Professional Documents
Culture Documents
Gis Gr. 10 12 Handleiding 2021
Gis Gr. 10 12 Handleiding 2021
Wat is GIS?
• GIS is rekenaar gebaseerde tegnologie en metode om data te versamel, analiseer en voor
te stel met verskillende toepassings-moontlikhede.
• 'n Geografiese Inligtingstelsel (GIS) is 'n rekenaarbeheerde stelsel vir die versameling,
stoor, manipulering en voorstelling van inligting oor die aarde.
• GIS is ‘n georganiseerde versameling van rekenaar hardeware, sagteware, geografiese
data en personeel wat ontwerp is om geografiese data te versamel, te stoor, op te dateer,
te manipuleer, te analiseer en te vertoon.
Wat is GIS?
Geografie (die wetenskap van ons wêreld), saam met GIS, help ons om die aarde beter te
verstaan en om geografiese kennis toe te pas op baie menslike aktiwiteite.
Die gesamentlike gebruik van GIS en geografiese begrip is 'n nuwe manier van dink,
probleme oplos en bestuur van ons planeet.
GIS laat ons ook toe om nuwe geografiese kennis (data) te skep deur:
• die kenmerke op die aarde, in die see en in die atmosfeer te meet,
• hierdie data te organiseer,
• baie geografiese prosesse en hulle verwantskappe meer presies te ontleed en te
modelleer.
As ‘n voltooide
digitale kaart
op rekenaar
gestoor
Data lae
• Data lae word gebruik om verskillende Geografiese
entiteite in ‘n GIS te organiseer.
• Elke laag bestaan uit punte of lyne of poligone of
piksels.
• Rekenaars kan net een soort dataformaat op ‘n slag
in ‘n leer stoor.
• Elke laag is in ‘n ander leêr (file).
• Die lae maak dit moontlik om die data the organiseer,
kategoriseer en te vertoon.
• Elke laag kan op sy eie aan of afgesit word, wat
beteken ‘n lag kan geïsoleer word.
• Jy kan kies watter lae is nodig vir jou GIS projek en
die ander uitlaat of afsit.
• Lae kan ook met mekaar vergelyk word om die
verband tussen lae te bestudeer.
• Dit word ruimtelike analise genoem. Die lae word
gelys in die sleutel van die GIS.
Wat is Afstandswaarneming?:
4
Dis die skep of insameling van inligting oor die aarde se land- en see-oppervlakke met
behulp van sensors op platforms soos weerballonne, radioteleskoop, vliegtuie en
satelliete.
Dit neem die elektromagnetiese straling waar, wat van die aarde weerkaats of gestraal
word, sonder om in fisiese kontak met die aarde te wees.
Hierdie inligting kan in die vorm van gedrukte of digitale lugfoto's en satellietbeelde wees.
Wat is resolusie?
Dis die vermoë van 'n afstandswaarnemingsensor om 'n presiese en duidelike beeld te skep.
Alhoewel daar verskillende tipes resolusie is, onderskei ons hier slegs tussen die volgende
twee tipes:
• spektrale resolusie en
• ruimtelike resolusie.
Wat is Spektrale resolusie?
5
• Spektrale resolusie is die vermoë van die sensor om inligting oor verskeie spektrale
bande heen waar te neem (rooi, groen, blou, infrarooi, ultraviolet en so meer).
• 'n Waarnemingsinstrument (satellietbeelde) kan verskeie sensors hê.
• Sommige neem in die rooi, groen en blou spektrale bande waar, wat die menslike oog
kan sien. Ander neem oor 'n groter aantal spektrale bande waar.
• Hoë spektrale resolusie wys baie detail op die raster beeld. Die spektrale resolusie is
hoër as daar baie verkillende golflengtes vasgevang word om die raster beeld te vorm.
• Lae spektrale resolusie is waar net ‘n paar golflengtes vasgevangs is om die beeld te
vorm.
• Die verskillende groottes van die pixels (beeldelemente) wys ook verskillende groottes van
die aardoppervlak.
• Lae-resolusiebeelde gee groter gedeeltes van die aardoppervlak weer, maar minder
geografiese verskynsels kan herken word.
• Beelde met 'n hoë en baie hoë resolusie wys kleiner gedeeltes van die aardoppervlak,
maar meer geografiese verskynsels kan herken en geïdentifiseer word.
Ruimtelike data (of geografiese data) is data wat die vorm en die absolute en relatiewe
posisies van alle geografiese verskynsels of voorwerpe beskryf.
Ruimtelike data word deur twee tipes strukture aangetoon, naamlik:
• vektordata en
• rasterdata
Vektordata - en rasterdata
8
'n GIS berg twee tipes data, naamlik:
• die geografiese afmetings van geografiese verskynsels wat op die aardoppervlak
voorkom en
• die attribute of kenmerke van hierdie verskynsels.
• Dit word deur die gebruik van twee verskillende voorstellingstrukture gedoen, vektor- en
rasterdatastrukture.
9
Nie-ruimtelike data of Attribuutdata
Nie-ruimtelike data (of attribuutdata) is inligting wat die ruimtelike eienskappe van die
ruimtelike verskynsels of voorwerpe beskryf.
Hierdie eienskappe kan kwalitatief en/of kwantitatief wees.
Attribuutdata word gewoonlik in tabelformaat (Excel) aangetoon.
Foto's wat van die ruimtelike voorwerp geneem is, kan ook as nie-ruimtelike data
(attribuutdata) ingesluit word.
Attribuutdata is bykomende, beskrywende inligting wat ruimtelike data benoem, identifiseer,
klassifiseer, kategoriseer, en kwalifiseer.
10
GIS-programme maak van verskillende tipes ruimtelike data gebruik, soos:
• inligting wat posisie aantoon, byvoorbeeld sensusdata, polisieverslae, landbouopbrengste
en van enige veldwerk
• kaarte wat geskandeer word (inligting in digitale formaat)
• digitale lugfoto’s en satellietbeelde van afstands-waarnemingsensors op vliegtuie en
satelliete.
Vektordata
• Met vektorvoorstelling word die geografiese verskynsels deur 'n reeks punte (nodusse) vir
puntverskynsels voorgestel.
• Dit kan met reguit lyne (vektore) vir lineêre verskynsels aaneengeskakel word.
• Wanneer 'n vektor se eindpunt by sy beginpunt aansluit, word 'n oppervlakte (poligoon)
gevorm.
• Elke nodus word met 'n x- en y- koördinaatpaar gekodeer, en aan 'n geografiese
koördinaat paar, naamlik breedte- en lengteligging, verbind.
• Die attribute van verskynsels word in die databasis in die vorm van tabelle geberg.
Raster data
• Met rastervoorstelling word die oppervlakte in 'n fyn netwerk van roosterselle verdeel.
• Hierdie klein selle word pixels (of beeldelemente) genoem.
• Elke sel kry 'n numeriese waarde, wat dan 'n spesifieke geografiese verskynsel kan
voorstel.
• Hierdie getal kan 'n identifikasie van 'n verskynsel, 'n kwalitatiewe attribuutkode of 'n
kwantitatiewe attribuutwaarde wees.
• 'n Sel kan byvoorbeeld die waarde 3 hê om aan te dui dat dit aan 'n speelgrond behoort, of
dat dit plantegroeitipe 3 voorstel ('n kwalitatiewe attribuut) of dat dit 3 °C (grade Celsius) is
('n kwantitatiewe attribuut).
11
Vektor data bestaan uit punte, lyne en simbole wat werklike geografiese voorwerpe
(geografiese entiteite) simboliseer.
Vektor data word as koördinate op ‘n kartesiese vlak in ‘n rekenaar gestoot en daarom neem
dit minder plek in op ‘n rekenaar.
Attribuut data is beskrywende data wat die geografiese voorwerpe, identifiseer, kwalifiseer
en kwantifiseer.
Attribuut data word vertoon as name, verskillende kleure of groottes simbole wat grootte,
rang of intensiteit kan aandui op ‘n GIS kaart.
Die attribuut data word in tafels in die databasis gestoor wat gekoppel word aan die
ruimtelike data deur unieke sleutels.
Die attribuut data word sigbaar as dit as benoemings of simbole op die kaart gewys word.
Data-deling
Noem en verduidelik die GIS-tegniek wat ʼn navorsingsplaas sal gebruik om boere in die
omgewing in te lig oor boerdery in die omgewing. Hulle sal data-deling tegniek gebruik.
Data-deling: Maak data beskikbaar en toeganklik vir organisasies of individue anders as die
skepper van die data sodat hulle dit ook kan gebruik.
Datastandaardisering
• Die toenemende gebruik van GIS het gelei tot 'n behoefte aan data wat tussen
organisasies en toepassings gedeel kan word.
• Dit het gelei tot intensiewe pogings tot datastandaardisering om strukture en metodes vir
die uitruil van ruimtelike data te ontwikkel.
• GIS-tegnologie het verder as die GIS-gemeenskap ontwikkel en het 'n integrale deel van
die inligtinginfrastruktuur in talle ondernemings en organisasies geword.
• Die integrasievermoëns van 'n GIS maak dit moontlik om verskillende datastelle byeen te
bring om 'n baie breër en vollediger beeld van 'n spesifieke scenario te skep.
• Hierdie integrasie van verskillende datastelle toon verbande, patrone en skakels wat nie
noodwendig waarneembaar is, in 'n enkele datastel nie.
• 'n GIS moet nuttige inligtings-produkte oplewer wat tussen veelvuldige gebruikers gedeel
kan word.
• Terselfdertyd moet dit 'n konsekwente infrastruktuur verskaf om data-integriteit te
verseker.
• 'n Oop GIS-stelsel maak die deel van geografiese data, integrasie van verskillende
GIS-tegnologieë en integrasie met ander nie-GIS-toepassings moontlik.
• Evalueer die belangrikheid van die implementering (gebruik) van data-standaardisering
om boere in die omgewing inlig. Antwoord: Dit sal inligting / simbole skep wat alle
gebruikers kan interpreteer
12
Wat is datamanipulering?
• Data kan deur 'n GIS gemanipuleer (geredigeer
en verwerk) en ontleed word.
• Die volgende GIS-prosedures is slegs 'n paar
voorbeelde van datamanipulering:
• omvorming van een kaartprojeksie na 'n
ander
• omskakeling van data vanaf raster- en
vektorformaat
• interpolering tussen punte (byvoorbeeld
punthoogtes)
• integrasie van datalae
• skep van buffers
• skep van modelle
• statistiese ontleding.
13
Wat is Data-integrasie?
• Data-integrasie: behels die kombinering van twee of meer datalae om 'n nuwe laag te
skep.
• Die kombinasie van verskillende data lae gebruik in studies om die spesifieke probleme in
'n area te geïdentifiseer.
• Dit is wanneer die verskillende geografiese data oormekaar georganiseer word in GIS.
• Die finale laag bestaan dan uit die ruimtelike en attribuutdata van al die insetlae.
• Integrasie skep die vermoë om ingewikkelde ruimtelike vrae te vra wat andersins moeilik
beantwoord sou word.
• Realistiese en vollediger antwoorde op hierdie vrae is slegs moontlik deur verskillende
datalae te kombineer.
Wat is Bufferskepping?
• Dit is soms nodig om sones op verskillende afstande vanaf sekere geografiese
verskynsels te identifiseer om bufferskepping moontlik te maak.
• 'n Voorbeeld van bufferskepping is waar dit nie toelaatbaar is om enige bome in 'n
plantasie nader as 50 m van enige dreineerkanaal of rivier te plant nie.
• Die GIS het 'n bufferskeppende vermoë wat hierdie 50 m-sone sal skep en vertoon.
Vier waterputte - soek gebied binne 200m van die putte waar waterpunte gegrawe mag word.
Bufferskepping
• Nog 'n voorbeeld is om die geraasvlakke van 'n beplande fabriek te gebruik en die laag
van die residensiële gebied daaroor te lê.
• Dit sal dan aantoon of die beoogde ligging vir die fabriek enige negatiewe geraasimpak op
die nabygeleë residensiële gebied sal hê.
• In hierdie geval is daar 'n definitiewe negatiewe impak, aangesien die onaanvaarbare
buffersone met die residensiële gebied oorvleuel.
• Die oplossing is om die ligging van die fabriek te verskuif na waar geen oorvleueling
voorkom nie.
14
Die gebruik van bufferskepping om negatiewe impaksones te identifiseer.
Navrae:
• Die digitale en rekenaarformaat van GIS maak navrae moontlik om bekende
geografiese vrae te beantwoord maar ook meer ingewikkelde probleme op te los.
• Antwoorde of oplossings word grafies aangebied.
Navraag Antwoord
15
Wat as ............? Modelle
Navrae:
• Kom ons kyk na 'n voorbeeld waar ons die gebied moet identifiseer waar struike op
sandgrond voorkom.
• Deur die navraagbou-toepassing van die GIS word die plantegroei-datalaag met die
grond-datalaag vergelyk.
• Die struike- en sandgrondgebiede word oormekaargelê en slegs die gebiede wat die
navraag beantwoord, word getoon.
Statistiese ontleding:
• Ons weet nou dat inligting oor die posisie en attribute van verskynsels inherent aan GIS is.
• Hierdie inligting kan gebruik word om kaarte te skep wat visueel ontleed kan word.
• Statistiese ontleding van data word dikwels gebruik om GIS-data te ondersoek en te
help om bykomende inligting te identifiseer.
• Voorbeelde is:
➢ gemiddeldes van klimaatdata soos temp. en reënval
➢ ruimtelike tendense
➢ ruimtelike patrone.
Landbou en voedsel
Gebruik van GIS: Reënval patrone, klimaat, grondtipe, grondvrugbaarheid,
afloopkenmerke,/dreineringspatrone, stand van ondergrondse water, bepaal hoe skuins
(gradiënt) ʼn oppervlakte is, vroeë opsporing van peste/ siektes onder vee en gewasse. Suid-
Afrika en SAOG lande kry nou vroeë waarskuwings oor gronddegradasie en dreigende
voedselonsekerheid.
Verkiesing
Gebruik van GIS: Suid-Afrika se kiesersbestuurskomitee het ʼn kaart gemaak van Suid-Afrika
verdeel in 14 500 stemdistrikte waar alle stemgeregtigde mense minder 10 km sou reis om
te stem. Die komitee het groot geografiese datastelle (al die 1:50 000 topografiese
kaartvelle, data oor 7 miljoen landelike en stedelike grondgebiede, en 91 000 data-eenhede
wat deur sensusopnemers versamel is gebruik.
Gesondheid
Mediese verlae en GIS-databasisse oor klimaat en landskap is saamgevoeg vir die kaarte
wat die voorkoms van malaria in Suid-Afrika aantoon. Dit het gelei tot beter beheer
malariabeheer en die maak van malaria-risikokaarte vir toeriste.
Verdediging
ʼn Kombinasie van afstandwaarneming en GIS stel Suid-Afrika se militêre intelligensie-
eenhede in staat om data oor militêre aktiwiteite in Suider-Afrika te verkry.
Handel
Banke kan met behulp van GIS kaartgebiede aantoon waar hulle geld uitgeleen het, en die
lenings vergelyk met finansiële opbrengs en leners se wanbetalingkoers. Databasisse wat
16
kettingwinkels en verspreidingsmaatskappye in staat te stel om takke beter te plaas en
bevoorraad.
Polisiëring
ʼn Databasis is ontwikkel en GIS is gebruik om data vir misdaad in die dorp Paarl te ontleed
en karteer. Probleemgebiede duidelik aangedui en verwantskappe tussen die gekarteerde
misdaad bepaalde kenmerke van die dorp is getoon.
Hoe kan GIS gebruik word om die sukses van ʼn besigheid te verseker
• Kry inligting oor ander bestaande besighede (kompetisie)
• Bepaal totale inwonersgetal om potensiale mark te analiseer
• Kry finansiële statistiek wat groei toon
• Bepaal die inkomste van inwoners om te bepaal of ʼn besigheid lewensvatbaar is.
• Bepaal die behoeftes aan ʼn besigheid
• Werk uit roete vir aflewering
• Bepaal misdaad brandpuntgebiede
• Beskikbaarheid van werkers/arbeiders
17
WOORDELYS:
Afstandwaarneming Afstandswaarneming versamel inligting oor ʼn plek oor
ʼn groot afstand. (Waargeneem uit die ruimte) Satelliet-
afstandswaarneming behels die gebruik van
satellietsfoto’s
Kontinue data Dit is data oor ʼn verskynsel wat oral teenwoordig is.
Dink aan temperatuur. Daar is nie ʼn plek op die aarde
wat nie temperatuur het nie. Ons sê temperatuur is ʼn
kontinue veranderlike.
18
METEOSAT Dit is ʼn geostatiese satelliet (wentel nie om die aarde
nie). Die sensors dek Afrika en Europa en versamel
inligting oor wolke, see en land. Hierdie beelde word in
weervoorspellings gebruik en die data is gratis. Die
herhalingsiklus is 30 minute.
Spektrale resolusie Die sensitiwiteit van die sensor vir die opsporing van
refleksie in verskillende spektraalbande.
19
SPOT Dit is ʼn kommersiële satelliet met ʼn baie hoë resolusie
wat aan Frankryk behoort. Dit beteken elke blok word
in meer detail gewys. Die data is baie duur om dit te
bekom.
Temporele resolusie Die tydsduur in aantal dae of minute wat dit die sensor
neem om opeenvolgende beelde van dieselfde
oppervlakte te registreer ( ook bekend as
herhaalsiklus)
Agtergrond data Lae wat ekstra inligting omtrent die GIS studie gebied
verleen.
Basis kaart of beeld Kaart of foto wat as bron dien vir GIS projek – dit word
gedigitaliseer of geskandeer om die in die GIS
sagteware te kry
Beeld ‘n Afbeelding van die Aarde of deel daarvan wat deur
‘n kamera of ander sensor gemeet is.
Buffer ʼn Sone/gebied geskep op ʼn kaart rondom ʼn voorwerp
of verskynsel. Dit word gemeet in afstand of tyd. Stel ʼn
gebied rondom die verskynsel/voorwerp voor wat deur
die verskynsel/voorwerp beïnvloed kan word. Buffer
word gebruik vir gebiedsontleding.
Data Versameling van verwante feite. Data vorm die mees
belangrike komponent van enige GIS projek.
Databasis ‘n Versameling van data-tafels wat ruimtelike en
attribuut data stoor en wat met mekaar verbind is deur
unieke sleutels.
Digitalisering ‘n Proses om gedrukte kaarte in digitale vorm te kry
deur die simbole nate trek met ‘n sensor op ‘n
elektroniese digitaliseringstafel.
GIS toepassings Die gebruik van GIS om probleme op te los, take te
outomatiseer of om inligting te genereer binne ‘n
spesifieke studie veld
20
Geografiese verwysing Om die ruimtelike data in ‘n GIS aan die werklike
posisie op aarde te Koppel deur koördinate en ‘n
spesifieke kaart projeksie.
Hipsometriese kaart Kaarte wat reliëf of topografie illustreer.
21