243

Chöông 11
QUAÙ ÑIEÄN AÙP COÄNG HÖÔÛNG

11.1 KHAÙI NIEÄM CHUNG

Heä thoáng ñieän chöùa raát nhieàu phaàn töû coù ñieän caûm lôùn (nhö maùy phaùt
ñieän, maùy bieán aùp, cuoän caûm...) vaø ñieän dung lôùn (nhö ñöôøng daây caùp taûi
ñieän, caùc tuï ñieän...) nhöõng phaàn töû ñoù taïo thaønh haøng loaït nhöõng maïch voøng
dao ñoäng phöùc taïp. Trong cheá ñoä laøm vieäc bình thöôøng cuûa heä thoáng, caùc
maïch voøng ñoù ñöôïc noái taét bôûi nhöõng phuï taûi lôùn vaø noái vaøo nhöõng nguoàn
coâng suaát lôùn neân caùc dao ñoäng töï do khoâng theå phaùt trieån ñöôïc. Nhöng khi coù
moät söï coá hoaëc moät thao taùc nhaát ñònh naøo ñoù khieán cho moät phaàn caùc maïch
voøng naøy bò taùch ra khoûi phuï taûi thì trong phaàn maïch ñoù seõ xuaát hieän dao ñoäng
naêng löôïng do coù söï phaân boá laïi naêng löôïng ñieän vaø töø tröôøng giöõa caùc ñieän
dung vaø ñieän caûm cuûa maïch. Nhöõng dao ñoäng ñoù trong ñieàu kieän nhaát ñònh coù
theå phaùt sinh hieän töôïng coäng höôûng. Dao ñoäng trong traïng thaùi coäng höôûng
ñöa ñeán quaù ñieän aùp goïi laø quaù ñieän aùp coäng höôûng.
Do phaàn lôùn caùc ñieän caûm trong heä thoáng ñieän nhö cuoän daây maùy bieán
aùp, cuoän khaùng ñieän coù loõi theùp vôùi ñaëc tính töø hoaù (ñaëc tính Volt-Ampe)
khoâng ñöôøng thaúng neân quaù trình dao ñoäng phöùc taïp vaø coù theå xaûy ra dao
ñoäng coäng höôûng ôû nhieàu taàn soá khaùc nhau.
So vôùi caùc loaïi quaù ñieän aùp noäi boä khaùc thì quaù ñieän aùp coäng höôûng coù
ñaëc ñieåm laø toàn taïi laâu, taàn soá coäng höôûng coù theå baèng taàn soá nguoàn hoaëc laø
boäi soá hay öôùc soá cuûa taàn soá nguoàn.
Theo taàn soá coäng höôûng coù theå phaân loaïi nhö sau:
- Coäng höôûng ôû taàn soá nguoàn, coøn goïi laø coäng höôûng ñieàu hoøa
- Coäng höôûng cao taàn, thöôøng ôû taàn soá 2ω, 5ω (ω laø taàn soá nguoàn).
Khoâng coù coäng höôûng ôû taàn soá 3ω vì chuùng bò trieät tieâu trong cuoän daây
noái tam giaùc cuûa maùy bieán aùp.
244

- Coäng höôûng taàn soá thaáp, thöôøng xaûy ra ôû taàn soá ω/ 3 (khoaûng 17 Hz) khi
maïch coù caùc tham soá L, C raát lôùn, töùc laø trong nhöõng heä thoáng coù coâng suaát raát
lôùn.
- Coäng höôûng tham soá xaûy ra khi trong maïch coù caùc tham soá L, C töï thay
ñoåi, ví duï nhö ñieän khaùng cuûa maùy phaùt thuûy ñieän luoân bieán thieân töø Xñ ñeán
Xq. Neáu söï bieán thieân cuûa tham soá phuø hôïp vôùi taàn soá nguoàn (khoâng nhaát thieát
phaûi baèng) thì coù theå phaùt sinh coäng höôûng tham soá.
Trong chöông naøy chæ ñeà caäp ñeán loaïi coäng höôûng ñieàu hoøa vì tính chaát
ñieån hình vaø phoå bieán cuûa noù.

11.2 COÄNG HÖÔÛNG ÑIEÀU HOØA

Coäng höôûng ñieàu hoøa xuaát hieän khi xaûy ra caùc daïng söï coá hoaëc thao taùc
ñoùng caét khoâng ñoàng pha caùc phaàn töû cuûa heä thoáng ñieän. Ñoù laø tröôøng hôïp khi
tieáp ñieåm caùc pha cuûa maùy caét laøm vieäc khoâng ñoàng boä, khi caàu chì moät hay
hai pha bò chaùy, khi moät daây daãn cuûa ñöôøng daây bò ñöùt vaø daây daãn chaïm ñaát...
Tröôùc heát, ta baét ñaàu nghieân cöùu hieän töôïng dao ñoäng coäng höôûng trong
sô ñoà moät pha goàm ñieän dung C, ñieän caûm khoâng ñöôøng thaúng L vaø ñieän trôû
taùc duïng R ñaáu vaøo moät nguoàn ñieän aùp U. Caùc sô ñoà ba pha cuûa heä thoáng
trong caùc tình traïng thao taùc hoaëc söï coá khoâng ñoái xöùng ñaõ keå treân ñeàu coù theå
thay theá baèng moät sô ñoà moät pha ñaúng trò.
Trong coäng höôûng ñieàu hoøa, taàn soá rieâng cuûa maïch dao ñoäng baèng taàn soá
nguoàn, soùng ñieàu hoøa cô baûn ñoùng vai troø chuû yeáu trong ñöôøng cong ñieän aùp
vaø doøng ñieän. Do ñoù cho pheùp trong tính toaùn coi ñieän aùp vaø doøng ñieän treân
caùc phaàn töû cuûa maïch coù daïng hình sin vaø duøng phöông phaùp kyù hieäu thoâng
thöôøng.
Vaán ñeà ñaët ra laø caàn xaùc ñònh söï bieán thieân cuûa ñieän aùp treân ñieän caûm
(uL), khi ñieän aùp nguoàn thay ñoåi vaø khi ñieän dung C cuûa maïch thay ñoåi.

11.2.1 Giaû thieát boû qua ñieän trôû taùc duïng cuûa maïch (R = 0)
Sô ñoà thay theá töông ñöông chæ goàm coù ñieän dung C vaø ñieän caûm khoâng
ñöôøng thaúng L ñaáu vaøo nguoàn ñieän aùp U(t) (H.11.1).
 245

Hình 11.1 Sô ñoà ñaúng trò cuûa maïch dao ñoäng vôùi ñieän caûm khoâng ñöôøng thaúng

Phöông trình caân baèng ñieän aùp cuûa maïch dao ñoäng coù daïng:
•

U = U• + U• (11.1)
L C

vôùi: U - ñieän aùp cuûa nguoàn

UL - ñieän aùp treân ñieän caûm L, ñöôïc ñaëc tröng bôûi ñöôøng cong töø hoùa:
UL = f(I)
I
UC = - ñieän aùp treân ñieän dung; I - doøng ñieän trong maïch.
ωC
Vì raèng ñieän aùp treân ñieän caûm UL vaø treân ñieän dung UC ngöôïc pha nhau,
neân ñoái vôùi sô ñoà treân coù theå vieát ôû daïng trò soá tuyeät ñoái:
I
± U = UL – UC hay UL = f(I) = ± U + (11.2)
ωC
trong ñoù daáu (+) öùng vôùi tröôøng hôïp UL > UC töùc doøng ñieän trong maïch coù
tính chaát ñieän caûm. Daáu (–) öùng vôùi tröôøng hôïp UL < UC töùc doøng ñieän trong
maïch coù tính chaát ñieän dung.
Do ñöôøng cong töø hoaù UL = f(I) khoâng ñöôøng thaúng neân duøng phöông
phaùp ñoà thò ñeå giaûi phöông trình (11.2) laø ñôn giaûn hôn caû. Veá phaûi cuûa (11.2)
ñöôïc bieåu dieãn bôûi caùc ñöôøng thaúng song song, coù ñöôïc baèng caùch coäng tung ñoä
ñöôøng I /ωC vôùi caùc ñöôøng ±U.
246

Hình 11.2 Phöông phaùp ñoà thò ñeå xaùc ñònh quaù ñieän aùp UL
vôùi giaû thieát R = 0

Ñöôøng cong töø hoaù UL = f(I) caét caùc ñöôøng thaúng ± U + I/ωC taïi ba
ñieåm A, B vaø C (H.11.2) tung ñoä cuûa chuùng cho ñieän aùp treân ñieän caûm UL ôû
caùc traïng thaùi khaùc nhau, töùc laø ba nghieäm cuûa baøi toaùn. Nhöng trong ba traïng
thaùi laøm vieäc ñoù chæ coù hai traïng thaùi oån ñònh öùng vôùi caùc ñieåm A vaø B. Coøn
traïng thaùi öùng vôùi ñieåm C khoâng oån ñònh. Coù theå nhaän thaáy deã daøng ñieàu naøy
khi cho doøng ñieän trong maïch thay ñoåi moät löôïng nhoû ∆I neáu heä thoáng sau söï
kích thích ñoù trôû veà traïng thaùi xuaát phaùt thì ñoù chính laø traïng thaùi oån ñònh.
Ví duï, xeùt ñieåm B trong traïng thaùi naøy UL > UC: doøng ñieän trong maïch coù
tính chaát ñieän caûm (chaäm pha so vôùi U) Ñieän aùp nguoàn U cuøng pha vôùi UC.
Khi cho I taêng moät löôïng nhoû ∆I, UL taêng nhanh hôn UC. Nhö vaäy U < UL – UC
neân doøng ñieän seõ giaûm, heä thoáng trôû laïi tình traïng xuaát phaùt (ñieåm B) (thoaû
maõn phöông trình (11.2)). Tình hình cuõng xaûy ra töông töï ôû ñieåm A, chæ coù khaùc
laø ôû traïng thaùi naøy UC > UL, doøng ñieän trong maïch coù tính chaát ñieän dung. ÔÛ
ñieåm C, öùng vôùi tröôøng hôïp UL > UC, doøng ñieän trong maïch coù tính chaát ñieän
caûm. Khi cho doøng ñieän taêng thì UC taêng nhanh hôn UL ⇒ UL – UC < U laøm
cho doøng ñieän tieáp tuïc taêng UC = UL + U + ∆U, heä thoáng seõ bò maát caân baèng
vaø chuyeån sang traïng thaùi A. Coøn khi giaûm doøng ñieän thì UL – UC > U, laøm
cho doøng ñieän tieáp tuïc giaûm, heä thoáng chuyeån sang ñieåm B.
Toùm laïi, öùng vôùi moãi trò soá cuûa ñieän dung C, coù theå coù hai traïng thaùi coäng
höôûng oån ñònh ôû A vaø B, traïng thaùi naøo xaûy ra tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän ban
 247

ñaàu: trò soá töùc thôøi cuûa ñieän aùp nguoàn (U) luùc xaûy ra söï coá vaø ñieän aùp ban ñaàu
treân ñieän dung.

Hình 11.3 Söï thay ñoài cuûa UL vaø UC khi ñieän aùp nguoàn U thay ñoåi

Khi taêng ñieän aùp nguoàn U thì doøng ñieän trong maïch cuõng nhö UL vaø UC
ñeàu taêng (H.11.3). Khi U = Uth ñöôøng thaúng U + UC tieáp xuùc vôùi ñöôøng cong
töø hoùa UL = f(I) taïi ñieåm C’. Moät söï thay ñoåi nhoû naøo ñoù cuûa cheá ñoä laøm vieäc
ñeàu chuyeån veà traïng thaùi A, coù nghóa laø doøng ñieän seõ taêng moät caùch ñoät ngoät
vaø thay ñoåi pha cuûa noù 180o, töùc laø coù hieän töôïng ñaûo pha cuûa doøng ñieän Ñoàng
thôøi ñieän aùp treân ñieän caûm, UL vaø treân ñieän dung, UC cuõng taêng leân nhieàu, coù
nghóa laø xuaát hieän quaù ñieän aùp.
Söï ñaûo pha cuûa doøng seõ xaûy ra trong moãi nöûa chu kyø cuûa ñieän aùp nguoàn
U khi U > |Uth|. Trò soá doøng ñieän vaø quaù ñieän aùp caøng lôùn khi U caøng lôùn (vaø
ñieän trôû taùc duïng R cuûa maïch caøng beù).
Khi thay ñoåi trò soá cuûa ñieän dung C, ñoä doác cuûa ñöôøng thaúng
±U+ I /ωC seõ thay ñoåi (H.11.4a) vaø töông öùng treân ñoà trò seõ xaùc ñònh ñöôïc
nhöõng traïng thaùi laøm vieäc môùi cuûa heä thoáng. Hình 11.4b cho quan heä cuûa ñieän
aùp treân ñieän caûm UL theo C nhaùnh a öùng vôùi tính chaát ñieän dung cuûa doøng
ñieän laøm vieäc, nhaùnh b öùng vôùi tính chaát ñieän caûm vaø nhaùnh c öùng vôùi traïng
thaùi khoâng oån ñònh. Khi C < Cth (xaùc ñònh bôûi ñoä doác cuûa ñöôøng tieáp tuyeán vôùi
ñöôøng cong töø hoaù) thì heä thoáng chæ coù moät tình traïng vaän haønh oån ñònh. Töø ñoà
thò hình 11.4 thaáy deã daøng laø ñieän aùp treân ñieän caûm (UL) coù theå coù nhöõng trò
248

soá vöôït xa ñieän aùp nguoàn vaø xaûy ra trong moät phaïm vi bieán thieân raát roäng cuûa
ñieän dung C cuûa maïch.

Hình 11.4 Söï thay ñoài cuûa UL vaø UC theo ñieän dung C

11.2.2 Neáu keå ñeán aûnh höôûng cuûa ñieän trôû taùc duïng (R ≠ 0)
Phöông trình ñieän aùp cuûa maïch coù daïng:
• • • •

U = U L + UC + U R (11.3)
• • • •

Vì U = I R leäch pha vôùi U L vaø U C moät goùc 90o neân coù theå vieát (11.3)
döôùi daïng trò soá nhö sau:
U2 = (UL – UC)2 + (IR)2 (11.4)
I
hay UL = f(I) = ± U 2 − ( IR)2 + (11.5)
ωC
Phöông trình (11.5) coù theå giaûi baèng ñoà thò (H.11.5).
Veá phaûi ñöôïc bieåu dieãn bôûi ñöôøng cong taïo neân baèng caùch coäng tung ñoä
ñöôøng thaúng I /ωC vôùi nöûa hình eâlip ± U 2 − ( IR )2 coù taâm ôû goác toïa ñoä vaø
caùc nöûa truïc laø U vaø I = U /R . Giao ñieåm cuûa ñöôøng cong
± U 2 − ( IR )2 + I /ωC vôùi ñöôøng cong töø hoùa UL = f(I) cuõng cho caùc nghieäm
A, B, C töông töï nhö tröôøng hôïp R = 0, trong ñoù C öùng vôùi traïng thaùi khoâng oån
ñònh.
 249

Hình 11.5 Phöông phaùp ñoà thò ñeå xaùc ñònh

quaù ñieän aùp UL khi R ≠ 0

Töø ñoà thò hình 11.5 coù theå thaáy laø khi R caøng nhoû, truïc ngang cuûa elip bò
keùo daøi ra vaø quaù ñieän aùp caøng lôùn vaø ôû tröôøng hôïp giôùi haïn R = 0, ñöôøng elip
bieán thaønh hai ñöôøng song song ±U maø chuùng ta ñaõ xeùt ôû treân. Khi R lôùn, truïc
lôùn cuûa elip co laïi, quaù ñieän aùp giaûm vaø khi R raát lôùn coù theå khoâng coù quaù
ñieän aùp. Hình 11.6 cho quan heä cuûa UL = f(c) öùng vôùi caùc trò soá khaùc nhau cuûa
ñieän trôû taùc duïng R.
Khi thay ñoåi C, ñieän aùp treân ñieän caûm UL cuõng thay ñoåi theo (H.11.6).
Töø nhöõng nhaän xeùt treân, coù theå ruùt ra keát luaän: Söï coá xaûy ra treân maùy
bieán aùp khoâng taûi hay non taûi laø tröôøng hôïp nguy hieåm nhaát vì trò soá quaù ñieän
aùp lôùn.
250

Hình 11.6 Quan heä UL = f(c) öùng vôùi caùc trò soá khaùc nhau cuûa R

Ñeå minh hoïa cho phöông phaùp xaùc ñònh quaù ñieän aùp coäng höôûng ñieàu
hoøa ñaõ trình baøy, ta xeùt moät tröôøng hôïp thöïc teá sau ñaây.

11.2.3 Daây daãn moät pha bò ñöùt vaø ñoaïn daây phía nguoàn bò chaïm ñaát trong heä
thoáng coù ñieåm trung tính caùch ñieän
Ñeå coù tröôøng hôïp nguy hieåm nhaát, giaû thieát pha A bò ñöùt daây vaøo luùc UA
coù trò cöïc ñaïi baèng Up. Nhö vaäy trò soá töùc thôøi cuûa ñieän aùp treân caùc pha khoâng
coù söï coá baèng - 0,5Up vaø ñieän aùp nguoàn ñaúng trò baèng 1,5Up.
Chieàu doøng ñieän nhö trong hình 11.7a: doøng ñieän trong pha A chaïy qua
ñaàu daây bò chaïm ñaát, trôû veà daây daãn qua ñieän dung Co (ñieän dung ñoái vôùi ñaát
cuûa pha A, tính töø choã bò ñöùt veà phía phuï taûi) sau ñoù chia laøm hai nhaùnh vaøo
hình sao ñieän dung C giöõa caùc pha vaø hình sao cuûa caùc cuoän daây maùy bieán aùp
phuï taûi. Vaø tröôùc tieân cuõng ñeå coù söï coá traàm troïng nhaát, giaû thieát maùy bieán aùp
(phuï taûi) ôû tình traïng khoâng taûi, töùc boû qua ñieän trôû taùc duïng.
Sô ñoà moät pha ñaúng trò (H.11.7c) chæ khaùc vôùi maïch dao ñoäng ñôn giaûn ôû
treân (H.11.1) ôû choã ñieän caûm khoâng ñöôøng thaúng L’ = 1,5LT ñöôïc gheùp song
song vôùi ñieän dung C’ = 2/ 3 C . Neáu ñaët IL laø thaønh phaàn doøng ñieän chaïy qua
ñieän caûm L’ = 1,5LT vaø IC laø thaønh phaàn doøng ñieän chaïy qua ñieän dung C’=
2/ 3 C thì trò soá cuûa ñieän aùp ñaët treân ñieän dung Co baèng:
I L + Ic I − ωC'U L
UCo = – =− L
ω .Co ωCo
 251

IL C'
UCo = – + .U L
ωCo Co

Hình 11.7 Sô ñoà thay theá ba pha vaø moät pha ñaúng trò
cho tröôøng hôïp pha A bò ñöùt daây

Theo sô ñoà thay theá (H.11.7c) phöông trình ñieän aùp cuûa sô ñoà ñaúng trò:
I C'
± U = U Co + UL = – L + .U L + U L
ωCo Co

IL C'
±U = – + (1 + ).U L
ωCo Co
U IL
hay UL = fL(I) = ± '
+ (11.6)
C C'
1+ ωCo (1 + )
Co Co
2 2
thay U baèng trò soá töùc thôøi laø 1,5Up vaø C’= C = ( C1 − Co ) vôùi C1, Co laø ñieän
3 3
dung thöù töï thuaän vaø thöù töï khoâng cuûa heä thoáng ta seõ coù
252

1, 5U p IL
UL = fL(I) = ± +
2 C − Co 2 C − Co
1+ . 1 ωCo (1 + . 1 )
3 Co 3 Co
1, 5U p IL
UL = fL(I) = ± + (11.7)
1 2C ωCo 2C
(1 + 1 ) (1 + 1 )
3 Co 3 Co
Quaù ñieän aùp phuï thuoäc vaøo ñöôøng cong töø hoùa cuûa maùy bieán aùp (phuï taûi)
vaø caùc trò soá ñieän dung C1 vaø Co.
Baøi toaùn ñöa veà daïng toång quaùt töông töï nhö phöông trình (11.2). Ñieàu
caàn chuù yù laø ñoái vôùi ñöôøng daây taûi ñieän, ñieän dung Co thöôøng bieán thieân trong
C
phaïm vi 1 < Co < C1
2
Caùc tröôøng hôïp giôùi haïn Co = C1 thì:
I
UL = fL(I) = ± 1,5UP + L = ±1,5UP + IL X C
ωC1 1

C1
Khi Co = thì UL = f(I) = ± 0,9Up + 1,2 X C1 IL
2
Ngöôøi ta thöôøng bieåu thò trò soá cuûa C1 thoâng qua tyû soá X C1 /X T trong ñoù
XT laø ñieän khaùng khoâng taûi cuûa maùy bieán aùp. Quaù ñieän aùp phuï thuoäc vaøo tyû soá
X C1 1
cuûa dung khaùng ñöôøng daây ( X C1 = ) vaø caûm khaùng khoâng taûi cuûa
XT ωC1
maùy bieán aùp (XT).
2
U ñm
5
XT = 10 i % S (Ω)
o ñm

vôùi: io% - doøng ñieän khoâng taûi cuûa maùy bieán aùp tính theo phaàn traêm
Sñm - coâng xuaát ñònh möùc cuûa maùy bieán aùp, kVA
Uñm - ñieän aùp ñònh möùc, kV.
Keát quaû tính toaùn cho thaáy khi X C1 /X T > 6 thì quaù ñieän aùp khoâng vöôït
quaù trò soá 3 Up. Ñeå thoaû maõn ñieàu kieän ñoù thì ñöôøng daây khoâng ñöôïc daøi
quaù giôùi haïn sau:
1 i %Sdm
lgh = = o 2
(11.8)
6ω C1 xT 188C1 U dm
 253

C1 - ñieän dung thöù töï thuaän cuûa 1km chieàu daøi ñöôøng daây. Neáu laáy
trung bình io% = 5%, C1 = 0,009µF/km thì:
Sñm
lgh ≈ 3 2
(11.9)
U ñm

Ví duï, maùy bieán aùp coù coâng xuaát Sñm = 3200 kVA, neáu ôû caáp ñieän aùp Udm =
35kV thì lgh = 8 km, coøn ôû Udm = 110 kV thì lgh = 0,8 km. Ñieàu ñoù chöùng toû vieäc haïn
cheá quaù ñieän aùp baèng caùch giôùi haïn chieàu daøi ñöôøng daây laø khoâng thöïc teá.
Ñoái vôùi ñöôøng daây daøi, quaù ñieän aùp coù theå vöôït quaù trò soá 3Up vaø gaây
nguy hieåm cho caùch ñieän. Maët khaùc do thôøi gian toàn taïi quaù ñieän aùp keùo daøi,
neân neáu caùc choáng seùt van laøm vieäc thì coù theå bò chaùy. Ngoaøi ra, quaù ñieän aùp
coäng höôûng coù theå daãn ñeán hieän töôïng ñaûo pha ñieän aùp phía phuï taûi gaây nguy
hieåm cho thieát bò vaø ngöôøi phuïc vuï.

Hình 11.8 Ñoà thò veùc tô moâ taû hieän töôïng ñaûo pha

Veà phía nguoàn (töùc heä thoáng) ñieän aùp treân caùc pha theo thöù töï
• • •

U A ,U B ,U C ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà (H.11.8). Doøng ñieän trong caùc pha B
• •

vaø C laø caùc doøng ñieän dung, töông öùng chuùng vöôït tröôùc U B vaø U C moät goùc
• • •

90o. Veà phía phuï taûi, ñieän aùp U&'A laø do doøng ñieän I A = I B + I C gaây neân treân
•

ñieän dung Co , do ñoù U&'A seõ chaäm hôn I A moät goùc 90o, trong khi ñieän aùp U&B'
vaø U&' ñöôïc coá ñònh bôûi nguoàn (vì daây khoâng ñöùt). Nhö vaäy thöù töï pha veà
C
254

phía phuï taûi bò ñaûo: U A ' , U C' , theo chieàu kim ñoàng hoà.
' ,U B

Hieän töôïng naøy laøm cho caùc ñoäng cô coâng suaát lôùn bò haõm laïi vaø caùc
ñoäng cô coâng suaát beù quay ngöôïc chieàu, gaây nguy hieåm cho thieát bò vaø ngöôøi
phuïc vuï.
Trong tröôøng hôïp ñöôøng daây daøi chæ coù theå giaûm xaùc suaát xuaát hieän quaù
ñieän aùp baèng caùch haïn cheá caùc thao taùc caét caùc pha khoâng ñoàng thôøi, nhö
khoâng duøng caàu chì, khoâng duøng maùy caét ñieän coù boä phaän truyeàn ñoäng rieâng
töøng pha... Ngoaøi ra caàn haïn cheá tröôøng hôïp vaän haønh maùy bieán aùp khoâng taûi
hay non taûi.

11.2.4 Quaù ñieän aùp coäng höôûng saét töø do thao taùc khoâng ñoàng pha khi trung
tính cuûa maùy bieán aùp phuï taûi caùch ñieän
Nguoàn cung caáp (heä thoáng) coù coâng suaát voâ cuøng lôùn so vôùi maùy bieán aùp
tieâu thuï. Trong sô ñoà Co' l1 vaø Co' l ñaëc tröng cho ñieän dung ñoái vôùi ñaát cuûa
daây daãn tröôùc vaø sau choã xaûy ra söï coá, coøn C’l1 vaø C’l laø ñieän dung giöõa caùc
pha. l vaø l1 laø chieàu daøi cuûa hai ñoaïn ñöôøng daây veà hai phía cuûa nôi xaûy ra söï
coá.
Ñieåm trung tính cuûa heä thoáng vaø cuûa maùy bieán aùp tieâu thuï coù theå noái ñaát
tröïc tieáp hoaëc caùch ñieän.
Ñeå vieäc phaân tích quaù trình quaù ñieän aùp ñöôïc deã daøng thöôøng bieán sô ñoà
ba pha khoâng ñoái xöùng thaønh sô ñoà moät pha ñaúng trò. Khaûo saùt sô ñoà hình
11.9b coù caùc phuï taûi khoâng ñoái xöùng ZA, ZB vaø ZC. Ñeå xaùc ñònh doøng vaø aùp
trong pha A thì thay theá pha B vaø C bôûi maïch ñaúng trò moät pha, trong ñoù söùc
ñieän ñoäng cuûa nguoàn vaø ñieän trôû töông öùng nhö sau:
• • • •
•
E B .YB + E C YC E B + EC
E B,C = = (11.10)
YB + YC 2
Z B .ZC Z
Z B,C = = (11.11)
Z B + ZC 2
 255

Hình 11.9 Sô ñoà ñeå nghieân cöùu quaù ñieän aùp coäng höôûng do thao taùc hoaëc söï coá
khoâng ñoàng pha (a) vaø bieán ñoåi töø sô ñoà ba pha (b) sang sô ñoà moät pha ñaúng trò (c)

Söùc ñieän ñoäng toång cuûa nguoàn ñaúng trò baèng

• •
• •
E B + EC •

E ñt = EA− = 1, 5 E A (11.12)
2
Ñieän trôû ñaúng trò cuûa phuï taûi baèng
Z
Zñt = ZA + (11.13)
2
Ñaáy laø caùc thoâng soá cuûa maïch ñaúng trò moät pha töông öùng vôùi hình 11.9c.
Hình 11.10 cho sô ñoà ñaëc tröng cho caùc tình traïng söï coá khoâng ñoàng pha.
Söùc ñieän ñoäng cuûa nguoàn ñaúng trò moät pha coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng
caùch thay vaøo (11.10) caùc trò soá nhö sau:
- Ñoái vôùi sô ñoà hình 11.10a
• • •

EA = U p ; E B = a2U p ; E c = aU p

E = U p − 0, 5( a 2U p + aU p ) = U p + 0, 5U p = 1, 5U p (11.14)
256

Hình 11.10 Sô ñoà thay theá moät pha cho caùc cheá ñoä khoâng ñoàng pha khi MBA
phuï taûi coù trung tính caùch ly

- Ñoái vôùi sô ñoà hình 11.10b

E A = 0 (ñöùt pha A); E = 0, 5U p (11.15)

- Ñoái vôùi sô ñoà hình 11.10c

E A = U p; EB = 0; Ec = 0 (ñöùt pha B vaø C); E = U p (11.16)

Treân caùc sô ñoà coù caùc muõi teân chæ chieàu doøng ñieän chaïy trong maïch.
Treân sô ñoà hình 11.10a,b, doøng ñieän chaïy töø nguoàn qua caùc ñieän caûm ñaáu
song song cuûa maùy bieán aùp ôû caùc pha khoâng söï coá (Lµ/2), ñieän caûm Lµ vaø ñieän
dung Col cuûa pha söï coá. Trong sô ñoà hình 11.10c doøng ñieän töø nguoàn qua ñieän
caûm cuûa pha khoâng söï coá roài qua ñieän caûm vaø ñieän dung ñaáu song song cuûa
caùc pha bò ñöùt daây (thöïc ra do maïch töø khoâng ñöôøng thaúng neân khi doøng ñieän
khaùc nhau chaïy qua thì ñieän caûm cuûa cuoän daây maùy bieán aùp cuõng khaùc nhau.
Vì vaäy cho ñieän caûm cuûa hai pha ñaáu song song nhau baèng moät nöûa ñieän caûm
cuûa pha coøn laïi laø khoâng chính xaùc. Tuy nhieân, sai soá trong phaïm vi chaáp
nhaän ñöôïc vaø cuõng khoâng coù aûnh höôûng ñeán keát quaû ñònh tính cuûa quaù trình).
Ñieän caûm töø hoùa toång cuûa maùy bieán aùp trong sô ñoà thay theá hình 11.10d
noái taét caùc ñieän dung giöõa pha söï coá vaø caùc pha khoâng söï coá. Ñieän dung Col
cuûa caùc pha khoâng söï coá ñöôïc tính ñeán vì chuùng ñöôïc ñaáu song song vôùi
nguoàn coâng suaát lôùn (voâ taän).
Sô ñoà hình 11.10d coù theå bieán ñoåi thaønh sô ñoà coøn ñôn giaûn hôn
(H.11.10e) theo lyù thuyeát veà maïng hai cöïc coù nguoàn (taùc duïng) neáu nhö nhaùnh
 257

ñieän caûm ñöôïc coi laø phuï taûi. Theo lyù thuyeát naøy, söùc ñieän ñoäng ñaúng trò Eñt
trong sô ñoà hình 11.10e baèng ñieän aùp giöõa caùc ñieåm M vaø N khi khoâng coù phuï
taûi coøn toång trôû ñaúng trò baèng toång trôû ñoái vôùi caùc ñieåm M vaø N khi noái taét
nguoàn vaø caét phuï taûi. Nhö vaäy trong sô ñoà toái giaûn cuûa hình 11.10e coù caùc
thoâng soá sau:
- Ñoái vôùi sô ñoà söï coá khoâng ñoái xöùng hình 11.10a vaø b
Co
Eñt = E ; Cñt = (Co + 2C)l (11.17)
Co + 2C
- Ñoái vôùi sô ñoà söï coá hình 11.10c
2Co Co
Eñt = E = E
2Co + 2C Co + C
Cñt = 2 (Co + C)l (11.16)
Nhö vaäy, caùc sô ñoà söï coá khoâng ñoái xöùng ñeàu coù theå ñöa veà caùc maïch
dao ñoäng khoâng ñöôøng thaúng cô baûn nhö ôû hình 11.11.
Ñeå xaùc ñònh ñieän aùp treân ñieän dung cuõng duøng phöông phaùp phaân tích ñoà
thò nhö ñaõ trình baøy ôû treân.
Hình 11.11 bieåu dieãn ñoà thò töông öùng vôùi tröôøng hôïp ñieän dung giöõa caùc
pha C = 0,25Co.
Caùc ñöôøng thaúng töông öùng vôùi tröôøng hôïp C = 0. Töø caùc bieåu thöùc
(11.16) vaø ñoà thò suy ra raèng ñieän dung giöõa caùc pha C laøm giaûm Eñt so vôùi
1,5Up nhöng ñoàng thôøi cuõng laøm giaûm ñoä doác cuûa caùc ñöôøng thaúng U ± Eñt.
Ñoái vôùi moïi giaù trò cuûa C, caùc truïc naøy caét truïc hoaønh ôû caùc ñieåm coù trò soá
baèng:
Co
± EωCñt = ± E ω(Co + 2C)l = ± ECol
Co + 2C
coù nghóa laø khoâng phuï thuoäc vaøo trò soá ñieän dung giöõa caùc pha.
258

Hình 11.11 Xaùc ñònh baèng ñoà thò ñieän aùp theo sô ñoà 11.10a coù chuù yù ñeán ñieän dung
giöõa caùc pha

Hình 11.12 Söï phuï thuoäc cuûa ñieän aùp U L vaø U C

vaøo tæ soá X µ / X C theo sô ñoà 11.10a

Hình 11.12 veõ ñöôøng cong quan heä ñieän aùp treân ñieän dung vaø ñieäïn caûm
theo tyû soá Xµ/XC cho tình traïng söï coá khoâng ñoàng pha töông öùng vôùi sô ñoà hình
 259

11.10a.
Xµ laø caûm khaùng töø hoùa cuûa maùy bieán aùp ôû ñieän aùp ñònh möùc, ñöôïc xaùc
ñònh theo
2
U ñm
Xµ = , Ω
Sikt

vôùi: Uñm - ñieän aùp ñònh möùc, kV; S - coâng suaát maùy bieán aùp, MVA
Ikt - doøng ñieän khoâng taûi, ñôn vò töông ñoái, %
Xc - dung khaùng ñöôøng daây tính theo:

1012
XC = , Ω
ω ( Co + 2C ) l

trong ñoù C vaø Co tính theo pF/km vaø l tính theo km.
Xµ U 2 ñm
Nhö vaäy: = ω ( Co + 2C ) 10−12
Xc Sikt
Caùc ñöôøng cong cho trong hình 11.12 ñöôïc xaây döïng vôùi
caùc thoâng soá: Uñm=35kV; Ikt= 0,05; Co=5200pF/km; C=1200pF/km
Trong tröôøng hôïp naøy X µ /X c = 0,058l/S. Ñieän aùp treân ñieän dung (töùc
treân caùch ñieän ñöôøng daây) ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch theâm 1,5Up vaøo ñieän aùp
treân ñieän caûm UL (hoaëc tröø bôùt).
Vôùi caùc trò soá cuûa UL < 1,5Up thì ñieän aùp treân ñieän dung coù daáu aâm
(ñöôøng cong 1).
Vôùi ñoà thò hình 11.12 coù theå xaùc ñònh ñieän aùp treân ñieän dung cuûa pha söï
coá ôû caùc ñieàu kieän khaùc nhau.
Ví duï: khi S=3200 kVA, l=30 km ⇒ Xµ/Xc = 0,058×30/3,2 = 0,55 xaùc ñònh
ñöôïc theo ñöôøng cong Uc = 3Up. Cuõng vôùi chieàu daøi ñöôøng daây l = 30km nhöng
coâng suaát cuûa maùy bieán aùp baèng S = 560 kVA ⇒ Xµ/Xc = 0,058×30/0,56 = 3,1
thì Uc = 4Up. Trò soá naøy vöôït quaù möùc caùch ñieän cuûa ñöôøng daây.
Cuõng coù theå tính toaùn töông töï ñoái vôùi tröôøng hôïp khi trung tính cuûa maùy
bieán aùp cung caáp noái ñaát. Trong tröôøng hôïp naøy quaù ñieän aùp seõ thaáp nhôø giaûm
söùc ñieän ñoäng tính toaùn.