ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ

ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ: ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗ

Α.Μ. 1112201800346
e-mail :megaanastasia@gmail.com

Τίτλος: <<ΘΕΩΡΗΜΑ BORSUK-ULAM>>

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΘΕΜΑΤΑ ΑΛΓΕΒΡΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑΣ 1»

Επιβλέπων Καθηγητής:
Δ. ΒΑΡΣΟΣ

ΑΘΗΝΑ
Ακαδ. Έτος 2021-2022

1
 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
1. Εισαγωγή……………………………………………………………………3

2. Στοιχεία από Τοπολογία

2.1. Τοπολογικοί Χώροι και ομοτοπία………………………………..4-6
2.2. Simplicial Complexes και τριγωνισμοί………….…….…………7-8

3. Το Θεώρημα Borsuk-Ulam στις διαστάσεις R1 , R2

3.1. Εισαγωγή στο θεώρημα……….………………………………...8
3.2. Γεωμετρική Σκοπιά……………….……………………………..9-11
3.3. Αλγεβρική Σκοπιά……….……………..………………………12-16

3.4. Εφαρμογή με χρήση του θεωρήματος(σε δύο διαστάσεις)…17-21

3.5. Εφαρμογή με χρήση του θεωρήματος(σε τρεις διαστάσεις)..21-23

4. Η γενίκευση του Θεωρήματος

4.1. Η γενική μορφή του θεωρήματος……………..……….….23-25
4.2. Η ιδέα της απόδειξης…………………………..….…..…...25-26
4.3. Η αυστηρή απόδειξη………………………….……………27-29

5. Εφαρμογές του Θεωρήματος

5.1. Το θεώρημα Ham-Sandwich…………………………………30
5.2. Το κλεμμένο περιδέραιο………………………………………31-37

6. Επίλογος-Συμπεράσματα
6.1 Συμπεράσματα……………………………………………………….38
6.2. Βιβλιογραφία………………………………………………….......39-40

2
1.Εισαγωγή

Σε αυτή την εργασία θα συζητήσουμε και θα εξηγήσουμε το Θεώρημα

Borsuk-Ulam. Το θεώρημα αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα θεωρήματα
της τοπολογίας. Σύμφωνα με τον Jiří Matoušek (2003) , η πρώτη ιστορική
αναφορά της δήλωσης του θεωρήματος Borsuk–Ulam εμφανίζεται στο
Lyusternik & Shnirel'man (1930) . Η πρώτη απόδειξη δόθηκε από τον Karol
Borsuk (1933), όπου η διατύπωση του προβλήματος αποδόθηκε στον
Stanislaw Ulam . Έκτοτε, πολλές εναλλακτικές αποδείξεις έχουν βρεθεί από
διάφορους συγγραφείς, όπως συλλέχθηκαν από τον Steinlein (1985). O
Borsuk (1905-1982) και ο Ulam (1909-1984) ήταν δύο Πολωνοί μαθηματικοί.
Ο Borsuk είχε επιρροή στη τοπολογία, ενώ ο Ulam είχε επιρροή σε πολλά
διαφορετικά αντικείμενα: στη κβαντική φυσική, στη πληροφορική, στα
εφαρμοσμένα μαθηματικά και στη βιολογία.
Αρχικά θα δούμε μερικούς ορισμούς, εισαγωγικούς, από την αλγεβρική
τοπολογία έτσι ώστε να μπορέσουμε να καταλάβουμε τις αποδείξεις, και
ειδικότερα, την απόδειξη της γενικής μορφής του θεωρήματος (στον Rn). Στη
συνέχεια θα μελετήσουμε πώς προκύπτει το θεώρημα αυτό στις διαστάσεις
R1, R2 και γενικά στον Rn καθώς και θα αναλύσουμε ορισμένες εφαρμογές του.
Η παρακάτω εργασία έχει σκοπό την πλήρη κατανόηση του
θεωρήματος Borsuk-Ulam μέσα από παραδείγματα, εφαρμογές, συζητήσεις
και αποδείξεις, ξεκινώντας από το μηδέν, χωρίς δηλαδή ο αναγνώστης να έχει
κάποια παραπάνω γνώση πάνω στο θέμα παρά μόνο την μαθηματική
ωριμότητα που χαρακτηρίζει έναν φοιτητή ή έναν ενδιαφερόμενο.

3
2. Στοιχεία από Τοπολογία

Στην ενότητα αυτή θα δούμε ορισμένα εισαγωγικά στοιχεία από την αλγεβρική
τοπολογία τα οποία είναι απαραίτητα για την κατανόηση των αποδείξεων του
θεωρήματος Borsuk-Ulam.

2.1. Τοπολογικοί Χώροι και ομοτοπία

Ορισμός(2.1.1): Τοπολογικός Χώρος λέγεται ένα ζεύγος (Χ,Ο) τέτοιο ώστε το

Χ να είναι ένα σύνολο (το συναντάμε άπειρο τις περισσότερες φορές) και Ο ⊆
2x να είναι μία οικογένεια υποσυνόλων του Χ. Τα μέλη της Ο λέγονται ανοικτά
σύνολα και ισχύει ότι ∅ ∈ O, X ∈ O. Επιπλέον, η τομή πεπερασμένων το
πλήθος ανοικτών συνόλων είναι ανοικτό σύνολο και η (αυθαίρετη) ένωση
ανοικτών συνόλων είναι ανοικτό σύνολο.

Παράδειγμα: η κλασική τοπολογία του R και γενικότερα του Rd ορίζεται ως

εξής: ΄Ενα σύνολο U ⊆ R d είναι ανοικτό αν για κάθε x ∈ U υπάρχει ε > 0 ώστε
η Bε(x) να περιέχεται στο U. Ο ίδιος ορισμός ισχύει και σε οποιονδήποτε
μετρικό χώρο

Ορισμός(2.1.2.): Αν x ∈ R, τότε κάθε ανοιχτό διάστημα που περιέχει το x

ονομάζεται περιοχή του x. Ένα σύνολο G ονομάζεται ανοιχτό αν για κάθε x ∈
G υπάρχει περιοχή U του x με U ⊆ G.

Παράδειγμα: Κάθε ανοιχτό διάστημα είναι ένα ανοιχτό σύνολο. Κανένα

διάστημα άλλου τύπου ή άλλης μορφής δεν είναι ανοιχτό σύνολο. Τα σύνολα
των φυσικών, των ακεραίων, των ρητών και των άρρητων δεν είναι ανοιχτά
σύνολα, ενώ ολόκληρο το σύνολο R είναι ανοιχτό σύνολο.

Ορισμός(2.1.3.): Ένα σύνολο λέγεται κλειστό αν το συμπλήρωμά του

συνόλου αυτού είναι ανοιχτό.

Παράδειγμα: Κάθε κλειστό διάστημα είναι ένα κλειστό σύνολο. Αντίστοιχα με

πριν τα σύνολα των ρητών και τα σύνολα των αρρήτων δεν είναι κλειστά
σύνολα, ενώ ολόκληρο το R είναι κλειστό σύνολο. Βλέπουμε ότι το μοναδικό
μη κενό σύνολο το οποίο είναι ταυτόχρονα ανοιχτό και κλειστό είναι το σύνολο
R.

Ορισμός(2.1.4.): Έστω ότι έχουμε έναν τοπολογικό χώρο (Χ,Ο). Κάθε

υποσύνολο Y ⊆ X ορίζει έναν υπόχωρο. Ο υπόχωρος αυτός είναι ο
τοπολογικός χώρος (Y, {U ∩ Y : U ∈ O}).

4
Ορισμός(2.1.5.): Ένα σύνολο, έστω A, λέγεται συμπαγές σύνολο αν για κάθε
οικογένεια ανοιχτών συνόλων Gi , με i ∈ I, με A ⊆ Ui∈IGi , υπάρχει
πεπερασμένο F ⊆ I ,τέτοιο ώστε A ⊆ Ui∈FGi .

Ενα σύνολο X ⊆ R λέγεται συμπαγές αν και μόνο αν το X είναι κλειστό και

φραγμένο.

Ορισμός(2.1.6.): ΄Εστω (X1,O1) και (X2,O2) δύο τοπολογικοί χώροι. Μια

απεικόνιση f : X1 → X2 λέγεται συνεχής αν και μόνο αν οι αντίστροφες εικόνες
των ανοικτών συνόλων είναι ανοικτά σύνολα. Δηλαδή, αν f −1 (V ) ∈ O1 για
κάθε V ∈ O2.

Σημείωση: Από εδώ και στο εξής θα θεωρούμε ότι οι τοπολογικοί χώροι μας
έχουν απεικονίσεις οι οποίες είναι συνεχείς.

Ορισμός(2.1.7.): Ομοιομορφισμός ή τοπολογικός ισομορφισμός είναι μια

συνεχής συνάρτηση μεταξύ τοπολογικών χώρων που έχει μια συνεχής
αντίστροφη συνάρτηση. Δηλαδή, ομοιομορφισμός τοπολογικών χώρων
(X1,O1) και (X1,O2) είναι μια ένα προς ένα (1-1) και επί απεικόνιση f : X1 →
X2 ,τέτοια ώστε, για κάθε V ⊆ X1 να ισχύει f(V) ∈ O2 αν και μόνο αν V ∈ O1. Με
λίγα λόγια είναι αναγκαίο οι f και f-1 να είναι συνεχείς συναρτήσεις.

Ορισμός(2.1.8.): Δύο συνεχείς συναρτήσεις από ένα τοπολογικό χώρο σε ένα

άλλο ονομάζονται ομοτοπικές αν η μία μπορεί να <<παραμορφωθεί με συνεχή
τρόπο>> στην άλλη, μια τέτοια παραμόρφωση ονομάζεται ομοτοπία μεταξύ
των δύο συναρτήσεων. Μια ομοτοπία μεταξύ δύο συνεχών συναρτήσεων f και
g από ένα τοπολογικό διάστημα Χ σε ένα τοπολογικό διάστημα Υ ορίζεται να
είναι μία συνεχής συνάρτηση H : X × [0,1] → Y από το προϊόν του X χώρου με
τη μονάδα διάστημα [0,1] y να είναι τέτοια ώστε, εάν x ∈ X τότε H(x,0) = f(x)
και H(x,1) = g(x).

Παράδειγμα: Αν μπορούμε να μετατρέψουμε ένα σχήμα σε ένα άλλο χωρίς

να αλλοιώσουμε τις ιδιότητες του -δηλαδή χωρίς να του ανοίξουμε τρύπες, να
του αφαιρέσουμε ή προσθέσουμε υλικό- τότε υπάρχει ομοτοπία.

Ορισμός(2.1.9.)(Χώρος Hausdorff): Ένας τοπολογικός χώρος λέγεται

χώρος Hausdorff αν για κάθε x,y που ανηκουν στο Α με x ≠ y υπάρχει ε>0
τέτοιο ώστε B(x,ε) ∩ B(y,ε) = ∅.

Ορισμός(2.1.10): Ένας τοπολογικός χώρος V λέγεται τοπολογική

πολλαπλότητα διάστασης n αν: (α) ο V είναι χώρος Hausdorff, (β) ο V είναι
συναφής, (γ) σε κάθε σημείο P του V υπάρχει ένα ανοιχτό σύνολο που

5
περιέχει το σημείο αυτό που είναι ομοιόμορφο προς ένα ανοικτό σύνολο του
Rn.

Η διάσταση της πολλαπλότητας είναι μια τοπολογική ιδιότητα, που σημαίνει

ότι οποιαδήποτε πολλαπλότητα που είναι ομοιόμορφη με μια n-
πολλαπλότητα έχει επίσης διάσταση n. Όπως προκύπτει από την αναλλοίωτη
μια n-πολλαπλότητα δεν μπορεί να είναι ομοιόμορφη με μια m-πολλαπλότητα
για n ≠ m.
Μια πολλαπλότητα διάστασης 1 συχνά καλείται καμπύλη, ενώ μια
πολλαπλότητα διάστασης 2 ονομάζεται επιφάνεια. Πολλαπλότητες
μεγαλύτερης διάστασης συνήθως ονομάζονται n-πολλαπλότητες.

Παραδείγματα:

 Ο χώρος Rn είναι τοπολογική πολλαπλότητα διάστασης n, διότι σε κάθε

σημείο του P υπάρχει ανοιχτό σύνολο που περιέχει το P και είναι
ομοιόμορφο προς τον εαυτό του.
 Οποιοδήποτε διακριτός χώρος είναι μια 0-πολλαπλότητα.
 Ο κύκλος είναι μια 1-πολλαπλότητα.
 Ο τόρος είναι μια 2-πολλαπλότητα.
 Η n-διάστατη σφαίρα Sn είναι μια συμπαγή n-πολλαπλότητα.
 Ο n-διάστατος τόρος Tn (το γινόμενο n κύκλων) είναι μια συμπαγή n-
πολλαπλότητα.
 Οι χώροι Lens είναι μια κατηγορία πολλαπλοτήτων που είναι πηλίκα
σφαιρών που έχουν μονές διαστάσεις.
 Οι ομάδες Lie είναι πολλαπλότητες προικισμένες με μια δομή ομάδας.
 Κάθε ανοιχτό υποσύνολο μιας n-πολλαπλότητας είναι μια n-
πολλαπλότητα.
 Αν M είναι μια m-πολλαπλότητα και N είναι μια n-πολλαπλότητα, το
γινόμενο M × N είναι μια (m+n)-πολλαπλότητα.
 Η ένωση μιας οικογένειας n-πολλαπλοτήτων είναι μια n-πολλαπλότητα
(τα κομμάτια πρέπει να έχουν όλα την ίδια διάσταση).

6
2.2. Simplicial Complexes και Τριγωνισμοί

Ορισμός(2.2.1.): ΄Εστω v0, v1, . . . , vk ∈ R. Τα στοιχεία αυτά λέγονται

αφφινικά εξαρτημένα αν υπάρχουν πραγματικοί αριθμοί a 0, a1, . . . , ak, όχι
k k
όλοι μηδέν, τέτοιοι ώστε Σi=ο aivi=0 και Σi=0 ai=0. Διαφορετικά, τα v0, v1, . . . , vk
λέγονται αφφινικά ανεξάρτητα.

Ορισμός(2.2.2.): Ένα σύνολο Κ, υποσύνολο του Rn λέγεται κυρτό αν για κάθε

x,y που ανήκουν στο Κ ,το ευθύγραμμο τμήμα με άκρα τα x,y περιέχεται στο
Κ.

Ορισμός(2.2.3.):Έστω ότι έχουμε ένα σύνολο Α που ανήκει στον Rn Ορίζουμε

την κυρτή θήκη του Α ως τη τομή όλων των κυρτών συνόλων Κ, τα οποία είναι
υποσύνολα του R, με Α ⊆ Κ.

Ορισμός(2.2.4.): Simplex σ είναι η κυρτή θήκη ενός πεπερασμένου και

αφφινικά ανεξάρτητου συνόλου A ⊆ R . Τα σημεία του A ονομάζονται κορυφές
του σ και η διάσταση του σ είναι dim(σ) := |A| − 1. ΄Αρα, ένα k-simplex έχει k +
1 κορυφές.

Ορισμός(2.2.5.): Η κυρτή θήκη ενός τυχόντος υποσυνόλου των κορυφών

ενός simplex σ ονομάζεται έδρα του σ. Κάθε έδρα ενός simplex είναι simplex.
Δηλαδή, αν v0, . . . , vk είναι οι κορυφές ενός k-simplex σ και {vi0 , . . . , vir } ⊆
{v0, . . . , vk} τότε τα vi0 , . . . , vir ορίζουν ένα r-simplex που ονομάζεται r-
διάστατη έδρα του σ.

Ορισμός(2.2.6.): Μια μη κενή οικογένεια Δ από simplices λέγεται simplicial

complex αν ισχύουν τα εξής:

1) Κάθε έδρα ενός simplex σ ∈ Δ είναι επίσης simplex του Δ. Δηλαδή, το Δ

περιέχει όλες τις έδρες όλων των στοιχείων του.

2) Η τομή σ1 ∩ σ2, όπου σ1, σ2 ∈ Δ, είναι έδρα και του σ1 και του σ2.

Ορισμός(2.2.7.): Η ένωση όλων των simplices ενός simplicial complex Δ

καλείται πολύεδρο (ή στερεό) του Δ και συμβολίζεται με ||Δ||.

Ορισμός(2.2.8.): Το σύνολο κορυφών του Δ συμβολίζεται με V (Δ) και είναι η

ένωση όλων των κορυφών των στοιχείων του Δ.

Ορισμός(2.2.9.): ΄Εστω X τοπολογικός χώρος. ΄Ενα simplicial complex Δ

καλείται τριγωνισμός του X αν υπάρχει ομοιομορφισμός h : X → ||Δ||.

7
Ορισμός(2.2.10): Πολύτοπο είναι ένα γεωμετρικό αντικείμενο με επίπεδες
πλευρές, που υπάρχει σε οποιοδήποτε γενικό αριθμό διαστάσεων. Ένα
πολύγωνο είναι ένα πολύτοπο σε δύο διαστάσεις, ένα πολύεδρο σε τρεις
διαστάσεις, και ούτω καθεξής σε υψηλότερες διαστάσεις. Το Κυρτό πολύτοπο
είναι μια ειδική περίπτωση πολυτόπου, που έχει την επιπλέον ιδιότητα να
είναι ένα κυρτό σύνολο σημείων σε n-διαστάσεων χώρο Rn.

Ορισμός(2.2.11): Ένα κυρτό πολύτοπο P ⊆ R καλείται simplicial αν όλες οι

γνήσιες έδρες του είναι simplices. Για παράδειγμα, για τα 3-διάστατα κυρτά
πολύτοπα πρέπει οι 2-διάστατες έδρες τους να είναι τρίγωνα.

Ορισμός(2.2.12.): Το d-διάστατο cross-polytope είναι η κυρτή θήκη των

διανυσμάτων της συνήθους ορθοκανονικής βάσης και των αντιθέτων τους.
Μπορούμε επίσης να το δούμε ως τη μοναδιαία μπάλα {x ∈ Rd : ||x|| ≤ 1},
όπου || · ||1 είναι η l1-νόρμα

3. Το Θεώρημα Borsuk-Ulam στις διαστάσεις R1 , R2

3.1. Εισαγωγή στο θεώρημα

Παρατήρηση: Κάθε χρονική στιγμή στη Γη υπάρχουν δύο αντίθετα σημεία τα

οποία έχουν ακριβώς την ίδια θερμοκρασία και βαρομετρική πίεση.

Προσοχή όμως! Δεν εννοούμε ότι για κάθε ζεύγος αντίθετων σημείων στη Γη
επιβεβαιώνεται ο ισχυρισμός μας κάθε φορά.

Ισχυριζόμαστε ότι κάθε χρονική στιγμή υπάρχουν 2 (τουλάχιστον) σημεία τα

οποία είναι αντίθετα (έχουν όσο μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ τους γίνεται)
και έχουν ακριβώς την ίδια θερμοκρασία και βαρομετρική πίεση τη στιγμή
αυτή.

Το αποτέλεσμα αυτό είναι συνέπεια του θεωρήματος Borsuk-Ulam.

8
 3.2. Γεωμετρική Σκοπιά
Παρατήρηση: Φανταζόμαστε ότι σταματάμε τη Γη σε μία τυχαία χρονική
στιγμή και επικεντρωνόμαστε στη γραμμή του Ισημερινού. Μπορούμε να
αποδείξουμε ότι πάντα θα υπάρχουν δύο αντίθετα σημεία τα οποία θα έχουν
την ίδια ακριβώς θερμοκρασία.

Έστω ότι βρισκόμαστε αρχικά στο σημείο Α. Στη συνέχεια μετακινούμαστε

γύρω από τη Γη (κατά μήκους της γραμμής του Ισημερινού) και καταλήγουμε
πάλι στο σημείο Α.

Όσο κάνουμε αυτή τη κίνηση κρατάμε ένα θερμόμετρο και καταγράφουμε τις
αλλαγές της θερμοκρασίας από τα σημεία που διασχίζουμε.

Προκύπτουν τα παρακάτω Πορίσματα:

Πόρισμα(3.2.1.): Η θερμοκρασία από σημείο σε σημείο θα αλλάζει

συνεχόμενα. Δηλαδή, δεν πρόκειται να βρούμε τεράστιες διαφορές
θερμοκρασίας ανάμεσα σε δύο διαδοχικά σημεία.

(η απόδειξη του παραπάνω πορίσματος ανήκει στον τομέα της φυσικής και δεν
έχει ιδιαίτερη σχέση με τον σκοπό αυτής της εργασίας.)

9
Πόρισμα(3.2.2.): Η θερμοκρασία στην αρχή της διαδρομής μας θα είναι η
ίδια με την θερμοκρασία στο τέλος της διαδρομής, καθώς το αρχικό και το
τελικό σημείο είναι το ίδιο (το σημείο Α).

Έστω Β η θερμοκρασία που υπολογίσαμε στο μέσο της διαδρομής μας.

Έτσι χωρίσαμε τη διαδρομή μας σε δύο ίσα μέρη.

Στο διάγραμμά μας μπορούμε να πάρουμε το δεύτερο μισό της διαδρομής και
να το μετακινήσουμε στο πρώτο μέρος του διαγράμματος όπως παρακάτω:

Παρατηρούμε ότι το πρώτο μέρος του διαγράμματος ξεκινάει από το σημείο Α

και καταλήγει στο σημείο Β. Αντίστοιχα το δεύτερο μέρος του διαγράμματος
ξεκινάει από το σημείο Β και καταλήγει στο σημείο Α.

10
Εφόσον και οι δύο διαδρομές είναι συνεχείς (Α-Β και η Β-Α) πρέπει να
συναντηθούν σε τουλάχιστον ένα σημείο.

Επανατοποθετώντας το δεύτερο μισό της διαδρομής στην αρχική του θέση

όπως στο 1ο διάγραμμα, έχουμε τα δύο αντίθετα σημεία με την ίδια
θερμοκρασία που ψάχναμε.

Στην 1η διάσταση λοιπόν μπορούμε να δούμε γεωμετρικά την απόδειξη για τα

δύο αυτά σημεία. Το θεώρημα Borsuk-Ulam ορίζει ότι μπορούμε να κάνουμε
μία γενίκευση και για μεγαλύτερες διαστάσεις, την οποία θα συζητήσουμε στα
επόμενα κεφάλαια.

11
 3.3. Αλγεβρική Σκοπιά

Πρόταση(3.3.1.): Έστω f: S1-> R συνεχής συνάρτηση, τότε υπάρχει ένα x∈S1

τέτοιο ώστε f(x) = f(-x).

Δηλαδή ,αν έχουμε έναν κύκλο στον R2

Παρατήρηση: Εφόσον η f είναι συνεχής μπορούμε να μεταφέρουμε τον

κύκλο στην γραμμή των πραγματικών αριθμών με ομοιομορφισμό και
παρατηρούμε ότι τα δύο αντίθετα σημεία που ορίσαμε θα ενώνονται στον R.

Γενικά, σε έναν κύκλο με ομοιομορφισμό από το S1 στο R θα υπάρχει

τουλάχιστον 1 ζεύγος αντίθετων σημείων που θα σταλθούν ακριβώς στο ίδιο
σημείο στο R.

12
Παράρτημα: Σε σύνδεση με την θερμοκρασία θα μπορούσαμε να δούμε
αντίστοιχα το παρακάτω σχήμα, για μια πιο διαισθητική προσέγγιση, όπου ο
κύκλος περιέχει τις εναλλαγές της θερμοκρασίας από σημείο σε σημείο και η
συνάρτηση Τ είναι η θερμοκρασία. Όμοια βλέπουμε ότι σύμφωνα με το
θεώρημα Borsuk-Ulam υπάρχουν δύο αντίθετα σημεία που έχουν την ίδια
θερμοκρασία.

Απόδειξη της πρότασης (3.3.1.):

Έστω η συνάρτηση g(x)= f(x) – f(-x). Διακρίνουμε περιπτώσεις:

 Αν g(x0) = 0 για κάποιο x0 τότε η απόδειξη είναι προφανής (f(x0)=f(-x0)).

 Αν g(χ) ≠ 0 για κάθε x τότε g(x)>0 ή g(x)<0.
Υποθέτουμε ότι g(x)>0.
Τότε g(-x)=f(-x)-f(x)=-(f(x)-f(-x))= - g(x) <0 εφόσον g(x)>0

Αφού f συνεχής => g συνεχής

Από το θεώρημα Ενδιάμεσης Τιμής και

αφού g συνεχής

υπάρχει x0 ανάμεσα στα x και –x

τέτοιο ώστε g(x0)=0 => f(x0)= - f(x0)

13
 3.4. Εφαρμογή με χρήση του θεωρήματος (σε δύο διαστάσεις).

3.4.1. Το παράδειγμα της σφαίρας

Πρόταση(3.4.1.): Σε μία σφαίρα με ομοιομορφισμό από το S2 στο R2 θα

υπάρχουν πάλι δύο αντίθετα σημεία που θα σταλθούν στο ίδιο ακριβώς
σημείο στον R2 μέσω της f (ανεξάρτητα της μορφής της παραμόρφωσης αφού
f συνεχής).

Παρατήρηση:

Πλέον μπορούμε να κάνουμε λόγο και για την πίεση (πέρα από τη
θερμοκρασία) , όπως εξάλλου συμβαίνει και στη Γη.

Από το σχήμα παρατηρούμε ότι εφόσον η f είναι συνεχής , το θεώρημα

Borsuk-Ulam μας εγγυάται ότι θα υπάρχουν δύο αντίθετα σημεία κάπου στην
επιφάνεια της σφαίρας (Γης) που θα σταλθούν στο ίδιο ακριβώς σημείο στον
R2. Αυτό σημαίνει ότι κάθε χρονική στιγμή στη Γη υπάρχουν δύο αντίθετα
σημεία που έχουν την ίδια πίεση και θερμοκρασία.

14
Αυστηρή μορφή πρότασης(3.4.1.):

Έστω f: S2-> R2 συνεχής συνάρτηση, τότε υπάρχει ένα x∈S2 τέτοιο ώστε
f(x) = f(-x).

Απόδειξη:

Έστω f: S2-> R2 και θέτουμε g(x)= f(x) – f(-x). Θέλουμε να δείξουμε ότι g(x) = 0
για κάποιο σημείο x∈ S2. Έστω δύο αντίθετα σημεία στη σφαίρα μας, τα x , -x.

Εφόσον g(-x) = -g(x) (προκύπτει από τον ορισμό της g) τότε η εικόνα του x
στην επιφάνεια μέσω της g ,δηλαδή η g(x), έχει αντίθετο σημείο στην
επιφάνεια, το g(-x). Δηλαδή g(-x) = - g(x).

Αφού τα σημεία x , -x είναι αντίθετα σημεία θεωρούμε ότι ένας κύκλος

διέρχεται από αυτά και τώρα σκεφτόμαστε ότι μπορούμε να διαιρέσουμε τον
συγκεκριμένο κύκλο σε δύο μισούς κύκλους. Ο κόκκινος ο πρώτος μισός και ο
μπλε ο δεύτερος μισός (όπως στο σχήμα).

Τώρα θα κοιτάξουμε την εικόνα των δύο μισών κύκλων μέσω της g,
ξεκινώντας με την εικόνα του πρώτου μισού. Την στέλνουμε στην επιφάνεια
R2 και την χρωματίζουμε κόκκινη. Τώρα, λόγω της περιστροφικής συμμετρίας
της g μπορούμε να σχηματίσουμε την εικόνα του άλλου μισού( αφού η g είναι
μία περιττή συνάρτηση μπορούμε να στρέψουμε την κόκκινη διαδρομή 180 ο
και να καταλήξουμε στη μπλε). Άρα αυτές οι δύο διαδρομές είναι συμμετρικές
προς το κέντρο της επιφάνειας.

15
Περίπτωση 1.: Αν μία από αυτές τις διαδρομές περάσει μέσα από το κέντρο
στην επιφάνεια τότε βρήκαμε ένα σημείο που στέλνεται από τη σφαίρα στο
(0,0). Αυτό θέλουμε να δείξουμε, ότι υπάρχει ένα σημείο x στη σφαίρα που
στέλνεται στο (0,0) μέσω της g.

Περίπτωση 2.: Υποθέτουμε λοιπόν ότι οι διαδρομές δεν περνάνε από το

σημείο (0,0) (όπως έχουμε και στο σχήμα).Τώρα θα κοιτάξουμε τον Ισημερινό
που σχηματίσαμε προηγουμένως στη σφαίρα και θα θεωρήσουμε μία
οικογένεια κύκλων (σημειωμένες με γκρι) όπου εκφράζουν μία συνεχής
παραμόρφωση του αρχικού μας κύκλου (Ισημερινού) προς το Βόρειο πόλο.

Άρα οι κύκλοι μας ξεκινώντας από τον Ισημερινό προς το Βόρειο πόλο
γίνονται όλο και μικρότεροι σταδιακά ώσπου να γίνουν ο Βόρειος
πόλος(σημείο). Όλοι αυτοί οι κύκλοι βρίσκονται στην επιφάνεια της σφαίρας
μας.

Τώρα θα κοιτάξουμε την εικόνα όλης της οικογένειας κύκλων μέσω της g
(είναι οι γκρι καμπύλες στο R2). Ορίζουμε g(p) την εικόνα του Βόρειου
πόλου(μωβ σημείο στο σχήμα). Άρα η οικογένεια κύκλων της σφαίρας έρχεται
όλο και πιο κοντά στο σημείο g(p) ώσπου να γίνει το ίδιο το σημείο g(p). Εδώ
κάνουμε λόγο για μια παραμόρφωση των συνεχών απεικονίσεων των κύκλων
στην επιφάνεια σε ένα σημείο.

Σε κάποιο σημείο αυτής της συνεχής παραμόρφωσης στην επιφάνεια, αφού

αυτή περιέχει το κέντρο (0,0), θα υπάρξει μία απεικόνιση του κύκλου στης
σφαίρας όπου θα περάσει μέσα από το σημείο (0,0). Αυτό σημαίνει ότι,
γυρνώντας στη σφαίρα, υπάρχει ένας κύκλος (από την οικογένεια κύκλων του
Ισημερινού) σε αυτή τη συνεχή παραμόρφωση που στέλνεται μέσω της g
στην απεικόνιση που διαπερνάει το (0,0).

Οπότε το σημείο (0,0) της επιφάνειας προέρχεται από ένα σημείο ενός κύκλου
από την οικογένεια κύκλων της σφαίρας. Άρα θα πρέπει να υπάρχει ένα
σημείο στη σφαίρα(το ροζ στο σχήμα) που αν εφαρμόσουμε τη g θα σταλθεί
στο (0,0) της επιφάνειας.

Οπότε αυτό θέλαμε να δείξουμε: Αν έχουμε ένα σημείο x τέτοιο ώστε g(x)= 0
τότε από τον ορισμό της g => f(x) =f(-x) στην επιφάνεια.

16
 3.4.2. Εφαρμογή

Πρόταση(3.4.2.): Για κάθε δύο αντικείμενα που ανήκουν σε μία επιφάνεια

υπάρχει μία μοναδική ευθεία που χωρίζει το καθένα (ταυτόχρονα) ακριβώς
στη μέση.

Η απόδειξη της πρότασης αυτής θα γίνει με τη χρήση του θεωρήματος Borsuk-

Ulam.

Η απόδειξη αυτής της εφαρμογής μπορεί να επεκταθεί και σε άλλες

διαστάσεις. Θα την αποδείξουμε σε δύο διαστάσεις και στη συνέχεια θα την
αποδείξουμε σε τρείς διαστάσεις.

Απόδειξη πρότασης(3.4.2.):

Στόχος μας είναι με τη χρήση του θεωρήματος Borsuk-Ulam σε έναν κύκλο

στον R2 να δείξουμε ότι η ευθεία αυτή υπάρχει. Έστω ένα τυχαίο σημείο Α
πάνω στην επιφάνεια του κύκλου. Από το σημείο αυτό θα περνάει μία
μοναδική ευθεία (που θα εφάπτεται στην περιφέρεια του κύκλου) όπως στο
σχήμα:

Α Παρατήρηση: Κάθε σημείο

πάνω στην περιφέρεια του
Ε1 κύκλου έχει μία (μοναδική)
ευθεία που το διαπερνά.

Έστω ότι η ευθεία του σημείου Α

είναι η ευθεία Ε1.

Έστω ότι έχουμε δύο τυχαία αντικείμενα. Το αντικείμενο 1 και το αντικείμενο

Θα μεταφέρουμε την ευθεία Ε1 στο αντικείμενο 1 και θα την τοποθετήσουμε
έτσι ώστε να το χωρίζει ακριβώς σε δύο ίσα μέρη. Θα μετονομάσουμε την
ευθεία Ε1 που τοποθετήθηκε στο αντικείμενο 1 ως Ε11.

Αντίστοιχα, θα την μεταφέρουμε και στο αντικείμενο 2 και θα την

τοποθετήσουμε έτσι ώστε να το χωρίζει σε ακριβώς δύο ίσα μέρη. Θα
μετονομάσουμε την ευθεία Ε1 που τοποθετήθηκε στο αντικείμενο 2 ως Ε 12.

Βλέπουμε το σχήμα:
Α 17
 Ε11
Ε1

Ε12

Παρατήρηση: Κάθε φορά θα υπάρχει αυτή η ευθεία. Δηλαδή, για κάθε σημείο
στην επιφάνεια του κύκλου η ευθεία που το διαπερνά θα χωρίζει τα
αντικείμενα (τυχαία) στη μέση, αν φυσικά τοποθετηθεί σωστά.

Παράρτημα: Σωστή τοποθέτηση. Για τη σωστή τοποθέτηση της ευθείας

μετακινούμε την ευθεία από πάνω προς τα κάτω στο αντικείμενο με σκοπό να
την σταματήσουμε στη μέση όπως στο σχήμα:

Συμπέρασμα: Το σημείο Α μας έδωσε συνολικά δύο ευθείες που χωρίζουν τα

αντικείμενα 1 και 2 στη μέση.

Ερώτηση: Τι συντεταγμένες έχει το σημείο Α;

Πρέπει να υπάρχει κάποιος αριθμός που θα χαρακτηρίζει το σημείο Α στον

κύκλο μας. Ο αριθμός αυτός θα οριστεί ως την απόσταση της ευθείας Ε 11 από
την ευθεία Ε12. Έστω ότι συμβολίζουμε d την απόσταση αυτή, και έστω ότι στο
συγκεκριμένο παράδειγμα d=3.

Παρατήρηση: Πρέπει να ορίσουμε θετική φορά.

Συμβολίζουμε τη θετική φορά με ένα βελάκι
(προς τα πάνω18
,να δείχνει αντίθετα από το
κέντρο του κύκλου),(βλ. σχήμα
δεξιά) .Τοποθετούμε το βελάκι στον αρχικό
κύκλο και στη συνέχεια το μεταφέρουμε και το
 Α

Συμπέρασμα: Στο παράδειγμα μας, με το σημείο Α, έχουμε θετική φορά.

Παράδειγμα με αρνητική φορά:

Παίρνω τυχαίο σημείο Β στην περιφέρεια του κύκλου και σημειώνω την ευθεία
Ε2 που το διαπερνά. Στη συνέχεια τη μεταφέρω στα αντικείμενα 1(Ε 21) και 2
(Ε22) έτσι ώστε να χωρίζει το καθένα στη μέση. Σημειώνω την μεταξύ τους
απόσταση (μεταξύ των ευθειών Ε21 και Ε22) ως d. Έστω ότι | d | = 4.

Ε2

Β
Ε21

Ε22
Το βελάκι (το οποίο δείχνει πάντα προς τα έξω και είναι κάθετο στην ευθεία
που διαπερνά το σημείο Β) τοποθετείται όπως στο παραπάνω σχήμα
παράλληλα στην ευθεία που περιγράφει την απόσταση d ανάμεσα στις
ευθείες Ε21 και Ε22. Βλέπουμε ότι το βελάκι έχει φορά προς την Ε 22 δηλαδή
προς τα κάτω. Η φορά αυτή είναι αντίθετη της φοράς που έχουμε ορίσει ως
θετική προηγουμένως( θετική: προς τα πάνω ,προς την πάνω ευθεία Ε). Άρα
έχουμε αρνητική φορά και επομένως d= - 4.

Παρατήρηση: Εάν στον κύκλο μας πάρουμε δύο αντίθετα σημεία

παρατηρούμε ότι η ευθεία που διαπερνά τα αντικείμενα 1 και 2 είναι ακριβώς

19
η ίδια , όπως και το μέτρο της απόστασης d. Αλλάζουν δηλαδή μόνο τα
πρόσημα της απόστασης d.

<=>

Συμπέρασμα: Άρα εάν ένα σημείο στην περιφέρεια του κύκλου έχει
απόσταση d = x τότε το αντίθετο σημείο του θα έχει απόσταση d = - x.

Σύνδεση με το θεώρημα Borsuk-Ulam:

Όπως είδαμε προηγουμένως, το θεώρημα Borsuk-Ulam μας πληροφορεί ότι

πρέπει να υπάρχουν δύο αντίθετα σημεία στην επιφάνεια του κύκλου , τέτοια
ώστε f(x)= f(-x) (στο παράδειγμά μας έχουμε f(x)=x) .Δηλαδή η απόσταση d
να είναι ακριβώς η ίδια.

Παρατήρηση: Ο μόνος τρόπος για να συμβεί αυτό στο παράδειγμά μας (δηλ.
x = -x) είναι όταν x = 0 ! (εδώ d = 0).

Έστω το σημείο Γ και το αντίθετο του σημείο Γ’ στην περιφέρεια του κύκλου
μας. Για να συμβεί d = 0 πρέπει οι ευθείες που διαπερνούν τα σημεία Γ, Γ’ να
έχουν μεταξύ τους απόσταση ίση με μηδέν.

Μπορούμε να δούμε παρακάτω πώς θα συμβεί αυτό στον κύκλο μας:

Ε3

Γ’

20
 Συμπέρασμα: Η ευθεία που σχηματίζεται όταν τοποθετούμε τις ευθείες που
διαπερνούν τα σημεία Γ και Γ’ στα αντικείμενα με σκοπό να τα χωρίσουμε στη
μέση είναι μία (η ίδια) σε αντίθεση με τα προηγούμενα παραδείγματα που
ήταν δύο. Άρα βρήκαμε μία ευθεία που χωρίζει και τα δύο αντικείμενα στη
μέση!

Έτσι λοιπόν αποδεικνύουμε την εφαρμογή 1 με χρήση του θεωρήματος

Borsuk-Ulam σε δύο διαστάσεις.

Αυτή η εφαρμογή είναι πολύ βασική και αποτελεί εργαλείο για να αναλύσουμε
αργότερα πιο σύνθετες εφαρμογές.

3.5. Εφαρμογή με χρήση του θεωρήματος (σε τρεις διαστάσεις)

Για την επόμενη διάσταση το θεώρημα Borsuk-Ulam μας πληροφορεί ότι

υπάρχουν δύο αντίθετα σημεία σε μία σφαίρα τα οποία στέλνονται ακριβώς
στο ίδιο σημείο στην επιφάνεια xy (στον R2).

Για κάθε σημείο στη σφαίρα (για παράδειγμα το ανώτερο σημείο Α για
ευκολία) υπάρχει μία επιφάνεια Ε που το διαπερνά και εφάπτεται στον κύκλο
όπως στο σχήμα:

Έστω ότι υπάρχουν τρία αντικείμενα. Άρα υπάρχουν

Α 3 επιφάνειες Ε που χωρίζουν το καθένα στη μέση
Ε
(όπως και πριν με τις ευθείες στις δύο διαστάσεις). Σε
αυτή τη περίπτωση μπορούμε να βρούμε δύο
αποστάσεις μεταξύ των επιφανειών Ε 1 και Ε2 και
μεταξύ των Ε2 και Ε3 . Η πρώτη απόσταση ορίζεται
ως d1 και η δεύτερη ως d2 και έστω ότι d1=3 , d2=4.

Ε3

Ε2

Ε1

21
Ερώτηση: Τι συντεταγμένες έχει το σημείο Α;

Βρίσκουμε, επομένως, τις συντεταγμένες του σημείου Α σύμφωνα με τις

αποστάσεις μεταξύ των επιφανειών, δηλαδή τις αποστάσεις d1 και d2. Άρα το
σημείο Α έχει συντεταγμένες (3,2).

Παρατήρηση: Πρέπει να ορίσουμε πάλι θετική φορά. Συμβολίζουμε τη θετική

φορά με ένα βελάκι (προς τα πάνω ,να δείχνει αντίθετα από το κέντρο του
κύκλου). Αντίστοιχα η αρνητική φορά θα υπάρχει όταν το βελάκι είναι
στραμμένο προς τα κάτω. Άρα το αντίθετο σημείο του Α=(3,2) είναι το
Α’ =(-3,-2).

Σύνδεση με θεώρημα Borsuk-Ulam:

Το θεώρημα Borsuk-Ulam μας πληροφορεί ότι υπάρχουν δύο αντίθετα σημεία

στη σφαίρα τέτοια ώστε να στέλνονται στο ίδιο σημείο στον R2 . Παρατηρούμε
ότι ο μόνος τρόπος να συμβεί αυτό είναι το σημείο αυτό να είναι το σημείο
(0,0).

22
Έστω το σημείο Β και το αντίθετο του σημείο Β’ στην περιφέρεια της σφαίρας
μας. Για να συμβεί d1 = 0 και d2 = 0 πρέπει οι επιφάνειες που διαπερνούν τα
σημεία Β, Β’ να έχουν μεταξύ τους απόσταση ίση με μηδέν.

Άρα θα υπάρχει μία επιφάνεια που θα χωρίζει και τα τρία αντικείμενα στη
μέση ταυτόχρονα.

Το θεώρημα δεν μας δίνει πληροφορίες για το πώς θα βρούμε την επιφάνεια
αυτή αλλά μας λέει ότι η συγκεκριμένη επιφάνεια υπάρχει.

4. Η γενίκευση του Θεωρήματος

4.1. Η γενική μορφή του θεωρήματος

Είδαμε στο κεφάλαιο 3 τις μορφές του θεωρήματος Borsuk-Ulam για τις
διαστάσεις R1 και R2. Θα κάνουμε μία ανακεφαλαίωση των προτάσεων αυτών
και στη συνέχεια και ορίσουμε και αναλύσουμε τη γενική μορφή του
θεωρήματος.

Ανακεφαλαίωση

Πρόταση(4.1.): Θεώρημα Bolsuk-Ulam για κύκλο:

Έστω f: S1-> R συνεχής συνάρτηση, τότε υπάρχει ένα x∈S1 τέτοιο ώστε
f(x) = f(-x).

23
Η απόδειξη της πρότασης αυτής βρίσκεται στη σελίδα 12.

Πρόταση(4.2.): Θεώρημα Borsuk-Ulam για σφαίρα:

Έστω f: S2-> R2 συνεχής συνάρτηση, τότε υπάρχει ένα x∈S2 τέτοιο ώστε
f(x) = f(-x).

Η απόδειξης τη πρότασης αυτής βρίσκεται στη σελίδα 15.

Η γενική μορφή του θεωρήματος

Πρόταση(4.3.): Το (γενικό) θεώρημα Borsuk-Ulam:

Έστω f: Sn-> Rn συνεχής συνάρτηση, τότε υπάρχει ένα x∈Sn τέτοιο ώστε
f(x) = f(-x).

24
Θεώρημα(4.4.):(θεώρημα Borsuk-Ulam).

Για κάθε n > 0, οι παρακάτω προτάσεις είναι ισοδύναμες, και αληθεύουν:

(Π.4.3.) (Borsuk) Για κάθε συνεχή απεικόνιση f : S n → Rn υπάρχει ένα σημείο

x ∈ Sn με f(x) = f(−x).

(Π.4.4.) Για κάθε αντιποδική απεικόνιση f : S n → Rn , δηλαδή συνεχή

απεικόνιση με την ιδιότητα ότι f(−x) = −f(x) για κάθε x ∈ Sn , υπάρχει ένα
σημείο x ∈ Sn με f(x) = 0.

Απόδειξη.

(Π.4.3.) =⇒ (Π.4.4.) Αφού η f είναι αντιποδική, δηλαδή f(−x) = −f(x) για κάθε x
∈ Sn και υπάρχει x0 ∈ Sn ώστε f(−x0) = f(x0), συμπεραίνουμε ότι f(x0) = 0.

(Π.4.4.) =⇒ (Π.4.3.) Θεωρούμε την g(x) = f(x) − f(−x). Η g είναι αντιποδική:

είναι συνεχής διότι η f είναι συνεχής και g(−x) = f(−x) − f(x) = −(f(x) − f(−x)) =
−g(x). Από το (Π.4.4.) υπάρχει x ∈ Sn ώστε g(x) = 0, άρα f(x) = f(−x).

4.2. Η ιδέα της απόδειξης

Τώρα θα δούμε μια πιο γεωμετρική, διαισθητική απόδειξη του θεωρήματος

Borsuk-Ulam. Θα αποδείξουμε την (Π.4.4.) μορφή του θεωρήματος, δηλαδή
ότι αν f : Sn → Rn είναι μια συνεχής και αντιποδική συνάρτηση τότε υπάρχει x
∈ Sn ώστε f(x) = 0.

΄Εστω η συνάρτηση g : Sn → Rn η προβολή Βορρά και Νότου , αν

Sn = {x ∈ Rn+1 : x1 2+· · ·+xn+1 2= 1} τότε g(x) = (x1, . . . , xn) και η g έχει δύο
σημεία μηδενισμού, τον βόρειο και νότιο πόλο, δηλαδή τα n = (0, . . . , 0, 1)
και s = (0, . . . , 0, −1) αντίστοιχα. Θεωρούμε τον (n + 1)-διάστατο χώρο
X := S n × [0, 1] (έναν «κούφιο» κύλινδρο) και την απεικόνιση F : X → R n με
F(x, t) := (1 − t)g(x) + tf(x), ουσιαστικά μια ομοτοπία των f και g.

25
Γεωμετρικά, έχουμε δύο κόπιες της Sn (μπορούμε να τις σκεφτόμαστε στον
Rn+2), μία με την απεικόνιση g και μία με την f. Συνδέουμε τα σημεία των δύο
σφαιρών με ευθύγραμμα τμήματα και η απεικόνιση F ορίζεται μέσω
γραμμικής παρεμβολής. Για παράδειγμα, αν n = 1 παίρνουμε έναν κύλινδρο
όπως στο σχήμα:

Η αντιδιαμετρικότητα της Sn επεκτείνεται στον X με την ν : (x, t) → (−x, t) και

έτσι η F είναι αντιποδική με F(ν(x, t)) = F(−x, t) = −F(x, t).

΄Εστω προς άτοπο ότι η f δεν έχει σημεία μηδενισμού. Μελετάμε το σύνολο
μηδενισμού Z := F−1(0). Το Z είναι μονοδιάστατη συμπαγής πολλαπλότητα και
οι συνιστώσες του είναι κύκλοι και μονοπάτια. Τα ακραία σημεία αυτών των
μονοπατιών βρίσκονται στην άνω (t = 1) ή στην κάτω (t = 0) σφαίρα S n και
είναι τα σημεία μηδενισμού της f ή της g αντίστοιχα.

Αντιθέτως, οι κύκλοι δεν αγγίζουν την άνω και κάτω σφαίρα S n. Με την
υπόθεση λοιπόν ότι η f δεν έχει σημεία μηδενισμού και από το γεγονός ότι η g
έχει δύο ακριβώς σημεία μηδενισμού στους πόλους (n και s), πρέπει να
υπάρχει ένα μονοπάτι γ που συνδέει τον βόρειο πόλο n με το νότιο πόλο s.
Επιπλέον, το σύνολο Z παραμένει αναλλοίωτο με την απεικόνιση ν.

΄Ομως, αν ακολουθήσουμε την γ ξεκινώντας από το n, το άλλο κομμάτι που

ξεκινάει από το s πρέπει να συμπεριφέρεται με συμμετρικό τρόπο. ΄Ομως
τότε βλέπουμε ότι τα δύο άκρα δεν συναντώνται ποτέ.

΄Αρα, δεν υπάρχει στον X συμμετρικό μονοπάτι που να συνδέει το n με το s.

΄Ατοπο

26
 4.3. Η αυστηρή απόδειξη

Υπενθυμίζουμε την l1-νόρμα ||x||1 = Σni=1 |xi | για ένα x ∈ Rn, και έτσι η
μοναδιαία σφαίρα που αντιστοιχεί σε αυτήν είναι η S n = {x ∈ Rn+1 : ||x||1 = 1}.
Ουσιαστικά, αυτή η σφαίρα είναι το σύνορο ενός cross-polytope (Ορισμός
2.2.12), για παράδειγμα η S2 είναι η επιφάνεια ενός κανονικού οκταέδρου.

Η Sn είναι ομοιομορφική με την Sn και θα θεωρήσουμε αυτήν για το υπόλοιπο

της απόδειξης. Ο χώρος X = Sn × [0, 1] είναι η ένωση πεπερασμένων το
πλήθος κυρτών πολυτόπων (πρισμάτων με έδρες simplices).

΄Εστω Sn × {0} η κάτω σφαίρα και S n × {1} η άνω σφαίρα. Ακόμη, οι

τριγωνισμοί του X που θα θεωρήσουμε είναι γεωμετρικοί και το X θα είναι το
πολύεδρο (στερεό) του τριγωνισμού και έτσι τα simplices είναι γεωμετρικά και
περιέχονται στον X.

Επιλέγουμε έναν αρκετά λεπτό πεπερασμένο τριγωνισμό T του X που σέβεται

την συμμετρία του X με την ν με την εξής έννοια: Κάθε simplex σ ∈ T
αντιστοιχίζεται αμφιμονοσήμαντα στο «αντίθετο» simplex ν(σ) ∈ T και σ ∩ ν(σ)
= ∅. Επίσης, η T περιέχει τριγωνισμούς T t (top) και Tb (bottom) των άνω και
κάτω σφαιρών Sn αντίστοιχα, ως subcomplexes. ΄Εστω g η ορθογώνια
προβολή της Sn στον Rn έτσι ώστε τα n και s, δηλαδή τα σημεία μηδενισμού
της g, να βρίσκονται στο εσωτερικό ενός n-διάστατου simplex του
τριγωνισμού Tb, όπως φαίνεται (για n = 2) στο σχήμα:

27
΄Εστω προς άτοπο ότι η f : Sn → Rn δεν έχει σημεία μηδενισμού. Λόγω
συμπάγειας της Sn υπάρχει ε > 0 ώστε ||f(x)|| > ε για κάθε x ∈ Sn. ΄Οπως και
στο διαισθητικό επιχείρημα που περιγράψαμε παραπάνω, θεωρούμε την

F(x, t) := (1 − t)g(x) + tf(x).

΄Εστω T τριγωνισμός του X και έστω απεικόνιση F : X → R n που συμφωνεί με

την F στις κορυφές ν(T) του T και επεκτείνεται αφφινικά σε κάθε simplex του T
(όπως στην αφφινική επέκταση στον Ορισμό 2.2.1). Αφού η F είναι
ομοιόμορφα συνεχής, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ||F(y)−F(y)|| ≤ ε/ 2 για
κάθε y ∈ X, αρκεί ο τριγωνισμός T να είναι αρκετά λεπτός. Ως εκ τούτου,
έχουμε:

(α) η F δεν έχει σημεία μηδενισμού στην άνω σφαίρα, και η F συμπίπτει με
την g στην κάτω σφαίρα αφού η g είναι αφφινική, άρα

(β) η F μηδενίζεται σε ακριβώς δύο σημεία στην κάτω σφαίρα, τα οποία

βρίσκονται στο εσωτερικό n-διάστατων (αντιδιαμετρικών) simplices του Tb.

΄Εστω τώρα F˜ η απεικόνιση που προκύπτει από μια μικρή και αντιδιαμετρική
διαταραχή της F. Επιλέγουμε απεικόνιση P0 : V (T) → Rn με P0(ν(u)) = −P0(u)
για κάθε u ∈ V (T). Επεκτείνουμε αφφινικά την P0 σε κάθε simplex του T και
έχουμε την απεικόνιση P : X → Rn. Τέλος, θέτουμε F˜ = F + P.

Αν όλες οι τιμές της P είναι αρκετά κοντά στο 0 τότε για την F˜ ισχύουν οι
ιδιότητες (α) και (β). Πράγματι, αν η F δεν έχει σημείο μηδενισμού σε κάποιο
simplex του Tt ∪ Tb τότε επίσης η F˜ δεν έχει σημείο μηδενισμού εκεί, αν η
διαταραχή είναι αρκετά μικρή. Αν σ ∈ Tb είναι simplex του τριγωνισμού της
κάτω σφαίρας που περιέχει ένα από τα δύο σημεία μηδενισμού της F, τότε η
F περιορισμένη στο σ αντιστοιχίζει το σ αμφιμονοσήμαντα σε κάποιο n-
διάστατο simplex τ του Rn με το 0 στο εσωτερικό του. Πάλι, μια μικρή
διαταραχή (μπορούμε να την φανταστούμε ως μικρή κίνηση των κορυφών του
τ ) δεν αλλάζει την κατάσταση. Αν h : R n+1 → Rn είναι μια αφφινική απεικόνιση,
τότε το h−1 (0) ειναι είτε το κενό σύνολο είτε ένας αφφινικός υπόχωρος
διάστασης τουλάχιστον 1. ΄Εστω τώρα ένα (n + 1)-διάστατο simplex σ και h :
σ → Rn αφφινική απεικόνιση. Η h καλείται generic αν το h −1 (0) είναι το κενό
σύνολο ή ένα ευθύγραμμο τμήμα στο εσωτερικό του σ με τις άκρες του στο
εσωτερικό δύο (διαφορετικών) n-διάστατων εδρών του σ:

28
Αν αναπαραστήσουμε μια αφφινική απεικόνιση h : σ → R n από την (n + 2)-
άδα των τιμών της στις κορυφές του σ, τότε φτιάχνουμε με όλες αυτές τις
απεικονίσεις έναν πραγματικό διανυσματικό χώρο διάστασης n(n + 2). Μια
διαταραγμένη απεικόνιση F˜ : X → R n καλείται generic αν είναι generic σε
κάθε simplex του T με πλήρη διάσταση. Αν το T έχει 2 N κορυφές τότε ο χώρος
όλων των πιθανών αντιδιαμετρικών διαταραχών P 0 στο V (T) έχει διάσταση
nN. Οι απεικονίσεις P0 που οδηγούν σε μη-generic F˜ έχουν μέτρο μηδέν στον
χώρο αυτό (υπενθυμίζουμε ότι τα u και ν(u) ανήκουν σε διαφορετικά simplices
του T). ΄Ετσι, υπάρχουν μικρές διαταραχές P 0 της F ώστε η F˜ να είναι
generic.

Θεωρώντας ότι η F˜ είναι generic και τα σημεία μηδενισμού της ικανοποιούν

τις σχέσεις (α) και (β), έχουμε ότι το F˜ −1 (0) είναι ένα πολυγωνικό μονοπάτι
που αποτελείται από τμήματα και δεν έχει διακλαδώσεις. Πράγματι, κάθε n-
simplex τ ∈ T είναι έδρα για ακριβώς δύο (n + 1)-simplices σ 1, σ2 ∈ T εκτός αν
τ ∈ Tb ∪ Tt οπότε το τ είναι έδρα ακριβώς ενός (n + 1)-simplex σ ∈ T.

΄Αρα, οι συνιστώσες του F˜−1 (0) είναι κλειστοί πολυγωνικοί κύκλοι που δεν
τέμνουν την άνω και κάτω σφαίρα, και ένα πολυγωνικό μονοπάτι γ. Το γ
αποτελείται από πεπερασμένα το πλήθος τμήματα και συνδέει το n˜ με το s˜,
δηλαδή τα σημεία μηδενισμού της F˜ στην άνω και κάτω σφαίρα.

Επιλέγουμε μονάδα μέτρησης μήκους έτσι ώστε η γ να έχει μήκος 1 και έστω
γ(z) το σημείο της γ σε απόσταση z από το n˜, όπου z ∈ [0, 1]. Αφού η γ είναι
συμμετρική ως προς την ν, έχουμε ν(γ(z)) = γ(1 − z), και ειδικότερα ν(γ(1/2)) =
γ(1/2).

΄Ατοπο, διότι η ν δεν έχει σταθερά σημεία. ΄Αρα, η συνεχής και αντιποδική
συνάρτηση f : Sn → Rn έχει σημείο μηδενισμού, δηλαδή αποδείξαμε το
θεώρημα Borsuk-Ulam.

29
 5. Εφαρμογές του Θεωρήματος

5.1. Το θεώρημα Ham-Sandwich

Θεώρημα :Έστω τα 𝑑 πεπερασμένα σύνολα 𝑋1 , 𝑋2 , …, 𝑋𝑑 ⊂ ℝ𝑑 . Υπάρχει

ένα υπερεπίπεδο ℎ που διχοτομεί καθένα από τα 𝑋1, 𝑋2, …, 𝑋𝑑.

Ιδέα πίσω από το θεώρημα:

Έχετε ένα σάντουιτς με τρία υλικά, για παράδειγμα ψωμί, σαλάμι και τυρί.
Θέλετε να το μοιραστείτε, αλλά για να είστε δίκαιοι, θέλετε να κόψετε ακριβώς
στη μέση και τα τρία υλικά. Για να το πετύχετε αυτό, ένα κατάλληλο (μόνο
ένα )κόψιμο με μαχαίρι αρκεί.

Αυτή η διατύπωση ήταν που έδωσε στο θεώρημα το όνομα θεώρημα του
Ham-Sandwich. Σε αυτήν την εκλαϊκευμένη έκδοση έχουμε μόνο τρία υλικά
επειδή ο χώρος μας είναι τρισδιάστατος. Εάν τα υλικά ήταν σε χώρο 𝑑
διαστάσεων, θα μπορούσαμε να τα διαιρέσουμε στη μέση 𝑑 από αυτά.

Το θεώρημα αυτό έχει παρόμοια μορφή και απόδειξη με την εφαρμογή του
κεφαλαίου 3 (σελ. 19 ), σε τρεις διαστάσεις.

Ακριβώς αντίστοιχα με την εφαρμογή της σελίδας 19 , τα τρία μας αντικείμενα

είναι το ψωμί ,το σαλάμι και το τυρί. Ανατρέχουμε πίσω και παρατηρούμε ότι
το θεώρημα Bolsuk-Ulam μας πληροφορεί ότι αυτή η μοναδική ευθεία που
κόβει και τα τρία αντικείμενα ακριβώς στη μέση υπάρχει.

30
 5.2. Το κλεμμένο περιδέραιο

Το πρόβλημα:

Δύο φίλοι κλέβουν ένα περιδέραιο γεμάτο από διάφορα διαμάντια. Για
παράδειγμα το περιδέραιο μας έχει μερικά μπλε, πράσινα, άσπρα και κόκκινα
διαμάντια. Αυτά τοποθετούνται στο περιδέραιο σε τυχαία σειρά:

Αρχικά υποθέτουμε ότι υπάρχει άρτιος αριθμός διαμαντιών κάθε χρώματος.

Έστω δηλαδή ότι έχουμε 8 μπλε, 10 πράσινα, 4 άσπρα και 6 κόκκινα

διαμάντια.

Οι δύο φίλοι θέλουν να μοιραστούν τα διαμάντια ακριβώς, δηλαδή θέλουν ο

καθένας να πάρει ίσο μερίδιο από κάθε χρώμα διαμαντιών. Με λίγα λόγια ,
στο παράδειγμά μας, θέλουν ο καθένας να πάρει τα μισά από κάθε
χρώμα ,δηλαδή: 4 μπλε, 5 πράσινα, 2 άσπρα και 3 κόκκινα διαμάντια.

Παρατήρηση: Θα μπορούσαμε να κόψουμε απλά ένα-ένα τα διαμάντια από

το περιδέραιο ώστε να τα μοιραστούν έχοντας σπάσει το περιδέραιο τελείως.
Αυτός όμως δεν είναι ο σκοπός της εφαρμογής.

Ο σκοπός της εφαρμογής είναι να κόψουμε το περιδέραιο όσο λιγότερες

φορές γίνεται έτσι ώστε ο καθένας να πάρει το μερίδιο που του αντιστοιχεί
από κάθε χρώμα.

Για παράδειγμα, στο συγκεκριμένο πρόβλημα, μπορούμε να τεμαχίσουμε το

περιδέραιο σε 4 τμήματα και το αποτέλεσμα να είναι σωστό, δηλαδή ο κάθε
κλέφτης να παίρνει τα μισά από κάθε χρώμα.

Κλέφτης Κλέφτης
1 2

31
Μελετάμε τους χωρισμούς που κάναμε σε τμήματα και αποφασίζουμε να τα
διαχωρίσουμε σε δύο πλευρές. Στα πάνω και στα κάτω. Παρατηρούμε ότι άμα
δώσουμε το πάνω μέρος στον ένα κλέφτη και το κάτω μέρος στον άλλον
καταλήγουν και οι δύο με 4 μπλε, 5 πράσινα , 2 άσπρα και 3 κόκκινα
διαμάντια .

Κλέφτης
1

Κλέφτης
2

Συμπέρασμα: αν υπάρχουν n- χρώματα διαμαντιών γίνεται να τα

μοιράσουμε δίκαια (δηλαδή ο καθένας να πάρει τα μισά από κάθε χρώμα) με
μόνο n- χωρισμούς.

Δηλαδή στο πρόβλημά μας έχουμε 4 είδη χρωμάτων διαμαντιών και άρα θα
πρέπει να είναι δυνατόν να τεμαχίσουμε το περιδέραιο σε 4 τμήματα ώστε να
μοιραστούν δίκαια τα χρώματα στον κάθε κλέφτη.

Παρατήρηση: Το πρόβλημα με το περιδέραιο είναι διακριτό ενώ το Borsuk-

Ulam κάνει λόγο για συνεχή προβλήματα. Οπότε , για να το μελετήσουμε
περισσότερο, δεν έχουμε παρά να το μετατρέψουμε σε συνεχές.

Παράδειγμα:

Για παράδειγμα, έστω ότι έχουμε τώρα 2 χρώματα διαμαντιών , μπλε και
πράσινα. Θέλουμε να τα χωρίσουμε δίκαια με μόνο 2 χωρισμούς.

Έστω ότι έχουμε 8 μπλε και 10 πράσινα διαμάντια σε τυχαία σειρά στο
περιδέραιό μας.

Παράρτημα: Όπως πριν παρατηρούμε ότι ως διακριτό πρόβλημα λύνεται

εύκολα με 2 μόνο χωρισμούς (<<κοψίματα>>) του περιδέραιου :

32
Για να το μετατρέψουμε σε συνεχές πρόβλημα σκεφτόμαστε το περιδέραιο ως
μία ευθεία με μήκος l=1 και τοποθετούμε τα διαμάντια σε ίσες αποστάσεις
μεταξύ τους όπως στο σχήμα:

Χωρίζουμε την ευθεία σε 18 ίσα τμήματα, ένα για κάθε διαμάντι, και
χρωματίζουμε το κάθε τμήμα με το χρώμα του κάθε διαμαντιού.

Άρα έχουμε 8/18 μπλε διαμάντια και 10/18 πράσινα.

Σημείωση: Μπορούμε να βρούμε 2 χωρισμούς οπουδήποτε πάνω στην

ευθεία μας ώστε να επιτυγχάνεται πάλι το δίκαιο μοίρασμα.

Ας βρούμε όμως, αρχικά, 2 χωρισμούς που να επαληθεύουν το πρόβλημα:

Άρα σε αυτή τη περίπτωση ο κάθε κλέφτης θα πρέπει να έχει συνολικά 4/18

μπλε διαμάντια και 5/18 πράσινα.

33
Όπως είπαμε και στη σημείωση της προηγούμενης σελίδας, επειδή μιλάμε για
συνεχής μορφή, οι χωρισμοί της ευθείας μπορούν να συμβούν οπουδήποτε
πάνω στην ευθεία και να δώσουν το ίδιο αποτέλεσμα, δηλαδή ένας χωρισμός
μπορεί επίσης να κόψει ένα διαμάντι στη μέση.

Αυτό όμως δεν είναι τόσο πρακτικό για τους κλέφτες.

Ευτυχώς αυτό γίνεται να διορθωθεί, αφού μπορούμε να ρυθμίσουμε και να

τοποθετήσουμε κατάλληλα τους χωρισμούς πάνω στην ευθεία μας και να μην
επηρεάσουμε το τελικό αποτέλεσμα.

Σύνδεση με Borsuk-Ulam

Μπορούμε όπως είπαμε να χωρίσουμε την ευθεία μας σε όποια σημεία

θέλουμε ώστε να γίνεται δίκαιο μοίρασμα. Μπορούμε να κάνουμε τα εξής
βήματα για να πετύχουμε το δίκαιο μοίρασμα:

1) Να διαλέξουμε a, b , c τέτοια ώστε a+b+c= 1.

Για παράδειγμα :

Κάθε φορά μπορούμε να βρούμε 3 θετικούς αριθμούς που να αθροίζουν στο

1 και έτσι να έχουμε άλλον έναν τρόπο να χωρίσουμε το περιδέραιο σωστά.

34
 2) Να πάρουμε απόφαση σε ποιόν κλέφτη ανήκει το κάθε τμήμα.

Δηλαδή να αποφασίσουμε ποια τμήματα πάνε πάνω (στον κλέφτη 1) ή κάτω

(στον κλέφτη 2) έτσι ώστε να έχουν και οι δύο ίσο αριθμό μπλε και πράσινων
διαμαντιών.

Το παράδειγμα της Σφαίρας:

Σε σχέση με τη σφαίρα στο (x, y, z) παρατηρούμε αντίστοιχα ότι:

1) Διαλέγουμε x2, y2, z2 τέτοια ώστε x2 + y2 + z2 = 1.

Έστω ότι διαλέγουμε τρεις θετικούς αριθμούς που να αθροίζουν στο 1

τέτοιους ώστε:

x2 = 1/6 y2 = 1/3 z2 = 1/2

2) Λύνουμε ως προς τον κάθε άγνωστο και παίρνουμε απόφαση για το αν

θα πάρουμε την θετική ρίζα ή την αρνητική ρίζα:

Παρατήρηση: Αυτός ο τρόπος

απόφασης είναι εντελώς ανάλογος
με τον τρόπο απόφασης στην ευθεία
όπου ξεχωρίζαμε ποια τμήματα που
έχουμε χωρίζει θα πάνε πάνω και
ποια από κάτω.

Παρατήρηση: Για κάθε σημείο στη σφαίρα (x, y, z) επειδή x2 + y2 + z2 = 1

μπορούμε να χωρίσουμε το περιδέραιο έτσι ώστε το πρώτο τμήμα να έχει
μήκος x2 , το δεύτερο τμήμα y2 και το τρίτο z2.

35
Έτσι λοιπόν έχουμε, για το πρώτο κομμάτι αν το x είναι θετικό το δίνουμε στον
κλέφτη 1, αλλιώς στον κλέφτη 2. Στη συνέχεια για το δεύτερο κομμάτι αν y>0
τότε το δίνουμε στον κλέφτη 1 ,διαφορετικά στον κλέφτη 2, και αντίστοιχα για
το τρίτο κομμάτι.

Για παράδειγμα, αν το x στο πρώτο κομμάτι είναι ίσο με x = -√1/6 τότε το

κομμάτι αυτό ανήκει στον κλέφτη 2.

Ενώ αν το y = + √1/3 τότε το κομμάτι αυτό ανήκει στον κλέφτη 1.

Αντίθετα σημεία της σφαίρας:

Φέρνουμε στο νου μας τα αντίθετα σημεία της σφαίρας.

(x , y , z)  (-x , -y , -z)

Τα αντίθετα σημεία σε μία σφαίρα εκφράζουν την αλλαγή των τμημάτων στο
περιδέραιο όταν αποφασίζουμε ποιο τμήμα θα δώσουμε σε ποιον.

Το να αντιστρέφουμε τα τμήματα δεν αλλάζει το συνολικό πλήθος κάθε

χρωματιστού διαμαντιού που θα δώσουμε σε κάθε κλέφτη:
Εδώ σε κάθε
περίπτωση έχουμε
ότι ο κάθε κλέφτης θα
πάρει από 5 πράσινα
και από 4 μπλε
= διαμάντια.

36
Θέλουμε να δείξουμε ότι υπάρχει τρόπος να χωρίσουμε το περιδέραιο και να
πάρουμε το ακέραιο μέρος των τμημάτων έτσι ώστε οι κλέφτες να μοιραστούν
ίσα χρώματα από κάθε διαμάντι.

Οπότε η ευθεία του περιδέραιου μπορεί να ερμηνευθεί και ως σφαίρα με

αντίθετα σημεία όπου στέλνονται στο ίδιο σημείο, δηλαδή οι κλέφτες να
καταλήγουν με τον ίδιο αριθμό διαμαντιών από κάθε χρώμα.

Άρα το θεώρημα Borsuk-Ulam μας εγγυάται ότι κάποια αντίθετα σημεία στη
σφαίρα στέλνονται στο ίδιο σημείο στην επιφάνεια που σημαίνει ότι πρέπει να
υπάρχει μία διαίρεση του περιδέραιου με μόνο 2 κοψίματα που δίνει μία
δίκαια μοιρασιά στους κλέφτες.

37
 6. Επίλογος-Συμπεράσματα

6.1. Συμπεράσματα

Το θεώρημα Borsuk–Ulam έχει πολλές εφαρμογές στην αλγεβρική τοπολογία,

την αλγεβρική γεωμετρία και τη συνδυαστική. Εδώ μελετάμε ορισμένες
βασικές εφαρμογές καθώς και αποδείξεις.

Πρόκειται επομένως για ένα αρκετά ενδιαφέρον και χρήσιμο θεώρημα.

Ελπίζω η εργασία μου να σας φανεί τόσο ενδιαφέρουσα όσο μου φάνηκε
εμένα καθώς μελετούσα το θεώρημα Borsuk-Ulam και τις υπόλοιπες ιδιότητες
και ορολογίες που χρειάστηκε να αναλύσουμε.

Θεωρώ πως η εργασία μου δεν αποτελεί κείμενο ανάγνωσης για

εξειδικευμένο κοινό , αλλά είναι βατή και απλή για κάθε ενδιαφερόμενο που
διαθέτει αγάπη για τα μαθηματικά και σχετική ωριμότητα.

Σας ευχαριστώ πολύ.

Karol Borsuk Stanisław Ulam

38
6.2. Βιβλιογραφία

 I. B´ar´any and L. Lov´asz, Borsuk’s theorem and the number of facets

of centrally symmetric polytopes, Acta Math. Acad. Sci. Hung., 1982

 K. Borsuk, Drei s¨atze ¨uber die n-dimensionale euklidische Sph¨are,

Fund. Math. (1933)

 Ji˘r´i Matou˘sek. Using the Borsuk-Ulam Theorem: Lectures On

Topological Methods in Combinatorics and Geometry. Berlin, New
York, Springer, 2003

 Fr´ed´eric Meunier. Discrete Splittings of the Necklace. Mathematics of

Operations Research, 2008.

 H. Steinlein, Borsuk’s antipodal theorem and its generalizations and

applications: A survey, In A. Granas, editor, M´ethodes topologiques en
analyse nonlin´eaire, volume 95 of Colloqu. S´emin. Math. Super.,
Semin. Sci. OTAN (NATO Advanced Study Institute), Montr´eal, 1985.
Univ. de Montr´eal Press

 H. Steinlein, Spheres and symmetry: Borsuk’s antipodal theorem,

Topol. Methods Nonlinear Anal., 1993.

 M. Knebusch, An algebraic proof of the Borsuk-Ulam theorem for

polynomial mappings, Proc. Amer. Math. Soc. , 1982.

 A. Giannopoulos and V. D. Milman, On the diameter of proportional

sections of a symmetric convex body, International Mathematics
Research Notices (1997)

 K. Fan, Evenly distributed subsets of S n and a combinatorial

application, Pac. J. Math., 1982.

 https://en.wikipedia.org/
39
 math.hmc.edu

 Notes from Dr. Trefor Bazett’s e-class, an Assistant Professor,

Educator at the University of Cincinnati.

40