1 c1 − ρ 2 c 2
R= =

- Zależy wprost od impedancji akustycznej dwóch ośrodków - jeśli

są one zbliżone, to odbicia praktycznie nie będzie
- Impedancja akustyczna - jest miarą oporu jaki ośrodek stawia
rozchodzącej się w nim fali
Z = ρc ρ − gęstość c − pręd k ość d ź wi ęk u

Ultrasonogra a
- Ultradźwięki - fale mechaniczne rozchodzące się w ośrodkach sprężystych o częstotliwości
powyżej progu słyszalności ucha ludzkiego (20kHz)
- Ultradźwięki mogą być słyszane oraz odbierane przez niektóre zwierzęta
- Działanie aparatu USG
- Wytwarzanie ultradźwięków
- Trzeba zmusić ośrodek do drgań o odpowiedniej częstotliwości - dźwięk to rozchodząca
się fala mechaniczna
- Wykorzystywany odwrotny efekt piezoelektryczny
- Efekt pizoelektryczny - odkształcenie kryształu kwarcu energią mechaniczną powoduje
pojawienie się pól elektrycznych na jego powierzchni
- Odwrotny efekt pizoelektryczny - pod wpływem pola elektrycznego odkształcenie się
kryształu w rytm zmian pola
- Mechanizm działania
- Fala dźwiękowa odbijana od kolejnych granic ośrodków i jej natężenie zmniejsza się wgłąb
- penetracja zależna od rodzajów tkanek jakie po drodze mija fala
- Żel potrzebny po to aby między głowicą a tkanką nie było powietrza - różnica impedancji
między powietrzem a wodą jest tak duża, że fala by się odbiła i nie miałoby co wnikać w
tkanki
- Odczyt
- Fala odbita jest odbierana przez głowicę wywołując zjawisko piezoelektryczne
- Mierzony jest czas powrotu dźwięku, po odbiciu, do aparatu
- Miarą odległości granicy ośrodków od głowicy jest czas powrotu (prędkość znana)
x = 2ct λ = c /f
- Działania ultradźwięków
- Efekty biologiczne są też zależne od czasu - im dłużej tym większa zmiana
- W med. stosuje się ultradźwięki o częstotliwości 0,8-30MHz oraz natężeniu 0,5-20kW/m2 ->
niewielka energia, więc stosunkowo niewielki efekt biologiczny
- Efekt mechaniczny - lokalne zmiany ciśnienia - tworzenie pęcherzyków zwane kawitacją
- Efekt cieplny - absorpcja fali ultradźwiękowej wiąże się z produkcją ciepła. Duża ilość ciepła
jest wydzielana na granicach tkanek o dużej różnicy impedancji akustycznej (np. Z kością)
- Efekt chemiczny - wynika z ww. ponieważ wszystkie reakcje biegną szybciej w wyższej temp
- rozpad dużych cząsteczek, większenie jonizacji, wzrost dyfuzji przez błony

25
fi
Analiza harmoniczna
- Pozwala scharakteryzować dźwięk złożony; jest możliwa dzięki prawdziwości twierdzenia
Fouriera
- Twierdzenie Fouriera - każdy sygnał okresowy można przedstawić jako sumę sinusoid o
częstotliwości kołowej będącej wielokrotnością częstotliwości podstawowej - każdy dźwięk
dowolnie złożony okresowy można przedstawić jako sumę tonów prostych pomnożonych przez
amplitudę (mówiącej o udziale tego tonu w złożonym dźwięku)
- Właściwości
- Wysokość dźwięku związana z częstotliwością podstawową
- Barwa dźwięku związana z wyższymi harmonicznymi
- Widmo ciągłe jest dla nas szumami
- Na podstawie tego działają syntezatory dźwięku - badane są wyższe harmoniczne np. dla
skrzypiec - komputer potra wytworzyć dźwięk który brzmi dla nas jak skrzypce

26
fi
Natężenie dźwięku
- Próg słyszalności - najmniejsze odczuwalne natężenie dźwięku
- Dla częstotliwości 1000hz I0 = 10−12 W/m 2 0dB
- Próg bólu - największe odczuwalne natężenie dźwięku
- Dla 1000hz I0 = 100 W/m 2 120dB
- Poziom natężenia dźwięku

( I0 ) ( I0 )
I I
L = log - bel L = 10 · log - decybel

- Prawo Webera-Fechnera
- Najmniejszy odczuwalny przyrost natężenia dźwięku jest proporcjonalny do natężenia
aktualnie występującego ∆ I = k I
- Wzrost odczucia głośności jest proporcjonalny do logarytmu z ilorazu natężeń dźwięków

( I1 )
I2
porównywanych L = l og - aby usłyszeć dźwięk (o danej częstotliwości) o jeden

raz głośniej (100% głośniej) natężenie musi wzrosnąć 10 razy

- Słyszalność jest różna dla różnych częstotliwości
- Poziom głośności jest liczony w fonach - dźwięk charakteryzuje się poziomem głośności x
fonów gdy wrażenie głośności jest takie samo jest dźwięk o poziomie natężenia x decybeli
przy częstotliwości 1000Hz
- Około 3000Hz najniższy próg słyszalności

27
Biologia słyszenia
- Zamiana sygnału mechanicznego na elektryczny zachodzi w narządzie Cortiego
- Rozwinięta błona podstawną ma 3,5-4mm
- Błona podstawną jest 5 razy węższa w pobliżu okienka niż wierzchołka
- Sztywność błony podstawnej jest ok. 100 razy większą w pobliżu okienka niż przy
wierzchołku
- Teoria Bekes’yego - fala akustyczna (mechaniczna) wędruje w perylim e powoduje
odkształcenie błony podstawnej w zależności od częstotliwości dźwięku - wysoka bliżej
okienka owalnego, niskia bliżej wierzchołka - w miejscu w którym zgadza się z częstotliwością
drgań własnych błony (błona tylko dla danej częstotliwości wpada w wibracje - analogicznie jak
w kamertonie)
- Proces słyszenia działa w założeniu o analizę harmoniczną - błona ulega odkształceniu w
konkretnym miejscu dla danej częstotliwości - jest to odkształcenie odczytywane przez komórki
rzęsate, które przekazują dalej sygnał, a w mózgu przeprowadzana jest w oparciu o to analiza
harmoniczna
- Komórki rzęsate
- Wewnętrzne
- Jest ich około 3,5k
- 95% komórek spiralnych zwojowych unerwia właśnie je
- Rzęski wyginane przez poruszanie komórek rzęsatych przez błonę podstawną -
indukowane są zmiany napięcia błonowego, przez kationoselektrywne kanały TRPA1,
wpuszczające jony K+ do środka komórki (wyjątek! Bardzo dużo K+ w perylim e
powoduje, że to wyjątkowo one wywołują depolaryzację), otwierane one są przez
molekularne „łańcuszki” - one odbierają sygnał dźwiękowy

- Zewnętrzne
- Jest ich około 15-20k
- 5% komórek spiralnych zwojowych unerwia je
- Mają białko - prestynę - czułą na napięcie błony podstawnej, która pod wpływem jego
kurczy się wzmacniając mechaniczne oscylacje (ampli kując je) o 2 rzędy wielkości (100
razy)
- Uszkodzenie ich jest najczęstszą przyczyną głuchoty - drgania nie są ampli kowane, przez
co są zbyt słabe by odpowiednio pobudzić komórki rzęsate wenętrzne
- Uszkadzane przez kanyceinę (doprowadzając do głuchoty)
- Implant słuchowy
- Procesor dokonuje analizy harmonicznej i zmienia on sygnał mechaniczny fali słuchowej na
elektryczny - wysyłany na elektrodę kończącą się na narządzie Cortiego i sztucznie
stymulującym komórki rzęsate do wytwarzania impulsu

28
fi
fi
fi
fi
4. PROMIENIOWANIE
JONIZUJĄCE

29
Promieniowanie jonizujące
- Wszystkie rodzaje promieniowania, które wywołują jonizację ośrodka materialnego - odrywają
lub przyłączają przynajmniej jeden elektron od atomu lub cząsteczki
- Promieniowanie - strumień cząsteczek lub fal wysyłanych przez ciało
- Jonizacja - powstawanie jonu, z obojętnego atomu lub cząsteczki
- Rodzaje promieniowania jonizującego
- Promieniowanie korpuskularne - promieniowanie jonizujące będące strumieniem cząsteczek
- Promieniowanie alfa - produkt to m.in. cząsteczka helu

- Promieniowanie beta minus - produkt to m.in. elektron

- Promieniowanie beta plus - produkt to m.in. pozyton

- Wychwyt K (odwrotna przemiana beta)

- Inne reakcje jądrowe - ich produktem mogą być też protony i neutrony

- Promieniowanie gamma - wysokoenergetyczna forma promieniowania EM

Rozpad promieniotwórczy
- Prawo rozpadu promieniotwórczego
- Liczba jąder pierwiastka rozpadających się na jednostkę czasu jest proporcjonalna do
aktualnej ilości nierozpadniętych jąder
dN
- =−λ·N λ - stała rozpadu promieniotwórczego dla danego pierwiastka
dt
- Jak zmienia się liczba jąder w czasie?
- N = N0 · e −λ·t N0 - początkowa ilość jąder
- Czas jest „w potędze” -> ilość jąder spada wykładniczo względem czasu
- Połowa jąder ulegnie rozpadowi w czasie T 1 - czasie połowicznego rozpadu
2

30
Promieniowanie elektromagnetyczne
- Gamma - emisja wysokoenergetycznych kwantów promieniowania elektromagnetycznego w
wyniku przemian j drowych
- Rentgenowskie - emisja wysokoenergetycznych kwantów promieniowania
elektromagnetycznego w wyniku oddziaływania elektronów z materi (wyhamowywania
elektronów)
- Wytwarzanie promieni rentegnowskich
- Właściwości zyczne
- Zmiana prędkości ruchu naładowanej cząstki skutkuje emisją fali EM w postaci
kwantów promieniowania (zgodnie z równaniami elektrodynamiki - równaniami
Maxwella)
- Im większa zmiana prędkości tym większa energia kwantu promieniowania i krótsza
długość fali
c
- E =h·v =h·
λ
h - stała Plancka, v - częstotliwość fali
- Lampa rentgenowska
- Sztuczne źródło promieniowania rentgenowskiego
- Bańka z elektrodami oddzielonymi próżnią. Katoda jest podgrzewana, aby umożliwić
wybicie z niej elektronów. Wybite elektrony padają na położoną pod kątem anodę,
powodując powstawanie promieniowania rentgenowskiego
- e·U =h·v =E
e · U - energia nadana elektronowi przez pole elektryczne po przejściu przez różnicę
potencjałów U

31
fi
ą
ą
- Czemu wykres rozkładu energii nie jest stały?
- Jest to widmo ciągłe - bardzo różna energia może zostać uwolniona
- Podczas uderzania elektronu o anodę może zostać uwolniona energia w postaci
promieniowania rentgenowskiego o bardzo różnej wielkości - jest bardzo duża
dowolność tego jaka część energii zostanie uwolniona jako prom. X -> w zależności od
tego w jaki sposób i o co będzie hamować elektron większa lub mniejsza część może
zostać przekształcona na energię cieplną (średnio ponad 99% przekształcane na
energię cieplną)
hc
- λmin =
eU
- „Najbardziej optymistyczny przypadek” - gdyby cała energia elektronu poszła na
promieniowanie rentgenowskie
- Widmo charakterystyczne
- Na widmo ciągłe nakłada się widmo charakterystyczne - peaki spowodowane
wybijaniem przez pędzące elektrony elektronów z powłoki K (energia uwalniana
podczas takiego wybicia jest ściśle określona)

Widmo

32
Sposoby pomiaru promieniowania jonizującego
- Detektor półprzewodnikowy
- Licznik scyntylacyjny
2. Duży kwant promieniowania uderza o kryształ na którym rozbija się na mniejsze kwanty
promieniowania (w zakresie światła widzialnego
3. Na drodze tego promieniowania umieszczana jest fotokatoda - katoda wysyłająca
elektrony pod wpływem światła
4. Elektrony z fotokatody uderzają o dynody - elektrody o odpowiednio skon gurowanym
potencjale - z których wybijane są elektrony, zwiększając „intensywność” strumienia
5. Elektrony padają na anodę - przepływa prąd zliczany przez odpowiednie maszyny

- Licznik Geigera-Mullera
- Puszka (będąca katodą) wypełniona gazem, przez której środek biegnie anoda
- Licznik trzeba skon gurować - wybrać odpowiednie napięcie tzw. napięcie pracy
- Przy zbyt niskim nawet przy dużej ilości cząsteczek jonizujących nie będzie przepływać
prąd
- Przy zbyt wysokim gaz będzie jonizować się samoczynnie
- Należy znaleźć tzw. plateau - zakres napięcia przy którym liczba zliczeń prawie nie będzie
się zmieniać - i wybrać napięcie na jej środku
- Cząsteczka promieniotwórcza jonizuje gaz - następuje krótkotrwały przepływ prądu (do
anody elektrony, do katody jony)

PLATEAU

33
fi
fi
Pochłanianie promieniowania przy przechodzeniu przez materię
- Ośrodek materialny ma możliwość pochłaniania promieniowania, które przez tę materię
przechodzi - promieniowanie wytwarzane o
danym natężeniu, po przejściu przez jakieś
ciało i zbadaniu przez detektor okazuje się
słabsze
- Prawo pochłaniania (Bougera, Lamberta)
- I = I0 · e −μ·x
μ - liniowy współczynnik pochłaniania,
μ
- masowy współczynnik pochłaniania
ρ
μ Z4 3
- ρ = A ·λ
Z - liczba porządkowa (rodzaj materiału,
który pochłania)

Mechanizmy absorpcji promieniowania EM

- Efekt fotoelektryczny
- Emisja elektronów z powierzchni atomu o które
uderzył kwant promieniowania
- Cały kwant promieniowania przekazywany jest
wyemitowanemu elektronowi
- Energia jonizacji jest stała, reszta energii fali EM
jako energia kinetyczna elektronu
me · ve 2
- hv = Ejon +
2
- Proces ten jest podstawą działania fotokatody
- Efekt Comptona
- Kwant promieniowania uderza elektron i wybija go pod pewnym kątem alfa, a sam kwant
promieniowania nie ulega absorpcji w całości, a rozpraszany jest on pod kątem beta (i ma
mniejszą energię - pomniejszoną o energię potrzebną do wybicia i nadania prędkości
elektronowi)

- Kreacja par - tworzenie par elektron-pozyton

- Kwant promieniowania oddziałując z jądrem zostaje pochłonięty i przekształcony na parę
elektronu i pozytonu rozbiegającego się w przeciwnych kierunkach
- Pozyton i elektron po spotkaniu ulegają anihilacji - powstają dwa kwanty rozbiegające się
w przeciwnych kierunkach
- Zachodzi tylko jeśli hv ≥ 1 . 022MeV (energia równoważna 2 masom elektronowym zgodnie
ze wzorem E = mc 2)
34
- Jakie zjawisko kiedy zachodzi?
- Zależy to od energii
- Elektronowolt - energia jaka zostanie nadana lub odebrana elektronowi, który przemieścił się
w polu elektrycznym o różnicy potencjałów 1V
Energia Zjawisko fotoelektryczne Zjawisko Comptona Tworzenie par

10 keV 99% - -

200 keV 1% 99%

2 MeV - 99% 1%

20 MeV - 50% 50%

- Mechanizmy absorpcji trzeba uwzględnić do wartości współczynnika pochłaniania

- μ =τ +σ +π
τ - zjawisko fotoelektryczne, σ - zjawisko Comptona, π - tworzenie par
σ = σa + σr σa- zjawisko absorpcji, σr - zjawisko rozpraszania
- Masowe współczynniki absorpcji
- Ich udział zależy od energii fotonów
μ τ σa πa
- ρ = + +
ρ ρ ρ

Wykorzystanie w medycynie
- Tkanki mają różny współczynnik pochłaniania
- Na zdjęciu rentgenowskim najjaśniejsze są tkanki mające najwyższy współczynnik
(najbardziej pochłonęły promieniowanie)
- Opisywany jest przez skalę Hounds elda w której dany współczynnik odnoszony jest do
współczynników powietrza i wody
μx − μH2O
- μ * 1000
H2O − μpowietrza
- Powietrze = -1000
Woda = 0
Kość = 500
- Działanie tomografu komputerowego
- Wykorzystywana jest różnica między natężeniem promieniowania wysyłanym i
odczytywanym
- Tworzona jest siatka zbudowana z pikseli, przez który to każdy piksel przechodzą minimum
dwie fale promieniowania - następnie na podstawie równań z niewiadomymi obliczany jest
współczynnik pochłaniania danego piksela

35
fi
 Wpływ promieniowania na organizm
- Wielkości
- Dawka pochłonięta
∆E
D= 1 Grey = 1 Gy = 1 J/kg
∆m
- Dawka ekspozycyjna
- Określa zdolność jonizacji promieniowania jonizującego w powietrzu (ilość ładunków
elektrycznych jonów jednego znaku, które są wytworzone w określonej jednostce masy
powietrza)
∆Q
- X= C/kg
∆m
- Moc dawki pochłoniętej
∆D
- Ilość dawki pochłonięta w danym czasie - - Grey/sekundę
∆t
- Moc dawki ekspozycyjnej
- Ilość jonów na masę powietrza w danym czasie
- Jak promieniowanie działa na organizm
- Zjawiska zyczne - fotoelektryczne, Comptona, tworzenie par
- Chemiczne
- Radioliza wody
- Jonizacja cząsteczek wody do H2O +
- Wzbudzenie cząsteczek wody H2O *
- Bezpośrednie i pośrednie działanie na DNA
- Mechaniczne rozrywanie nici DNA
- Oddziaływanie produktów radiolizy wody na DNA i na białka (szczególnie te zawierające
grupy SH)
- Zaburzenie funkcji błon biologicznych
- Efektywny okres połowicznego rozpadu w organizmie
1 1 1
= +
Tefekt ywny Trozpadu Twydalania

36
fi
5. SPEKTROSKOPIA

37
Ogólne informacje
- Kwantowanie - określone wartości zyczne mogą przyjmować ściśle określone wartości (nie
mogą się zmieniać liniowo), np. wartość energii dla elektronu na danej powłoce zmieniają się
skokowo
- Przejścia elektronowe - skakanie między powłokami

- Energia elektronu jest kwantowana i zależna od poziomu (n) - En = (− 13, 6eV) n2

1

- Im niższa powłoka tym niższa energia elektronu -> jeśli elektron może to przyjmie niższą
powłokę, a energię uwolnioną emituje w postaci fotonu
c
- Energia fotonu E = h · v = h ·
λ

Serie widmowe
- Energia wypromieniowana w postaci kwantu zależy z której orbity na którą następuje przeskok
elektronu
- Seria Lymana - przeskok z wyższych powłok na 1. - UV
- Seria Balmera - przeskok z wyższych na 2. - widzialne
- Seria Paschena - przeskok z wyższych na 3. - podczerwień
- Częstotliwość fotonu związana z przejściem pomiędzy powłokami zależy od tego z której na
którą powłokę elektron przeskakuje

( k2 n2 )
1 1 1
Vn→k = R − R = 1, 097 · 107 − stała Rydberga
m

38
fi
 Stany (przejścia) bezpromieniste
- Nie są związane z emisją promieniowania - absorpcja kwantu promieniowania i zużycie go na
rotacje lub oscylację (pewne elementy molekuł wpadają w oscylację lub rotację i na to zostaje
zużyta energia
- Poziomy rotacyjnej mniejsze od oscylacyjnych (oba rodzaje są kwantowane)
- Emisja kwantu promieniowania może nastąpić, ale jej energia będzie zmniejszona o energię
zużytą na rotacje i oscylacje
- Wpływ na energię emitowaną
- Prawa zyczne
- Zasada Franca-Condona - przejścia elektronowe są znacznie szybsze niż oscylacje drgań
międzyatomowych w cząsteczkach
- Dwa atomy w jednej cząsteczce znajdują się w pewnej optymalnej odległości od siebie -
w której cząsteczka jest najbardziej stabilna - odległości minimum energetycznego.
Absorpcja kwantu promieniowania spowoduje podniesienie poziomu energetycznego
całej cząsteczki, co spowoduje zmianę tego minimum energetycznego - będzie ono się
znajdować przy innej odległości atomów od siebie. Dlatego aby osiągnąć tę odległość
musi zmienić się konformacja cząsteczki, co dzieje się za pomocą kolejnych przejść
bezpromienistych (ponieważ te zachodzą szybciej od drgań międzyatomowych) -
zużywana jest energia. Z tego powodu gdy cząsteczce przyjdzie wyemitować kwant,
będzie on nieść niższą energię niż ten który wzbudził cząsteczkę
- Reguła Stokesa - kwant wzbudzający jest większy niż emitowany (ponieważ część energii
musi być zmieniona na przejścia bezpromieniste)
- Fala o małej długości (duża liczba falowa, bo = 1/λ) a więc i dużej energii -> absorpcja
-> rotacja i oscylacja -> emisja -> fala o większej długości i niższej energii — energia
zużyta na przejścia bezpromieniste

39
fi
Widma
- Białe światło - widmo ciągłe (o wyglądzie tęczy)
- Podgrzany gaz - widmo emisyjne (wygląd kilku
prążków „wyrwanych” z tęczy) - wywołane emisją
przez cząsteczki gazu promieniowania o ściśle
określonej energii (a więc ściśle określonej długości
fal)
- Zimny gaz przed źródłem białego światła - widmo
absorpcyjne (tęcza z „wyrwanymi” kilkoma
prążkami) - część światła jest podkradana przez
gaz (absorbowane są tylko te fale o określonej
długości, resztę ignorują, ponieważ są one
niedopasowane do przejść emisji tego gazu),
powoduje wzbudzenie atomów tego gazu, a
następnie energia ulega emisji w postaci
rozproszonej (stąd „wyrwanie” prążków) - prążki te
są podobne do tych z podgrzanego gazu, ale
przesunięte do czerwieni (zgodnie z regułą
Stokesa)

Diagram jabłońskiego
- Fluorescencja - pobudzenie -> stany bezpromieniste -> przejście do stanu podstawowego z
emisją promieniowania ( uorescencja)
- Fosforescensja - stany tripletowe -> przejście do stanu podstawowego z opóźnieniem (dużo
wolniej w porównaniu do ww.) - zasada działania fosforescencji (dlatego zegarki świecą w nocy,
po wielu godzinach od wzbudzenia przez światło - przejście do stanu podstawowego odbywa
się z opóźnieniem)

40
fl
Użycie w praktyce
- GFP - białko świecące na zielono
- Widmo absorpcji jest zakresem (bo to makromolekuła, a nie jeden atom)
- Absorbowane ma wyższą energię niż emitowane -> przesunięcie widma do czerwieni
- Zasada oznaczania immuno uorescencyjnego
- Badania markerów niektórych nowotworów
- Działanie - dwa rodzaje przeciwciał
- Przeciwciało pierwszorzędowe - anty-(antygen którego szukamy)
- Przeciwciało drugorzędowe - anty-(pierwsze przeciwciało), z uoroforem
- Dwustopnowość pomaga wzmocnić sygnał - do jednego przeciwciała pierwszorzędowego
przyczepi się kilka drugorzędowych
- Podczas patch-clamp można od razu „wsadzić” uorofor i „przy okazji” badania zjologicznego
przeprowadzić badanie morfologiczne
- Pomiar stężenia jonów wapnia wewnątrz komórki
- Zmiana stężenia jonów wapnia to bardzo ważny sygnał biologiczny
- Jony wapnia jako aktywator wielu enzymów
- Stałe zwiększenie jonów wapnia - sygnał apoptozy
- Stężenie spoczynkowe to 0,1 mikro mola wewnątrz (na zewnątrz 1 mmol)
- Fura-2 - cząsteczka zmieniająca właściwości uorescencyjne w zależności od tego ile jonów
wapnia przyłączył (absorpcja światła zależna od wolnych jonów wapnia)
- Dzięki temu wiemy, że astrocyty są komórkami pobudliwymi chemiczne - przechodzą przez
nie fale wapniowe (np. w siatkówce)
- FRET - do struktur które podejrzewamy, że oddziałują że sobą możemy podpiąć elementy,
które podlegają zjawisku uorescencji w sposób taki, że ten drugi element w porównaniu do
pierwszego emituje falę o dużej różnicy długości

41
fl
fl
fl
fl
fl
fi
6. MAGNETYCZNY REZONANS
JĄDROWY

42
Pole magnetyczne
- Źródłem pola magnetycznego w przyrodzie jest ruch ładunków elektrycznych (np. Ruch
elektronu wokół jądra)
- Siła Lorentza - mówi o tym jaka siła działa na cząsteczkę obdarzoną ładunkiem elektrycznym
poruszającą się z w polu elektromagnetycznym
F = q(v × B) q − ładunek elektryczny, v − prędkość cząsteczki, B − indukcja pola magnetycznego
- Kierunek prostopadły do obu wektorów (v i B na raz)
- Zwrot - reguła śruby prawoskrętnej
- Bierzemy kierunek od końca wektora „v” do końca wektora „B”
- Powyższy kierunek stanowi kierunek kręcenia śrubą prawoskrętną
- Jeśli to w prawo to śruba wkręcana wgłąb płaszczyzny - oznaczenie wektora - (x) - jak
lotki strzały lecącej od nas
- Jeśli to w lewo to śruba wkręcana z drugiej strony do nas - oznaczenie wektora - ( · ) -
jak grot strzały lecący do nas
- Siła Ampera - jeśli ładunkiem w przypadku siły Lorentza jest prąd biegnący w przewodniku
F = I(l × B) I − natężenie prądu l − długość przewodnika B − indukcja pola EM
- Tesla - jednostka indukcji pola magnetycznego, którą możemy wyliczyć dzięki
przekształceniu wzoru na siłę ampera
N
1T = 1
A·m

Moment magnetyczny
- Jest to moment siły próbujący obrócić ramkę z prądem leżącą wewnątrz pola indukcji
magnetycznej - pole magnetyczne dąży do ustawienia momentu magnetycznego równolegle
do wektora indukcji B μ = I · S S − powierzchnia ramki I − natężenie
- Kierunek - prostopadły do powierzchni ramki; zwrot - określany przez regułę śruby
prawoskrętnej (kierunek ruchu prądu jest kierunkiem kręcenia)
- Niektóre atomy wykazują moment magnetyczny - H-1, N-15, P-31, Na-23 (O-16 i C-12 NIE)

Natężenie pola magnetycznego H

- B = μ0 H μ0 − przenik alność m agnet ycz n a w próż ni
- W wyniku oddziaływania pola magnetycznego z danym materiałem może pojawić się pole
magnetyczne - sumarycznie ulec wzmocnieniu lub osłabieniu, zgodnie ze wzorem
B = μ rμ 0 H
- μ r zależne od materiału - diamagnetyki <1, paramagnetyki >1, ferromagnetyki >>1

43
NMR
- Momenty magnetyczne protonów mogą ustawić się względem pola magnetycznego tylko na
dwa sposoby - równolegle lub antyrównolegle
- Stan o najniższej energii jest przy równoległym (do niego dążą)
- W antyrównoległym mają więcej energii, a więc jest to stan przejściowy (dążą do
równoległego)
- Aby „obrócić” z równoległego do antyrównoległego trzeba dostarczyć kwant promieniowania
o energii hv równej dokładnie różnicy energii poziomu równoległego i antyrównoległego
h
∆ E = E2 − E1 = γ B
2π
- Częstotliwość rezonansowa - warunek rezonansu - jeśli dostarczy się kwantów
promieniowania o tej częstotliwości następować będzie ich absorpcja i przeskoczenie z
pozycji równoległej do antyrównoległej
γ
hv = ∆ E ⇒ vrez = B
2π
- Częstotliwość można łatwo dostosować, ponieważ to my, nadzorując pracę maszyny
ustalamy pole magnetyczne, a więc dzięki temu poziomy energetyczne NMR to absorpcja
fal EM o określonej częstotliwości
- Jest to dużo bezpieczniejsze od Rentgena, ponieważ dla B=2T vrez = 100MHz -
częstotliwość radiowa, fale o małej energii, a więc mniej szkodliwa
- Protony przynależne do różnych cząsteczek mają różne częstotliwości rezonansowe -
dzięki temu możemy rozpoznać różne grupy chemiczne
- Po pewnym czasie protony emitują EM i wracają do stanu równoległego, który jest dla nich
bardziej korzystny energetycznie
- Momenty spinowe cały czas obracają się wokół wektora indukcji pola magnetycznego z
częstotliwością rezonansową - wykonują precesję Larmora

Spektroskopia NMR
- Mierzymy tu absorpcję promieniowania EM przez protony
- Protony przynależne do różnych cząsteczek mają różne częstotliwości rezonansowe - dzięki
temu możemy rozpoznać różne grupy chemiczne
- Ważne tu są lokalne pole magnetyczne w najbliższym sąsiedztwie protonu (zależne od
ekranowania, czyli pochłaniania B przez te cząsteczki - duże ekranowanie -> małe pole
magnetyczne -> mniejsza częstotliwość rezonansowa)
- Przykład: mamy dwie substancje X i Y - X mocniej ekranuje protony (a więc zmniejsza pole
magnetyczne) - ma ono więc mniejszą częstotliwość rezonansową, ale przy stałej
częstotliwości potrzebne jest większe pole magnetyczne, aby uzyskać rezonans
- Przesunięcie chemiczne - przesunięcie częstotliwości rezonansu przy tym samym polu
magnetycznym, spowodowane ww. właściwościami cząsteczek
vsample − vstandard
[ ]
δ= * 10−6 ppm próbką standardową jest 4-metylosilan
vstandard

- Multiplety - kilka peaków absorpcji - sąsiednie protony wpływają na protony połączone z

sąsiednimi atomami węgla (ale nie z tym samym!) - mogą osłabiać albo wzmacniać
absorpcję, zależnie od tego czy są równoległe czy antyrównoległe; generowane przez
sprzężenie spinowo-spinowe; rozkład amplitud jak w trójkącie Pascla

44
Wektory namagnesowania
- Momenty magnetyczne sumarycznie się dodają dając wektor namagnesowania
- Po włączeniu pola magnetycznego - B - momenty magnetyczne protonów ustawiają się
względem tego pola. Większość ustawia się równolegle, ponieważ jest to korzystniejsze
energetycznie. Sumaryczny wektor magnetyczny podłużny - ML - jest położony równolegle do
B (z takim samym jak ono zwrotem). Brak położonego prostopadle wektora - MT - ponieważ na
momenty magnetyczne położone prostopadle do B nie działa żadna siła - są one rozrzucone
losowo, a więc sumarycznie równe 0
- Wysyłany impuls EM - fali radiowej - prostopadły do B powoduje, że
- Zmniejszy się ML, ponieważ dostarczona energia spowoduje także przeniesienie
równoległych momentów do poziomów antyrównoległych
- Nie jest mierzony przez spektroskop NMR
- Powstanie prostopadłego wektora namagnesowania poprzecznego MT na skutek
uporządkowania (synchronizacji) momentów magnetycznych położonych prostopadle do B
- To właśnie MT jest mierzony bezpośrednio przez NMR
- Po jakimś czasie ulega desynchronizacji
- Sumarycznie powstaje wektor M - poruszający się cały czas ruchem spiralnym z
częstotliwością Larmora (ruch precesyjny)

45
Mechanizm zaniku sygnału magnetyzacji
- Wzbudzenie - odpowiednio dobrane impulsy (tzw. RF 90*) całkowicie kasują ML - obecny tylko
wektor MT - „kładą one wektor magnetyczny podłużny"
- Relaksacja
- To różnice w czasie relaksacji między tkankami są używane do ich rozpoznawania
- Zmniejsza się MT w skutek desynchronizacji
- W trakcie emisji przez protony EM zwiększa się ML ponieważ antyrównoległe przechodzą w
równoległe
- Rodzaje relaksacji
- Podłużna - spin-sieć
- Poruszające się szybko chaotyczne cząsteczki (przede wszystkim wody) są generatorami
lokalnych pół EM o wysokich częstotliwościach, którym (w zależności od dopasowania
częstotliwości) może być przekazany kwant energii
- Istotna w niej jest proporcja między ilością wody wolnej i związanej - im bardziej woda
związana tym krótszy czas relaksacji (3s dla czystej wody, w tkankach kilka ms)
- Opisywana przez czas T1 ML(t) = M(1 − e −t/T1)
- Poprzeczna - spin-spin
- Zależy od najbliższego sąsiedztwa jądra obdarzonego spinem (np. W ramach tej samej
cząsteczki)
- Opisywana przez czas T2 MT(t) = M · e −t/T2
- T1 zawsze dłuższy od T2
- To czasy relaksacji są badane podczas NMR - gęstość protonowa może być taka sama, ale
tutaj badamy czasy relaksacji, które bezpośrednio zależne są od związania wody w tkance i
najbliższego otoczenia jądra cząsteczki

46
Pomiar czasów relaksacji
- T1 - Używana fala RF90 lub RF180, odczekiwany pewien czas podczas którego dochodzi do
częściowej relaksacji i ponowne użycie fali i zbadanie jak silny wektor poprzeczny jest w danym
momencie
- T2 - echo spinowe - Podany impuls RF90, który generuje namagnesowanie poprzeczne,
odczekiwana chwila aż częściowo ulegnie rozsynchronizowaniu (część momentów
magnetycznych biegnie szybciej, a część wolniej), wtedy używany RF180, który odwraca
kolejność (szybkie teraz gonią wolne, które są przed nimi) i dochodzi po chwili do ponownego
zsynchronizowania co jest odbierane, a czas po jakim to nastąpi zliczany

47
Efekt TR i TE na echo
- TR - czas repetycji - czas po jakim powtarzamy RF-90
- TE/2 - połowa czasu do echa, jest to czas między RF-90 i RF-180
- Jeśli chcemy zróżnicować tkanki trzeba zmienić TR (czas repetycji)

Typ obrazu Sekwencja intensywności TR [ms] TE [ms]

Krótki-średni
T1 subst. biała > subst. szara > CSF Krótki (<30)
(200-1000)

Średni-długi
T2 CSF > subt. szara > subst. biała Długi (100)
(1000-2000)

Gęstość protonów subst. szara > subst. biała > CSF Długi (2000) Krótki (<30)

48
Gradient indukcji pola
- Użycie gradientu indukcji pola - zmiany natężenia indukcji pola magnetycznego wzdłuż osi
pacjenta - pozwala na „zobaczenie” dokładnych części obrazu pacjenta, dzięki podzieleniu go
na „plastry” lub piksele
- Jeżeli indukcja będzie wzrastać np. wzdłuż osi długiej pacjenta to przy danej wysyłanej
częstotliwości fali radiowej tylko w jednym miejscu („plastrze”) zajdzie rezonans (bo tylko tam
będzie odpowiednia wartość indukcji pola magnetycznego dla danej częstotliwości fali)
- Jeśli wykonać powyższe w dodatkowych osiach i zestawi dane to z plastrów ułoży się siatka
pikselowe stanowiąca przestrzenny obraz pacjent (analogiczne działanie do TK)

49
Zastosowanie w neuropsychologii
- Tam gdzie zwiększona aktywność mózgu (większa praca metaboliczna) zwiększa się udział
oksyhemoglobiny, która ma dłuższy czas relaksacji T2 (deoksyhemoglobiny więcej przy
odpoczynku, krótszy czas T2, szybsza desynchronizacja precesji)
- Pozwoliło to odkryć
- Układ wzrokowy dysponuje oddzielnymi przestrzennie układami do obserwacji, gdy uwaga
jest zorientowana globalnie i lokalnie
- Używanie języka ojczystego i wyuczonego - inne ośrodki zaangażowane
- U osób niewidzących od urodzenia korą wzrokowa przejmuje odpowiedzialność za
artykulacje i rozumienie mowy

50
 7. ODDZIAŁYWANIA
MIĘDZYCZĄSTECZKOWE

51
 Oddziaływania molekularne
- Rodzaje
- Kowalencyjne
- Niekowalencyjne - poniżej omówione TYLKO takie
- De niują zdolność atomów do tworzenia struktur

Prawdopodobieństwo zajścia procesu

- Prawdopodobieństwo zajścia procesu zależy od energii stanu początkowego i końcowego
- Każdy układ zmierza do stanu o najniższej energii
- Im niższa energia stanu tym wyższe prawdopodobieństwo wystąpienia
- Wzór Bolzmanna - określa stosunek prawdopodobieństwa wystąpienia stanów S1 i S2
P(S1)
( kT )
U2 − U 1
= exp exp − funkcja wykładnicza k − stała bolzmanna T − temperatura w kelwinach
P(S2)
-> prawdopodobieństwo wystąpienia stanów jest zależne od energii w sposób wykładniczy

Oddziaływania elektrostatyczne w próżni

- Oddziaływania ładunek-ładunek
- np. między NH3+ Cl −
q1q2
- Siła - wynika z prawa Coulomba - F=
4πε0 r 2
q1q2
- Energia - Ui−i =
4πε0 r
- Dipol elektryczny - ładunek elektryczny cząsteczki jest równy zero, ale ładunki ujemne i
dodatnie w cząsteczce są rozseparowane np. H2O
p = qI
- Oddziaływania ładunek-dipol
- Na+ ⋯ H2O
q2 p2
- Ui−d = 6 4πε r 4 q − ładunek p − moment dipolowy ε0 − stała el . w próżni
( 0)
- Odległość do 4 potęgi, a ładunek-ładunek do pierwszej -> energia oddziaływań spada dużo
bardziej przy zwiększaniu odległości -> krótkozasięgowe
- Jony w roztworach są silnie uhydratowane - oblepione cząsteczkami wody - dzięki
oddziaływaniom elektrostatycznym. Energia hydratacji jest bardzo duża, ale ich czas trwania
jest bardzo krótki
- Oddziaływanie ładunek-dipol indukowany
- Cząsteczka nabywa właściwości dipolowe pod
wpływem pola elektrycznego
- p =α·E
- Zależność między momentem dipolowym
indukowanym a polem elektrycznym jest
proporcjonalna, współczynnik
proporcjonalności - alfą - polaryzowalność
- Grupy pierścieniowe mają takie właściwości
q2 α
U =
( 0)
- i−d 2 4πε r 4
- Odległość do 4
- Oddziaływanie dipol-dipol
p12 p2 2
Ud−d =
-
3kT(4πε0) r 6
2

- Odległość do 6
52
fi
- Oddziaływanie dipol-dipol indukowany
p2 α
Ud−id =
-
6(4πε0) r 6
2

- Odległość do 6
- Oddziaływanie dipol indukowany-dipol indukowany
3 I1I2 α1α 2
Uid−id = − I − energie jonizacji
-
( 0)
2 I1 + I2 4πε 2r 6
- odległość do 6

Oddziaływania w rozpuszczalnikach
- Oddziaływania międzycząsteczkowe są jeszcze bardziej złożone w roztworze wodnym z
powodu oddziaływań z molekułami wody
- Oddziaływania z rozpuszczalnikiem osłabiają oddziaływania elektrostatyczne
- Względna stała elektryczna, bezwymiarowa, dla próżni 1, ale dla roztworów wodnych nawet
kilkadziesiąt (80), dla błony lipidowej kilka
- Jonizacja - Ilość energii potrzebnej by przenieść ładunek elektryczny z odległości A w
nieskończoność
(Ze)2
∆G = −
8πε0a
- Jedna z najważniejszych konsekwencji oddziaływań rozpuszczalnik-substancja
- Kiedy jon jest przenoszony z układu o względnej stałej elektrycznej ε1 do układu ze stałą ε2
zmiana energii Borna wyniesie:
(Ze)2 1
8πε 0 a ( ε 2 ε1 )
1
∆G = − −
- Dwuwarstwa lipidowa ma znacznie mniejszą stałą elektryczną niż woda -> jon sam z siebie
nigdy nie przejdzie z dwuwarstwy, bo potrzebuje zbyt dużo energii

Oddziaływania Van der Waalsa

- Oddziaływania typu dipol-dipol wraz z krótkodystansowym (sztywnym) odpychaniem - przy
pewnej odległości jest układowi „najwygodniej” (dalej i bliżej źle)
A B
- UVdW = − 6 + 12
r r
- Energia odpychania wzrasta szybciej niż przyciągania, bo r12 dla energii odpychania

53
Wiązanie wodorowe
- Oddziaływania między atomem wodoru (donorem) a atomem silnie elektroujemnym z wolną
parą elektronową (akceptorem) - najczęściej tlenem, ale czasem też azotem i uorem
- Typowa energia wiązania 5-30kJ/mol, z uorem 155kJ/mol (najsilniejsze)
- Energia ok. 20 razy słabsza niż wiązania kowalencyjnego, ale nadal na tyle silna, że wpływa
na właściwości makromolekuł
- Krótkotrwałe ~10−12 s
- Silnie zlokalizowane, bo donor jest bardzo mały
- Podobieństwa wiązań wodorowych do kowalencyjnych
- Jest silne, choć wyraźnie słabsze
- Jest ukierunkowane i dotyczy oddziaływania tylko z kilkoma partnerami molekularnymi
- Jest bardziej krótkozasięgowe niż suma promieni Van der Waalsa. Wiązania wodorowa mogą
zniekształcać chmury elektronowe
- Funkcje
- Podwyższają temperaturę topnienia wody
- Tworzenie struktury przestrzennej białek (np. Beta-skrętki łączą się dzięki nim w beta-kartki)

Oddziaływania hydrofobowe
- Niepolarna cząsteczka w środowisku wodnym - nie może tworzyć wiązań wodorowych, więc
sieć wiązań wodorowych w jej okolicy zostaje upośledzona -> jest ona otoczona wodą w której
wiązania wodorowe są bardziej stabilne - zmiana entropii niekorzystna (chce wzrosnąć bardziej
niż ma tu miejsce) -> jedynym sposobem na dalsze zwiększenie entropii jest zredukowanie
objętości otoczki wodnej - dwie cząsteczki niepolarne się do siebie zbliżają, aby zredukowana
została wodna otoczka w celu osiągnięcia bardziej korzystnego stanu energetycznego
- Nie są to oddziaływania przyciągania (jak inne molekularne), ale procesy termodynamiczne
związane że zmianą entropii - efekty termodynamiczne / entropowe

54
fl
fl
8. UKŁAD KRĄŻENIA

55
Ogólne informacje
- Większość krwi (~75%) pojemności krwi jest w żyłach, ale za oporność w większości
odpowiadają tętnice
- Ciśnienie krwi, które my mierzymy to nadwyżka ponad ciśnienie atmosferyczne
- Na ciśnienie wytworzone siłą skurczu nakłada się jeszcze ciśnienie hydrostatyczne
- Ciśnienie hydrostatyczne zależne od wysokości - zgodnie z prawem Pascala - ∆ p = ρgh
- Wkład ciśnienia hydrostatycznego to ok. 100mm/Hg
- Znaczenie praktyczne
- Oznacza to, że np. na łydce ciśnienie jest dużo wyższe, a w mózgu niższe - ciśnienie krwi
nie jest wszędzie takie samo
- Podczas mierzenia ciśnienia rękę trzeba trzymać na poziomie serca, żeby zminimalizować
jego efekt
- Wiszenie głową w dół zwiększa ciśnienie krwi w głowie mogąc uszkadzać delikatne
struktury
- Ciśnienie hydrostatyczne wpływa w niewielkim stopniu na przypływ krwi, gdyż ciśnienie
tętnicze i żylne zmieniają się o podobną wartość

Zależność ciśnienia, prędkości i przekroju poprzecznego

- Ciśnienie tętnicze - jest stosunkowo stałe, dopiero na poziomie tętniczek zaczyna spadać, a na
poziomie naczyń włosowatych jest niskie, lekko wzrasta w płucach
- Prędkość - w aorcie największa (~20cm/s) i spada w tętniczkach i naczyniach włosowatych
(0,03cm/s) - krwinki muszą się przepychać, w żyłach krew płynie bez oporu więc prędkość
rośnie
- Przekrój poprzeczny - sumaryczny największy w naczyniach włosowatych tkanek i płuc,
najmniejszy tam gdzie duże naczynia

56
Przepływ cieczy doskonałej
- Ciecz doskonała - ciecz płynąca w naczyniu cylindrycznym z taką samą prędkością na całym
przekroju
- Prawo zachowania masy cieczy - masa przechodzącą przez przekrój S1 w danym czasie musi
się równać masie przechodzącej przez przekrój S2 w tym samym czasie, a ponieważ ciecze są
nieściśliwe zmienia się prędkość przepływu cieczy
m = ρV = ρS1v1 ∆ t = ρS2 v2 ∆ t ⇒ S1v1 = S2 v2 = const .
- Prawo Bernoulliego
- Wynika z zasady zachowania energii
1 2
- p + ρgh + ρv = const .
2
- Jeśli prędkość jest większa to ciśnienie musi się zmniejszyć
- Nad skrzydłem samolotu jest mgiełka przy lądowaniu, bo skrzydło od góry wypukłe ->
powietrze szybciej przebiega na górze -> niższe ciśnienie -> przy niższym ciśnieniu szybciej
osiągany punkt rosy - woda się skrapla

57
Przepływ cieczy Newtonowskiej
- Ciecz newtonowska - prędkość jej przebiegu nie jest równa na całym przekroju - każda struga
wody przekazuje kolejnym część swojej energii (efekt analogiczny do tarcia - tzw. Tarcie lepkie)
- tam gdzie się coś rusza ciecz płynie szybciej, a tam gdzie nie to wolniej -> przy ściankach
ciecz płynie wolniej

- Ciecze rzeczywiste są cieczami lepkimi

∆v
- Tarcie lepkie opisywane wzorem Newtona F = ηS
∆x
- Rodzaje przepływu
- Ruch laminarny - płyn przepływa w równoległych warstwach, bez zakłóceń między
warstwami nie mieszając się w sposób chaotyczny

- Ruch turbulentny - ruch podczas którego cząsteczki poruszają się po torach kolizyjnych,
pojawia się po przekroczeniu pewnej progowej wartości - liczby Reynoldsa (zależnej od
układu - dla naczynia cylindrycznego ~3000)
vRρ
Re =
η

- Prędkość przepływu cieczy Newtonowskiej

- Rozkład prędkości w naczyniu cylindrycznym jest paraboliczny
- W pobliżu ścianek naczynia ciecz newtonowska prawie nie płynie, bo jest przy stojących
ścianach

- v = 4ηl (R − r ) η - lepkość, l - długość, R - promień naczynia

∆p 2 2

r - odległość od osi naczynia miejsca pomiaru szybkości

- Objętość przepływającej cieczy na jednostkę czasu
πR4
Q= ∆p R4 ⇒ kiedy R zmniejszy się o połowę to objętość przepływającego płynu
8ηL
spadnie 16 razy - dlatego miażdżyca jest tak niebezpieczna
58
Fala tętna
F ∆l
- Prawo Hooke’a - δ = =E E - moduł Younga, wartość naprężenia przy którym
S l
wystąpi 2-krotne wydłużenie
- Czemu przepływ krwi nie ma charakteru impulsowego (krew nie płynie tylko podczas skurczu)?
- Tętnice są elastyczne - energia skurczu odkształca je powodując zmagazynowanie pewnej
ilości energii potencjalnej sprężystości
- Kiedy zamkną się zastawki tętnice chcąc wrócić do swojego „normalnego” kształtu
przepychają krew dalej generując falę tętna, która jest kontynuowana i biegnie dalej
- Działa to w układzie tętniczym, w układzie żylnym znacznie mniejsze sprężyste zmiany
objętościowe
- Prędkość fali tętna opisuje wzór Moensa-Kortewega (powstały po odpowiednim
przekształceniu prawa Hooka)
C - prędkość fali tętna, E - moduł Younga, δ - grubość ściany naczynia,
Eδ
C= ρ - gęstość krwi, r - promień naczynia
2ρr

59
 Od autora
Patrząc na dostępność sensownych źródeł do nauki bio zyki, przychodzi na myśl jedno słowo -
bida. Pingwin, z którego nie da się korzystać; podręczniki, w których zakres jest 100 razy szerszy,
niż to, co nam by wypadało wiedzieć; i wykłady, na których jeśli na moment się człowiek zamyśli,
to już do końca tematu nie wiadomo co się dzieje. Mając przed oczyma ten obraz nędzy i
rozpaczy - studenta przed egzaminem z przedmiotu, którego ni w ząb nie rozumie - uznałem, że
warto by napisać coś, co jest czytelne, poukładane i zawiera najważniejsze informacje. Czy się
udało? Nie wiem, rynek zwery kuje. Starałem się to zrobić najlepiej jak mogę, żeby ułatwić naukę
do sesji i sobie, i mojemu rocznikowi, i wszystkim przyszłym pokoleniom studentów muszących
zaliczyć ten przedmiot. Chciałbym jednak żeby wszyscy uczący się z tego skryptu usłyszeli, że
bio zyka wcale nie jest taka ciężka, jak straszą nas ludzie ze starszych roczników.
Faktycznie, katowanie biednych biolchemów rzeczami, z którymi kontakt mieli ostatnio 3 lata
wcześniej może wydawać się poważnym problemem dla samych pokrzywdzonych, ale wcale nie
ma aż takiej tragedii. Materiału nie jest aż tak dużo i jest on całkiem logiczny, jeżeli spróbuje się go
zrozumieć i wyobrazić sobie to wszystko, co się tam dzieje. Tak więc - czytelnikom życzę
powodzenia w nauce, a tym którzy mają naukę już za sobą, żebyście trzymali się sztywniutko na
egzaminie.

Źródła
- Wykłady prof. Jerzego Mozrzymasa z bio zyki w roku akademickim 2020/2021
- Miękisz S., Hendrich, A., Wybrane zagadnienia z bio zyki t. I i II, Wydawnictwo AM, Wrocław
1996, 83-85564-22-5
- Jaroszyk F., Bio zyka, Wydanie 2, PZWL, Warszawa 2008, 978-83-200-3676-3
- wikipedia.org

60
fi
fi
fi
fi
fi
fi
 Errata z komentarzem
- Strona 5, Kondensator - „Zwi kszaj c ładunek zmniejsza si potencjał” - całe stwierdzenie do
usunięcia
- Strona 5, Natężenie pola elektrycznego wewnątrz błony - „przy ogromnym nat eniu
ładunkami b dzie porusza ogromna siła -> efektywna elektrodyfuzja”
- Strona 6, Błona komórkowa jako przewodnik - kom. lambda jest to stała przestrzenna
- Strona 8, Potencjał spoczynkowy komórki - „Równanie Goldmanna-Hodgkina-Katza”
- Strona 12, Aksony melinowane - kom. Mielinizacja zwiększa izolację - zmniejszają pojemność
- zwiększają opór -> szybsza depolaryzacja - szybszy przepływ sygnału
- Strona 16, Miastenia - kom. Osłabienie jest spowodowane kr cymi przeciwciałami, które
blokuj receptory acetylocholiny w postsynaptycznym poł czeniu nerwowo-mi niowym
(hamuj c symulacyjny wpływ neuroprzeka nika acetylocholiny)

- Strona 19, Soczewka - „ns < n0”

- Strona 19, Zdolność skupiająca - „im wi kszy promie soczewki tym mniejsza zdolność
skupiająca”
- Strona 20, Rozdzielczość - kom. Zdolność rozdzielcza (kątowa) - odwrotność tzw.
rozdzielczości kątowej (minimalnego kąta przy którym rozróżniamy dwa punkty)
- Strona 28, Biologia słyszenia - „Rozwini ta błona podstawn ma 3,5-4cm”
- Strona 28, Biologia słyszenia - „Teoria Bekes’yego - fala akustyczna (mechaniczna) w druje w
perylim e powoduje odkształcenie błony podstawnej w zale no ci od cz stotliwo ci d wi ku -
wysoka (częstotliwość i ton) bli ej okienka owalnego, niskia bli ej wierzchołka - w miejscu w
którym zgadza si z cz stotliwo ci drga własnych błony (błona tylko dla danej cz stotliwo ci
wpada w wibracje - analogicznie jak w kamertonie). Fala biegnie najszybciej w okolicy okienka,
tam też błona jest najwęższa”

1 ( T1/ 2 )
t

- Strona 30, Rozpad promieniotwórczy - N = N0 · - dodatkowy wzór

2
- Strona 36, Wpływ promieniowania na organizm - kom. Jednostką dawki ekspozycyjnej jest
Roentgen
- Strona 41, Użycie w praktyce - kom. Przy GFP chodzi o przesunięcie do czerwieni widma
emisji (w stosunku do absorbowanego) - mogło to zostać niejasno napisane
- Strona 52, Dipol elektryczny - kom. I jest odległością między ładunkami w dipolu
- Strona 57, Przepływ cieczy doskonałej - kom. Zależność między prędkością przepływu a
1
promieniem to
r2

61
ą
ą
fi
ę
ę
ę
ć
ż
ę
ś
ą
ą
ń
ę
ź
ę
ń
ą
ż
ę
ą
ż
ą
ś
ż
ą
ę
ę
ś
ś
ę
ę
ż
ź
ę
ę
ś