■ Θεόπνευστες καὶ ἐμπειρικὲς νουθεσίες τοῦ Ἁγίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου

Περὶ Προσευχῆς *
Ὁ νοῦς καὶ ἡ καρδιὰ
νὰ εἶναι σὲ διαρκῆ κατάσταση προσευχῆς

Κ αθὼς προσεύχεσαι, προσπάθησε νὰ κρα-

τᾶς τὸν νοῦ καὶ τὴν προσοχή σου μέσα
στὴν καρδιά, πουθενὰ ἀλλοῦ.
Τὸ ὅτι ὁ νοῦς, ὕστερα ἀπὸ λίγη ὥρα προσ-
ευχῆς, φεύγει ἀπὸ τὴν καρδιά, χάνει τὴν
μνήμη τοῦ Θεοῦ καὶ μετεωρίζεται, δηλαδὴ
περιπλανιέται καὶ ρεμβάζει, φανερώνει
ἀδυναμία αὐτοσυγκεντρώσεως καὶ ὑποσυν-
είδητη ἀδιαφορία γιὰ τὴν προσευχή.
Ἡ ψυχὴ κατὰ βάθος δὲν ἐκτιμᾶ τὴν ἀξία τῆς προσευχῆς
καὶ δὲν τὴν αἰσθάνεται τόσο ὡς ἀνάγκη ὅσο, ὡς καθῆκον.
Βιάζεται, λοιπόν, νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ αὐτὴν τὸ συντομότερο,
κάνοντάς την ὅπως-ὅπως.
Νὰ προσεύχεσαι μὲ φόβο Θεοῦ, ἐπικεντρώνοντας τὴν
προσοχή σου στὶς ἔννοιες τῶν λέξεων. Ἡ Εὐχὴ τοῦ Ἰησοῦ καὶ
ἄλλες σύντομες προσευχὲς γεννοῦν στὴν καρδιὰ αἰσθήμα-
τα θεῖα, μὲ τὰ ὁποῖα δεσμεύεται ἡ προσοχή, παραμένοντας
στὴν μνήμη τοῦ Κυρίου.
Νὰ θυμᾶσαι, πάντως, ὅτι στὴν τελείωση καὶ τὴν σωτηρία
δὲν φθάνει κανεὶς μόνο μὲ τὴν προσευχή, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν
παράλληλη καλλιέργεια ὅλων τῶν ἀρετῶν.
Ὅσο προοδεύουμε στὴν πνευματικὴ ζωή, ὅσο δηλαδὴ μει-
ώνονται τὰ πάθη μας καὶ αὐξάνονται οἱ ἀρετές μας, τόσο

1
 προοδεύουμε καὶ στὴν προσευχή.
Οἱ βασικώτερες ἀρετὲς εἶναι: ὁ
φόβος τοῦ Θεοῦ, ἡ ἁγνεία, ἡ ταπεί-
νωση, ἡ μετάνοια, ἡ ὑπομονή, ἡ
ἀγάπη. Ὅταν αὐτὲς ἐμφανισθοῦν,
ἀκολουθοῦν ὅλες οἱ ἄλλες καὶ μαζί
τους ἡ προσευχή.
● «Νὰ φροντίσω περισσότερο γιὰ τὴν συνεπῆ ἐκτέλεση τοῦ
καθημερινοῦ προσευχητικοῦ μου κανόνα ἢ γιὰ τὴν προσοχὴ
στὴν προσευχή;».
Ἡ προσευχὴ δίχως προσοχὴ δὲν εἶναι προσευχή. Γι᾿ αὐτήν,
ἑπομένως, πρέπει νὰ φροντίζεις περισσότερο. Συνάμα, ὅμως,
νὰ εἶσαι συνεπὴς καὶ στὴν ἐκτέλεση τοῦ καθημερινοῦ σου κα-
νόνα. Νὰ συμμετέχεις, ἐπίσης, καὶ στὴν λατρεία τῆς Ἐκκλη-
σίας μας. Νὰ πηγαίνεις στὸν Ναὸ συχνά, σὲ κάθε Ἀκολου-
θία, ἂν τοῦτο εἶναι δυνατό, καὶ νὰ συμπροσεύχεσαι εὐλαβικὰ
μὲ τοὺς ἄλλους πιστούς.
Διάβασε στὴν «Φιλοκαλία» τὸ ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸν Βίο
τοῦ Ὁσίου Μαξίμου τοῦ Καυσοκαλύβη, ποὺ ἔλαβε ἀπὸ τὴν
῾Υπεραγία Θεοτόκο τὸ χάρισμα τῆς ἀδιάλειπτης προσευχῆς.
Μιμήσου τὴν πίστη καὶ τὴν ἀρετή του, γιὰ νὰ γίνεις καὶ ἐσὺ
ἄξιος αὐτῆς τῆς μεγάλης δωρεᾶς.
Δίχως ἀγῶνα, τίποτα δὲν θὰ κατορθώσεις.
***
Ἔχετε τὴν συναίσθηση καὶ βασανίζεσθε ἀπὸ τὸν λογισμὸ
πὼς ἡ συμμετοχή σας στὴν λατρευτικὴ Σύναξη ἦταν ὄχι
καλή, ὄχι οὐσιαστική. Ὁ νοῦς σας τριγύριζε ἐδῶ καὶ ἐκεῖ καὶ
τὴν καρδιά σας ἀναστάτωναν ἄπρεπα αἰσθήματα.
Σὲ τέτοιες περιπτώσεις νὰ μετανοεῖτε ἀμέσως, νὰ καταδι-
κάζετε τὸν ἑαυτό σας (αὐτομεμψία) καὶ νὰ βάζετε ἀρχὴ διορ-
θώσεως. Ἄλλωστε, τὸ τέλος τῆς Ἀκολουθίας δὲν εἶναι τέλος
καὶ τῆς προσευχῆς.
Νὰ ἐθίσετε, λοιπόν, τὸν νοῦ καὶ τὴν καρδιά σας σὲ διαρκῆ
κατάσταση προσευχῆς. Αὐτὸ μπορεῖ
νὰ συντελεσθεῖ μὲ τὴν ἀδιάλειπτη
εὐλαβικὴ μνήμη τοῦ Θεοῦ καὶ μὲ τὴν
παράδοση τοῦ ἑαυτοῦ σας στὸ θέλη-
μά Του. Ἔτσι, ὅταν θὰ ἀφήνετε τὴν
2
 Ἀκολουθία, δὲν θὰ ἀφήνετε τὴν προσ-
ευχή. Μόνο θὰ ἀλλάζετε μία μορφὴ
προσευχῆς μὲ ἄλλη.
Νὰ προσεύχεσθε χρησιμοποιώντας
τὰ λειτουργικὰ βιβλία, ἀλλὰ νὰ ἀρχί-
σετε σιγά-σιγὰ νὰ ἀπευθύνετε καὶ τὰ
δικά σας λόγια στὸν Κύριο, λόγια ποὺ θὰ ἀνταποκρίνονται
τόσο στὶς ψυχικές, ὅσο καὶ στὶς σωματικὲς ἀνάγκες σας.
Καμμιὰ φορὰ ἡ ψυχή μας ἐπιθυμεῖ νὰ στραφεῖ στὸν Κύ-
ριο χωρὶς συγκεκριμένη ἀνάγκη. Ἡ ἐπιθυμία αὐτὴ ὀφείλεται
ἁπλᾶ σὲ μία, ἂς τὴν πῶ ἔτσι, δῖψα τοῦ Θεοῦ. Σὲ ὅποιο βαθμὸ
καὶ μὲ ὅποια μορφὴ καὶ ἂν ἐμφανισθεῖ μέσα σας, δὲν πρέπει
νὰ τὴν ἀφήνετε ἀνικανοποίητη. Τὴν ἴδια κιόλας ὥρα νὰ ἀφο-
σιώνεσθε στὴν προσευχή, ὅπου καὶ ἂν εἶστε, στὸ σπίτι, στὴν
δουλειά, στὸν δρόμο.
Ὅσο πιὸ ἐγκάρδια ἀνταποκρίνεσθε στὸ θεῖο τοῦτο κάλε-
σμα, ὅσο πιὸ θερμὰ ἱκανοποιεῖτε τὸν ἅγιο τοῦτο πόθο, τόσο
πιὸ συχνὰ θὰ ἐμφανίζεται, τόσο πιὸ πολὺ θὰ διαρκεῖ, τόσο
πιὸ βαθειὰ θὰ ριζώνει.


(*) Ὁσίου Θεοφάνους τοῦ Ἐγκλείστου, «Χειραγωγία στὴν πνευματικὴ ζωή», ἐκδό-
σεις «Ἱερὰ Μονὴ Παρακλήτου», ἔκδοσις Γ΄, Ὠρωπὸς Ἀττικῆς 2004, σελ. 49-52. ● Ἐπι-
μέλ. ἡμετ.