Sthanika Palana APTEL / 2009/27888

qe+ãsY, 2009

ôV’≤<äsêu≤<é˝À
qe+ãsY 14 qT+∫ 20 ‘˚~ es¡≈£î dü+|ü⁄{Ï: 1 dü+∫ø£: 9 ù|J\T: 64 yÓ\: s¡÷. 20/-

Printed at: Caxton Offset Pvt. Ltd., Hyd.

sêÅcÕºìï eTT+#Ó‹Ôq es¡<ä\T-Ä<äT≈£îqï Á|üuÛÑT‘·«+

stanikaCov_Nov09.indd 1 27/10/09 8:23 PM
 Á>±MTD ø£<∏ä\T, Vü‰dü´ø£<∏ä\ b˛{°
kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T˝À¢ ø£<∏ä kÕúq+ ø£<∏ä<˚. nsTT‘˚, sêqT sêqT Vü≤è<äj·÷ìï ‘êRø eT+∫ ø£<∏ä\T ø£s¡TesTTb˛‘·THêïsTT. n+<äTe\¢ eT+∫ ø£<∏äøÏ |ü≥º+
ø£{≤º\ì ªkÕúìø£ bÕ\qμ |üÁ‹ø£ ìs¡ísTT+∫+~.
á dü+<äs¡“I+>± Á>±MTD ø£<∏ä\T, Vü‰dü´ ø£<∏ä\T nH˚ ¬s+&ÉT $uÛ≤>±˝À¢ b˛{° ìs¡«Væ≤düTÔHêï+. Á>±MTD H˚|ü<∏ä´+ ™+&ç, Á>±MTD yê‘êes¡D≤ìï
Á|ü‹_+_+#˚ ø£<∏ä\T ˇø£ $uÛ≤>∑+˝ÀqT, Vü‰dü´ ø£<∏ä\qT eTs=ø£ $uÛ≤>∑+˝ÀqT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√e≥+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ãVüQeT‘·T\ $esê\T
¬s+&ÉT $uÛ≤>±\≈£î $&ç$&ç>± á øÏ+<ä ù|s=ÿqï ãVüQeT‘·T\T+{≤sTT.
ñ‘·ÔeT Á>±MTD ø£<∏ä s¡÷.15, 000
ñ‘·ÔeT Vü‰dü´ ø£<∏ä s¡÷.15, 000
~«rj·T ™‘·ÔeT Á>±MTD ø£<∏ä s¡÷.10,000
~«rj·T ™‘·ÔeT Vü‰dü´ ø£<∏ä s¡÷.10,000
‘·èrj·T ™‘·ÔeT Á>±MTD ø£<∏ä s¡÷. 8,000
‘·èreT ™‘·ÔeT Vü‰dü´ ø£<∏ä s¡÷. 8,000
Á|ü‹ $uÛ≤>∑+˝À eT÷&ÉT ø£H√‡˝ÒwüHé ãVüQeT‘·T\T (ˇø=ÿø£ÿ ø£<∏äøÏ) s¡÷. 5,000
kÕ<Ûës¡D Á|ü#·Ts¡D≈£î m+|æ¬ø’q Á>±MTD, Vü‰dü´ ø£<∏ä\≈£î s¡÷. 2,000
Á>±MTD, Vü‰dü´ ø£<∏ä\ b˛{°øÏ ø£<∏ä\T |ü+ù| s¡#·sTT‘·(Á‘·T)\T á øÏ+~ dü÷#·q\qT >∑eTì+#ê*:
✫ ø£<∏ä\T øÏ+<ä ù|s=ÿqï ∫s¡THêe÷≈£î &çôd+ãsY 1e ‘˚B ˝À>± n+<˚ $<Ûä+>± |ü+bÕ*.
✫ ˇø=ÿø£ÿs¡T mìï ø£<∏ä\sTTHê |ü+|üe#·Tà ✫ ¬s+&ÉT $uÛ≤>±\ b˛{°\˝ÀqT bÕ˝§Zqe#·TÃ.
✫ ø£<∏ä sê‘·Á|ü‹ MT<ä ø£<∏ä ù|s¡T e÷Á‘·y˚T ñ+&Ü*. s¡#·sTT‘· ù|s¡T ø£<∏äøÏ »‘·|ü]#˚ Vü‰MT |üÁ‘·+˝À e⁄+fÒ #ê\T.
✫ ø£<∏ä ì&ç$ #˚‹ sê‘·˝À A4 ôd’E ø±–‘ê˝À¢ 6 ù|J\T $T+#·≈£L&É<äT. ôd’E≈£î $T+∫q ø£<∏ä\qT |ü]o*+#·≥+ kÕ<Ûä´|ü&É<äT.
✫ ù|JøÏ ˇø£ |üø£ÿ e÷Á‘·y˚T, <ädü÷ÔØ ns¡úeTj˚T´ $<Ûä+>±, düawüº+>± sêj·÷*.
✫ kÕe÷õø£ n+XÊ\‘√ bÕ≥T nìï n+XÊ\ô|’ ø£<∏ä\T |ü+|üe#·TÃ. no¢\‘·, ndüuÛÑ´‘·, ≈£î\eT‘ê\qT ¬s#·Ã>=fÒº <Û√s¡DT\T, sê»ø°j·÷\T,
e´øÏÔ>∑‘· <ä÷wüD, yÓøÏ*‘·q+ ˝Ò≈£î+&Ü ™+&˚ ø£<∏ä\T |ü+bÕ*.
✫ b˛{°øÏ |ü+ù| ø£<∏ä\T ‘Ó\T>∑T dü+düÿè‹øÏ <ä>∑Zs¡>± ñ+&Ü*. ns¡Te⁄ ‘Ó#·TÃ≈£îqï ø£<∏ë+XÊ\T, $<˚o dü+düÿèr ø£<∏ä˝À Á|ü‹|òü*+#·≈£L&É<äT.
nqTø£s¡D bÕÁ‘·\‘√ ≈£L&çq ø£<∏ë+XÊ\≈£î <ä÷s¡+>± ñ+&Ü*.
✫ m+|æø£ ø±ì ø£<∏ä\ô|’ m≥Te+{Ï ñ‘·Ôs¡ Á|ü‘·T´‘·Ôsê\T ñ+&Ée⁄. m+|æø£ø±ì |üø£å+˝À ‘·eT ø£<∏ä\qT Á‹|æŒ |ü+bÕ\ì ø√s¡T≈£îH˚yês¡T n+<äT≈£î
nedüs¡yÓTÆq kÕº+|ü⁄\T n+{Ï+∫q ø£es¡¢qT ≈£L&Ü ‘·|üŒø£ »‘·#˚j·÷*.
✫ Hê´j·Tìπsí‘·\ ø£$T{° e÷Á‘·y˚T ãVüQeT‹ bı+<˚ ø£<∏ä\qT ìs¡ísTTdüTÔ+~.
✫ m+|æ¬ø’q ø£<∏ä\T ªkÕúìø£ bÕ\qμ |üÁ‹ø£˝À Á|ü#·T]‘·eTe⁄‘êsTT.
✫ |òü*‘ê\qT »qe] 2010 ªkÕúìø£ bÕ\qμ |üÁ‹ø£˝À #·÷&Ée#·TÃ.
∫s¡THêe÷:
m&ç≥sY, ªkÕúìø£ bÕ\qμ
m.m+.ÄsY. nbÕsY¶, sêCÒ+Á<äq>∑sY, ôV’≤<äsêu≤<é-500 030.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X`, Ç+&çj·÷.
bò˛Hé: 040-24018656, bòÕ´ø˘‡: 040-24017005
E-mail: phanikumar@ap.gov.in

stanikaCov_Nov09.indd 2 27/10/09 8:23 PM

 >Á ±MTD $ø±dü e÷dü|‹Áü ø£
$wüj·T dü÷∫ø£
dü+bÕ<äø°j·T+ ......................................................................2
dü+|ü⁄{Ï: 1 dü+∫ø£: 10 q ø±ØÔø£düyÓ÷ e÷dü' ..............................................................3
qe+ãsY, 2009
ø£˙ $˙ ms¡T>∑ì ø£ècÕí es¡<ä\T ................................................4
m&ç≥sY $|ü‘·TÔ\ ìs¡«Vü≤D˝À dü«#·Ã¤+<ä dü+düú\ bÕÁ‘· ..............................8
|òüDÏ ≈£îe÷sY eTeTø±s¡+ ...........................................................................12
m&ç{À]j·T˝Ÿ uÀs¡T¶ |ü+#êsTTr\≈£î ì<ÛäT\T m˝≤ ekÕÔsTT ? ....................................15
&ç. sêeTø£èwüí, ◊.@.mdt. (]f…ÆsY¶) ø±øÏ |ü&É>∑˝Àfi¯ó¢ ......................................................................20
¬ø. n+ãØwt, ◊.@.mdt. (]f…ÆsY¶)
ª|”kÕμ #·≥º+ <ë«sê ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝À Á>±eT düuÛÑ\≈£î
ôdu≤dæºj·THé sêE m.|æ.@.mdt. (]f…ÆsY¶) n~Ûø±sê\T ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ .......................................................22
Á_π>&çj·TsY &ç.$. sêe⁄
eTVü≤eTà<é ‘·ø°j·TTB›Hé ø£*j·TT>∑ ;ÛeTT\T ..................................................................25
myéT.m. ≈£îe÷s¡ sêC≤ ø=˝≤eTT\ J$‘·+˝À yÓ\T>∑T ì+|æq yÓ<äTs¡T ..............................29
ôV≤#Y. ≈£Lsêàsêe⁄ 16e n+‘·sê®rj·T u≤\\ #·\q∫Á‘√‘·‡e+ ...............................32
&Üø£ºsY Ç.$. dü«s¡í\‘· eTq |ü+#êsTTrsêCŸ e´edüú ` ‘=* C≤„|üø±\T ...........................36
mHé. $»j·T ≈£îe÷sY
‘ê´>∑eTj·T Jeq+ ãÁø°<é Á|üuÀ<Ûä+ ...........................................39
_. qπs+Á<äHê<∏é sêe⁄
ÄsY. dü÷s¡´Hêsêj·TD ¬s&ç¶ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ O<ä´e÷\ eTVü‰H˚‘· &Üø£ºsY. ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ .........41
&Üø£ºsY $.mdt.mdt. Á|ükÕ<é kÕúìø£ dü«|ü]bÕ\Hê |æ‘êeTVüQ&ÉT`˝≤sY¶ ]|üŒHé .........................43
&Üø£ºsY dæ. ø£èwüí yÓ÷Vü≤qsêe⁄ Vü‰dü $ø±dü+ .........................................................................45
&Üø£ºsY $.mHé.$.¬ø.XÊÅdæÔ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À 50 dü+e‘·‡sê\ |ü+#êj·TrsêCŸ bÕ\q `
n~Û>∑$T+#·e\dæq düyêfi¯ófl .....................................................47
ø±HÓ‡|tº, bÕ¢ì+>¥,
m&ç{Ï+>¥, &çC…’ì+>¥ ªeTTø√ÿ{≤+Á<ÛäT\ yÓTT≈£îÿ\T #Ó\¢>∑μ ne‘·]+∫q Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ..........52
e÷düºsY eT©ºMT&çj·÷, ôV’≤<äsêu≤<é yês¡Ô˝À¢ ªnbÕsY¶μ ......................................................................55
Á|ü#·Ts¡D eTVü≤˙j·TT\ #·‘·Ts√≈£îÔ\T .......................................................56
m.m+.ÄsY. nbÕsY¶ eTq Á>±MTD+ .......................................................................57
sêCÒ+Á<äq>∑sY e÷$T&ç ø=‘·Ô ∫>∑Tfi¯flô|’ N&É|”&É\T Ä•kÕÔsTT ..............................61
ôV≤’ <äsêu≤<é`500 030
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ, Ç+&çj÷· |”]ƒø± bÕsƒ¡e+ ......................................................................63
bò˛Hé : 040`24018656 qe+ãsY 1 qT+∫ ªyÓ’.j·Tdt.ÄsY. nuÛÑj·TVü≤düÔ+μ...........................64
bòÕ´ø˘‡ : 040`24017005
E-mail ID : Phanikumar@ap.gov.in

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 6 10/28/2009, 6:53 PM

 qe+ãsY, 2009
dü+bÕ<äø°j·T+..
es¡£<ä\ $|ü‘·TÔ ` Ä<äT≈£îqï Á|üuÛÑT‘ê«\T
Ä +Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêh+˝À nH˚ø£ õ˝≤¢\T nø√ºãsY 2q e∫Ã|ü&qç es¡<\
ms¡T>∑ì Ø‹˝À es¡<\ ä T eTT+#Ó‘&Ô· +É ‘√ nH˚ø£ q>∑sê\T, |ü≥D
ä ‘√ n\¢˝≤¢&bç ˛j·÷sTT. sêh #·]Á‘·˝ÀH˚ ø£˙$˙
º ≤\T, y˚˝≤~ Á>±e÷\T »\Á|üfij ¯ T· +˝À ∫≈£îÿ≈£îì ø√\Tø√˝Òì
$<Û+ä >± <Óã“‹HêïsTT. 70 eT+~ es¡≈î£ ÁbÕD≤\T b˛>=≥Tºø√>±, y˚\ eT÷>∑Jyê\T ndüTe⁄\T u≤kÕsTT. \ø£˝ å ≤~ eT+~
Á|ü»\T ìsêÁX¯jT· T\j·÷´s¡T. ø£ècÕí, >∑T+≥÷s¡T, ø£s÷¡ ï\T, eTVü≤ã÷uŸq>∑s,Y q˝§Z+&É õ˝≤¢˝À¢ dü+uÛ$Ñ +∫q es¡<\ ä e\¢
12,000 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\≈£î ô|’>± qwü+º yê{Ï*+¢ ~. ÄdæÔ qwü+º , |ü+≥ qwü+º ‘√ bÕ≥T, eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\ø£T uÛ≤ØkÕúsTT˝À
qwü+º ø£*–+~.
m>∑Teq Oqï sêÅcÕº\˝À uÛ≤Ø>± esê¸\T |ü&≥ É +‘√, ø£ècÕí, ‘·T+>∑uÁÑÛ <ä, Vü≤+ÁB ‘·~‘·s¡ q<äT\T eTVü≤ÀÁ>∑s÷¡ |ü+ <ë*Ã,
q>∑sê\T, |ü≥D º ≤\T, Á>±e÷\ô|’ $s¡T#·T≈£î|ü&ܶsTT. ø£s÷¡ ï\T q>∑s+¡ Äqyêfi‚¢ e÷]b˛sTT, »\ ~>∑“+<Û+ä ˝À ∫≈£îÿ≈£î+~.
ø£s÷¡ ï\T q>∑s+¡ ˝Àì <ë<ë|ü⁄ 40 ø±\˙\T |üP]Ô>± es¡<ä ˙{Ï˝À eTTì–b˛j·÷sTT. Vü≤+ÁBq~ es¡<≈ä î£ ‘√&ÉT lXË\ ’ +
u≤´ø˘yê≥sY eTT+#Ó‘&Ô· +É ‘√ q>∑s+¡ ø√\Tø√˝Òì $<Û+ä >± <Óã“‹+~.
‘·T+>∑uÁÑÛ <ä qBrs¡+˝Àì eT+Á‘ê\j·T+, q+<äes¡+, dæ. u…fi>¯ ˝
∑ ,Ÿ ø£\÷¢sT¡ , ø=‘·|Ô *ü ,¢ Ä‘·à≈£Ls¡T, q+<ë´\ eT+&É˝≤˝À¢ì
˝À‘·≥Tº ÁbÕ+‘ê\˙ï eTTì–b˛j·÷sTT. 7e HÓ+ãsY C≤rj·T s¡V≤ü <ë] |üP]Ô>± ‘Ó–b˛sTT, Hê\T¬><’ Tä s√E\bÕ≥T sêø£b˛ø£\T
dü+Ô _Û+∫b˛j·÷sTT. ≈£î+<ä÷q~ Á|üyêVü≤+‘√ ø£&|É ü õ˝≤¢˝Àì nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\T es¡<˙ä {Ï˝À eTTì–b˛j·÷sTT. ø£ècÕí,
‘·T+>∑uÁÑÛ <ä q<äT\ OÁ>∑s÷¡ |ü+‘√ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢, q˝§Z+&É õ˝≤¢˝Àì nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê˝À¢ uÛ≤Øqwü+º dü+uÛ$Ñ +∫+~.
lXË\ ’ +, Hê>±s¡Tq® kÕ>∑sY ÁbÕC…≈î£ \
º kÕeTsêú´ìøÏ $T+∫ \ø£\
å ≈£Lÿôd≈£îÿ\ ˙s¡T e∫à #˚s≥ ¡ +‘√ Á|üø±X¯+ u≤´πsõøÏ es¡<ä
Á|üyêVü≤+ b˛f…‹+Ô ~. <ë+‘√ ø£ècÕíq~ #·T≥TºÁ|üøÿ£ \ Oqï ˝À‘·≥Tº ÁbÕ+‘ê\T, $»j·Tyê&É q>∑s+¡ , ‘·~‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\T
˙≥ eTTì– rÁe+>± qwübº ˛j·÷sTT.
sêh #·]Á‘·˝À ø£˙$˙ ms¡T>∑ì kÕúsTT˝À e∫Ã|ü&qç es¡<\ ä ≈£î øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·«+, sêh Á|üuTÑÛ ‘·«+ yÓ+≥H˚ düŒ+~+∫
Á|ü»\qT Ä<äT≈£îHêïsTT. Á|ü<ëÛ ì &Üø£sº Y eTH√àVü≤Héd+æ >¥ sêÅcÕºìøÏ e∫Ã, es¡<ä ÁbÕ+‘ê\˝À @]j·T˝Ÿ düsπ « #˚XÊs¡T. Ç~
C≤rj·T $|ü‘qÔ˚ ì Á|üø{ £ +Ï ∫, ‘·øD
å£ düV‰ü j·T+>± 1000 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\ düV‰ü j·÷ìï Á|üø{ £ +Ï #ês¡T. øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ nìï
$<Ûë\T>± sêÅcÕºìï Ä<äT≈£î+≥T+<äì Á|üø{ £ +Ï #ês¡T. j·T÷|æ@ n<Û´ä ≈£îå sê\T leT‹ k˛ìj·÷ >±+BÛ ≈£L&Ü sêÅcÕºìøÏ e∫Ã,
@]j·T˝Ÿ düsπ « #˚XÊs¡T. øπ +Á<ä+ n+&É>± O+≥T+<äì, dü+|üPs¡í düV≤ü ø±s¡+ n+~düT+Ô <äì ÄyÓT Vü‰MT Ç#êÃs¡T.
Çø£ sêh eTTK´eT+Á‹ l s√X¯jT· ´ nsTT‘˚, es¡<\ ä T e∫Ãq düeTj·T+˝À s¬ +&ÉTs√E\ bÕ≥T Ç+{ÏøÏ ≈£L&Ü yÓfi≈¢¯ î£ +&Ü
sêÁ‹+ãefi¯ó¢ dü∫yê\j·T+˝ÀH˚ >∑&bç Õs¡T. sêh j·T+Á‘ê+>∑+ es¡<\ ä qT m<äTs=ÿì, |ü]dæ‹ú ì ‘·«s¡>± kÕ<Ûës¡Ddæ‹ú øÏ rdüT≈£îì
sêe≥+˝À eTTK´eT+Á‹ #·÷|æq #=s¡e n+<ä] Á|üX+¯ dü\qT n+<äT≈£î+~. $wüeT |ü]dæ‹ú ì ‘·≥Tº≈î£ ì n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>±ìï
ˇø£ÿÁ‘ê{Ïô|’ q&É|≥
ü +˝À Äj·Tq ø£è‘·øè£ ‘·T´\j·÷´s¡T. eTTK´eT+Á‹, eT+Á‘·T\T, n~Ûø±s¡T\T rdüT≈£îqï düV‰ü j·Tø£ #·s´¡ \T
Ä<äsÙ¡ ˙j·TeTì Á|ü<ëÛ ì, j·TT|æm n<Û´ä ≈£îå sê\T ≈£L&Ü Á|üX+¯ dü\T ≈£î]|æ+#ês¡T.
Á|ü»\T ≈£L&Ü ‘·eT e+‘·T>± es¡<\ ä T e#˚à |ü]dæ‹ú HÓ\ø=ì Oqï|ü&ÉT n+<äT≈£î dü+dæ<+Δä >± O+&Ü*. Bì e\¢,
ÁbÕD, ÄdæÔ qcÕº\qT >∑D˙j·T+>± ‘·–+Z #·Tø√e#·TÃ. m‘·sÔ TTq ÁbÕ+‘ê\T, düTs¡ø‘åÏ · ÁbÕ+‘ê\ >∑T]+∫ eTT+<äT>±H˚ düe÷#ês¡+
‘Ó\TdüT≈£îì, ne>±Vü≤q‘√ yÓT\>±*. Ç‘·sÁ¡ ‘ê bÕ{Ï+#·e\dæq C≤Á>∑‘\ Ô· qT >∑T]+∫ ≈£L&Ü ‘Ó\TdüT≈£îì O+&Ü*. Á|üuTÑÛ ‘·«+,
Á|ü»\T nìï$<Ûë˝≤ C≤Á>∑‘\
Ô· T rdüT≈£î+≥÷, |üsd¡ Œü s¡ düeTq«j·T+‘√ yÓT\>∑&+É e\¢, es¡<\ ä qT düeTs¡eú +‘·+>± m<äTs√ÿ>∑\+.

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 7 10/28/2009, 6:53 PM

 ø±]Ôø£ e÷kÕìøÏ $T+∫q e÷dü+ ˝Ò<äT
ø£ è ‹Ôø± qø£åÁ‘·+ @ HÓ\˝Àì |üP]íeTHê&ÉT O+fÒ Ä
HÓ\øÏ ø±]Ôø£eTì ù|s¡T. ø±]Ôø£+˝À ¬s+&Ées√Eì ªÁuÛ≤‘·è
~«rj·Tμ n+{≤s¡T. n+fÒ Á|ü‹ ‘·eTTà&É÷ ˝Ò<ë nqï ‘·q nø£ÿ
˝Ò<ë #Ó˝…¢* sTT+{ÏøÏ yÓ[¢ ÄyÓT #˚‹ uÛÀ»Hêìï ‹ì nø£ÿøÏ ˝Ò<ë
#Ó˝*¢… øÏ #·øÿ£ ì eÅkÕÔ\ì ô|{Ϻ nø£ÿ nsTT‘˚ ÄyÓT qT+&ç ÄodüT‡*ï
bı+~, #Ó*¢\sTT‘˚ ÄyÓTøÏ ÄodüT‡©ï Çj·÷´*.
Bì <ë«sê nø£ÿ ˝Ò<ë #Ó˝…¢fi¢̄ dü+kÕs¡+ m˝≤ O+<√ Ä $wüj·T+
‘Ó*ùd neø±X¯eTT+≥T+~. CÒ´wü̃+ |æ‘·èdüyÓ÷ eT‘·'μ n+{≤s¡T ø±ã{Ϻ
Hêqï ‘·sê«‘· Hêqï+‘·{Ïyê&ÉT ô|<ä›ø=&ÉTπø nj˚T´ ø±s¡D+>± Çø£ÿ&É
nø£ ÿ ˝Ò < ë #Ó ˝ … ¢ * dü + kÕs¡ + rs¡ T ‘Ó q Tï\ $wü j · ÷ ìï HêqïøÏ
#˚s¡Ãe\dæq u≤<Ûä´‘· ø£\yê&ÉT k˛<äs¡T&Éqïe÷≥. Ä u≤<Ûä´‘·ì
ìs¡«]Ô+#·T≈£îH˚ s√E ø±]Ôø£+˝Àì ¬s+&Ées√E ($~j·T).
ø±]Ôø£+˝À Hê\Zes√Eì ªHê>∑T\#·$‹μ n+{≤s¡T. düsêŒ\ì
|üPõ+#˚ dü+Á|ü<ëj·T+ eTq≈£î+~ ø±ã{Ϻ á s√Eq bÕeTT\øÏ
|ü⁄≥ºe<ä›øÏ bÕ\T yÓ[¢b˛j·÷*. bÕeTT*ï ≈£L&Ü |üPõ+#·&Ée÷?
nqTø√≈£L&É<äT. bÕeTT\H˚$ e´≈£îÔ\ dü+kÕÿsêìøÏ dü+πø‘·+. ø±ã{Ϻ
bÕeTT*ï |üPõ+#·&ÉeT+fÒ bÕeTT˝≤¢ Vü‰ì #˚ùd yê]ì ≈£L&É
‘·–q+‘·˝À >ös¡$+#·&ÜH˚ï #Ój·÷´\ì Bì uÛ≤e+. ˇø£ ø£fi≤XÊ\
>±ì ˇø£ ø±sê´\j·T+ >±ì ˇø£ dü+düú >±ì. . . Ç˝≤ @ Á|üC≤
düeT÷Vü≤eTTHêï n+<äs÷¡ ˇø£ÿ˝≤ O+&ÉsT¡ . yêfi¯˝ ¢ À ø=+<äsT¡ eTs√rs¡T
eTqdüÔ‘·«+‘√ OHêï n~Ûø±] nsTTqyê&ÉT düs¡T›≈£îb˛‘·÷ O+&Ü\H˚
z $X‚cÕìï á |ü+&ÉT>∑ eTqøÏ uÀ~ÛdüTÔ+~.
ø±]Ô ø £ e ÷dü + ˝À mì$T<ä e s√Eì ª>√cÕ˜ w ü º $ Tμ n+{≤s¡ T .
>√wü ˜ e T+fÒ Äe⁄\ìï+{Ï ˙ O+#˚ z >√XÊ\. nø£ ÿ &É O+&˚
Äe⁄\ìï+{Ï˙ #·ø£ÿ>± ø£&ç– ‘·T&ç∫ eTTU≤ìøÏ ≈£î+≈£îeTì n~›
X¯ØsêìøÏ #·ø£ÿì eTTe«\ì, ø£+sƒêìøÏ >∑+≥\ì neT]à n~
Äq+<ä|ü&˚˝≤ (eTq+ <ëìï ‘ê≈£î‘·÷ n\+ø£]dü÷Ô+fÒ n\+ø±sê\
$\Te <ëìøÏ ‘Ó*j·Tø£b˛sTTHê j·T»e÷ì #˚‹düŒs¡Ù, X¯Øs¡düŒs¡Ù,
‘·q‘√ ø=+‘·ø±\+ >∑&ÉT|ü⁄‘·÷ O+&É&Éy˚T <ëìøÏ Äq+<ä+) #˚j·÷*.
n+‘˚ø±<äT }fiÀ¢ Oqï >√e⁄\ìï+{Ï˙ Ç˝≤ n\+ø£]+∫ }s¡+‘ê
}πs–+|ü⁄>± ‹|üŒ&ÉeTH˚~ }]øÏ #ê˝≤ X¯óuÛÑÁ|ü<ä+. me]ø° Vü‰ìì
RuralDevTelNov09_Colour.pmd 12
‘· \ ô|≥º ì yê{Ï ø Ï , C≤‹øÏ |ü X ¯ ó e⁄˝Ò nsTTHê Ç+‘· { Ï
>ös¡eeTT+≥T+<äH˚ j·T<ës¡Δ+ Bì <ë«sê ‘Ó\TdüTÔ+~.
ø±]Ôø£ X¯ó<äΔ @ø±<ä• (11e s√E) Hê&ÉT jÓ÷>∑ìÁ<ä qT+&ç lVü≤]
y˚T˝§ÿ+{≤&ÉT. ÄcÕ&É @ø±<ä•Hê&ÉT jÓ÷>∑ìÁ<äøÏ O|üÁø£$T+∫q
lVü≤] H˚&ÉT ìÁ<ä qT+&ç ˝ÒkÕÔ&ÉT. n+<äTπø á s√Eì ªO‘êúq @ø±<ä•μ
nì |æ\TkÕÔsT¡ . á s√Eq lVü≤]ì <Ûë´ìdü÷Ô l $wüTí düV≤ü ÁdüHêe÷\ì
|ü]ƒ+#ê*. \ø°Î<˚$øÏ ÇwüºyÓTÆq bÕj·TkÕìï Äs¡–+#ê* HÓ’y˚<ä´+ ô|{Ϻ.
ø±]Ôø£ <ë«<ä• (12e s√E)ì ø°åsê_Δ <ë«<ä•>± #ÓbÕÔs¡T. jÓ÷>∑ìÁ<ä
qT+&ç y˚T˝§ÿ+∫q lVü≤] ‘·q e÷eT>±¬s’q düeTTÁ<ä+ qT+&ç yÓT\¢>±
ø£qTï*ï $|æŒ n+<ä]ø° <äs¡ÙHêìïkÕÔ&TÉ . Ä düeTj·T+˝À düø\£ <˚e‘·\T
dæ<Tä \
Δ T kÕ<ÛTä ´\T Ç+ø± <˚e˝Àø£+˝À O+&˚ eTVü‰»q |ü]yês¡eT+‘ê
Äj·Tq <äs¡ÙHêìøÏ ekÕÔs¡T. á s√E O<äj·÷q ≈£L&É #·ø£ÿ>± kÕïHêìï
#˚dæ l$wüTí düVü≤ÁdüHêe÷\ì |ü]ƒ+#·&É+ #˚ùdÔ Ä <äs¡ÙHêìï #˚dæq
|ü]yês¡+˝À eTq+ ≈£L&É ˇø£s¡T>± nj˚T´ |ü⁄D≤´ìï n+~kÕÔ&É≥
lVü≤].
ø±]Ôø£ |üP]íeTHê&ÉT X¯+ø£s¡TD°í, lVü≤]˙ ø£*|æ Äsê~ÛkÕÔ&ÉT. Ä
s√E sêÁ‹ •yê\j·÷˝À¢ ªC≤«˝≤ ‘√s¡Dμ eTH˚ O‘·‡yêìï #˚kÕÔs¡T.
ø±]Ôø£e÷dü+ @ ø£è‹Ôø± qø£åÁ‘·+˝À @s¡Œ&ç+<√ Ä ø£è‹Ôø£ nH˚~
n–ïqø£åÁ‘·+. |üP]íeT nH˚~ #·\¢>± O+#˚ X¯øÏÔ ø£*–q~. á #·©,
y˚&çMT ø£*dæq s√E ø±]Ôø£|üP]íeT. á s√EH˚ X¯+ø£s¡T&ÉT Vü‰˝≤Vü‰˝≤ìï
$T+>±&É˙, Ä ø±s¡D+>±H˚ Äj·Tq ˙\ø£+sƒ¡T&Éj·÷´&É˙ #ÓbÕÔsTT
|ü⁄sêD≤\T. •yê_Ûùwø±ìï, l $wüTí düVü≤ÁdüHêe÷\ì #˚j·Te\dæq
s√E Ç~.
ø±]Ôø£+ <ë{Ïq eTs¡Ts√Eq lVü≤]ì |üPõ+#·e\dæq e÷s¡Zos¡¸
e÷dü+ edüTÔ+~. •eπøX¯e⁄\øÏ uÛÒ<ä+ ˝Ò<äì ` ø±]Ôø£|üP]íeT, ø°åsê_Δ
<ë«<ä• nH˚$ á HÓ\˝À e∫Ãq |ü+&ÉT>∑\T>± ø£ìŒdü÷Ô ìs¡÷|ækÕÔsTT.
á HÓ\ bı&ÉT>∑THê O<äj·÷H˚ï (‘·–q Äs√>∑´+ Oqïyês¡T e÷Á‘·y˚T)
kÕïHê\ì #˚dæ |ü>∑\+‘ê O|üedæ+∫ sêÁ‹øÏ uÛÀ»Hêìï #˚j·÷*.
n~ Äs√>∑´Á|ü<ä+ ≈£L&É.
` yÓTÆ\es¡|ü⁄ lìyêdüsêe⁄
10/28/2009, 6:53 PM
 eT q sêh+˝À á dü+e‘·‡s¡+ pHé`ôdô|º+ãsY ø±\+˝À esê¸uÛ≤e
|ü]dæú‘·T\T HÓ\ø=q&É+ e\¢ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 981 eT+&É˝≤\qT ø£s¡Te⁄
ÁbÕ+‘ê\T>± Á|üø£{Ï+∫+~. nsTT‘˚ Oqï≥Tº+&ç ø£ècÕíq~øÏ e+<ä
dü + e‘· ‡ sê\˝À ø£ ˙ $˙ ms¡ T >∑ ì es¡ < ä \ T sêe≥+‘√ ø£ s ¡ ÷ ï\T,
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, ø£ècÕí õ˝≤¢˝À¢ #ê˝≤ ÁbÕ+‘ê\T, q˝§Z+&É õ˝≤¢˝À ø=ìï
ÁbÕ+‘ê\T u≤>± <Óã“‹HêïsTT. BH˚ï Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘·´+ n+{≤s¡T.
ôdô|º+ãsY ÄKs¡T yês¡+, nø√ºãsY yÓTT<ä{Ï yês¡+˝À ø£ècÕí,
‘·T+>∑uÛÑÁ<ä |üØyêVæ≤ø£ ÁbÕ+‘ê\˝À ≈£î+&Éb˛‘·>± ≈£î]dæq yêq\
(ˇø£ s√E˝À 30 ôd+{°MT≥s¡T¢) ø±s¡D+>± psê\, lXË’\+,
Hê>±s¡T®q kÕ>∑sY, düT+πødüT\, Á|üø±X¯+ u≤´πsJ\˝À >∑]wü˜ kÕúsTTøÏ
$T+∫ ˙s¡T #˚s¡T≈£î+~. ø£sêí≥ø£ ÁbÕ+‘·+˝Àì Ä\eT{Ϻ &Ü´yéT
≈£L&Ü ì+&ç+~. lXË’\+ &Ü´eTT≈£î nsTT‘˚ 25 \ø£å\ |òüTq|ü⁄
ôd+{°MT≥s¡¢ ˙s¡T #˚s¡T‘·T+fÒ <ë+{À¢ dü>∑+ ø£+fÒ ˙s¡T e<ä\˝Òì
|ü]dæú‹ HÓ\ø=+~. nìï π>≥T¢ |üP]Ô>± ‘Ó]∫Hê düπs Ç<˚ |ü]dæú‹.
|ü s ¡ ´ ekÕq+>± ø£ s ¡ ÷ ï\T, Ä\+|ü P sY , eT+Á‘ê\j· T + |ü P ]Ô > ±
»\eTj·T+ nj·÷´sTT. Ç+ø± #ê˝≤ ÁbÕ+‘ê\T eTT+|ü⁄q≈£î
>∑T]nj·÷´sTT. ≈£î+<ä÷ q~ bı+– q+<ë´\ |ü≥ºD+ »\eTj·T+
nsTT´+~. »q Jeq+ ndüÔe´düú+ nsTT´+~.
es¡<ä\ |üs¡´ekÕq+>± 498 Á>±e÷\˝À 15 \ø£å\eT+~ Á|ü»\T
4 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Colour.pmd 13
#ê˝≤ Çã“+<äT\≈£î >∑T] nj·÷´s¡T. nsTT‘˚ M]˝À 5.11 \ø£å\
eT+~ì düTs¡øÏå‘· ÁbÕ+‘ê\≈£î ‘·s¡*ùdÔ, 2.95 \ø£å\ eT+~ì 341
|ü⁄qsêyêdü πø+Á<ë\˝À #˚sêÃs¡T. es¡<ä düVü‰j·Tø£ #·s¡´˝À¢ uÛ≤>∑+>±
8 ôV≤*ø±|òüºs¡T¢, 742 eT+~ ÄØà»yêqT¢, 165 C≤rj·T $|ü‘·TÔ
düŒ+<äq ã\>±\T, 1173 >∑» á‘·>±fi¯ófl, 377 eTs¡|ü&Ée\T $sêeT+
˝Ò≈£î+&Ü |üì#˚j·T≥+ »]–+~. Ç~ e+<ä dü+e‘·‡sê\˝À ø£˙$˙
ms¡T>∑ì es¡<ä nì XÊÁdüÔE„\T ‘Ó*j·T#˚kÕs¡T.
düTe÷s¡T 90 eT+~ Á|ü»\T, 39,146 |üX¯óe⁄\T #·ìb˛>±, 2.13
\ø£å\ Çfi¯fl≈£î qwüº+ yê{Ï*¢+<äì n+#·Hê. e´ekÕj·T s¡+>∑+˝À
s¡÷. 1050 ø√≥T¢, |üX¯ódü+es¡úø£ s¡+>∑+˝À s¡÷. 275 ø√≥T¢, eT‘·‡´
s¡+>∑+˝À 100 ø√≥T¢, >∑èVü≤s¡+>∑+˝À s¡÷. 300 ø√≥T¢ qwüº+ yê{Ï\¢>±,
mH√ï Á|üuTÑÛ ‘·« ÄdüT\
ú T ≈£L&Ü <Óã“‹HêïsTT. bÕsƒX¡ Ê\\T, ÄdüT|üÁ‘·T\T
≈£L&Ü <Óã“‹HêïsTT. ÁbÕ<∏ä$Tø£ n+#·Hê\ Á|üø±s¡+ es¡<ä\ e\¢
qwüº+ s¡÷. 12,255 ø√≥T¢ O+≥T+<äì ù|s=ÿq≥+ »]–+~.
j·TT.|æ.@. #ÛÓ’sY|üs¡‡Hé leT‹ k˛ìj·÷ >±+BÛ, Á|ü<Ûëq eT+Á‹ l
eTHéyÓ÷Vü≤Hé dæ+>¥ es¡<ä ÁbÕ+‘ê\qT düπs« #˚kÕs¡T. yÓ+≥H˚ s¡÷.1000
ø√≥¢ düVü‰j·÷ìï Á|üø£{Ï+#ês¡T. eTTK´eT+Á‹ es¡<ä ÁbÕ+‘ê\qT
dü+<ä]Ù+∫, u≤~Û‘·T\qT |üsêeT]Ù+∫ düVü‰j·Tø£ #·s¡´\ô|’ Ä<˚XÊ\T
C≤Ø #˚XÊs¡T.
á düVü‰j·Tø£ #·s¡´\˝À uÛ≤>∑+>± |üP]Ô>± <Óã“‹qï Çfi¯fl≈£î s¡÷.
qe+ãsY, 2009
10/28/2009, 6:53 PM
 5000/`, u≤>± <Ó ã ‹qï Çfi¯ fl ≈£ î s¡ ÷ . 4000/` Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
n+<ä#˚j·T≥y˚T ø±≈£î+&Ü u≤~Û‘· ≈£î≥T+u≤\≈£î e+≥ bÕÁ‘·\≈£î,
ø£≥Tºã≥º\≈£î s¡÷.1500 #=|ü⁄Œq eT+ps¡T #˚j·T≥+ »]–q~.
es¡<ä˝À¢ ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒsTTq yê]øÏ eT÷&ÉT \ø£å\ s¡÷bÕj·T\T
mø˘‡Áπ>wæj·÷ eT+ps¡T #˚j·T&ÉyÓTÆq~. Çfi¯ófl ø√˝ÀŒsTTq yê]øÏ
◊.@.yÓ’ |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä m‘Ó’q Á|ü<˚XÊ\˝À Çfi¯ófl ø£{Ϻ+#·&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+
ìs¡ísTT+∫+~.
es¡<ä $|ü‘T· Ô n+fÒ @$T{Ï?
ì‘·´ J$‘êìï Ä≥+ø£|ü]#˚ ˙{Ï eT{≤ºìï eTq+ es¡<ä $|ü‘·TÔ
nqe#·TÃqT. Ç~ uÛ≤Ø es¡+¸ , Oô|Œq\ e\q dü+uÛ$Ñ +#·e#·TÃqT.
eTq <˚X¯+˝À pHé qT+∫ ôdô|º+ãsY e÷dü+ es¡≈£î HÓ’s¡T‹
s¡T‘·T|üeHê\ e\q esê¸\T ekÕÔsTT. á esê¸ø±\+˝À ∫qï ∫qï
es¡<ä\T ekÕÔsTT. n≥Te+{Ï$ Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\πø |ü]$T‘·+
ne⁄‘êsTT. ø=ìï s√E˝Ò Çã“+~ O+≥T+~. Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\ yês¡T
Ç≥Te+{Ï es¡<ä\T Ç+‘·≈£î eTT+<äT ≈£L&Ü #·÷kÕs¡T ø±ã{Ϻ, ‘·>∑T
C≤Á>∑‘·Ô\T rdüT≈£î+{≤s¡T. n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ ≈£L&Ü ªes¡<ä\
e÷qT´e˝Ÿμ Á|üø±s¡+ rdüTø√e\dæq #·s¡´\T (n+fÒ es¡<ä eTT+<äT,
es¡<ä\|ü⁄Œ&ÉT, es¡<ä\ ‘·s¡Tyê‘·) #˚|ü&É‘ês¡T. nø±\ esê¸\T,
≈£î+uÛÑeèwæº, nìï qB |ü]yêVü≤ø£ ÁbÕ+‘ê\˝À ˇπøkÕ] esê¸\T
e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT, Oô|Œq\T e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT O<äè‘·+>± es¡<ä\T ekÕÔsTT.
q<äT\T, #Ós¡Te⁄\T, ø±\e\≈£î >∑+&ÉT¢ |ü&ç es¡<ä˙s¡T ˝À‘·≥Tº
ÁbÕ+‘ê\qT eTT+#˚düTÔ+~. Á|ü»\T, |üX¯óe⁄\T, |ü+≥\T, Çfi¯ófl
yÓTT<ä˝…’q$ qcÕºìøÏ >∑T]ne⁄‘êsTT. #·T≥÷º ˙s¡THêï, Á‘êπ>+<äT≈£î
˙s¡T O+&É<Tä . ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T n˙ï bÕ&Ób’ ˛sTT #ê˝≤ Çã“+<äT\≈£î
˝Àqe⁄‘ês¡T. n&Ée⁄\T qs¡ø£≥+, qB rsê\ ÄÁø£eTD e+{Ï e÷qe
‘·|æŒ<ë\T ≈£L&Ü es¡<ä\≈£î ø±s¡DeTe⁄‘êsTT.
n&Ée⁄\T q]øÏy˚j·T&É+ e\¢ uÀ&çø=+&É\ô|’ qT+∫ ˙s¡T #ê˝≤
y˚>∑+>± edüTÔ+~. es¡¸|ü⁄˙s¡T Ç+ø£<äT. uÛÑ÷kÕs¡+ ø=≥Tº≈£îb˛sTT qB
|üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+˝À y˚T≥\T y˚kÕÔsTT. e´ekÕj·T+ ø√dü+ q~
ˇ&ÉT¶ #Ós¡Te⁄\T ÄÁø£$T+#·≥+, Çfi¯ófl ø£≥Tºø√e≥+ ˝≤+{Ï$
#˚j·T≥+ e\¢ á ÁbÕ+‘ê\T düVü≤»+>± eTT+|ü⁄q≈£î >∑T] ne⁄‘êsTT.
es¡¸|ü⁄ ˙s¡T b˛≈£î+&Ü yπ̊s n&ɶ+≈£î\T OHêï ≈£L&Ü Çã“+<˚. @<Ó’Hê
ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝À dü]|ü&ɶ <ëìø£+fÒ es¡¸+ |ü&ç<ä+fÒ es¡<ä edüTÔ+<äì
eTT+<äT>±H˚ }Væ≤+#ê*.
es¡<˝
ä À¢ s¡ø±\T
q<äT\e\¢ es¡<ä\T
Væ≤e÷\j·÷˝À¢ eT+#·T ø£]– ˇø£ÿkÕ] ~>∑Te ÁbÕ+‘ê˝À¢ì q<äT˝À¢øÏ
#ê˝≤ m≈£îÿe>± ˙s¡T Á|üeVæ≤+∫q|ü⁄Œ&ÉT es¡<ä\T ekÕÔsTT. nsTT‘˚
kÕe÷q´+>± qB |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘ê\˝À ˇπøkÕ] #ê˝≤ m≈£îÿe>±,
#ê˝≤ ‘·≈£îÿe düeTj·T+˝À (ˇø=ÿø£ÿkÕ] ˇπø s√E˝À) esê¸\T |ü&É&É+
e\¢ es¡<ä\T ekÕÔsTT.
rs¡ ÁbÕ+‘·+˝À es¡<ä\T
ˇø=ÿø£ ÿ kÕ] ‘· T bò Õ qT\T, Oô|Œq\T, dü T HêMT ˝≤+{Ï $
dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄Œ&ÉT düeTTÁ<ä+˝À m+‘√ m‘·TÔ ¬øs¡{≤\T e∫à düeTTÁ<ärs¡
ÁbÕ+‘ê\qT eTT+#Ó‘·TÔ‘êsTT.

qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q 5

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 14 10/28/2009, 6:53 PM

 |ü≥ºD ÁbÕ+‘·+˝À es¡<ä\T
|ü ≥ º D ° ø £ s ¡ D ˝À uÛ≤ >∑+>± e÷eT÷\T uÛÑ÷ eTT\T ø±+Áø° ≥ T
n&Ée⁄\T>± e÷s¡T‘êsTT. dæyÓT+≥T, ‘ês¡Ts√&ÉT¢, bÕ]ÿ+>∑T düú˝≤\T
˝≤+{Ï$ m≈£îÿe uÛ≤>∑+˝À O+&É&É+ e\q ˙s¡T Ç+ø£&É+ ‘·>∑TZ‘·T+~.
e÷eT÷\T>± ø£+fÒ ¬s+&ÉT qT+∫ Äs¡T e+‘·T\T e÷Á‘·y˚T ˙s¡T
Ç+≈£î‘·T+~. s√&ÉT¢ #Ós¡Te⁄\T ne⁄‘êsTT. #Ós¡Te⁄\T ÄÁø£$T+∫
ø±\˙\T ø£≥º&É+ e\¢ Äj·÷ ø±\˙˝À¢øÏ es¡<ä˙s¡T Á|üy˚•düTÔ+~.
Á&Ó’H˚õ e´edüú ìs¡«Vü≤D dü]>± ˝Òø£b˛e≥+, ø±\e˝À¢ #Ó‘·Ô, #Ó<ës¡+
˝≤+{Ï$ y˚j·T≥+, ø±\eˇ&ÉT¶qT ÄÁø£$T+#·≥+ ˝≤+{Ï$ ˙{Ï
Á|üyêVü‰ìøÏ n&ɶ+≈£î\T ne⁄‘êsTT. <ëì e\¢ Á|üø£ÿ ÁbÕ+‘ê\T
»\eTj·TeTe⁄‘êsTT. nø£kÕà‘·TÔ>± e#˚à es¡¸+, n~Ûø£ es¡¸bÕ‘·+
e\¢ ≈£L&Ü |ü≥ºD ÁbÕ+‘·+˝À s√&ÉT¢ q<äT\qT eT]|ækÕÔsTT.
es¡<\
ä e\¢ qcÕº\T
es¡<ä\ e\¢ Çfi¯ófl ˝≤+{Ï$ ø=≥Tº≈£îb˛e≥+, ‘˚*b˛e≥+,
eTTì–b˛e≥+, »+‘· T e⁄\T #· ì b˛e≥+, #Ó ≥ T¢ |ü & ç b ˛sTT
ø=≥Tº≈£îb˛e≥+ ˝≤+{Ï$ »s¡T>∑T‘·T+~. bÕeTT\T, ‘˚fi¯ófl ˝≤+{Ï$
ô|’øÏ sêe≥+ e\¢ Á|ü»\T yê{Ï u≤]q|ü&˚ neø±XÊ\T m≈£îÿe.
˙s¡T ø£\Twæ‘·+ ne⁄‘·T+~. ø±ã{Ϻ n$ ‘ê–q yê]øÏ $s√#·Hê\T,
n‹kÕs¡+, ø£\sê ˝≤+{Ï$ ekÕÔsTT. ì\e ˙s¡T e\¢ <√eT\T m≈£îÿyÓ’
eT˝Ò]j·÷ dü+uÛÑ$düTÔ+~. u≤e⁄\T, #Ós¡Te⁄\T, #˚‹|ü+|ü⁄\T ˝Àì
˙s¡T ≈£L&Ü ø£\Twæ‘·+ ne⁄‘·T+~. düeTTÁ<ärs¡ ÁbÕ+‘·+˝À nsTT‘˚
O|ü⁄Œ ˙s¡T ≈£L&Ü #˚s¡T‘·T+~. n+<äTe\¢ #ê˝≤ s√E\T düTs¡øÏå‘·yÓTÆq
˙s¡T <=s¡ø<£ Tä . ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ ø=s¡‘,· e+≥ #˚dTü ≈£îH˚+<äT≈£î kÂø£s´¡ +
˝Ò ø £ b ˛e≥+, ãTs¡ < ä ù|s¡ T ≈£ î b˛e≥+, ã≥º \ ˙ï b˛e≥+ø±ì,
‘· & ç d æ b ˛e≥+ »]–‘˚ ` Oqïyês¡ T , ˝Ò ì yês¡ T ˇπ ø $<Û ä + >±
ìsêÁX¯j·TT\T ne⁄‘ês¡T. s√&ÉT¢, Á_&ç®\T ˝≤+{Ï$ ø=≥Tº≈£îb˛sTT
s¡ y êD≤ kÂø£ s ê´\T Ä–b˛‘êsTT. »\ ~>∑ “ ¤ + <Û ä + ˝À Á|ü » \T
O+&çb˛‘ês¡T. Nø£{Ï |ü&çq ‘·s¡Tyê‘· eTØ uÛÑj·T+ø£s¡+. ø£¬s+≥T
rdæy˚j·Tø£b˛‘˚ me]¬ø’Hê cÕø˘ ø=fÒº neø±XÊ\T m≈£îÿe. n+<äTe\¢
ø£¬s+≥T rdæy˚j·Tø£ ‘·|üŒ<äT. Nø£{Ï˝À @$T »s¡T>∑T‘·T+<√ ‘Ó*j·T<äT.
Ç≥Te+{Ï e÷qdæø£ |ü]dæú‘·T˝À¢ Á|ü»\T eTH√ôdúÌsê´\qT ø√˝ÀŒ≈£î+&Ü
O+&˚ + <ä T ≈£ î Á|ü u Û Ñ T ‘· « +, |ü + #êsTTr\T, dü « #· Ã ¤ + <ä dü + dü ú \ T
Á|ü‘˚´ø£+>± |üì#˚j·÷*.
es¡<ä qcÕº\≈£î ‘√&ÉŒ&˚ ø±s¡D≤\T
˝À‘·≥Tº ÁbÕ+‘ê\T, es¡<ä\ >∑T]+∫ ne>±Vü≤q ˝Òø£b˛e≥+,
˝Òø£ düe÷#ês¡+ ˝Òø£b˛e≥+, ˙s¡T ‘·≈£îÿe>± Ç+πø uÛÑ÷$T \ø£åD+,
>∑{Ϻ |ü⁄Hê<äT\T ˝Òì Çfi¯ófl, ø£≥º&Ü\T, C≤Á>∑‘·Ô>± ì\Te#˚j·Tì
ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T, ø√‘·≈£î e∫Ãq |ü+≥\T, |üX¯óe⁄\T, es¡<ä ˙{Ï˝À
ø£]–b˛j˚T eT{Ϻ ø£≥º&Ü\T ˝≤+{Ï$ Á|üe÷<ë\≈£î ‘=+<äs¡>±
˝ÀHÍ‘êsTT.
es¡<ä dü+dæ<‘
Δä ·
es¡<ä dü+dæ<äΔ‘· e\¢ ÁbÕD, Ädæú qcÕº\qT #ê˝≤ ‘·–Z+#·e#·TÃ.
eTT+<ädTü Ô Á|üD≤[ø£ e\¢ Á|ü»\≈£î Çã“+~ ‘·–+Z #·e#·TÃ. uÛ≤Ø esê¸\T,
es¡<ä\T >∑T]+∫ eTT+<˚ ‘Ó\TdüTø√e≥+ #ê˝≤ eTTK´+. Ç|ü⁄Œ&ÉT
düe÷#ês¡+ ‘Ó\TdüTø√e≥+, Ç‘·s¡T\≈£î n+<ä#˚j·T≥+ #ê˝≤
düT\uÛÑ+. {Ï.$.\T, πs&çjÓ÷\T, yêsêÔ|üÁ‹ø£\T ˝≤+{Ï$ Ç≥Te+{Ï
6 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY, 2009

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 15 10/28/2009, 6:53 PM

 düe÷#êsêìï ‘êC≤>± ÇdüTÔHêïsTT. Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>∑+ ≈£L&Ü
Á|ü»\T nÁ|üeT‘·Ô+>± O+&Ü\ì ôV≤#·Ã]kÕÔsTT. $|ü‘·TÔ dü+uÛÑ$ùdÔ
Á|ü » \T #˚ s ¡ T ø√e\dæ q dü T s¡ ø Ï å ‘ · ÁbÕ+‘ê\qT ≈£ L &Ü >∑ T ]Ô + ∫
‘Ó*j·T#˚kÕÔs¡T. ‘·TbòÕqT düTs¡øÏå‘· πø+Á<ë\T ≈£L&Ü rs¡ ÁbÕ+‘·+˝À
OHêïsTT. ø£sø¡ ≥ £ \
º T ø=≥Tº≈î£ b˛≈£î+&Ü rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘\ Ô· T ≈£L&Ü
#˚|ü{≤º*. Çfi¯ófl, ø£≥º&Ü\T ø£≥Tº~≥º+ #˚düTø√yê*. á dü+dæ<äΔ‘·
e´øÏÔ>∑‘·, düe÷», Á|üuÛÑT‘·« kÕúsTT\˝À Oqï≥¢sTT‘˚ es¡<ä\ e\q
ø£*π> qcÕº\qT ‘·–Z+#·Tø=qe#·TÃqT. e´øÏÔ>∑‘· ≈£î≥T+ã kÕúsTT\˝À
rdüTø=H˚ #·s¡´\˝À uÛ≤>∑+>± á ÁøÏ+~ ù|s=ÿqï #·s¡´\T rdüTø√e#·TÃ.
es¡<ä eTT+<äT, es¡<ä düeTj·T+˝À,
‘·s¡Tyê‘· rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\T, #·s¡´\T
es¡<äeùdÔ, m‘·ÔsTTq düTs¡øÏå‘· ÁbÕ+‘ê\≈£î yÓfi‚fl e÷s¡Z+ >∑T]+∫
eTT+<äπs ‘Ó\TdüTø√yê*. n|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT yÓ‘·T≈£îÿì |ü]¬>≥º&É+ #ê˝≤
ø£wüº+. eT+<äT\‘√ ≈£L&çq ÁbÕ<Ûä$Tø£ ∫øÏ‘·‡ &Éu≤“, eTTK´+>±
$s√#·Hê\T, bÕeTT ø±≥T ˝≤+{Ï yê{ÏøÏ ø±e\dæq eT+<äT\‘√
‘·j·÷s¡T>± O+&Ü*. >∑{Ϻ yÓ÷≈£î ‘êfi¯ófl ‘·j·÷s¡T>± O+#·Tø√yê*.
Á{≤ì‡wüºsY, u≤´{°Ø˝…’≥T, ø=ìï $&çu≤´≥Ø\T, eT+∫˙s¡T, ‘·«s¡>±
bÕ&Éeì ÄVü‰s¡+, n–Zô|f…º\T, ø=y=«‘·TÔ\T, øÏs√dæHé, >=&ÉT>∑T\T,
yÓ<äTs¡Tu§+>∑T\T ˝≤+{Ï$ m‘Ó’q düTs¡øÏå‘· ÁbÕ+‘·+˝À eTT+<äT>±H˚
O+#·Tø√yê*. sπ &çj÷Ó , {Ï.$., kÕúìø£ n~Ûø±s¡T\ <ë«sê m|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT
düe÷#ês¡+ ‘Ó\TdüTø=ì Ç‘·s¡T\≈£î n+<ä#˚j·÷*. ˇø£y˚fi¯ MTs¡T
ìe•düTÔqï Á|ü<˚X¯+ U≤∞ #Ój·T´e\dæeùdÔ, ø±e\dæq ã≥º\T,
eT+<äT\T, $\TyÓ’q edüTÔe⁄\T (ÄuÛÑs¡D≤\T eTTK´+>±) düs¡T›ø=ì
‘·j·÷s¡T>± O+&Ü*. Ç+{À¢ kÕe÷qT n≥ø£ MT<ä≈£î ø±ì, øÏ{Ïø°
>∑÷{À¢øÏ ø±ì møÏÿ+#ê*. Ç+‘·≈£î eTT+<äT, MTÁ|ü<˚X¯+˝À es¡<ä
e∫à O+fÒ, n|üŒ{Ï ˙{Ï kÕúsTT ø£+fÒ m‘·TÔq kÕe÷qT O+#ê*.
˝À‘·T ‘Ó*j·Tì ˙fi¯fl˝À¢øÏ yÓfi¯flø£+&ç.
es¡<ä e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· ø±∫q ˙fi¯flH˚ ‘ê>±*. ˙{Ïì X¯óÁuÛÑ|ü]#˚
_fi¯ fl qT yê&Ü*. ÄVü ‰ s¡ |ü < ësêú \ MT<ä á>∑ \ T yê\≈£î+&Ü,
|ü⁄s¡T>∑T\T, NeT\T #˚s¡≈£î+&Ü <äTeTTà|ü&É≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô|ü&Ü*.
∫qï |æ \ ¢ \ qT U≤∞ ø£ & É T |ü ⁄ ‘√ O+#· e <ä T › . ;¢ ∫ +>¥ bÂ&É s Y ,
düTqï+˝≤+{Ï yê{Ïì yê&ç |ü]düsê\T X¯óÁuÛÑ+>± O+#ê*. yÓ÷ø±\T
<ë{Ïq ˝À‘·T ˙fi¯fl CÀ*øÏ b˛e<äT›. ø±fi¯fl≈£î #Ó|ü⁄Œ\T ˝Ò≈£î+&Ü
‹s¡>∑e<äT›.
es¡<ä ˙s¡T rdæq ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü πs&çjÓ÷ $+≥÷+&É+&ç.
ø±\e\T, ‘·&çdæq Á_&ç®\T, ≈£L*q ø£¬s+≥T düú+uÛ≤\T, ‘Ó–q r>∑\
<ä>∑Zs¡≈£î yÓfi¯fle<äT›. nø£ÿ&É |æ\¢\qT Ä&ÉTø√ìe«<äT›. es¡<ä ˙{Ï‘√
‘·&çdæq ÄVü‰s¡|ü<ësêú\ ‹qe<äT›. ˙{Ïì X¯ó~Δ #˚ùd e÷Á‘·\T y˚dæq
˙fi¯ófl Á‘ê>∑+&ç.
nìï{Ï ø£+fÒ eTTK´+ Hêj·Tø£‘·«+. düe÷»ùdyê <äèø£Œ<Ûä+‘√
#˚ùd kÕúìø£ Hêj·Tø£‘·«+ Á|ü»*ï ø±bÕ&ÉT‘·T+~. j·TTe≈£î\T
eTT+<äT≈£î e∫à eè<äTΔ\T, q&Ée˝Òìyês¡T, ø£+{Ï#·÷|ü⁄ ˝Òìyês¡T,
nHês√>∑´+‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·Tqï yê] >∑T]+∫ Á|ü‘˚´ø£ ÁX¯<äΔ rdüTø√yê*.
e÷qeùdy˚, e÷<Ûäeùde nqïe÷≥ m|ü⁄Œ&É÷ >∑Ts¡TÔ+#·Tø√yê*.
|æ.yÓ+ø£≥\øÏåà, bòÕ´ø£©º yÓT+ãsY, (dæ.j·T+.Ç.&ç.), nbÕsY¶
qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q 7

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 16 10/28/2009, 6:53 PM

 $|ü‘·TÔ\ ìs¡«Vü≤D˝À
dü«#·Ã¤+<ä dü+düú\ bÕÁ‘·
#ê˝≤es¡≈£î ‘·–Z+#·e#·TÃ. nsTT‘˚ ˇø£ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ e\¢ e÷Á‘·y˚T á |üì
Á|üsê´es¡|üøD£è‹≤ìøÏyÓ’|≈£üØL‘ê´\T uÛ≤Ø>± ÁbÕDqwüº+, ÄdæÔqwüº+‘√ bÕ≥T
&Ü qwüº+ ø£*–kÕÔsTT. n+<äT#˚‘·H˚ yê{Ïì Á|üø£è‹
ø±<äT. bÂs¡düe÷»+ ≈£L&Ü n+<äT≈£î düVü≤ø£]+#ê*. Ç+<äT≈£î ì|ü⁄DyÓTÆq
dü+düú\≈£î >∑\ n≥º&ÉT>∑TkÕúsTT nqTuÛÑe+, dü+kÕú>∑‘· kÕeTs¡ú´+,
yÓ’|üØ‘ê´\T n+{≤+. M{Ïe\¢ eTTK´+>± düe÷»+˝À e´øÏÔ>∑‘· uÛ≤>∑kÕ«eT´ ìs¡«Vü≤D yÓTfi¯≈£îe\‘√ bÕ≥T>± mHé õ z\ qT+&ç düe÷C
Ä<Ûë]‘· #·s¡´\qT n+~|ü⁄#·TÃ≈£îì, yê{Ïì ‘·–q Ø‹˝À CÀ&ç+∫ $|ü‘·TÔ
ÄdüT\Ô ≈£î, ñeTà&ç ÄdüT\Ô ≈£î |Á ‘ü ´· ø£+å >±, |üs√ø£+å >± qcÕº\T ø£\T>∑T‘êsTT,
ÁbÕDqwüº+, eTÚ*ø£dü<äTbÕj·÷\T, uÛÑeHê\≈£î »]π> qwüº+‘√bÕ≥T ‘·–Z+|ü⁄q≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ ø£èwæ#˚j·÷*.
|üsê´es¡D+ <Ûä«+dü+ ø±e≥+ ≈£L&Ü Á|ü‘·´ø£å qcÕº\ øÏ+<ä≈£îsê>±, |ü_¢ø˘ n_Ûeè~Δ - $|ü‘·TÔ ‘·–Z+|ü⁄ - mHéõˇ\ uÛ≤>∑kÕ«eT´ ÁbÕ<Ûëq´+
düØ«düT\T, dü<äTbÕj·÷\T, e÷dtMT&çj·÷, yêDÏ»´+ - |ü]ÁX¯eT\≈£î Á|ü u Û Ñ T ‘˚ « ‘· s ¡ dü + dü ú ˝ … ’ q mHé õ ˇ\T bÂs¡ d ü e ÷»+˝ÀqT,
»]π> $<Ûä«+kÕ\T |üs√ø£å qcÕº\ øÏ+<ä≈£î ekÕÔsTT. n_Ûeè~Δ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝ÀqT #·Ts¡T>±Z bÕ˝§Z+{≤sTT. ø£qTø£ $|ü‘·TÔ
kÕ<Ûës¡D+>± Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´\qT ìs√~Û+#·≥+ ÁãVü≤à‘·s¡+ ≈£L&Ü ‘· – Z + |ü ⁄ ˝À yê{Ï bÕÁ‘· ≈ £ î >∑ D ˙j· T yÓ T Æ q ÁbÕ<Û ë q´‘· ñ+≥T+~.
ø±<äT. ø±ø£b˛‘˚ ø=ìï dü+<äsꓤ\˝À yê{Ï Á|üuÛ≤yêìï ø=+‘·y˚Ts¡ n] πø+ÁBø£è‘· ìsêàD e´edüú ≈£î|üŒ≈£L*, ãVüQfi¯dü+düú\ ÁbÕ<Ûëq´+
ø£≥eº #·TÃ. uÛ÷Ñ ø£+bÕ\T, ñô|Œq\T, ‘·TbÕqT\ e+{Ï$ Ä|ü≥+ kÕ<Û´ä +ø±ì bÂs¡düe÷» uÛ≤>∑kÕ«eT´+ $düÔ]+∫ yê{Ï ÁbÕã\´+ ô|s¡£>∑≥y˚T
$|ü‘·TÔ\T. ø±>± es¡<ä\T, <äT]“¤øå±\T, ø=+&É#Ó]j·T\T $]–|ü&É≥+ Ç+<äT≈£î ì<äs¡Ùq+. Ç+‘˚ø±ø£ Á|üdüTÔ‘·+ Á|ü|ü+#·+ m<äTs=ÿ+≥Tqï
‘·~‘·s¡ $|ü‘T· \Ô $wüjT· +˝À Á&ÓsTTH˚õ, uÛ÷Ñ dæØú ø£sD¡ e+{Ï #·s´¡ \ <ë«sê ô|qTdüyêfi¯flqT Ç≥T Á|üuÛÑT‘·«+ >±˙, n≥T e÷¬sÿ≥T>±˙, |üP]Ô>± |ü]
ìj·T+Á‘·D≈£î ˝Ò<ë Á|üuÛ≤e+ ‘·–Z+|ü⁄q≈£î neø±X¯+ ñ+≥T+~. wüÿ]+#· ˝Òø£b˛‘·THêïj·TH˚~ düŒwüº+>± ‘Ó*dæq $wüj·T+. Bì‘√ >∑&É∫q
ø=~› <äXÊu≤›\T>± Á|ü|ü+#·yê´|üÔ n_Ûeè~Δ Á|üÁøÏj·T˝À mHéõˇ\T ø°\ø£
$C≤„q+, kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+, HÓ’|ü⁄D´‘·, dü+kÕú>∑‘· kÕeTsêú´\T, bÕÁ‘·<Ûës¡T\T>± Ä$s¡“¤$+#êsTT. düe÷C≤_Ûeè~Δ yÓTT<ä\Tø=ì •ø£åD,
ìs¡«Vü≤D yÓTfi¯≈£îe\T, nqTuÛÑe|üPs¡«ø£+>± H˚s¡TÃ≈£îqï bÕsƒê\T ‘·~‘·s¡ $<Ûëq |ü]XÀ<Ûäq, n&=«ø£d” ‘·~‘·s¡ $düÔè‘· |ü]~Û ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À n$
n+XÊ\ y˚Tfi¯$+|ü⁄‘√ #˚|üfÒº, eP´Vü‰\ Á|üjÓ÷>∑+‘√ $|ü‘·TÔ\ Á|üe÷<ëìï ìeT>∑ïyÓTÆ ñHêïsTT.
8 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY 2009

Sthankapa_Novcolo.indd 24 10/28/09 4:48:31 P

 dü+kÕú>∑‘·+>± yê{ÏøÏ >∑\ kÂ\uÛÑ´‘·, ˝≤+#Û·qÁbÕj·TyÓTÆq |üìrs¡T,
n≥º&ÉT>∑TkÕúsTT düe÷»+‘√ düìïVæ≤‘·ä dü+ã+<Ûë\ ø±s¡D+>± Á|ü»\≈£î
yês¡T #Íø£˝À ùde\T n+~düTÔHêïs¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ #˚|ü{Ϻq n_Ûeè~Δ
ø±s¡´Áø£eT\ |ü≥¢ Á|ü»\˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+∫ yê]øÏ >∑\ Vü≤≈£îÿ\T,
n~Ûø±sê\ |ü≥¢ #Ó’‘·q´e+‘·T\qT #˚dü÷Ô Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ, kÕe÷q´
Á|ü»\≈£î eT<Ûä´ mHéõz\T yês¡~Û>± |üì#˚kÕÔs¡T. Á|üC≤J$‘·+˝À
eTy˚Tø£yÓTÆ |üì#˚j·T≥+ #˚‘· Á|üC≤düeTdü´˝Ò$T{À yê]øÏ düŒwüº+>±
‘Ó\TkÕÔsTT. n+<äT#˚‘· H˚&ÉT $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À $|ü‘·TÔ düŒ+<äq˝À, s¡ø£åD
düVü‰j·T#·s¡´\˝À mHéõz\~ Á|ü<ÛëqbÕÁ‘· nì #Ó|üŒø£ ‘·|üŒ<äT. $|ü‘·TÔ
dü+<äsꓤ\˝À n+‘·sê®rj·T mHéõz\T e÷qe‘ê <äèø£Œ<∏ä+‘√ u≤~Û‘·T\
qT Ä<äT≈£îH˚+<äT≈£î eTT+<äT≈£î ekÕÔsTT.
Ç{°e* dü+e‘·‡sê\˝À $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D˝À <äøÏåD≤dæj·÷ kÕúìø£
mHéõz\T ≈£L&Ü ø°\ø£ uÛÑ÷$Tø£ b˛wæ+∫ düeTs¡ú+>± e´eVü≤]+#êsTT.
Çø£ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À y˚˝≤~ ÁbÕD≤\qT ã*>=qï 1993 ˝≤‘·÷s¡T
uÛÑ÷ø£+|ü+,1999 ˇ]kÕ‡ ô|qT‘·TbòÕqT, 2001 >∑T»sê‘Y uÛÑ÷ø£+|ü+
‘·~‘·s¡ $|ü‘·TÔ\ dü+<äs¡“¤+>± mHéõz\T eTT+<äT≈£îe∫à düVü‰j·T
|ü⁄qsêyêdü ø±s¡´Áø£e÷\T ô|<ä›m‘·TÔq #˚|ü{≤ºsTT.
$|ü‘·TÔ ‘·–Z+|ü⁄ - Á|üuÛÑT‘·« Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\ (õz - mHéõz\)
düVü≤ø±sêìøÏ eT]+‘· |ü{Ïwü˜yÓTÆq @sêŒ≥T
düe÷»+‘√ düìïVæ≤‘· dü+ã+<Ûë\T ø£*– e⁄+&É≥y˚T mHéõz\ ã\+.
ø±˙ Á|üuÛÑT‘·« düVü‰j·T+ ˝Òì<˚ n$ |üì #˚j·TC≤\e⁄. yê{ÏøÏ |ü]$T‘·T\T
@s¡Œ&É‘êsTT, $düÔè‘· |ü]~Û Á|üjÓ÷»Hê\T ø£\>±\+fÒ dü÷ø£åàkÕúsTT˝À
|ü{Ïwü˜yÓTÆq #·s¡´\T nedüs¡+. Ç+<äT≈£î mHéõz\≈£î, Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ eT<Ûä´
ìs¡+‘·s¡ #·s¡Ã\T, dü+Á|ü~+|ü⁄\T »s¡>±*. Bìe\q Çs¡Te⁄] q&ÉTeT
eT]+‘· ne>±Vü≤q ô|+bı+~ düeTj·÷qT≈£L\yÓTÆq $<Ûëq e÷s¡TŒ\≈£î
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q
SthankaNovBW.indd 30
e÷s¡Z+ @s¡Œ&ç $|ü‘·TÔ\˝À düø±\+˝À düŒ+~+∫ ñ|üX¯eTq #·s¡´\T
#˚|ü≥º&ÜìøÏ <√Vü≤<ä+ ø£\T>∑T‘·T+~.
Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´\T dü+uÛÑ$+∫q dü+<äsꓤ\˝À düø±\ düŒ+<äq nH˚~
<äøÏåD≤dæj·÷ <˚XÊ\˝À m+&Ée÷$>± $T–*b˛‘·T+~. n~Ûø£ dü+U≤´ø£
Á|ü»\T ø£˙dü ø£eT÷´ìπøwüqT dü<äTbÕj·÷\T ≈£L&Ü ˝Òì e÷s¡TeT÷\
Á>±e÷\˝À ìe•düTÔ+&É&Éy˚T Ç+<äT≈£î Á|ü<Ûëq ø±s¡D+. $|ü‘·ÿs¡
|ü]dæΔ‘·T\˝À <äTπs“¤<ä´yÓTÆq ÁbÕ+‘ê\˝À ~>∑“¤+<Ûä+˝À ∫≈£îÿ≈£îqï
Á|ü»\qT #˚] |ü⁄qs¡T<äΔs¡D |üqT\T #˚|ü≥º&É+ mHéõz\T ‘·~‘·s¡
ãVüQfi¯dü+düú\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√ e÷Á‘·y˚T kÕ<Ûä´+. nsTT‘˚ á dü+düú\
eT<Ûä´ düeTq«j·T ˝À|ü+ e\¢ ˇπø |üìì |ü\Te⁄s¡T #˚|ü≥º&É+ e+{Ï
ˇ&ÉT<äT&ÉT≈£î\‘√ njÓ÷eTj·T+ @s¡Œ&˚ Á|üe÷<ä+ e⁄+~. n+<äT#˚‘·
$|ü‘·TÔ düŒ+<äq Á|üÁøÏj·T˝À Á|üuÛÑT‘·« - Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\T ‘·–q
düeTq«j·T+‘√ e´eVü≤]+∫ düÁø£eTyÓTÆq $<ÛäT\ |ü+|üø£+‘√ á |ü]dæú‹ì
n]ø£≥ºe#·TÃ.
Á|üuÛÑT‘·« düŒ+<äq≈£î nqTã+<Ûä+ $|ü‘·TÔ\ nq+‘·s¡ dü+<äsꓤ\˝À
mHéõz\T Äj·÷s¡+>±\ô|’ Á|ü<Ûëq+>± <äèwæºkÕ]+∫ JeH√bÕ~Û, düe÷»
ÄdüTÔ\ ø£\Œq, eTVæ≤fi≤ãè+<ë\ @sêŒ≥T yÓTT<ä˝…’q n+XÊ\qT #˚|ü{Ϻq
ø±s¡D+>± $|ü‘·TÔ qT+&ç ‘·«s¡>± ø√\T≈£îì kÕ+|òæTø£- Ä]úø±_Ûeè~Δ
y˚>∑+>± »]–q≥Tº ˇ]kÕ‡˝À, uÛ≤s¡‘Y˝Àì Ç‘·s¡ÁbÕ+‘ê˝À¢ nqTuÛÑyê\T
#·÷|ü⁄‘·THêïsTT. á $<ÛäyÓTÆq #·s¡´\T |ü⁄q]ïsêàD≤ì¬ø’ Á|üuÛÑT‘·«+ #˚ùd
ø£èwæøÏ eT]+‘· n+&É>± ì\TkÕÔsTT. n˝≤π> yÓTT‘·Ô+MT<ä u≤~Û‘·T\
qT Ä<äT≈£îH˚+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üj·T‹ïdüTÔ+&É>±, Á|ü‘˚´øÏ+∫ kÕe÷õø£
esêZ\≈£î mHéõz\T kÕj·T+ #˚j·÷*. |òü*‘·+>± $|ü‘·TÔ\ qT+&ç
ø√\Tø√˝Òì ã&ÉT>∑T Á|üC≤˙ø±ìøÏ ã‹øÏ ã≥ºø£fÒº <äqTï \_ÛdüTÔ+~.
ˇø£ÿeTTø£ÿ˝À #ÓbÕŒ\+fÒ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ, mHéõz\≈£î eT<Û´ä düeTq«j·T+
˝À|æùdÔ $|ü‘·TÔ\˝À #˚|üfÒº #·s¡´\ |òü*‘ê\T n+‘·+‘· e÷Á‘·+>±
e⁄+{≤sTT. Á|ü u Û Ñ T ‘· « - Á|ü u Û Ñ T ‘˚ « ‘· s ¡
dü+düú\ düeTs¡Δ düVü≤ø±s¡+ô|’qH˚ ÁbÕC…≈£îº
neT\T $»j·T+ Ä<Ûës¡|&ü ç e⁄+≥T+<äH~˚
ì]«yê<ë+X¯+.
Á|üuÛÑT‘·« - Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\ eT<Ûä´
düVü≤ø±s¡+ - ˇ]kÕ‡ nqTuÛÑe+
á dü+<äs¡“¤+>± ˇ]kÕ‡ ñ<ä+‘êìï
Á|ükÕÔ$+#ê*. Á|ükÕÔeq≈£î eTT+<äT Ä
sêh kÕ+|òæTø£, Ä]Δø£, sê»ø°j·T H˚|ü<∏äÛ´+
>∑T]+∫ #Ó|üŒ≥+ nedüs¡+. uÛ≤s¡‘Y˝Àì
ù|<ä sêÅcÕº\˝À ˇø£fqÆ… ˇ]kÕ‡ Á|ü<ëÛ q+>±
e´ekÕj·T Ä]úø£ e´edüΔ >∑\ sêh+. Çø£ÿ&É
bÕ]ÁXÊ$Tø°ø£s¡D, |ü≥ºD°ø£s¡D ‘·≈£îÿeH˚
#ÓbÕŒ*. düTe÷s¡T 70XÊ‘·+ Á|ü»\T (n+fÒ
düTe÷s¡T 25 $T*j·Tq¢≈£î ô|’>±) |ü˝…¢˝À¢
ìe•kÕÔs¡T. e´ekÕj·T+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç
J$kÕÔs¡T. düTe÷s¡T 22 XÊ‘·+ eT+~
ôw&É÷´\T¶ C≤‘·T\≈£î, 16 XÊ‘·+ eT+~
9
10/28/09 11:22:33 AM
 ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\≈£î #Ó+~qyês¡T. <˚X¯ ‘·÷s¡TŒrs¡+˝À $düÔ]+∫ 500 uÛ≤$+#·&É+ »]–+~.
øÏ.MT rs¡ÁbÕ+‘·+>∑\ ˇ]kÕ‡ sêÅcÕºìï ‘·s¡T#·÷ Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´\T Á|üuÛÑT‘·« - Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\ eT<Ûä´ düVü≤ø±s¡+ô|’ Á|ü‹≈£L\
≈£î~|æb˛‘·÷e⁄+{≤sTT. ø√kÕÔÁbÕ+‘· Á|ü»\≈£î es¡<ä\T, ‘·TbòÕqT\ u…&É<ä Á|üu≤Û e+ #·÷|æq eTs√ n+X¯+ mHéõz\˝À ‘êeTT |ü$Á‘·T\eTì Á|üã*q
‘·|üŒø£b˛>± |ü•ÃeT ÁbÕ+‘· Á|ü»\qT ø£s¡Te⁄ø±≥ø±\T ‹|üŒ\T ô|&ÉT‘·÷ uÛ≤e+. Çs¡Ts¡+>±\≈£î yê]yê] ã˝≤\T - ã\V”≤q‘·\T e⁄HêïsTT. ‘·eT
e⁄+{≤sTT. ã\V”≤q‘·\qT ø£|æŒ|ü⁄#·TÃ≈£îì Á|ü>∑˝≤“\≈£î b˛sTTq |üø£å+˝À m<äT{Ïyê]
mHéõz\T - $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D ÄÁ>∑Vü‰ìøÏ >∑T]ø±ø£ ‘·|üŒ<äT.
Ç{°e\ ø±\+ es¡≈£î ˇ]kÕ‡ ¬s&éÁø±dt, Äø£‡bòÕHé, πøsY e+{Ï ø±>± Á|ü u Û Ñ T ‘˚ « ‘· s ¡ dü + dü ú \ ˙ï dü V ü ≤ ø±s¡ + >∑ T ]+∫ >=|ü Œ \T
n+‘·sê®rj·T dü+düú\T ‘·|üŒ $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D˝À mHéõz\ bÕÁ‘· #ê˝≤ #Ó|ü≈£îHêï #˚‘·\˝À n+<äT≈£î _Ûqï e´eVü‰s¡+ Çs¡T dü+düú\ eT<Ûä´
dü«\Œ+>± e⁄+&˚~. ˇ]kÕ‡ sêh düVü‰j·T ìj·Te÷e[˝À mHéõz\≈£î @ bıdü>∑ì yÓTÆÁ‹øÏ ø±s¡DyÓTÆ‘˚ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ #˚s¡TyÓ’q |üø£å+˝À ‘·eT ùd«#·Ã¤
e÷Á‘·+ ÁbÕ<Ûëq´+ ø£*Œ+#·˝Ò<äT. n+<äT#˚‘·äH˚ $|ü‘·TÔ düŒ+<äq Á|üÁøÏj·T˝À Vü≤]+#·T≈£îb˛‘·T+<äH˚ uÛÑj·T+‘√ ø=ìï mHéõz\T <ä÷s¡+>± yÓT\>∑≥+
yê] uÛ≤>∑kÕ«eT´+ HêeTe÷Á‘·+>± e⁄+&˚~. 1980 <äXø¯ +£ ˝À e÷s¡TeT÷\ eTs√ø±s¡D+. ‘·–q dü+kÕú>∑‘·yÓTÆq ìã+<Ûäq\ @sêŒ≥T ø=s¡e&É≥+
ÁbÕ+‘ê\≈£ î yÓ [ fl kÕe÷õø±_Û e è~Δ
ø±s¡´Áø£e÷\≈£î ~–q mHéõz\ bÕÁ‘·
n+‘·es¡≈î£ e÷Á‘·yT˚ |ü]$T‘·yTÓ Æ e⁄+&É>±
1999 »+≥ ‘·TbòÕqT\ dü+<äs¡“¤+>±
á |ü]dæú‹ |üP]Ô _Ûqï+>± e÷]+~.
mHé õ z\T ‘· ø £ å D y˚T düŒ+~+∫ ˇø£ÿ
ñ<äT≥Tq s¡+>∑+˝ÀøÏ <ä÷øÏ u≤~Û‘·T\
qT Ä<äT≈£îHêïsTT, |ü⁄qsêyêdü #·s¡´\˝À
yês¡T bÕ˝§ZHêïs¡T.
|ü⁄q]ïsêàD+˝À m<äTs¡j˚T´ düyêfi¯fl
|ü≥¢ Á|ü»\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ês¡T.
ˇø£ e+ø£ dü V ü ‰ j· T |ü ⁄ qsêyêdü
ø±s¡´Áø£eT uÛ≤sêìï ‘·eT uÛÑT»düÿ+<Ûë\
ô|’ yÓ ÷ |ü ⁄ ø√e≥y˚ T ø±ø£ , eTs√|ü ø £ ÿ
e÷qdæø£+>± ≈£î+–b˛sTTq u≤~Û‘·T\qT
kÕ+düÿè‹ø£ Á|ü<äs¡Ùq\T, M~ÛHê{Ïø±\
e+{Ï ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\‘√ s¡ + õ+|ü
#˚ j · T ≥+‘√bÕ≥T ìsêXÊ ìdüŒèVü≤\
qT+&ç yês¡T ‘Ó]|æq |ü&˚+<äT≈£î Á{≤e÷πøsY ôd+≥s¡T¢ HÓ\ø=˝≤Œs¡T, Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ mHéõz\≈£î ≈£L&Ü rs¡ì ˝À≥T. Bìe\q $|ü‘T· Ô ìyês¡D˝À
øöHÓ‡*+>∑T ìs¡«Væ≤+#ês¡T. nìï ‘êyÓTÆ ì\∫ n|üPs¡« ùdyêìs¡‹ì n_Ûeè~Δ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À mHéõz\≈£î bÕ\Hê|üsy¡ TÓ qÆ eT<ä‘› T· \_Û+#·<Tä .
Á|ü<ä]Ù+#ês¡T, Ä<äs¡Ù+>± ì*#ês¡T. Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ mHéõz\ kÕeTsêú´\qT, X¯øÏÔj·TT≈£îÔ\qT $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚
neø±X¯+ ‘·|æŒb˛‘·T+~
õz - mHéõz düVü≤ø±s¡+ - nes√<Ûë\ ‘=\–+|ü⁄ Çø£ ìØí‘·ø±\e´e~Ûì <ë{Ï Bs¡Èø±\ düVü‰j·T#·s¡´\ ø=qkÕ–+|ü⁄,
Á|üuÛÑT‘·« - Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\ eT<Ûä´ düVü≤ø±sêìï ã˝Àù|‘·+ düVü‰j·Tìã+<Ûäq˝À >∑\ yÓ’s¡T<Ûä´+ eTs√ nes√<Ûä+. á ø±s¡D+>±
#˚j·T&ÜìøÏ dü+ã+~Û+∫ |ü\T nes√<Ûë\qT ‘=\–+#ê*‡ e⁄+~. ˇø£|üø£ÿ mHéõz\˝À njÓ÷eTj·T+ HÓ\ø=+≥T+~, eTs√e+ø£ Á|üuÛÑT‘·«+
Çs¡Te⁄s¡T |üsd¡ Œü s¡ b˛{°<ës¡T\T>± |üì #˚kÕÔsH¡ ˚ nb˛Vü≤qT ‘·T&ç∫y˚j÷· *. #˚|üfÒº |ü⁄q]ïsêàD, |ü⁄qsêyêdü #·s¡´\≈£î n+‘·sêj·T+ ø£\T>∑T‘·T+~.
eTT+<äT>± e\dü bÕ\≈£î\ #·{≤º\T, - Á|üuTÑÛ ‘·« j·T+Á‘ê+>∑+ bÂs¡ùd«#·Ãq¤ T n_Ûeè~Δ #·s¡´\T ≈£î+≥Te&É‘êsTT. n+<äT#˚‘· ‘·ø£åD $|ü‘·TÔ <äX¯qT <ë{Ï
Vü≤]+|ü#˚ùd Äj·TT<Ûë\T>±, <√|æ&û kÕ<ÛäHê\T>± |üì#˚XÊsTT. e\ e÷qe‘ê düVü‰j·T+ ø=qkÕ–+|ü⁄ n_Û˝≤wüD°j·T+ ø±<äT. mHéõz\
dübÕ\q eTT–dæq nq+‘·s¡+ ≈£L&Ü n~Ûø±sêìøÏ e∫Ãq C≤rj·T e<ä›>∑\ yÓTfi¯≈£îe\T, kÕeTsêú´\ |ü≥¢ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ dü¬s’q ne>±Vü≤q
Á|üuÛÑT‘ê«\T n<˚ yÓ’K]ì ne\+_+#êsTT. Bì‘√ Á|üuÛÑT‘·«+ô|’ nedüs¡+. ˝Òì|üø£å+˝À yê{Ïì yê&ÉT≈£îH˚ neø±X¯+ #˚sTTC≤]b˛‘·T+~.
uÛ≤s¡+ yÓ÷j·T˝Òì~>± e÷]+~. eTs√|üø£ÿ Á|ü»\ Äø±+ø£å\T n~Ûø£+ ˇø£ÿ ne>±Vü≤q e÷Á‘·y˚T #ê\<äT. M{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫ $esê\ ‘·j·÷ØøÏ
ne⁄‘·T+&É&É+‘√ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ, Á|ü»\≈£î eT<Ûä´ bıdü>∑ø£ ñÁ~ø£Ô‘·\T |ü{Ïwü˜yÓTÆq #·s¡´\T #˚|ü≥ºø£b˛sTTHê yê], kÕeTsêú´\T, eqs¡T\ düeTs¡ú
#√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. M{ÏøÏ ø=+‘·es¡≈£î mHéõz\T ≈£L&Ü u≤<ÛäT´\T>± yê&Éø±ìøÏ M\T ø£\T>∑<äT.

10 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY 2009

SthankaNovBW.indd 31 10/28/09 11:22:34 AM


eTs√ $wüj·T+ @$T≥+fÒ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ, mHéõz\≈£î eT<Ûä´ eT]+‘·
n_ÛÁbÕj·T e÷]Œ&ç »]–q|üŒ{Ïø° Çs¡Te⁄] uÛ≤>∑kÕ«eT´+ kÕ<Ûä´+ø±˙
ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑´+ ø±˙ ø±<äì ø=ìï Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\ n_ÛÁbÕj·T+.
Bìe\¢ ø±|ü˝≤ø±ùd ‘·eT ªyê#Y&Ü>˘μ bÕÁ‘·≈£î $|òü÷‘·+ ø£\T>∑T‘·T+<äì
yês¡T uÛ≤$kÕÔs¡T.
Çø£ mHéõz\ q&ÉTeT ‘·–q düeTq«j·T+, HÓ{Ÿe]ÿ+>∑T ≈£L&Ü
n+‘·>± n_Û\wüD°j·T+ ø±<äH˚ n_ÛÁbÕj·TeT÷ e⁄+~. á ø±s¡D+>±
dü+düú\ eT<Ûä´ |üs¡düŒs¡ b˛{°, |òüTs¡¸D, nyÓ÷j·TeT+ ô|]– |üs√ø£å+>±
õz - mHéõz düVü≤ø±s¡+ <Óã“‹+≥÷+<äH˚~ á n_ÛÁbÕj·T+. Bì‘√
yê] $X¯«dü˙j·T‘· ø=s¡e&ç uÒs¡+ kÕ–+#˚ X¯øÏÔ ‘·>∑TZ‘·T+<äì qeTàø£+.
1999 ˇ]kÕ‡ ‘·TbòÕqT dü+<äs¡“¤+>± »]–+~ Ç<˚. mHéõz\ eT<Ûä´
n+‘·s¡Z‘· ≈£îeTTà˝≤≥\T ‘·|üŒ˝Ò<äT. ô|<ä› dü+düú\≈£î ∫qï dü+düú\ |ü≥¢
∫qï#·÷|ü⁄, ∫qïdü+düú\≈£î ô|<ä›dü+düú\ nVü≤+ø±s¡ |üP]‘· <Û√s¡DÏ|ü≥¢
@e–+|ü⁄. B+‘√ Çs¡Te⁄s¡T ndü˝…’q düeTdü´\ô|’ ñeTà&ç y˚~ø£ MT<ä· ø£\
dæ ø£<ä\≥+{À nes√<Ûë\T @s¡Œ&ܶsTT.
∫es¡>± #ê˝≤ Ç‘·s¡ Ädæj·÷ <˚XÊ\˝À e÷~]>±H˚ uÛ≤s¡‘Y˝À ≈£L&Ü
sê»ø°j·T - n~Ûø±s¡ yê‘êes¡D+˝À mHéõz\qT |üsêsTTyês¡T>±
|ü]>∑DÏkÕÔs¡T. Á|üC≤kÕ«eT´ e´edüú˝À Á|ü»\ >=+‘·T $ì|æ+#˚ @¬ø’ø£
Á|ü‹ì~Û ‘êH˚qì Á|üuÛÑT‘·«+ uÛ≤$düTÔ+~. mHéõz\qT ‘·eT‘√ düeTyÓTÆq
uÛ≤>∑kÕ«eTT\T>± |ü]>∑DÏ+#·s¡T.
õz - mHéõz uÛ≤>∑kÕ«eT´+ - ‘·–q yê‘êes¡D+ @sêŒ≥T
õz - mHéõz\ dü+ã+<Ûä+ |üs¡düŒs¡ Ä<Ûës¡+, düüVü≤ø±s¡+ e+{Ï
$$<Ûä s¡÷bÕ\˝À e⁄+≥T+<äì nqTuÛÑyê\T #·÷|ü⁄‘·THêïsTT. nsTT‘˚
Á|üC≤kÕ«e÷´\˝À e÷Á‘·+ #ê˝≤es¡≈£î á ã+<Ûä+ düVü≤ø±s¡+ s¡÷|ü+˝À
e⁄+≥T+~. ø±>± dü+kÕú>∑‘·, #·≥º|üs¡yÓTÆq @sêŒ≥T, Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T, Ä
$$<Ûä s¡+>±\ eT<Ûä´ düVü≤ø±s¡+, $<Ûëq ‘·j·÷Ø˝À bÕÁ‘· ‘·~‘·s¡ $$<Ûä
n+XÊ\ô|’ á õz - mHéõz\ düVü≤ø±s¡+˝À Ç+ø± <äèwæº kÕ]+#ê*‡
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q
SthankaNovBW.indd 32
e⁄+~. düeTs¡yú TÓ qÆ $<Ûëq yê‘êes¡D+
@sêŒ≥T‘√ $|ü‘·TÔ ‘·–Z+|ü⁄, kÕ+|òæTø±
_Ûeè~Δ˝À õz - mHéõz uÛ≤>∑kÕ«eT´+
eT]+‘· |ü{Ïwü˜+>± |üüì#˚düTÔ+~.
õz - mHéõz düVü≤ø±s¡+ - #˚|ü{Ϻe\
dæq #·s¡´\T
❁ $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D ø√dü+ mHéõz\≈£î
nedü s ¡ y Ó T Æ q kÕeTs¡Δ´ ìsêàD≤ìøÏ
eT<䛑·T.
❁ uÛ ≤ >∑ k Õ«eT´+, dü + Á|ü ~ +|ü ⁄ \T,
düVü≤ø±sêìøÏ ìã+<Ûäq\T @sêŒ≥T.
❁ Á|üuÛÑT‘·« - Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\T
‘·eT≈£î >∑\ $uÛÒ<ë\T $düà]+#ê*.
|üs¡düŒs¡ b˛{° Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T>±
ø±ø£ nqTã+<Ûä dü+düú\T>± >∑T]Ô+∫
eqs¡T\ >∑]wü̃ yê&Éø±ìøÏ ø£\dæø£≥Tº>±
ø£èwæ#˚j·÷*.
❁ düe÷#ês¡ e÷]Œ&çø,Ï k˛wü˝ŸÄ&ç{Ÿ≈î£ #·s´¡ \T rdüT≈£îì bÕs¡<sä Ù¡ ø£‘q· T,
»yêãT <ëØ ‘·Hêïìï ã˝Àù|‘·+ #˚j·÷*. Bìe\¢ $X¯«dü˙j·T‘·
ô|+bı+~ |üs¡düŒs¡ >ös¡e+ - düVü≤ø±sê\≈£î y˚~ø£ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
❁ e÷qe‘ê düVü‰j·÷ìøÏ ø£˙dü |ü]$T‘·T\T $~Û+∫ Á|ü»\ Vü≤≈£îÿ\T,
n~Û ø ±sê\qT ÁbÕe÷DÏ ø £ + #˚ j · ÷ *, ‘· < ë«sê mHé õ z\˝À,
Á|üuÛÑT‘·«+‘√ njÓ÷eTj·T+ ‘=\–b˛‘·T+~.
❁ mHéõz\ yÓTfi¯≈£îe\T, kÕeTsêú´\T, eqs¡T\T, nedüsê\‘√ ≈£L&çq
$esê\ |ü{Ϻø£ dæ<äΔ+ #˚j·÷*. Bìe\¢ $|ü‘·TÔ\T dü+uÛÑ$+∫q
dü+<äsꓤ\˝À @j˚T mHéõz\ düVü‰j·÷ìï n]ú+#ê˝À Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ
ns¡ú+ ne⁄‘·T+~.
❁ $|ü‘T· Ô nqTuÛyÑ ê\qT, $»j·T>±<∏\ä qT *œ+∫ uÛÁÑ <ä|sü #¡ ê*. Á|ü»\˝À
M{ÏøÏ $düÔè‘· ÁbÕ#·Ts¡´+ ø£*Œ+#ê*.
❁ n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± mHéõz\T eø±˝≤Ô eVæ≤+#ê*. Á|üuÛÑT‘·«+
≈£ L &Ü Bìì Áb˛‘· ‡ Væ ≤ +#ê*. Bìe\¢ $|ü ‘ · T Ô \ HÓ < ä T s=ÿH˚
dü+dæ<äΔ‘· ô|+bı+<äT‘·T+~. ìyês¡D #·s¡´\T |ü{Ïwü˜+>± neT\T
»s¡T>∑T‘êsTT.
❁ $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D dü+<äsꓤ\˝À #·s¡´\T eTTeTàs¡+ #˚j·T&ÜìøÏ M\
T>± mHéõz\ eT<Ûä´ |üs¡düŒs¡ düeTq«j·T - düVü≤ø±sê\T nedüs¡+.
❁ mHéõz\ bÕ\Hê ìsêàD+˝À e÷s¡TŒ\T #˚j·÷*. ‘·eT ÁbÕ‹ì<Ûä´
\ø£åD≤ìï |ü{Ïwü˜|üs¡∫ Á|ü»\T - Á|üuÛÑT‘·« <äèwæº˝À $X¯«dü˙j·T‘·qT,
dü + kÕú | ü s ¡ y Ó T Æ q Á|ü ‹ wü ˜ q T ô|+bı+~+#· { ≤ìøÏ á e÷s¡ T Œ\T
ÄeX¯´ø£+.
- m+.$. XË’˝Òwt, dæ.m+.Ç&ç.,
m.myéT.ÄsY.-nbÕsY¶
(nqTyê<ä+ - bÕs¡«r Á|ükÕ<é)
11
10/28/09 11:22:34 AM
 CÀ >∑j·T´ e÷eT ø£Ás¡b˛≥T y˚düT≈£î+≥÷ e∫à ø±\Te >∑≥TºMT<ä
e⁄qï H˚πs&ÉT #Ó≥Tº˙&ÉqT qT+#·THêï&ÉT. dü÷s¡T´ì øÏs¡D≤\≈£î #ÓsTT´
n&ɶ+ ô|≥Tº≈£îì ‘·q bı˝≤ìï ˇø£kÕ] #·÷düT≈£îHêï&ÉT. ‘·q #˚\
>∑≥¢MT<äqTqï ‘·TeTà #Ó≥¢ìï n‘·ìøÏ >∑TπsÔ. n$≈£L&Ü ‘·q‘√|ü⁄{Ϻ,
‘·q‘√bÕ≥T ô|s¡T>∑T‘·÷ edüTÔHêïsTT. n+<äT˝À ‘·q Vü≤j·÷+˝À
nedüs¡+>± Hê>∑* <äT+|ü\≈£î ø±e\dæe∫à ¬s+&ÉT ‘·TeTà#Ó≥¢qT e÷Á‘·+
q]øÏ+#ê&ÉT. n$ e⁄+&˚ düú\+ Ç|üŒ{Ïø° n‘·ìøÏ uÀdæ>± ø£ì|ædü÷ÔH˚
™+≥T+~. Ä düú˝≤ìï #·÷dæq|ü⁄Œ&É˝≤¢ #˚‹¬ø~>=∫Ãq Ç<ä›s¡T ø=&ÉT≈£î\T
‘·qTï $&ç∫ yÓ[flq≥T¢ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷ ™+{≤&ÉT.
CÀ>∑j·T´ e÷eT ì≥÷ºs¡TŒ $&ÉTdü÷Ô ‘·\≈£î #·T≥Tº≈£îqï >∑T&ɶ|üs¡∫,
H˚πs&ÉT #Ó≥Tº øÏ+<ä ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. n‘·ìøÏ eTT>∑TZs¡T ø=&ÉT≈£î\T. ô|<䛑·qT
qs¡düj·T´ bı\+ |üì #·÷düT≈£î+≥THêï&ÉT. ¬s+&√ n‘·qT <ës¡j·T´ ã≥º\
<äTø±D+ô|{Ϻ k¥+‘·+>± Hê\T>∑Tsêfi¯ófl dü+bÕ~düTÔHêï&ÉT. ÄK] ø=&ÉT≈£î
yÓ+ø£≥ düTã“j·T´ Ç+^¢wüT #·<äTe⁄ #·<äTe⁄≈£îHêï&ÉT. Mfi¯óflø±ø£ n‘·ìøÏ<ä›s¡T
≈£L‘·Tfi¯ófl. n‘·ì |æ\+¢ <ä]ø° n‘·q+fÒ Çwüyº T˚ . n‘·ìø° yêfi¯fl+fÒ Áù|y˚Tø±ì
nedüs¡y˚T‘˚ yêfi¯flqT #·÷&É≈£î+&Ü ™+&É>∑\&ÉTø±ì, ‘·q bı˝≤ìï e÷Á‘·+
#·÷#·Tø√≈£î+&Ü ˇø£ÿ e÷≥T≈£L&Ü ™+&É˝Ò&ÉT.
|æ\¢\+<äs¡÷ bı\+MT<ä bÕ≥T |ü&Ü\ì ™+≥T+<ä‘·ìøÏ. bı˝≤ìï
eè~Δ#Ój·T´&ÜìøÏ yêfi¯ófl |ü⁄{Ϻ+~. n+<äTø£H˚ ã≥º\ <äTø±D+ ô|{Ϻq
ø=&ÉT≈£îMT<ä eTqdüT˝À ø=+#Ó+ ø√|ü+. ªªyê&ÉT eT+∫yê&˚, ô|fi≤¢+ |üdæyêìøÏ düÔHê´ìïdü÷Ô |üs¡eX¯‘·«+‘√ ≈£Ls¡TÃH˚ ‘·*¢˝≤ qT+#·TH˚yê&ÉT.
e÷≥$ì #Ó&çb˛j·÷&ÉTμμ nì #ÓãT‘ê&ÉT. ø=&ÉT≈£î\T ô|]>=∫Ã+‘·sê«‘· ªªy˚T+ e⁄+&É>± ˙¬ø+<äTø° ‘ê|üÁ‘êj·T+,
ø£ècÕí sêe÷ ÄqT≈£î+≥÷ ø±\+ >∑&ÉT|ü⁄ø√ø£ μμ n+≥THêïs¡T. yêfi¯flπø+
CÀ>∑j·T´ e÷eTøÏ|ü&ÉT e+<Óø£sê\T e⁄+~. ‘Ó\TdüT |üdæ>±j·T\T! sT÷ ‘ê|üÁ‘·j·T+e\¢ ‘·HÓ+‘·
Ädæ˝Ô À m≈£îÿe uÛ≤>∑+ ‘êqT s¬ ø£ÿ\MT<ä dü+bÕ~+∫q<˚. düTK|ü&ÉT‘·TqïB yêfi¯fl≈£î n<˚+ nqTuÛÑe+ø±<äT.
n+<äTø£ì $T–*q u≤+<Ûäyê´\˙ï ÄdæÔ eTT+<äT HÓ\s√E\ÁøÏ‘·+ CÀ>∑j·T´e÷eT uÛ≤s¡´≈£î »ãT“#˚dæ
dü«\Œ+>± ø£ì|ækÕÔsTT n‘·ìøÏ. ÁbÕD+MT<ä≈£î e∫Ã+~. n|üŒ{ÏøÏ |ü~s√E\T ÄyÓT
bı˝≤ìï ÁbÕDÁ|ü<ä+>± ø±bÕ&É‘ê&ÉT. bı\+ eTT≈£îÿ‘·÷ eT÷\T>∑T‘·÷ e⁄+<˚>±ì, CÀ>∑j·T´ e÷eT
u≤>± |ü+&É{≤ìøÏ @yÓTÆHê #˚kÕÔ&ÉT. nH˚ø£kÕs¡T¢ nfÒº |ü{Ϻ+#·Tø√˝Ò<äT. Ä $wüj·T+ sTT+{À¢yêfi¯ó¢ mefi¯ó¢
‘·q ÁbÕD≤\qT ˝…ø£ÿ#Ój·T´≈£î+&Ü Äe‘·\ yêfi¯ófl ø£~*+∫Hê, ªªs√>±\T eTqTwüT´\≈£î sêø£ e÷qT\≈£î
y˚ s TT+∫q n&É ¶ ø £ ≥ º q T rsTT+∫, ‘· q #˚ q TøÏ ekÕÔj·÷?μμ n+≥÷ yÓfi‚flyê&ÉT.
˙fi¯ ó fl ô|≥Tº ≈ £ î Hêï&É T CÀ>∑ j · T ´. ªªmefi§¢ k ÕÔ s √ <äeTTà #˚ùds√E\$. n‘·ìøÏ rπs~ø±<äT. @<Ó’Hê
s¡+&çμμ nì <äT&ÉT¶ø£Ás¡ |ü≥Tºø=ì #˚qT>∑≥TºMT<ä »ãT“ n+‘·‘=+<äs¡>± eTT+#·Tø=düTÔ+<äqTø√˝Ò<äT
qT+#·T+fÒ ePs¡TePs¡+‘ê Vü≤&É˝…‹Ô b˛j˚T~. u≤>± n‘·qT. ªªqT$«+{À¢ e⁄+&ÉT neTàì ø£ìô|≥Tºø=ì, H˚qT
HÓÁ¬s>={Ϻq ‘·q #˚qT ˙{Ï$ >∑T≥>∑T{≤ ‘ê>∑T‘·T+fÒ >√|”#·+<é #˚qT ‘·&ç|æ+∫ ekÕÔqTμμ nì ô|<ä›ø=&ÉTø£Hêï&˚>±ì

12 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY 2009

SthankaNovBW.indd 16 10/28/09 11:22:30 AM

 CÀ>∑j·T´e÷eT Ç+{Ï<ä>∑Zs¡ e⁄+&É˝Òø£b˛j·÷&ÉT. ndü˝Ò ˙{ÏøÏ m<ä›&ç>±
™+~. mes¡T n&ɶ+y˚kÕÔs√. ‘·q ô|<ä›ø=&ÉT≈£î ãT~ΔeT+‘·T&˚ø±ì
™{Ϻ ns¡“¤≈£î&ÉT. Äe*yêfi¯ófl H√s¡T #˚düT≈£î+fÒ yÓq≈£îÿ ‘·>∑TZ‘ê&ÉT.
rsê bı\+ ‘·&Éeø£b˛‘˚ ‘·s¡Tyê‘· @eTqT≈£îH˚+ ˝≤uÛÑ+? n+<äTø£ì
ePfiÀ¢ yÓ’<äT´&ç#˚‘· uÛ≤s¡´≈£î Hê\T>∑T e÷Á‘·\T Ç|æŒ+∫, ø±dæì ˙fi¯ó¢
‘ê–+∫ ªªø£fi¯ó¢eT÷düT≈£î |ü&ÉTø√, ≈£îqT≈£î |ü&ÉT‘·T+~μμ nì #Ó|æŒ bı\+
ãj·T\T<˚sê&ÉT.
eP]∫es¡ ∫+‘·#Ó≥Tº <ä>∑Z]øÏ e#˚Ãdü]øÏ ø=&ÉT≈£î |ü+|æq eTìwæ
m<äTs¡T>∑T+&Ü e#êÃ&ÉT. ªªne‘·\yêfi¯ófl ø£Ás¡\÷, ã˝≤¢\÷ |ü⁄#·TÃø=ì
dæ<ä›+>± e⁄Hêïs¡T.qs¡düj·T´øÏ ø±\÷ #ÓsT÷´ Ä≥º+˝Ò<äTμμ nì #ÓbÕŒ&ÉT.
CÀ>∑j·T´e÷eT >∑ã>∑u≤ bı˝≤ìπødæ q&ç#ê&ÉT. ø±\e≈£î y˚dæq
n&ÉT¶‘Ó+∫ ˙fi¯flì ‘·q #˚˝ÀøÏ eT*bÕ&ÉT. ne‘·* yêfi¯ófl ø£Ás¡\÷, ã˝≤¢\÷
|ü≥Tºø=ì #·÷dü÷Ô qT+#·THêïπs>±ì @MT nq˝Òø£b˛j·÷s¡T. ‘·q #˚˝ÀøÏ
q&ÉTdüTÔqï >∑\>∑\ $+≥÷ düs¡«+ eTs¡∫ qT+#·THêï&ÉT #˚qT >∑≥TºMT<ä
CÀ>∑j·T´e÷eT.
ªªneTà¬ø{≤¢ e⁄+~?μμ n&ç>±&ÉT qs¡düj·T´.
ªª™+~μμ nHêï&ÉT CÀ>∑j·T´e÷eT.
ªª‘·–Z+<ë?μμ n&ç>±&ÉT qs¡düj·T´.
ªª‘·>∑Zπø+CÒdüTÔ+~?μμ nHêï&ÉT CÀ>∑j·T´e÷eT.
ªªÇø£ eTq+ yÓfi≤›+μμ nHêï&ÉT qs¡düj·T´. sT÷ e÷≥≈£î CÀ>∑j·T´e÷eT
n~] |ü&ܶ&ÉT. ªª#˚q+‘ê ‘·&Éeø£eTT+<˚ $&ç∫ yÓfi¯fl&Éy˚T ?μμ nHêï&ÉT
CÀ>∑j·T´ e÷eT.
ªªÇ+{À¢ mes¡÷˝Òs¡T eT+∫¬ø’Hê, #Ó&ÉT¬ø’Hêμμ nHêï&ÉT qs¡düj·T´
Ä<äTsê›>±.
ªªqTe⁄« yÓfi¯ó¢. H˚ìø£ÿ&˚ e⁄+{≤μμ nHêï&ÉT CÀ>∑j·T´.
qs¡düj·T´≈£î ‘Ó\TdüT ‘·q ‘·+Á&ç |üì eT<Ûä´˝À $&ç∫sê&Éì. Çwüº+˝Òø£
b˛sTTHê @MT nq˝Òø£ ‘·q ‘·+Á&çì #˚qT>∑≥TºMT<ä $&ç∫ô|{Ϻ sTT+{ÏøÏ
yÓfi≤fl&ÉT qs¡düj·T´.
ø±≈£î\T ≈£LdüTÔ+fÒ ø£ãTs¡T e∫Ã+~ -CÀ>∑j·T´ e÷eTqT ‘·ø£åD+
s¡eTàì. n‘·ìøÏ ‘Ó\TdüT - ‘·q≈£L. ‘·q uÛ≤s¡´≈£L ãTTD≤qTã+<Ûä+ r]
b˛‘·÷ ™+<äì. ø±ì #˚qT Ç+ø± y=ø£ ø=dü ‘·&Éyê*‡e⁄+~. #·÷dü÷Ô
#·÷dü÷Ô |üì eT<Ûä´q yÓfi¯¢˝Òø£ b˛j·÷&ÉT.
˙fi¯ófl HÓeTà~>± bÕs¡T‘·÷ HÓÁ¬s*ï, u§]j·T*ï ì+|ü⁄‘·÷ Ä ø=qì
‘·&ç|æ+~. n|ü&ÉT CÀ>∑j·T´e÷eT >∑ã>∑u≤ sTT+{ÏøÏ ãj·T\T<˚sê&ÉT
uÛ≤s¡´ì #·÷<ë›eTì.
✬✬✬✬✬
n ‘·qT yÓfi‚fl≥|üŒ{ÏøÏ ÄyÓT nekÕq <äX¯˝À ™+~. Ä nedüú˝À≈£L&Ü
ÄyÓT Ç+{Ïd+ü >∑‘T· \T e÷{≤¢&TÉ ‘·÷e⁄+~. ªªeT÷&√yê&çøÏ eTT&çyj
Ó T· ´eT+fÒ
Hêe÷≥ $Hêïs¡T ø±<äTμμ nì uÛÑs¡Ôì ìwü÷˜sê˝≤&ç+~. ¬s+&√ ø√&É\T ‘·q
e÷≥ $q≥+˝Ò<äì nø£ÿdüT yÓfi¯fluÀdüT≈£î+~. ªªm\Tø£\T |ü⁄]*ï ø={Ϻ
b˛düTÔHêïjYT. ø±düÔ eT{Ϻ sêsTT+#·eT+fÒ sêsTT+#·ø£ b˛‹]μμ nqï~.
ªªã≥º\øÏ u≤>± >∑+õ ô|≥º&É+˝ÒÒμμ <äì #êø£*<ëìMT<ä πøø£\T y˚dæ+~.
‘·H˚ eTõ®>∑ #Ój·÷´\ì ø£e«+ ø√dü+ ˝ÒeuÀsTT+~. ªªô|<ä›ø√&É*øÏ
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q
SthankaNovBW.indd 17
yÓqï‹j·T´&Éy˚T #˚‘·ø±<äT. dü>±ìøÏ eTõ®>∑˝ÀH˚ $&ç∫ ô|&ÉT‘·T+~μμ nì
#Ó|æŒ+~. ‘·qT >∑T≥T≈£îÿeTqï ‘·sê«‘· sT÷ ø±|ü⁄s¡+ @eTe⁄‘·T+<√ nì
y˚<äq |ü&ɶ~.
ªªÄ e÷≥\˙ï Ç|ü&Ó+<äT≈£î? ˇø£ÿø£åD+ ìX¯Ã\+>± ™+&ÉTμμ nHêï&ÉT
CÀ>∑j·T´ e÷eT.
ø±ì ÄyÓ T H√{Ï ø Ï eT÷‘· |ü & É ˝ Ò < ä T . ÄK] ì$Twü+ es¡≈ £L
e÷{≤¢&ÉT‘·÷H˚ ™+~. n+<ä]ø° @<√ ˇø£{Ï #Ó|ü⁄‘·÷H˚ ™+~. |üqT\T
|ü⁄s¡e÷sTTdü÷ÔH˚ ™+~. ∫e]øÏ ªªnuÀ“ nuÀ“ n+≥÷μμ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷
CÀ>∑j·T´e÷eT #ÓsTT´ >∑{Ϻ>± |ü≥Tº≈£î+~. n‘·ì #ÓsTT´|ü≥Tº≈£îH˚ sT÷
˝Àø±ìï $&ç∫+~.
✬✬✬✬✬
düØ>± sTT|üŒ{ÏøÏ HÓ\, ÄyÓT á ˝Àø±ìï $&ç∫. uÛ≤s¡´ »ãT“
˝…ø£ÿ #Ój·T´≈£î+&Ü. ÁbÕD≤\qT ˝…ø£ÿ#Ój·T´≈£î+&Ü n+‘· ø£wüº|ü&ç ˙s¡T
ô|{Ϻq #˚qT eT÷dü ‹]–+~. ≈£L*yêfi¯ófl ø£\T|ü⁄rdüTÔHêïs¡T. VüQcÕs¡T>±
bÕ&ÉT‘·THêïs¡T Ä&Éyêfi¯Sfl, yÓTT>∑yêfi¯S¢ ø£*dæ.
CÀ>∑j·T´e÷eT n{≤¢π> H˚πs&ÉT#Ó≥Tº HêqTø=ì ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. n‘·ì
eTqdüT‡ Ç~es¡ø+£ ‘· dæsú +¡ >± e⁄+&É≥+˝Ò<Tä . ‘·q uÛ≤s¡´ #·ìb˛j˚T≥|ü⁄Œ&ÉT
|ü & ç q ‘ê|ü Á ‘· j · T + n‘· q T eTs¡ ∫ b˛˝Ò ø £ b˛‘· T Hêï&É T . ÄyÓ T ≈£ î
‘Ó\TdüT ‘·qT b˛‘·THêïqì. ø±ì ˇø£ÿ ìÁ<äb˛sTT ˝Ò#˚<ëìøÏeT˝Ò¢
e÷{≤¢&ç+~. b˛j˚T<ëìøÏ ‘·q ¬ø+<äTøÏeìï? ˇø£fi¯fl≈£î e÷Á‘·+ m+<äT≈£î?
n+‘ê b˛j˚Tyêfi‚fl. nsTT‘˚ sTTø£ ø±e\dæ+<Óe]øÏ? bı\+˝À qT+∫
bÕ≥ $ì|æ+∫+~.
ˇø£kÕ] ø£qTï ‘Ós¡∫ ‘·qbı\+ n+‘ê bÕs¡#·÷XÊ&ÉT CÀ>∑j·T´e÷eT.
Ä eT<Ûä´ ‘·q eTqTeT&ÉT ‘·q‘√ bı\+ e#êÃ&ÉT. ªª‘ê‘·j·÷´, eTq bı\+
@~? nì n&ç>±&ÉT. ªª˙≈£î ø£qã&ÉT‘·Tqï<ä+‘ê eT+<˚sêμμ nHêï&ÉT.
e+<ä jÓTø£sê\ @ø£ ø£+Á&çø£. ‘·q eTqTeT&çøÏ Äe*‘·≥Tº ø£qã&É≈£î+&Ü
düeTTÁ<ä+˝≤ e⁄qï bı\+ #·÷|æd÷ü Ô ªªÇ<ä+‘ê eT+<˚sêμμ nqï|ü&ÉT n‘·ì
eTqdüT‡ Äq+<ä+‘√ ì+&ç+~. yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ ‘ê˙ePs¡T m&É¢uÒsêìøÏ
e#êÃ&ÉT. ‘êHÓe] ø£sTT‘˚ m&É¢ì ne÷à&√, Ä ÄkÕ$Tπø Ç\¢]ø£|ü⁄
≥\T¢&ÉT nj·÷´&ÉT. ‘·q q&Ée&çø£#·÷dæ, ‘·q e´eVü‰s¡C≤„q+ #·÷dæ Ä
ÄkÕ$T yÓ÷E|ü&ç ≈£L‘·T]ï ‘·qøÏ∫Ã#˚dæ Ç+{À¢ ô|≥Tº≈£îHêï&ÉT.
ÄHê{Ï qT+∫ efi¯ófl<ë#·Tø√≈£î+&Ü ‘êqT |üì #˚XÊ&ÉT. ‘·qT
n&ÉT>∑Tô|{Ϻq|ü⁄&ÉT ‘·q e÷eTøÏ ÄsTT<Óø£sê\T ™+&˚~. ‘·q #ÓeT≥‘√
‘·&ç|æ, |ü+&ç+∫ |ü~ dü+e‘·‡sê\T ‹]>=#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ Ä nsTT<Óø£sê\ø°
eTs=ø£ nsTT<Óø£sê\T »‘·#˚XÊ&ÉT. ‘·q e÷eTøÏ ‘·q MT<ä >∑T] @s¡Œ&ɶ~.
Äj·Tq b˛‘·÷ b˛‘·÷ ªªìqTï <ä>∑Z]øÏ rdæq+<äT≈£î Hê |üs¡Te⁄ ì˝≤Œe⁄μμ
nHêï&ÉT. ‘·qT |ü&çq ø£wüºeT+‘ê Ä ˇø£ÿe÷≥‘√H˚ r]b˛sTT+~. ‘·q
e÷eT #·ìb˛j˚T≥|üŒ{ÏøÏ e+<Óø£sê\T #˚XÊ&ÉT. ø±ì eè~Δ #˚düTÔqï|ü⁄&ÉT
‘·q≈£î ø£*–q Äq+<ä+ Ç|ü⁄Œ&ÉT ø£\Z≥+˝Ò<äT. s√p bı\+ sêe&É+,
bı˝≤qï+‘ê ˇø£ÿkÕ] #·÷düTø√e&É+, bÕ˝Òfi¯¢qT >∑<äe÷sTT+#·&É+ -
Ç+‘·es¡πø $T–*+~. n+fÒ Ä Äq+<ä+ b˛sTT n\yêfÒ $T–*+~.
CÀ>∑j·T´e÷eT H˚πs&ÉT#Ó≥Tº ø±qTø=ì n{≤¢π> ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT.
bı<äT›HÓ‹Ô MT~ø=∫Ã+~. H˚πs&ÉT#Ó≥Tº Ä≈£î˝À¢+∫ m+&É CÀ>∑j·T´e÷eT
eTTK+MT<ä|ü&ɶ~. Ä y˚&çøÏ Äj·Tq ø£qTï HÓeTà~>± ‘Ós¡∫ #·÷XÊ&ÉT.
13
10/28/09 11:22:31 AM
 bı\+˝À ≈£ L ©\T ˝Ò s ¡ T . dü s ¡ T › ø =ì >∑ ã T≈£ î ÿq
˝ÒeuÀj·÷&ÉT. ø£~˝≤&ÉT. m<äTs¡T>± #Ó≥¢≈£î ø£{Ϻq
eT÷≥\T $|üø=ì ≈£L©\T ãTe« ‹q&É≥+ #·÷XÊ&ÉT.
ø=+‘· e T+~ nqï+ eTT<ä›\T $T+>∑T‘·THêïs¡T.
ø=+<äs¡T ‘·\>∑T&ɶ\T $|üø=ì |ü&ÉT≈£îHêïs¡T.
ª˝Òe+&ÉÁsêμ nì πøø£˝ÒXÊ&ÉT. CÀ>∑j·T´ e÷eT,
ªªÇ+‘· ej· T dü T ˝À <=s¡ ¬ ø +‘· j· ÷ e,μμ nì
qe⁄«≈£îHêïs¡+‘ê. ªªÇ|ü&˚>± <=sê, ≈£L{Ï ø=∫Ã+~μμ
nHêï&=ø£&ÉT πø]+‘·\T ø=&ÉT‘·÷. ˇø=ÿø£ÿfi¯S¢ eT∞¢
#˚˝ÀøÏ ~>±s¡T.
CÀ>∑j·T´e÷eT ˇø£kÕ] }]yÓ’|ü⁄ #·÷XÊ&ÉT.
eT<Ûë´Vü≤ï+ |üP≥ Ä H˚sπ &ÉT #Ó≥Tºø+Ï <ä nqï+ ‹q≥+
CÀ>∑j·T´ e÷eT≈£î Ä\yê≥T. Ç|üŒ{Ïø° Äj·Tq
eTqTeTsê\T s√p nqï+ ‘Ó∫Ãô|&ÉT‘·T+~. <ä÷s¡+>±
nqï+ –HÓï HÓ‹MÔ T<ä ô|≥Tºø=ì eTqTeTsê\T sêe≥+
#·÷XÊ&ÉT. eTãT“ u≤>± y˚dæ+~. es¡¸+ edüTÔ+<˚yÓ÷.
ªª#·÷XÊ&Ü?μμ
‘êqT ‘·&çùdÔ |òüs¡yê˝Ò<äT. ø±ì, ‘·q eTqTeTsê\T ‘·&ÉTdüTÔ+&˚yÓ÷!
es¡¸+ m≈£îÿyÓ’‘˚ |üqdü#Ó≥Tº ÁøÏ+<ä >∑T&çX¯˝ÀøÏ yÓfi≤fl*. m|üŒ{Ï >∑T&çX¯. ªªeT]∫b˛j·÷&ÉTμμ
yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ ‘êqT #˚qT ø=qï|ü⁄Œ&ÉT y˚dæq >∑T&çX¯. m+&É≈£î m+&ÉT‘·÷, ªª‘ê‘· nqï+ ‹Hêï&Ü ne÷à?μμ
yêq≈£î ‘·&ÉTdü÷Ô n{≤¢π> ì\ã&çe⁄+~. ªªô|{§º#êÃqTμμ
ªª‘ê‘ê nqï+ ‘Ó#êÃμμ nì eTqTeTsê\T –HÓï øÏ+<ä u…{Ϻ –HÓï≈£î ø£{Ϻq ªªmø£ÿ&ÉTHêï&ÉT?μμ
>∑T&ɶ $|æŒ+~. ˇø£ |üø£ÿ >√+>∑÷s¡ |ü#·Ã&ç q\¢>± ì>∑ì>∑ ˝≤&ÉT‘·÷+~. ªªn<˚ Ä H˚πs&ÉT #Ó≥Tº øÏ+<˚.μμ
ˇø£|üø£ÿ Äeø±j·T |ü#·Ã&ç mÁs¡>± HÓ‘·TÔs¡TeTT<ä›˝≤ ™+~. Ä ¬s+{Ï eT<Ûë´
Ç<ä›s¡÷ H˚πs&ÉT #Ó≥Tº <ä>∑Zs¡≈£î ãj·T\T<˚sês¡T. Äø±X¯+ eTuÒ…“dæ+~.
‘Ó\¢{Ï nqï+.
es¡¸yÓTTdüTÔ+<˚yÓ÷ nqT≈£îHêï&ÉT qs¡‡j·T´. ns¡yÓ’ @fi¯ófl ì+&çHê ‘·+Á&ç
ªªqTe⁄« ‹+≥÷ e⁄+&ÉT ‘ê‘·j·÷´, H˚qT #˚˝ÀøÏ yÓ[flekÕÔμμ n+≥÷ bı\+ sêe≥+ qs¡‡j·T´øÏ Çwüº+˝Ò<äT. bı˝≤ìøÏ nqï+ ‘Ó|æŒ+#·Tø√e≥+
]e⁄«q |üs¡T¬>‹Ô+~ eTqTeTsê\T. CÀ>∑j·T´e÷eT HÓeTà~>± ˝Ò#ê&ÉT. ndü\T Çwüº+˝Ò<äT. n‘·qT ePfiÀ¢ |ü+#êj·Tr uÀs¡T¶ Áô|dæ&Ó+≥T. ø=+#Ó+
ã≥º\T <äT\T|ü⁄ø=ì ‘·\≈£î #·T≥Tºø=ì ø£Ás¡b˛≥T y˚dTü ≈£î+≥÷ >∑≥Tº ~>±&ÉT. |üs¡Te⁄>± Áã‹‘·ø±\+{≤&ÉT. ø±ì @+ ˝≤uÛÑ+? ‘·+Á&ç ‘·q e÷≥ $q&ÉT,
ø±\e˝À ˙fi¯ófl <√ôd&ÉT rdüTø=ì H√{À¢ b˛düTø=ì |ü⁄øÏÿ* ePXÊ&ÉT. H˚qT >∑≥Tº MT<ä nqï+ ‹+fÒ |üs¡Te⁄ b˛‘·T+<ë n+{≤&ÉT.
HÓeTà~>± eT∞fl Hπ̊s&ÉT #Ó≥Tº<ä>∑Zs¡ø=∫à ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. ø£Ás¡|üø£ÿq ô|≥Tºø=ì
jÓTø£ÿ&√ ™]$T+~. yÓTs¡T|ü⁄≈£L&ÜqT. ∫≥|ü≥ ∫qT≈£î\T. ∫{Ϻ Hê\Tø£
nqï+ –HÓï eTT+<äT≈£î ˝≤≈£îÿHêï&ÉT. Äeø±j·T |ü#·Ã&ç y˚*‘√ rdæø=ì
kÕ∫ ∫qT≈£î\T s¡T∫#·÷k˛Ô+~ q&ÉTdü÷Ô. >∑ã>∑u≤ qs¡‡j·T´ H˚πs&ÉT #Ó≥Tº
Hê*øÏÿ sêdüT≈£îHêï&ÉT. ˇø£˝§≥º y˚XÊ&ÉT. <Ûä«ì ø£\>∑˝Ò<äT. n\yê≥T
<ä>∑Zs¡≈£î q&ç#ê&ÉT. #Ó≥TºHêqTø=ì ≈£Ls=Ãì ™Hêï&ÉT ‘·+Á&ç.
Á|üø±s¡+ Äeø±j·T |ü#·Ã&ç Hê*øÏÿ sêdüTø=ì. n\yê≥T Á|üø±s¡+ ˝§≥º
y˚XÊqqT≈£îHêï&ÉT, u≤>∑T+<äqTø=ì. #˚‹ø£Ás¡, ‘·\bÕ>± ˇø£|øü ÿ£ q |ü&ç ™HêïsTT. ø£fió¯ fl eT÷düT≈£îì @$T{À
✬✬✬✬✬
Ä˝À∫düTÔHêï&ÉT. nedüs¡+ ™Hêï ˝Òø£b˛sTTHê Ä˝À∫+#·&É+ ‘·|üŒ<äT.
>∑T|æŒ&ç eTT≈£îÿøÏ Äì+#·Tø=ì˚<√ yêdüq #·÷düTHÔ êï&ÉT. >∑Tô|Œ{À¢ @eTT+~?
#˚ ˝À ≈£L*yêfi¯ó¢ ø£\T|ü⁄ rdüTÔHêïs¡T. CÀ>∑j·T´e÷eT eTqTeTsê\T |ü⁄yê«? ø±<äT. bı>±ø±? ø±<äT. eTqTï. . . . . . e{ϺeTqTï - H˚πs&ÉT
ø±ùd|ü⁄ >∑≥TºMT<ä qT+#·Tì #·÷dæ+~. ≈£L*yêfi¯ó¢ ∫qï<=s¡kÕì e∫Ã+<äì #Ó≥Tº ÁøÏ+~ πs>∑&ç eTqTï.
|ü]j·÷düø±˝≤&Üs¡T. |ü]øÏD° ø±fi¯¢≈£î ‘·>∑\≈£î+&Ü #˚‘√Ô|ü≥Tºø=ì
#˚qT>∑≥TºMT<äT>± ‘ê‘· <ä>∑Zs¡≈£î |ü]¬>‘·Ô&É+ yÓTT<ä\T ô|{Ϻ+~. <ë]˝À ªªnj·÷´, nj·÷´μμ nì |æ*#ê&ÉT ø=&ÉT≈£î-eT∞fl |æ*#ê&ÉT.
‘·+Á&ç ø£ì|æ+#ê&ÉT. ªªnu≤“jYTμμ - ˙s¡dü+>± ‘·+Á&ç e÷≥, >∑T|æŒ&ç dü&É* #ÓsTT´ ÁøÏ+~øÏ
ªªC…Ø |ü]øÏD° y˚düTø=#êÃy˚ ne÷à, #˚˝ÀøÏ? ãTs¡<äø±<ä÷?μμ nì yê*b˛sTT+~. eTqTï <Ûës¡>± |ü&ç+~. eT{Ϻ eT{Ϻ‘√ ø£*dæ+~.
n&ç>±&ÉT. ªªnj·÷´, nj·÷´?μμ
ªª‘ê‘· y˚düT≈£î s¡eTàHêï&ÉT HêHêï. sT÷ |ü]øÏD° ø£≥Tºø=ùdÔ #·÷&Ü\ nj·T´ eT] |ü\ø£˝Ò<äT.
Hêï&ÉTμμ nqï~. (>√|”#·+<é X¯‘·»j·T+‹ dü+<äs¡“I+>± ªªH˚wüq˝` ãTø˘ Á≥dtºμ yê]
‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£\Tμ qT+&ç |ü⁄qs¡TàÁ~‘·+) ✫
14 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY 2009

SthankaNovBW.indd 18 10/28/09 11:22:31 AM


ÁsêC≤´+>∑|ü|+ü+eTq~.
#·+˝Àì $$<Ûä <˚XÊ\ sêC≤´+>±\ìï{Ï ø£+fÒ düTBs¡ÈyÓTÆq
Bì s¡÷|üø£\Œq 1946 &çôd+ãsY˝À ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~.
uÛ≤s¡‘· Á|ü»\ n_Ûeè~Δ ø√dü+ kÕe÷õø£ $|ü¢yêìï kÕ~Û+#·≥+ sêC≤´+>∑
\ø£å´+. Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ø±<äì kÕe÷õø£ $|ü¢yêìï kÕ~Û+#·˝Ò+. n<˚
dü+<äs¡“¤+˝À kÕe÷õø£ $|ü¢e+ ˝Òì Á|üC≤kÕ«eT´+ ns¡Δs¡Væ≤‘·+. n+<äTe\¢
Á|üC≤kÕ«eT´+, kÕ+|òæTø£ dü+düÿs¡D\ ÁbÕ‹|ü~ø£q uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>±ìï
s¡÷bı+~+#ês¡T. >Á ±eT |ü+#êsTTr\T ªkÕúìø£ dü«|ü]bÕ\qμ j·T÷ì≥T¢>±
|üì #˚j·T{≤ìøÏ nedüs¡yÓTÆq #·s¡´\qT Á|üuÛÑT‘·«+ #˚|ü≥ºe\dæ ™+≥T+<äì
uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝Àì 40e n~Ûø£s¡D˝À ù|s=ÿHêïs¡T. á $<ÛäyÓTÆq
n~Ûø£s¡DqT bı+<äT |üs¡Ã≥+ >∑÷]à sêC≤´+>∑ düuÛÑ˝À düTBs¡ÈyÓTÆq #·s¡Ã
»]–+~. Á>±eT dü«sê»´+ ø±+øÏå+#˚ yê]ì dü+‘·è|æÔ |üs¡#·&ÜìøÏ e÷Á‘·y˚T
á n~Ûø£s¡D bı+<äT|üs¡Ã ã&ç+<˚ ø±ì, Ä•+∫q \øå±´ìï kÕ~Û+#·&ÜìøÏ
Ç~ ™|üø£]+#·<äì |ü\Te⁄s¡T sêC≤´+>∑ düuÛÑ düuÛÑT´\T ‘·eT dü+<˚Vü‰\qT
e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T.
|ü+#êsTTr\≈£î ì<ÛäT\T m˝≤ ekÕÔsTT?
Á>±eT düuÛÑ≈£î sêC≤´+>∑ uÛÑ÷$Tø£
sêC≤´+>∑+˝Àì 40e n~Ûø£s¡D Á>±eT dü«sê»´ kÕ<Ûäq~X¯˝À
nqT≈£îqï \øå±´\qT #˚s¡Tø√˝Òø£ b˛sTT+<äì ø±\|üØø£å˝À ìsêΔs¡D
»]–+~. 73e sêC≤´+>∑ dües¡D \øå±´\˝À ≈£L&Ü Ç<˚ n+XÊìï
ù|s=ÿHêïs¡T. á ˝À≥TqT uÛÑØÔ #˚j·T≥+ ø√düy˚T 73e sêC≤´+>∑ dües¡D
™<˚›•+#·ã&ç+~ nì ≈£L&Ü #Ó|üŒã&ç+~.
á dües¡D <ë«sê sêC≤´+>∑+˝À bı+<äT|üs¡#·ã&çq IXe uÛ≤>∑+˝Àì
243e n~Ûø£s¡D+˝Àì (&ç) ªÁ>±eTdüuÛÑμ n+fÒ Á>±eT|ü+#êsTTr z≥s¡¢
C≤_‘ê˝À qyÓ÷<äT ø±ã&çq yês¡+<ä]‘√ ≈£L&çq<äì ìs¡«∫+#·ã&ç+~.
sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T s¡÷bı+~+#˚ #·{≤º\ <ë«sê dü+Áø£$T+#·ã&˚
n~Ûø±sê\ìï+{Ïì Á>±eTdüuÛÑ ø£*– ™+≥T+<äì 243e n~Ûø£s¡D˝À
ù|s=ÿHêïs¡T.
Á>±eT |ü+#êsTTr˝Àì z≥s¡T¢ n+<äs¡÷ Á>±eTdüuÛÑ düuÛÑT´\T>±
™+{≤s¡ì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü+#êsTTrsêCŸ #·≥º+ 1994˝Àì 6e ôdø£åqT˝À
ù|s=ÿHêïs¡T. á Á>±eTdüuÛÑ dü+e‘·‡sêìøÏ ¬s+&ÉT kÕs¡T¢ düe÷y˚X¯yÓTÆ á
ÁøÏ+~ n+XÊ\qT |ü]o*+#ê\ì ≈£L&Ü Ç+<äT˝À #Ó|üŒã&ç+~. n$'
★ yê]¸ø£ Ä<ëj·T e´j·T $esê\T (annual statement of ac-
count), Ä&ç{Ÿ ìy˚~ø£
★ >∑&ç∫q dü+e‘·‡s¡ |ü]bÕ\Hê ìy˚~ø£.
★ yê]¸ø£ |üqT\T ˝Ò<ë yê]¸ø£ ã&Ó®{Ÿ˝À sêì ø=‘·Ô |ü<∏äø±\T.
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q
SthankaNovBW.indd 25
★ ø=‘·Ô |üqTï\≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|ü‹bÕ<äq\T ˝Ò<ë ™qï |üqT\qT
ô|+#˚ $wüj·T+.
★ |ü<∏äø±\ \_Δ<ës¡T\ m+|æø£, ÁbÕ+‘·+ (location) m+|æø£.
★ Ç+ø± Ç‘·s¡ $wüj·÷\T.
Á>±eT düuÛÑ dü÷#·q\≈£î Á>±eT |ü+#êsTTr ‘·>∑T ÁbÕ<Ûëq´‘·ì∫à |ü]
o*+#ê\ì ≈£L&Ü ù|s=ÿqã&ç+~.
ô|’q ìπs›•+∫q >∑&ÉTe⁄≈£î 10 s√E\ ˝À|ü⁄H˚ Á>±eTdüuÛÑ düs¡Œ+#Y
˝Ò<ë ™|ü düs¡Œ+#Y n<Ûä´ø£å‘·q »s¡>±*‡ ™+≥T+~.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü+#êsTTrsêCŸ #·≥º+ 1994˝Àì 6e ôdø£åHéqT
dü÷ú\+>± |ü]o*+∫q|üŒ&ÉT Á>±eTdüuÛÑ≈£î sêC≤´+>∑+ Ç∫Ãq ìs¡«#·Hêìï
|ü⁄q]¢œ+#·&Éy˚T ø±ø£, Á>±eTdüuÛÑ≈£î >∑\ n~Ûø±sê\qT ≈£L&Ü ù|s=ÿq&É+
»]–+~. 73e sêC≤´+>∑ dües¡D <ë«sê Á>±eT düu≈ÑÛ î£ @s¡Œ&çq sêC≤´+>∑
uÛÑ÷$Tø£ sêh+˝À #·≥ºs¡÷|ü+ dü+‘·]+#·T≈£îqï~.
sêh Ä]úø£ dü+|òüT+
|ü+#êsTTr\≈£î Çe«ã&çq n~Ûø±sê\T Ä#·s¡D˝À neT\T˝ÀøÏ
sêyê\+fÒ |ü+#êsTTr\qT Ä]úø£+>± |ü]|ü⁄wüº+ #˚j·÷*‡ O+≥T+~.
n+<äTø£H˚ |ü+#êsTTr\ Ä]úø£ |ü]dæú‹ì düMTøÏå+#·{≤ìøÏ |ü+#êsTTr
dü+düú\≈£î, Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ eT<Ûä´ Ä<ëj·T eqs¡T\ |ü+|æD°øÏ dü+ã+~Û+∫
|ü+#êsTTr\≈£î πø{≤sTT+#·<ä–q eqs¡T\ ìsêΔs¡D≈£î, sêh dü+#·sTT‘·
ì~Û (consolidated fund) qT+&ç πø{≤sTT+|ü⁄\T, |ü+#êsTTr\ Ä]úø£
|ü]dæú‹ì yÓTs¡T>∑T |üs¡T#·T≥≈£î rdüTø√yê*‡q #·s¡´\ >∑T]+∫ >∑es¡ïsY≈£î
dü÷#·q\T #˚j·T{≤ìøÏ sêh Ä]úø£ dü+|òü÷ìï (finance commis-
sion) @sêŒ≥T #˚j·÷\ì 73e sêC≤´+>∑ dües¡D <ë«sê 243-◊
n~Ûø£s¡D≤ìï sêC≤´+>∑+˝À bı+<äT|üsêÃs¡T. á ø£MTwüHé #˚dæq dæbòÕs¡T‡\
qT, n+<äT≈£î #˚|ü≥ºe\dæq #·s¡´\‘√ ≈£L&çq $es¡D\‘√ >∑es¡ïsY XÊdüq
düuÛÑ eTT+<äT+#·{≤ìøÏ |ü+|üe\dæ ™+≥T+~.
C≤rj·T Ä]úø£ dü+|òüT+
uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝À C≤rj·T Ä]úø£ dü+|òüT+ >∑T]+∫ #˚ù|Œ 280e
n~Ûø£s¡D≤ìï ≈£L&Ü 73e sêC≤´+>∑ dües¡D <ë«sê düe]+#ês¡T. sêh
Ä]úø£ dü+|òüT+ #˚dæq dæbòÕs¡T‡\ Ä<Ûës¡+>±, Á>±eT |ü+#êsTTr\
eqs¡T\≈£î ‘√&ÉŒ&˚+<äT≈£î #·s¡´\qT >∑T]+∫ uÛ≤s¡‘· sêh|ü‹øÏ ‘·>∑T
dü÷#·q\qT C≤rj·T Ä]úø£ dü+|òüT+ #˚j·÷*‡ ™+≥T+<äì Ç+<äT˝À
15
10/28/09 11:22:32 AM
 bı+<äT|üsá ã&ç+~. á $<Û+ä >± |ü+#êsTTr\≈£î, Ç‘·s¡
kÕúìø£ dü+düú\≈£î ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄ $wüj·T+ yê{Ïì
Ä]úø£+>± X¯øÏÔe+‘·+ #˚ùd $wüj·T+ ≈£L&Ü C≤rj·T
Ä]úø£ dü+|òüT+ |ü]~Û˝ÀìøÏ rdüT≈£îì e#êÃs¡T.
eTq |ü+#êsTTr ì~Û
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü+#êsTTrsêCŸ #·≥º+ 1994˝Àì
3e n<Ûë´j·T+ Á>±eT|ü+#êsTTr |üqTï $<ÛëHêìøÏ
dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\qT ù|s=ÿ+≥T+~.
Á>±eT |ü+#êsTTr $~Û+#˚ |üqTï\ >∑T]+∫ 60e
ôdø£åqT˝À ù|s=ÿqã&ç+~. n$
★ Ç+{Ï |üqTï
★ ø=\>±s¡+ ˝Ò<ë ø±{≤ s¡TdüT+ n+fÒ Á>±eT+˝À
™‘·Œ‹Ô nsTTq≥T e+{Ï <ëìøÏ ‘·÷ìø£ ˝Òø£
ø=\‘·\ Á|üø±s¡+ ny˚Tà≥|ü⁄Œ&ÉT $~Û+#˚ |üqTï.
★ Á|üuÛÑT‘·«+ C≤Ø #˚dæq H√{Ï|òæπøwüq¢ Á|üø±s¡+
edü÷\T #˚ùd Ç‘·s¡ |üqTï\T. ★ ø±|æ≥˝Ÿ yê\÷´, ˝Ò<ë
nsTT‘˚ Á|üuÛÑT‘·«+ sêh XÊdüq düuÛÑ ÄyÓ÷<ä+ ˝Ò≈£î+&Ü n{Ϻ ★ ìsêΔ]+#·ã&çq @<˚ì Ç‘·s¡ ÁbÕ‹|ü~ø£
H√{Ï|òæπøwüHé C≤Ø #˚j·Tsê<äT. nsTT‘˚ ø√fi¯¢bòÕsê\ MT<ä @ $<ÛäyÓTÆq Ç+{Ï|üqTï $~Û+#·sê<äT.
Á>±eT |ü+#êsTTr |ü]~Û˝À ™qï ÄdüTú\ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ »]π> Ç+{Ï |üqTïqT Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ìã+<Ûäq\ Á|üø±s¡+ Ä dü+e‘·‡s¡+
dü+<äs¡“I+˝À ìã+<Ûäq\≈£î ˝Àã&ç düT+ø£+ $~Û+#·ã&ÉT‘·T+~. ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq 30 s√E\ ˝À|ü⁄ #Ó*¢+#ê*.
n˝≤π> yêVü≤q |üqTï (yÓ÷{≤s¡T yêVü≤Hê\T $TqVü‰), e´ekÕj·T ø=ìï s¡ø±\ Çfi¯fl≈£î Ç+{Ï |üqTï qT+&ç $TqVü‰sTT+|ü⁄qT Çdü÷Ô—
uÛÑ÷eTT\ô|’ |üqTï, ˝≤+&é ôddüT‡, Á>±eT |ü+#êsTTr n»e÷sTTw”˝À yê]¸ø£ n<Ó› ˝Ò<ë ø±|æ≥˝Ÿ y˚\÷´ ìsêú]+#·T≥≈£î ˝Ò<ë |üqTï ì$T‘·Ô+
™qï b˛s¡+uÀ≈£î\T, düeTT<ëj·T uÛÑ÷eTT\ (communal lands) qT $$<Ûä s¡ø±\ Çfi¯fl eØZø£s¡D≈£î nqTdü]+#ê*‡q |ü<äú‹ì—
™|üjÓ÷–ùdÔ |ò”E\T, Á>±eT|ü+#êsTTr n»e÷sTTw”˝À ™qï uÛÑeHê\T, |üqTï\T #Ó*¢+#ê*‡q e´≈£îÔ\T, j·÷»e÷q´ ã~©øÏ dü+ã+~Û+∫q
#ê$fi¯ófl, düsêsTT\T ™|üj÷Ó –ùdÔ |òE
” \T Á>±eT |ü+#êsTTr ìã+<Ûqä \≈£î düe÷#ês¡+ Çe«{≤ìøÏ—
˝Àã&ç edü÷\T #˚j·Te#·TÃqT.
ù|<ä]ø£+ ÁbÕ‹|ü~ø£q |üqTï qT+∫ $TqVü‰sTT+|ü⁄ Çe«{≤ìøÏ—
Á>±eT+˝À ø±«Ø #˚j·Tã&çq $Tqs¡˝Ÿ‡, yÓTÆqsY $Tqs¡˝Ÿ‡ $TqVü‰
Ç‘·s¡ yê{Ïô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ edü÷\T #˚ùd dæqπsCŸ |ò”Eô|’ düsY #ÛêØ®®ì Á>±eT Á|üuTÑÛ ‘·«+ ìã+<Ûqä \qT s¡÷bı+~#·e#·TÃqT nì ≈£L&Ü á ôdø£qå T˝À
|ü+#êsTTr edü÷\T #˚j·Te#·TÃqT. nsTT‘˚ m+‘· yÓTT‘·Ô+ düsY#ÛêØ®® ù|s=ÿHêïs¡T.
$~Û+#ê\qï~ Á|üuÛÑT‘·« ÄyÓ÷<ä+‘√ #˚j·÷*‡ ™+≥T+~. Á|üuÛÑT‘·« Ä<˚XÊqTkÕs¡+ |üqTï $~Û+#·≥+
Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘·+˝Àì Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘· õ˝≤¢ uÀs¡T¶\ #·≥º+ 1920˝Àì ô|’q $e]+∫q 60e ôdø£åqT Á|üø±s¡+ Ç+{Ï |üqTï $~Û+#·e\
ôdø£åqT 78 Á|üø±s¡+ $~Û+#·ã&˚ ˝≤+&é ôddüT‡ ô|’Hê, ‘Ó\+>±D≤ dæ+~>± Á>±eT |ü+#êsTTrì Ä<˚•dü÷Ô Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‘˚´ø£ |ü]dæú‘·T\‘√
ÁbÕ+‘·+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·) õ˝≤¢ uÀs¡T¶\ #·≥º+ 1955 ™‘·Ôs¡T«\qT Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sê»|üÁ‘·+˝À Á|ü#·T]+∫ C≤Ø #˚j·Te#·TÃqì
˝Àì ôdø£åqT 135 Á|üø±s¡+ $~Û+#˚ ˝Àø£˝Ÿ ôddüT‡ MT<ä ≈£L&Ü Á>±eT á #·≥º+˝Àì 62e ôdø£åHé˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
|ü+#êsTTr düsY #ÛêØ® $~Û+#·e#·TÃ. n{Ϻ ™‘·sÔ T¡ «\qT Á>±eT |ü+#êsTTr˝À nìï uÛeÑ Hê\≈£î dü+ã+~Û+∫>±˙
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ $<ë´ #·≥º+ 1982 ˝Àì ôdø£åqT 37 Á|üø±s¡+ $~Û+#˚ ˝Ò<ë øπ +Á<ä ˝Ò<ë sêh Á|üuTÑÛ ‘·« dü+dü\ú ≈£î #Ó+~q uÛeÑ Hê\≈£î dü+ã+~Û+∫,
$<ë´ ôddüT‡ MT<ä ≈£L&Ü Á>±eT |ü+#êsTTr düsY #ÛêØ® $~Û+#·e#·TÃ. sêh Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ #Ó+~q uÛÑeHê\ >∑÷]à C≤Ø #˚j·Te#·TÃqT.
™qï |üqTï\qT s¡<äT› #˚dü÷Ô >±ì ˝Ò<ë ‘·–Zdü÷Ô >±˙ #˚ùd m{Ϻ Á|üuÛÑT‘·« nqTeT‹ ˝Ò≈£î+&Ü Á>±eT |ü+#êsTTr n{Ϻ Ç+{Ï |üqTï\
rsêàqyÓTÆHê ø£MTwüqsY ÄyÓ÷<ä+ ˝Ò≈£î+&Ü neT\T #˚j·Tsê<äT. qT düe]+#·{≤ìøÏ >±˙ ˝Ò<ë s¡<äT› |üs¡#·{≤ìøÏ >±˙ #˚j·Tsê<äì ≈£L&Ü
ìã+<Ûqä \qT nqTdü]+∫ Ç+{Ï |üqTïqT ìsê›]+#·{≤ìøÏ rdüTø√e\ á ôdø£åqT˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
dæq ÁbÕ‹|ü~ø£\qT á #·≥º+˝Àì 61 ôdø£åqT˝À ù|s=ÿHêïs¡T. n$: yêDÏ»´ Á|üø£≥q |üqTï
★ yê]¸ø£ n<Ó› $\Te ˝Ò<ë á #·≥º+ ˝Àì 63e ôdø£åqT, yêDÏ»´ Á|üø£≥q\ô|’ |üqTï >∑T]+∫

16 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY 2009

SthankaNovBW.indd 26 10/28/09 11:22:32 AM

 ù|s=ÿ+≥T+~. j·T»e÷ì u≤<Ûä´‘· eVæ≤+#·e\dæ ™+≥T+~ nì á #·≥º+˝Àì 66e
Á>±eT |ü+#êsTTr |ü]~Û˝Àì düú\+, uÛÑeq+, >√&É ˝Ò<ë @ Ç‘·s¡ ôdø£åqT˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
ìsêàD+ ô|’HÓ’Hê yêDÏ»´ Á|üø£≥qqT @sêŒ≥T #˚dæq Á|ü‹ e´øÏÔ ìπs›•+∫q ìã+<Ûäq\≈£î $s¡T<äΔ+>± ™qï yê´bÕs¡ Á|üø£≥q\qT ø±s¡´ìs¡«Vü≤D
|üqTïqT Á>±eT |ü+#êsTTrøÏ #Ó*¢+#ê*. n~Ûø±] ‘=\–+∫ <ëìøÏ nsTTq Ks¡TÃ\qT dü+ã+~Û‘· e´≈£îÔ\ qT+&ç
nsTT‘˚ Ç+<ä T ≈£ î dü + ã+~Û + ∫ ìsêΔ ] +∫q π s ≥T¢ Á|ü u Û Ñ T ‘· « + edü÷\T #˚j·Te#·TÃqT, nì 67e ôdø£åqT˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
s¡÷bı+~+∫q >∑]wüº, ø£ìwüº |ü]$T‘·T\≈£î ˝Àã&ç ™+&Ü*. dæúsêdæú ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ô|’ düT+ø£+
Ç{Ϻ yêDÏ»´ |üqTïqT - Á>±eT |ü+#êsTTr |ü]~Û˝À ÁøÏ+<ä ù|s=ÿqï <äkÕÔy˚E\ <ë«sê »]π>
★ ãVæ≤s¡+>∑ düuÛÑ Á|üø£≥q\T dæsú êdæú ã<ä˝≤sTT+|ü⁄\ô|,’ uÛ≤s¡rj·T kÕº+|t #·≥+º 1899 Á|üø±s¡+ $~Û+#˚
★ #·≥ºdüuÛÑ ˝Ò<ë Á>±eT|ü+#êsTTr ˝Ò<ë eT+&É\ |ü]wü‘Y ˝Ò<ë õ˝≤¢ s¡TdüT+≈£î düsY #êØ®ì Á|üuÛÑT‘·«+ $~Û+#· e#·TÃqì |ü+#êsTTrsêCŸ #·≥º+
|ü]wü‘Y mìïø£\T 1994˝Àì 69e ôdø£åqT˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
★ n{Ϻ mìïø£˝À¢ b˛{° #˚ùd nuÛÑ´s¡Tú\ Á|üø£≥q\ô|’ $~Û+#·sê<äT. <äkÕÔy˚E\ô|’ |ü{Ϻø£˝À #·÷|æq yÓTT‘êÔ\ MT<ä 5% ˝À|ü⁄ s¡TdüT+qT
n˝≤π> Ç{Ϻ yêDÏ»´ |üqTïqT - Á|üuÛÑT‘·«+ ìsêú]+#·e#·TÃqT.
★ uÛÑeq+ ˝À|ü\ ™qï yê´bÕs¡ Á|üø£≥q\≈£î ˝Ò<ë <äkÕÔy˚E $es¡D s¡TdüTeTT $~Û+#·ã&˚ yÓTT‘·Ô+
★ Ä uÛe Ñ q+˝À ˝Ò<ë dü\ú +˝À »s¡T>∑T‘·Tqï yê´bÕsêìøÏ ˝Ò<ë n{Ϻ dü\ú + (1) dæúsêdæú neTàø£+ <äkÕÔy˚E˝À ù|s=ÿqï neTàø£+ <Ûäs¡
˝Ò<ë uÛÑeq+ neTàø±ìøÏ, n{Ϻ düú\+ ˝Ò<ë uÛÑeq+˝À »]π> $H√<ä ˝Ò<ë <äkÕÔy˚E <ë«sê neTTà‘·Tqï
ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ ˝Ò<ë düuÛÑ≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üø£≥q\≈£î ˝Ò<ë Ädæú e÷¬sÿ{Ÿ $\Te á ¬s+&ç+{Ï‘√
★ Ä düú\+ ˝Ò<ë uÛÑeq+ ù|s¡T ˝Ò<ë <ëì j·T»e÷ì ˝Ò<ë kÕ«~Ûq+˝À @~ m≈£îÿe nsTT‘˚ n~.
™qï e´øÏÔ ù|s¡TqT dü+ã+~Û+∫q Á|üø£≥q\T, ˝Ò<ë (2) dæúsêdæú e÷s¡ø£+ Ädæú jÓTTø£ÿ e÷¬sÿ{Ÿ <Ûäs¡ ˝Ò<ë
★ ¬s’˝Ò« Ä&çàìÁùdºwüHé≈£î dü+ã+~Û‘· yê´bÕsêìøÏ #Ó+~q, ˝Ò<ë (exchange) greater value which is the
★ ¬s’˝Ò« ùdºwüHé ˝À|ü\ ¬s’˝Ò« n&çàìÁùdºwüHé ÄdüTú\T ˝Ò<ë yê{Ï >√&É\ MT<ä subject-matter of exchange
Á|üø£≥q\≈£î ≈£L&Ü $~Û+#·sê<äT. (3) dæúsêdæú <ëq+ (gift) <ëq+ #˚j·Tã&ɶ Ädæú e÷¬sÿ{Ÿ <Ûäs¡
Á>±eT |ü+#êsTTr |ü]~Û˝À ø±s¡´ìs¡«Vü≤D n~Ûø±] nqTeT‹ (4) dæúsêdæú kÕ«BÛq ‘êø£≥Tº <äkÕÔy˚E˝À ù|s=ÿqï Vü‰MT Ç∫Ãq
˝Ò≈£î+&Ü @$<ÛäyÓTÆq yê´bÕs¡ Á|üø£≥q\T #˚j·Tsê<äT, nì 64e ôdø£åqT˝À yÓTT‘·Ô+ (amount secured)
ù|s=ÿHêïs¡T.
(5) dæúsêdæúô|’ e+<ä <äkÕÔy˚E˝À¢ ù|s=ÿqï yÓTT‘·Ô+˝À 1/6
n{Ϻ yêDÏ»´ Á|üø£≥q - dü+e‘·‡sê\ ø£+fÒ e+‘·T ˝Ò<ë yÓTT<ä{Ï 5 dü+e‘·‡sê\≈£î
★ á #·≥+º ˝À 270e ôdø£qå T Á|üø±s¡+ Á>±eT |ü+#êsTTr s¡÷bı+~+∫q m≈£îÿe ø±˝≤ìøÏ ©E #Ó*¢+#˚ ©E yÓTT‘·Ô+.
u…’…˝≤dtqT ™\¢+|òæT+∫Hê, á ôdø£åqT ÁøÏ+<ä edü÷\T #˚j·Tã&çq s¡TdüTeTTqT dü+ã+~Û‘· Á>±eT
★ |ü+#êsTTr sêCŸ eT]j·TT Á>±MTD≤_Ûeè~Δ Ç+»˙s¡T ˝Ò<ë eT+&É\
|ü+#êsTTr, eT+&É\ |ü]wü‘Y, õ˝≤¢ |ü]wü‘Y\ eT<Ûä´ ìã+<Ûäq\ Á|üø±s¡+
|ü]wü‘Y n_Ûeè~Δ n~Ûø±] Ä<˚XÊ\ Á|üø±s¡+ ™qï yêDÏ»´ Á|üø£≥q≈£î |ü+#·ã&ÉT‘·T+~ nì ≈£L&Ü á ôdø£åHé˝À #Ó|üŒã&ç+~.
n<äq+>± @yÓ’Hê #˚]ÃHê,
★ yêDÏ»´ Á|üø£≥q˝À >±ì ˝Ò<ë n+<äT˝Àì @<Ó’Hê ˇø£ uÛ≤>∑+˝À>±ì
Ç{Ϻ s¡TdüTeTTqT edü÷\T ìj·T+Á‘·D≈£î eT]j·TT dü+ã+~Û‘· Á>±eT
Á|ü<ÛëqyÓTÆq e÷s¡TŒqT (material change) #˚dæHê: |ü+#êsTTr, eT+&É\ |ü]wü‘Y eT]j·TT õ˝≤¢ |ü]wü‘Y\ eT<Ûä´ á s¡TdüTeTT
★ n{Ϻ yêDÏ»´ Á|üø£≥q Á|üe÷<äeXÊ‘·TÔ ø±≈£î+&Ü ≈£L*b˛sTTHê,
|ü+|üø±ìøÏ, Ç{Ϻ s¡TdüTeTTqT edü÷\T #˚j·T&É+˝À Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ nsTTq
★ yê´bÕs¡ Á|üø£≥q #Ó~]b˛j˚T $<Ûä+>±, n~ e⁄qï >√&É, uÛÑeq+ ˝Ò<ë
Ks¡TÃ\qT $TqVü‰sTT+#·{≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q ìã+<Ûäq\qT Á|üuÛÑT‘·«+
ìsêàD+˝À e÷s¡TŒ »]–Hê, s¡÷bı+~+#ê\ì ≈£L&Ü ù|s=ÿqã&ç+~.
★ yê´bÕs¡ Á|üø£≥q ™qï >√&É uÛÑeq+ ˝Ò<ë ìsêàD+ ≈£L\Ãã&çHê ˝Ò<ë @<˚ì <äkÕÔy˚EqT >±ì ˝Ò<ë ø=ìï s¡ø±\ <äkÕÔy˚E\T >±ì Ç{Ϻ
≈£L*b˛sTTHê, s¡TdüTeTT qT+&ç wüs¡‘·T\≈£î ˝Àã&çq $TqVü‰sTT+|ü⁄qT Çdü÷Ô Á|üuÛÑT‘·«+
á #·≥º+˝Àì ôdø£åqT 64 Á|üø±s¡+ ø±s¡´ ìs¡«Vü≤D n~Ûø±] Ç∫Ãq ™‘·Ôs¡T«\ ìe«e#·TÃqT.
nqTeT‹ s¡<äT› ne⁄‘·T+<äì 65e ôdø£åqT˝À ù|s=ÿHêïs¡T. ˙{Ï kÂø£s¡´+, Á&Ó’H˚õ dü<äTbÕj·T+, M~Û BbÕ\T e+{Ï |üqT\
á #·≥º+˝Àì 63,64 ôdø£åq¢≈£î $s¡T<äΔ+>± @<Ó’Hê düú\+, uÛÑeq+, ø=s¡≈£î Á>±eT|ü+#êsTTr Á|ü‘˚´ø£ |üqTï\qT Çfi¯¢ô|’ ìã+<Ûäq\≈£î ˝Àã&ç
>√&É ˝Ò<ë ìsêàD+ MT<ä ™qï yê´bÕs¡ Á|üø£≥q\≈£î, ˝Ò<ë nqTeT‹+∫q $~Û+#·e#·TÃqì á #·≥º+˝Àì 71e ôdø£åqT˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
ø±\ |ü]$T‹ |üPs¡ÔsTTq ‘·sê«‘· ˝Ò<ë nqTeT‹ s¡<äT› nsTTq ‘·sê«‘· bòÕ´ø£ºØ\T ˝Ò<ë >∑èVü≤ düeTT<ëj·÷\ j·T»e÷qT\T |üqTï\ ã<äT\T
ø=qkÕ>∑T‘·Tqï yê´bÕs¡ Á|üø≥
£ q\≈£î n{Ϻ dü\ú , uÛeÑ q, >√&É ˝Ò<ë ìsêàD+ @ø£ yÓTT‘·Ô+>± kıeTTàqT ìã+<Ûäq\ Á|üø±s¡+ #Ó*¢+#·Tø=qe#·TÃqì á

qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q 17

SthankaNovBW.indd 27 10/28/09 11:22:33 AM

 #·≥º+˝Àì 72e ôdø£åqT˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
Á>±eT|ü+#êsTTr ì~Û
Á>±eT |ü + #êsTTr #˚ ‘ · #˚ j · T ã&ç q nìï s¡ ø ±\ edü ÷ fi¯ ó ¢
Á>±eT|ü+#êsTTr ì~Û˝À »eT #˚j·Tã&É‘êsTT.
Á|ü‘´˚ ø£ nedüsê\ ø√dü+, ì]Δwyºü TÓ qÆ Á|üC≤ Á|üj÷Ó »q+ ø√dü+ edü÷\T
#˚dæq kıeTTàqT Á|ü‘˚´ø£ U≤‘ê˝À Á|ü‘˚´ø£ ì~Û>± »eT#˚j·÷*.
á #·≥º+˝Àì $$<Ûä ìã+<Ûäq\ øÏ+<ä e∫Ãq Ä<ëj·TeT+‘ê Á>±eT
|ü+#êsTTr ì~Û˝À »eT ø±yê*, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ (Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘·) yêDÏ»´
|ü+≥\ e÷¬sÿ{Ÿ #·≥+º 1993 ˝Àì ôdø£qå T¢ 11, düuŸ ôdø£Hå é 3 nqTdü]+∫
e÷¬sÿ{Ÿ ø£$T{Ï Á>±eT |ü+#êsTTrøÏ #˚dæq #Ó*¢+|ü⁄\T,
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ (Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘·) Á|üC≤s√>∑´ #·≥+º 1939˝Àì ôdø£Hå é 117,
118 Á|üø±s¡+ ˝Ò<ë sêh+˝À neT\T˝À ™qï n≥Te+{Ï @<˚ì Ç‘·s¡
#·≥º+ øÏ+<ä edü÷\T #˚j·Tã&ɶ |üqTï\T ˝Ò<ë s¡TdüTeTT\T—
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ $H√<ä |üqTï #·≥º+ 1939˝Àì ôdø£åHé 13 Á|üø±s¡+ sêh
Á|üuÛÑT‘·«+ Á>±eT |ü+#êsTTrøÏ #˚dæq #Ó*¢+|ü⁄\T.
Á>±eT+˝Àì eT+&É\ |ü]wü‘Y e÷¬sÿ{ŸøÏ dü+ã+~Û+∫ eT+&É\ |ü]wü‘Y
Á>±eT |ü+#êsTTrøÏ #˚dæq #Ó*¢+|ü⁄\T ˝Ò<ë n{Ϻ e÷¬sÿ≥¢ <ë«sê e∫Ãq
Ä<ëj·T+˝À ôdø£åHé 112 Á|üø±s¡+ Á>±eT |ü+#êsTTr yê{≤ ì$T‘·Ô+
eT+&É\ |ü]wü‘Y #˚dæq #Ó*¢+|ü⁄\T eT]j·TT õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ˝Ò<ë ôdø£åqT
57˝À ù|s=ÿqã&çq @<˚ì ™eTà&ç ø£$T{° Á>±eT|ü+#êsTTrøÏ Á|üj·÷D|ü⁄
|ü&Ée\ (ferry) ìs¡«Vü≤D <ë«sê e∫Ãq Ä<ëj·T+˝À Á>±eT |ü+#êsTTr
yê{≤ ì$T‘·Ô+ #˚dæq #Ó*¢+|ü⁄\T—
Á>±eT ø£+sƒ¡+, s√&ÉT¢ ‘·~‘·s¡ Á>±eT |ü+#êsTTrøÏ #Ó+~q Á|ü<˚XÊ\qT
‘ê‘êÿ*ø£+>± ™|üjÓ÷–+#·T≈£îqï+<äT≈£î #Ó*¢+#˚ s¡TdüTeTT—
Á>±eT |ü+#êsTTr ìs¡«Vü≤D˝À ™qï <˚yê<ëj·T, <Ûäsêà<ëj·T dü+düú\
qT+&ç e#˚Ã Ä<ëj·T+—
ÇHêeTT s¡<äT› #·≥º+ ‘·sê«‘· Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ <ëK\T |ü&çq düØ«düT
18 kÕúìø£ bÕ\q
SthankaNovBW.indd 28
ÇHêeTT\ qT+&ç e∫Ãq yÓTT‘·Ô+—
Á>±eT |ü+#êsTTrøÏ <ëK\T |üs¡#·ã&çq ˙{Ï eqs¡T\ ˝Àì #˚|ü\T
‘·~‘·sê\ <ë«sê e∫Ãq Ä<ëj·T+—
Á>±eT |ü+#êsTTrøÏ ìsê«Vü≤D˝Àì Á|üj·÷D|ü⁄ |ü&Ée\ (ferry)
<ë«sê e∫Ãq Ä<ëj·T+—
y˚T»sY $Tqs¡˝Ÿ‡ ø±q≥Te+{Ï yÓTÆqsY $Tqs¡˝Ÿ‡qT Á>±eT |ü+#êsTTr
|ü]~Û˝À ø±«Ø #˚j·T{≤ìøÏ nqTeT‹+∫q ì$T‘·Ô+ Á|üuÛÑT‘·«+ edü÷\T
#˚dæq dæqπsC` |ò”E—
Á>±eT |ü+#êsTTr <ëK\T |üs¡#·q≥Te+{Ï b˛s¡+uÀ≈£î uÛÑ÷eTT˝À¢
™qï #Ó≥¢MT<ä e#˚Ã Ä<ëj·T+,
Á>±eT |ü+#êsTTr bı+~q Á|üuÛÑT‘·« ÄdüTÔ\ n<äT›\ <ë«sê e#˚Ã
Ä<ëj·T+—
Á>±eT |ü+#êsTTr ÄBÛq+˝À ™qï b˛s¡+uÀ≈£î uÛ÷Ñ eTT\ qT+&ç e∫Ãq
Ä<ëj·T+, yê{Ï nq~Ûø±s¡ ÄÁø£eTD˝À ™qï e´≈£îÔ\ qT+&ç @<˚ì #·≥º+
ÁøÏ+<ä edü÷\T #˚dæq »]e÷Hê,
á #·≥º+ Á|üø±s¡+ >±ì dü+ã+~Û‘· ìã+<Ûäq\T ˝Ò<ë u…’˝≤\
™\¢+|òüTq H˚sê\T Á>±eT+˝À »]–q Hê{ÏøÏ y˚TõÁùdº{Ÿ\T $~Û+#˚
»]e÷Hê\ e\¢ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ \_Û+∫q Ä<ëj·T+˝À 1/10 e+‘·T
Ä<ëj·T+—
Á|üuÛÑT‘·« õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ˝Ò<ë eT+&É\ |ü]wü‘Y qT+&ç bı+~q
ì<ÛäT\T,
Á>±eT |ü+#êsTTr ì<ÛTä \ qT+&ç #˚dqæ ô|≥Tºã&ÉT\ (investments)
<ë«sê e∫Ãq Ä<ëj·T+.
á #·≥º+˝À ù|s=ÿqï Ç‘·s¡ nìï eqs¡T\ <ë«sê e∫Ãq edü÷fi¯ófl—
ô|’q ù|s=ÿqïy˚ ø±≈£î+&Ü Á>±eT |ü+#êsTTr ìs¡«Væ≤düTÔqï ˝Ò<ë
Á>±eT |ü+#êsTTr Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+‘√ ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·Tqï dü+düú\T
˝Ò<ë ùde\ <ë«sê edü÷\T ø±ã&˚ yÓTT‘·Ô+ Á>±eT |ü+#êsTTr ì~Û
ÁøÏ+<äπø ekÕÔsTT.
Á>±eT |ü + #êsTTr edü ÷ \T #˚ d æ q nìï
s¡ø±\ Ä<ëj·÷ìï <ä>∑Zs¡˝Àì Á|üuÛÑT‘·« KC≤Hê˝À
(Government Treasury) »eT #˚j·÷*.
nsTT‘˚ »eVü≤sY s√CŸ>±sY jÓ÷»q ™<√´>∑ ;e÷
|ü<∏äø£+ ˝Ò<ë Ç‘·s¡ ™<√´>∑ y˚‘·q |ü<∏äø±\ ì$T‘·Ô+
bı+~q kıeTTàqT düMT|ü+˝Àì C≤rj·T u≤´+≈£î\T
˝Ò<ë düVü≤ø±s¡ u≤´+≈£î\T ˝Ò<ë ‘·bÕ˝≤ ø±sê´\j·÷˝À¢
ìπsΔ•+∫q $<Ûä+>± »eT #˚j·÷*‡ ™+≥T+~.
Á>±eT |ü+#êsTTr ì~ÛøÏ dü+ã+~Û+∫q nìï s¡ø±\
™‘·Ôs¡T«\T ˝Ò<ë #Ó≈£îÿ\ô|’ ìπsΔ•‘· n~Ûø±] dü+‘·ø£+
#˚j·÷*.
Á>±eT |ü+#êsTTr #Ó*¢+|ü⁄\T
ô|’ $<Ûä+>± dü+Áø£$T+∫q ì<ÛäT\T Ks¡TÃ #˚j·T&É+
>∑T]+∫ |ü+#êsTTr sêCŸ #·≥º+˝Àì 75e ôdø£åHé˝À
qe+ãsY 2009
10/28/09 11:22:33 AM
 ù|s=ÿHêïs¡T,
Á>±eT|ü+#êsTTr u≤ø° |ü&ɶ ˝Ò<ë #˚dæq n|ü⁄Œ\
qT,
Á>±eT|ü + #êsTTr n~Û ø ±s¡ T \T, ùde≈£ î \
J‘ê\qT, n\yÓqT‡\qT, ô|q¸Hé\qT, ô|q¸qØ
ø£+Á{Ïã÷´wüHé, ÁbÕ$&Ó+{Ÿ |òü+&é ø£+Á{Ïã÷´wüHé\
qT,
ø√s¡Tº &çÁø° ˝Ò<ë ™‘·sÔ T¡ «\ Á|üø±s¡+ #Ó*+¢ #ê*‡q
yÓTT‘êÔ\qT.
ø£MTwüqsY ìπs›•+∫q |ü]<ÛäT\˝À eT+&É\ |ü]
wü‘Y düã®ø˘º≈£î #Ó*¢+#ê*‡q @<˚ì #Ó*¢+|ü⁄\T,
á #· ≥ º + Á|ü ø ±s¡ + #Ó * ¢ + #ê*‡q @<˚ ì
#Ó*¢+|ü⁄\T,
á ì~Û qT+&ç Á>±eT |ü+#êsTTr #Ó*¢+#ê*‡
™+≥T+~
Á|üuÛÑT‘·« nqTeT‹‘√ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ s¡ø£åD ì~ÛøÏ Á>±eT |ü+#êsTTr
#Ó*¢+#·e#·TÃqT.
Á>±eT |ü+#êsTTr, ø£MTwüqsY nqTeT‹‘√ Á>±eT+˝À »]π> @<˚ì
ãVæ≤s¡+>∑ Á|ü<äs¡Ùq (exhibition), y˚&ÉTø£ (ceremony) ˝Ò<ë $H√<ä
ø±s¡´Áø£e÷\≈£î nj˚T´ Ks¡TÃ\≈£î #Ó*¢+#· e#·TÃqT.
@<˚ì <Ûsä êà<ëj·T ì~ÛøÏ ˝Ò<ë ù|<ä\ düV‰ü j·÷s¡+ú ˝Ò<ë »ãT“\≈£î ˝Ò<ë
n+>∑yÓ’ø£˝≤´ìøÏ (infirmity) ∫øÏ‘·‡ ø=s¡≈£î, (recepton of diseased
or infirm person) ˝Ò<ë yÓ’<ä´ |ü]XÀ<Ûäq\≈£î @s¡Œ&ɶ dü+düú≈£î,
@<˚ì nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq Ks¡TÃ\qT #Ó*¢+#·&ÜìøÏ
á ì~Û qT+&ç Á>±eT |ü+#êsTTr $ìjÓ÷–+#· e#·TÃqT.
mìïø£\≈£î dü+ã+~Û+∫q nìï s¡ø±\ Ks¡TÃ\qT Á|üuÛÑT‘·«y˚T
uÛÑ]+#ê*‡ ™+≥T+<äì á #·≥º+˝Àì 76e ôdø£åHé˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
z≥s¡¢ C≤_‘ê ‘·j÷· ØøÏ, dües¡D\≈£î nj˚T´ Ks¡TÃ\T, Á>±eT|ü+#êsTTr
mìïø£\ ìs¡«Vü≤D‘√ düVü‰ mìïø£\ ìs¡«Vü≤D Ks¡TÃ\T, n+<äT≈£î
dü+ã+~Û+∫q nìï s¡ø±\ Ks¡TÃ\T Á|üuÛÑT‘·«y˚T uÛÑ]+#ê*‡ ™+≥T+~.
|ü+#êsTTr ã&Ó®{Ÿ
ã&Ó®{Ÿ s¡÷+bı+~+#·&É+, <ëìì ÄyÓ÷~+#·&ÜìøÏ dü+ã+~Û+∫ á
#·≥º+˝Àì 77 ôdø£åHé˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
ø±s¡´ìs¡«Vü≤D n~Ûø±] ìπsΔ•+∫q ‘˚B ø£+fÒ eTT+<äT Á>±eT
|ü+#êsTTr Ä<ëj·T e´j·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+#·Hê\‘√ ≈£L&çq
yê]¸ø£ ã&Ó®{ŸqT Á>±eT |ü+#êsTTr eTT+<äT ™+#ê*. n{Ϻ ã&Ó®{ŸqT
Á>±eT |ü+#êsTTr ˇø£ e÷dü+˝À>± nedüs¡eTì uÛ≤$+∫q dües¡D\‘√
ÄyÓ÷~+#ê*.
nsTT‘˚ @<˚ì ø±s¡D+ #˚‘· Á>±eT |ü+#êsTTr ã&Ó®{ŸqT ìπsΔ•+∫q
HÓ\ s√E\ >∑&ÉT|ü⁄˝À|ü\ ÄyÓ÷~+#·ø£ b˛sTTq≥¢sTT‘˚, ø±s¡´ìsê«Vü≤D
n~Ûø±] ã&Ó®{ŸqT &ç$»q˝Ÿ |ü+#êsTTr n~Ûø±] ÄyÓ÷<ä+ ø√dü+
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q
SthankaNovBW.indd 29
düeT]Œ+#ê*. &ç$»q˝Ÿ |ü+#êsTTr n~Ûø±] nedüs¡eTì uÛ≤$+∫q
dües¡D\‘√ ã&Ó®{`qT ÄyÓ÷~+#ê*.
Á>±eT |ü+#êsTTr ø±s¡´ìsê«Vü≤D n~Ûø±] Á|ü‹bÕ~+∫q ã&Ó®{ŸqT
ìπs›•‘· >∑T&ÉTe⁄˝À>± ÄyÓ÷~+#·ø£ b˛sTTq≥¢sTT‘˚, ø±s¡´ìsê«Vü≤D
n~Ûø±] ã&Ó®{ŸqT &ç$»q˝Ÿ |ü+#êsTTr n~Ûø±] ÄyÓ÷<ä+ ø=s¡≈£î
düeT]Œ+#ê*. &ç$»q˝Ÿ |ü+#êsTTr n~Ûø±] nedüs¡eTì uÛ≤$+∫q
dües¡D\‘√ ã&Ó®{ŸqT ÄyÓ÷~+#ê*.
Á>±eT |ü+#êsTTr ø±s¡´ìsê«Vü≤D n~Ûø±] Á|ü‹bÕ~Û+∫q ã&Ó®{ŸqT
ìπs›•‘· >∑&ÉTe⁄˝À>± ÄyÓ÷~+∫q≥¢sTT‘˚, n{Ϻ ã&Ó®{ŸqT ø±s¡´ìsê«Vü≤D
n~Ûø±] ìπs›•‘· ‘˚B ˝À|ü⁄ &ç$»q˝Ÿ |ü+#êsTTr n~Ûø±]øÏ |ü+|æ+#ê*.
&ç$õq˝Ÿ |ü+#êsTTr n~Ûø±] nedüs¡eTì uÛ≤$+∫q dü÷#·q\T ˝Ò<ë
dües¡D\T #˚dæ Á>±eT |ü+#êsTTrøÏ HÓ\ s√E\ ˝À|ü⁄ ‹]– |ü+|æ+#ê*.
Á>±eT |ü+#êsTTr dües¡D\‘√ >±˙, j·T<Ûë‘·<Ûä+>± >±ì á ã&Ó®{ŸqT
Ç+<äT ø=s¡≈î£ ìs¡«Væ≤+#˚ Á|ü‘´˚ ø£ düe÷y˚X+¯ ˝À ÄyÓ÷~+#ê*. Ä $<Û+ä >±
ÄyÓ÷~+#·ã&çq<˚ ã&Ó®{Ÿ ‘·T~ s¡÷|ü+.
ã&Ó ® { Ÿ ˝ À ù|s=ÿqï Ä<ëj· T e´j· ÷ \≈£ î dü + ã+~Û + ∫ n{Ï º
dü+e‘·‡s¡+˝À @<˚ì e÷s¡TŒ\T #˚j·T&É+ nedüs¡eTì Á>±eT |ü+#êsTTr
uÛ≤$+∫q≥¢sTT‘˚ nqTã+<Ûä ˝Ò<ë düMTøÏå+∫q ã&Ó®{ŸqT ô|’q ù|s=ÿqï
|ü<äΔ‹˝ÀH˚ nqTdü]+∫ düe]+#ê*‡ ™+≥T+~.
Á>±eT|ü+#êsTTr |ü]~Û˝Àì Á|ü»\ Á|üjÓ÷»q+ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+
˝Ò<ë Ç‘·s¡ Á>±eT|ü+#êsTTr ˝Ò<ë eT+&É\ |ü]wü‘Y ˝Ò<ë õ˝≤¢ |ü]wü‘Y
˝Ò<ë sêh+˝Àì @<˚ì Ç‘·s¡ kÕúìø£ dü+düú á #·≥º+˝À ù|s=ÿqï $<Ûä+>±
Ks¡TÃ\T ô|{Ïqº ≥¢sTT‘˚, ø£MTwüqsY yê] ÄyÓ÷<ä+‘√, yê] Ä<˚XÊqTkÕs¡+
n{Ϻ kıeTTàqT #Ó*¢+#ê*‡ ™+≥T+~ nì á #·≥º+˝Àì 78e ôdø£åHé˝À
ù|s=ÿHêïs¡T.
|ü+#êsTTrsêCŸ #·≥º+ 1994˝Àì n+XÊ\qT 73e sêC≤´+>∑
dües¡D˝À ô|qy˚dæ #·÷&É≥+ <ë«sêH˚ M{Ï |üs¡düŒs¡ $düÔè‹ì ne>±Vü≤q
#˚düTø√>∑\+.
- $. s¡|òüTT, Hê´j·Tyê~
19
10/28/09 11:22:33 AM
 » q|ü<ë\T C≤q|ü<ä ø£fi¯\≈£î |ü⁄{Ϻfi¯ófl. ‘·$«rj·÷*
>±ì, nC≤„‘·+>± ™qï m+<äs√ ø£fi≤ø±s¡T\T ãj·T{ÏøÏ
ekÕÔs¡T. dü÷s¡´ø£s¡ düŒs¡Ùk˛ø£ì ù|{Ïø±+‘·s¡Z‘· s¡‘êï\T á
ø£fi≤Je⁄\T. <äTs¡“¤s¡ <ë]Á<ä´+˝À eT>∑TZ‘·THêï X¯‘êu≤›\
qT+&ç nqTe+•ø£+>± edüTÔqï ø£fi≤Á|üÁøÏj·TqT e÷Á‘·+
e<äT\Tø√e&ÜìøÏ düT‘·sêeT÷ n+>∑ø£]+|üì n_Ûe÷q+
yê]~. ‘Ó \ +>±D≤ Á b Õ+‘· + ˝À $<ë´e+‘· T \ |ü ]
XÀ<Ûä≈£î\ <äèwæºøÏ sêì ø£fi≤ø±s¡T\T ªø±øÏ |ü&É>∑˝Àfi¯óflμ. M]
H˚ ªbÕ+&Ée⁄˝Àfi¯óflμ nì ≈£L&Ü e´eVü≤]kÕÔs¡T.
eTT‘·Ôsê•yêfi‚fl....
eTT‘· Ô s ê• yêfi‚ fl ªø±øÏ |ü & É > ∑ ˝ Àfi¯ ó flμ >± |æ \ Te
ã&É T ‘· T Hêïs¡ T . ªeTT‘· Ô s ê•μ yê]ì ‘Ó \ +>±D≤˝À
eTT~sêE\T, ‘Ó\T>∑T yêfi¯flì ≈£L&Ü |æ\TkÕÔs¡T. Ms¡T
‘Ó\+>±D≤eT+‘·{≤ nìï Á>±e÷\˝À ™Hêïs¡T. |ü+&ÉT¢,
#˚|ü\T e¬>’sê neTTàø=ì J$kÕÔs¡T. ™<äs¡ b˛wüD≤s¡Δ+ yêπs
eè‹Ôì ne\+_+∫Hê Á|üeè‹Ô e÷Á‘·+ bÕ+&Ée ø£<ë∏ >±q+,
bÕ+&Ée⁄\ ø£<ë∏ >±q+ #˚ùdyês¡T ø±ã{Ϻ Ms¡T ªbÕ+&Ée⁄˝Àfi¯óflμ
nì |æ\Teã&ÉT‘·THêïs¡T.
ø±øÏ |ü&É>∑˝Àfi¯ófl
bÕ+&Ée⁄\ ø£<∏ä Hêsêj·TD ø£<∏äq+
ª∫+<äT uÛ≤>∑e‘·+μ Ä<Ûës¡+>± düèõ+|üã&ɶ ø£fi≤s¡÷|ü+ bÕ+&Ée⁄\ es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ ã#·Ãqïù|≥ eT+&É\+˝Àì eTHékÕHé|ü*¢øÏ #Ó+~q
ø£<∏ä. uÛ≤s¡‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q bÕ+&Ée⁄\>±<Ûä Ç‹eè‘·Ô+. q\ ø±øÏ|&ü >É \∑ ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q l s¬ &Éu¶ ÀsTTq Hêsêj·TDqT ø£\TdüTø=ì
T>∑Ts¡T e´≈£îÔ\T >±q+ #˚ùd á Á|üÁøÏj·T˝À Á|ü<Ûëq ø£<∏ä≈£î&ÉT ø±ø£ yê] ø£<∏ë -ø£e÷$Twü÷ >∑÷]à n&ç– ‘Ó\TdüTø√e&É+ »]–+~. eè<äTΔ&Ó’q
Çs¡Te⁄s¡T Ád”Ô\T, |ü⁄s¡TwüT\T n‘·ìøÏ e+‘·\T>± düVü≤ø±s¡+ n+~kÕÔs¡T. Hêsêj·TD bÕ+&Ée⁄\ ø£<∏ä #Óù|Œ ‘·eT ø£fi≤ø±s¡T\ ≈£î≥T+u≤\T y˚fi¯fl˝À
y˚wü<Ûës¡D, n\+ø£s¡D yêπs #˚düT≈£î+{≤s¡T. yê] ø£<∏ëπ>j·÷\T ˝…øÏÿ+#˚ dü+K´˝À e÷Á‘·y˚T ™Hêïj·Tì #ÓbÕŒs¡T. ìeTà\ ã\sê+ ‘·eT
yês¡\T¢≈£îqïy˚. bÕ+&Ée⁄\ ø£<∏äqT $e]+#˚ u§eTà\T (∫Á‘ê\‘√) ø£*–q ø£fi≤ø±s¡T\˝À Á|üU≤´‹ H=+~q e´øÏÔ nì Ä ‘·s¡Tyê‘· ìeTà\ øÏwüºj·T´
ª|ü≥+μ düVü‰j·T+‘√ Ms¡T ø£<∏ä #ÓãT‘ês¡T. u§eTà\qT #·÷ù|+<äT≈£î ¬s&ɶuÀsTTq düeTàj·T´, #·+Á<äj·T´, ìeTà\ sêeT#·+Á<äT á ø£<∏äqT ì\u-
q\¢ì, düqïì ø£Ás¡qT Á|ü<Ûëq ø£<∏ä≈£î&ÉT $ìjÓ÷–kÕÔ&ÉT. ø£<∏ä #ÓãT‘·÷ &ÉT‘·÷ edüTÔHêïs¡ì Äj·Tq ‘Ó*bÕs¡T.
eT<Ûä´eT<Ûä´ HÓeT* áø£\‘√ ≈£L&çq |òæ+#·+‘√ |ü{≤ìï Á|ü<Ûëq ø£<∏ä≈£îì‘√
bÕ≥T ™qï düVü‰j·T≈£î&ÉT ‘·&ÉTeTT‘·÷ e⁄+{≤&ÉT. yê] ø£<∏ëπ>j·÷\T Á|üdüTÔ‘·+ ‘·eT ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~qyês¡T yÓT<äø˘ õ˝≤¢ dæ~Δù|≥
yês¡\T¢≈î£ qïy˚. n|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT ÄX¯óe⁄>± dü+<äsꓤìøÏ nqT>∑TD+>± \j·T, ‘ê\Tø± ã\+‘·|ü⁄s¡+ Á>±eT+˝À ¬s&ɶuÀsTTq ô|+≥j·T´, yÓ+ø£≥j·T´,
<äs¡Te⁄≈£î ˇ~π>≥T¢>± bÕ≥\T ø£&É‘ês¡T. ãTÁs¡\T, ‘êfi≤\T, >∑C…®\qT á es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ eTVü≤ã÷u≤u≤<é ‘ê\Tø± n|ü⁄sê•|ü*¢ Á>±eT+˝À
ø£<∏ä #Ó|üŒ&É+‘√ á ø£fi≤ø±s¡T\T ™|üjÓ÷–kÕÔs¡T. ø±øÏ|ü&É>∑\ düeTàj·T´, j·÷<ä–], es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ qs¡‡+ù|≥ ‘ê\Tø±
uÀfiÀflHé|ü*¢ Á>±eT+˝À ∫≈£îÿ&ÉT kÕs¡j·T´, uÛÑÁ<äj·T´, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢
bÕ+&Ée⁄\ ø£<∏ä˝Àì |òüT{≤º\T >√<ëe]Kì˝À ¬s&ɶuÀsTTq \#·Ãj·T´, ø±øÏ|ü&É>∑\ øÏwüíj·T´, eT\¢j·T´
bÕ+&Ée⁄\ ø£<˝ä∏ À uÛ÷Ñ e÷´ø±XÊ\ |ü⁄≥Tºøq£ T yÓTT<ä≥>± á ø£fi≤ø±s¡T\T ™Hêïs¡ì Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T.
#ÓãT‘ês¡T. ‘·s¡Tyê‘· bÕ+&Ée⁄\ |ü⁄≥Tºø£, \ø£ÿÇ+&ÉT¢, Væ≤&ç+u≤düTs¡ e<Ûä, n˝≤π> ôV’≤<äsêu≤<äT, s¡+>±¬s&ç¶, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝À¢ ≈£L&Ü
ãø±düTs¡e<Ûä, eT‘·‡´j·T+Á‘·+, e÷j·÷p<ä+,X¯•πsK, düTuÛÑÁ<ëø£fi≤´D+, ø=ìï ø±øÏ|ü&É>∑\ ø£fi≤ø±s¡T\ ≈£î≥T+u≤\T ™Hêïj·Tì Hêsêj·TD
s¡+uÛÑs¡+bÕ\ ø£fi≤´D+, ø£s¡íø£fi≤´D+, ≈£îÁs¡ùdqT sêeTs¡Twæeq+, ‘Ó*bÕs¡T. <äXÊu≤›\T>± $düÔè‘·yÓTÆq Á|üC≤<äs¡D≈£î ‘·eT ø£fi≤s¡÷|ü+
eTè>∑e÷s¡Twæeq+, ø°#·ø£ e<Ûä, ™‘·Ôs¡ >√Á>∑Vü≤D+, ø£èwüísêj·Tu≤s¡+, H√#·T≈£îqï<äì Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T. e+X¯bÕs¡+|üs¡´+>± ‘ê‘· eTT‘êÔ‘·\
≈£îs¡TπøåÁ‘·+, ;Ûwüà|üs¡«+, X¯\´|üs¡«+, ø£èwüí|üs¡«+, Á<√D|üs¡«+, ø£s¡í|üs¡«+, qT+&ç ‘êMT ø£fi≤s¡÷bÕìï H˚s¡TÃ≈£îHêïeTì Äj·Tq nHêïs¡T. ‘·eT
>∑<ë|üs¡«+ yÓTT<ä˝…’q |òüT{≤º\qT bÕ+&Ée⁄˝Àfi¯ófl n<äT“¤‘·+>± #ÓãT‘ês¡T. ø£fi≤ø±s¡T\ ≈£î≥T+u≤\T Á|ü<äs¡Ùq ì$T‘·Ô+ Á>±e÷\qT |ü+#·T≈£îì, me]
20 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY 2009

SthankaNovBW.indd 23 10/28/09 11:22:32 AM

 Á>±eT+˝À yês¡T Á|ü<äs¡Ùq\qT ø=qkÕ–kÕÔeTì Äj·Tq ‘Ó*bÕs¡T. ‘êeTT ≈£îs¡TπøåÁ‘·+˝À ;ÛeTTì |üsêÁø£eT+ >∑÷]Ã
Á|ü<ä]Ù+∫q+‘· ø±\+ Ä }fiÀfløÏ Ç‘·s¡ ø£fi≤ø±s¡T\T sê≈£î+&Ü ‘·eT ªã+&Éq ;ÛeTT&ÉT
eT<Ûä´ ne>±Vü≤q ™+≥T+<äì Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T. yês¡Ô»q Áu≤D‘√q - ™»«\ u≤\ Á|ü#ê+&É
Á>±eT+˝ÀøÏ yÓfi¯fl>±H˚ ‘·eT eTT‘·Ôsê• ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q yê] uÛÑT»uÛÑ\ ‘ê+&Éeyê]ÔøÏ - sêeTeT÷]ÔøÏ
fi¯flqT yÓ<äøÏ ‘·eT Á|ü<äs¡Ùq\qT >∑T]+∫, yê]øÏ #ÓãT‘êeTì Äj·Tq ø£&É>∑{Ϻ uÒ] eTT~j·T
‘Ó*bÕs¡T. Á|ü<äs¡Ùq ø√dü+ yês¡T &ÉãT“\T, _j·T´+, e&ÉT¢ ‘·eT≈£î ÇkÕÔs¡ì ø£s¡TDÏ+#·y˚ »>∑<ë+ã
Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T. Á>±eTeT+‘ê ‘êeTT Á|ü<ä]Ù+∫Hê Á|ü‹|òü\+ e÷Á‘·+ ˙≈£î X¯s¡DT CÒùd<ä XÊs¡<ë+ã
eTT‘·Ôsê• yê] Çfi¯¢ qT+&˚ rdüT≈£î+{≤eTì, Ç~ ‘·eT ≈£î˝≤#ês¡eTì ø£s¡TDÏ+#·T ˙bÕ<ä - ø£eT\eTT*|ü⁄Œ&ÉT
Hêsêj·TD #ÓbÕŒs¡T. Á>±e÷ìï ã{Ϻ eT÷&ÉT Hê\T>∑T s√E\ bÕ≥T eTs¡eTø£ kÕ<ÛäTr‘·T
@ø£_–q ø£<∏äqT #ÓãT‘·T+{≤eTì Äj·Tq ‘Ó*bÕs¡T. ™<äj·T+ 11 >∑+≥\ eT~˝Àq Hê‘·*¢
qT+&ç kÕj·T+Á‘·+ 4 >∑+≥\ es¡≈£î, sêÁ‹ 9 >∑+≥\ qT+&ç ns¡ΔsêÁ‹ eTeTTà Á|üdüTÔ‹+#·T ø£\Œe*¢μ
2 >∑+≥\ es¡≈£î ‘·eT ø£fi≤s¡÷bÕìï Á>±e÷\˝À Á|ü<ä]ÙdüTÔ+{≤eTì ø°#·≈£î&ÉT Á<Í|ü~ì #Ós¡ã{≤º\ì Á|üj·T‹ï+#˚ düeTj·T+˝À...
Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T.
ªX¯è+>±s¡ >∑TDeTDÏ
eTT‘·Ôsê• yê] Çfi¯fl˝À¢ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq |ü+&ÉT>∑\T »]–‘˚ yê] Çfi¯fl˝À¢H˚ ej·÷´] Hê ÁbÕDeTTD°
‘êeTT $&ç>± ≈£L&Ü ‘·eT ø£fi≤s¡÷bÕìï Á|ü<ä]ÙkÕÔeTì Hêsêj·TD uÛÑ+>∑eTT kÕj·T\
‘Ó*bÕs¡T. ø±øÏ|ü&ÉT>∑\ dæ+>∑], ø±øÏ|ü&É>∑\ s¡+>∑+, ø±øÏ|ü&É>∑\ s¡+–q ˙yÓ÷eTT
Vü≤qTeT+‘·T ‘·eT ø£fi≤s¡÷bÕìï r]Ã~<ä&› ÜìøÏ, ø=‘·>Ô ± |ü<ë´\qT, bÕ≥\ X¯è+>±s¡ $T≥Tp|üy˚
qT s¡÷bı+~+#·&ÜìøÏ ø£èwæ dü*bÕs¡ì Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T. z düT+<ä] H˚‘·fi¯H˚
XÊs¡<ä düTÔ‹˝À ø£<∏ä ÁbÕs¡+uÛÑ+ $+<äT≈£L Hê‘√ yê<äeTT
ø°#·ø£ ì+<˚ e#·TÃq eTT+<˚ ø°&ÉT
XÊs¡<ë<˚$ì Á|ü<eä∏ T+>± düT‹Ô +∫ ø£<ä∏ ÁbÕs¡+_ÛùdÔ ‘·eT≈£î X¯óuÛÁÑ |ü<eä Tì n+<ëì e÷≈£L˝À¢ <ä÷|ü+&ÉT¢ ø√j·TT≥
ø±øÏ|ü&É>∑\T Á|ü>±&ÛÉ+>± $X¯«dækÕÔs¡T. n+<Ódü+<äe÷ ø°#·ø±
ªl XÊs¡<ë+ã <˚$øÏ - <ëdüT+&ÉHÓ X¯s¡DTCÒ‘·TqT qqTø√s¡sê≈£îsê <ä÷wüø±
<Ûäs¡DÏ˝À <ä*#Ó<ä - <=dü+ãT\˙ï $&Éu≤|üeeTà zC≤\|ü⁄ düs¡dü÷eTDÏ
yêDÏ »>∑<ä+ã ˙≈£î - e+<äqeTàeTàμ ej·÷´] HêÁbÕDeTDÏ
XÊs¡<ëdüTÔ‹ ‘·s¡Tyê‘· $|òüTï>∑D≤~Û|ü‹ ◊q >∑DÒX¯óDÏí düTÔ‹dü÷Ô s¡+πø˝≤ #˚ùde⁄
ªX¯óø±¢+ãs¡<Ûäs¡+ $wüTí+μ XÀ¢ø£+ Ä\|ækÕÔs¡T. nq+‘·s¡+ bÕ+&Ée⁄\ } |ü+ø±C≤øÏås√
|ü⁄≥Tºø£‘√ ø£<∏äqT #Ó|üŒ&É+ ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T. bÕ+&Ée⁄\ ø£<∏äqT $e]+#˚ z|üsêÁ‹˝À ø°&ç+‘·e÷μ
∫Á‘ê\‘√ ≈£L&çq ª|ü{≤ìïμ ø£<∏ë $es¡D≈£î ™|üjÓ÷–kÕÔs¡T. bÕe⁄>∑+≥ Ä<äs¡D nedüs¡+
qT+&ç ns¡Δ>∑+≥ es¡≈£î ˇø√ÿ u§eTàqT #·÷|ædü÷Ô ø£<∏ä #ÓãT‘ês¡T.
dü+e‘·‡s¡eT+‘ê Á>±e÷\˝À |üs¡´{Ïdü÷Ô Ms¡T ‘·eT ø£fi≤s¡÷bÕìï Á|ü<ä] n|ü⁄s¡÷|üyÓTÆq á ø£fi≤s¡÷bÕìï #·÷dæ m+<äs√ Á|üX¯+dædüTÔHêï,
Ùdü÷Ô ™+{≤s¡T. M] dü«düú\+˝À m˝≤+{Ï ÄdüTÔ\T ˝Òø£b˛e&É+‘√ πøe\+ ‘·–q Ä]úø£, Vü‰]úø£, düVü≤ø±s¡+ n+~+#ê*‡q nedüs¡+ m+‘√ ™+<äì
á ø£fi≤s¡÷|üy˚T JeH√bÕ~Û>± e÷]+~. dæús¡yÓTÆq ìyêdü+ ˝Òø£b˛e&É+‘√ ø£fi≤ø±s¡T\T n+≥THêïs¡T. Á|üuÛÑT‘·«|üs¡+>± ‘·eT≈£î #˚j·T÷‘· ø±yê\ì
|üP]>∑T&çôd˝Ò yê]øÏ ÄÁX¯j·÷ìïdüTÔHêïsTT. yês¡+≥THêïs¡T. ‘·eT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ >∑èVü‰\T ì]à+∫ Çyê«\ì, |æ\¢\≈£î
$<ë´ kÂø£sêìï ø£*–+#ê\ì yês¡T $»„|æÔ #˚düTÔHêïs¡T. m+<äs√ ;<ä
bÕ+&Ée⁄\ ø£<∏ä˝Àì $$<Ûä |òüT{≤º\T ø£fi≤ø±s¡T\‘√ q&ÉTdüTÔqï ‘·eT ø£fi≤s¡÷bÕìøÏ Äø±X¯yêDÏ, <ä÷s¡<äs¡ÙHé\T
bÕ+&Ée⁄\ ø£<∏ä˝Àì $$<Ûä |òüT{≤º\≈£î dü+ã+~Û+∫q düìïy˚XÊ\ n+&É>± ì\yê\ì yês¡T ø√s¡T‘·THêïs¡T. sêh C≤rj·T ø£fi≤kÕ+düÿè‹ø£
qT #·ø£ÿì bÕ≥\T, |ü<ë´\ s¡÷|ü+˝À ø±øÏ|ü&É>∑\ ø£fi≤ø±s¡T\T #·ø£ÿ>± dü+düú\T ‘·eT‘√bÕ≥T á ø£fi≤s¡÷|ü+ n+‘·]+∫b˛≈£î+&Ü ™+&˚+<äT≈£î
Ä\|ækÕÔs¡T. yê{Ï˝À ø=ìï Çø£ÿ&É ™<ëVü≤]düTÔHêïeTT. >±qT nìï kÕúsTT\˝À ‘·eT Á|ü<äs¡Ùq\T @sêŒ≥T #˚j·÷\ì yês¡T
ø√s¡T‘·THêïs¡T.
ªl sê<ÛäeTìj·T<äs¡eTTq - ø√] eTT<ë›&çq{Ϻ
ø√eT\>±Á‘· - kÕs¡+ãTqj·TqT\ ÁuÀe⁄$T Á>±e÷\˝À Äu≤\>√bÕ˝≤ìï n\]+|üCÒùd ªbÕ+&Ée⁄\ ø£<∏äμ
<Ûäs¡D°;ù|≥yês¡ - <ëX¯øÏ b˛wüμ ø£qTeTs¡T>∑e⁄‘·Tqï es¡Ôe÷q+˝À á ø£fi≤Á|üÁøÏj·Tô|’q |ü]XÀ<Ûä≈£î\T <äèwæº
eT[fl+#·e\dæq nedüs¡+ m+‘Ó’Hê ™+~.
- m.myéT. |ò”#·sY‡
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q 21

SthankaNovBW.indd 24 10/28/09 11:22:32 AM

 ôO+{≤sTT
w&É÷´\Tø±ã{Ï(–]»q) ÁbÕ+‘ê\˝À kÕe÷õø£ Ä]úø£ |ü]dæú‘·T\T y˚s¡T>±
º, Ä ÁbÕ+‘ê\≈£î |ü+#êsTTrsêCŸ #·{≤ºìï ø=ìï
e÷s¡TŒ\‘√ #˚j·÷\ì πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ ìs¡ísTT+∫ uÛÑ÷]j·÷ ø£$T{Ï yê]
dü\Vü‰\‘√ 1996˝À bÕs¡¢yÓT+≥T (40 #·≥º+ 1996), 1998˝À eTq
sêh+ nôd+;¢ (7e #·≥º+, 1998) ÄyÓ÷~+#·≥yÓTÆq~. M{Ï neT\T≈£î
ø±e\dæq ìj·Te÷\qT eTq sêh Á|üuÛÑT‘·«+ C≤Ø #˚j·Te\dæ O+~.
á eT<Ûä´H˚ πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·« |ü+#êsTTrsêCŸ XÊK≈£î &Üø£ºsY _. &ç.
X¯s¡à>±] H˚‘·è‘·«+˝À ìj·T$T+#·ã&ɶ düuŸ`ø£$T{°, yê] ìy˚~ø£qT
düeT]Œ+∫+~. nsTT‘˚ ª|”kÕμ #·≥º+ <ë«sê ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝À
Á>±eTdüuÛÑ\≈£î, |ü+#êsTTr\≈£î dü+Áø£$T+#˚ n~Ûø±sê\T >∑T]+∫
Äj·÷ dü+düú\≈£î mìï¬ø’q Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\≈£î ‘Ó*j·T#˚j·TT≥y˚T
á yê´dü+ eTTK´O<˚›X¯+.
ôw&É÷´\T Á>±e÷\ >∑T]Ô+|ü⁄
uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ 5e ôw&É÷´\T Á|üø±s¡+, @<Ó’Hê ÁbÕ+‘êìï
ôw&É ÷ ´\T ÁbÕ+‘· + >± >∑ T ]Ô + #· { ≤ìøÏ , ôw&É ÷ ´\T ÁbÕ+‘ê\
dü]Vü≤<äT›\qT e÷s¡Ã&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘· sêh|ü‹øÏ n~Ûø±sê\T OHêïsTT.
ª|”kÕμ #·≥º+ <ë«sê
ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝À Á>±eTdüuÛÑ\≈£î
n~Ûø±sê\T ã<ä˝≤sTT+|ü⁄
ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\ >∑T]Ô+|ü⁄, Á|üø£≥q
uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ 5e ôw&É÷´\T Á|üø±s¡+, uÛ≤s¡‘· sêh|ü‹
@<Ó’Hê ÁbÕ+‘êìï ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘·+>± >∑T]Ô+#·{≤ìøÏ, ôw&É÷´\T
ÁbÕ+‘ê\ dü ] Vü ≤ <ä T › \ T e÷s¡ à {≤ìøÏ n~Û ø ±sê\T OHêïsTT.
sêC≤´+>∑ | ü s ¡ + >±, sêh|ü ‹ øÏ dü + Áø£ $ T+∫q á n~Û ø ±sê\‘√
ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\qT Á|üø£{ÏkÕÔs¡T. á ÁbÕ+‘ê\qT >∑T]Ô+#˚+<äT≈£î
Hê\T>∑T dü÷Á‘ê\qT bÕ{ÏkÕÔs¡T.
i) ôw&É÷´\T ‘Ó>∑\T 50 XÊ‘·+ ø£+fÒ m≈£îÿe>± ìe•+#˚ ÁbÕ+‘·+,
ii) dü+|òüT{Ï‘· ÁbÕ+‘ê\T>± O+&ç, düãu…’q $d”Ôs¡í+ ø£*– O+&É&É+,
iii) bÕ\Hê|üs¡+>± nqT≈£L\+>± O+&˚ ÁbÕ+‘·+,
vi) u≤>± yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘·+.
á $<Û ä + >± eTq<˚ X ¯ + ˝À Ä+Á<Û ä Á |ü < ˚ X Ÿ , eT<Û ä ´ Á|ü < ˚ X Ÿ ,
Væ≤e÷#·˝ŸÁ|ü<˚XŸ, >∑T»sê‘Y, ˇ]kÕ‡, sê»kÕúHé, eTVü‰sêh, #Û·rÔdt|òüT&é
eT]j·TT C≤s¡®+&é e+{Ï (9) sêÅcÕº\˝À 5e ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\qT
Á|üø£{Ï+#ês¡T.
5e ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝À sêh >∑es¡ïs¡T≈£î Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq
22
RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 1 10/28/2009, 12:24 PM
n~Ûø±sê\T OHêïsTT. @<Ó’Hê neT\T˝À Oqï πø+Á<ä, sêh #·{≤ºìï
ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\≈£î |üP]Ô>± e]Ô+|ü#ù˚ d+<äT≈£î, e÷s¡TŒ\‘√ e]Ô+|ü
#˚ùd+<äT≈£î, ndü\T e]Ô+|ü≈£î+&Ü #˚ùd+<äT≈£î n~Ûø±sê\T OHêïsTT.
O<ëVü≤s¡D≈£î, yÓTÆ<ëq ÁbÕ+‘ê\˝À Äs¡T XÊ‘·+ ObÕ<Ûë´j·TT\
O<√´>±\T –]»qT\≈£î πø{≤sTTùdÔ, ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘·+˝À e÷Á‘·+
q÷{ÏøÏ q÷s¡T XÊ‘·+ ObÕ<Ûë´j·T O<√´>±\˝À kÕúìø£ –]»qT\H˚
ìj·T$T+#ê\ì Ç∫Ãq Á|üuTÑÛ ‘·« O‘·sÔ T¡ «\T á n~Ûø±s¡+‘√ Ç∫Ãqy˚.
n<˚ ø±ø£ ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝Àì uÛÑ÷$Tì s¡øÏå+#˚+<äT≈£î, e&û¶
yê´bÕs¡ T \ yê´bÕsêìï Áø£ e TãB› ø £ ] +#˚ + <ä T ≈£ î ø=‘· Ô #· { ≤º \ T
‘Ó#˚Ã+<äT≈£î >∑es¡ïs¡T≈£î n~Ûø±sê\T OHêïsTT. Ç+<äTø√dü+ –]»q
dü\Vü‰eT+&É* ÄyÓ÷<ä+, sêh|ü‹ ÄyÓ÷<ä+ bı+<äe\dæ O+~.
5e ôw&É÷´\T ÁøÏ+<ä –]»q dü\Vü‰ eT+&É*ì @sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T.
Ç+<äT˝À ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç mìïø£ø±ã&çq n+<äs¡T –]»q
XÊdüqdüuÛÑT´\T O+{≤s¡T. –]»q e´eVü‰sê\ô|’ á eT+&É* dü\Vü‰
Á|üuÛÑT‘·«+ rdüTø√yê*. n+<äTπø Bìì ∫qï XÊdüqdüuÛÑ>± e]íkÕÔs¡T.
ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\ (uÛÑ÷$T ã<ä˝≤sTT+|ü⁄) #·≥º+ 1959, <ëìøÏ
1970˝À dües¡D, e&û¶ yê´bÕs¡düTΔ\ #·≥º+ ˝≤+{Ï$ sT÷ 5e
ôw&É÷´\T <ë«sê dü+Áø£$T+∫q n~Ûø±sê\‘√ e∫Ãq #·{≤º˝Ò.
ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\qT Á|üø£{Ï+∫qfÒ¢, uÛ≤s¡‘· sêh|ü‹ ôw&É÷´\T
‘Ó>∑\qT ≈£L&Ü sêÅcÕº\ yêØ>± Á|üø£{ÏkÕÔs¡T. nsTT‘˚ ôw&É÷´\T ‘Ó>∑\
C≤_‘ê˝À ø=‘·Ô ‘Ó>∑\qT #˚s¡Ã≥+ ø±ì, Oqï yê{Ïì ‘=\–+#˚+<äT≈£î
ø±ì bÕs¡¢yÓT+≥T≈£î n~Ûø±s¡+ O+~. <˚X¯+ yÓTT‘·Ô+˝À Ç|ü&ÉT 700
ôw&É÷´\T ‘Ó>∑\T O+fÒ yê{Ï˝À 75 ‘Ó>∑\T #ê˝≤ ÁbÕNq+>±qT,
yÓqTø£ã&çq$>±qT Oqï≥T¢ πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ >∑T]Ô+∫+~. <˚X¯+˝À
84.30 ø√≥¢ ôw&É÷´\T ‘Ó>∑\ »HêuÛ≤ O+fÒ M]˝À m≈£îÿeeT+~
5e ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝ÀH˚ ìe•düTÔHêïs¡T. n+<äTe\¢ M] s¡ø£åD≈£î,
Á|ü>∑‹øÏ mH√ï #·{≤º\T, n_Ûeè~Δ ø±s¡´Áø£e÷\T neT\T|üs¡TdüTÔHêïs¡T.
eTq sêh+˝À 35 ôw&É÷´\T ‘Ó>∑\yês¡T OHêïs¡T. yê{Ï˝À 8
‘Ó>∑\T ÁbÕNq+>±qT, yÓqTø£ã&çq$ >±qT >∑T]Ô+#ês¡T. eTq sêh+˝À
lø±≈£ î fi¯ + , $»j· T q>∑ s ¡ + , $XÊK|ü ≥ ï+, ‘· ÷ s¡ T Œ>√<ëe],
|ü•ÃeT>√<ëe], KeTà+, es¡+>∑\T¢, Ä~˝≤u≤<äT, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY
õ˝≤¢˝˝À 31,485.34 #·ˆˆøψˆMTˆˆ yÓ’XÊ\´+˝À $düÔ]+∫ O+~.
sêh+˝Àì 31 ôw&É ÷ ´\T ‘Ó > ∑ \ T (60 XÊ‘· + »HêuÛ ≤ ) sT÷
ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ ìe•düTÔHêïs¡T. sêh+˝Àì 60 XÊ‘·+ n&É$ sT÷
kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY, 2009
 ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ O+~. Ç|üŒ{Ïπø #ê˝≤ ÁbÕ+‘ê\T ãj·T{Ï ÁbÕ+‘ê\‘√
dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü O+{≤sTT.
‘·s¡‘·sê\T>± n&É$ ø=+&É ÁbÕ+‘ê\˝À ãj·T{Ï Á|ü|ü+#êìøÏ
dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü O+&É&É+ e\¢ ôw&É÷´\T (–]»q) ‘Ó>∑\T
yê]<Ó’q Jeq$<ÛëHêìï (dü+düÿ è‹) s¡÷bı+~+#·T≈£îHêïs¡T. #Ó≥T¢,
»+‘·Te⁄\T, ôd\j˚Tfi¯ófl, ø=+&É\T ˝≤+{Ï$ yê] dü+düè‹˝À uÛ≤>∑+.
Á|ü‹ Á>±e÷ìøÏ ˇø£ dü]Vü≤<äT› ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïs¡T. Ä dü]Vü≤<äT›˝Àì
eqs¡T\ìï+{Ïì Ä Á>±eTdüTú\ OeTà&ç ÄdæÔ>± ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïs¡T.
JeHê<Ûësê\T nsTTq Ä eqs¡T\ dü$Twæº j·÷»e÷Hê´ìøÏ ≈£L&Ü,
ìj·Te÷\T s¡÷bı+~+#·T≈£îHêïs¡T. ˇø£ Á>±eT bı*y˚Ts¡T ˝Òø£ dü]Vü≤<äT›
˝Òø£ •yês¡TqT Á|üø£ÿ Á>±e÷\T >ös¡$kÕÔsTT. ˇø£] Ädæ›˝ÀøÏ eTs=ø£s¡T
#˚ s ¡ ã &É ≈ £ î +&Ü ìj· T e÷\T OHêïsTT. sT÷ ìj· T e÷\qT
O\¢ + |ò æ T +∫qyê]ô|’ dü + dü è ‹|ü s ¡ + >± #· s ¡ ´ rdü T ≈£ î H˚ + <ä T ≈£ î
≈£î\|ü+#êsTTr\T, Á>±eT|ü+#êsTTr\T, ø=ìï Á>±e÷\qT ø£*|æq
|ü+#êsTTr\T ˝≤+{Ï$ @s¡Œs¡T#·T≈£îHêïs¡T. á eT<Ûä´H˚ (2005)
á s¡#·sTT‘· s¡+|ü#√&Ées¡+, Ä~˝≤u≤<äT, q\¢eT\ n&Ée⁄\˝À
»]|æq |ü]XÀ<Ûäq\ Á|üø±s¡+ 98 XÊ‘·+ ‘·>∑e⁄\qT yê] ≈£î\ ˝Òø£
Á>±eT |ü + #êsTTr˝Ò rs¡ T dü T Ô H êïj· T ì ‘˚ * +~. Vü ≤ ‘· ´ ,
Vü≤‘ê´Á|üj·T‘·ï+ ˝≤+{Ï H˚sê\T e÷Á‘·+ b˛©düTùdºwüHé˝À qyÓ÷<äT
nsTT ø√s¡Tº\˝À q&Ée&É+ >∑eTì+#·&É+ »]–+~.
–]»q dü+düÿè‹˝À eTs=ø£ eTTK´uÛ≤>∑+ eT‘·+. –]»qT\
eT‘êìï e÷qe XÊgE„\T ≈£î¢|üÔ+>± #ÓãT‘·÷ n~ ªe÷qyêr‘·X¯øÏÔô|’
qeTàø£+>±μ e]í+#ês¡T. m˝Ÿ. |æ. $<ë´]› >±] <äèwæº˝À e÷qe⁄&ÉT
Á|üø£è‹`e÷qyêr‘·X¯≈£îÔ\ dü+ø°s¡íy˚T –]»q eT‘êìøÏ eTTK´+.
n+<äTe\¢ Á|üø£è‹ eqs¡T\ j·÷»e÷q´+˝À qeTàø±\T ≈£L&Ü
Á|üeTTK bÕÁ‘· eVæ≤kÕÔsTT. Bìe˝Ò¢ n≥M |òü\kÕj·T+ (;&ç Ä≈£î\T
≈£L&Ü) n&É$ e÷$T&ç ˝≤+{Ï$ |ü]|üø±«ìøÏ e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· Á|üø£è‹
<˚e‘·\≈£î <Ûäq´yê<ë\T ‘Ó*ù| |üP»\T #˚dæ ø±ì yê{Ïì ø√j·Ts¡T.
Çe˙ï |ü]o*ùdÔ ‘Ó*ùd<ä+fÒ, –]»qT\T yê]<Ó’q j·÷»e÷q´
|ü<äΔ‘·T\qT ‘·s¡‘·sê\T>± n_Ûeè~Δ #˚düT≈£îì, ne*+_düTÔHêïs¡T.
n+<äTe\¢ #ê˝≤ –]»q Á>±e÷\˝À ≈£î\ Á>±eT|ü+#êsTTr e´edüú
Ç|üŒ{Ïø° #ê˝≤ |ü{Ïwüº+>± O+<äì ‘Ó\Tk˛Ô+~.
nsTT‘˚, –]»q ÁbÕ+‘ê\≈£î s√&ÉT¢y˚dæ, bÕsƒ¡XÊ\\T ô|{Ϻ
e÷¬sÿ≥Tº n_Ûeè~Δ #˚XÊs¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, sê»ø°j·T
bÕغ \ T, Á|ü u Û Ñ T ‘· « |ü < ∏ ä ø ±\T yÓ T T<ä \ >∑ T q$ ô|]>±ø£ ãj· T {Ï
Á|ü | ü + #· + ‘√ –]»qT\‘√ dü + ã+<Û ë \T ô|]>±sTT. ãj· T {Ï
yê´bÕs¡düTú\ ‘êøÏ&ç ≈£L&Ü ô|]–+~. ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\≈£î
–]»H˚‘·s¡T\ e\dü\T ≈£L&Ü ô|]– ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À 50 XÊ‘·+
es¡≈£î –]»H˚‘·s¡T\T #˚s¡T≈£îHêïs¡T.
e÷s¡ T ‘· T qï Ä]Δ ø £ , kÕe÷õø£ yê‘êes¡ D ≤ìï m<ä T s=ÿì,
ì\ã&˚+<äT≈£î –]»qT\≈£î ø=‘·Ô k˛ÔeT‘· ø±yê*. ≈£î\ |ü+#êsTTr\
k˛ÔeT‘·, ìj·Te÷\T #ê\e⁄. sêC≤´+>∑|üs¡+>± á ø=‘·Ô k˛ÔeT‘·qT
ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝Àì Á>±eTdüuÛÑ\≈£î ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ n~Ûø±sê\T
qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 2 10/28/2009, 12:24 PM
<ë«sê ø£*Œ+#·≥y˚T |”kÕ #·≥º+ O<˚›X¯+.
uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ (73e dües¡D) #·≥º+, 1992 ˝À #˚dæq
‘·s¡Tyê‘· Ä #·{≤ºìï 5e ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\≈£î e]Ô+|ü#˚ùd≥|ü&ÉT
|ü]o*+#·e\dæq n+XÊ\qT >∑T]Ô+∫ n<Ûä´j·Tq+ #˚dæ, Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ
dü\Vü‰\T Ç#˚Ã+<äT≈£î bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\T l ~©|tdæ+>¥ uÛÑ÷]sT÷
>±] n<Ûä´ø£å‘·q bÕ¢yÓT+≥T düuÛÑT´\ ø£$T{°ì πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+
(Á>±MTD≤_Ûeè~Δ XÊK) pHé 10, 1994˝À ìj·T$T+∫+~. yê]
dü÷#·q\ y˚Ts¡≈£î #˚dæq, |ü+#êsTTr #·≥º+ (ôw&É÷´˝Ÿ ÁbÕ+‘ê\≈£î
e]Ô+|ü⁄) 1996 (40e #·≥º+, 1996), &çôd+ãsY 24, 1996q sêh|ü‹
ÄyÓ÷<ä+ bı+~+~. n˝≤π> eTq sêh+˝À ≈£L&Ü Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
|ü+#êsTTrsêCŸ (dües¡D) #·≥º+, 1988 (7e #·≥º+, 1998) »qe]
16, 1998 Hê&ÉT sêh >∑es¡ïsY ÄyÓ÷<ä+ bı+~+~. eTq sêh
#· ≥ º + ˝Àì $esê\T, dü + ã+~Û ‘ · #· { ≤º \ T, neT\T˝À
n~Û>∑$T+#·e\dæq Çã“+<äT\T Ç|ü&ÉT |ü]o*<ë›+.
ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝À –]»qT\≈£î ‘·eT<Ó’q JeqXË’* O+<äì
>∑T]Ô+∫q Á|üuÛÑT‘·«+, |”kÕ #·≥º+ <ë«sê |ü+#êsTTrsêCŸ #·≥º+˝À
bı+<äT|üs¡∫q dües¡D˝À eTTK´yÓTÆq~ ªÁ>±eT+μ jÓTTø£ÿ ìs¡«#·q+
(24 m), Á>±eT+ n+fÒ Äyêdü+, ÄyêkÕ\ >∑T+|ü⁄, •yês¡TÁ>±eT+,
•yês¡T Á>±e÷\ >∑T+|ü⁄ ` ˇπø düe÷»+ ø±ì, ø=ìï düe÷C≤\T ø±ì
ø£*dæ O+&ç Ä Á>±e÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫q e´eVü‰sê\ìï, Ä#ês¡
e´eVü‰sê\ <ë«sê yêπs ìs¡«]Ô+#·T≈£îH˚<˚ Á>±eT+. á ìs¡«#·q+
Ç+‘·eTT+<äT $e]+∫q –]»q dü+düè‹øÏ nqT>∑TD+>± O+~.
nsTT‘˚ Á|üuÛÑT‘·« n≥M j·÷»e÷Hê´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q es¡≈£î yê]
dü]Vü≤<äT›\T y˚πs>± O+{≤sTT. ø±ã{Ϻ ‘·>∑e⁄\T e#˚à neø±X¯+
O+~. ø=+‘·es¡≈£î kÕe÷õø£ n≥M j·÷»e÷Hê´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q
Á|üuÛÑT‘·« O‘·Ôs¡T«˝À e÷Á‘·+, –]»qT\T >∑T]Ô+∫q dü]Vü≤<äT›\≈£î
˝Àã&˚ eqdü+s¡ø£åD dü$T‹ Vü≤<äT›\T ≈£L&Ü ìs¡ísTT+#·≥+ e\¢
Á>±e÷\T / •yês¡¢ eT<Ûä´ j·÷»e÷q´ ‘·>∑Te⁄\≈£î ôw&É÷´\T
ÁbÕ+‘·+˝À ÄkÕÿs¡+ ˝Ò≈£î+&Üb˛sTT+~. sêuÀj˚T ìã+<Ûäq˝À¢ á
$<Ûä+>± düeTq«j·T+ O+fÒ u≤>∑T+≥T+~.
–]»qT\ Ä#ês¡+, e´eVü‰sê\T, dü+düÿè‹|üs¡+>± >∑T]Ô+|ü⁄,
kÕe÷õø£ eqs¡T\ ìs¡«Vü≤D u≤<Ûä´‘· Á>±eTdüuÛ≈£î (242 _)
n|üŒ#Ó|üŒ≥+ »]–+~. Ç~ m˝≤>∑÷ –]»qT\ |ü+#êsTTr\T
#˚düTÔHêïsTT ø±ã{Ϻ @ düeTdü´ Ç+‘·es¡≈£î sê˝Ò<äT. nsTT‘˚
23
 –]»H˚‘·s¡T\T ≈£L&Ü m≈£îÿe>± Oqï Á>±eT+˝À Bìì m˝≤>∑
ìs¡«Væ≤+#ê* nH˚~ Ä˝À∫+#·e\dæq $wüj·T+.
242 dæ Á|üø±s¡+, Á>±eTdüuÛÑ\≈£î ø=ìï ø£s¡Ôyê´\T Çe«ã&ܶsTT.
Á>±eT|ü+#êsTTr #˚|üfÒº kÕe÷õø£, Ä]›ø±_Ûeè~Δ Á|ü‹ |ü<∏äø£+
s¡÷|üø£\Œq, neT\T |üs¡´y˚ø£åD Á>±eTdüuÛÑ u≤<Ûä´‘· <ë]Á<äπsK≈£î
ÁøÏ+<ä Oqï yê] n_Ûeè~Δ¬ø’ #˚|üfÒº |ü<∏äø±\≈£î dü+ã+~Û+∫q
\_› < ës¡ T \ mìïø£ u≤<Û ä ´ ‘· Á>±eTdü u Û Ñ < ˚ . dü ¬ s ’ q ìj· ÷ eTe[
s¡÷bı+~+#·b˛e≥+ e\¢ á u≤<Ûä´‘· ìs¡«]Ô+#· ˝Òø£b˛‘·THêïs¡T.
|”kÕ#·≥º+ e∫Ãq |ü~ dü+e‘·‡sê\ ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü kÕe÷õø£ n≥M
j·÷»e÷Hê´\ |ü<∏äø£+ neT\T eqdü+s¡ø£åD dü$T‘·T\ <ë«sê
»s¡ T >∑ T ‘√+~. n˝≤π > Á>±MTD ù|<ä ] ø£ ìs¡ ÷ à\Hê |ü < ∏ ä ø ±\T
düe÷K´\ <ë«sê neT\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. Ç˝≤π> –]»Hê_Ûeè~Δ
ø±s¡´Áø£e÷\T ≈£L&Ü Á>±eT düuÛÑ\ <ë«sê neT\T »s¡T>∑≥+˝Ò<äT.
sêC≤´+>∑ dües¡D <ë«sê @s¡Œ&ɶ Á>±eTdüuÛÑ\T ìs¡«]Ô+#ê*‡q |üìì,
n~Ûø±s¡, nq~Ûø±s¡ Á>∑÷|ü⁄\T <ë«sê ìs¡«]Ô+#·≥+ e\¢ #·≥º|üs¡yÓTÆq
yê´C≤´\≈£î ‘êe⁄ ˝Ò≈£î+&Ü #·÷düTø√yê*.
ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝À eT‘·TÔ, e÷<äø£ |ü<ësê›\ neTàø£+ô|’
ìj·T+Á‘·D ≈£L&Ü Á>±eTdüuÛÑ≈£î n|üŒ#Ó|üŒ≥+ »]–+~. nsTT‘˚
sêh Äu≤ÿØ #·≥º+ e÷<äø£ Á<äyê´\ #·{≤º\˝À Bì >∑T]+∫
e÷s¡TŒ\T #˚j·÷*. ˝Òø£b˛‘˚ Á>±eTdüuÛÑ á |üìì ìs¡«]Ô+#·˝Òe⁄.
∫qï / ‘·s¡Vü‰ n≥M |òü\kÕj·T+ Á>±eTdüuÛÑ ÄdæÔ>± |”kÕ #·≥º+˝À
ù|s=ÿqã&ç+~. nsTT‘˚ Ç~ nqTuÛÑ$+#˚ ÄdæÔ Vü≤ø±ÿ, dü+|üPs¡í
ÄdæÔ Vü≤ø±ÿ nH˚~ ìs¡«∫+#ê*. Ç<˚ ø±≈£î+&Ü Ç|üŒ{Ïπø ∫qï‘·s¡Vü‰
n≥M |òü\kÕj·T+ yê´bÕs¡+ô|’ Oqï #·{≤º\qT ≈£L&Ü ‘·>∑T$<Ûä+>±
düe]+#·e\dæ sêe#·TÃ. 5e ôw&É÷´\T ÁøÏ+<ä >∑es¡ïsY>±s¡T 1979˝À
Ç∫Ãq ¬s>∑T´˝ÒwüHé Á|üø±s¡+ ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝À Á|üuÛÑT‘·«+
Á|üø£{Ï+∫q ∫qï‘·s¡Vü‰ n≥M |òü\kÕj·T+ jÓTTø£ÿ yê´bÕs¡+ ø√dü+
–]»q düVü≤ø±s¡ dü+düúqT @¬ø’ø£ n~Ûø±]ø£ dü+düú>± ìs¡ísTT+#·≥+
»]–+~. n+fÒ y˚πs yê]øÏ neTà≥+ ìùw~Û+#·ã&ç+<äqï e÷≥.
n$Tà‘˚ ø=qïyês¡T, n$Tàqyês¡T •øå±s¡TΩ\T. n<˚ø±ø£ ;&û Ä≈£î\
yê´bÕs¡+ô|’ ≈£L&Ü 1979˝À C≤Ø#˚dæq #·≥º+ Á|üø±s¡+, n≥MXÊK≈£î
düs¡«Vü≤≈£îÿ\T OHêïsTT. yês¡T ô|{Ϻq ø£fi≤fl\˝ÀH˚ ne÷à*. |”kÕ
#·≥º+ Á>±eTdüuÛÑ≈£î ∫qï‘·s¡Vü‰ n≥M |òü\kÕj·T+ô|’ ÄdæúVü≤≈£îÿ ÇùdÔ,
24 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 3 10/28/2009, 12:24 PM
n<˚ |òü\kÕj·÷ìï eTs√ ¬s+&ÉT #·{≤º\T ˇπø dü+düú≈£î ‘·|üŒ y˚¬se]ø°
neTà≈£L&É<äH˚ ìã+<Ûäq ˇø£<ëìø=ø£{Ï $s¡T<äΔe÷ nH˚ n+XÊìï ≈£L&Ü
|ü]o*+#ê*.
Á>±eT e÷¬ s ÿ≥¢ ìs¡ « Vü ≤ D u≤<Û ä ´ ‘· ≈£ L &Ü Á>±eTdü u Û Ñ \ ≈£ î
n|üŒ–+#·≥yÓTÆq~. nsTT‘˚ Ç|üŒ{Ïø° neT\T˝À Oqï e÷¬sÿ{Ÿ
#· { ≤º \ ˝À nedü s ¡ y Ó T Æ q dü e s¡ D \T #˚ j · ÷ *. n˝≤π >
kÕe÷õø£s¡+>∑+˝À O+&˚ Á|üuÛÑT‘·« dü+düú\T n+fÒ $<ä´, yÓ’<ä´+
˝≤+{Ï yê{Ï MT<ä ≈£L&Ü Á>±eTdüuÛÑ\≈£î Ä~Û|ü‘·´+ Çyê«\ì #·≥º+
#ÓãT‘√+~. dü+ã+~Û‘· #·{≤º\˝À m+‘·es¡≈£î e÷s¡TŒ\T #˚j·÷\H˚
<ëìMT<ä ≈£L&Ü düTBs¡È #·s¡Ã »s¡>±*. ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝À uÛÑ÷$T
ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ (1/70) #·≥º+ neT\T n~Ûø±s¡+≈£L&Ü |”kÕ #·≥º+˝À
Á>±eT düuÛÑ\≈£î Çe«ã&ç+~. Ç~ Á|üdüTÔ‘·+ ôdŒwü˝Ÿ &ç|üP´{Ï ø£\ø£ºsY
(uÛÑ÷$T) #˚düTÔHêïs¡T. ìj·Te÷\qT s¡÷bı+~+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT sT÷
$esê\T C≤Á>∑‘·Ô>± |ü]o*+#ê*.
|”kÕ #·≥º+˝À Á>±eTdüuÛÑ\πø ø±ø£ eT+&É\ |ü]wü‘Y≈£î ≈£L&Ü
n~Ûø±sê\T ø£*Œ+#·ã&ܶsTT. Bì˝À eTTK´yÓTÆq~ uÛÑ÷ùdø£s¡D≈£î
dü+ã+~Û+∫+~. n_Ûeè~Δ ÁbÕC…≈£îº (O<ëVü≤s¡D≈£î ùd<ä´|ü⁄˙s¡T,
|ü]ÁX¯eT\T) ≈£î uÛÑ÷ùdø£s¡D #˚|ü≥ºe\dæq|ü&ÉT uÛÑ÷ùdø£s¡D≈£î
eTT+<ä T , |ü ⁄ qsêyêdü Á|ü D ≤[ø£ ‘· j · ÷ s¡ T #˚ ù deTT+<ä T , <ëì
neT\T˝ÀqT eT+&É\ |ü]wü‘Y‘√ ‘·|üŒø£ #·]Ã+#ê\ì #·≥º+
#ÓãT‘√+~. nsTT‘˚, eTq sêh+˝À neT\T˝À Oqï |ü⁄qsêyêdü
$<Ûëq+˝À ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝À neT\T|üs¡#·e\dæq $<Ûëq+ô|’
Á|ü‘˚´ø£ n<Ûë´j·T+ O+~. á eT<Ûä´ #˚|ü{Ϻq uÛ≤Ø, eT<Ûä´‘·s¡Vü‰
ùd<ä´|ü⁄ ÁbÕC…≈£îº\T, ôdCŸ\≈£î ø±e\dæq uÛÑ÷ùdø£s¡D˝À |”kÕ #·≥º+
|ü⁄qsêyêkÕ $<Ûëq O\¢+|òüTq »s¡T>∑T‘√+<äì ôV’≤ø√s¡Tº˝À yê´C≤´\T
y˚XÊs¡T. á $wüj·T+ô|’ ≈£L&Ü #·]Ã+∫ neT\T˝À ˝ÀbÕ*ï dü]~<ë›*.
∫qï‘· s ¡ V ü ‰ ˙{Ï eqs¡ T \ j· ÷ »e÷q´+ u≤<Û ä ´ ‘·
Á>±eT|ü+#êsTTrô|’ O+#·ã&ç+~. n<˚ $<Ûä+>± s¡+>∑Tsêfi¯ó¢ ˝≤+{Ï$
‘·y˚«+<äT≈£î eTT+<äT Á>±eT|ü+#êsTTr dæbòÕs¡T‡ ‘·|üŒìdü]. Bì
neT\T˝À ˝ÀbÕ\T ≈£ L &Ü dü ] ~~› ‘ ˚ Á>±eT|ü + #êsTTr
ã\|ü&ÉT‘·T+~.
ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝À Á>±eT|ü+#êsTTr, eT+&É\ |ü]wü‘Y≈£î
]»πs«wüHé\T OHêïsTT. n˝≤π> õ˝≤¢|ü]wü‘Y f…]{À]j·T˝Ÿ ø£$T{°,
eT+&É \ |ü ] wü ‘ Y f… ] {À]j· T ˝Ÿ ø£ $ T{° Á|ü ‹ ì<Û ä T \ mìïø£ ˝ À
]»πs«wüHé\T O+&Ü\ì –]»qT\T ø√s¡T≈£îHêïs¡T. Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢
O≥÷ïs¡T˝≤+{Ï q÷{ÏøÏ q÷s¡TXÊ‘·+ ôw&É÷´\T ÁbÕ+‘ê\˝À
–]»H˚‘·s¡T\T »&é.|æ.{Ï.dæ.\T>± mìïø£ ne⁄‘·THêïs¡ì –]»q
dü+|òü÷\ yê<äq. Ç~ ≈£L&Ü |ü]o*+∫, nedüs¡yÓTÆ‘˚ #·≥º dües¡D
#˚|ü{Ϻ‘˚ ôw&É÷´˝Ÿ ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç ôw&É÷´\T ‘Ó>∑˝Ò ÁbÕ‹ì<Ûä´+
eVæ≤+#˚ |ü]dæú‹ì ø£*Œ+#·e#·TÃ.
` &Üø£ºsY $.mHé.$.¬ø. XÊÅdæÔ
dü\Vü‰<ës¡T&ÉT (Á|ü#·Ts¡D\T), nbÕs¡T¶
qe+ãsY, 2009
 Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ˝
Ÿ À Ç+{Ï+{≤ e÷s¡TyÓ÷–+~. Äj·Tq #·÷|æq nkÕ<Ûës¡D
ã˝≤ìøÏ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ yê´|üÔ+>± Äj·Tq≈£î ù|s¡T e∫Ã+~. Ç+>±¢+&ÉT,
Ç‘·s¡ j·T÷s¡|t <˚XÊ˝À¢ Äj·Tq ‘·q nkÕ<Ûës¡D ã˝≤\qT Á|ü<ä]Ù+∫,
yÓT|ü bı+<ës¡T.
1882 @Á|æ˝Ÿ˝À lø±≈£îfi¯+˝Àì Ms¡|òüT≥º+˝À »ìà+∫q ø√&ç
sêeT÷à]Ô u≤\´+˝ÀH˚ ‘·q X¯øÏÔì #ê{≤s¡T. sêeT÷à]Ô >=\TdüT‘√
|ü⁄*|æ\¢qT ã+~Û+∫ ˝≤>∑T‘·÷ s√&ÉT¶ô|’ q&ÉTdüTÔ+fÒ, Á|ü»\T
‘·eTÁbÕD≤\qT ns¡#˚‹˝À ô|≥Tº≈£îì |üs¡T¬>‘˚Ôyês¡T. #·<äTe⁄
dü+<Ûä´\ô|’ ÁX¯<äΔ #·÷|üq+<äT≈£î ‘·+Á&ç yÓ+ø£qï ø√|üŒ&É≥+˝À sêeT÷à]Ô
ˇø£kÕ] <ä>∑Z] n&Ée⁄˝À¢øÏ bÕ]b˛j·÷s¡≥. yês¡+ ‘·s¡Tyê‘· Äj·Tq
Ä |ü⁄* |æ\¢‘√ ‹]–e#êÃs¡T.
sêeT÷à]Ô b˛ø£&É‘√ $dæ–b˛sTTq yÓ+ø£qï $»j·Tq>∑s¡+˝À
b˛©düT ÇHéôdŒø£ºsY>± |üì#˚düTÔqï ‘·q k˛<äs¡T&ÉT Hêsêj·TD kÕ«$T
<ä>∑Z]øÏ #·<äTe⁄ ø=qkÕ–+|ü⁄ ø√dü+ sêeT÷à]Ôì |ü+bÕs¡T. sêeT÷à]Ô
˝Àì X¯øÏÔì, HÓ’|ü⁄D≤´ìï >∑eTì+∫q Hêsêj·TDkÕ«$T n‘·ìï ˇø£
yê´j·÷eTXÊ\˝À #˚]Œ+#ês¡T. á yê´j·÷eTXÊ\˝À sêeT÷à]Ô eT\¢

ø£*j·TT>∑ ;ÛeTT\T
eT q+ ‘·s¡#·÷ dæìe÷\T, f…*$»Hé ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq
ã\+, X¯øÏÔ Oqï eTqTwüT\qT #·÷düTÔ+{≤+. ø=+‘·eT+~ |ü⁄s¡TwüT\T, nK]øÏ
$<ä´ H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T. ‘·s¡Tyê‘· Oqï‘· •ø£åD≈£î sêeT÷à]Ôì eTÁ<ëdüTøÏ
|ü +|æ +#ês¡ T Äj· T q, eTÁ<ëdü T qT+∫ ‹]–e∫Ãq ‘·s¡T yê‘·
Ád”Ô\T ≈£L&Ü nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq |üqT\T #˚düTÔ+{≤s¡T. O<ëVü≤s¡D≈£î ø=+<äs¡T $»j·Tq>∑s¡+˝Àì ˇø£ Oqï‘· bÕsƒ¡XÊ\˝À |òæõø£˝Ÿ Áf…sTTì+>¥
‘·eT |üfi¯¢‘√H√, yÓ+Á≥Tø£\≈£î ø£≥Tº≈£îH√ Á≥≈£îÿì ø±ì, ø±s¡Tì ø±ì, ÇHéÁdüºø£ºsY>± sêeT÷à]Ô #˚sês¡T.
$e÷Hêìï ø±ì ˝≤>∑T‘·T+{≤s¡T, eT] ø=+<äs¡T |ü&ÉT≈£îì, yêVü≤Hê\qT ø=‘·Ô>± dü+bÕ~+∫q HÓ’|ü⁄D≤´\T, X¯øÏÔj·TT≈£îÔ\qT Á|ü<ä]Ù+#·&ÜìøÏ
‘·eTô|’ qT+∫ b˛ìdüTÔ+{≤s¡T.
n≥Te+{Ï <äèXÊ´\T #·÷dæq|ü&ÉT |æ\¢\T yÓ+≥H˚ ªzμ
n+≥÷ ÄX¯Ãsê´q+<ë\˝À eTTì–b˛‘·T+{≤s¡T, H√≥e÷≥
sêø£ e÷qŒ&çb˛sTT #·÷düTÔ+{≤s¡T. nsTT‘˚, ≈£î≥T+ã+˝Àì
ô|<ä › \ ≈£ î eTTK´+>± ‘ê‘· > ±s¡ ¢ ≈ £ î Ç˝≤+{Ï $ ô|<ä ›
$wüj·÷\T>± nìŒ+#·e⁄. ªªÇ˝≤+{Ï$ e÷πøMT ø=‘·Ô ø±<äT,
ø√&ç sêeT÷à]Ô Ç{≤¢ + {Ï |ü q T˝… H √ï #˚ ù dyê&É T ,μμ nì
‘ê‘·>±s¡T¢ #Ó|ü⁄Ô+{≤s¡T.
ø√&ç sêeT÷àsêÔÔ! nì |æ\¢\T ÄX¯Ãs¡´b˛e#·TÃ. Äj·Tq
>∑T]+∫ eT]+‘· ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ÄdüøÏÔ ø£qãs¡#·e#·TÃ,
20e X¯‘êã›|ü⁄ ‘=* ns¡ú uÛ≤>∑+˝À ø√&ç sêeT÷à]Ô ù|s¡T

qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q 25

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 20 10/28/2009, 6:53 PM

 sêeT÷à]Ô ‘·«s¡˝ÀH˚ ˇø£ düs¡ÿdt ø£+ô|˙ì kÕú|æ+#ês¡T. <˚X¯+˝Àì
ÁbÕ+‘ê\ìï{Ï˙ á ø£+ô|˙ dü+<ä]Ù+∫+~. nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê˝À¢ sêeT÷à]Ô
düs¡ÿdt ø£+ô|˙øÏ eT+∫ ù|s=∫Ã+~. á ø£+ô|˙ <ë«sê n<äT“¤‘·yÓTÆq
$Hê´kÕ\qT Á|ü<ä]Ù+#˚ yês¡T.
¬s+&ÉT $_Ûqï ~X¯\yÓ’|ü⁄ yÓfi¯óÔqï ¬s+&ÉTø±s¡¢qT >=\TdüT\‘√
|ü≥Tº≈£îì @ø£ ø±\+˝À sêeT÷à]Ô Äù|yês¡T. Ä ø±s¡T¢ ˇø£ n+>∑Tfi¯+
≈£L&Ü eTT+<äT≈£î ø£~˝Ò$ ø±<äT. |üP]Ô @øχ˝Ÿπs≥sé Ç∫ÃHê ≈£L&Ü
ø£~˝Ò$ ø±<äT. ø√&ç sêeT÷à]Ô yê{Ïì eTT+<äT≈£î ø£<ä\ì#˚à yês¡T
ø±<äT. á Á|ü<äs¡Ùq Á|ü»\≈£î n<äT“¤‘·+>± ‘√#˚~.
ÇqT|ü >=\TdüT\‘√ ‘·q X¯Øsêìï ã+~Û+∫q|üŒ{Ïø°, >∑{Ϻ>±
}|æ ] |” * Ã, ø£ + &É s ê\qT _–+#· ≥ + <ë«sê yê{Ï ì
$&ÉBj·T>∑*π>yês¡T. ◊<äT ì$TcÕ\bÕ≥T ‘·q #Ûêrô|’ @qT>∑Tì
26 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Colour.pmd 21
ì\u…≥Tº≈£îì Äj·Tq |ü&ÉT≈£îì O+fÒ Áù|ø£å≈£î\T H√¬sfi¯¢ u…≥Tºø=ì
#·÷ùdyês¡T.
Ä ‘· s ¡ T yê‘· ø√&ç sêeT÷à]Ô kÕ«‘· + Á‘√´<ä ´eT+˝À ≈£L&Ü
Á|üy˚•+#ês¡T. Ç+&çj·THé H˚wüq˝Ÿ ø±+Á¬>dt n\Vü‰u≤<é˝À ìs¡«Væ≤+∫q
düe÷y˚X¯+˝À sêeT÷à]Ô Á|ü<äs¡ÙqqT #·÷dæq |ü+&ç{Ÿ eT<äHéyÓ÷Vü≤Hé
e÷\Bj·T Ä Á|ü<äs¡Ùq≈£î O_“‘·_“ã“sTT, sêeT÷à]Ô ãè+<ëìøÏ
\+&ÉHé ≥÷sY @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.
\+&ÉHé˝À sêeT÷à]Ô Á|ü<äs¡ÙqqT #·÷dæq #·Áø£e]Ô C≤]®, sêDÏ
y˚T] Äj·TqqT m+‘·>±H√ Á|üX¯dæ+∫, ªÇ+&çj·THé ôV≤s¡Tÿ\dtμ nH˚
_s¡T<äTì Á|ü<ëq+ #˚XÊs¡T. sêeT÷à]Ô ãè+<ä+ ÁbòÕHé‡, »s¡à˙, ôdŒsTTHé
<˚XÊ˝À¢ ≈£L&Ü |üs¡´{Ï+∫ Á|ü<äs¡Ùq\T Ç∫Ã+~.
ôdŒsTTHé <˚X+¯ m<äT› b˛sê≥ $<ä´≈£î ô|{Ï+º ~ ù|s¡T. n≥Te+{Ï
#√≥ sêeT÷à]Ô ‘·q $<ä´‘√ Á|ü»\qT nãT“s¡|ü]#ês¡T. ˇø£
ã\yÓTÆq m<äT›ì <ëì ø=eTTà\‘√ ì\Te]+∫ –s¡–sê ‹|æŒ
H˚\πødæ ø={Ϻ ôdŒsTTHé Á|ü»\qT OÁs¡÷‘· \÷–+#ês¡T.
uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ yÓ ’ Á kÕsTT ˝≤sY ¶ $T+{À sêeT÷à]Ô ã˝≤ìï
|üØøÏå+#·<ä\T#·T≈£îHêïs¡T. sêeT÷à]Ô ô|’øÏ Äj·Tq ‘·q ø±s¡Tì
q&ç b Õs¡ T . nsTT‘˚ , Ç+&ç j · T Hé ôV≤s¡ T ÿ\dt Ä ø±s¡ T ì
ø£<ä\˙j·T≈£î+&Ü >=\TdüT\‘√ |ü≥Tº≈£îì ÄbÕs¡T. á Á|ü<äs¡Ùq‘√
ø√&ç sêeT÷à]Ô ø°]Ô Äø±XÊìøÏ m–dæ+~.
ø√&çsêeT÷à]Ô ‘·q $<ä´\‘√ m+‘√ <ÛäHêìï dü+bÕ~+#ês¡T.
ø±ì n+<äT˝À #ê˝≤ uÛ≤>±ìï <ëq<Ûäsêà\øÏ, kÕ«‘·+Á‘√´<ä´e÷ìøÏ
Ks¡TÃ #˚XÊs¡T.
ˇø£kÕ] Äj·Tq≈£î ø±\Tô|’ ˇø£ >∑&ɶ ˝Ò∫+~. <ëìøÏ X¯g∫øÏ‘·‡
qe+ãsY, 2009
10/28/2009, 6:53 PM
 #˚j·Te\dæq nedüs¡+ @s¡Œ&ç+~. eT‘·TÔeT+<äT ˝Òì<˚ X¯g∫øÏ‘·‡ ;ÛeTT&ç>± Äj·Tq q{Ï+#ês¡T. á bÕÁ‘·qT ‘·s¡Tyê‘· ~e+>∑‘·
#˚j·÷s¡T. n≥Te+{Ï~ eT‘·TÔ eT+<äT ˝Ò≈£î+&ÜH˚ X¯g∫øÏ‘·‡ md”«s¡+>±sêe⁄ b˛wæ+∫, »ø±sêÔ˝À »]–q ÄÁbò˛ Ädæj·THé |òæ˝Ÿà
#˚sTT+#·T≈£îì, n+‘· u≤<ÛäqT ≈£L&Ü Äj·Tq zs¡TÃ≈£îHêïs¡T. Ç+<äT≈£î ô|òdæºe˝Ÿ˝À O‘·ÔeTq≥T&ç nyês¡T¶ bı+<ës¡T. $»j·Tyê&É˝Àì ˇø£
Äj·Tq H˚s¡TÃ≈£îqï jÓ÷>∑$<ä´\T O|üjÓ÷>∑|ü&ܶsTT. 1940˝À ø√&ç ÇHé&√sY ùdº&çj·T+øÏ <ä+&ÉeT÷&ç sê»>√bÕ\sêe⁄ ù|s¡T ô|{≤ºs¡T.
sêeT÷à]Ô ‘·q 58 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡˝À eTs¡DÏ+#ês¡T. <ä+&ÉeT÷&ç sê»>√bÕ\sêe⁄ e÷~]>±H˚ ø±$TH˚ì áX¯«s¡sêe⁄
ø√&ç sêeT÷à]Ô eT\¢ $<ä´˝À, u≤Ø_*¶+>¥˝À kÕ~Û+∫q |òüTq‘·qT, ≈£L&Ü ø£ècÕíõ˝≤¢≈£î #Ó+~qyês¡T. 1952˝À ôV≤*‡+øÏ˝À »]–q
yês¡ d ü ‘ ê«ìï ø=qkÕ–+#˚ y ês¡ T ø=+<ä s ¡ T Hêïs¡ T . <ä + &É e T÷&ç ˇ\+|æø˘‡˝À, 1956˝À yÓT˝ŸuÀsYï˝À »]–q ˇ*+|æø˘‡˝À Äj·Tq
sê»>√bÕ\sêe⁄, ø±$TH˚ì áX¯«s¡sêe⁄, nsê® »Hês¡›qsêe⁄, ø£s¡D+ bÕ˝§ZHêïs¡T. ‘·q $<ä´˝À Äj·Tq kı+‘· Á|üe÷D≤\qT HÓ\ø=˝≤Œs¡T,
eT©¢X¯«] e+{Ï yês¡T ‘êeTT kÕ~Û+∫q $»j·÷\‘√ sêÁcÕºìï 1954˝À &Û©ç ˝¢ À »]–q C≤rj·TÁø°&˝
É À¢ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝ÀH˚ ã\yÓTqÆ
>∑s¡«|ü&˚˝≤ #˚XÊs¡T. $XÊK|ü≥ï+˝Àì Ç+&√sY ùdº&çj·÷ìøÏ,
lø±≈£îfi¯+˝Àì ÁøϬø{Ÿ ùdº&çj·÷ìøÏ ø√&çsêeT÷à]Ô ù|s¡T
ô|{≤º s ¡ T . ø√&ç s êeT÷à]Ô $Á>∑ V ü ‰ ìï $XÊK ;#Y s √&é ˝ À
HÓ\ø=˝≤Œs¡T.
1948˝À \+&É H é ˝ À »]–q ˇ*+|æ ø ˘ ‡ , 1956˝À
yÓT˝ŸuÀsYï˝À »]–q ˇ*+|æø˘‡˝À uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ ÁbÕ‹ì<∏ä´+
eVæ≤+∫q <ä+&ÉeT÷&ç sê»>√bÕ\sêe⁄ >=|üŒ yÓsTT{Ÿ*|òüºsY.
dæ ì e÷ Á|ü | ü + #· + ˝À ≈£ L &Ü Äj· T q eT+∫ Á|ü U ≤´‹
dü+bÕ~+#ês¡T. Äj·Tq q{Ï+∫q dæìe÷˝À¢ ªqs¡ÔqXÊ\μ >=|üŒ
$»j·T+ kÕ~Û+∫+~. á ∫Á‘êìøÏ n+‘·sê®rj·T nyês¡T¶
≈£L&Ü \_Û+∫+~. Ád”Ô y˚wü+˝À e∫à ø°#·≈£î&çì Vü≤‘·e÷]Ãq
qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q 27

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 22 10/28/2009, 6:53 PM

 |ü⁄s¡TwüT&ç>± áX¯«s¡sêe⁄ì ìs¡ísTT+#ês¡T (90 øÏ˝À\ $uÛ≤>∑+).
Äj·Tq ˇø£{Ï ø±<äT, ¬s+&ÉTø±<äT, @ø£+>± 25 C≤rj·T ]ø±s¡T¶\qT
HÓ\ø=˝≤Œs¡T.
yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ] »]–q Ädæj·÷ Áø°&É˝À¢ yÓ+&ç|ü‘·ø£+ kÕ~Û+∫q
‘=* uÛ≤s¡rj·T yÓsTT{Ÿ *|òüºsY ø±$TH˚ì áX¯«s¡sêe⁄. \+&ÉHé˝À
$TdüºsY j·T÷ìesY‡ f…Æ{Ï˝ŸqT ≈£L&Ü Äj·Tq kÕ~Û+#ês¡T.
u≤uŸ Vü‰|òte÷Hé nH˚ nyÓT]ø£Hé ø√#Y áX¯«s¡sêe⁄ >∑T]+∫ Ç˝≤
yê´U≤´ì+#ês¡T ` ªªø±$TH˚ì áX¯«s¡sêe⁄˝À eTVü‰X¯øÏÔ O+~. <ëìøÏ
XÊÁd”Ôj·T|üs¡+>± •ø£åD ÇùdÔ dü]b˛‘·T+~μμ.
2002 &çôd+ãsY˝À ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì õj·T+dæ u≤\jÓ÷–
ùdº&çj·T+˝À »]–q 32e C≤rj·T Áø°&É˝À¢ Áø°&Ü CÀ´‹ yÓ*–+#˚
neø±X¯+ ø±$TH˚ì áX¯«s¡sêe⁄øÏ <äøÏÿ+~. 1963˝ÀH˚ áX¯«s¡sêe⁄øÏ
ns¡T®q nyês¡T¶≈£L&Ü \_Û+∫+~. 89 @fi¯¢ ej·TdüT‡˝À 2007
qe+ãsY˝À $»j·Tyê&É düMT|ü+˝Àì ‘·q dü«+‘· uÛÑ≥¢ ô|qTeTÁs¡T
28 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Colour.pmd 23
Á>±eT+˝À áX¯«s¡sêe⁄ eTs¡DÏ+#ês¡T. 1966˝À e∫Ãq ª;Ûe÷+»H˚j·T
j· T T<ä Δ + μ ∫Á‘· +˝À áX¯ « s¡ sêe⁄, <ä +&É eT÷&ç sê»>√bÕ\sêe⁄
q{Ï+#ês¡T.
#·\q∫Á‘ê˝À¢ ≈£L&Ü Á|ü‹uÛÑ ìs¡÷|æ+#·T≈£îqï eTs=ø£ u≤&û_\¶sY
nsê® »Hês¡Δqsêe⁄. Ä+»H˚j·T kÕ«$T bÕÁ‘·≈£î Äj·Tq Je+ b˛XÊs¡T.
1926 &çôd+ãsY˝À eT∫©|ü≥ï+˝À »ìà+∫q Äj·Tq ª1955˝À
$Tdü º sY Ç+&ç j · ÷μ>± m+|æ ø £ j · ÷´s¡ T . nH˚ ø £ ∫Á‘ê˝À¢ Äj·T q
q{Ï+#ês¡T. nsTT‘˚ u≤|ü⁄ <äs¡Ùø£‘·«+ eVæ≤+∫q eTT‘ê´\eTT>∑TZ,
dü+|üPs¡í sêe÷j·TD+ ∫Á‘ê˝À¢ b˛wæ+∫q bÕÁ‘·\T Äj·Tq≈£î eT+∫
ù|s¡T dü+bÕ~+∫ ô|{≤ºsTT. 2007 qe+ãsY˝À »Hês¡Δqsêe⁄
eTs¡DÏ+#ês¡T.
ÇHê*º ‘·s¡+ nqTø√e#·Tà ` ªªáHê{Ï $wüj·÷\T e÷≈£î >±˙,
ìqï{Ï >∑ T ]+∫ e÷¬ ø +<ä T ≈£ î ? π s |ü ⁄ Ç+ø± sê˝Ò < ä T . <ëì
>=&ÉyÓ+<äT≈£î?μμ nì nsTT‘˚ >∑‘·+˝À |òüTq‘· kÕ~Û+∫q >=|üŒ
uÛÑs¡‘·e÷‘· _&ɶ\ >∑T]+∫, yê] $»j·÷\ >∑T]+∫ áHê{Ï
j· T Terj· T Te≈£ î \T ‘Ó \ Tdü T ø√yê*‡q nedü s ¡ + O+~. Ç{≤¢
‘Ó\TdüTø√e≥+ <ë«sê >∑‘·+˝Àì |òüTqø°]Ôì |ü⁄qX¯Ãs¡D #˚düT≈£î+≥÷
j·TTerj·TTe≈£î\T eT]+‘· >=|üŒ $»j·÷\T kÕ~Û+#·&ÜìøÏ dü÷Œ¤]Ô
bı+<äT‘ês¡T.
` <ëdüT øπ X¯esêe⁄
(nqTyê<ä+: yÓ’.düs√»)
qe+ãsY, 2009
10/28/2009, 6:53 PM
 ø=˝≤eTT\ J$‘·+˝À
yÓ\T>∑T ì+|æq yÓ<äTs¡T
Ä ~˝≤u≤<é õ˝≤¢ Hês¡÷ïsY eT+&É\+˝À ˝§~›>∑÷&É nH˚ ∫qï
≈£îÁ>±eT+. Ä Á>±eT+˝À yÓTT‘·Ô+ 40 ø=˝≤eTT\ ≈£î≥T+u≤\T Jeq+ kÕ–
düTÔHêïsTT. á Á>±eT+ eT+&É\ πø+Á<ä+ qT+&ç <ë<ë|ü⁄>± 15 øÏ˝ÀMT≥s¡¢
<ä÷s¡+˝À #ê˝≤ e÷s¡TeT÷\ ÁbÕ+‘·+˝À ™+~. Á>±e÷ìøÏ dü¬s’q ãdüT‡
kÂø£s¡´+>±˙, eT+∫˙{Ï kÂø£s¡´+ >±˙ ˝Ò<äT. $<ë´ kÂø£s¡´+, Äs√>∑´+
Ç˝≤ nìï kÂø£sê´\≈£L ÄeT&É <ä÷s¡+˝À ™+~. Á>±eT+ qT+&ç ãdüT‡ yÓfi‚fl
s√&ÉT≈¶ î£ #˚sê\+fÒ ø£˙dü+ 5 ˝Òø£ 6 øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ ø±*q&Éø£ <ë«sê yÓfi≤fl*‡+<˚.
Ms¡T #Íø£ <Ûäs¡\ &çb˛ qT+&ç _j·T´+, #·¬øÿs¡ rdüT≈£îb˛yê\Hêï 4 øÏ.MT.
<ä÷s¡+˝À™qï <Ûëu≤ nH˚ Á>±e÷ìøÏ sêyê*‡+<˚.
Á>±eT+˝Àì ø=˝≤eTT\ eTTK´ JeH√bÕ~Û e´ekÕj· T +.
|üP]Ô>± esê¸<Ûës¡+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç |ü+≥\T |ü+&çdüTÔHêïs¡T. Ms¡T eTTK´+>±
|ü‹Ô, C§qï\T, ø£+<äT\T, dü»®\T yÓTT<ä\>∑T |ü+≥\T |ü+&çdüTÔHêïs¡T.
M]øÏ á e´ekÕj·T+ #˚j·T≥+ ‘·|üŒ y˚πs JeH√bÕ~Û e÷s¡Z+ ™+&˚~
ø±<äT. y˚dü$ø±\+˝À ˇø£ HÓ\ s√E\ bÕ≥T ø£\ù|‘·s¡ n≥M ™‘·Œ‘·TÔ\T
ùdø£]+∫ neTTà≈£îH˚yês¡T. yê{Ïì neTà&É+˝À ≈£L&Ü Ms¡T <äfi≤Ø\
#˚‘·T\˝À u≤>± yÓ÷düb˛sTT dü¬s’q <Ûäs¡\T bı+<ä˝Òø£b˛j˚Tyês¡T. á
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q
Sthankapa_Novcolo.indd 27
$<Ûä+>± nH˚ø£ düeTdü´\‘√ dü‘·eT‘·eTe⁄‘·÷ Jeq+ kÕ–düTÔ+&˚yês¡T.
Ç~ Ç˝≤ ™+&É>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ ªÄ+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ kÕe÷õø£
n≥M j·÷»e÷q´μ (m.|æ.dæ.m|òt.j·T+.) |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä Ä Á>±e÷ìï eq
dü+s¡øDå£ dü$T‹ Á>±eT+>± m+|æø£ #˚jT· &É+ »]–+~. n+<äT˝À uÛ≤>∑+>±
n≥MXÊK n~Ûø±s¡T\T Ä Á>±e÷ìï dü+<ä]Ù+#ês¡T. yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ] Ä
Á>±e÷ìøÏ e∫Ãq n~Ûø±s¡T\≈£î #˚<äT nqTuÛÑey˚T m<äT¬s’+~. n~Ûø±s¡T\T,
eqdü+s¡ø£åD dü$T‹ >∑T]+∫, m.|æ.dæ.m|òt.myéT >∑T]+∫ $e]+#·&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ï+∫Hê ø=˝≤eTT\T me«s¡÷ yê] <ä>∑Zs¡≈£î yÓfi¯fl˝Ò<äT. yês¡T
#Ó|æŒq e÷≥\T $q˝Ò<äT. yês¡T e∫Ãq yÓ+≥H˚ me] Ç+{À¢øÏ yês¡T
b˛sTT ‘·\T|ü⁄\T y˚düTø√e&É+ »]–+~. Ç˝≤ n~Ûø±s¡T\T 23 kÕs¡T¢
Áø£eT+>± Ä Á>±e÷ìøÏ e∫à n+<ä]˙ düe÷y˚X¯|ü]∫ |ü<∏äø£+ >∑T]+∫
$e]+#·&ÜìøÏ HêHê ‘·+{≤\T |ü&Ü*‡ e∫Ã+~. n~Ûø±s¡T\T Áø£eT+>±
e∫à Á>±eT ô|<ä› (|üfÒ˝Ÿ)‘√ e÷{≤¢&ç Äj·Tq≈£î |ü<∏äø£+ >∑T]+∫ $e]+∫
$T>∑‘ê ø=˝≤eTT\≈£î ≈£L&Ü Äj·Tq (|üfÒ˝Ÿ)‘√ #Ó|æŒ+∫ yê]ì ˇø£ <ë]
øÏ rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ø±\+ |ü{Ϻ+~.
ø=˝≤eTT\≈£î #ê˝≤ eT+~øÏ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü e÷{≤¢&É+ sê<äT.
n~Ûø±s¡T\T @yÓTÆq #Ó|æŒHê, yês¡T $ì eTÚq+>±H˚ ™+&˚yês¡T ‘·|üŒ,
29
10/28/09 4:48:34 P

‹]– e÷{≤¢&˚yês¡T ø±<äT. n~Ûø±s¡T\T ‘·s¡#·÷ Á>±e÷ìøÏ yÓ[fl
ø=˝≤eTT\+<ä]‘√ düe÷y˚XÊ\T @sêŒ≥T #˚dæ |ü<∏äø£+ <ë«sê yês¡T
bı+<äuÀj˚T Á|üjÓ÷»Hê\ >∑T]+∫, #˚j·TuÀj˚T |üqT\T >∑T]+∫ |üqT\
Á|üD≤[ø£ ‘·j·÷Ø >∑T]+∫, $e]+#·&É+ <ë«sê ø=+‘·es¡≈£î ø=˝≤eTT\T
n+^ø±sêìøÏ sêe&É+ »]–+~.
‘·<ë«sê n≥MXÊK n~Ûø±s¡T\T, ø=˝≤eTT\T ø£*dæ $.mdt.mdt.
ÁbÕ+‘·+˝À #˚|ü≥ºuÀj˚T |üqT\ ø√dü+ dü÷ø£åà Á|üD≤[ø£, JeH√bÕ<ÛäT\
n_Ûeè~Δ ø√dü+ ˇø£ Á|üD≤[ø£ ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+ »]–+~. á
H˚|ü<∏ä´+˝À ø=˝≤eTT\ ™bÕ~Û neø±XÊ\T yÓTs¡T>∑T|ü&É≥+ »]–+~.
$.mdt . mdt . ˝À uÛ ≤ >∑ + >± n≥M n_Û e è~Δ |ü q T\T (dü e T‘· \
ø£+<äø±\T, sêfi¯fl ø£≥º\T, #Ó≥¢ ô|+|üø£+, ™qï #Ó≥¢qT @|ü⁄>±
ô|]π> $<Ûä+>± #·s¡´\T rdüTø√e&É+, nÁø£eT ø£\|ü s¡yêD≤, n–ï
Á|üe÷<ë\T ìyê]+#·&É+, $#·ø£åD≤ s¡Væ≤‘·+>± #Ó≥T¢ qs¡ø£&Üìï
ìyê]+#·&É+ yÓTT<ä\>∑T |üqT\ìï+{Ï˙ #˚j·T&É+ »]–+~. á $<ÛäyÓTÆq
|üqT\ìï+{Ï˙ #˚j·T&É+ e\q $.mdt.mdt. ÁbÕ+‘·+˝À |ü#·Ã<äq+
30 kÕúìø£ bÕ\q
Sthankapa_Novcolo.indd 28
ô|s¡T>∑T<ä\, ˙s¡T ì\« ™+&É≥+, nÁø£eT+>± #Ó≥T¢ qs¡ø£&É+ ìyês¡D
yÓTT<ä˝…’q Á|üjÓ÷»Hê\T ø£*–q≥T¢ >∑T]Ô+#ês¡T.
eTTK´+>± düVü≤»+>± ™qï$, ø=‘·Ô yÓ<äTs¡T #Ó≥¢qT u≤>± n_Ûeè~Δ
#˚j·T&É+ »]–+~. $.mdt.mdt. sêø£ eTTqT|ü⁄ ø=˝≤eTT\≈£î n≥M
dü+s¡øDå£ |üqT\ #˚|≥ü &º +É >±˙, yê{Ï <ë«sê bı+<˚ Á|üj÷Ó »Hê\ >∑T]+∫
>±˙ ô|<ä>› ± ne>±Vü≤q ˝Òøb£ ˛e&É+‘√ yê{Ïô|’ ÁX¯<Δä ø£qãs¡#˝· øÒ b£ ˛j·÷s¡T.
me]øÏ ÇwüºyÓTT∫Ãq≥T¢ yês¡T n≥M dü+|ü<äqT yê&ÉT≈£î+≥T+&˚yês¡T.
ø=+‘·eT+~ y˚dü$ø±\+˝À n&É$˝À <=]πø ø£\ù|‘·s¡ n≥M ™‘·Œ‘·TÔ\qT
($|üŒ|üP\T, $|üŒ $‘·ÔHê\T, ;&ç Ä≈£î\T, ã+ø£, ‘˚HÓ yÓTT<ä\>∑T yê{Ïì)
ùdø£]+#˚yês¡T. $.mdt.mdt. ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü≥º&É+ <ë«sê yê]˝À
ne>±Vü≤q kÕúsTT, kÕe÷õø£ #Ó’‘·q´+ ô|+bı+~+#·&É+ »]–+~.
Á|üdüTÔ‘·+ yês¡T Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ˇø£ ™∫‘· Äs√>∑´ •_s¡+ @sêŒ≥T
#˚dæ #·T≥Tº Á|üøÿ£ \ Á>±e÷\ yê]øÏ yÓ<’ ´ä ùde\T n+~dü÷Ô kÕe÷õø£ ùde˝À
≈£L&Ü bÕ\T |ü+#·T≈£î+≥THêïs¡T. <ë<ë|ü⁄>± 1,14,000 s¡÷bÕj·T\T
Äs√>∑´ •_s¡+ ø√dü+ Ks¡TÃ #˚j·T&É+ »]–+~.
$.mdt.mdt. <ë«sê ø=˝≤eTT\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√ #˚|{ü qºÏ |üqT\ <ë«sê
n≥M dü+|ü<äqT ô|+bı+~+#·&É+ »]–+~. ô|+bı+~+∫q n≥M
dü+|ü<äqT ø=˝≤eTT\ JeH√bÕ<ÛäT\T ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ™|üjÓ÷>∑|ü&˚
$<Ûä+>± #˚j·÷\ì bòÕ¬sdüTº &çbÕs¡TºyÓT+≥T n~Ûø±s¡T\T, ø=˝≤eTT\T
düe÷y˚X¯yÓTÆ ìs¡ísTT+#·Tø√e&É+ »]–+~. n+<äT˝À uÛ≤>∑+>± yÓTT<ä≥
@|ü⁄>± ô|]–q yÓ<äTs¡T #Ó≥¢ô|’ ø=˝≤eTT\≈£î yê{Ïì ™|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚
$<Ûä+>± Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œdü÷Ô n~Ûø±s¡T\T ìs¡íj·T+ rdüT≈£îHêïs¡T. yê{Ïì
ùdø£]+∫ yê{Ï <ë«sê n>∑sYãrÔ |ü⁄\¢\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+ >∑T]+∫
yê]øÏ ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T. yê{Ïì ‘·j÷· s¡T #˚jT· &É+ô|q’ yê]øÏ n<˚ Á>±eT+˝À
ˇø£ yês¡+ s√E\ bÕ≥T nqTuÛÑeeTTqï e´≈£îÔ\‘√ •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\T
ìs¡«Væ≤+#ês¡T.
n<˚ $<Ûä+>± yê{Ï ‘·j·÷ØøÏ ø±e\dæq |üìeTT≥¢qT n~Ûø±s¡T\T
ø=˝≤eTT\≈£î n+<äCÒXÊs¡T. |üìeTT≥T¢ bı+~q ‘·s¡Tyê‘· ø=˝≤eTT\T
2005 @Á|æ˝Ÿ qT+&ç n>∑sYãrÔ |ü⁄\¢\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+˝À •ø£åD≤
ø±s¡´Áø£eT+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
qe+ãsY 2009
10/28/09 4:48:36 P
 á Áø£eT+˝À n≥M XÊK n~Ûø±s¡T\T ø=˝≤eTT\T ‘·j·÷s¡T #˚dæq
n>∑sYãrÔ |ü⁄\¢\≈£î e÷¬sÿ{Ï+>˘ kÂø£sê´\T ø£*Œ+#·&ÜìøÏ $$<Ûä n>∑sY
ãrÔ\T ‘·j÷· s¡T #˚ùd ø£+ô|˙\‘√ dü+Á|ü~+|ü⁄\T #˚dæ Á>±eT+˝À ‘·j÷· s¡T
#˚dæq n>∑sYãrÔ |ü⁄\¢\≈£î –≥Tºu≤≥T <Ûäs¡‘√ bÕ≥T n<˚ Á>±e÷ìøÏ ø£+ô|˙
yês¡T e∫à |ü⁄\¢\qT rdüT≈£îb˛e&ÜìøÏ @sêŒ≥T¢ #˚XÊs¡T.
yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥ n+_ø± <äsê“sY ø£+ô|˙ yêfi¯ófl øÏ˝À 18 s¡÷bÕj·T\‘√
ø=qT>√\T #˚j·T&É+ »]–+~. @&Ü~øÏ 5 ˝Òø£ 6 ˝≤Ø\ düs¡T≈£îqT á
Á>±eT+˝À ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ˝§~›>÷∑ &É Á>±eT+˝Àì ø=˝≤eTT\+<äs÷¡ e´ekÕj·T
|üqT\T |üP]Ô nsTTq yÓ+≥H˚, |òæÁãe] qT+&ç y˚T HÓ\ es¡≈£î 4 HÓ\\
ø±\+ bÕ≥T á n>∑sYãrÔ |ü⁄\¢\T ‘·j·÷Ø ô|’H˚ Ä<Ûës¡|ü&ç Jeq+ kÕ–
düTHÔ êïs¡T. á $<Û+ä >± Á|ü‹ s√E ø=˝≤eTT\T n+<äs÷¡ ˇπø #√≥ ≈£Ls¡TÃì
á ø±s¡´Áø£e÷ìï yÓTT<ä\Tô|&É‘ês¡T. Á|ü‹ ≈£î≥T+ã+ qT+&ç Ç<ä›s¡T
˝Òø£ n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe eT+~ uÛ≤>∑kÕ«eTT˝…’ n>∑sYãrÔ |ü⁄\¢\ ‘·j·÷Ø
ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T. á ø±s¡´Áø£eT+˝À ø=˝≤eTT\T n+<äs¡÷ ◊ø£eT‘·´+‘√ ø£\
dæyÓT\dæ n>∑sYãrÔ |ü⁄\¢\ ‘·j·÷Ø˝À ™qï n˙ï |üqT\˝À bÕ˝§Z+≥÷
#ê˝≤ #·ø£ÿ{Ï düeTq«j·T+‘√ ø±s¡´Áø£e÷ìï ìs¡«Væ≤+#·T≈£î+≥THêïs¡T.
40 ≈£î≥T+u≤\T ˇπø <ä>∑Zs¡ ≈£Ls=Ãì m≥Te+{Ï düeTdü´\T ˝Ò≈£î+&Ü
m≥Te+{Ï ]ø±s¡T¶\T >±ì ]õdüºs¡T‡ >±ì ìs¡«Væ≤+#·≈£î+&Ü, m+‘·
eùdÔ n+‘· yÓTT‘êÔìï n+<äs¡÷ düe÷q+>± |ü+#·T≈£î+≥÷ Äq+<ä+>±
ø±s¡´Áø£e÷ìï ìs¡«Væ≤+#·T≈£î+≥THêïs¡T. n>∑sYãrÔ ‘·j·÷Ø Á|üÁøÏj·T˝À á
ÁøÏ+~ n+XÊ\T Ç$T&ç ™HêïsTT.
❁ yÓ < ä T s¡ T u§+>∑ T \qT n&É $ qT+&ç ‘Ó \ ¢ y ês¡ T C≤eTTH˚ yÓ [ fl
rdüT≈£îsêe&É+.
❁ ‘Ó∫Ãq u§+>∑T\qT Á>±dt ø£{Ϻ+>˘ #˚j·T&É+ n+fÒ ô|<ä› u§+>∑TqT ∫qï
∫qï u§+>∑T\T>± ø£{Ÿ #˚j·T&É+.
❁ ∫qï ∫qï u§+>∑T\ qT+&ç ø±yê*‡q eT+<ä+‘√ Ådæº|t‡qT ‘·j·÷s¡T
#˚düTø√e&É+.
❁ Ådæº|t‡ qT+&ç n>∑sYãrÔ |ü⁄\¢\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+.
❁ ‘·j·÷s¡T #˚dæq |ü⁄\¢\qT m+&É≈£î m+&Éu…≥º&É+.
❁ m+&çq ‘·s¡Tyê‘· |ü⁄\¢\qT >∑s¡ø£ ã+&Éô|’q n≥T Ç≥÷ q÷s¡TŒ‘·÷
qTqT|ü⁄>± ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+.
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q
Sthankapa_Novcolo.indd 29
❁ HêD´‘ê|üs¡+>± yê{Ïì $uÛÑõ+#·&É+.
❁ ∫es¡>± ø=\‘· y˚j·T&É+, ˝À&ÉT #˚j·T&ÜìøÏ nqT>∑TD+>± bÕ´øÏ+>˘
#˚j·T&É+.
ô|’ nìï |üqT\qT mes¡T #˚ùd |üqT\T yês¡T $uÛõÑ +#·Tø=ì m≥Te+{Ï
‘ês¡‘·eT´+ ˝Ò≈£î+&Ü kÕ|ò”>± n>∑sYãrÔ |ü⁄\¢\ ‘·j·÷Ø ø±s¡´Áø£e÷ìï
ø=qkÕ–düTÔHêïs¡T. e÷s¡TeT÷\ ÁbÕ+‘·yêdüT\T, ìs¡T<√´>∑T\T, ø£˙dü
kÂø£sê´\≈£î H√#·Tø√ì yê¬s’q|üŒ{ÏøÏ˙ 40 ≈£î≥T+u≤\T ø£*dæ ˇø£
ø±s¡ ´ Áø£ e ÷ìï ìs¡ « Væ ≤ +#· T ≈£ î +≥÷ e∫Ãq Ä<ëj· ÷ ìï n+<ä s ¡ ÷
düe÷q+>± |ü+#·T≈£î+≥÷ Jeq+ kÕ–düTHÔ êïs¡+fÒ #ê˝≤ n_Ûq+~+#·<>ä Z∑
$wüj·TeTì #Ó|üŒe#·TÃqT.
n≥M XÊK n~Ûø±s¡T\T M]øÏ n>∑sYãrÔ\T ‘·j·÷s¡T #˚dæq
n>∑sYã‘ÓÔ\≈£î e÷¬sÿ{Ï+>˘ kÂø£sê´\T ø£*Œ+#ê*‡ ™+~. n<˚ $<Ûä+>±
M]øÏ yÓ<äTs¡T‘√ nH˚ø£ s¡ø±\ ø£fi≤ø£è‘·T\T ‘·j·÷s¡T #˚ùd $<Ûä+>± •ø£åD\T
@sêŒ≥T #˚dæ yês¡T ‘·j·÷s¡T #˚dæq ™‘·Œ‘·TÔ\≈£î eT+∫ e÷¬sÿ{Ï+>˘
kÂø£sê´\T ø£*Œ+∫q≥¢sTT‘˚ yê] kÕe÷õø£ Ä]úø£ dæú‹>∑‘·T\qT
ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ neø±X¯+ ™+≥T+<äì #Ó|üŒe#·TÃ. n>∑sYãrÔ |ü⁄\¢\
‘·j·÷Ø˝À ø=˝≤eTT\≈£î á ÁøÏ+~ kÂø£sê´\T ø£*Œ+∫q≥¢sTT‘˚ yês¡T
Ç+ø± yÓTs¡T>±Z ‘·j·÷s¡T #˚j·T&ÜìøÏ neø±XÊ\THêïsTT.
❁ ‘·j·÷s¡T #˚dæq |ü⁄\¢\T uÛÑÁ<ä|üs¡#·&ÜìøÏ kÂø£s¡´+.
❁ |ü⁄\¢\ ‘·j·÷ØøÏ nqTyÓ’q ôw&éqT @sêŒ≥T #˚j·T&É+.
❁ HêD´‘·qT ô|+#·&ÜìøÏ m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT •ø£åD\T @sêŒ≥T #˚j·T&É+.
❁ –≥Tºu≤≥T <Ûäs¡\T ø£*Œ+#·&É+.
❁ HêD´yÓTÆq |üìeTT≥¢qT n+<äCÒj·T&É+.
❁ Á>±e÷ìøÏ eT+∫˙{Ï kÂø£sê´\qT ø£*Œ+#·&É+.
❁ n≥M ÁbÕ+‘·+˝À yÓ<äTs¡T #Ó≥T¢ ô|+bı+~+#˚ #·s¡´\T #˚|ü≥º&É+.
❁ n>∑sYãrÔ\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T&ÜìøÏ eT+∫ •ø£åD @sêŒ≥T #˚dæ eT+∫
e÷¬sÿ{Ï+>˘ kÂø£sê´\T ø£*Œ+#·&É+.
ô|’ n+XÊ\ìï+{Ï˙ yê]øÏ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ rdüT≈£îsê>∑*–‘˚
yê] JeH√bÕ<Û ä T \T eT]+‘· yÓ T s¡ T >∑ T |ü & É { ≤ìøÏ <√Vü ≤ <ä | ü & ç q
yêfi¯fleTe⁄‘ê+.
- j·T+. eTT‘ê´\T, pìj·TsY bòÕ´ø£©º
dæ.&ç.j·Tdt., nbÕsY¶
31
10/28/09 4:48:40 P
 ª < ä
T sêàsêZ \ øÏ , <ä T 'U≤\ø°
Çe‘·* >∑≥Tºq ‘=+– #·÷düTÔqï ˝Àø£+ u≤\´+.
u≤\\T á ˝Àø£+ m‹Ôq yÓHÓï\ u≤e⁄{≤\T. ã‘·T≈£î˝À
#·\¢<äHêìï ¬s|ü¬s|ü˝≤&çkÕÔs¡Tμ nHêï&=ø£ eTVü‰ø£$.
n+<äTπø ∫{ϺbÕ{Ϻ u≤\˝À¢ düè»Hê‘·àø£ X¯øÏÔì, e´øÏÔ>∑‘· $ø±kÕìï
32 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY, 2009

RuralDevTelNov09_Colour_centerspride.pmd 2 10/28/2009, 5:14 PM


ô|+bı+~+#·e\dæq ‘·ø£åD nedüsêìï <äèwæº˝À O+#·T≈£îì πø+Á<ä
Á|üuÛÑT‘·«+ u≤\\ ø√dü+ Á|ü‘˚´ø£+>± #·\q∫Á‘ê\T ì]à+#·&ÜìøÏ,
u≤\\ ∫Á‘ê\qT |ü+|æD° #˚j·T&ÜìøÏ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ dü+düú ` ªª∫Á\¶Hé
|òæ\+ kıôd’{° Ä|òt Ç+&çj·÷μμqT 1995˝À @sêŒ≥T #˚dæ+~.
u≤\˝À¢ #·ø£ÿì dü+düÿè‹ì, $C≤„Hêìï ô|+bı+~+#·&É+ á
kıôd’ { ° \øå ± ´\˝À Á|ü < Û ë qyÓ T Æ q $. á kıôd’ { ° <˚ X ¯ + ˝ÀqT,
$<˚ X Ê\˝ÀqT »]π > C≤rj· T , n+‘· s ê® r j· T kÕú s TT
#·\q∫Á‘√‘·‡yê\˝À bÕ˝§Zì ‘êeTT ì]àdüTÔqï ∫Á‘ê\≈£î Á|ü#ês¡+
#˚ùd~. nsTT‘˚ 1968˝À á ∫Á\¶Hé |òæ\+ kıôd’{° |üì #˚düTÔqï
rs¡Tô|’ n<Ûä´j·Tq+ #˚sTT+∫q πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+, Ä ì|ü⁄DT\T
qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Colour_centerspride.pmd 3
#˚dæq dæbòÕs¡düT y˚Ts¡≈£î n+‘·sê®rj·T
u≤\\ #· \ q ∫Á‘√‘· ‡ yê\qT »s¡ b Õ\ì
ìs¡ísTT+∫+~. <˚X¯+˝Àì u≤\u≤*ø£\T C≤rj·T,
n+‘· s ê® r j· T kÕú s TT˝À u≤\\ ∫Á‘ê˝À¢ ì q÷‘· q
<Û√s¡DT\qT, kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï Äø£[+|ü⁄ #˚düTø√e&ÜìøÏ M\T>±...
n+‘·sê®rj·T u≤\\ #·\q∫Á‘√‘·‡yê\qT ‘=\T<=\T‘· 1979˝À
eTT+u…’˝À @sêŒ≥T #˚dæ+~. á #·\q∫Á‘√‘·‡yê\˝À... πøe\+
#·\q∫Á‘ê\ Á|ü<äs¡ÙH˚ ø±≈£î+&Ü u≤\\ ∫Á‘ê\≈£î dü+ã+~Û+∫q
$$<Ûä n+XÊ\ô|’ dü<ädüT‡\T, >√wüT˜\T, #·s¡Ã\T ìs¡«Væ≤+#·&É+
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
eTq<˚ X ¯ + ˝À lø±s¡ + #· T {Ï º q á n+‘· s ê® r j· T u≤\\
33
10/28/2009, 5:14 PM
 #·\q∫Á‘√‘·‡yêìøÏ Á|ü‹cÕº‘·àø£yÓTÆq bÕ]dt˝Àì n+‘·sê®rj·T
#·\q∫Á‘· ìsêà‘·\ dü+|òüT+ >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+∫+~. n+‘˚ø±<äT,
bÕ]dt˝Àì ªª~ Ç+≥πsïwüq˝Ÿ ôd+≥sY Ä|òt |òæ˝Ÿà |òüsY ∫Á\¶Hé n+&é
m+>¥ |”|⁄ü ˝Ÿ (d”ô|òC)Ÿ μμ ªmμ ÁX‚DÏ #·\q∫Á‘√‘·‡e+>± Bìï eØZø]£ +∫+~.
bÕ]dt, ˝≤dt@+õ˝Ÿ‡, e÷k˛ÿ Ç‘ê´~ #√≥¢ »]π> #·\q∫Á‘√‘·‡yê\‘√
dü]düe÷qyÓTÆq y˚T{Ï O‘·‡e+>± Bìï |ü]>∑DÏ+∫+~.
ôV’≤<äsêu≤<é XÊX¯«‘· y˚~ø£
á u≤\\ #·\q∫Á‘√‘·‡yêìï ¬s+&˚fi¯fl≈£î ˇø£kÕ] uÛ≤s¡‘· ‘=*
Á|ü<Ûëì |ü+&ç{Ÿ »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA |ü⁄{Ϻq s√E ` <˚X¯eT+‘ê
u≤\\ ~H√‘·‡e+>± y˚&ÉTø£\T »s¡T|ü⁄≈£îH˚ qe+ãsY 14e ‘˚B qT+∫
ÁbÕs¡+_Û+∫, |ü~ s√E\bÕ≥T n+>∑s¡+>∑yÓ’uÛÑe+>± ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.
eTT+uÛ…’ ‘·sê«‘· #ÓHÓ’ï (1981), ø√˝Ÿø£‘ê (1983), u…+>∑Tfi¯Ss¡T (1985),
uÛÑeH˚X¯«sY (1987), &Ûç©¢ (1989), Á‹y˚+Á&É+ (1991), O<äjYT|üPsY
(1993), ôV’≤<äsêu≤<é (1995) q>∑sê˝À¢ á n+‘·sê®rj·T u≤\\
#·\q∫Á‘√‘·‡yê\T es¡Tdü>± »]bÕs¡T. mø£ÿ&É »]|æHê, Á|ü‹kÕØ
düTe÷s¡T bÕ‹ø£, eTTô|’Œ <˚XÊ\ qT+∫ e+<ä≈£î ô|’>± #·\q∫Á‘ê\T
á O‘·‡e+˝À bÕ˝§ZHêïsTT. nq+‘·s¡+ |ü<äe n+‘·sê®rj·T u≤\\
#·\q∫Á‘√‘·‡yêìï ≈£L&Ü 1997˝À |òüTq+>± ìs¡«Væ≤+∫q ‘·s¡Tyê‘·
ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìï uÛ≤s¡‘· n+‘·sê®rj·T u≤\\ #·\q∫Á‘√‘·‡yê\T
ìs¡«Væ≤+#˚ XÊX¯«‘· y˚~ø£>± Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£{Ï+∫+~. Ä ‘·sê«‘·
ôV’≤<äsêu≤<é˝À 1999,2001, 2003, 2005, 2007\˝À u≤\\
n+‘·sê®rj·T #·\q∫Á‘√‘·‡yê\qT ` Ç+≥πsïwüq˝Ÿ
34 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Colour_centerspride.pmd 4
|òæ˝Ÿà ô|òdæºe˝Ÿ |òüsY ∫Á\¶Hé n+&é j·T+>¥|”|ü⁄˝Ÿ (◊dæyÓ’dæ), Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
Á|üuÛÑT‘·«+, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh #·\q∫Á‘· {°M, s¡+>∑düú\ n_Ûeè~Δ
dü+düú dü+j·TTø£Ô+>± ìs¡«Væ≤düTÔHêïsTT.
@&Óì$T~ $uÛ≤>±˝À¢ Á|ü<äs¡Ùq\T
kÕ<Ûës¡D+>± á #·\q∫Á‘√‘·‡yêìï yÓdüT\Tu≤≥TqT ã{Ϻ
@&Óì$T~ $uÛ≤>±\T>± @sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T. Ç+<äT˝À Á|ü<ÛëqyÓTÆq~
b˛{° #·\q∫Á‘ê\ $uÛ≤>∑+. á $uÛ≤>±ìøÏ m+Á{°\T>± e∫Ãq $$<Ûä
<˚XÊ\ ∫Á‘ê\qT n+‘·≈£îeTT+<˚ ìj·÷eTø£+ #˚dæq ì|ü⁄DT\‘√
≈£L&çq n+‘·sê®rj·T p´Ø |ü]o*+∫ m+|æø£ #˚dTü +Ô ~. 60 ì$TcÕ\
ø£+fÒ m≈£îÿe ì&ç$>∑\ ∫Á‘ê\ $uÛ≤>∑+˝À O‘·ÔeT ø£<∏ë∫Á‘·+>±
Ms¡T m+|æø£ #˚dæq ∫Á‘êìøÏ ã+>±s¡T @qT>∑T, ¬s+&ÉT \ø£å\
s¡÷bÕj·T\ q>∑<äT Á|ü<ëq+ #˚kÕÔs¡T. ~«rj·T O‘·ÔeT ∫Á‘êìøÏ
yÓ+&ç @qT>∑T, \ø£å s¡÷bÕj·T\ q>∑<äT n+<äCÒkÕÔs¡T.
n˝≤π> 60 ì$TcÕ\˝À|ü⁄ ì&ç$>∑\ O‘·ÔeT \|òüTT ø£<∏ë∫Á‘êìøÏ
yÓ + &ç @qT>∑ T , \ø£ å s¡ ÷ bÕj· T \ ãVü Q eT‹ ÇkÕÔ s ¡ T . O‘· Ô e T
j·÷ìy˚TwüHé ∫Á‘êìøÏ yÓ+&ç @qT>∑T, \ø£å s¡÷bÕj·T\T n+<äCÒkÕÔs¡T.
O‘·ÔeT ø£<∏ës¡Væ≤‘· ∫Á‘êìøÏ yÓ+&ç @qT>∑T, \ø£å s¡÷bÕj·T\T ÇkÕÔs¡T.
O‘·ÔeT <äs¡Ù≈£î&çøÏ yÓ+&ç @qT>∑T, \ø£å s¡÷bÕj·T\T, O‘·ÔeT
dü+^‘êìøÏ yÓ+&ç @qT>∑T, \ø£å s¡÷bÕj·T\T Á|ü<ëq+ #˚kÕÔs¡T. O‘·ÔeT
u≤\ q≥T&ÉT ˝Ò<ë q{ÏøÏ yÓ+&ç @qT>∑T, \ø£å s¡÷bÕj·T\T Á|ü<ëq+
#˚kÕÔs¡T.
qe+ãsY, 2009
10/28/2009, 5:14 PM
 p´Ø Á|ü‘˚´ø£ nyês¡T¶\T Á|üø£{ÏùdÔ dü]º|òæ¬ø≥T¢ n+<äCÒkÕÔs¡T. Ç<˚
$uÛ≤>∑+ ∫Á‘ê\qT ‹\øÏ+∫ O‘·ÔeT ∫Á‘êìï m+|æø£ #˚j·T&ÜìøÏ
Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’q u≤\\‘√ p´Ø @sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T. á p´Ø m+|æø£
#˚dæq O‘·ÔeT ∫Á‘êìøÏ yÓ+&ç @qT>∑T, 50 y˚\ s¡÷bÕj·T\T Á|ü<ëq+
#˚kÕÔs¡T.
Ç~ ø±≈£î+&Ü Ädæj·THé |üH√s¡e÷ $uÛ≤>∑+ ∫Á‘ê\T ‹\øÏ+∫
O‘·ÔeT ∫Á‘ê\T m+|æø£ #˚j·T&ÜìøÏ ì|ü⁄DT\‘√ eTs√ p´Øì
ìj·÷eTø£+ #˚kÕÔs¡T. á $uÛ≤>∑+˝À p´Ø m+|æø£ #˚dæq O‘·ÔeT
∫Á‘êìøÏ yÓ+&ç @qT>∑T, \ø£å s¡÷bÕj·T\T Á|ü<ëq+ #˚kÕÔs¡T. O‘·ÔeT
\|òüTT ∫Á‘êìøÏ yÓ+&ç @qT>∑T, \ø£å s¡÷bÕj·T\T n+<äCÒkÕÔs¡T. O‘·ÔeT
u≤\ q≥T&É T ˝Ò < ë q{Ï ø Ï yÓ + &ç @qT>∑ T , \ø£ å s¡ ÷ bÕj· T \T
ãVüAø£]kÕÔs¡T.
á s¬ +&ÉT $uÛ≤>±\‘√ bÕ≥T u≤\\ Á|ü|+ü #·+ $uÛ≤>∑+˝À bÕ˝§Zqï
nìï ∫Á‘ê\≈£î dü]º|òæ¬ø≥T¢ ÇkÕÔs¡T. Ç$ø±≈£î+&Ü ` H√kÕº*®j·÷, bò˛ø£dt,
]Á{≤ôdŒøϺyé, düe÷#ês¡ $uÛ≤>±˝À¢ u≤\\≈£î dü÷Œ¤]Ôì#˚à $_Ûqï
∫Á‘ê\T Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T. u≤\\≈£î m+‘√ ÇwüºyÓTÆq j·÷ìy˚TwüHé ∫Á‘ê\T
≈£L&Ü á O‘·‡yê˝À¢ m≈£îÿe>± bÕ˝§Z+{≤sTT. e÷¬sÿ{Ï+>¥ $uÛ≤>∑+
≈£L&Ü O+≥T+~.
yês¡+ s√E\ bÕ≥T Á|ü<äs¡Ùq\T
ˇø£ e+ø£ Á|ükÕ<é‡ ◊e÷ø˘‡˝À á ∫Á‘ê\T
u≤\ Á|ü‹ì<ÛäT\T, |üÁ‹ø± $˝Òø£s¡T\≈£î
qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Colour_centerspride.pmd 5
Á|ü<ä]Ù+#˚ Á|ü<Ûëq ~∏j˚T≥s¡T¢ Oqï|üŒ{Ïø°, ôV’≤<äsêu≤<é ` dæøÏ+Á<ëu≤<é
»+≥q>∑sê˝À¢ì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À Oqï ø=ìï dæìe÷ ~∏j˚T≥s¡T¢
m+|æø£#˚dæ Á|ü‘˚´ø£+>± |æ\¢\ ø√dü+ á u≤\\ #·\q∫Á‘ê\qT
yês¡+ s√E\bÕ≥T Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T. mø£ÿ&√ bıs¡T>∑T <˚X¯+˝À m+‘√
yÓ’$<Ûä´+>± ˝Ò<ë $C≤„Hê‘·àø£+>± ˝Ò<ë $H√<ë‘·àø£+>± rdæq
∫Á‘ê\qT #·÷ùd neø±X¯+ yÓ<äT≈£îÿ+≥÷ eTq eTT+<äTø=ùdÔ, Bìï
C≤s¡$&ÉTe&É+ m+‘·e÷Á‘·+ $»„‘· ø±<äT.
eTT+<äT>±H˚ @ @ ∫Á‘ê\T, @ @ ~∏j˚T≥s√¢ m|ü⁄Œ&ÉT Á|ü<ä]ÙkÕÔs√
C≤_‘ê Á|üø£{ÏkÕÔs¡T. yê{Ï˝À q∫Ãq ∫Á‘ê\qT ‘·eT |æ˝≤¢bÕ|ü\‘√
˝Ò<ë ObÕ<Ûë´j·TT\‘√, ‘·eT $<ë´s¡TΔ\‘√ ø£*dæyÓ[fl #·÷&É&ÜìøÏ
dæ<äΔ+>± O+fÒ eT+∫+~.
kÕ+gÿè‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷\T, #·sêÃ>√wüT˜\T
Ç+ø± á n+‘· s ê® r j· T u≤\\ #· \ q∫Á‘√‘· ‡ yê\qT
|ü⁄s¡düÿ]+#·T≈£îì #·\q∫Á‘ê\‘√ bÕ≥T \*‘·ø£fi≤‘√s¡D+˝À |ü\T
ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. #·\q∫Á‘ê\ô|’ #·sêÃ>√wüT˜\T @sêŒ≥T
#˚ kÕÔ s ¡ T . u≤\\≈£ î #· \ q∫Á‘ê\ ìsêàD+˝À ˇø£ ne>±Vü≤ q
ø£*Œ+#·&ÜìøÏ $$<Ûä kÕ+πø‹ø£ $uÛ≤>±\˝À ªesYÿcÕ|tμ\T @sêŒ≥T
#˚kÕÔs¡T. yê{Ï˝À bÕ˝§Zì, ãT*¢, ãT*¢ #˚‘·T\‘√ u≤\\ #·\q∫Á‘ê\T
ì]à+#·&É+ H˚s¡TÃø√e#·TÃ.
‹]– á qe+ãsY 14e ‘˚B qT+∫ ôV’≤<äsêu≤<é ` dæÁøÏ+<ëu≤<é
»+≥q>∑sê˝À¢ n+‘·sê®rj·T u≤\\ #·\q∫Á‘√‘·‡e+ »s¡T>∑T‘·T+~.
mø£ÿ&É @ ~∏j˚T≥sY˝À @ ∫Á‘êìï @ s√E #·÷&Ü˝À eTT+<äT>±H˚
ìs¡ísTT+#·Tø√+&ç. Ä\dü´+ #˚ùd neø±X¯+ ø√˝ÀŒ‘ês¡T.
` ÄsY.¬ø.
35
10/28/2009, 5:14 PM
 Á|ü‹#√{≤ ø£q|ü&TÉ ‘·T+&˚~. 1952 dü+e‘·‡s¡+
>±+BÛ »j·T+‹ Hê&ÉT |ü+&ç{Ÿ »eVü≤sY˝≤˝Ÿ
HÓÁVüA mHé. Ç. mdt. (H˚wüq˝Ÿ mø˘‡f…q¸Hé
d”ÿyéT) u≤¢ø˘\qT, ø£eT÷´ì{° &Óe\|tyÓT+{Ÿ
u≤¢ø˘\qT ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
nyÓT]ø±, ‘·~‘·s¡ <˚XÊ˝À¢ ne\+_+∫q
4`ôV≤#Y ø£¢#Y\T, yÓTT<ä˝…’q $<ÛëHê\˝À
ø=ìï+{Ïì eTqeT÷ nqTdü]+#ê+. Á>±MTD
eTTK∫Á‘êìï e÷sêÃ\ì, |ü⁄q]à+#ê\ì
ø£\\T ø£Hêï+.
|ü + #êsTTrsêCŸ e´edü ú >∑ T ]+∫
$X¯Bø£]dü÷Ô, |ü+&ç{Ÿ »eVü≤sY˝≤˝Ÿ ˇø£kÕ]
Ç˝≤ nHêïs¡T` ªªÇ|ü&ÉT uÛÑs¡‘·e÷‘· q÷‘·q
eÁkÕÔ \ T <Û ä ] +∫, n+<ä y Ó T Æ q Ç+{Ï ˝ À
O+&Ü\ì eTq+ ø√s¡T≈£î+≥THêï+. eTq

eTq |ü+#êsTTrsêCŸ e´edüú `

‘=* C≤„|øü ±\T
á qe+ãsY ˇø£≥e ‘˚BHê{ÏøÏ eTq sêh+˝À |ü+#êsTTr sêCŸ
e´edüú 50 dü+e‘·‡sê\T |üP]Ô #˚düT≈£î+~.
<˚XÊìøÏ Ç|ü&ÉT nìï nedüsê\T rsêÃ*. eTq <˚X¯ Á|ü»\T
dü]|ü&çq+‘· ÄVü‰s¡+, ìyêdü+ e+{Ï yê{Ï‘√ Vü‰sTT>± O+&Ü\ì
1959 dü+e‘·‡s¡+ nø√ºãsY 12 e ‘˚Bq n|üŒ{Ï πø+Á<ä ø£eT÷´ì{° ø√s¡T≈£î+≥THêï+μμ nì HÓÁVüA ù|s=ÿHêïs¡T.
&Óe\|tyÓT+{Ÿ, |ü+#êsTTr sêCŸ eT+Á‹ l mdt.¬ø.&˚ &Ó’Ø˝À á Äj·Tq Ç+ø± Ç˝≤ nHêïs¡T, ªªeTq+ eTq dü«+‘· ÁX¯eT‘√,
$<Ûä+>± sêdæ O+~. ø£ è wæ ‘ √ ø£ w ü º | ü & ç |ü ì #˚ j · T ≥+ <ë«sê <˚ X Êìï n_Û e è~Δ
ªªÄ+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+˝À Á|ü<ÛëqeT+Á‹ n~Ûø±sê\ |ü+|æD°, #˚j·÷\qT≈£î+≥THêï+. Ç~ eTq eTT+<äTqï ãèVü≤‘·Ôs¡ ø£s¡Ôe´+.
Á|üC≤kÕ«$Tø°ø£s¡D Á|üÁøÏj·TqT ˝≤+#Û·q+>± ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. qe+ãsY
1e ‘˚Bq sêhyê´|üÔ+>± á |ü<∏äø£+ neT˝À¢øÏ edüTÔ+~. Ç‘·s¡ sêÁcÕº\T
≈£L&Ü á $wüj·T+˝À eTT+<ä&ÉT>∑T y˚düTÔHêïsTT.μμ
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ø£+fÒ eTT+<äT>±, 1959 nø√ºãsY 2e ‘˚~q >±+BÛ
»j· T +‹ Hê&É T sê»kÕú H é sêh+ |ü + #êsTTrsêCŸ e´edü ú q T
ÁbÕs¡+_Û+∫, á $wüj·T+˝À yÓTT<ä{Ï sêh+>± ì*∫+~.
kÕ«‘· + Á‘· ´ + e∫Ãq|ü Œ {Ï H ê{Ï Á>±MTD ÁbÕ+‘· |ü ] dæ ú ‹ ì
‘·\#·Tø√e≥+ ÄdüøÏÔø£s¡+>± O+≥T+~. eTq Á>±e÷˝À¢ <äTs¡“¤s¡
<ë]Á<ä´+, ìs¡ø£åsêdü´‘· ‘ê+&É$dü÷Ô O+&˚$.
nsTT‘˚, n_Ûeè~Δ ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ bÕ\T|ü+#·Tø√yê\H˚ ‘·|üq

36 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY, 2009

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 17 10/28/2009, 6:53 PM

 eTq |æ \ ¢ \ T ô|]π > dü ] øÏ ˇø£ q÷‘· q uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ +
‘·j·÷s¡yê«*. ù|<ä]ø£+, Äø£* ˝Òì dü]ø=‘·Ô uÛ≤s¡‘êeì
Ä$s¡“¤$+#ê\qï<˚ eTq ø£\.μμ
ªª@&ÉT dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘·+, ø£eT÷´ì{° &Óe\|tyÓT+{Ÿ
ÁbÕC…≈£îº\T, H˚wüq˝Ÿ mø˘‡f…q¸Hé düØ«dt e+{Ï n_Ûeè~Δ
|ü < ∏ ä ø ±\qT eTq+ ÁbÕs¡ + _Û + #ê+. nsTT‘˚ \ø£ å ˝ ≤~
Á>±e÷\qT n_Ûeè~Δ #˚j·T≥+ kÕ<Ûës¡DyÓTÆq $wüj·Ty˚TMT
ø±<äì MTs¡T >∑T]Ô+∫ rsê*. n_Ûeè~Δ HÓeTà~>± »s¡>∑{≤ìøÏ
eTq+ n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ô|’ m≈£îÿe>± Ä<Ûës¡|ü&É≥y˚T
ø±s¡D+.μμ
ªªn+<äTe\¢, eTq+ <ÛÓ’s¡´+>± eTT+<ä&ÉT>∑T y˚dæ, ø=ìï #·s¡´\T yÓTT<ä˝…’q nìï ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ Á|ü‹ ≈£î≥T+ã+ bÕ\T |ü+#·T≈£îH˚~.
rdüTø√e\dæe∫Ã+~. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>±, eT]ìï u≤<Ûä´‘·\qT Äj·÷ |üqT˝À¢ XÊØs¡ø£ ÁX¯eT s¡÷ù|D≤ ø±ì, <Ûäq+ s¡÷ù|D≤ ø±ì,
Á|ü»\≈£î ã~© #˚j·Te\dæ e∫Ã+~. Á|ü»\qT πøe\+ dü+Á|ü~ùdÔ ¬s+&ç+{Ï s¡÷ù|D≤ ø±ì bÕ˝§ZH˚~.
#ê\<äT. yê]øÏ ‘·–qìï n~Ûø±sê\T ≈£L&Ü n|üŒ–+∫ rsê*.μμ >±+BÛJ ø£\\Tø£qï |ü+#êsTTrsêCŸ e´edüú Á>±eTkÕúsTT˝À
ªªeTq+ #˚dæq ø£èwæøÏ ‘·–q |òü*‘ê\T e∫Ãq|ü⁄Œ&˚ eTq≈£î ì»yÓTÆq Á>±eTdü«sêC≤´ìï kÕø±s¡+ #˚ùd e´edüú. Á>±eTkÕúsTT˝À XÊdüq,
Äq+<ä+ \_ÛdüTÔ+~. eTq+ <ÛÓ’s¡´ ôd’úsê´\‘√ ø£wüº|ü&ç |üì#˚j·T≥+ ø±s¡´ìsê«Vü≤ø£, Hê´j·T $<ÛäT\qT ìs¡«Væ≤+#˚ e´edüú. á e´edüú
<ë«sê ø±s¡´Áø£e÷\qT $»j·Te+‘·+>± |üP]Ô #˚j·T>∑\+. n|ü⁄Œ&˚ <ë«sê #˚|ü{Ϻq ø±s¡´Áø£e÷\T Á|ü»\qT Äø£* qT+∫, yê´<ÛäT\
n~ eTq≈£î ‘·–q ã˝≤ìï∫Ã, yÓTT‘·Ô+ <˚XÊìï ã˝Àù|‘·+ #˚düTÔ+~.μμ qT+∫. nC≤„q+ qT+∫ s¡øÏå+#êsTT.
ªª|ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£\ neT\T $wüj·T+˝À Á>±MTD Á|ü»\‘√ |ü+#êsTTrsêCŸ e´edüú ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq ‘=* 10 dü+e‘·‡sê\
uÛ≤>∑kÕ«eT´+ HÓs¡|ü≥+ <ë«sê eTq+ $»j·÷\qT, dü+#·\Hê\qT ø±\+˝À |ü+#êsTTr dü$T‹, õ˝≤¢ |ü]wü‘Y\≈£î mìï¬ø’q Á|üC≤
kÕ~Û+#ê*. |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£ Á|ü»\ Á|üD≤[ø£. Bì neT\T˝À Á|ü‹ì<ÛäT\T ‘·eT |ü<äMø±\+˝À ˇø£ÿkÕ] ≈£L&Ü y˚‘·Hêìï ø±˙,
Á|ü»\T |üP]Ô eTy˚Tø£+ ø±yê*. ‘·<ë«sê, Á|ü‹ |ü⁄s¡TwüT&ÉT, Ád”Ô, u≤\\T Á|üj·÷D Ks¡TÃ\ uÛÑ‘ê´ìï ø±ì rdüTø√e≥+ H˚qT #·÷&É˝Ò<äT. õ˝≤¢
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ n_Ûeè~Δ˝À ‘êeT÷ uÛ≤>∑kÕ«eTT\ì uÛ≤$kÕÔs¡T. n+<äT˝À |ü]wü‘Y #ÛÓ’s¡àHé\T, dü$T‹ n<Ûä´≈£åî\T m+‘√ Ä<äs¡Ù+>± |üì#˚ùdyês¡T.
dü$Twæº>± bÕ\T|ü+#·T≈£îì ˇø£ q÷‘·q uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï ì]àkÕÔs¡T.μμ ø±sê´\j·÷\≈£î e#˚à n‹<ÛäT\≈£î, Ç‘·s¡ dü+<äs¡Ù≈£î\≈£î eTsê´<ä\T
#˚j·T{≤ìøÏ, yê] nedüsê\T rs¡Ã&ÜìøÏ Ks¡Tà ô|fÒº+<äT≈£î Äj·÷
|ü+#êsTTrsêCŸ e´edüú >∑T]+∫ HÓÁVüA ø£\\qT ô|’q ù|s=ÿqï
yÓTT‘êÔ\qT ø±sê´\j·T dæã“+~ <ä>∑Zs¡ O+#˚yês¡T.
yê´K´\T düŒwüº|üs¡TdüTÔHêïsTT.
m|ü⁄Œ&Ó’Hê Äs√>∑´ πø+Á<ë\T, Oqï‘· bÕsƒ¡XÊ\\T, Ç‘·s¡ dü+düú\qT
ø£eT÷´ì{° &Óe\|tyÓT+{Ÿ Áb˛Á>±yéT neT\T »]–q ø±\+˝À,
@sêŒ≥T #˚j·÷\ì Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£≥q ÇùdÔ ‘·ø£åDy˚T nH˚ø£ s¡÷bÕ˝À¢
|ü+#êsTTr sêCŸ e´edüú ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq ‘=* 10 dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝À
dü«#·Ã¤+<äs>± ì<ÛäT\T düeT≈£Lπs$. uÛÑ÷$T s¡÷|ü+˝À ø±ì, <Ûäq+
ˇø£ $wüj·T+ Á|üdüTŒ¤≥+>± ø£q|ü&˚~. Á|ü»\T n_Ûeè~Δ ø±s¡´Áø£e÷˝À¢
s¡ ÷ |ü + ˝À ø±ì, ÁX¯ e T<ëq+ s¡ ÷ |ü + ˝À ø±ì Ä |ü q T˝À¢
#·Ts¡T>±Z bÕ˝§ZH˚ yês¡T. Á>±eT+˝Àì s√&ÉT¢, #Ós¡Te⁄\T, bÕsƒ¡XÊ\\T,
bÕ\T|ü+#·Tø√e{≤ìøÏ nH˚ø£eT+~ eTT+<äTø=#˚Ãyês¡T.
ÄdüT|üÁ‹ uÛÑeHê\ ìsêàD+, yÓTTø£ÿ\T Hê≥&É+, yê{Ïì b˛wæ+#·≥+

qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q 37

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 18 10/28/2009, 6:53 PM


1959, qe+ãsY 1e ‘˚ B q neT˝À¢ ø Ï e∫Ãq Ä+Á<Û ä Á |ü < ˚ X Ÿ
|ü+#êsTTr dü$T‘·T\T, õ˝≤¢ |ü]wü‘Y\ #·≥º+ nH˚ø£ n+XÊ\qT
|ü+#êsTTr\ |ü]~Û˝À #˚]Ã+~. M{Ï˝À e´ekÕj·T+, |üX¯ó dü+es¡Δø£+,
eT‘·‡´ s¡+>∑+, ≈£î{°s¡ |ü]ÁX¯eT\T, ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\\T, ÁbÕ<Û$ä Tø√qï‘·
bÕsƒ¡XÊ\\T, ejÓ÷»q $<ä´, eTVæ≤fi≤, •X¯ó n_Ûeè~Δ, n+‘·s¡Z‘·
Á>±MTD s√&ÉT¢, eT+∫˙{Ï düs¡|òüsê, Äs√>∑´+, b˛wüø±Vü‰s¡+ yÓTT<ä˝…’q$
OHêïsTT. M{Ïì |ü+#êsTTr\ |ü]~Û˝À #˚s¡Ã≥+ <ë«sê Á>±e÷\
düeTÁ>±_Ûeè~ΔøÏ á #·≥º+ u≤≥\T y˚dæ+~.
|ü+#êsTTrsêCŸ e´edüú @s¡Œ&çq ‘=* 10 dü+e‘·‡sê\ ø±\+
#ê˝≤ |òü*‘ê\qT n+~+∫+~. 1970 ‘·s¡Tyê‘·, HÓeTà~>± $$<Ûä
$uÛ≤>±\T |ü+#êsTTrsêCŸ e´edüú qT+∫ ‘·eT ‘·eT n~Ûø±s¡T\T,
dæã“+~ì yÓq≈£îÿ rdüTø√e≥+ ÁbÕs¡+_Û+#êsTT.
|ü+#êsTTr sêCŸ e´edüú ‘=*Hêfi¯¢˝À ¬s+&ÉT <äèXÊ´\T ‘·s¡#·÷
ø£q|ü&˚$. s√&ÉT¶ ìsêàD+ |üqT\T, #Ós¡Te⁄\ |üP&çø£r‘·, #Ó≥T¢
Hê≥≥+ e+{Ï ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ bÕ\T |ü+#·Tø√e{≤ìøÏ ô|<ä› dü+K´˝À
Á|ü»\T >∑T$T>∑÷&ç ÁX¯eT<ëq+ #˚ùdyês¡T. Äj·÷ ø±s¡´Áø£e÷\ >∑T]+∫
38 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Colour.pmd 19
ø=+#Ó+ eTT+<äT>± düe÷#ês¡+ ‘Ó*ùdÔ #ê\T, e∫à yê*b˛j˚Tyês¡T.
eTs=ø£ <äèX¯´+ @$T≥+fÒ, Á|ü‹HÓ\ 30 e ‘˚Bq Vü≤]»q ~q+>±
ìs¡«Væ≤+#˚yês¡T. mdt.dæ es¡Z+ Á|ü»\‘√ $T–*q n+<äs¡÷ ø£*dæ Ä
s√Eq kÕeT÷Væ ≤ ø£ uÛ À »Hê\T #˚ ù dyês¡ T . ndü è ŒX¯ ´ ‘· q T
s¡÷|ü⁄e÷bÕ\H˚ ne>±Vü≤qqT Á|ü»˝À¢ ø£*Z+#·{≤ìøÏ Ä neø±XÊìï
O|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚yês¡T. dü$T‹ mø˘‡f…q¸Hé ø±sê´\j·÷ìøÏ #Ó+~q
ˇø£ O<√´– nø£ÿ&É Vü‰»¬s’, kÕúìø£ ìsê«Vü≤≈£î\≈£î #˚<√&ÉT yê<√&ÉT>±
O+&˚yês¡T.
$$<Ûä |üqT\T #˚|ü{Ϻq dü+düú\≈£î #Ó*¢+#˚ yÓTT‘êÔ\qT+∫ Á|ü»\
ÁX¯eT<ëq+ $\TeqT $TqVü‰sTT+∫, $T–*q yÓTT‘êÔìøÏ #Óø˘\qT
Ç#˚Ãyês¡T.
uÛÑ÷<ëq+, Á>±eT<ëq+ e+{Ï Á|ü‘˚´ø£ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î Á>±MTD
ÁbÕ+‘ê˝À¢ eT+∫ Áb˛‘ê‡Vü≤+, Ä<äs¡D \_Û+#˚$. Á|üCÀ|üjÓ÷>∑
ø±s¡´Áø£e÷\≈£î ø±ì, uÛÑ÷$T˝Òì ù|<ä\≈£î |ü+#·{≤ìøÏ ø±ì uÛÑ÷$Tì
<ëq+ #˚j·Te\dæ+~>± Á|üuÛÑT‘·«+ |æ\T|ü⁄ ÇùdÔ Á|ü»\qT+∫
$|üØ‘·yÓTÆq düŒ+<äq e#˚Ã~.
1993 ˝À 73e sêC≤´+>∑ dü e s¡ D #˚ d æ q ‘· s ¡ T yê‘· ,
|ü+#êsTTrsêCŸ dü+düú\≈£î sêC≤´+>∑ ã<äΔyÓTÆq ôVA<ë \_Û+∫+~.
nH˚ø£ sêÁcÕº\T ì<ÛäT\qT, $<ÛäT\qT, dæã“+~ì |ü+#êsTTrsêCŸ
dü+düú\≈£î n+~+#êsTT. sêC≤´+>∑+˝À 243e ôdø£åHé˝Àì 11e
ôw&É÷´˝Ÿ˝À ù|s=ÿqï 29 n+XÊ\˝À ø=ìï{Ïì eTq sêh+ Ç+ø±
|ü+#êsTTrsêCŸ dü+düú\≈£î n|üŒ–+#·e\dæ O+~.
` m+.ôdu≤dæj
º T· Hé sêE,
m|æmmdt (]f…ÆsY¶)
ø£q‡˝…º+{Ÿ, ôd+≥sY ôV≤&é, dæmdtÇ, nbÕsY¶
(nqTyê<ä+: {Ï. qs¡à<ä)
qe+ãsY, 2009
10/28/2009, 6:53 PM
 ‘ê´>∑eTj·T Jeq+
ãÁø°<é Á|üuÀ<Ûä+

Áπøe\+|¬sü|+&Éü+#·T e÷ÁeTTdæ‘·y¢+˚T\T. n$n‘·s¡´+‘·eTC≤HéuÛÑøÏÔ eT]j·

ÁX¯<äΔ\‘√ »s¡T|ü⁄≈£îH˚ |ü+&ÉT>∑\T
TT ãÁø°<é. ÇkÕ¢+ <Ûäs¡à+˝À
ªÇÁãV”≤+≈£î #·\¢<äHêìï #˚≈£Ls¡ÃeTì y˚TeTT n–ïì
Ä<˚•+#êeTT. e÷ Ä<˚X¯+‘√ uÛÑ>∑ uÛÑ>∑ eT+&˚ n–ï ôd’‘·+
s¡eTC≤Hé≈£î m+‘Ó’‘˚ ÁbÕ<Ûëq´‘· ñ+<√, n+‘˚ ÁbÕ<Ûëq´‘· ãÁø°<é≈£L ñ+~. Äj·Tq ø√dü+ |üP\bÕqTŒ>± e÷]+~.μ
ãÁø°<é |ü+&ÉT>∑ ÇÁãV”≤+ Á|üeø£Ô ‘ê´>∑ìs¡‹ì, düVü≤qo\‘·qT, ãTTE (~e´KTsêHé)
es¡ÔHêìï dü÷∫düTÔ+~. e÷qyê[øÏ e÷s¡Z<äs¡Ùø£+ eVæ≤+#·&ÜìøÏ <Ó’e+ <Ó’eÁ|üy˚Tj·÷\‘√ ã‹øÏ ãj·T≥|ü&çq ÇÁãV”≤+ @πøX¯«s¡ yê<ëìï
‘·s¡|ü⁄q Á|üuÛÑ$+∫q Á|üeø£Ô˝À¢ Vü≤Á»‘Y ÇÁãV”≤+ ˇø£s¡T. ◊<äT y˚\ dü+e‘·‡sê Ç+ø± ø=qkÕ–+#·&Üìï Çwü|º &ü ìÉ Äj·Tq C≤‹ »qT\T Äj·Tq‘√ y˚>˝∑ øÒ £
\≈£î |üPs¡«+ Á|üeø£Ô ÇÁãV”≤+ »ìà+#ês¡T. Äj·Tq~ eTVü≤Àqï‘· e´øÏÔ‘·«+. Äj·TqTï <˚X+¯ qT+&˚ ãVæ≤wüÿ]+#ês¡T. dü«C≤rj·TT\ ‹s¡kÕÿs¡+‘√ |ü⁄{Ïqº
$X¯«Á|üuÛÑT #·sê#·s¡ JedüèwæºøÏ eT÷˝≤<Ûës¡eTì, düèwæº \j·Tø±s¡T&ÉT >∑&ɶqT+∫ ìÁwüÿ$T+∫q Vü≤Á»‘Y ÇÁãV”≤+ düT$XÊ\ Á|ü|ü+#êH˚ï y˚~ø£>±
n‘·&˚qì, @πøX¯«s¡TìøÏ <ëdü´+ #˚j·T&É+ <ë«sê eTTøÏÔì bı+<äeTì #˚düT≈£î+≥÷ <˚XÊ≥q\T #˚dü÷Ô, <Ûäs¡à Á|ü#ês¡+ >±$+#˚yês¡T.
ÇÁãV”≤+ ‘·q C≤‹ »qT\≈£î |æ\T|ü⁄ì#˚Ãyês¡T. @πøX¯«s¡ yê<ä+ q#·Ãì ej·TdüT‡ MT<ä|&ü TÉ ‘·Tqï ø=B› dü+‘êq+ ˝Òì u…+>∑ Äj·TqTï y˚~+Û #˚~.
Äj·Tq C≤‹ Á|ü»\T Äj·Tqô|’ ø£ø£å >∑{≤ºs¡T. Äj·TqqT XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ ‘·q ‘·<qä +‘·s+¡ <Óe’ ø±s¡´+ u≤<Û´ä ‘·\T ìs¡«Væ≤+#˚ yê¬ses¡T? nì Äj·Tq
∫Á‘·Væ≤+dü\≈£î >∑T] #˚j·T&Éy˚T ø±ø£, ‘·T<äeTT{Ϻ+#˚+<äT≈£î ∫‹ì ù|]Ã Ä ì‘·´+ eT<Ûäq|ü&˚yês¡T. ì»<Ûäsêàìï $X¯«yê´|üÔ+ #˚ùd+<äT≈£î ‘·q≈£î
eT+≥˝À¢ Äj·TqTï HÓ{≤ºs¡T. dü+‘êHêìï Á|ükÕ~+#·eTì Äj·Tq ‘·s¡#·T <Ó’yêìï ÁbÕ]ú+#˚yês¡T.
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q 39

Sthankapa_Novcolo.indd 30 10/28/09 4:48:42 P

 ÇÁãV”≤+ e<ä≈› î£ ˇø£Hê&ÉT <Óe’ <ä÷‘·\T X¯óuÛyÑ ês¡Ô ‘Ó#êÃs¡T. MT≈£î dü˝≤+
nì |ü*ø±s¡T. ÇÁãV”≤+ Á|ü‹ dü˝≤+ #˚XÊs¡T. n|ü&ÉT yês¡T Äj·Tq≈£î
ÇkÕàsTT˝Ÿ »qq+ X¯óuÛÑyês¡ÔqT, Ä‘·s¡Tyê‘· ªj·÷K÷uŸμ X¯óuÛÑyês¡ÔqT
n+<äCÒXÊs¡T. (dü÷¬sVüQ<é - 69)
86 @fi¯ fl |ü + &É T eTT<ä T dü * ej· T dü T ‡˝À <Ó ’ e + ÇÁãV” ≤ +≈£ î
yês¡düTì Á|ükÕ~+#ê&ÉT. düT|ü⁄Á‘·T&çì bı+~q Äq+<ä&√*ø£˝À¢
‘˚*j·÷&ÉT‘·Tqï düeTj·T+˝À ÇÁãV”≤+ uÛÑøÏÔ Á|ü|ü‘·TÔ\qT $X¯« Á|üuÛÑTe⁄
|üØøÏå+#·<ä*#ê&ÉT.
<Ó’eÁ|üdüqï‘· ø√dü+ eTT<äT›\ ‘·qj·TT&çì »qdü+#ês¡+ ˝Òì m&Ü]
ÁbÕ+‘·+˝À e~*y˚j·TeTì <Ó’y껄 ne⁄‘·T+~. |ü⁄Á‘· yê‘·‡\´+ ø£+fÒ
<Ó’eÁ|üdüqï‘·H˚ $Tqï>± uÛ≤$+∫q Vü≤Á»‘Y ÇÁãV”≤+ ‘·q uÛ≤s¡´ ;;
Vü‰»sêqT, ‘·q ≈£îe÷s¡T&ÉT Vü≤Á»‘Y ÇkÕàsTT˝ŸqT <Óe’ + dü÷∫+∫q m&Ü]
ÁbÕ+‘·+˝À e~˝ÒkÕÔs¡T.
düeT≈£L]Ãq nìï bÕ˙j·÷\T nsTTb˛>±, ‘·©¢ _&ܶ Äø£*‘√
n\eT{Ï+#·kÕ>±s¡T. ∫Hêï] Äø£* rs¡Ã&ÜìøÏ Ä ‘·*¢ »qdü+#ês¡+
˝Òì Ä ìs¡®q Á|ü<˚X¯+˝À e÷qee÷Á‘·T˝…e¬s’Hê Ä<äT≈£î+{≤πsyÓ÷qì
Ä+<√fi¯q‘√ Ä ÁbÕ+‘êìï ø£*j·T‹s¡T>∑T‘·T+~. nø£ÿ&˚ ñqï ªdübòÕμ
eTsê« ø=+&É\ ô|’øÏ møÏÿ ~>∑T‘·÷ >∑T¬øÿ&ÉT ˙fi¯¢sTTHê <=]øÏ‘˚ u≤>∑T+&ÉT
nì n\eT{ÏdüTÔ+~.
n|ü&ÉT <Ó’yêqTÁ>∑Vü≤+ y˚Ts¡≈£î nø£ÿ&É ÇkÕàsTT˝Ÿ ø±*eT&ÉeT\ e<ä›
ˇø£ ˙{Ï }≥ ∫eTTà‘·T+~. n<˚ }≥ ˇø£ ôd\j˚Ts¡T>± e÷] H˚{Ïø°
dæús¡+>± ñ+~. Vü≤CŸ j·÷Á‘·≈£î yÓ[flq \ø£å˝≤~eT+~ Ä |ü$Á‘· »˝≤ìï
‘êeTT ùd$+#·&Éy˚Tø±ø£ ‘·eT‘√ bÕ≥T ‘·eT<˚XÊ\≈£L rdüT¬øfi≤Ôs¡T.
∫Hêï] <ä|æŒø£qT rs¡Ã&ÜìøÏ Ä ‘·*¢ |ü&çq ‘·|üqqT Á|üfi¯j·÷+‘·+
es¡≈£î Á|ü|ü+#·+ >∑T]Ô+#·T≈£îH˚ $<Ûä+>± $X¯«Á|üuÛÑTe⁄ ˙{Ï#Ó\eT |ü⁄{Ϻq
dübòÕ, eTsê« ø=+&É ÁbÕ+‘ê\qT Á|üX¯düÔyÓTÆq$>± #˚XÊ&ÉT.
Ä ‘·s¡Tyê‘· ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ Vü≤Á»‘Y ÇÁãV”≤+ ‘·q uÛ≤sê´_&ɶ\qT
40 kÕúìø£ bÕ\q
Sthankapa_Novcolo.indd 31
ø£\TkÕÔs¡T. m&Éu≤≥T M&ç ≈£î≥T+ã+‘√ düTKdü+‘√cÕìï bı+<äT‘·Tqï
<äX¯˝À Vü≤Á»‘Y ÇÁãV”≤+ eTs√e÷s¡T $wüeT |üØø£åqT m<äTs√ÿyê*‡
edüTÔ+~. áe÷s¡T <Ó’e+ Äj·TqqT eT]+‘·>± ø£]ƒq |üØø£å≈£î >∑T]#˚dæ
Äj·Tq $XÊ«kÕìï ì>∑TZ‘˚\Ã<ä˝≤Ã&ÉT. ‘·q eTT<äT›\ ‘·qj·TT&çì
<Óe’ Á|üdqü ï‘· ø√dü+ ã*düTqÔ ï≥T¢ ÇÁãV”≤+ ø£\>∑+{≤&ÉT. ø£\˝Àì dü÷#·q\T
<Ó’yê<˚XÊ˝…’ ñ+{≤j·Tì, <Ó’eÁ|üdüqï‘· ø√düy˚T Ä ‘·s¡Vü‰ dü+πø‘·+ e∫Ã
ñ+≥T+<äì uÛ≤$+∫q ÇÁãV”≤+ ‘·q dü«bÕïìï ì»+ #˚j·T<ä*#ê&ÉT. ‘·q
dü«|üï eè‘êÔ+‘êÔìï ‘·q ≈£îe÷s¡T&ÉT Vü≤Á»‘Y ÇkÕàsTT˝Ÿ≈£î $e]kÕÔ&ÉT.
‘·q Ä‘êàs¡ŒD˝ÀH˚ <Ó’eÁ|üdüqï‘· Ç$T&ç ñ+fÒ, n<˚$<Ûä+>±
Ä#·]+#·eTì n+<äT≈£î ‘êqT düs¡«<ë dü+dæ<äTΔ&Éqì ÇkÕàsTT˝Ÿ ‘·+Á&çøÏ
$qï$kÕÔ&ÉT. ø£qïù|>∑T ø£+fÒ áX¯«πs#·Ã¤j˚T $Tqï>± uÛ≤$+∫q Vü≤Á»‘Y
ÇÁãV”≤+ |ü⁄Á‘· yê‘·‡\´+ n&ÉT¶sê≈£L&É<äì ø£fi¯fl≈£î >∑+‘·\T ø£≥Tºø=ì
<Ó’ee÷s¡Z+˝À ø=&ÉT≈£îì õu≤Vt≤ #˚j·T&ÜìøÏ dæ<äΔ|ü&É‘ês¡T. n|ü&ÉT
<Ó’eyêDÏ $ì|ædüTÔ+~.
ªªz ÇÁãV”≤+ ! ˙e⁄ ˙ ø£\qT ì»+ #˚dæ #·÷|æ+#êe⁄.
e÷ Ä»„qT ìs¡«]Ô+#˚ $XÊ«düT\≈£î >=|üŒ Á|ü‹|òü\+
ˇdüT>∑T‘êeTTμμ
<Ó’e dü+<˚X¯+ $qï ÇÁãV”≤+ ø£fi¯fl >∑+‘·\T rdæ #·÷kÕÔs¡T. ‘·q
≈£îe÷s¡T&çøÏ ã<äT\T>± >=Á¬sbı‘·T ˇø£{Ï ªõu≤Vt≤μ #˚j·Tã&ç ñ+&É≥+,
ì‘·´q÷‘·q+>± ‘·q ≈£îe÷s¡T&ÉT ‘˚»+‘√ yÓ*–b˛e&É+ #·÷dæ Äq+<ä
|üs¡eX¯ó&Í‘ê&ÉT. Vü≤Á»‘Y ÇÁãV”≤+ ‘ê´>∑ìs¡‹ì yÓT∫Ãq $X¯«Á|üuÛÑTe⁄
Äj·Tq≈£î Á|ü|ü+#· e÷qe⁄\ô|’ Ä~Ûø£´‘·qT ˇdü>∑T‘ê&ÉT. düs¡«e÷qyê[øÏ
Äj·TqqT Hêj·T≈£î&ç>± #˚kÕÔ&ÉT.
<Ó’e Á|üdüqï‘· ø√dü+ Vü≤Á»‘Y ÇÁãV”≤+ #˚dæq eTVü≤Àqï‘· ‘ê´>±ìøÏ
>∑Ts¡TÔ>± Ä eTVü≤˙j·TTì ‘ê´>∑ìs¡‹ì eTqq+ #˚düT≈£î+≥÷ eTTdæ¢+
düe÷»+ @{≤ »s¡T|ü⁄≈£îH˚ |ü+&ÉTπ> á ãÁø°<é.
<Óe’ e÷s¡+Z ˝À ‘ê´>±\T #˚jT· eTì, n+<äT≈£î dü‘‘· +· dæ<+Δä >± ñ+&ÉeTì
Á|üuÀ~Û+#·&Éy˚T ãÁø°<é |üs¡e÷s¡Δ+. Ä ‘ê´>∑
ìs¡‹ì n\es¡TÃø√e&ÜìøÏ ÄHê{Ï kÕ+Á|ü<ëj·T+
ø=qkÕ–+|ü⁄>± eTTdæ+¢ \T H˚{øÏ ,° ‘·eT $<äT´ø£Ô <Ûsä êàìï
ìs¡«]ÔdüTÔHêïs¡T.
ªªKTsê“˙ »+‘·Te⁄ s¡ø£Ôe÷+kÕ\T
n˝≤¢ V t ≤ ≈£ î #˚ s ¡ e ⁄. π ø e\+ MT
uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ˝Ò #˚s¡T‘êsTTμμ.
(~e´KTsêHé)
Vü≤Á»‘Y ÇÁãV”≤+ kÕ+Á|ü<ëj·T+ n»sêeTs¡+.
Äj·Tq ‘ê´>∑+ ìs¡T|üe÷q+. <Ó’eÁ|üdüqï‘· ø√dü+
Äj·Tq ìs¡«Væ≤+∫q Á|ü‹ ø±sê´#·s¡D≤ ˇø£
Á|ü‘˚´ø£‘·qT dü+‘·]+#·T≈£î+~.
- m.myéT. |ò”#·sY‡
qe+ãsY 2009
10/28/09 4:48:44 P
 e÷qe Vü≤≈£îÿ\ O<ä´e÷\ eTVü‰H˚‘·
2
&Üø£ºsY ¬ø.u≤\>√bÕ˝Ÿ
009, nø√ºãsY 8e ‘˚B ˇø£ $cÕ<ä ~q+>± #·]Á‘·˝À
$T–*b˛‘·T+~.
e÷qeVü≤≈£îÿ\T, Á|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤≈£îÿ\T, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ C≤rj·T,
n+‘·sê®rj·T O<ä´e÷\qT Ä s√E nø£kÕà‘·TÔ>± <Óã“rdæ+~.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ O<ä´eTH˚‘·>± e÷]q ˇø£ >∑DÏ‘· XÊgy˚‘·Ô &Üø£ºsY
¬ø.u≤\>√bÕ˝Ÿ >∑T+&Ób˛≥T‘√ Ä s√Eq eTs¡DÏ+#ês¡T. Äj·Tq~
nì‘·s¡ kÕ<Ûä´yÓTÆq <ÛÓ’s¡´+.
Ç~es¡¬øqï&É÷ ø£˙$˙ ms¡T>∑ì Ä]úø£, |üsê´es¡D $HêX¯q+
eTq #·T≥÷º ø£eTTà≈£îqï y˚fi¯ u≤\>√bÕ˝Ÿ eTq eT<Ûä´qT+∫
yÓ[¢b˛j·÷s¡T. e÷qe Vü≤≈£îÿ\ O\¢+|òüTq\T Á|ü‹#√{≤ yê´|æ+∫
OHêïsTT. Ä<Û ä T ìø£ n_Û e è~Δ ø Ï #Ó + ~q Á|ü ‹ ø√DeT÷
Á|üC≤u≤VüQfi≤´ìï ã˝Àù|‘·+ #˚ùd ã<äT\T Á|ü»\≈£î, n_Ûeè~Δ
|ü < ∏ ä ø ±\qT neT\T #˚ ù d dü + dü ú \ ≈£ î eT<Û ä ´ |ò ü T s¡ ¸ D \≈£ î
ø±s¡DuÛÑ÷‘·yÓTÆ+~.
qe+ãsY, 2009
RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 4 10/28/2009, 12:24 PM
Á|ü‘˚´ø£ Ä]úø£ eT+&É˝≤\T, nDT$<äT´‘Y ø£sêà>±sê\T, zô|Hé
ø±dtº ø√˝Ÿ yÓTÆì+>¥, ø√kÕÔÁbÕ+‘ê˝À¢ <∏äs¡à˝Ÿ bÕ¢+≥T¢, n≥M ÁbÕ+‘ê˝À¢
u≤¬ø’‡{Ÿ yÓTÆì+>¥, bÕ]ÁXÊ$Tø£ ø±]&Üs¡T¢...Ç{≤¢ @~ rdüT≈£îHêï <˚X¯+˝À
kÕúìø£ Á|ü»\ e÷qe, Á|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤≈£îÿ\≈£î uÛÑ+>∑+ ø£*–+#·ì
|ü ] D≤eT+ @B ˝Ò < ä T . á ªn_Û e è~Δ #√<ä ø ±μ\˙ï e+<ä ˝ ≤~
j·TT<äΔs¡+>±\qT düèwæº+#êsTT.
nH˚ø£ dü+e‘·‡sê\T>± á j·TT<äΔs¡+>±\˝À u≤\>√bÕ˝Ÿ ‘·q
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT ø=qkÕ–düTÔHêïs¡T. á j·TT<äΔs¡+>±\˝À Äj·Tq
OìøÏ Ç|ü&ÉT eTØ nedüs¡+. Ç{≤¢+{Ï düeTj·T+˝ÀH˚ Äj·Tq
eTq eT<Ûä´qT+∫ yÓ[¢b˛j·÷s¡T. m|ü&É÷ qe⁄«‘·÷+&˚ Äj·Tq
eTTK+ eT]ø£ eTq≈£î ø£ìŒ+#·<äT. <˚X¯+˝Àì Á|üC≤O<ä´eT+ n+<äTπø
<äT'œk˛Ô+~.
n‹ kÕ<Ûës¡DyÓTÆq bÕ´+≥T, #=ø±ÿ, eT+<äbÕ{Ï bÕ‘·ø±\|ü⁄
ø£fi¯¢<ë›\T <Ûä]+∫ ø£q|ü&˚ u≤\>√bÕ˝Ÿ n\Tô|s¡T>∑ì ˇø£ ª¬>]˝≤¢μ
kÕúìø£ bÕ\q 41
 jÓ÷<ÛäT&ÉT. Äj·Tq ‘·q ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸøÏ, #·T≥Tº|üø£ÿ\
sêÁcÕº\≈£î e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·+ #˚j·T˝Ò<äT. Hê´j·T+ ø√dü+ Äj·Tq
|ü&˚ ‘·|üq düT<ä÷s¡+>± Oqï ø±oàsY, >∑T»sê‘Y sêÁcÕº\T, áXÊq´
sêÁcÕº\≈£î Äj·TqqT rdüT¬ø[¢+~.
e÷qeVü≤≈£îÿ\ O\¢+|òüTq\T »]– u≤~Û‘·T˝…’q Á|ü»\≈£î
Ä|ü q ïVü ≤ dü Ô + n+~+#· & ÜìøÏ eTq<˚ X ¯ + ˝À u≤\>√bÕ˝Ÿ yÓ fi ¯ ¢ ì
ÁbÕ+‘·eT+≥÷ ˝Ò<äT. ÄK]øÏ »eTTà`ø±oàsY˝Àì e÷s¡TeT÷\
|ü˝…¢\≈£î ≈£L&Ü ì»ìsêΔs¡D ãè+<ë\qT Äj·Tq rdüT¬øfi‚¢yês¡T.
»eTTà`ø±oàsYqT Äj·Tq ˇø£kÕ] Ç{≤¢ n_Ûe]í+#ês¡T ªªnÁ|üø£{Ï‘·
e÷s¡¸˝Ÿ˝≤ øÏ+<ä Oqï dü«s¡Z+μμ nì.
ø±oàsY , áXÊq´ sêÁcÕº \ ˝À u≤\>√bÕ˝Ÿ ‘· q $\TyÓ ’ q
düeTj·÷ìï, X¯øÏÔì m+‘·>±H√ yÓ∫Ã+#ês¡T. á sêÁcÕº˝À¢ì Á|ü»\
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ô|’ nìï ~≈£îÿ\T>± »s¡T>∑T‘·Tqï <ë&ÉT\qT Äj·Tq
ãVæ≤s¡Z‘·|ü]#˚yês¡T. u≤\>√bÕ˝Ÿ Hêj·Tø£‘·«+˝Àì ì»ìsêΔs¡D
ãè+<ë\T Äj·÷ sêÁcÕº\≈£î dü+ã+~Û+∫ »]–q e÷qeVü≤≈£îÿ\
O\¢ + |ò ü T q\qT #ê˝≤ kÕs¡ T ¢ ãj· T ≥ô|{≤º s TT. 2002˝À
»eTTà`ø±oàsY˝À »]–q mìïø£\ ìs¡«Vü≤DqT |ü\T bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ãè+<ë\‘√ ø£*dæ Äj·Tq |üs¡´y˚øÏå+#ês¡T.
e÷qeVü≤≈£îÿ\qT O\¢+|òæTdüTÔqï e´≈£îÔ\T, ¬s’‘·T\T, –]»qT\ô|’
Væ≤+dü≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·Tqï e´≈£îÔ\ô|’ u≤\>√bÕ˝Ÿ nH˚ø£kÕs¡T¢ @ø£ e´øÏÔ
ôd’q´+˝≤ |üì#˚XÊs¡T. ‘·s¡Tyê‘· »]π> <ës¡TD |ü]D≤e÷\qT ≈£L&Ü
|ü{Ϻ+#·Tø√≈£î+&Ü Äj·Tq ‘·ø£åDy˚T dü+|òüT≥Hê düú˝≤ìøÏ |ü]¬>‹Ô
b˛sê≥+ ÁbÕs¡+_Û+#˚yês¡T.
á Áø£eT+˝À nH˚ø£kÕs¡T¢ Äj·Tq nee÷Hê\≈£î, u…~]+|ü⁄\≈£î,
øÏ&Üï|t\≈£î ˝Àqj·÷´s¡T. ÄK]øÏ C…’\T bÕ\T ≈£L&Ü nj·÷´s¡T.
u≤\>√bÕ˝Ÿ nH˚ø£kÕs¡T¢ n¬sdüºj·÷´s¡T. ˇø£kÕ] Äj·TqqT Á^Héf…Æ>∑s¡T¢
øÏ&Üï|t #˚XÊs¡T. nsTT‘˚, u…~]+|ü⁄\≈£î, <ë&ÉT\≈£î, |üX¯óu˝≤ìøÏ
Äj·Tq m|ü&É÷ ˝§+–b˛˝Ò<äT. ‘·q <äè&ÛÉ ìX¯Ãj·T+ qT+∫ |üø£ÿ≈£î
‘·|üø√˝Ò<äT.
u≤\>√bÕ˝Ÿ >=|üŒ eø£Ô ø±ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø°, yê<äHê |ü{ÏeT˝À
>=|üŒ ì|ü⁄DT&ÉT.1997˝À C≤rj·T e÷qeVü≤≈£îÿ\ ø£MTwüHé eTT+<äT
u≤\>√bÕ˝Ÿ #˚dæq yê<äq\T #·]Á‘·˝À ì*∫b˛‘êsTT. sêh+˝À
ªmHéøö+≥sYμ eTs¡D≤\≈£î ø±s¡DyÓTÆq yê]ô|’ m|òt◊ÄsY qyÓ÷<äT#˚dæ,
ÁbÕdæ≈£L´{Ÿ #˚j·÷\ì C≤rj·T e÷qeVü≤≈£îÿ\ ø£$TwüHé dæbòÕs¡T‡
#˚dæ+~. Ç<˚ $wüj·T+ô|’ ôV’≤ø√s¡Tº˝À u≤\>√bÕ˝Ÿ #˚dæq yê<äq\T
≈£L&Ü |òü*‘êìï#êÃsTT. ªmHéøö+≥sYμ eTs¡D≤\≈£î u≤<ÛäT´˝…’q yê]ô|’
πødüT ô|{≤º\ì ôV’≤ø√s¡Tº rs¡TŒ Ç∫Ã+~. nsTT‘˚, >∑‘· @&Ü~ á
rs¡TŒô|’ düTÁ|”+ø√s¡Tº ùdº $~Û+∫+~.
Á|ü»\ e÷qeVü≤≈£îÿ\, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T, Á|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤≈£îÿ\
s¡ø£åD≈£î Äj·Tq ∫e]s√E˝À¢ #ê˝≤ ø£èwæ #˚XÊs¡T. n+<äT˝À ˇø£{Ï
` u≤\>√bÕ˝Ÿ Ä<Ûä«s¡´+˝Àì ì|ü⁄DT\ ãè+<ä+ Á|üD≤[ø±dü+|òüT+
Ä<˚XÊ\ô|’ ªn‹yê<ä Á|üuÛ≤$‘· ÁbÕ+‘ê\˝À n_Ûeè~Δ düyêfi¯ó¢μ nH˚
42 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 5 10/28/2009, 12:24 PM
ìy˚~ø£qT s¡÷bı+~+∫+~.
n|üŒ{Ïπø dæús¡|ü&çb˛sTT Oqï $wüj·÷\qT düyê\T #˚j·T{≤ìøÏ
u≤\>√bÕ˝Ÿ uÛÑj·T|ü&˚yês¡T ø±<äT. 1980\ <ääX¯ø£+ qT+∫ ‘êqT ø£*dæ
|üì#˚dTü qÔ ï Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ bÂs¡V≤ü ≈£îÿ\ dü+|òTü +‘√ u≤\>√bÕ˝Ÿ $uÛ~Ò +∫
ãj·T≥≈£î e#êÃs¡T. Ç~es¡ø£{Ï dæ|æ◊`m+m˝Ÿ |”|ü⁄˝Ÿ‡yêsY kÕ–düTÔqï
Væ≤+kÕø±+&ÉqT Äj·Tq e´‹πsøÏ+#ês¡T.
e÷qeVü≤≈£îÿ\T, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ b˛sê&É{≤ìøÏ u≤\>√bÕ˝Ÿ
Ä ‘·s¡Tyê‘· e÷qeVü≤≈£îÿ\ bò˛s¡yéTqT HÓ\ø=˝≤Œs¡T. ÄK]øÏ
qø£‡˝…≥ ’ T¢, e÷y√sTTdüT\ º T bÕ\Œ&ÉT‘·Tqï Væ≤+kÕø±+&ÉqT ìs¡“j ¤ T· +>±,
<ÛÓ’´s¡+>± e´‹πsøÏdü÷Ô, ãVæ≤s¡+>∑+>± e÷{≤¢&É{≤ìøÏ u≤\>√bÕ˝Ÿ
m|ü&É÷ »+ø£˝Ò<äT.
sêh+˝Àì nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢˝À 1952 dü+e‘·‡s¡+ pHé 10e
‘˚Bq u≤\>√bÕ˝Ÿ »ìà+#ês¡T. ‹s¡T|ü‹˝À $<ë´uÛ≤´dü+ #˚dæq
Äj·Tq >∑DÏ‘·+˝À &Üø£ºπs{Ÿ nj·÷´s¡T. es¡+>∑˝Ÿ˝Àì ø±ø£rj·T
$X¯ « $<ë´\j· T +˝À ˝… ø £ à s¡ s Y > ± |ü ì #˚ X Ês¡ T . n<˚ s¡ + >∑ + ˝À
ø=qkÕ–O+fÒ, n+<äT˝À n‘·T´qï‘· •Ksê\≈£î m<ä>∑≥y˚Tø±ø£,
<˚X¯+˝Àì >∑DÏ‘· y˚T<Ûëe⁄˝À¢ ˇø£]>± $T–*b˛j˚Tyês¡T. nsTT‘˚,
Äj·Tq ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·÷ìï e~*ô|{Ϻ, e÷qeVü≤≈£îÿ\
O\¢+|òüTq\ô|’ b˛sê&É{≤ìøÏ O<äT´≈£îÔ˝…’, b˛sê≥s¡+>∑+˝ÀøÏ
<ä÷ø±s¡T.
‘·s¡Tyê‘· Äj·Tq Hê´j·TXÊg+ nuÛÑ´dæ+∫, Hê´j·Tyê~>±
e÷sês¡T. nX¯≈£îÔ˝…’q yê] Vü≤≈£îÿ\qT ø√s¡Tº <ë«sê ≈£L&Ü s¡øÏå+#·&ÜìøÏ
Hê´j·Tyê<ä eè‹Ôì m+#·T≈£îHêïs¡T. Äj·Tq yê~+∫q πødüT\˙ï
<ë<ë|ü⁄ düe÷»+˝Àì ~>∑TekÕúsTT Á|üC≤˙ø±ìøÏ »]–q nHê´j·T+,
e÷qeVü≤≈£îÿ\ O\¢+|òüTq\≈£î dü+ã+~Û+∫qy˚ ø±e≥+ >∑eTHês¡Ω+.
u≤\>√bÕ˝Ÿ kÕú | æ + ∫q e÷qeVü ≤ ≈£ î ÿ\ bò ˛ s¡ y é T <˚ X ¯ + ˝Àì
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ O<ä´eTø±s¡T\T m+#·T≈£îqï e÷sêZìøÏ _Ûqï+>±
q&ç∫+~.
bÂs¡V≤ü ≈£îÿ\≈£î dü+ã+~Û+∫q $wüj÷· \qT u≤\>√bÕ˝Ÿ kÕe÷õø£
` Ä]úø£ düeTdü´\≈£î CÀ&ç+#˚yês¡T. Äj·Tq sêdæq ndü+U≤´ø£
yê´kÕ˝À¢ q ÷, Äj· T q #˚ | ü { Ï º q $$<Û ä dü e Tdü ´ ˝À¢ q ÷ n~
ø£q|ü&ÉT‘·T+~.
u≤\>√bÕ˝Ÿ Ä˝À#·q˝À¢ düŒwüº‘· O+~. Äj·Tq˝À $y˚ø£+,
$kÕÔs¡yÓTÆq $C≤„q+ OHêïsTT. e÷qeVü≤≈£îÿ\ s¡+>∑+˝À Äj·Tq
#˚dæq ø£èwæ e\¢ Á|ü»˝À¢ ne>±Vü≤q ô|s¡>∑{≤ìøÏ n$ <√Vü≤<ä|ü&ܶsTT.
‘·eT JeH√bÕ~Ûπø HêHê{Ïø° eTT|ü ô|s¡T>∑T‘·Tqï dæú‹˝À Oqï
uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Á|ü»\≈£î u≤\>√bÕ˝Ÿ ˝Òì ˝À≥T |üP&ÉÃ˝Òì~. Ç<=ø£
u≤<Ûëø£s¡yÓTÆq yêdüÔe+.
` õ+ø± Hê>∑sêE
(nqTyê<ä+ : {Ï.qs¡à<ä)
qe+ãsY, 2009
 nMTsY‘√ ùdïVü≤+ HÓ\ø=˝≤a&ÉT. ãsêà˝À j·TT<äΔ+ ‘·|üŒìdü¬s’Hê ìyê]+∫
düT Bs¡È #·]‘Á ,· ™qï‘· Hê>∑]ø£‘,· dæ] dü+|ü<\ä T >∑\ ªuÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ μ ‘·eT ÁbÕã˝≤´ìï ø=qkÕ–+#ê&ÉT. $*j·T+ u…+{Ï+>˘ ø±\+˝À
Çø£ÿ&É≈î£ <ë<ë|ü⁄ |ü~y˚\ øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À >∑\ ˇø£ ∫qï<˚X+¯ ªÇ+>±¢+&éμ ‘êeTT eX¯|üs¡#·Tø=qï yÓTÆdü÷s¡T sêC≤´ìï ‹]– Ä sê»e+X¯+ yê]øÏ
bÕ\q ÁøÏ+<ä≈£î sêe&É+ #·]Á‘·˝À z eTs¡Te˝Òì |òüT≥º+. Ä |üsêsTT n|üŒ–+#ê&ÉT. kÕÁe÷»´yê<ëìøÏ dü«dæÔ|ü*øÏ XÊ+‹j·TT‘·+>± |ü]bÕ\q
ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT.
<˚XÊìøÏ #Ó+~q z ∫qï yê´bÕs¡ dü+düú ªádtº Ç+&çj÷· ø£+|ô ˙μ yê´bÕs¡
HÓ|+ü ‘√ <˚X+¯ ˝À n&ÉT–&ç– Çø£ÿ&ç bÕ\≈£î\ n+‘·'ø£\Vü‰\qT Ädüsê>±
#˚düT≈£îì ≈£îÁ≥\T, ≈£î‘·+Á‘ê\‘√ sêC≤´~Ûø±s¡+ kÕ~Û+#·&É+, bÕ\
Hêe´edüú H˚s¡Œs¡#·&É+ <˚X¯#·]Á‘·˝À <äTs¡<äèwüº dü+|òüT≥q.

kÕúìø£ dü«|ü]bÕ\Hê
|æ‘êeTVüQ&ÉT
1757 bÕ¢d”j·TT<äΔ+‘√ u…+>±˝Ÿ˝À n~Ûø±s¡kÕú|üq ÁbÕs¡+_Û+∫q
ø£+ô|ì 1857 Hê{ÏøÏ <˚X+¯ ˝À n‘·´~Ûø£ uÛ≤>±ìï ‘·q bÕ\q˝ÀøÏ ‘Ó#T· Ãø=ì
sê»ø°j·T Ä]úø£ kÕ+|òæTø£ eT‘·|üs¡+>± Á|ü»\≈£î |üsêsTTbÕ\q s¡T∫
#·÷|æ+~. ø£+ô|˙ ìs¡+≈£îX¯ Á≈£Ls¡bÕ\q≈£î e´‹πsø£+>± »]–q dæbÕsTT\
‹s¡T>∑Tu≤≥T <ë«sê yÓ\¢&ÉsTTq uÛ≤s¡rj·TT\ ÄÁ>∑Vü‰ìï eTìï+∫, Hê{Ï
Á_≥Hé bÕ\≈£îsê˝…’q $ø√º]j·÷ eTVü‰sêDÏ, ø£+ô|˙ bÕ\q s¡<äT›#˚dæ,
uÛ≤s¡‘·<˚X¯ bÕ\qqT Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«+ d”«ø£]+∫+~. nsTTHê uÛ≤s¡‘Y˝À
|üsêsTT bÕ\≈£î\ Ä]úø£<√|æ&ç, C≤‘ê´Vü≤+ø±s¡ $<Ûëq+, ìs¡+≈£îX¯bÕ\q
ø=qkÕ–+~. ùd«#êÃI kÕ«‘·+Á‘ê´\T ø√˝ÀŒsTT, Á|ü»\H˚ø£ ø£wüºqcÕº\≈£î
>∑T¬s’, dü«<˚X¯+˝ÀH˚ u≤ìdü\T>± Áã‘·ø£e\dæ e∫Ã+~. Hê{Ï Á_{Ïwt
bÕ\≈£î\T n‘·´~Û≈î£ \T n$˙‹|üsT¡ \T, nVü≤+ø±s¡T\T, nÁø£e÷s¡H® ê|üsT¡ \T.
‘·eT ‘Ó\¢C≤‹ nÁ>∑C≤‹ nqT n‘·T´qï‘·yÓTÆq<äì, uÛ≤s¡rj·TT\T q\¢C≤‹
nì, n<Ûeä TT\ì, yê] Hê>∑]ø£‘,· dü+düÿè‘·T\T bÕ\Hê $<Ûëq+˝À ‘·eT≈£î
düe÷qT\Tø±s¡ì, C≤‘·´Vü≤+ø±s¡+-C≤‹ $#·øDå£ #·÷|æd÷ü ,Ô ìs¡+≈£îX¯yK’Ó ]
Á|ü<ä]Ù+#˚yês¡T.
uÛ≤s¡rj·TT\ |ü≥¢ Á|ü‹$wüj·T+˝À ø£]ƒqyÓ’K]qe\+_+#˚yês¡T.
ø£ s ¡ T e⁄ ø±≥ø±\T, n+≥Tyê´<Û ä T \ eT÷\+>± Á|ü » \T ø£ c Õº \
bÕ\e⁄‘·THêï ø£ìø£s¡+ #·÷ù|yês¡T ø±s¡T. ø£+ô|˙ bÕ\q n+‘·yÓTT+~,
Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«bÕ\q ø=qkÕ–Hê dü«<˚X¯ Á|ü»\|ü≥¢, bÕ\q|ü≥¢, $<˚o
bÕ\≈£î\˝À e÷s¡TŒ\T X¯Sq´+. n˝≤+{Ï Nø£{Ï s√E˝À¢ ø±+‹πsK˝≤¢
e÷qe‘êyê<ä+ ™<ës¡$<Ûëq+ Á|ü<ä]Ù+∫q, ns¡T<Ó’q Á_{Ïwt bÕ\≈£î˝À¢
z eTVü≤Àqï‘· e´øÏÔ ª˝≤sY¶ ]|üŒHéμ.
˝≤sY¶ ]|üŒHé 1880 @Á|æ˝Ÿ˝À Ç+&çj·÷˝À Á_{Ïwt sê»Á|ü‹ì~Û>±
ìj·÷eTø£+ ø±e&É+‘√ <˚X¯#·]Á‘·˝À q÷‘·qX¯ø£+ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. ]|üŒHé
™<ës¡yê~. XÊ+‹, ùd«#êäyê<ä+, dü«j·T+bÕ\q |ü≥¢ ]|üŒHé≈£î n‘·´+‘·
$XÊ«dü+. ‘·q Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\ bÕ\Hê ø±\+˝À C≤‹yÓ’wüe÷´\T
ìs¡+≈£îX¯bÕ\Hê $<ÛëHê\qT Á|üø£ÿqu…{Ϻ Á|üCÀ|üjÓ÷>∑yÓTÆq dü+düÿs¡D\T
ø±s¡´Áø£e÷\T #˚ã{Ϻ uÛ≤s¡rj·T\ eT~˝À ∫s¡düàs¡D°j·TT&ÉT>± ì*#ê&ÉT.
n~Û ø ±s¡ + #˚ | ü ≥ º > ±H˚ Ä|ü È H é j· T T<ëΔ ì ï n+‘· y Ó T T+~+∫ nø£ ÿ &ç
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q
˝≤sY¶ ]|üŒHé
|ü]bÕ\q˝À ™<ës¡ $<ÛëHê\qT Á|üy˚X¯ô|{Ϻ nH˚ø£ Á|üCÀ|üjÓ÷>∑
ø±s¡´Áø£e÷\qT ]|üŒHé #˚|ü{≤º&ÉT. Äj·Tq ø±\+˝À 1200 yÓTÆfi¯fl
bı&Ée⁄ ø±\Te\ Á‘·e«ø£+ »]–, q÷‘·q+>± ˇø£ $T*j·THé mø£sê\
uÛÑ÷$T kÕ>∑T˝ÀøÏ e∫Ã+~. ¬s’\Te÷sêZ\ neX¯´ø£‘· >∑T]Ô+∫ q÷‘·q+>±
2000 yÓTÆfi¯fl ¬s’\T e÷s¡Z+ y˚sTT+#ê&ÉT. $<ë´s¡+>∑+ô|’ ÁX¯<äΔ eVæ≤+∫,
ªVü≤+≥sY ø£$T{Ïμ ìj·T$T+∫ yê] dü÷#·q\ y˚Ts¡≈£î ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´˝À
e÷s¡TŒ\T #˚XÊ&ÉT. Á|üuTÑÛ ‘·« Á>±+≥¢‘√ Áô|y’ ≥˚ T $<ë´dü+dü\ú T HÓ\ø=˝≤a&ÉT.
ø£fi≤XÊ\\T, bÕsƒ¡XÊ\\qT ÇqôdŒø£ºs¡T\‘√ ‘·s¡#·T ‘·ìU°F #˚sTT+#˚yê&ÉT.
uÛ≤s¡rj·TT\T $<ë´e+‘·T\T>±, sê»ø°j·T+>± #Ó’‘·q´e+‘·T\T ø±yê\ì
dü+ø£*a+#ê&ÉT. bÕ\q˝À Ks¡Tà ‘·–Z+∫ bı<äT|ü⁄ bÕ{Ï+#ê&ÉT. ôd’ìø£
e´j·T+ ‘·–Z+#ê&ÉT. nH˚ø£ ~>∑TeT‹ düT+ø±\T s¡<äT› #˚dæ ùd«#êä yê´bÕs¡
$<Ûëq+ Áb˛‘·‡Væ≤+#ê&ÉT. ™|üô|’ |üqTï ‘·–Z+#ê&ÉT. uÛÑ÷kÕ«eTT\ u≤]
qT+&ç ù|<ä¬s’‘·T\≈£î s¡ø£åD ø£*Œ+#ê&ÉT.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À yÓTT<ä{Ï bòÕ´ø£ºØ #·≥º+ 1881˝À neT\T »]|æq
|òüTq‘· ]|üŒHé≈£î \_Û+∫+~. Hê&ÉT bÕ´ø£ºØ\˝À |üì#˚ùd ø±]à≈£î\T
dü¬s’q J‘·+, $ÁXÊ+‹, ìØí‘· |üì>∑+≥\≈£î H√#·Tø√ø£ <äTs¡“¤s¡J$‘·+
nqTuÛÑ$+#˚yês¡T. |ü]dæú‘·T\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ ]|üŒHé bÕ´ø£ºØ #·≥º+
#˚dæ |üH˚ï+&É¢ ej·TdüTø£qï ‘·≈£îÿe ej·TdüTyês¡T ‘=$Tà~ >∑+≥\≈£î
$T+∫ |üì#˚j·Tsê<äì, Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq |üqT\T yê]øÏ n|üŒ–+#·sê<äì,
ø±]à≈£î\≈£î s√E≈£î ˇø£ >∑+≥ $ÁXÊ+‹, HÓ\≈£î Hê\T>∑T s√E\T ôd\e⁄
~Hê\T+&Ü\ì ìs¡ísTT+#ê&ÉT. Á|ü‘˚´ø£ n~Ûø±s¡T\qT ìj·T$T+∫ #·≥º+
™\¢+|òæT+∫q yê]ô|’ »]e÷Hê\T $~Û+#ê&ÉT. á #·≥º+ <ë«sê ]|üŒHé
‘·q e÷qe‘êyê<ä+ ìs¡÷|æ+#ê&ÉT.
43

SthankaNovBW.indd 21 10/28/09 11:22:32 AM

 ‘·q≈£î eTT+<äT sê»Á|ü‹ì~Û>± e´eVü≤]+∫q *≥ºHé Á|üuÛÑTe⁄
ø±\+˝À s¡÷bı+~+∫q C≤‹$#·ø£åD #·÷ù| #·{≤º\qT ]|üŒHé ‘·q $XÊ\
Vü≤è<äj·T+‘√ s¡<äT› #˚XÊ&ÉT. uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü˝À¢ yÓ\Te&˚ |üÁ‹ø£\ô|’ nH˚ø£
ìã+<Ûäq\T $~Ûdü÷Ô |üÁ‹ø± kÕ«‘·+Á‘·´+ Vü≤]+∫ y˚ùd *≥ºHé ø±\|ü⁄
<˚X¯uÛ≤cÕ |üÁ‹ø£\ #·≥º+ 1878ì ]|üŒHé s¡<äT› |üs¡#ê&ÉT. |òü*‘·+>±
uÛ≤s¡rj·TT\˝À Äj·Tq |ü≥¢ >ös¡e+ ô|]–+~. Hê{Ï qT+&ç uÛ≤s¡rj·T
|üÁ‹ø£\T bÕ‹ø£ dü+e‘·‡sê\T |üP]Ô ùd«#·Ã¤qqTuÛÑ$+#êsTT. *≥ºHé
ø±\+˝À s¡÷bı+~+#·ã&çq Äj·TT<Ûë\ #·≥º+ 1871 øÏ ôd’‘·+ ]|üŒHé
dües¡D\T dü+ø£*Œ+#ê&ÉT.
*≥ºHé ø±\+˝À Á_{Ïwt bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>∑+˝À j·T÷s√|æj·TqT\
>∑T‘êÔ~Û|ü‘·´+ ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ Ç+&çj·THé dæ$˝Ÿ düØ«düT |üØø£å≈£î
Vü‰»s¡j˚T´ uÛ≤s¡rj·TT\ ejÓ÷|ü]$T‹ì 21 dü+e‘·‡sê\ qT+&ç 19
dü+e‘·‡sê\≈£î ‘·–Zdü÷Ô, ìã+<Ûäq\T s¡÷bı+~+#ês¡T. uÛ≤s¡rj·TT\≈£î
ôd’‘·+ ™qï‘√<√´>±\˝À n‘·T´qï‘· kÕúHê\ neø±X¯+ ™+&Ü\
H˚ dü<ëX¯j·T+‘√ ]|üŒHé ◊.dæ.j·Tdt |üØø£å\≈£î Vü‰»s¡j˚T´ nuÛÑ´s¡Tú\
ejÓ÷|ü]$T‹ ô|+#·eTì, Ä |üØø£å\qT Ç+>±¢+&é‘√ u≤≥T, Ç+&çj·÷˝À
≈£L&Ü ìs¡«Væ≤+#ê\ì dæbÕs¡T‡ #˚XÊ&ÉT. ø±˙ Ç+>±¢+&é˝Àì Á|üuÛÑT‘·«+
n+<äT≈£î n+^ø£]+#·˝Ò<äT. $<ë´e+‘·T˝…’q uÛ≤s¡rj·TT˝À¢ á #·s¡´ rÁe
ndü+‘·è|æÔ πs|æ+~. ø£\ø£‘êÔ ôV’≤ø√s¡Tº Á|ü<Ûëq Hê´j·TeT÷]Ô ]#·sY¶ >∑sYÔ
ôd\e⁄ô|’ yÓfifl¯ >± Ä U≤∞˝À uÛ≤s¡rj·T Hê´j·TeT÷]Ô s¡yT˚ wt#+· <äsY $T≥º˝`qT
]|üŒHé ‘ê‘êÿ*ø£ Á|ü<Ûëq Hê´j·TeT÷]Ô>± ìj·T$T+#ê&ÉT. á #·s¡´|ü≥¢
ø£\ø£‘êÔ˝Àì j·T÷s√|æj·THé\˝À ø£\ø£\+ πs–Hê ]|üŒHé ‘·q ìs¡íj·T+
e÷s¡TÃø√˝Ò<äT. uÛ≤s¡rj·TT\≈£î, Á_{Ïwt yê]øÏ ùdïVü≤dü+ã+<Ûë˝Òs¡Œ&ç‘˚
n~ Á_{Ïwt kÕÁe÷C≤´ìøÏ πøåeTeTì >∑T]Ô+#ê&ÉT.
$<ë´e+‘·T˝…’q uÛ≤s¡rj·TT\ n;Ûwüº+-yê+#Û· >∑T]Ô+∫ bÕ\q˝À
yê]øÏ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ø£*Œ+#·&É+ ‘·q u≤<Ûä´‘·>± uÛ≤$+#ê&ÉT. yê]øÏ
kÕúìø£ dü+dü\ú <ë«sê Á|üC≤kÕ«eT´ $<ÛëHê\qT nuÛ´Ñ dæ+|ü<\ä #ê&ÉT. ]|üŒHé
1882˝À ÄyÓ÷~+∫q rsêàq+ Á|üø±s¡+ kÕúìø£bÕ\q¬ø’ q÷‘·q+>± nH˚ø£
õ˝≤¢ uÀs¡T¶\T, ‘ê\Tø± uÀs¡T¶\T @sêŒ≥T #˚j·T&ÉyÓTÆ+~. eTTì‡bÕ*{°\
n~Ûø±sê\T ô|+#·&ÉyÓTÆ+~. kÕúìø£ dü+düú\≈£î mìïø£\T ìs¡«Væ≤+#·&É+
kÕúìø£ dü+düú˝À¢ nq~Ûø±s¡ düuÛÑT´\ dü+K´qT 2/3 e+‘·T≈£î ô|+#·&É+
<ë«sê kÕúìø£ e´eVü‰sê\T bÕ\q kÕ>±\ì ìπs•› +#ê&ÉT. kÕúìø£ dü+dü\ú ≈£î
Ä]úø£ eqs¡T\T düeT≈£LsêÃ\ì ÁbÕ+rj·T Á|üuÛÑT‘ê«\qT Ä<˚•+#ê&ÉT. @
bÕ\Hê+XÊ\qT kÕúìø£ dü+düú\≈£î n|üŒ–+#ê˝À >∑T]Ô+#ê&ÉT.
kÕúìø£ dü+düú\ bÕ\qô|’ ÁbÕ+rj·T Á|üuÛÑT‘ê«\ CÀø£´+ Á|üuÛ≤e+
˝Ò≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø=Hêï&ÉT. n~Ûø±s¡T\ Á|üy˚Tj·T+ ˝Òø£ bÕ\q˝À
ø=~› bıs¡bÕ≥T¢ »s¡T>∑e#·Ãì ‘Ó*dæHê, n∫s¡ø±\+˝À nq~Ûø±s¡T\T
Á|üC≤kÕ«eT´ $<Ûëq+˝À nqTuÛÑe+ >∑&ç+∫ nes√<Ûë\qT n~Û>∑$T+#·>∑\
s¡ì Ä•+#ê&ÉT. Á|üuÛÑT‘·« n»e÷sTTw” >±ø£ Á|üuÛÑT‘·« düVü≤ø±s¡+ kÕúìø£
dü+düú\≈£î nedüs¡eTì ù|s=ÿHêï&ÉT. mø£ÿ&ÉsTTHê kÕúìø£ dü+düú\T n~Ûø±s¡
<äT]«ìjÓ÷>±ìøÏ bÕ\Œ&çHê, bÕ\q|ü≥¢ ìs¡¢ø£å´+ eVæ≤+∫Hê ÁbÕ+rj·T
Á|üuÛÑT‘ê«\T yê{Ïì düôdŒ+&é #˚j·÷˝Ò >±˙, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« nqTeT‹
˝Ò≈£î+&Ü yê{Ïì s¡<äT› #˚j·Tsê<äì XÊdæ+#ê&ÉT. á #·s¡´\ <ë«sê
]|üŒHé Á|üuÛÑTe⁄ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·˝À ªkÕúìø£ dü+düú\ |æ‘êeTVüQ&ÉTμ>±
ø°]Ô¬øø±ÿ&ÉT.
]|üŒHé Á|üuÛÑTe⁄ ø±\+˝À ªÇ\“s¡Tº _\T¢μ Á|ü‹bÕ<äq n‘·´+‘·
$yê<ë+X¯+>± e÷]+~. ]|üŒHé ø±˝≤ìøÏ nH˚ø£eT+~ uÛ≤s¡rj·T
Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T õ˝≤¢ y˚TõÅùdº≥T\T>± ™Hêïs¡T. ø±˙ uÛ≤s¡rj·T
44 kÕúìø£ bÕ\q
SthankaNovBW.indd 22
H˚s¡düTú\‘√ düe÷q+>± j·T÷s√|æj·TqT\qT $#ê]+#˚ n~Ûø±s¡+ 1873
Hê{Ï ÁøÏ$Tq˝Ÿ ÁbÕd”»sY ø√&ÉT Á|üø±s¡+ yê]øÏ ˝Ò<Tä . Hê´j·T $#ês¡D˝À á
C≤‹ $#·ø£åD ™+&Ésê<äì #·≥º+ eTT+<äT n+<äs¡÷ düe÷qT˝Òqì ]|üŒHé
uÛ≤$+#ê&ÉT. Hê´j·T $eø£å‘·qT ‘=\–dü÷Ô uÛ≤s¡rj·T Hê´j·TeT÷s¡TÔ\≈£î
j·T÷s√|æj·TqT\qT $#ê]+#˚ n~Ûø±s¡+ Çdü÷Ô ‘·q ø±s¡´ìs¡«Vü≤D
eT+&É*˝Àì Hê´j·TXÊK düuÛÑT´&ÉT dæ. |æ. Ç\“sYº #˚ ˇø£ _\T¢ Á|ü‹bÕ~+|ü
#˚XÊ&ÉT. ]|üŒHé #·s¡´\T j·T÷s√|æj·THé\˝À rÁe ndü+‘·è|æÔ, n\»&ç
πs¬ø‹Ô+#êsTT.
j·T÷s√|æj·THé\ Ä‘·à>ös¡yêìøÏ ªÇ\“sYº _\T¢ >=&ɶ* ô|≥Tºμ
nì, ]|üŒHé $<ÛëHê\T ‘·eT Vü≤≈£îÿ\T Vü≤]+#˚$>± ™Hêïj·Tì
j· T ÷s√|æ j · T qT¢ ]|ü Œ Hé q T Á|ü ‘ · ´ ø£ å + >± |ü Á ‹ø±eTTK+>±
$eT]Ù+#ês¡T. ]|üŒHéqT kÕ+|òæTø£ ãVæ≤wüÿs¡D≈£î >∑T]#˚XÊs¡T. m+‘√
™<ës¡yê~jÓÆTq >±¢&édüºHé ≈£L&Ü Ç\“sYº _\T¢qT $eT]Ù+#ê&ÉT.
ø£\ø£‘êÔ, dæe÷¢˝À j·T÷s√|æjT· Hé eTVæ≤fi¯\T ôd‘’ +· Äj·TqqT nee÷q+>±
<ä÷wæ+#ês¡T. ∫es¡≈£î uÛ≤s¡rj·T õ˝≤¢ »&ç®ø√s¡Tº≈£î j·T÷s√|æj·TqT\
πødüT $#ês¡D≈£î eùdÔ, yê]ì $#ê]+#·&ÜìøÏ »&箑√ u≤≥T ˇø£ p´Ø
™+&Ü\ì Ä p´Ø˝À dü>+∑ eT+~øÏ ‘·≈î£ ÿe >±≈£î+&Ü j·T÷s√|æjT· qT\T
™+&Ü\ì Ç\“s¡Tº _\T¢qT düe]+#·&yÉ TÓ +Æ ~. C≤‹ $#·øDå£ s¡<Tä |› sü #¡ &· ÜìøÏ
]|üŒHé Á|üuÛÑTe⁄ #˚dæq Á|üj·T‘·ï+ $|òü\yÓTÆ+~. á $yê<ä+ eT÷\+>±
Ç+^¢wüT yês¡T Á|ü<ä]Ù+∫q C≤‹ yÓ’wüeT´+, C≤‘·´Vü≤+ø±s¡+ uÛ≤s¡rj·TT˝À¢
C≤rjÓ÷<ä´e÷ìøÏ dü÷Œ¤]Ô ø£*–+#êsTT.
|ü<äM $s¡eTD #˚dæ 1884˝À dü«<˚XÊìøÏ eTs¡*q ]|üŒHé Á|üuÛÑTe⁄
|ü≥¢ uÛ≤s¡rj·TT\T #·÷|æq Ä<äsê_Ûe÷Hê\T $Tqï+{≤sTT. dæe÷¢
qT+&ç u§+u≤sTT es¡≈£î e÷s¡ZeT<Ûä´+ yÓ+≥ 70 $T*j·Tq¢≈£î ô|’>±
uÛ≤s¡rj·TT\T Äj·Tq≈£î M&√ÿ\T |ü*ø±s¡T. 1915 dü+e‘·‡s¡+˝À
ø£\ø£‘êÔ˝À ]|üŒHé $Á>∑Vü≤+ HÓ\ø=\Œ<ä*ùdÔ @ j·T÷s√|æj·THé ≈£L&Ü
ˇø£ÿ s¡÷bÕsTT ≈£L&Ü $sêfi¯+>± n+~+#·ø£b˛>±, uÛ≤s¡rj·TT˝Ò ‘·eT
dü«+‘· $sêfi≤\‘√ $Á>∑Vü≤ Á|ü‹wü˜ >±$+∫ ‘·eT n_Ûe÷q+ #ê{≤s¡T.
∫es¡>± u§+u≤sTT˝À eTTì‡|ü˝Ÿ uÛÑeq+ X¯+≈£îkÕú|üq ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ
]|üŒHé eTTK´ n‹~Û>± Vü‰»s¡Tø±>±, y˚~ø£ yÓ+&ç ã+>±s¡T C≤„|æø£\T,
≈£î|üŒ\T>± |üP\e÷\\T, y˚˝≤~>± u≤´qs¡T¢, düHêàq |üÁ‘ê\‘√
ì+&çb˛sTT+~. u§+u≤sTT q>∑s¡+ düT+<äs¡+>± n\+ø£]+#·ã&ç, ]|üŒHé
yÓ&ÉT‘·Tqï <ë] yÓ+ã&ç y˚˝≤~ uÛ≤s¡rj·TT\T eTT≈£î[‘·Vü≤kÕÔ\‘√ ì\ã&ç
M&√ÿ\T |ü*ø±s¡T. yê´bÕs¡düTú\T eTT‘ê´\T, eÁC≤\T bı~–q <ä+&É\‘√
Äj·TqqT dü‘·ÿ]+#ês¡T.
]|üŒHé Á|üj·÷DÏdüTÔqï >∑Ti¿|ü⁄ã+&ç uÛÑT˝ÒX¯«sY, eTT+u≤<˚$ <˚yê\
j·÷\≈£î düMT|æ+#·>± nø£ÿ&ç Áu≤Vü≤àDT\T ]|üŒHé Á|üuÛÑTe⁄≈£î H=dü≥
≈£î+≈£îeT ~~›, yÓ+&ç|üfi‚Ë¢\˝À Hê]πøfi≤\T düeT]Œ+∫ nøÏå+‘·\‘√
Äos¡«~+#ês¡T. uÛ≤s¡‘· <˚XÊìπø‹+∫q eT¬se]ø° \_Û+#·ì >=|üŒ >ös¡e+
]|üŒHé≈£î \_Û+∫+~.
kÕúìø£ dü+düú\ @sêŒ≥T, yê{ÏøÏ $<ÛäT\T, ì<ÛäT\ @sêŒ≥T, n~Ûø±sê\
πø{≤sTT+|ü⁄ $wüj·÷˝À¢ ]|üŒHé Á|üuÛÑTe⁄ eTq e÷J Á|ü<Ûëì sêJyé>±+BÛøÏ
e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î&Éì ù|s=ÿqe#·TÃ.
ªÁ>±eT dü«sê»´+μ ø£\\T ø£qï eTVü‰‘·à>±+BÛ, kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\
@sêŒ≥T≈£î sêC≤´+>∑+ düe]+∫q dü«ØZjT· sêJyé>±+BÛ\ e÷~]>±H˚, <˚X¯
#·]Á‘·˝À kÕúìø£ dü«|ü]bÕ\q |æ‘êeTVüQ&ÉT>± ]|üŒHé Á|üuÛÑTe⁄ uÛ≤s¡‘·C≤‹
eTs¡Te˝Òì eTVü‰eTìwæ.
- m. dæ<ä›j·T´Hêj·TT&ÉT
qe+ãsY 2009
10/28/09 11:22:32 AM
 n+≥÷, Ä eP] bı*y˚Ts¡˝À e⁄qï edü+‘· $Vü‰sY nH˚ z ∫qï ¬>dtº
Vü≤Ödt ˝≤+{Ï #√≥ ‘·q n<äècÕºìï |üØøÏå+#·Tø√e#·Ãì z ™∫‘· dü\
Vü‰ bÕπskÕÔ&ÉT. bÕ|ü+ düTu≤“sêe⁄ Ä sêÁ‘·+‘ê ø±fi¯¢]π>˝≤ ‹]–, eP]
∫es¡qTqï z bÕ&ÉTã&ɶ ã+>∑fi≤øÏ #˚s¡T≈£î+{≤&ÉT. n<˚ edü+‘·$Vü‰sY>±
>∑T]Ô+#· >∑\T>∑T‘ê&ÉT. n|üŒ{ÏøÏ sêÁ‹ 10 >∑+≥\T <ë≥T‘·T+≥T+~.
düTu≤“sêe⁄ Ä ¬>dtºVü≤Ödt ˝À|ü*øÏ yÓfi‚¢dü]øÏ nø£ÿ&É+‘ê ìsêàqTwü´+>±,
ø°#T· sêfi¯fl X¯ã+› ‘√ ì+&ç e⁄+≥T+~. nø£ÿ&É es¡+&Ü˝À z eT÷\, ∫qï >∑T&ç¶
B|ü+ yÓ\T>∑T˝À, ≈£îìøÏbÕ≥T¢ |ü&ÉT‘·÷ z q&ç ej·TdüTÿ&ÉT ø£qã&É‘ê&ÉT.
düTu≤“sêe⁄ yÓT\¢yÓT\¢>± n&ÉT>∑T˝ÒdüT≈£î+≥÷ n‘·ìï düMT|æ+∫, Bs¡È
sê e÷|üPs¡+ nH˚ z e÷s¡TeT÷\ Á>±e÷ìøÏ ˇø£s√E |ü≥ï+ ìÁ<ä˝À e⁄qï n‘·ìï ‘·{Ϻ ˝Ò|ü⁄‘ê&ÉT. <ë+‘√ ™*øÏÿ |ü&ɶ n‘·qT Ä
qT+∫ düTu≤“sêeH˚ yÓT&çø£˝Ÿ ]Á|üC…+f…{Ïyé ekÕÔ&ÉT. Ä s√CÒ ‘·qT e∫Ãq ¬>dtºVü≤Ödt y˚TH˚»sY>± ‘·qì ‘êqT |ü]#·j·T+ #˚düT≈£î+≥÷, düTu≤“sêe⁄
|ü P ]Ô ø±ø£ b ˛e&É + ‘√ Ä |ü ì H˚ eTsêï&É T ≈£ L &Ü $esê\˙ï ì<ëq+>± ≈£L|” ˝≤>∑T‘ê&ÉT. Ä sêÁ‹øÏ, Ä
e⁄+&Ü˝§‡∫Ã, Ä sêÁ‹øÏ ‘·\ <ë#·T≈£îH˚+<äT≈£î ‘·q≈£î ˇø£ÿ sêÁ‹øÏ e÷Á‘·y˚T, Ä ¬>dtºVü≤Ödt˝À ìÁ<äb˛j˚T+<äT≈£î
@<Ó’Hê ãdü <=s¡T≈£î‘·T+<˚yÓ÷qì q\T>∑TØï yêø£ãT ‘·qπøyÓTÆHê ø±düÔ+‘· #√≥T <=s¡T≈£î‘·T+<ë nì düTu≤“sêe⁄
#˚kÕÔ&ÉT. m+‘· ÁX¯eT |ü&ܶ ‘·q Á|üj·T‘·ï+ |òü*+#·<äT. ÁbÕ<Û˚j·T|ü&É‘ê&ÉT. <ëìøÏ Ä y˚TH˚»sY ô|<ä$ $s¡Tdü÷Ô,
∫e]øÏ ãkÕº+&ÉT˝À ø£qã&ɶ ˇø±j·Tìï n&ç–‘˚, Äj·Tq nø£ÿ&ÉTqï~ u§‹Ô>± Hê\T>∑T >∑<äT˝Òq˙, ø±˙ Ä Hê\T>∑÷
m|ü&√ ãTø£ÿsTT b˛j·÷j·Tì, ndü‡\T U≤∞ Á|üdüπøÔ ˝Ò<äì
n˝≤+{Ï ãdü @sêŒfÒ¢M ‘·eT ePfiÀfl <=s¡ø£&É+ <äTs¡¢uÛÑeTì Vü‰dü $ø±dü+
X¯+≈£î

qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q 45

SthankaNovBW.indd 19 10/28/09 11:22:31 AM

 n+{≤&ÉT. <ë+‘√ düTu≤“sêe⁄ Ä y˚TH˚»s¡T ø±fi¯ó¢ |ü≥Tº≈£îqï+‘· |üì #˚dæ. ô|{Ϻ ìÁ<äb˛‘·Tqï y˚TH˚»]ï ìÁ<ä ˝Ò|ü⁄‘·÷- ªª@e+&√jYT....@e+&û....@
‘·qπø<Ó’Hê ‘·s¡TD√bÕj·T+ #·÷|üeT+≥÷ Bq+>± n]ΔkÕÔ&ÉT. e+&√jYT $TeTà˝Òï...Ç<˚+|üq+&û.... Ä? ndü*<˚+ |ü˙ nq&ÉT>∑T‘·THêï
düTu≤“sêe⁄ |ü]dæ‹ú øÏ ø±düÔ yÓT‘·ãÔ &ɶ Ä y˚TH˚»s¡T n‘·ìøÏ kÕj·T|ü&ܶìøÏ $TeTà*ï.... eTØ Ç+‘· ô|ò÷s¡yÓTÆq nHê´j·Te÷? Hê≈£î MT u…&É÷¶ e<äT›...
‘·qø√ ∫qï e÷s¡Z+ ‘√k˛Ô+<äì n+≥÷, düTu≤“sêe⁄ >∑qø£ z ∫qï >±&ç<ä >∑T&É÷¶ e<äT›..MT m&É®düTºyÓT+≥T ndü˝Ò e<äT›... ã‹≈£î+fÒ ãj·T≥
m&É®düTºyÓT+≥TøÏ dæ<äΔ+ ø±>∑*–‘˚, n‘·ìø√ eT+∫ |ü]cÕÿsêìï #·÷|ü>∑\ s√&ÉT¶MT<√, ù|yéyÓT+{Ÿ MT<√ <=πs¢dæ ã‹πøkÕÔqT...X¯\yé...μμ
q+{≤&ÉT. ‘·q ìdü‡Vü‰j·T dæ‹ú ì m+‘· #·øÿ£ >± mHéø±wt #˚dTü ø√uÀ‘·THêï&√ <ëìøÏ Ä y˚TH˚»sY ™*øÏÿ |ü&ç ˝Òdü÷Ô, $wüj·T+ #Ó|üŒ≈£î+&Ü n˝≤
ns¡ú+ ø±ø£, y˚πs ‘·s¡TD√bÕj·T+ ‘√#·ø£, <ëìøÏ düTu≤“sêe⁄ düπs q+{≤&ÉT. >±e⁄πøø£\T ô|&ç‘˚ ‘êH˚+ #˚j·T˝Òq+{≤&ÉT. n+‘·>± >∑>√Z\T ô|≥º&É+
m+<äT¬ø’Hê eT+∫<äì n<Ó› m+‘· Ç#·TÃø√yê\ì n&ÉT>∑T‘ê&ÉT. m+‘· <˚ìø£ì ì\BkÕÔ&ÉT. <ëìøÏ düTu≤“sêe⁄ ã<äT*dü÷Ô -
- z Çs¡yÓ’ s¡÷bÕj·T˝Ò nì #Ó|üŒ>±H˚, düTu≤“sêe⁄øÏ eT‹ b˛sTTq+‘· ªªn~ ø±<ä+&û..Hê Ks¡à ø±*b˛sTT n&Éø£ÿ&Éø£ÿ $TeTà*ï s¡e+‘·
|üHÍ‘·T+~. eT] ‘·qT #˚düTø√yê*‡q n&É®düTºyÓT+≥T @$T≥qï~ n‘·ìøÏ kÕj·T+ #˚jT· eT&ç–‘˚, eTØ Ç+‘· |òTü Àsêìø=&ç>&∑ ‘É êsê? Ä? z &Ó&é u≤&û
ns¡Δ+ø±<äT. Ä $wüj·÷H˚ï ø±düÔ $|ü⁄\+>± #Ó|üŒeTì y˚TH˚»]ï düTu≤“sêe⁄ |üø£ÿqTqï u…&é MT<ä qqTï |ü&ÉTø√eTì #ÓbÕÔsê? n ?Ç<˚+ |òüTÀs¡eT+&û?
n&ÉT>∑T‘ê&ÉT. <ëìøÏ Ä y˚TH˚»s¡T Ç˝≤ #Ó|üŒ&É+ yÓTT<ä˝…&É‘ê&ÉT. n˝≤ u…\¢+ ø={Ϻq sêsTT˝≤ e÷{≤¢&ÉπseT+&û? ndü\T Ä ne÷àsTT
ªªÇ+<ëø£ MT‘√ #Ó|æŒq≥Tº á ¬>dtºVü≤Ödt˝À Hê\T>∑+fÒ Hê\Tπ> #·∫à b˛sTT+<äqï $wüj·T+ MT≈£î ì»+>± ‘Ó*j·T<ë nq&ÉT>∑T‘·T+fÒ
>∑<Tä \THêïjYT. ø±˙, Ä Hê\T>∑÷ ÄÁ˝…&û ãTø£ÿsTT b˛sTT yê{Ï˝À Ç<ä]› <äs› T¡ e÷{≤¢&ÉπseT+&û ?μμ
¬>düTº\T ãdü #˚düTÔHêïs¡T. ◊‘˚, ˇø£ >∑~˝À e÷Á‘·+ ˇø£ÿ ¬>düTº e÷Á‘·y˚T Ç~ $qï n y˚TH˚»s¡T, ø±düÔ ‘˚s¡Tø=ì |üø£|üø± qe⁄«‘ê&ÉT. <ë+‘√
e⁄Hêïs¡T. nB z j·T+>˘ ˝Ò&û. <ë<ë|ü⁄ bÕ‹πøfi¯¢ ej·TdüTqï j·TTe‹. Ä eT∞fl ‹s¡>∑ã&ÉuÀ‘·Tqï düTu≤“sêe⁄‘√ ø±düÔ Ä>∑eTì dü÷∫dü÷Ô, Ç˝≤
>∑~˝À ¬s+&ÉT u…&ÉT¢ e⁄HêïsTT. yê{Ï ¬s+&ç+{Ï q&ÉTeT z eT+<äyÓTÆq q\¢ n&ÉT>∑T‘ê&ÉT -
ø£¬sºHé y˚˝≤&ÉT‘·T+≥T+~. Ç|ü&ÉT $wüj·Ty˚TeT+fÒ, Ä j·TTe‹øÏ z ∫qï
ø£+|ü¢sTT+{Ÿ e⁄+~. ìC≤ìøÏ n<√ n\yê≥T e÷Á‘·y˚T. ªªne⁄q+&û... MTs¡qï≥Tº>±H˚ Ä$&É #·∫Ãb˛sTTq e÷≥ ì»y˚T, Ä
$wüj·T+ Hê≈£î Ç+‘·≈£î eTT+<˚ ‘Ó\TdüT ≈£L&Ü... ◊‘˚ Ä dü+>∑‹ MT¬s˝≤
n<˚eT+fÒ, Á|ü‹s√p sêÁ‹ 9.00 >∑+≥\ø£˝≤¢ |ü&ÉTø=ì eTsêï&ÉT ø£qT≈£îÿHêïs¡÷?μμ
bı<äT›qï 7.00 ø=fÒº<ëø± m{Ϻ |ü]dæú‘·T˝À¢q÷ Ä$&É ìÁ<ä ˝Òe<äT. |üø£ÿH˚
u≤+ãT\T ø±˙, |æ&ÉT>∑T˝Ò |ü&çHê ø±˙, ô|<ä› uÛÑ÷ø£+bÕ˝§∫ÃHê Ä$&É n+‘˚, BìøÏ m˝≤ »yê_yê«˝À ns¡+Δ ø±ø£ bÕ|ü+ düTu≤“sêe⁄ >=+‘·T˝À
|ædüs¡+‘Ó’Hê #·*+#·<äT. ø±ã{Ϻ, MTs¡T á sêÁ‹øÏ Ä$&ÉTqï >∑~˝Àì |ü∫à yÓ\ø±ÿj·T |ü&ɶf…ƺ, yÓ+≥H˚ nø£ÿDTí+∫ ‘·q ‘√ø£ eTT&ÉTkÕÔ&ÉT. n˝≤
Çe‘·* u…&é MT<ä |ü&ÉTø=ì, πs|ü⁄ Ä ne÷àsTT ìÁ<ä ˝Ò#˚ ˝À|ü⁄ ãj·T≥ C≤s¡T≈£î+≥Tqï düTu≤“sêe⁄qT #·÷dü÷Ô Ä y˚TH˚»s¡T -
|ü&É>∑*π>˝≤ m&É®düTº ø±>∑*–‘˚....μμ nì ‘·q e÷≥ |üP]Ô #˚ùd˝Àù| <=+>∑ m<äe...Vü≤Vt≤..Vü≤Vt≤...Vü≤...Ç+ø√ m<äyê...
düTu≤“sêe⁄ #·≥T≈£îÿq ˝Ò∫ ì\ã&ç. n˝≤ Ä sêÁ‹ n+‘·≈£î eTT+<äT Ä >∑~˝ÀøÏ |ü+|æq Ç+ø=+<ä]ì
ªªÇ+ø± Ä˝À∫kÕÔπs${Ï kÕsY? <ëìø£+‘· MTe÷+dü nKπs¢<äT. Hê≈£î ≈£L&Ü ‘·\T#·Tø=ì qe⁄«≈£î+{≤&ÉT.
MTs¡T #Ó|æŒq m&É®düTºyÓT+≥T q÷{ÏøÏ q÷s¡T bÕfi¯ó¢ düeTà‘·y˚T - Ç~>√, ✬✬✬✬✬
n&Ü«qT‡ rdüTø√+&ç..μμ n+≥÷ ‘·q |üs¡T‡˝À+∫ Çs¡yÓ’ s¡÷bÕj·T\T rdæ
ÇkÕÔ&TÉ . nø£ÿ&ç ]õdüsº ˝Y À dü+‘·ø+£ #˚dTü +Ô &É>± düTu≤“sêe⁄ø√ &Í{§düT+Ô ~. á ø£<Ûä eTT–+∫q |ü+&ç‘·T&ÉT Bì˝À n+‘·Ø¢q+>± e⁄qï neT÷\´
n|üŒ{Ïπø sêÁ‹ 10.30 <ë≥T‘√+~ >∑qø£, ˇø£y˚fi¯ Ä$&É >∑~ ˝À|ü\ ˝≤ø˘ dü+<˚XÊìï z XÀ¢ø£+‘√ Ç˝≤ Á|üe∫kÕÔ&ÉT :
#˚düTø=ì |ü&ÉT≈£î+fÒ m˝≤ Á|üy˚•+#ê\ì n&ÉT>∑T‘ê&ÉT. Ç+Á~j·T |üs¡eX¯ó+ &É<ÛäeTT+
<ëìøÏ düŒ+~dü÷Ô y˚TH˚»s¡T düTu≤“sêe⁄øÏ Ä >∑~ &É÷|æ¢πø{Ÿ ‘êfi¯+ &ç+Á~j·T |üs¡eX¯ó+&Ó uÛÑøÏÔjÓT&É eT<Ûä´eTT+&Í
#Ó$q+~dü÷Ô <ëì kÕj·T+‘√ Á|üy˚•+#˚ neø±X¯+ e⁄+<äì, C≤Á>∑‘·Ô>± &ç+Á~j·T »j·TT+&ÉT‘·ÔeTT+&ÉT õ
y˚TH˚CŸ #Ój·T´eTì dü÷∫kÕÔ&ÉT. <ëqï+<äT≈£îqï düTu≤“sêe⁄ ™s¡ø£˝Òùd ‘˚+Á~j·T düeT~Û≈£î+&ÉT $q eTùV≤X¯ó+&ÉT y˚e÷ ..
™‘ê‡Vü≤+‘√ Ä >∑~ y˚|ü⁄ yÓfi≤Ô&ÉT. nq>± Ç+Á~j·TeTT\≈£î ˝§+–q yê&É<ÛäeTT&ÉT. Ç+Á~j·T |üX¯ó&Ó’qqT
dü]>±Z z ns¡>∑+≥ >∑&çN >∑&Éeø£ eTTqTù| düTu≤“sêe⁄ n|ü&˚ uÛÑøÏÔj·TTqï#√ eT<Ûä´eTT&É>∑TqT. Ç+Á~j·TeTT\≈£î ˝§+>∑ì yê&ÉT
]©C…’q ÁdæŒ+>∑T˝≤ ãj·T{ÏøÏ <ä÷düTø=kÕÔ&ÉT. n˝≤ edü÷ÔH˚, nø£ÿ&É >∑TÁs¡T ™‘·ÔeTT&ÉT, áX¯«s¡ dü«s¡÷|ü⁄&ÉT. ✫

46 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY 2009

SthankaNovBW.indd 20 10/28/09 11:22:32 AM

 Ä +Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À |ü+#êsTTrsêCŸ e´edüú 2009 qe+ãsY 1Hê{ÏøÏ
50 dü+e‘·‡sê\T |üP]Ô #˚düT≈£î+~. >∑‘· 50 dü+.\˝À sêh+˝Àì
|ü + #êj· T rsêCŸ e´edü ú |ü \ T O‘êú q |ü ‘ · H ê\≈£ î ˝ÀqsTT+~.
ø±˝≤qT>∑TD+>± |ü+#êj·Tr sêCŸ e´edüú˝À e∫Ãq |ü\T e÷s¡TŒ\T
Á|üC≤kÕ«eT´ $πø+ÁBø£s¡D≈£î Hê+~ |ü*øÏ, á e´edüúqT sêC≤´+>∑ ã<äΔyÓTÆq
kÕúìø£Á|üuÛÑT‘ê«\T>± eT\#·≥+˝À ø°\ø£ uÛÑ÷$Tø£qT b˛wæ+#êsTT.
ã\«+‘·sêjYT yÓTVü≤‘ê ø£$T{° dæbòÕs¡düT\ø£qT>∑TD+>± 1958 dü+.˝À
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À |ü+#êj·Tr sêCŸ e´edüúqT πøåÁ‘·kÕúsTT˝À ‘=*kÕ]>±
Á|üjÓ÷>±‘·àø£+>± neT\T #˚dæq |òüTq‘· eTq sêÁcÕºì<˚.
á Á|üÁøÏj·T eTqsêh+˝À Á|üjÓ÷>∑<äX¯˝À Oqï düeTj·T+˝ÀH˚
eT÷&É+#·\ |ü+#êj·TrsêCŸ e´edüúqT 1959 nø√ºãs¡T 2q sê»kÕúHé
n+≈£îsês¡ŒD #˚j·T>± ˇø£ÿ HÓ\s√E\ e´e~Û˝ÀH˚ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À
1959 qe+ãsY 1q |ü+#êj·TrsêCŸ e´edüúqT neT\T˝ÀøÏ rdüTø=ì
e∫Ã+~. eTqsêh+˝À eT÷&É+#·\ |ü+#êj·TrsêCŸ e´edüú
neT\T˝ÀøÏ e#˚à düeTj·÷ìπø Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À |ü]bÕ\Hê
e´eVü‰sê\qT Á>±eT |ü+#êj·Tr\T, ‘ê\÷ø±uÀs¡T¶\T, õ˝≤¢
uÀs¡T¶\T ìs¡«Væ≤dü÷Ô O+&˚$. õ˝≤¢ uÀs¡T¶ e´eVü‰sê\T ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä
ÁbÕ+‘ê\˝À eTÁ<ëdüT õ˝≤¢uÀs¡T¶\ #·≥º+ 1920 Á|üø±s¡+, Á>±eT
|ü+#êj·Tr e´eVü‰sê\qT eTÁ<ëdüT |ü+#êj·Tr\ #·≥º+ 1950
Á|üø±s¡+ ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+&˚$. Ç<˚ düeTj·T+˝À á e´eVü‰sê\T
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À 50 dü+e‘·‡sê\
|ü+#êj·TrsêCŸ bÕ\q ` n~Û>$∑ T+#·e\dæq düyêfi¯ófl
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢uÀs¡T¶\ #·≥º+ 1951,
ôV’ ≤ <ä s êu≤<é Á>±eT|ü + #êj· T r\ #· ≥ º + 1951 Á|ü ø ±s¡ +
ìs¡«Væ≤+#·ã&˚$.
sêh+˝À eT÷&É+#·\ |ü+#êj·TrsêCŸ e´edüúqT neT\T˝ÀøÏ
rdüTø=ìe#˚à dü+<äs¡“¤+˝À Á>±eTkÕúsTT |ü]bÕ\q≈£î n|üŒ{Ïπø
neT\T˝À Oqï Á>±eT|ü+#êj·Tr #·{≤º\ Á|üø±s¡+ »]π>≥≥T¢,
‘ê\÷ø± uÀs¡T¶, õ˝≤¢ uÀs¡T¶\ kÕúq+˝À ø=‘·Ô>± @sêŒ≥T #˚dæq
dü$T‹\T, õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ\ ìs¡«Vü≤Dø=s¡≈£î |ü+#êj·Tr dü$T‹,
õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ\ #·≥º+ 1959ì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ neT\T˝ÀøÏ
rdüTø=ì e∫Ã+~. 1959`60 eT<Ûä´ ø±\+˝À 20 õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ\qT,
düTe÷s¡T 448 |ü+#êj·Tr dü$T‘·T\qT sêh+˝À @s¡Œ]#ês¡T.
Á>±eT|ü+#êj·Tr\ |ü]bÕ\q sêhyê´|üÔ+>± ˇπø |ü<äΔ‹˝À »]π>
$<Ûä+>± n|üŒ{Ϭπø neT\T˝À Oqï eTÁ<ëdüT Á>±eT |ü+#êj·Tr\
#·≥º+, ôV’≤<äsêu≤<é Á>±eT|ü+#êj·Tr\ #·{≤º\qT düeTÁ>∑ |üs¡Tdü÷Ô
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á>±eT|ü+#êj·Tr\ #·≥º+ 1964qT neT\T˝ÀøÏ
rdüTø=ìe#êÃs¡T.
|ü + #êj· T rsêCŸ e´edü ú ÁbÕs¡ + uÛ Ñ e TsTTq ‘· < ä T |ü ] ø=~›
dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T n+fÒ 1959`63 es¡≈£L á dü+düú\T ÄXÊ»qø£+>±
|üì#˚dæq|üŒ{Ïø°, ‘·s¡Tyê‘· ø±\+˝À |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\T $$<Ûä
ø±s¡ D ≤\ e\¢ ‘· e T ÁbÕuÛ Ñ y êìï ø√˝ÀŒj· ÷ j· T H˚ #Ó | ü Œ e#· T Ã.
|ü+#êj·TrsêCŸ e´edüú neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq |ü+#êj·Tr dü$T‹,
õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ #·≥º+ 1959 Á|üø±s¡+ kÕúìø£XÊdüq düuÛÑT´\≈£î, XÊdüq
qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 6 10/28/2009, 12:24 PM
eT+&É* düuÛÑT´\≈£î ≈£L&É |ü+#êj·Tr dü$T‹, õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ\≈£î
n<Ûä´ø£å‘· eVæ≤+#·{≤ìøÏ neø±X¯+ ø£*Œ+#ês¡T. <ä«+<ä« |ü<äe⁄\T
nqTuÛ Ñ $ +#· ≥ + <ë«sê XÊdü q dü u Û Ñ T ´\˝À m≈£ î ÿeuÛ ≤ >∑ +
|ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\˝À ‘·eT n~Û|ü‘ê´ìï #Ó˝≤sTT+#·{≤ìøÏ
neø±X¯+ ø£*–+~. ◊‘˚ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü+#êj·Tr dü$T‹, õ˝≤¢
|ü]wü‘·TÔ\ #·≥º+ 1959 øÏ 1963˝À dües¡D\T #Ój·T´≥+ <ë«sê
kÕúìø£ XÊdüq düuÛÑT´\T, XÊdüq eT+&É* düuÛÑT´\T »+≥|ü<äe⁄\T
ìs¡«Væ≤+#·{≤ìøÏ neø±X¯+ ˝Ò≈£î+&Ü ìj·T+Á‹+#ês¡T. @<√ ˇø£
|ü<ä$e÷Á‘·y˚T ìs¡«Væ≤+#·e˝…qqï ìã+<Ûäq e\¢ XÊdüqdüuÛÑT´\T,
XÊdüqeT+&É* düuÛÑT´\T á dü+düú\ ø±s¡´Áø£e÷\ |ü≥¢ ìsêdüø£Ô‘·
ø£q|üs¡Ã≥y˚T ø±ø£ dü$T‹, õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ\˝À düeTs¡úe+‘·yÓTÆq
Hêj·Tø£‘·«+ Oqï #√≥ ‘·eT OìøÏπø Á|üe÷<ä+ yê{Ï\T¢‘·T+<äH˚
uÛÑj·T+‘√ á dü+düú\‘√ dü‘·‡+ã+<Ûë\qT HÓs¡|ü˝Òø£b˛j·÷s¡T. dü$T‹
n<Ûä´≈£åîì |ü]~Û Ç+#·T$T+#·T XÊdüqdüuÛ≤ ìjÓ÷»ø£ es¡ZeT+‘ê
O+&É≥+‘√ M]s¡Te⁄] eT<Û´ä dü+ã+<Ûë\T <Óã“‹ì, Ä~Û|‘ü ´· b˛s¡T≈£î
<ë] rkÕsTT. dü$T‹ Áô|dæ&Ó+≥T¢, õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ n<Ûä´≈£åî\T,
XÊdüqdüuÛÑT´\ eT<Ûä´ Ä~Û|ü‘·´ b˛s¡T‘√, Ç‘·s¡ sê»ø°j·T, kÕ+|òæTø£
ø±s¡D≤\ Ø‘ê´ |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\T Ä•+∫q Ø‹˝À Á|ü»\≈£î
ùde\qT n+~+#·˝Òø£ Á|üC≤yÓ÷<ëìï ≈£L&Ü bı+<ä˝Òø£ b˛j·÷sTT.
á dü + dü ú \ <ë«sê neT\T |ü s ¡ # · ã &ç q n_Û e è~Δ dü + π ø å e T
ø±s¡´Áø£e÷\˙ï düe÷»+˝Àì ø=ìï esêZ\πø #˚s¡≥+, n~Ûø±s¡+ ø=~›
eT+~ #˚‹˝À πø+ÁBø£è‘·+ ø±e≥+ e+{Ï$ #√≥T #˚düTø=HêïsTT.
á <ä X ¯ ˝ À Á|ü u Û Ñ T ‘· « + 1963˝À m+.ÄsY bÕjY T , 1967˝À
m+.{Ï.sêE\ H˚‘·è‘·«+˝À @sêŒ≥T #˚dæq ø£$T{°\T |ü+#êj·TrsêCŸ
e´edüúqT >±&ç˝À ô|≥º&ÜìøÏ |ü\T e÷s¡TŒ\T, #˚s¡TŒ\T ø√dü+
dæbòÕs¡düT #˚kÕsTT. m≈£îÿe dü+K´˝À Oqï |ü+#êj·Tr dü$T‘·T\qT
448 qT+&ç 290øÏ ≈£î~+#·{≤ìøÏ m+.ÄsY bÕjYT ø£$T{° dæbòÕs¡düT
#˚j·T>± á dü+K´qT Á|üuÛÑT‘·«+ 321 dü$T‘·T\≈£î ‘·–Z+#·≥+,
yÓqTø£u≤≥T ‘·q+ ÁbÕ‹|ü~ø£q dü$T‘·T\qT n_Ûeè~Δ #Ó+~q,
kÕ<Ûës¡D, yÓqTø£ã&çq, –]»q ‘·s¡>∑‘·T\T>± eØZø£]+#·≥+ »]–+~.
m+.{Ï. sêE ø£$T{° dæbòÕs¡düT Á|üø±s¡+ õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ n~Ûø±sê\qT
ø£‹Ô]dü÷Ô õ˝≤¢ ø£\ø£ºs¡T n<Ûä´ø£å‘·q õ˝≤¢ n_Ûeè~Δ uÀs¡T¶\qT @sêŒ≥T
#˚dæ õ˝≤¢|ü]wü‘·TÔ ø£Hêï ø£\ø£ºs¡T≈£î ø°\ø£ bÕÁ‘· n|üŒ–+#·≥+ »]–+~.
á #· s ¡ ´ e\¢ ≈£ L &Ü |ü + #êj· T rsêCŸ e´edü ú \ T
ã\V”≤qeTj·÷´j·Tì #Ó|üŒe#·TÃ. õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ / dü$T‘·T\
Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\ e‹Ô&ç |òü*‘·+>± |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\qT
ã˝Àù|‘·+ #˚j·T{≤ìøÏ rdüTø√yê*‡q #·s¡´\ >∑÷]à dæbòÕs¡düT
#˚j·T≥+ ø√dü+ 1968 e÷]Ã˝À »\>∑+ yÓ+>∑fi¯sêe⁄ n<Ûä´ø£å‘·q
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ø±+Á¬>dt ˝…õùdº#·s¡T bÕغ ˇø£ ø£$T{°ì @s¡Œs¡∫+~. á
ø£$T{° Á|ü<Ûëq+>± |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\ Ä]úø£ eqs¡T\ô|’q,
mìïø£\ $<Ûëq+ ô|’q, dü+düú\T ìs¡«Væ≤+#˚ $<ÛäT\ô|’q ø°\ø£yÓTÆq
dæbòÕs¡düT\qT #˚dæ+~. õ˝≤¢ n_Ûeè~Δ uÀs¡T¶\qT s¡<äT› #˚j·÷\ì
dæbòÕs¡düT #˚dæ+~. n<˚ $<Ûä+>± 1971 ˝À dæ.qs¡dæ+Vü≤+ n<Ûä´ø£å‘·q
47
 ˇø£ Oqï‘·kÕúsTT ø£$T{°ì ≈£L&É Á|üuÛÑT‘·«|üs¡+>± @sêŒ≥T #˚kÕs¡T.
á ø£$T{° #˚dæq dæbòÕs¡düT\˝À Á|ü<Ûëq+>± |ü+#êj·Tr düs¡Œ+#Y,
|ü+#êj·Tr dü$T‘·T\T, õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ düuÛÑT´\ |ü<äe⁄\≈£î Á|ü‘·´ø£å
mìïø£\T+&Ü\ì, õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ kÕúsT÷ dü+|òü÷\˝À ø£\ø£ºs¡T≈£î
düuÛÑ´‘·«+ O+&Ésê<ä˙, |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\˝À eTVæ≤fi¯\≈£î
]»πs«wüqT¢ O+&Ü\ì, XÊdüq düuÛÑ düuÛÑT´\≈£î dü$T‹, õ˝≤¢
|ü]wü‘·TÔ\˝À düuÛÑ´‘·«+ ø£*Œ+#·sê<ä˙, |ü+#êj·Tr dü$T‹, õ˝≤¢
|ü]wü‘·TÔ mìïø£\T bÕغ ÁbÕ‹|ü~ø£q »s¡bÕ\qï$ eTTK´yÓTÆq$.
»\>∑ + yÓ + >∑ fi ¯ s êe⁄ ø£ $ T{° , dæ . qs¡ d æ + Vü ≤ + ø£ $ T{° \
dæbòÕs¡düT\ø£qT>∑TD+>± 1976 ˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü+#êj·Tr dü$T‹,
õ˝≤¢|ü]wü‘·TÔ #·≥º+ 1959 øÏ, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü+#êj·Tr sêCŸ #·≥º+
1964 ≈£î dües¡D\T »]>±sTT. Á>±eT|ü+#êj·Tr düs¡Œ+#Y, dü$T‹
n<Ûä´ø£å mìïø£\T Á|ü‘·´ø£å |ü<äΔ‹ô|’ »]π>+<äT≈£î á dües¡D\T M\T
ø£*Œ+#êsTT. õ˝≤¢|ü]wü‘·TÔ˝À õ˝≤¢ø£\ø£ºs¡T≈£î >∑\ düuÛÑ´‘·« ‘=\–+|ü⁄,
kÕúsTT dü+|òü÷\ n<Ûä´ø£å |ü<ä$qT+&ç õ˝≤¢ø£\ø£ºs¡TqT ‘=\–+#·≥+
e+{Ï$ 1976 dües¡D˝À #√≥T #˚düTø=HêïsTT.
|ü+#êj·TrsêCŸ e´edüúqT dü+düÿ]+#·≥+ ø√dü+ πø+Á<äkÕúsTT˝À
@sêŒ≥T#˚dæq nXÀø£yÓTVü≤‘ê ø£$T{° dæbòÕs¡düT\T 1978˝À sêe≥+‘√
á H˚ | ü < ∏ ä ´ +˝À eTq sêh+˝À |ü + #êj· T rsêCŸ e´edü ú ˝ À
rdüTø=ìsêe\dæq e÷s¡TŒ\T >∑÷]à dæbòÕs¡düT #˚j·T≥+ ø√dü+
dæ.qs¡dæ+Vü≤+ H˚‘·è‘·«+‘√ ˇø£ ø£$T{°ì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+
@sêŒ≥T #˚dæ+~. á ø£$T{° #˚dæq dæbòÕs¡düT\˝À |ü+#êj·TrsêCŸ
dü+düú\≈£î sêC≤´+>∑ Á|ü‹|ü‹Ô ø£*Œ+#ê\ì, mìïø£\qT Áø£eT+
‘·|üŒ≈£î+&É ìs¡«Væ≤+#ê\ì, sêh+˝À Á|ü‘˚´ø£ Ä]úø£ dü+|òüT+ @sêŒ≥T
#˚dæ ì<ÛäT\T Á|ü‘˚´ø£+>± $&ÉT<ä\ #˚j·÷\ì, düŒwüºyÓTÆq $<ÛäT\qT
ã<ä ˝ ≤sTT+#ê\ì #˚ d æ q dæ b ò Õ s¡ d ü T \T eTTK´yÓ T Æ q $. á
dæbòÕs¡düT\qT |üP]Ô kÕúsTT˝À neT\T#˚j·Tq|üŒ{Ïø° 1979 ˝À
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü+#êj·Tr dü$T‹, õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ #·≥º+ 1959øÏ,
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü+#êj·TrsêCŸ #·≥º+ 1964øÏ eTs¡\ dües¡D\T
»]>±sTT. á dües¡D\ e\¢ z≥T Vü≤≈£îÿ 21 dü+.qT+&ç 16 dü+.≈£î
‘·–Z+#·≥+, düs¡Œ+#Y, dü$T‹ n<Ûä´ø£å kÕúHê˝À mdt.dæ eT]j·TT
mdt.{Ï.\≈£î ]»πs«wüqT¢ e]Ô+#·≥+ »]–+~.
1964 qT+&ç 1981dü+. eT<Ûä´ ø±\+˝À |ü+#êj·TrsêCŸ e´edüú\
|üìrs¡T @ e÷Á‘·+ ÄXÊ»qø£+>± ˝Ò<Hä ˚ #Ó|Œü e#·TÃ. 1970 ˝À @s¡Œ&çq
bÕ\ø£esêZ\ |ü<Mä ø±\+ 1975 |üP]Ô nsTTq|üŒ{Ïø° Á|üuTÑÛ ‘·« O‘·sÔ T¡ «\
<ë«sê M{Ï |ü<äMø±˝≤ìï ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ bı&ç+–+#ês¡T. 1976˝À
á dü+düú\≈£î mìï≈£\T ìs¡«Væ≤+#·ã&É‘êj·Tì uÛ≤$+∫q|üŒ{Ïø°,
Á|ü u Û Ñ T ‘· « + á dü + dü ú \ qT s¡ < ä T › #˚ d æ , yê{Ï kÕú q +˝À Á|ü ‘ ˚ ´ ø£
n~Û ø ±s¡ T \qT ìj· T $T+∫+~. mìïø£ ø ±ã&ç q bÕ\ø£ e sêZ \ T
O+&É e \dæ q dü $ T‹, õ˝≤¢ |ü ] wü ‘ · T Ô \ kÕú q +˝À Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
ìj·T$T+∫q Á|ü‘´˚ ø£ n~Ûø±s¡T\≈£î düV≤ü ø£]+#˚+<äT≈£î >±qT Á|üuTÑÛ ‘·«+
ø=ìï dü \ Vü ‰ eT+&É \ T\qT |ü + #êj· T r sêCŸ dü + dü ú \ ≈£ î
ìj·T$T+∫+~. eTs¡\ 1979˝À sêh+˝À Áø=‘·Ô>± @s¡Œ&çq Á|üuÛÑT‘·«+
mìïø£\ Á|üÁøÏj·T≈£î lø±s¡+ #·T{Ϻq|üŒ{Ïø°, ôV’≤ø√s¡Tº O‘·Ôs¡T«\ e\¢
á Á|üÁøÏj·T≈£î >∑+&ç |ü&ç+~. m≥ºπø\≈£î <äXÊã›ø±\+ ‘·sê«‘· 1981˝À
sêhÁ|üuTÑÛ ‘·«+ nìï kÕúsTT\˝Àì |ü+#êj·TrsêCŸ dü+dü\ ú ≈£î mìï≈£\T
ìs¡«Væ≤+∫+~. ◊‘˚ |ü+#êj·Tr sêCŸ dü÷Œ¤]Ô n|üŒ{Ïπø <Óã“‹ì
O+&É≥+‘√ Áø=‘·Ô>± @s¡Œ&çq bÕ\ø£ esêZ\T ≈£L&Ü düeTs¡Δe+‘·+>±
|üì#˚j·T˝Òì |ü]dæú‘·T\T ÄHê&ÉT OHêïsTT.
48 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 7 10/28/2009, 12:24 PM
1983˝À sê»ø°j·T n~Ûø±s¡ e÷]Œ&ç |òü*‘·+>± n~Ûø±s¡|ü>±Z\T
#˚|ü{Ϻq ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ Á|üuÛÑT‘·«+ Á>±MTD |ü]bÕ\Hê e´edüú˝À
ô|qTe÷s¡TŒ≈£î lø±s¡+ #·T{Ϻ+~. |ü]bÕ\qqT Á|ü»\ #Ó+‘·≈£î
rdüTø=ìyÓfi‚fl Áø£eT+˝À n|üŒ{Ïπø neT\T˝À Oqï 330 |ü+#êj·Tr
dü$T‘·T\qT 1104 eT+&É\ Á|üC≤|ü]wü‘·TÔ\T>± |ü⁄qs¡«ed”úø£]+∫
eT+&É\ e´edüúqT rdüTø=ìedü÷Ô 1986˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ eT+&É\
Á|ü C ≤|ü ] wü ‘ · T Ô , õ˝≤¢ Á|ü C ≤|ü ] wü ‘ · T Ô , õ˝≤¢ n_Û e è~Δ eT]j· T T
düMTøå±eT+&É* #·{≤ºìï rdüTø=ìe∫Ã+~. á #·≥º Á|üø±s¡+ eT+&É\
Á|üC≤|ü]wü‘T· Ô n<Ûä´≈£îå ì mìïø£, õ˝≤¢ Á|üC≤|ü]wü‘·TÔ n<Û´ä ≈£îå ì mìïø£\T
Á|ü‘·´ø£å |ü<äΔ‹˝À »s¡>±*. düs¡Œ+#·T\T, XÊdüqdüuÛÑ, bÕs¡¢yÓT+≥T
düuÛÑT´\T |ü<ä$ Ø‘ê´ eT+&É\ |ü]wü‘·TÔ˝À düuÛÑT´˝Ö‘ês¡T. eT+&É\
Á|üC≤|ü]wü‘T· Ô n<Û´ä ≈£îå \T, XÊdüqdüu,ÑÛ bÕs¡y¢ TÓ +≥T düuTÑÛ ´\T |ü<$ä Ø‘ê´
õ˝≤¢ Á|üC≤ |ü]wü‘·TÔ˝À düuÛÑT´˝Ö‘ês¡T. ø=‘·Ô #·{≤ºìï nqTdü]+∫
1986˝À Á>±eT|ü+#êj·Tr\≈£î, 1987˝À eT+&É\ Á|üC≤|ü]wü‘·TÔ\≈£î,
õ˝≤¢ Á|üC≤|ü]wü‘·TÔ\≈£î mìïø£\T ìs¡«Væ≤+#ês¡T. õ˝≤¢ Á|üC≤|ü]wü‘·TÔ,
eT+&É\ Á|üC≤|ü]wü‘·TÔ n<Ûä´≈£åî\ mìïø£ bÕغ ÁbÕ‹|ü~ø£q Á|ü‘·´ø£å
|ü<äΔ‹˝À »s¡>∑≥+ e\¢ n<Ûä´ø£å kÕúHê\T n~Ûø±s¡ ÁbÕ+rj·T bÕغ
<äøÏÿ+#·Tø√e≥+, düuÛÑ´‘·« kÕúHê\˝À m≈£îÿe uÛ≤>∑+ Á|ü‹|üø£å bÕغ\≈£î
#Ó+~qyês¡T+&É≥+ ˝Ò<ë BìøÏ $s¡T<äΔ+>± n<Ûä´≈£åîì kÕúq+˝À
Á|ü‹|üøå£ bÕغøÏ #Ó+~q Hêj·T≈£î\T m+|æø£ ø±e≥+ düu\ ÑÛ ˝À yÓTC≤]{°
düuÛÑT´\T n~Ûø±s¡ bÕغøÏ #Ó+~qyês¡T mìïø£ ø±e≥+ e+{Ï $∫Á‘·
dü+|òüT≥q\≈£î á #·≥º+ <ë]rdæ+~. |ü\T dü+<äsꓤ\˝À Ç≥Te+{Ï
|ü]dæú‘·T\T n_Ûeè~Δ ìs√<Ûäø±\T>± |ü]D$T+#êsTT. |ü+#êj·Tr
dü$T‹ ìs¡«Væ≤+#˚ nìï ø±s¡´Áø£e÷\qT eT+&É\|ü]wü‘·TÔ≈£î <äK\T
|ü ] Ãq|ü Œ {Ï ø ° n+<ä T ≈£ î ø±e\dæ q dæ ã “+~ì, ì<Û ä T \≈£ î
düeT≈£Ls¡Ã≥+˝À Á|üuÛÑT‘·« Á|üj·T‘·ï+ dü|òü©ø£è‘·+ ø±˝Ò<äì #Ó|üŒe#·TÃ.
◊‘˚ á e÷s¡TŒ Á|ü»\≈£î, |ü]bÕ\Hê e´edüú≈£î eT<Ûä´ <ä÷sêìï
‘·–Z+∫q|üŒ{Ïø°, |üPs¡«|ü⁄ dü$T‘·T\≈£î Oqï ÁbÕuÛÑyêìï e÷Á‘·+
Çe«˝Òø£b˛sTT+<äH˚ #Ó|üŒe#·TÃ. n+‘˚>±≈£î+&Ü Ç<˚ düeTj·T+˝À
õ˝≤¢ n_Û e è~Δ eT]j· T T dü M Tøå ± eT+&É * ì sêhÁ|ü u Û Ñ T ‘· « +#˚
ìj·÷eTø£+ #˚j·Tã&çq sêheT+Á‹ n<Ûä´ø£å‘·q, õ˝≤¢ ø£\ø£ºs¡T, õ˝≤¢
Á|üC≤|ü]wü‘·TÔ #ÛÓ’s¡àqT, ø=+‘·eT+~ Á|üuÛÑT‘·«+#˚ Hê$TH˚{Ÿ #˚j·Tã&çq
XÊdü q dü u Û Ñ T ´\T, Ç‘· s ¡ dü u Û Ñ T ´\‘√ @sêŒ≥T #˚ j · T ≥+ e\¢
|ü+#êj·TrsêCŸ dü÷Œ¤]Ô <Óã“‹qï<äH˚ #Ó|üŒe#·TÃ. á nqTuÛÑyê\
<äècÕº´, Á|üuÛÑT‘·«+ á e´edüú˝Àì ˝ÀbÕ\qT >∑÷]à ≈£L\+ø£wü+>±
|ü]o*+#·{≤ìøÏ _.|æ.ÄsY. $sƒ¡˝Ÿ H˚‘·è‘·«+˝À ˇø£ ø£$T{°ì @sêŒ≥T
#˚dæ+~. ø£$T{° |ü\T dæbòÕs¡düT\T #˚dæq|üŒ{Ïø°, 1992˝À πø+Á<ä
Á|ü u Û Ñ T ‘· « + 73e sêC≤´+>∑ dü e s¡ D rdü T ø=ìsêe≥+‘√
|ü + #êj· T rsêCŸ e´edü ú q T sêC≤´+>∑ ìã+<Û ä q \ Á|ü ø ±s¡ +
|ü⁄qsYe´ed”úø£]+#·e\dæq nedüs¡+ @s¡Œ&ç+~.1992 dü+.˝À á
dü+düú\≈£î mìïø£\T ìs¡«Væ≤+#ê*‡ Oqï|üŒ{Ïø°, $$<Ûä ø±s¡D≤\
e\¢ 1995 es¡≈£L Á|ü‘˚´ø£ n~Ûø±s¡T\ bÕ\q˝ÀH˚ |ü+#êj·TrsêCŸ
dü+düú\T |üì#˚kÕsTT.
1959 Hê{Ï qT+&ç 1993 dü + .˝À 73 sêC≤´+>∑ d ü e s¡ D
neT\T˝ÀøÏ e#˚Ães¡≈£L es¡≈£L á dü+düú\T ô|’q #·]Ã+∫q $<Ûä+>±
|ü\T e÷s¡TŒ\≈£î ˝Àqj·÷´sTT. 73e sêC≤´+>∑ dües¡D nq+‘·s¡+
1994˝À sêh |ü+#êj·TrsêCŸ e´edüú˝À #√≥T#˚düTø=qï e´ekÕú>∑‘·
e÷s¡TŒ\T |ü+#êj·Tr sêCŸ dü+düú\qT kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\T>±
r]Ã~<ä›{≤ìøÏ ~XÊìπs›X¯+ #˚XÊj·Tì #Ó|üŒe#·TÃ.
73e sêC≤´+>∑ dü e s¡ D qT nqTdü ] +∫ |ü + #êj· T rsêCŸ
qe+ãsY, 2009
 dü+düú\qT ã˝Àù|‘·+ #˚j·T{≤ìøÏ sêhÁ|üuÛÑT‘·«+ n+‘·≈£î eTT+<äT
sêh+˝À neT\T˝ÀOqï Á>±eT|ü+#êj·Tr #·≥º+(1964) eT+&É\
Á|üC≤|ü]wü‘·TÔ, õ˝≤¢ Á|üC≤|ü]wü‘·TÔ eT]j·TT õ˝≤¢ Á|üD≤[ø± n_Ûeè~›
eT+&É* #·≥º+ (1986) \qT @ø°ø£è‘· |ü]∫ Á>±eT|ü+#êj·Tr,
eT+&É\|ü]wü‘·TÔ eT]j·TT õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ\≈£î ø£*|æ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
|ü+#êj·TrsêCŸ #·{≤ºìï 1994˝À neT\T˝ÀøÏ rdüTø=ì e∫Ã+~.
á #·{≤ºìï nqTdü]+∫ |ü+#êj·Tr sêCŸ dü+düú\˝À ôw&É÷´\T¶
≈£î˝≤\T, ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\T, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\≈£î »HêuÛ≤
ÁbÕ‹|ü~ø£q ]»πs«wüqT¢ ø£*Œ+#·≥+, |ü<äe⁄\˝À eTVæ≤fi¯\≈£î 1/3e
e+‘·T ÁbÕ‹ì<Ûä´+ ø£*Œ+#·≥+, Hêj·Tø£‘·« kÕúHê\˝À ôd’‘·+
ôw&É÷´\T¶≈£î˝≤\T/‘Ó>∑\T, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ yê]øÏ ]»πs«wüqT¢
ø£*Œ+#·≥+, sêh Ä]Δø£ ø£MTwüHéqT, sêh mìïø£\ ø£MTwüHé\qT
@s¡Œs¡#·≥+ e+{Ï |ü\T #·s¡´\T #˚|ü{Ϻ+~.1998 dü+.˝À ôw&É÷´\T¶
ÁbÕ+‘ê\≈£î $düÔ]+∫q |ü+#êj·TrsêCŸ #·{≤ºìï ≈£L&É neT\T ˝ÀìøÏ
‘Ó∫Ã+~.
sêh+˝À |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\ |ü]D≤eT Áø£eT+˝À 73e
sêC≤´+>∑ dües¡D ˇø£ ã\yÓTÆq |ü⁄Hê~ì @s¡Œs¡∫q<äì #Ó|üŒe#·TÃ.
m+<äTø£+fÒ 1959 dü+. qT+&ç 1993 es¡≈£L nq>± 73e sêC≤´+>∑
dües¡D≈£î |üPs¡«+ düTe÷s¡T 34dü+.\˝À πøe\+ 5 kÕs¡T¢ (1959,
1964, 1970, 1981 eT]j·TT 1987) e÷Á‘·y˚T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À
|ü+#êj·Tr dü+düú\≈£î mìïø£\T ìs¡«Væ≤+#·ã&ܶsTT. ◊‘˚ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
sêh+˝À 73e sêC≤´+>∑ dües¡D nq+‘·s¡+, n+fÒ >∑‘· 15 dü+.\˝À
|ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\≈£î Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü 3 $&É‘·\T>± mìïø£\T
ìs¡«Væ≤+#·ã&É≥+ >∑T]Ô+#·<ä–q e÷s¡TŒ nq≥+˝À @ e÷Á‘·+
dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT. n˝≤π> 1994˝À yÓTT<ä{Ï sêh Ä]Δø£ ø£MTwüHéqT,
1998˝À ¬s+&Ée Ä]Δø£ ø£MTwüHéqT @sêŒ≥T #˚dæ á ø£$T{°\T #˚dæq
dæbòÕs¡düT\ø£qT>∑TD+>± kÕúìø£ dü+düú\≈£î ì<ÛäT\qT ≈£L&Ü Á|ü‘˚´ø£+>±
$&ÉT<ä\ #˚j·T≥+ »]–+~. n˝≤π> 2004 dü+.˝À 3e Ä]Δø£
dü+|òüT+qT ìj·T$T+#·>±, á ø£$T{° ≈£L&Ü Ç{Ïe˝Ò ‘·q ‘·T~
ìy˚ ~ ø£ q T dü e T]Œ+∫+~. á ìy˚ ~ ø£ Á|ü u Û Ñ T ‘· « ÄyÓ ÷ <ä +
bı+<äe\dæOqï~.
73e sêC≤´+>∑ dü e s¡ D ˝Àì Ä]º ø £ ˝ Ÿ 243 (õ). q+<ä T
|ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\≈£î kÕúìø£ ÁbÕ+‘ê\ Ä]Δø£ n_Ûeè~Δ, kÕe÷õø£
Hê´j·T+ kÕ~Û+#·{≤ìøÏ Á|üD≤[ø£\T ‘·j·÷s¡T#˚j·T≥y˚T >±ø£, á
¬s+&ÉT \øå±´\ kÕ<Ûäq≈£î O<˚›•+#·ã&çq |ü<∏äÛø±\qT ìs¡«]Ô+#·{≤ìøÏ
nedü s ¡ y Ó T Æ q ì<ÛäT\T, $<ÛäT\T, dæã “+~ì sêh Á|ü u Û Ñ T ‘ê«\T
ã<ä˝≤sTT+#·e\dæq~>± dü÷∫+#·ã&çq~. 74e sêC≤´+>∑ dües¡D
<ë«sê #˚s¡Ãã&çq Ä]ºø£˝Ÿ 243 »&é. (&ç) <ë«sê sêh+˝Àì nìï
õ˝≤¢\˝À õ˝≤¢ Á|üD≤[ø± ø£$T{°\qT @s¡Œs¡∫ õ˝≤¢ n_Ûeè~Δ
Á|üD≤[ø± s¡#·qqT #˚|ü{≤º\ì dü÷∫+#·ã&çq~. nsTT‘˚ H˚{Ï es¡≈£L
sêh Á|ü u Û Ñ T ‘· « + rdü T ø=qï #· s ¡ ´ \T |ü + #êj· T rsêCŸ dü + dü ú \
@sêŒ≥TqT ÁbÕ<Ûä$Tø£+>± düeT]Δ+#˚$ ‘·|挑˚ sêC≤´+>∑+˝ÀøÏ Ä]ºøÏ˝Ÿ
243 (õ) eT]j·TT 243 »&é (&ç) ˝À ù|s=qï $<Ûä+>± kÕúìø£ ÁbÕ+‘ê\
n_Ûeè~ΔøÏ ‘·eT+‘·≥ ‘êy˚T Á|üD≤[ø£\T ‘·j·÷s¡T #˚düTø=ì neT\T
|ü]#˚ dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ôì ø£*–+#˚ #·s¡´\T ø±e⁄. n+<äTe\¢ Á|üdüTÔ‘·+
ø=ìï πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\qT neT\T |ü]#˚ @»˙‡\T>±
$TqVü‰ |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\T ‘·eT ÁbÕ+‘· n_Ûeè~Δ ø=s¡≈£î ‘êy˚T
Á|üD≤[ø£\T ‘·j·÷s¡T #˚düTø=ì neT\T |ü]#˚ kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\T>±
u≤<Ûä´‘·\qT ìs¡«]Ô+#·˝Òø£ b˛‘·THêïsTT.
qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 8 10/28/2009, 12:24 PM
1990e <äX¯ø£+˝À Á|üy˚X¯ ô|{Ϻq Ä]úø£ dü+düÿs¡D\ |òü*‘·+>±
H˚&ÉT <˚X¯+˝À Ä]úø£ eè~Δ 9 XÊ‘·+ ô|’>± |ü⁄s√>∑$Tdü÷Ô πø+Á<ä, sêh
kÕúsTT˝À $$<Ûä Á>±MTD≤_Ûeè~Δ |ü<∏äÛø±\≈£î ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄ ô|<ä›
m‘·TÔq »s¡T>∑T‘·Tqï|üŒ{Ïø°, á n_Ûeè~Δ |òü˝≤\T ù|<ä\≈£î, eTØ
eTTK´+>± mdt . dæ / mdt . {Ï / yÓ q Tø£ ã&ç q ‘· s ¡ >∑T ‘·T \ e+{Ï
nD>±]q esêZ\≈£î n+<ä≥+ ˝Ò<äqï~ »>∑yÓT]–q dü‘·´+. á
ì<ÛäT\‘√ Á>±MTD ù|<ä\ n_Ûeè~Δ ø√dü+ #˚|üfÒº $$<Ûä |ü<Ûäø±\
ìπs›•‘· \øå±´\qT ìØí‘· düeTj·T+˝À kÕ~Û+#ê\+fÒ á |ü<Ûäø£
s¡#·q˝À, eT]j·TT Á|üD≤[ø£\T s¡÷|üø£\ŒqqT neT\T |ü]#˚
u≤<Ûä´‘·qT |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\≈£î n|üŒ–+#ê\ì |ü<äø=+&Ée
|ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø± eP´Vü≤ s¡#·q˝À Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ n_ÛÁbÕj·T
|ü&ç+~. Bìe\q Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À »]π> Á|ür s¡÷bÕsTT Ks¡TÃ
düe÷#ês¡+ Á|ü»\≈£î #˚s¡Te˝À O+&É≥y˚T ø±ø£ »]π> ø±s¡´Áø£e÷\˝À
bÕs¡<äs¡Ùø£‘·‘√ bÕ≥T »yêãT<ëØ‘·q+ kÕ~Û+#·{≤ìøÏ neø±X¯+
O+≥T+<äì ≈£L&Ü Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ ù|s=ÿq≥+ »]–+~.
sêC≤´+>∑+˝À ù|s=ÿqï $<Ûä+>± |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\qT kÕúìø£
Á|üuÛÑT‘ê«\T>± r]Ã~<ë›\+fÒ πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T n~Ûø±s¡
$πø+ÁBø£s¡D Á|üÁøÏj·TqT y˚>∑e+‘·+ #˚j·T≥y˚T >±ø£, Á|üD≤[ø±
$πø+ÁBø£s¡DqT ≈£L&Ü Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. á Á|üÁøÏj·T≈£î Ç|üŒ{Ïπø Hê+~
|ü*øÏq Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêhÁ|üuÛÑT‘·«+ |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\qT
ã˝Àù|‘· + #˚ j · T {≤ìøÏ á ~>∑ T e #· ] Ã+∫q dü e Tdü ´ \qT
n~Û>∑$T+#ê*‡ Oqï~.
ì<ÛäT\T, $<ÛäT\T, dæã“+~ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄
|ü+#êj·TrsêCŸ e´edüú\qT ã˝Àù|‘·+ #˚ùd ~X¯˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 2006 dü+.˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+‘√ #˚düTø=qï ˇ|üŒ+<ä+
Á|üø±s¡+ |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\≈£î eT÷&ÉT n+#Ó\ yêØ>± $<ÛäT\
$uÛÑ»qqT, n~Ûø±sê\ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄q≈£î dü+ã+~Û+∫q j·÷øϺ${Ï
e÷´|æ+>∑T Á|üÁøÏj·TqT #˚|ü{Ϻ »qe] 2008 Hê{ÏøÏ e´ekÕj·T+,
$<ä´, yÓ’<ä´+, Äs√>∑´+, Á>±MTD≤_Ûeè~›, Á‘ê>∑T˙s¡T, yÓqTø£ã&çq
‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT+, kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT+, |üX¯ódü+es¡Δq, wæwüØdt
e+{Ï 9 ø°\ø£ XÊK\≈£î dü+ã+~Û+∫q n~Ûø±sê\qT, $<ÛäT\qT,
ì<Û ä T \qT |ü + #êj· T rsêCŸ dü + dü ú \ ≈£ î 2008 »qe] Hê{Ï ø Ï
ã<ä ˝ ≤sTT+∫q~. n+‘˚ > ±ø£ ã<ä ˝ ≤sTT+#· ã &ç q $<Û ä T \qT
dü e Ts¡ Δ e +‘· + >± neT\T |ü s ¡ # · { ≤ìøÏ nedü s ¡ y Ó T Æ q ì<Û ä T \T,
dæã“+~ì, ìs¡ísT÷ø£s¡D˝À ùd«#·Ãì |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\≈£î |üP]Ô
kÕúsTT˝À ã<ä˝≤sTT+#·{≤ìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ #·s¡´\qT y˚>∑e+‘·+
#˚j·÷*‡q nedüs¡+ m+‘Ó’Hê O+~. n+‘˚ø±≈£î+&Ü á $<ÛäeTsTTq
49
 ã<ä˝≤sTT+|ü⁄qT 11e ôw&É÷´\T˝À dü÷∫+∫q $T–*q n+XÊ\˝À n+~+#·≥eTqï~ ˇø£ ãèVü≤‘·Ôs¡ ø±s¡´Áø£eT+. •ø£åDqT ˇø£ ìs¡+‘·s¡+
≈£L&Ü #˚|üfÒº $<Ûä+>± Á|üuÛÑT‘·«+ #·s¡´\T rdüTø=qe\dæq nedüs¡+ Á|üÁøÏj·T˝≤>± |üP]Ô kÕúsTT˝À #˚|ü≥ºe\dæq nedüs¡+ m+‘Ó’Hê Oqï~.
m+‘Ó’Hê Oqï~.
eT]ìï n~Ûø±sê\ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄
|ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\≈£î eT]ìï n~Ûø±sê\ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄
nH˚ n+X¯+ |üP]Ô>± sêhÁ|üuÛÑT‘·« C≤_‘ê˝Àì~. sêC≤´+>∑+
ìs¡ « ∫+∫q Ø‹˝À kÕú ì ø£ Á|ü u Û Ñ T ‘ê«\T>± |ü ì #˚ j · ÷ \+fÒ
sêhkÕúsTT˝À dæús¡yÓTÆq sê»ø°j·T dü+ø£\Œ+ ‘·|üŒìdü].Ç{°e\
|ü+#êj·TrsêCŸ XÊU≤e÷‘·T´\T l u§‘ê‡ dü‘´· Hêsêj·TD dü+ã+~Û‘·
XÊU≤e÷‘·T´\T, ø±s¡´<äs¡TÙ\‘√ düe÷y˚X¯+ »]bÕs¡T. |ü+#êj·TrsêCŸ
dü+düú\≈£î eT]ìï n~Ûø±sê\T ã<ä˝≤sTT+#˚ $wüj·÷\ô|’ Oqï‘·
kÕúsTT #·s¡Ã Bì‘√ ÁbÕs¡+uÛÑ+ nsTT+~.
|ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\ kÕeTsêΔ´\T
õ˝≤¢ Á|üD≤[ø± ø£$T{° #·≥º+ (#·≥º+ 40/ 2005) qT sêh
Á|üuÛÑT‘·«+ 2003 qT+&ç yÓqTø£ ‘˚B qT+&ç neT\T˝ÀøÏ ‘Ó∫Ã+~.
nìï õ˝≤¢˝À¢ õ˝≤¢ Á|üD≤[ø± ø£$T{°\T @sêŒ≥T nj·÷´sTT. á
#·{≤ºìï nqTdü]+∫ kÕúìø£dü+düú\≈£î n_Ûeè~Δ Á|üD≤[ø£\ ‘·j·÷Ø
u≤<Ûä´‘·\T ø£≥º ô|{ϺHê á ø£$T{° yÓ+≥H˚ Á>±eT|ü+#êj·Tr,
eT+&É\|ü]wü‘·TÔ eT]j·TT õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ\#˚ n_Ûeè~Δ Á|üD≤[ø£\T
‘·j·÷s¡T#˚sTT+#·>∑\ |ü]dæú‘·T\T ˝Òe⁄. $$<Ûä s¡+>±\˝À õ˝≤¢
kÕ~Û+∫q Á|ü>∑‹ì düMTøÏå+#·Tø=ì õ˝≤¢ jÓTTø£ÿ nqT≈£L\‘·\T,
ã\V”≤q‘·\T, n_Ûeè~ΔøÏ >∑\ $$<Ûä neø±XÊ\qT uÒ]E y˚düTø=ì
düeTÁ>∑ n_Ûeè~Δ Á|üD≤[ø£\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T{≤ìøÏ nedüs¡yÓTÆq
Á|üD≤[ø± ì|ü⁄DT\qT &ç.|æ.dæ.øÏ n+<äTu≤≥T˝À O+#·e\dæq
nedüs¡+ m+‘Ó’Hê Oqï~.
n+<äTe\¢ á $wüj·÷ìï n‘·´+‘· ÁbÕeTTK´‘· ø£*Zq n+X¯+>±
|ü]>∑DÏdü÷Ô |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\T kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\T>± |üì#˚dü÷Ô
Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~Δ ø=s¡≈£î Á|üD≤[ø£\T ‘·j·÷s¡T#˚j·T≥+,
neT\T |üs¡#·≥+, |üs¡´y˚øÏå+#·≥+, neT\T #˚dæq |ü<Ûäø±\qT
eT~+|ü⁄ #˚düTø=q≥+ e+{Ï |üqT\qT #˚|ü≥º{≤ìøÏ nedüs¡yÓTÆq
•ø£åDqT á dü+düú\≈£î mìïø£ ø±ã&çq Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\≈£î, á
dü + dü ú \ ‘√ |ü ì #˚ d ü T Ô q ï≥Te+{Ï n~Û ø ±s¡ T \≈£ î ‘· | ü Œ ì dü ] >±
n+<ä#˚j·÷*. sêh yê´|üÔ+>± kÕúìø£ dü+düú\≈£î düTe÷s¡T 2.61
\ø£å\eT+~ ÁbÕ‹ì<ä´+ eVæ≤düTÔHêïs¡T. á ˝…ø£ÿq eTqsêh+˝À
Á|ür 213 eT+~ »HêuÛ≤≈£î dü>∑≥Tq ˇø£ mìïø£ ø±ã&çq Á|üC≤Á|ü‹ì~Û
n+<äTu≤≥T˝À Oqï≥T¢>± ns¡ú+ #˚düTø=qe#·TÃ. Ç+‘· eT+~øÏ
|ü]bÕ\Hê |üs¡yÓTÆq $wüj·÷\˝À, Á|üD≤[ø± ‘·j·÷Ø˝À •ø£åD
50
RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 9 10/28/2009, 12:24 PM
|ü<∏äø±\ e÷s¡Z<äs¡Ùø±\T
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À neT\j˚T´ |ü<Ûäø±\˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«
ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<Ûäø±˝Ò nÁ>∑uÛ≤>±q ì\TkÕÔsTT. Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î, πø+Á<ä
/ sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T dü«+‘· eqs¡T\‘√ #˚|üfÒº |ü<Ûäø±˝˝Àì e÷s¡Zìπs›X¯ø£
ìj·Te÷\T m≈£îÿe XÊ‘·+ kÕúìø£ dü+düú\ Á|üy˚Tj·T+ ˝Ò≈£î+&Ü
neT\T #˚j·T{≤ìøÏ yÓTT>∑TZ #·÷|ü⁄‘·÷ dü«‘·+Á‘· @»˙‡\ <ë«sê
|ü<Ûäø±\qT neT\T #˚j·T{≤ìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· ìdüTÔHêïsTT.
O<ëVü≤s¡D≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 11e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø± ø±\+
( 2007 `2012) ˝À Á‘ê>∑ T ˙s¡ T bÕ]X¯ ó <ä Δ ´ +, $<ä ´ Á>±MTD
$<äT´Bø£s¡D, Äs√>∑´+ e+{Ï s¡+>±\˝À ø£˙dü eTÚ*ø£ edü‘·T\
ø£ \ Œq≈£ î ô|<ä › | ” ≥ y˚ d æ Äj· ÷ s¡ + >±\˝À Á|ü d ü T Ô ‘ · + Á|ü » \≈£ î
n+<äT‘·Tqï ùde\qT eT]+‘· #˚s¡Te˝ÀìøÏ rdüTø=ì sêe{≤ìøÏ
$<ë´s¡ + >∑ + ˝À sêJyé $<ë´$Twü H é (dü s ¡ « •øå ± n_Û j · ÷ Hé ) ,
yÓ’<ä´s¡+>∑+˝À C≤rj·T Á>±MTD Äs√>∑´$TwüHé, bÕ]X¯ó<äΔ´+ ø=s¡≈£î
dü+|üPs¡í bÕ]X¯ó<äΔ´ O<ä´eT+, Á‘ê>∑T˙{Ï s¡+>∑+˝À C≤rj·T
Á‘ê>∑T˙{Ï eT]j·TT bÕ]X¯ó<äΔ´$TwüHé, ObÕ~Û s¡+>∑+˝À C≤rj·T
ObÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+, b˛wüø±Vü‰s¡ ˝À|ü ìyês¡Dø√dü+ eT<Ûë´Vü≤ï
uÛÀ»q |ü<∏äÛ ø£+, u≤*ø£\ eT]j·TT Ád”Ô\ n_Ûeè~Δì O<˚›•+∫
◊.dæ.&ç.mdt e+{Ï bòÕ¢>¥wæ|t ø±s¡´Áø£e÷\T s¡÷bı+~+∫ neT\T
#˚k˛Ô+~. M{Ï˝À ObÕ~ÛVü‰MT |ü<Ûäø£+ ‘·|üŒ $T–*q nìï |ü<Ûäø±\qT
$$<Û ä dü + dü ú \ T ˝Ò < ë uÛ ≤ >∑ k Õ«eT´ ø£ $ T{° \ <ë«sê neT\T
#˚j·T{≤ìøÏ ìã+<Ûäq\T ‘·j·÷s¡T #˚j·Tu&ܶsTT. nsTT‘˚ Á>±MTD
Á|üC≤˙ø±ìøÏ á |ü<Ûäø±\ qT+&ç ùde\qT dü+‘·è|æÔø£s¡ kÕúsTT˝À
n+~+#ê\+fÒ, kÕúìø£ dü+düú\≈£î á |ü<∏äø±\, neT\T, |üs¡´y˚ø£åD
eT]j· T T eT~+|ü ⁄ Á|ü Á øÏ j · T ˝À |ü P ]Ô k Õú s TT uÛ ≤ >∑ k Õ«eT´+
ø£*Œ+#ê*‡Oqï~.
düe÷+‘·s¡ e´edüú\T
πø+Á<ä sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T neT\T #˚ùd nH˚ø£ |ü<Ûäø±\ ÁøÏ+<ä
@sêŒ≥T #˚dæq $$<Ûä uÛ≤>∑kÕ«eT´ ø£$T{°\T |ü+#êj·TrsêCŸ
dü+düú\≈£î düe÷+‘·s¡ e´edüú\T>± |üì#˚dü÷Ô |ü+#êj·TrsêCŸ
dü+düú\≈£î »yêãT<ëØ‘·q+>± e´eVü≤]+#·≥+˝Ò<äH˚~ Ç{°e\
ø±\+˝Àì #·s¡Ã˙j·÷+X¯+. Ç≥Te+{Ï uÛ≤>∑kÕ«eT´ ø£$T{°\˝À
bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´ø£$T{°\T, ‘·\T¢\ ø£$T{°\T, kÕ>∑T˙{Ï dü+|òü÷\T
e+{Ï $ Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ #· { ≤º \ <ë«sê @sêŒ≥e>±, eTVæ ≤ fi≤
dü«j·T+düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\‘√ @s¡Œ&çq Á>±yÓTÆø£´ dü+|òü÷\T, eT+&É\
eTVæ≤fi≤ düe÷K´\T, õ˝≤¢ eTVæ≤fi≤ düe÷K´\T, ¬s’‘·T $TÁ‘·
dü+|òü÷\T, sêJyé j·TTeX¯øÏÔ dü+|òü÷\T, $.{Ï.&ç.m, eq dü+s¡ø£åD
dü$T‘·T\T, Á>±eT Äs√>∑´ dü+|òü÷\T, Á>±eT˙s¡T, bÕ]X¯ó<äΔ´ ø£$T{°\T
e+{Ï+$ Äj·÷ |ü<Ûäø±\ e÷s¡Z<äs¡Ùø±\qqTdü]+∫ @s¡Œ&çHêsTT.
á dü«j·T+düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\T ìs¡«Væ≤+#˚ n_Ûeè~Δ ì<ÛäT\T
|ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\T ìs¡«Væ≤+#˚ ì<ÛäT\ø£Hêï mH√ï ¬s≥T¢ m≈£îÿe
O+&É≥+‘√ |üs¡düŒs¡ dü+|òüTs¡¸Hê‘·àø£ <Û√s¡DÏ‘√, düeTq«j·T s¡Væ≤‘·+>±
πøåÁ‘·kÕúsTT˝À me]øÏ yêπs j·TeTTHê rπs nqï #·+<ëq |üì#˚j·T≥+
»s¡ T >∑ T ‘√+~. @~ @yÓ T Æ q |ü Œ {Ï ø ° , |ü +#êj· T rsêCŸ dü+düú\ ≈£î
nr‘·+>± á ø£$T{°\ @sêŒ≥T sêC≤´+>∑ dü÷Œ¤]ÔøÏ $s¡T<äΔeTH˚
yê<äqqT |üø£ÿ≈£î O+∫ á ¬s+&ç+{Ï eT<Ûë´ |üs¡düŒs¡ dü+ã+<Ûä
kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY, 2009
 sêh u&Ó®≥Tº˝À |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\≈£î ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄
sêh Ä<ëj·T+ (|üqTï |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\≈£î sêh Ä<ëj·T+˝À
eT]j·TT |üH˚ï‘·s¡+) $&ÉT<ä\ #˚dæq ì<ÛäT\T |ü+#êj·Tr sêCŸ dü+düú\
dü+e‘·‡s¡+ s¡÷.ø√≥¢˝À s¡÷.ø√≥¢˝À yê{≤ s¡÷.ø√≥¢˝À
1997`98 8901 2123.65 23.9
1998`99 9808 2412.29 24.6
1999`00 11450 2681.77 23.4
2000`01 13294 3563.16 26.8
2001`02 14469 2316.84 16.0
2002`03 16145 2456.94 15.2
2003`04 17411 2760.18 15.9
2004`05 20011 2506.16 12.5
Ä<Ûës¡+ : 3e sêh Ä]úø£ dü+|òüT ìy˚~ø£
u≤+<Ûäyê´\T HÓ\ø=H˚≥≥T¢, sêC≤´+>∑ ã<äΔ dü+düú\≈£î »yêãT<ëØ eT+&É\ eT]j·TT õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ\≈£î |üqTï\T y˚ùd n~Ûø±s¡+
‘·q+>± á düe÷+‘·s¡ e´edüú\T s¡÷|ü⁄~<äT›ø=H˚˝≤>± Á|üuÛÑT‘ê«\T ˝Òø£b˛e≥+ e+{Ï ø±s¡D≤\ e\¢ ≈£L&Ü |ü+#êj·Tr sêCŸ dü+düú\T
#·s¡´\T #˚|ü{≤º*. ì<ÛäT\ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·« Á>±+≥¢ ô|’ Ä<Ûës¡ |ü&Ü*‡edüTÔ+~. ô|’>±
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü+#êj·TrsêCŸ #·≥º+ 1994 <ë«sê <äK\T |üs¡#·ã&çq
$$<Ûä XÊK\ eT<Ûä´ düeTq«j·T+ n~Ûø±sê\qT nqTdü]+∫ Á>±eT|ü+#êj·Tr\T #·≥º Á|üø±s¡+
Á>±eT |ü+#êj·Tr, eT+&É\ |ü]wü‘·TÔ eT]j·TT õ˝≤¢ |ü]wü‘·TÔ\T edü÷\T #˚j·Te*‡q |üqTï\qT ≈£L&Ü dü+‘·è|æÔø£s¡ Ø‹˝À edü÷\T
‘·eT |ü]~Û˝À n_Ûeè~Δ Á|üD≤[ø£\T ‘·j·÷s¡T#˚j·÷\+fÒ $$<Ûä #˚j·T˝Òø£b˛e≥+ ì<ÛäT\ ˝Ò$TøÏ eTs=ø£ÿ ø±s¡D+.
n_Ûeè~Δ XÊU\T |üs¡düŒs¡ düeTq«j·T+‘√ e«eVü≤]+∫, düe÷#êsêìï
Ç∫à |ü ⁄ #· T Ãø=qï|ü  &˚ Äj· ÷ ÁbÕ+‘ê\ dü e TÁ>∑ n_Û e è~Δ ÁbÕ<Ûë˙´ø£]+∫q kÕúìø£ nedüsê\ ÁbÕ‹|ü~ø£q Á|üD≤[ø£\
kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. |üPs¡«+ |ü+#êj·Tr dü$T‘·T\ ìj·T+Á‘·D˝À ˇπø ‘· j · ÷ Ø ø√dü + nedü s ¡ y Ó T Æ q ì<Û ä T \qT kÕú ì ø£ dü + dü ú \ ø£ T
>=&ÉT>∑T ÁøÏ+<ä $<ä´, yÓ’<ä´+, e´ekÕj·T+, |üX¯óyÓ’<ä´+, eTVæ≤fi≤ dü e T≈£ L s¡ à &ÜìøÏ sêh Á|ü u Û Ñ T ‘· « ã&Ó ® ≥ Tº ˝ À XÊK\ yêØ>±
•X¯ó dü+πøåeT+, Ç+»˙]+>∑T, |òæwüØdtXÊK\ e+{Ï <ë<ë|ü⁄ 12 |ü+#êj·TrsêCŸ $+&√qT Á|ü‘·´ø£å+>± @sêŒ≥T #˚dæq≥¢sTT‘˚ ì<ÛäT\
n_Ûeè~Δ XÊK\ n~Ûø±s¡T\T düeTq«j·T+‘√ e´eVü≤]+∫ dü$T‹ düMTø£s¡D˝Àì ˝À≥TqT uÛÑØÔ #˚j·Te#·TÃqT. á $<Ûëq+ Ç|üŒ{Ïπø
kÕúsTT˝À n_Ûeè~ΔøÏ u≤<Ûä´‘· eVæ≤+#˚yês¡T nsTT‘˚, Á|üdüTÔ‘·+ HÓ\ø=qï πøs¡fi¯, ø£sêí≥ø£, |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ e+{Ï sêÁcÕº\T neT\T |ü]∫
|ü]dæú‘·T˝À¢ Á>±eT, eT+&É\ kÕúsTT˝À¢ $$<Ûä XÊK\T dü«‘·+Á‘· |ü+#êj·Tr sêCŸ dü+düú\ <ë«sê n_Ûeè~Δ Á|üD≤[ø£\T neT\T |ü]∫
Á|ü‹|ü‹‘Ô √ |üì#˚dTü +Ô &É+≥+‘√ á XÊU≤~Ûø±s¡T\ eT<Û´ä düeTq«j·÷ìï yÓTs¡T¬>’q kÂø£sê´\T ø£*Œ+#·≥+˝À kÕúìø£ dü+düú\qT Á|ü»\≈£î
HÓ \ ø=\Œì<˚ Ä•+∫q Ø‹˝À n_Û e è~Δ ì kÕ~Û + #· ≥ + eT]+‘· #˚s¡Te˝ÀøÏ rdüTø=ìyÓfi≤flsTT.
ø£wüº‘·s¡eTe⁄‘·T+~. á |ü]dæú‘·T\qT #·ø£ÿ ~<˚›+<äT≈£î eTs¡\ >∑‘·+˝À >∑‘· 50 dü+e‘·‡sê\˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ˝Àì |ü+#êj·TrsêCŸ dü+dü\ ú T
e˝Ò $$<Ûä XÊK\qT |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\≈£î »yêãT<ëØ>± >∑D˙j·TyÓTÆq Á|ü>∑‹ì kÕ~Û+∫q|üŒ{Ïø°, Á|ü»\ Jeq Á|üe÷D≤\˝À
O+&˚≥≥T¢ Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·>∑T #·s¡´\T rdüTø√yê*. e÷s¡TŒrdüTø=ì sêyê\+fÒ sêC≤´+>∑+˝À ìs¡«∫+∫q 29 n+XÊ\≈£î
dü + ã+~Û + ∫q ì<Û ä T \T, $<Û ä T \T, dæ ã“+~ì sêh Á|üuÛÑT ‘·«+
ì<ÛäT\ \uÛÑ´‘· ã<ä˝≤sTT+#·e\dæq nedüs¡+ m+‘Ó’Hê Oqï~. 73e eT]j·TT
|ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\<ë«sê dü÷ø£åà kÕúsTT n_Ûeè~Δ Á|üD≤[ø£\ 74e sêC≤´+>∑ dües¡D˝˝À ìs¡«∫+∫q Á|üø±s¡+, |ü+#êj·Tr sêCŸ
‘·j·÷ØøÏ Á|üC≤ uÛ≤>∑kÕ«eT´ |ü<䛋˝À kÕúìø£ nedüsê\ >∑T]Ô+|ü⁄ ˇø£ dü+dü\ ú T kÕúìø£ Á|üuTÑÛ ‘ê«\T>± s¡÷bÕ+‘·s+¡ #Ó+<ë\+fÒ sêhÁ|üuTÑÛ ‘·«+
m‘·ÔsTT‘˚, á nedüsê\qT rs¡Ã{≤ìøÏ ì<ÛäT\ düMTø£s¡D nH˚~ ôw&É÷´\T 11q+<äT bÕ+<äT |ü]∫q 29 n+XÊ\≈£î #Ó+~q ì<ÛäT\T,
eT]+‘· ø°\ø£eTsTTq~. nsTT‘˚ eTq sêh+˝Àì |ü+#êj·TrsêCŸ $<Û ä T \T eT]j· T T dæ ã “+~ì |ü + #êj· T r sêCŸ dü + dü ú \ ≈£ î
dü+düú\≈£î dü«+‘· Ä<ëj·T eqs¡T\T ãVüQdü«\Œ+ ø±>±, á ã<ä˝≤sTT+#ê*. ◊‘˚ á ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ »]ù|≥|ü&ÉT Á|ür XÊK≈£î
dü + dü ú \ ˙ï Á|ü u Û Ñ T ‘· « π ø {≤sTT+|ü ⁄ \ô|’ q H˚ m≈£ î ÿe>± dü+ã+~Û+∫q $<ÛäT\qT / ì<ÛäT\qT / dæã“+~ì @ kÕúsTT˝Àì
Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêïsTT. dü+düú≈£î m+‘· y˚Ts¡≈£î ã<ä˝≤sTT+#ê* nH˚~ dü$es¡+>± >∑T]Ô+∫
sêh Ä&ç { Ÿ XÊK yê] e<ä › q Tqï dü e ÷#ês¡ + Á|ü ø ±s¡ + ‘· < ä q T>∑ T D+>± ì<Û ä T \T, $<Û ä T \T eT]j· T T dæ ã “+~ì
|ü+#êsTTrsêCŸ dü+düú\≈£î sêhÁ|üuÛÑT‘·« Ä<ëj·T+˝À πø{≤sTT+|ü⁄\T ã<ä˝≤sTT+∫q|ü&ÉT e÷Á‘·y˚T ‘·eT ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~ΔøÏ ‘êy˚T
1997` 98 dü+.˝À 23.9 XÊ‘·+ O+&É>±, 2004`05˝À 12.5 XÊ‘·+ Á|üD≤[ø£\T ‘·j·÷s¡T #˚düTø=H˚ kÕúsTTøÏ á dü+düú\T s¡÷bÕ+‘·s¡+
e÷Á‘·y˚T OHêïsTT. n+fÒ á πø{≤sTT+|ü⁄\T ≈£L&Ü sêqT sêq÷ #Ó+<ä>∑\T>∑T‘êsTT.
‘·>∑TZ‘·THêïj·Tqï $wüj·T+ ÁøÏ+<ä |ü{Ϻø£ |ü]o*ùdÔ ns¡ú+ ne⁄‘·T+~. ` &Ü. •eX¯+ø£s¡ Á|ükÕ<é,
Á>±eT |ü+#êsTTr\ |ü]~Û ∫qï~ ø±e≥+, m≈£îÿe dü+K´˝À pìj·TsY bòÕ´ø£©º, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á>±MTD≤_Ûeè~Δ nø±&ÉMT,
Á>±eT |ü+#êj·Tr\T O+&É≥+, Á>±eT |ü+#êj·Tr\≈£î $TqVü‰ ôV’≤<äsêu≤<é

qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q 51

RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 10 10/28/2009, 12:24 PM

 uÛ ≤ s¡‘·<˚X¯+˝À uÛ≤cÕ sêÁcÕº\ ìsêàD+ ˇø£ #ê]Á‘·ø£ |ü]D≤eT+.
|ü•ÃeT #êfi¯ó≈£î´\ |ü‘·Hêq+‘·s¡+ @s¡Œ&çq ø±ø£rj·T, j·÷<äe, Vü≤Àj·Tdü\
sêC≤´\T ‘Ó\T>∑T eTVü‰sêh, ø£qï&É uÛ≤wü\ dü]Vü≤<äT›\qT dü÷∫kÕÔsTT.
1538 ÁbÕ+‘·+˝À ãVü≤eT˙ dü˝≤Ôq¢ (sê»´+) $∫äqï+‘√ @s¡Œ&çq
ìC≤+cÕV”≤ (eTVü‰sêh) Ä~˝ŸcÕV”≤ (ø£sêí≥ø£) ≈£î‘·TuŸcÕV”≤ (‘Ó\T>∑T)
sêC≤´˝Ò Ä ‘·s¡Tyê‘· uÛ≤cÕ sêh $uÛÑ»q≈£î <ë] rkÕsTT.
ádæº+&çj·÷ ø£+ô|˙yês¡T uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï ÄÁø£$T+#·T≈£î+≥Tqï
düeTj·T+˝À mø£ÿ&É <=]øÏq ÁbÕ+‘êìï nø£ÿ&É <ä>∑Zs¡>± ñqï ø√≥
|ü]bÕ\q˝À #˚sêÃs¡T. u…+>±˝Ÿ, ;Vü‰sY, nkÕ‡+, ˇ]kÕ‡\qT ø£*|æ
ˇø£ sêh+>± #˚dæ <ëì |ü]bÕ\qqT ø£\ø£‘êÔ qT+∫ »]|æ+#ês¡T.
eTVü‰sêh, >∑T»sê‘Y, dæ+<∏é sêÁcÕº\ |ü]bÕ\qT u§+u≤sTTqT+∫
ø=qkÕ–+#ês¡ T . ø=+‘· ‘Ó \ T>∑ T <˚ X ¯ + , eT]ø=+‘· ‘· $ Tfi¯ < ˚ X ¯ + ,
dü«\Œ+>± ø£sêï≥ø£, dü÷ø£åà+>± πøs¡fi¯ ø£*|æ eTTÁ<ëdüT Áô|dæ&Ó˙‡ 1935˝À ôd’eTHé ø£MTwüHé m<äT≥ yê~+∫ ˇ]j·÷ yês¡T Á|ü‘˚´ø£
@sêŒ≥T #˚XÊs¡T. Á_{Ïwt yê] ÄÁø£eTD, $düÔs¡D #·]Á‘˚ ÄHê{Ï ˇ]kÕ‡ sêÁcÕº ì ï, dæ + BÛ \ T Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ dæ + <Û ä T sêÁcÕº ì ï @sêŒ≥T
sêÁcÕº\ #·]Á‘·. ìC≤+ sêh+˝À mì$T~ ‘Ó\T>∑T õ˝≤¢\T, ◊<äT #˚düT≈£îHêïs¡T. <˚X¯uÛÑø£Ô #·s¡´>± Ä+Á<ÛäT\T ‘·eT≈£î Á|ü‘˚´ø£ sêh+
eTs¡{≤«&Ü õ˝≤¢\T, eT÷&ÉT ø£sêï≥ø£ õ˝≤¢\T ñ+&˚$. dü+kÕúHêìï ø±yê\ì ôd’eTHé ø£MTwüHé m<äT≥ |ü≥Tºã≥º˝Ò<äT. ‘·eT≈£î nìï
∫qï~>± #˚ùd ≈£îÁ≥‘√, ã\V”≤q|üs¡#ê\H˚ ñ<˚›X¯+‘√ Áã{Ïwt yês¡T

ªeTTø√ÿ{≤+Á<ÛäT\ yÓTT≈£îÿ\T #Ó\¢>∑μ

ne‘·]+∫q Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
s¬ +&Ée ìC≤+ qT+∫ ñ‘·Ôs¡ düsêÿs¡T¢, >∑T+≥÷s¡T, d”&Ó&é õ˝≤¢\qT
kÕ«BÛ q |ü s ¡ # · T ≈£ î Hêïs¡ T . u… + >±˝Ÿ sêh Á|ü » \ ◊ø£ ´ ‘· q T
$∫äqï|üs¡#·&ÜìøÏ 1905˝À yÓ’ÁkÕjYT ˝≤sY¶ ø£s¡®Hé e+>∑ <˚XÊìï
$uÛÑõ+#ê&ÉT. BìøÏ e´‹πsø£+>± <˚X¯yê´|üÔ ñ<ä´eT+ »]–+~. ø£s¡®Hé
‘·sê«‘· yÓ’ÁkÕjYT>± e∫Ãq Vü‰]¶+>¥ \+&ÉHé˝Àì Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ
1911˝À sêÁcÕº \ T m˝≤ ñ+&Ü\H˚ $wü j · T +˝À ˇø£ ìy˚ ~ ø£
düeT]Œ+#ê&ÉT. n+<äT˝À eT÷&É+XÊ\T ù|s=ÿHêï&ÉT.1. sêh+
|ü]bÕ\HêkÂ\uÛÑ´+ ø£*– ñ+&Ü*. 2. Ä]úø£ kÂwüºe+ ø£*–, dü«j·T+
b˛wüø£+>± ñ+&Ü*. 3. á ¬s+&ÉT n+XÊ\T ñqï|ü&ÉT ˇπø uÛ≤wü,
ˇø£ dü+düÿè‹ ø£*–q Á|ü»\+<ä]˙ ˇπø sêh+˝À ñ+&˚ $<Ûä+>±
@sêŒ≥T¢ #˚j·Te#·TÃ. á ìy˚~ø£ Á|üø±s¡+ e+>∑ sêh $uÛÑ»q
s¡ < ä › s TT+~. uÛ ≤ s¡‘ ·< ˚X¯+˝À Á_{Ïwt bÕ\q @s¡Œ &ç q ‘· s ¡ T yê‘·
C≤rjÓ÷<ä´e÷ìøÏ ø£*–q Á|ü<∏äeT $»j·T+ MT<ä ÄHê&˚ $XÊ˝≤+Á<Ûä
e#˚Ã<˚yÓ÷! ø±˙, ‘Ó\+>±D≤ ˇø£ dü+kÕúq+˝Àì n+‘·sꓤ>∑+.
dü + kÕú H ê\qT s¡ < ä T › | ü s ¡ # · ø £ eTT+<˚ yê{Ï ì $&É > =≥º & É +
sêC≤´+>∑|üs¡+>± kÕ<Ûä´eTj˚T´ |üìø±<äT. $XÊ˝≤+Á<Ûä≈£î nes√<Ûäø£+>±
ì*#ê&ÉT ìC≤+ Á|üuÛÑTe⁄.
52 kÕúìø£ bÕ\q
Vü≤+>∑T\THêïj·Tì, Á|üC≤b˛sê{≤\‘√H˚ <ëìï kÕ~Û+#·T≈£î+{≤eTì
ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêïs¡T. 1913˝À Ä$s¡“¤$+∫q Ä+Á<Ûä eTVü‰ düuÛÑ
sêÁcÕºe‘·s¡D≈£î @fÒ{≤ düe÷y˚XÊ\T »s¡T|ü⁄‘·÷ Ä+Á<ÛäT\qT
dü«sêÁc˛ºqTàKT*ï #˚dæ+~. Ä+Á<Ûä, sêj·T\d”eT nH˚ uÛÒ<äuÛ≤e+
˝Ò≈£î+&Ü n+‘ê ø£*dæ sêh kÕ<Ûäq≈£î ø£èwæ #˚XÊs¡T.
|ü{≤º_Û Á|üj·T‘·ï+
Ä+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑ m+‘· Ä+<√fi¯q #˚dæHê ø±+Á¬>dt ø±s¡´Áø£eT+˝À
uÛ≤cÕ sêh yê<ëìï n+^ø£]ùdÔH˚ sêÁcÕºe‘·s¡D kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+~.
uÛ≤cÕ sêÁcÕº\ yê<ëìï ø±+Á¬>dt Ä~˝ÀH˚ düeTà‹+∫+~. Ä s√E˝À¢
ø±+Á¬>dt sê»ø°j·÷\˝À ‘·$Tfi¯ó\ Á|üuÛ≤e+ m≈£îÿe. πø+Á<ä Hêj·T≈£î\
<Ûë{Ïì ‘·≥Tºø√e&ÜìøÏ ˇø£ Ä+Á<Ûë Hêj·T≈£î&ÉT eTT+<äT≈£î sêe\dæ
e∫Ã+~. Ä |üì &܈ˆ |ü{≤º_Û #˚XÊs¡T. 1918˝À »]–q ø£\ø£‘êÔ
ø±+Á¬>dt eTVü‰düuÛÑ˝À ì]«sêeT+>± yê~+∫ &܈ˆ |ü{≤º_Û Ä+Á<Ûäsêh
ø£$T{° y˚sTT+#ês¡T. sêh kÕ<Ûäq˝À n~ ‘=* $»j·T+.
ôd’eTHé ø£MTwüHé m<äT≥ yê~+∫ ˇ]j·÷ yês¡T Á|ü‘˚´ø£ ˇ]kÕ‡
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ne‘·s¡D - |üPsê«|üsê\T
qe+ãsY, 2009

RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 11 10/28/2009, 12:24 PM

 sêÁcÕºìï @s¡Œs¡#·T ≈£îqï|ü&ÉT y=&çôd˝Ÿ ø£MTwüHé dæbòÕs¡düT MT<ä dü+düú≈£î ÁbÕ+rj·T dü+|òü÷\T ô|{Ϻ+#ês¡T. sêC≤´+>∑ ìs¡íj·T düuÛÑ
$XÊK õ˝≤¢≈£î #Ó+~q #Û·Á‘·|ü⁄s¡+, |üsê¢øÏ$T&ç ‘ê\÷ø±\T, |üsê¢øÏ$T&ç πs|ü⁄ »s¡T>∑T‘·T+<äq>± 1946 &çôd+ãs¡T 8e ‘˚Bq á düe÷y˚X¯+
@C…˙‡ ≈£L&Ü ˇ]kÕ‡˝À #˚sêsTT. ø£&É|ü õ˝≤¢˝Àì ø=ìï uÛ≤>±\T, »]|æ+∫ uÛ≤cÕ Á|üj·TTø£Ô sêh ìsêàD+ nedüs¡eTì|æ+#ês¡T. á
HêsYÔ Äsêÿ≥T õ˝≤¢˝Àì ‘Ó\T>∑T ‘ê\÷ø±\qT #ê˝≤eT≥Tº≈£î #˚]à $<Ûä+>± Ä+Á<Ûäsêh Á|üj·T‘·ï+ C≤rj·TyÓTÆq~. Ä Á|üj·T‘·ïy˚T uÛ≤cÕ
eTÁ<ëdüT Á|üuÛÑT‘·«+ 1911˝À ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ @s¡Œs¡∫+~. ùd\+ õ˝≤¢˝À sêh ìsêàD dæ<ëΔ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT>± &Üø£ºsY |ü{≤º_Ûì sêC≤´+>∑
‘Ó\T>∑T yê¬s≈£îÿe>± ñ+&˚ Vü≤Àdü÷s¡T, ø£èwüí–], HêsYÔ Äsêÿ{Ÿ düuÛÑ˝À ì\u…{Ϻ+~. n~ÛcÕ˜q esêZìøÏ Äj·Tq Vü≤Às¡T á $<Ûä+>±
õ˝≤¢˝Àì yê˝≤C≤, Äs√ÿD+, >∑T&çj·T≥º+ yÓTT<ä˝…’q ‘Ó\T>∑T m≈£îÿyÓ’+~. 1948˝À sêC≤´+>∑ s¡#·Hê dü+|òüT+ dæbòÕs¡düT MT<ä πø+Á<ä
ÁbÕ+‘ê\qT ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢˝À #˚s¡Ã˝Ò<äT. á $<Ûä+>± Ä\dü´+ Á|üuÛÑT‘·«+ nH˚ø£ øÏ¢wüºdüeTdü´\qT m<äTs=ÿ+≥Tqï n|üŒ{Ï |ü]dæú‘·T\˝À
‘Ó\T>∑Tyê]øÏ $wüyÓTÆ+~. eTÁ<ëdüT q>∑s¡ düeTdü´ Ä+Á<Ûäsêh sêÁcÕº\ |ü⁄qs¡«´ed”úø£s¡D yê+#Û·˙j·T+ ø±<äì <∏ësY ø£MTwüHé
ìsêàD≤ìï m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT n&ÉT¶≈£î+≥÷ e∫Ã+~. eTÁ<ëdüT q>∑sêìï düèw”ºø£]+∫+~.
ì]à+∫ b˛wæ+#·&É+˝À Ä+Á<ÛäT\ bÕÁ‘· @MT ‘·≈£îÿeø±<äT. <∏ ë sY ø£ M Twü H é ]b˛s¡ T º e∫Ãq|ü  &É T &܈ˆ |ü { ≤º _ Û ø±+Á¬ > dt
1940 |òæÁãe] 28e ‘˚Bq Ä+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑ |üPsê«<Ûä´≈£åî\T n<Ûä´≈£åî\T>± ñHêïs¡T. ø±+Á¬>dt ÄX¯j·÷ìøÏ $s¡T<ä›+>± Ç∫Ãq <∏ësY
yÓ+ø£{≤#·\+ #Ó{Ϻ sêC≤JøÏ sêdæq ˝ÒK˝À sT÷ $<Ûä+>± ñ+~ - ø£MTwüHé ]b˛s¡TºqT ø±+Á¬>dt n<Ûä´ø£å y˚~ø£MT<ä N*à #Ó+&Ü&Üs¡T &܈ˆ
ª#Óqï |ü≥ºD+ ìsêàD+ »]– 350 dü+e‘·‡sê˝…’+~. n+‘·≈£î |üPs¡«+ |ü{≤º_Û. ø±+Á¬>dt |üøå±q C….$.|æ. (»eVü≤sY˝≤˝Ÿ, e\¢uÛ≤jYT, |ü{≤º_Û)
Á|ü<Ûëq+>± ñ+&˚ |ü≥ºD+ XÊ+<∏√yéT. n+<äT˝À ‘·$Tfi¯ó\ dü+UÒ´ ø£MTwüHé ìj·T$T+#ês¡T. C….$.|æ. ø£$T{° Ä+Á<Ûäsêh nedüsêìï ñ
n~Ûø£+>± ñ+~. bò˛s¡Tº ôdsTT+{Ÿ C≤]®øÏ ñ‘·Ôs¡ uÛ≤>∑+˝À n+‘ê >∑Z&ç+∫+~. ø±˙, Ä+Á<ÛäT\T eTÁ<ëdüT q>∑sêìï e<äT\Tø√yê\ì
‘Ó\T>∑Tyêπs ñ+&˚yês¡T. #ÓqïπøX¯e ô|s¡Te÷˝Ÿ <˚yê\j·T+ ≈£L&Ü dü÷∫+∫+~. Ç~ Ä+Á<Ûäπødü]øÏ düeTà‘·+ >±˝Ò<äT. á $yê<ë\
n|ü  &É T ø£ + ô|˙ yê] ø√≥ dü ]Vü ≤ <ä T › \ ˝À ñ+&˚ ~ . yê´bÕs¡ eT<Ûä´ Ä+Á<Ûäsêh ìsêàD+ eT] ø=+‘·ø±\+ yÓqTø£ã&çb˛sTT+~.
|ü]ÁX¯eT\˝À nK+&ÉyÓTÆq ù|s¡T Á|üU≤´‹ ‘Ó#·TÃ≈£îqï yês¡+‘ê 1951 @Á|æ˝Ÿ 15 qT+&ç 30 s√E\T Ä+Á<Ûäsêh kÕ<Ûäq ø√dü+
‘Ó\T>∑Tyêπs. Ä s√E\˝À >∑èVü≤ |ü]ÁX¯eT\T $X‚wü+>± e]Δ*¢q$. ìsêVü‰s¡Bø£å ã÷Hês¡T kÕ«MT d”‘êsê+. Ä#ês¡´ $H√uÛ≤uÛ≤y˚
<˚yê+>∑T\T, ø£+kÕ\T\T, ≈£îeTàs¡T\T yÓTT<ä˝…’q |ü]ÁX¯eT\˝À ø£\T>∑CÒdüTø=ì kÕ«MTJ #˚‘· Bø£å $s¡$T+|üCÒXÊs¡T. 1952˝À Ä+Á<Ûë˝À
|üì#˚ùd yês¡+‘ê ‘Ó\T>∑Tyêπs. Ç+ø£ yÓ’X¯ó´\T, Hêj·TTfi¯ófl, ã*»\T ø±+Á¬>dt |òüTÀs¡ |üsê»j·T+ bÕ˝…’+~. á nì•Ã‘· yê‘êes¡D+˝À
yÓTT<ä˝…’q ∫qï ∫qï es¡Ô≈£î\T ‘Ó\T>∑T yêπs. C≤]® {ÖqT j·÷e‘·÷Ô Ä+Á<Ûä sêh düeTdü´ eT∞fl yÓq≈£îÿ b˛sTT+~.
‘Ó\T>∑T |ü≥ºDy˚T. ø£èwüí|üŒHêj·TTì nÁ>∑Vü‰s¡+, ∫+‘êÁ~ù|≥,
eTT‘ê´\ù|≥, eT+>∑|ü‹Hêj·TT&ÉT M~Û, s¡‘êï\M~Û, ≈£îeTàs¡ù|≥, ªlsêeTT\Tμ <äj·T#˚‘·qT
ne<Ûëq+ bÕ|üj·T´ M~Û, wüsêE n+>∑fi¯ó¢ yÓTT<ä˝…’qe˙ï ‘Ó\T>∑T Hêj·T≈£î\ eT<Ûä´ düŒs¡úqT, Ä\kÕ´ìï düVæ≤+#·˝Òø£b˛j·÷s¡T
ù|s¡T¢. Ç$ ‘Ó\T>∑Tyê] ìyêdü kÕúHê\q{≤ìøÏ Á|üã\ ì<äs¡ÙHê\T. ùdyêÁ>±+˝À >±+BÛ J ÄÁX¯ e T+˝À •ø£ å D bı+~ e∫Ãq bı{Ï º
<äøÏåD <˚XÊìøÏ ¬s’\T |ü&˚+‘·es¡≈£î #Óqï|ü⁄] ‘Ó\T>∑T |ü≥ï+>±H˚ ñ lsêeTT\T. Ä+Á<Ûäsêh ìsêàD+˝À Ä\dü´+ »]–q ø=B› <ëì
+≥÷ e∫Ã+~. ‘·$Tfi¯ó\T ñ<√´>±\ ø√dü+ e∫à #Óqï|ü≥ï+˝À |ü]D≤e÷\T rÁeeTe⁄‘êj·Tì Äj·Tq Á|ü<Ûëì HÓÁVüA≈£î, #ÓHÓ’ï sêh
kÕúHê˝Òs¡Œs¡#·Tø=ì #ê˝≤ uÛ≤>±\T ÄÁø£$T+#·T≈£îHêïs¡T. eTÁ<ëdüT Á|ü u Û Ñ T ‘ê«ìøÏ ôV≤#· à ]ø£ \T #˚ X Ês¡ T . á ôV≤#· à ]ø£\ qT mes¡÷
q>∑s¡+ Ä+Á<Ûä sêÁcÕºìøÏ sê»<Ûëì ø±yê\H˚ Á|üø±X¯+ |ü+‘·T\T yê<äq |ü { Ï º + #· T ø√˝Ò < ä T . eTTK´eT+Á‹ sêC≤J Ç~ @<√ ‘· e T≈£ î
sT÷ $<Ûä+>± dü] nsTTq<˚. ø=+‘·ø±\+ es¡≈£î n|üŒ{Ï eTÁ<ëdüT dü+ã+~Û+∫q $wüj·T+ ø±<äqT≈£îHêïs¡T. me]˝À #·\q+ ø£\>∑˝Ò<äT.
BìøÏ ìs¡dü>± ø£sƒ√s¡+>± kÕ–b˛‘·÷H˚ ñqï~ bı{Ϻ lsêeTT\T
sêh sê»ø°j·÷\˝À eTÁ<ëdüT q>∑s¡+ düeTdü´ Äs¡ì ≈£î+|ü{Ï>±
Ä‘êàs¡ Œ D Bø£ å . 59e s√E e#˚ à eTT+<ä T Ä eTVü ‰ ‘ê´–
‘·j÷· s¬ ’ Ä+Á<Ûä sêh ìsêàD≤ìï m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT n&ÉT≈¶ î£ +≥÷ e∫Ã+~.
neTs¡T&Ó’Hê&ÉT.
&Ûç©¢˝À 1946˝À »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA Hêj·Tø£‘·«+˝À ‘ê‘êÿ*ø£
lsêeTT\T Ä‘êàs¡ŒD+‘√ Ä+Á<Ûä Á|ü|ü+#·+ uÛÑ>∑TZeT+~. Ä u≤\
Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œ&ç+~. ‘·ø£åD düeTdü´˝…H√ï ñHêïsTT ø£qTø£ uÛ≤cÕ
eè<äΔ+ n≥Tº&çøÏq≥T¢ ñ&çøÏb˛sTT+~. j·÷e<ë+Á<Ûä ãVæ≤s¡+>∑düuÛÑ\T,
sêh yê<ëìï ø=+‘·ø±\+ yêsTT<ë y˚j·TeTqï~ πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+.
Vü≤sêÔfi¯ófl, }πs–+|ü⁄\T »]>±sTT. Ä+Á<Ûä<˚XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘·
&܈ˆ |ü{≤º_Û ãT~Δ nø£åj·T ‘·÷D°s¡+ e+{Ï~. ˇø£ÿ Ä+Á<Ûäsêh+ es¡≈£î Á|ü|ü+#·+ düÔ+_Û+∫ b˛sTT+~. 1952 &çôd+ãsY 19q Á|ü<Ûëì
nqT≈£î+≥÷ ≈£Ls¡TÃ+fÒ ˝≤uÛÑ+ ˝Ò<äì, Bìï C≤rj·T düeTdü´ HÓÁVüA bÕs¡¢yÓT+≥T ñuÛÑj·T düuÛÑ\˝À neTs¡J$ lsêeTT\T ìsê´D
#˚j·÷\ì nqT≈£îHêïs¡T. <˚X¯+˝Àì uÛ≤cÕ sêhyê<äT\+<ä]˙ @ø£+ yês¡Ô >∑T]+∫ e÷{≤¢&Üs¡T. 1953 nø√ºãs¡T ˇø£≥e ‘˚~øÏ ì]«yê<ä
#˚dæ nœ\ uÛ≤s¡‘· uÛ≤cÕ sêh Á|ü‹ì<ÛäT\ düuÛÑ @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. á ÁbÕ+‘ê\‘√ Ä+Á<Ûäsêh+ @s¡Œ&ÉT‘·T+<äì Á|üø£{Ï+#ês¡T. Á|ü‘˚´ø£ sêh

qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q 53

RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 12 10/28/2009, 12:24 PM

 $wüj·÷ìï |ü]o*+#·&ÜìøÏ sê»kÕúHé ôV’≤ø√s¡Tº Á|ü<Ûëq Hê´j·TeT÷]Ô
»dæºdt e+uÛÑ÷qT $#ês¡D ø£s¡Ô>± ìj·T$T+#ês¡T. eTÁ<ëdüTqT
‘ê‘êÿ*ø£ sê»<Ûëì>± #˚düTø√&ÜìøÏ kÕ<Ûä´+ ø±q|ü&ÉT $XÊK|ü≥ºD+-
yê˝ÒÔs¡T\˝À ‘ê‘êÿ*ø£ sê»<Ûëì @sêŒ≥T #˚düT≈£îì >∑T+≥÷s¡T,
ø£ècÕíq~ <äøÏåDrs¡+ eT<Ûä´ XÊX¯«‘· sê»<Ûëì ì]à+#·Tø√yê\ì »dæºdt
e+uÛÑ÷ n_ÛÁbÕj·T|ü&ܶs¡T. 1953 pHé 5q XÊdüqdüuÛÑT´\ Á|ü‘˚´ø£
düe÷y˚X¯+ »]–+~. lu≤>¥ ˇ&É+ã&çø£ Á|üø±s¡+ sêj·T\d”eT yês¡T
sê»<Ûëì ‘·eT ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ ñ+&Ü\Hêïs¡T. |ü]o\q ø=∫Ãq
q>∑ s ê\˝À ∫es¡ ≈ £ î nq+‘· | ü ⁄ s¡ + , ø£ s ¡ ÷ ï\T, ‹s¡ T |ü ‹
$T–*b˛j·÷sTT. Ä eT÷&ÉT q>∑sê\˝À ≈£îs¡Teè<äTΔ&ÉT Á|üø±X¯+ >±]øÏ
@~ q∫Ñ˚ <ëìï sê»<Ûëì q>∑s¡+>± #˚düT≈£î+{≤eTHêïs¡T. ø£s¡÷ï\T
ôV’≤<äsêu≤<éøÏ n‹ düMT|ü+˝À ñqï~. n+<äTπø Ä+Á<Ûäπødü] eTqdüT‡
ø£s¡÷ï\T MT~øÏ b˛sTT+~. q÷‘·q sêÁcÕºìøÏ ø£s¡÷ï\T ‘ê‘êÿ*ø£
sê»<Ûëì nsTT+~. ôV’≤ø√s¡Tº >∑T+≥÷s¡T˝À ô|{≤ºs¡T. 1953 nø√ºãs¡T
1e ‘˚Bq q÷‘·q Ä+Á<Ûä sêÁcÕºìøÏ Á|ü<Ûëì HÓÁVüA ÁbÕs¡+uÛÀ‘·‡e+
»]bÕs¡T. ≥+>∑T≥÷] Á|üø±X¯+ |ü+‘·T\T Ä+Á<Ûäsêh Á|ü<∏äeT
eTTK´eT+Á‹ nj·÷´s¡T.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ne‘·s¡D
Ä+Á<Ûäsêh+ @s¡Œ&É>±H˚ $$<Ûä uÛ≤wü\T e÷{≤¢&˚ Á|ü»\Tqï
nyêdüÔ$ø£ sêÁcÕº\qT |ü⁄q]ïsêàD+ #˚dæ, uÛ≤cÕ Á|üj·TTø£Ô sêÁcÕº\qT
@s¡Œs¡#ê\H˚ Á|üC≤ Ä+<√fi¯q\T <˚X¯eT+‘·{≤ ñyÓ«‘·TÔq ˝Ò#êsTT.
uÛ≤cÕ Á|üjT· Tø£Ô sêÁcÕº\ì @s¡Œs¡#&· ÜìøÏ 1954˝À |ò»ü ˝Ÿ Ä© n<Û´ä ø£‘å q·
ˇø£ ø£MTwüHéqT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ìj·T$T+∫+~. á ø£MTwüHé
ôV’≤<äsêu≤<é sêÁcÕºìï $uÛÑõ+#·&É+ nìyês¡´+ nì #Ó|æŒ+~.
Ä+Á<Ûäsêh+ @s¡Œ&É{≤ìøÏ eTT+<˚ 1953 qe+ãs¡T 13e ‘˚Bq
nj·T´<˚es¡ ø±fi‚X¯«s¡sêe⁄>±] n<Ûä´ø£å‘·q $XÊ˝≤+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑ
ôV’≤<äsêu≤<é˝À @s¡Œ&ç+~. MTsY nVü≤eT<é n©U≤Hé, ø£&É|ü ø√{Ϭs&ç¶
es¡<ä u≤~Û‘·T\≈£î
>Á ±MTD≤_Ûeè~ΔXÊK dæã“+~ Ä]úø£ düVü‰j·T+
Ç{° e \ dü + uÛ Ñ $ +∫q es¡ < ä u≤~Û ‘ · T \≈£ î sêh
Á>±MTD≤_Ûeè~Δ XÊK, Á>±MTD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q dü+düú (ôdsYŒ¤)
dæã“+~ dü+j·TTø£+Ô >± s¡÷. 5.40 \ø£\
å $\TyÓq’ e+≥ kÕe÷Á–,
ã≥º\qT |ü+|æD° #˚dæ+~.
nø√ºãsY 2q eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ |üq>∑+&É¢ eT+&É\+
>∑&ɶ ãkÕ«|üPsY Á>±eT+, Ä\+|üPsY eT+&É\+ X‚sY|ü*¢ Á>±e÷\T
es¡<ä Á|üyêVü≤+˝À |üP]Ô>± eTTì–b˛sTT rÁe qwüº+ ø£*–+~.
Ç+<ä T ø√dü + $sêfi≤\T n+<ä # ˚ d æ q Á>±MTD≤_Û e è~›
54 kÕúìø£ bÕ\q
RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 13
ñbÕ<Ûä´≈£åî\T. kÕ>∑ |ü⁄˝≤¢¬s&ç¶, mdt.ÄsY. yÓ+ø£fÒX¯+ ø±s¡´<äs¡TÙ\T.
n<˚ s√E ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝Àì dü÷s¡´eTVü≤˝Ÿ˝À $XÊ˝≤+Á<Ûä
Á|ü<∏äeT düe÷y˚X¯+ »]–+~. <ëì˝À ‘Ó\+>±D≤, Ä+Á<Ûë‘√ ø£\dæ
$XÊ˝≤+Á<Ûä @sêŒ≥T #˚j·÷\H˚ ìs¡íj·÷ìï rdüT≈£îHêïs¡T. 1955
nø√ºãs¡T 27q ôV’≤<äsêu≤<é sêh eTTK´eT+Á‹ &܈ˆ ã÷s¡TZ\
sêeTø£ècÕísêe⁄ dü‘·«s¡ Ä+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D≤ $©HêìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\qT
Á|üø£{Ï+#ês¡T. ªª<äøÏåD uÛ≤s¡‘êeìøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈£î <ë<ë|ü⁄
uÛ≤cÕ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’H˚ |ü⁄q]ï ]à+#˚ dü÷Á‘êìï mdt.ÄsY.dæ. (ùdº{Ÿ Ø
Äs¡ZHÓ’CÒwüHé ø£MTwüHé) n+^ø£ ]+∫+~. $XÊ˝≤+Á<Ûä ø=s¡¬ø’ ã©j·T+
>± yê~+∫+~. Ç{Ϻ @sêŒ≥T≈£î @s¡Œ&çq sTTã“+<äT\qT >∑÷]Ã
ø£MT wüHé n‹>± n+#·Hê y˚düT ≈£îqï<äì Hê e´øÏÔ>∑‘· n_ÛÁbÕj·T+.
‘=$Tà~ õ˝≤¢\≈£î sê»<Ûëì>± ñ+&˚ø£Hêï Çs¡yÓ’ õ˝≤¢\ ô|<ä› sêÁcÕºìøÏ
sê»<Ûëì>± ôV’≤<äsêu≤<é ‘·>∑Tqì H˚qT uÛ≤$düTÔHêïqTμ.
ã÷s¡TZ\ yê] mì$T~ eT+~ ø±´_HÓ{Ÿ eT+Á‘·T\˝À Äs¡T>∑Ts¡T
$XÊ˝≤+Á<Ûä yê<äT\T. Ç<ä›s¡÷ ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\T. Ä~˝À ø=+‘·
Á|ü‹|òüT≥q m<äT¬s’Hê $XÊ˝≤+Á<Ûä yê<äy˚T ã\|ü&ÉT‘·÷ e∫Ã+~. πø+Á<ä
Á|üuÛÑT‘·«+ n+<äT≈£î nqT≈£L\+>± ñ+&É≥+‘√ düeTdü´ düT\uÛÑ+>±
|ü]cÕÿs¡yÓTÆ+~. Ä+Á<Ûä-‘Ó\+>±D≤ Hêj·T≈£î\T &Ûç©¢˝À ˇø£ ô|<ä›
eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+ #˚düT≈£îHêïs¡T. á ˇ|üŒ+<ä+ô|’ dü+‘·ø£+ #˚dæq
yê]˝À ‘Ó \ +>±D≤ qT+∫ ã÷s¡ T Z \ sêeTø£ è cÕí s êe⁄, ø=+&Ü
yÓ+ø£≥s¡+>±¬s&ç¶, &܈ˆ m+. #ÓHêï¬s&ç¶, C….$. qs¡dæ+>∑sêe⁄\T, Ä+Á<Ûë
qT+∫ ˙\+ dü + Je¬ s &ç ¶ , u… » yê&É >√bÕ\¬ s &ç ¶ , n\÷¢ ]
dü‘·´Hêsêj·TDsêE, >ö‘·T \#·Ãqï\T ñHêïs¡T. 1956 qe+ãs¡T
1e ‘˚Bq nìï sêÁcÕ\‘√ bÕ≥T q÷‘·q+>± ôV’≤<äsêu≤<é sê»<Ûëì>±
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+ @s¡Œ&ç+~. BìøÏ Á|ü<Ûëì HÓÁVüA ÁbÕs¡+uÛÀ‘·‡e+
»]bÕs¡T. Ç~ Ä+Á<ÛäT\ Á|üC≤sê»´+. ˙\+ dü+Je¬s&ç¶ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
yÓTT<ä{Ï eTTK´eT+Á‹ nj·÷´s¡T.
` õ. yÓ+ø£≥ sêe÷sêe⁄
XÊU≤e÷‘·T´\T l e{Ϻ edü+‘Y≈£îe÷sY 55y˚\T, Á|æì‡|ü˝Ÿ
ôdÁø£≥Ø l ¬ø. sêE 20y˚\T, ø£MTwüqsY, Á>±MTD≤_Ûeè~ΔXÊK
leT‹ XÊ+‹≈£ î e÷] 15y˚ \ T, dæ . Ç.ˇ. ôdsY Œ ¤ l {Ï .
$»jYT≈£îe÷sY 10y˚\T, n&çwüq˝Ÿ dæ.Ç.ˇ., ôdsYŒ¤ l _.
sê»X‚KsY 10y˚\‘√ bÕ≥T>± $»j·Tq>∑s¡+ ÁbÕ»≈£îº &Ó’¬sø£ºsY
(&Ü«e÷) ø±sê´\j·T dæã“+~ ˇø£ \ø£å s¡÷bÕj·T\‘√ bÕ≥T>±
m+‘√eT+~ Á>±MTD≤_Ûeè~Δ XÊK dæã“+~ dü«#·Ã¤+<ä+>± Ä]úø£
düVü‰j·T+ n+<ä#˚dæq yê]˝À OHêïs¡T. "
qe+ãsY, 2009
10/28/2009, 12:24 PM
 zô|Hék˛sY‡ f…ø±ï\J˝À dü]º|òæ¬ø{Ÿ ø√s¡T‡\T
zô|Hék˛sY‡ f…ø±ï\J˝À ¬s+&Ée u≤´#Y dü]º|òæ¬ø{Ÿ ø√s¡T‡ nø√ºãsY
5, 2009q ªnbÕsY¶μ ˝À yÓTT<ä˝…’+~. Ç~ &çôd+ãsY 11, 2009 es¡≈£î
ø=qkÕ>∑T‘·T+~. B+{À¢ 30 eT+~ •ø£åD bı+<äT‘·THêïs¡T. á dü]º|òæ¬ø{Ÿ
ø√s¡T‡˝À uÛ≤>∑+>± Postage SQL Data base, (20 s√E\T), LINUS
Spesativs Sysem (15 s√E\T), P.H.P. Web Programming (15
s√E\T), uÛ≤wü\T H˚s¡TŒ‘ês¡T. H˚wüq˝Ÿ ÇHé|òüsYy˚T{Ïø˘‡, m+≥sYÅô|’CŸ
ªnbÕsY¶μqT dü+<ä]Ù+∫q _.mHé. j·TT>∑+<ÛäsY
&ç._. yê] düVü≤ø±s¡+‘√ nbÕsY¶ á ø√s¡T‡qT q&ÉT|ü⁄‘√+~. Á|üuÛÑT‘·«+, ]f…Æs¡T¶ d”ìj·TsY ◊.@.j·Tdt. n~Ûø±] l _.mHé.j·TT>∑+<ÛäsY 22/
Á|üuÛÑT‘·« dü+düú\T, $X¯«$<ë´\j·÷\qT+∫ e∫Ãq yê]øÏ ø√s¡T‡ 10/2009q nbÕsY¶qT dü+<ä]Ù+#ês¡T. ñ<äj·T+ 11.30 qT+&ç
kÕj·T+Á‘·+ 4 >∑+≥\ es¡≈£î >∑&çbÕs¡T. M] dü+<äs¡Ùq˝À uÛ≤>∑+>±
|ò”CŸ ˝Ò<äT. nbÕs¡T¶˝Àì $$<Ûä n<Ûä´j·Tq πø+Á<ë\T #˚ùd |üìì ˇø=ÿø£ÿ]ì
düs¡Œ+#Y\≈£î Ä<äs¡Ù |ü+#êsTTr\ dü+<äs¡Ùq ø±s¡´Áø£eT+ n&ç – $es¡+>± ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T. |ü+#êsTTr sêCŸ Á|ü‹ì<ÛäT\≈£î
ñ<√´>∑T\≈£î nbÕs¡T¶ Ç#˚à $$<Ûä •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\ >∑T]+∫
<√eT\T, <=+>∑\T ndü˝Ò ˝Òe⁄. Á>±eT+˝À n+<äs¡÷ #·<äTe⁄≈£îqï Ç|ü⁄Œ&ÉT dü«j·T+>± ‘Ó\TdüT≈£îqï ‘·s¡Tyê‘· #ê˝≤ dü+‘√wædüTÔHêïqì
yêπs. q÷{ÏøÏ ‘=+u…’ eT+~ <ë]Á<ä´ πsK≈£î m>∑Te ñqïyêπs. ˙{Ï nHêïs¡T. nbÕs¡T¶ πø+Á<ä ø±sê´\j·T+˝ÀqT, ÁbÕ+rj·T •ø£åD≤
düeTdü´ eT]Ãb˛j·÷s¡T. eT<ä´ <äTø±D≤\ Á|üdüπøÔ ˝Ò<äT. 260 πø+Á<ë\˝ÀqT neT\T|üs¡TdüTÔqï ª•ø£åD≤ $πø+ÁBø£s¡Dμ $<Ûëq+ #ê˝≤
Çfi¯óflqï á }s¡T ù|s¡T ªVæ≤Áy˚ ãC≤s¡Tμ, eTVü‰sêÁwüº˝Àì |üPD… <ä>∑Zs√¢ q∫Ã+<äì ‘Ó*bÕs¡T. yÓTÆsê&Ü, Á|ü<ÛëHé ˝≤+{Ï dü«#·Ã+<ä dü+düú\T
ñ+~. Çìï düT>∑TD≤\T ˇπø Á>±eT+˝À ñ+&É&ÜìøÏ ø±s¡D uÛÑ÷‘·T&ÉT á eT<Ûä´ ªuÛ≤>∑kÕ«eT´ •ø£åD≤ $<ÛëHêìïμ neT\T |üs¡TdüTÔHêïj·Tì,
l b˛|ü{Ÿ sêyé |üyêsY. $X¯«$<ë´\j·T+ qT+&ç m+.ø±+ |ü{≤º yê{Ï‘√ ø£\dæ nbÕsY¶ •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\ kÕúsTTì ô|+#·e#·Ãì
|ü ⁄ #· T Ã≈£ î qï ‘· s ¡ T yê‘· , ñ<√´>±\ y˚ ≥ ˝À |ü & É ≈ £ î +&Ü, ‘· q dü\Vü‰ Ç#êÃs¡T. nbÕs¡T¶ Á|ü#·T]+#˚ ªkÕúìø£ bÕ\qμ e÷dü |üÁ‹ø£qT
Á>±e÷_Ûeè~Δ¬ø’ n+øÏ‘·eTj·÷´s¡T l |üyêsY. XÊdüq düuÛÑT´&Ó’‘˚ yÓTT‘·Ô+ $$<Ûä $X¯«$<ë´\j·÷\≈£î, kÕúìø£ Á>∑+<Ûë\j·÷\≈£î ≈£L&Ü |ü+bÕ\ì
ìjÓ÷»ø£ es¡Z+ ‹s¡>±*, ‘·q Á>±eT+ô|’ ÁX¯<ä› eVæ≤+#˚+<äT≈£î dü\Vü‰ #ÓbÕŒs¡T. n˝≤π> yês¡+ yês¡+ Á|ükÕs¡+ #˚düTÔqï eTq {Ï.$.
düeTj·T+ <=s¡ø£<äT nì XÊdüq düuÛÑ mìïø£˝ b˛{°øÏ ìsêø£]+#ês¡T. Áb˛Á>±+qT <ä÷s¡<äs¡ÙHé <ë«sê ≈£L&Ü Á|ükÕs¡+ #˚ùd+<äT≈£î Á|üj·T‘·ï+
‘·q Á>±e÷ìï Ä<äs¡Ù Á>±eT+>± r]à ~~›, Á>±eT düs¡Œ+#Y n+fÒ #˚dæ Ç+ø± #ê˝≤ eT+~øÏ #˚πs˝≤ #·÷&Ü\ì dü÷∫+#ês¡T. $$<Ûä
Ç˝≤ ñ+&Ü* nH˚ ø=\e÷q+ ‘·j·÷s¡T#˚kÕs¡T. »Hé (Á|ü»\T), s¡ + >±\˝À ìcÕí ‘ · T ˝… ’ q yê]ì nbÕs¡ T ¶ bò Õ ´ø£ © º > ± #˚ s ¡ T Ã≈£ î ì
»˝Ÿ (˙fi¯ófl), »+>∑˝Ÿ (n&É$), C≤q«sY (»+‘·Te⁄\T) sT÷ Hê\Tπ> Á>±MTD≤_Ûeè~ΔøÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD
Äj·Tq mC…+&Ü. n≥Te+{Ï Ä<äs¡Ù Á>±eT+ #·÷&ܶìøÏ e#˚à yêfi¯fl‘√ #˚|ü{≤º\ì dü\Vü‰ Ç#êÃs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ neT\T »s¡T>∑T‘·Tqï uÛÑ÷$T
dü+e‘·‡s¡+ bı&ÉT>∑THê Á|ü‹s√p ‹s¡THêfi‚fl. #·÷ùdÔH˚ qeTTà‘ês¡T, düπs« $<ÛëHê\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚dæ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ dü\Vü‰\T Çyê«\ì
#·÷dæ+~ #ê˝≤ø±\+ C≤„|üø£+ ñ+≥T+~ nH˚ ñ<˚›X¯+‘√ eTVü‰sêÁwüº, ø√sês¡T. {≤{≤ ÇHédæº≥÷´{Ÿ Ä|òt k˛wü˝Ÿ ôd’HÓ‡dt, eTT+ãsTT yê]
‘·$Tfi¯Hê&ÉT, πøs¡fi¯ e+{Ï sêÁcÕº\˝Àì Ç≥Te+{Ï Ä<äs¡Ù Á>±e÷\ düVü‰j·T+‘√ nbÕsY¶˝À Á>±MTD≤_Ûeè~Δô|’ q&ÉT|ü⁄‘·Tqï dü]º|òæ¬ø{Ÿ
ø√s¡T‡qT e#˚à ø±\+˝À Á>±MTD≤_Ûeè~Δô|’ e÷wüºs¡T‡ &çÁ^ì ≈£L&Ü
Ç#˚à kÕúsTTøÏ nbÕs¡T¶ m<ä>±\ì dü\Vü‰ Ç#êÃs¡T.
nbÕs¡T¶qT ªÇsêàμ e+{Ï C≤rj·T kÕúsTT |ü]XÀ<ÛäHê, •ø£åD≤
dü+düú>± s¡÷bı+~+#·≥+˝À m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT dü\Vü‰\T, düVü≤ø±sê\T
n+~kÕÔqì Vü‰MT Ç#êÃs¡T. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+˝À Á>±MTD≤_Ûeè~Δ
XÊK ø±s¡´<ä]Ù>±qT, Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ düuÛÑT´\T>±qT, C≤rj·T
n+‘· s ê® r j· T kÕú s TT˝À eT]ìï eTTK´ Vü ≤ À<ë˝À¢ |ü ì #˚ d æ
Á>±MTD≤_Ûeè~Δ e´eVü‰sê˝À¢ ù|s¡T>±+∫q l j·TT>∑+<ÛäsY, nbÕs¡T¶qT
dü+<äs¡Ùq ø√dü+ eTq sêÁwüº+˝Àì 26,000 düs¡Œ+#Y\qT <äX¯\ yêØ>± dü+<ä]Ù+∫ ‘·–q dü\Vü‰\T, Áb˛‘ê‡Vü≤+ Ç∫Ãq+<äT≈£î, yê]øÏ nbÕs¡T¶
|ü+bÕ\ì nbÕsY¶ ˇø£ |ü<∏äø£+ s¡÷bı+~+∫+~. 23`10-2009 Hê&ÉT Á|ü‘˚´ø£ <Ûäq´yê<ë\T ‘Ó*j·TCÒk˛Ô+~. "
s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ qT+&ç 40 eT+~ düs¡Œ+#Y\qT |ü+|ü&É+ »]–+~.
πø+Á<ä Á>±MTD≤_Ûeè~Δ dü+düú ( mHé.◊.ÄsY.&ç.), &Ó’¬sø£ºsY »qs¡˝Ÿ l
_.¬ø. dæHêΩ, ◊.@.j·Tdt. j·÷Á‘· ÁbÕs¡+uÛÑ dü÷∫ø£>± C…+&Ü }bÕs¡T.
yÓT<äø˘ (25`10`2009), ìC≤e÷u≤<é (27`10`2009), q˝§Z+&É (
29`10`2009), eTVü≤ã÷uŸq>∑sY (03`11`09) qT+∫ düs¡Œ+#·T\qT
|ü+ù|+<äT≈£î ≈£L&Ü @sêŒ≥T¢ »]>±sTT.

qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q 55

RuralDevTelNov09_Black&white.pmd 14 10/28/2009, 12:24 PM

 eTØ kÕVæ≤‘·´+ yÓ÷‘ê<äT m≈£îÿyÓ’, ù|ø±≥ MT<ä |üsê≈£î e∫Ãq|ü&ÉT,
ô|<ä›\ CÀ*øÏ b˛sê<äT Á|üøÿ£ H˚ ≈£Ls¡TÃqï »\dü÷Á‘·+ s¡TøÏàD°Hê<∏Xä ÊÅd>Ôæ ±s¡T $X¯«Hê<∏yä ê]øÏ kÕj·T+
$X¯«Hê<∏ä dü‘·´Hêsêj·TD>±s¡T Á|üdæ<äΔ kÕVæ≤reT÷]Ô, ndüe÷q #˚düTÔHêïs¡T. #ê|üMT<ä e⁄qï ù|ø£eTTø£ÿ\T m‹Ô Çe«&É+˝Àq÷, #˚‹˝Àì
Á|ü‹uÛ≤ dü+|üqTï\T, nqT|üeT Á|üC≤„ düeTì«‘·T\T. n≥Te+{Ï ‘˚CÀ eTTø£ÿì ÁøÏ+<ä |ü&Ój·T´&É+˝Àq÷qT. ù|ø£eTTø£ÿ˝À¢ ªeT<ë+μ ì ªsêD°μ
eT÷]Ô e⁄qï#√≥, m+‘·{Ï |ü<äM ÁbÕuÛÑe düeTTqï‘·T&Ó’Hê ¬s+&Ée nì ª$&√μ n˙ nq&É+ ø£<äT›. #˚‹˝À ¬s+&ÉT ªeT<ë+μ\T e⁄HêïsTT. á
kÕúq+‘√H√, eT÷&Ée kÕúq+‘√H√ dü+‘·è|æÔ|ü&Ée\dæ+<˚ ø±ì, Äj·Tq‘√ eT<ë+ yÓjT· ´eTì $X¯«Hê<∏yä ês¡T n+fÒ, ø±<äT- Ä eT<ä+ y˚<ë›+ nHêïs¡T
b˛{°|ü&É&É+, Äj·Tqø£+fÒ n~Û≈£î&Éì|æ+#·Tø√yê\ì #·÷&É&É+, eT+∫~ s¡TøÏàD°Hê<∏ä XÊÅdæÔ. Ä >∑T+C≤≥q #·÷dæ |üø£ÿqTqï Äj·Tq y˚fi≤ø√fi¯+>±
ø±<äT. ªªá sêDÏøÏ Hê<∏äT&Üj·Tq. Ä sêD°øÏ Hê<∏äT&ûj·Tq- á $X¯«Hê<∏ä, s¡TøÏàD°
á |ü]dæú‹ì ns¡ú+ #˚düT≈£îì, Äj·Tq Ä+Á<ÛäXÊU≤<Ûä´≈£åîì>± Hê<∏äT\ #˚‘·T˝À¢+∫ @ sêD° }&ç|ü&˚˝≤ ˝Ò<äTμμ nHêï&ÉT.
|üì#˚dTü qÔ ï $»j·Tyê&É mdt.ÄsY.ÄsY.dæ.$.ÄsY. ø±˝Òõ Á|æì‡bÕ˝Ÿ‡ Äj·Tq yÓ+≥H˚ $X¯«Hê<∏yä ês¡T ªªu≤<Û|ä &ü ≈É î£ - nHê<∏ä Hê<∏Tä &ç$ qTe⁄«Hêïe⁄>±
ô|<ä›]ø±ìï >ös¡$+∫, Äj·Tq‘√ ‘·\|ü&É≈£î+&Ü ‘·|ü≈£îì ‹]π>yês¡T. - ø±e*ùdÔ á $&√ì ≈£L&Ü ÇkÕÔqTμμ -n+≥÷ z eT<ë+ì |ü&˚kÕs¡T.
nsTT‘˚, ˇø£[fl<ä›s¡T Á|æì‡bÕ˝Ÿ‡øÏ á |ü<äΔ‹ dü]|ü&É˝Ò<äT. Ä eTTø£ÿ ø±e\dæ e⁄+&û ≈£L&Ü, rdüT≈£î+fÒ mø£ÿ&É nHê<∏ä Hê<∏äT&ç ù|s¡T
ø±˝ÒJ˝À Á|æì‡bÕ˝Ÿ ø£+fÒ ‘Ó\T>∑T &çbÕsYºyÓT+{Ÿ ôV≤&éøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· kÕs¡úø£+ ne⁄‘·T+<√ nì, Äj·Tq Ä eTTø£ÿ rdüTø√˝Ò<äT. ✫
@$T{Ï? ô|’>±, Äj·TqøÏ ‹ø£ÿ ≈£î~]‘˚H˚ ø±ì bÕsƒ¡+ #ÓbÕÔ&É≥! ˝Òø£b˛‘˚
Äj·Tq ø±¢düT˝À bÕsƒ¡+ #Ó|üŒ&É≥.
<ës¡T\T y˚s¡sTTHê
á dü+>∑‹ ‘Ó\TdüTø√yê\ì z Á|æì‡bÕ˝Ÿ
‘·s¡#·T $X¯«Hê<∏äyês¡T ø±¢düT rdüT≈£îqï|ü&ÉT,
es¡+&Ü˝À yês¡>± bı+∫ qT+#·Tì $H˚yê&ÉT.
eTVü≤˙j·TT\ •s¡<ë›s¡¢‘√q÷ ‘·Vü≤d”˝≤›s¡¢‘√q÷ ‘·\
HÓ|æŒ ˇø£ #√≥ø±<äT. #ê˝≤#√≥¢ e∫Ã+~,
Ç˝≤ Á|æì‡bÕ˝Ÿ ‘·q MT<ä ì|òü÷ y˚düTÔHêï&Éì
$X¯ « Hê<∏ ä yê]øÏ ‘Ó * dæ + ~. Á|æ ì ‡bÕ˝Ÿ
#˚düTÔqï neTsê´<äø£s¡yÓTÆq |üìøÏ ø√|ü+
#·‘·Ts√≈£îÔ\T ncÕº e <Û ë q H˚ Á ‘êe<Û ë Hê\T #Ó j · ÷ ´\ì
ãj·T\T<˚]q lbÕ<ä düTÁãVü≤àD´XÊÅd,Ôæ eT˝≤¢~
dü‘·´Hêsêj·TDXÊÅdæÔ>±s¡¢øÏ.
e∫Ã+~. Á|æì‡bÕ˝ŸøÏ z >∑TDbÕsƒ¡+ H˚sêŒ\
qT≈£îHêïs¡T $X¯«Hê<∏ä.
- b˛˝≤Á|ü>∑&É
dü‘·´Hêsêj·TDeT÷]Ô z e÷s¡ T KeTà+ yÓ [ ‘˚ , nø£ ÿ &É
‘·Vü≤d”˝≤›s¡T>±s¡T á XÊÅdæÔ>±s¡¢øÏ z |ü{≤ºq
z e÷s¡T $X¯«Hê<∏ä ø±¢dTü ˝À bÕsƒ+¡ #ÓãT‘·÷+fÒ, Á|æì‡bÕ˝Ÿ es¡+&Ü˝À
<äs¡Ùq+ Çj·T´˝Ò<äT. Ç∫ÃHê dü]>± e÷{≤¢&É˝Ò<äT. e÷{≤¢&çHê düuÛÑ
yês¡>± ì\ã&ܶs¡T. $<ë´s¡Tú\øÏ Äj·Tq ø£ì|ædüTÔHêï&ÉT. $X¯«Hê<∏éøÏ @sêŒ≥T #Ój·T´&ÜìøÏ düVü‰j·T+ #˚kÕÔqq˝Ò<äT. n‹ ø£wüº+ MT<ä düuÛÑøÏ
ø£ì|æ+#·&É+˝Ò<äT. yÓTT<ä{Ï u…+N˝À ≈£Ls¡TÃqï $<ë´s¡Tú\T $X¯«Hê<∏äyê] e÷Á‘·+ ekÕÔqì n+^ø£]+#ês¡T.
bÕsƒ¡+ $q≈£î+&Ü es¡+&Ü˝À e⁄qï Á|æì‡bÕ˝Ÿ yÓ’|ü⁄ #·÷düTÔHêïs¡T. <ë+‘√
$wüj·T+ Á>∑Væ≤+∫ $X¯«Hê<∏ä>±s¡T >∑{Ϻ>± n]#ês¡T - ªª@$TÁ{≤, H˚ì≥T ªªsê˙! nø£ ÿ &˚ Ç‘· ì >∑ s ¡ « + e<ä \ >=&É < ë+μμ nqTø=Hêïs¡ T
bÕsƒ¡+ #Ó|üPÔ+fÒ n≥T #·÷kÕÔs¡T? n≥T @yÓ’Hê m&É÷¢, <äTqïb˛‘·T\÷ XÊÅdæÔes¡T´*<ä›s¡÷. ncÕºe<Ûëq Á|üÁøÏj·T˝À ˇø£ uÛ≤>∑yÓTÆq nÁ|üdüTÔ‘·
e⁄Hêïj˚T$T{Ï? Ç≥T ‹s¡>∑+&çμμ nì. Á|üX¯+dü˝À, dü+uÛ≤wüD n≥T Á‹|æŒ, Ç≥T Á‹|æŒ, ∫e]øÏ ‘·Vü≤d”˝≤›s¡¢yÓ’|ü⁄
z ≈£îÁsê&ÉT ˝Ò∫ ªªn~ ø±<ä+&û...μμ n+≥÷ #Ó|üŒuÀ‘˚, n‘·DÏí yêø£´+ eT[fl+#ês¡T düTÁãVü≤àDXÊÅdæÔ>±s¡T.
|üP]Ô#j eT[fl+∫, ªªá ø£*ø±\+˝À ‘·Vü≤d”˝≤›s¡T >=|üŒyês¡T. nsTT‘˚ eTqøÏ
Ó T· ´ìj·T´≈£î+&Ü ªªdüsπ ¢ ≈£L#√, n&É>¶ ±&ç<ë... <ë]quÀj˚T >±&ç<*ä ï
#·÷&ɶy˚T ˙ |üìμμ n+≥÷ >∑<äe÷sTT+#ês¡T. j·TT>∑j·TT>±\ qT+&û eTT>∑TZs¡T >=|üŒ ª<ës¡Tμ \THêïs¡T. ˇø±j·Tq
$X¯«Hê<∏ä>±s¡T $düTs¡T‘·÷qï m<äT›, <äTqïb˛‘·T, >±&ç<ä e¬>’sê eTTKdüú<ës¡T. uÛ≤s¡´ì eTTKeTTq+<äT <Ûä]+∫qyês¡T. ÁãVü≤à. ¬s+&√
_s¡T<äT\T Ç+ø± mìï e∫à ‘·>∑T\T‘êjÓ÷ <˚e⁄&Ü nì nø£ÿ&É qT+∫ Äj·Tq •s¡düú<ës¡T. uÛ≤s¡´ nsTTq >∑+>∑ì •s¡düT‡ MT<ä <Ûä]+∫qyês¡T
#·\¢>± C≤s¡T≈£îHêï&ÉT Á|æì‡bÕ˝Ÿ. •e⁄&ÉT. eT÷&√ Äj·Tq ™s¡düú<ës¡T. uÛ≤s¡´ nsTTq \øÏÎì >∑T+&Ó\
Ä ‘·sê«‘· Ä Á|æì‡bÕ˝Ÿ $X¯«Hê<∏ä dü‘·´Hêsêj·TD>±] CÀ*øÏ eùdÔ MT<ä ≈£Ls√Ãu…≥Tº≈£îqïyês¡T $wüTíeT÷]Ô. á eTT>∑TZs¡÷ ø±ø£, eT] á
ˇ≥Tº! ✫
ø£*ø±\+˝À Áø=‘·Ô>± e∫Ãq ª‘·Vü≤d”˝≤›s¡Tμ nH˚yês¡T. Ms¡T m≥Te+{Ï
yês√! uÛ≤s¡´øÏ m≥Te+{Ï kÕúq$T#êÃs√!! ‘·Vü≤d”˝≤›s¡¢ ‘·_d”\T eTqøÏ
‘Ó*j·T<äTμμ nHêïs¡T.
$X¯«Hê<∏ä #˚dæq $&√ y˚TH˚C` n+‘ê #·|üŒ≥T¢ ø={≤ºs¡T.
$ X¯«Hê<∏ä dü‘·´Hêsêj·TD>±]+{À¢ #·‘·Ts¡TàK bÕsêj·TD+ ‘·Vü≤d”˝≤›s¡T>±s¡T ≈£L&Ü eTTdæ eTTdæ qe⁄«\T q$« XÊÅdæÔ>±]
»s¡T>∑T‘√+~. z |üø£ÿ qT+∫ ù|ø±&ÉT‘·÷H˚ $X¯«Hê<∏äyês¡T, #·T≥÷º e⁄qï
øÏ ns¡úq÷≥ |ü<äVü‰s¡T¢ #·~$+∫ ªªMT #·eT‘êÿs¡+ u≤>∑T+~μμ nì
kÕVæ≤r$TÁ‘·T\‘√ lHê<∏äTì d”dü|ü<ë´ìø° qqïj·T d”dü|ü<ë´ìø° >∑\ uÛÒ<ä
yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡T. XÊdüTÔs¡¢‘√ sêJ|ü&ܶs¡T.
kÕs¡÷bÕ´*ï $e]dü÷Ô z s¡ø£+>± kÕVæ≤‘·´ >√wæ˜ ø±$düTÔHêïs¡T. ✫
56 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY 2009

SthankaNovBW.indd 15 10/28/09 11:22:30 AM


|ü+≥\ ;e÷˝À eTq<˚ ]ø±s¡T¶
|ü+≥\ ;e÷ $wüj·T+˝À sêh+ ]ø±s¡T¶ düèwæº+∫+~. KØ|òt
|ü+≥\ ;e÷ ¬ø¢sTTyéT≈£î dü+ã+~Û+∫q 801 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\
yÓTT‘êÔìøÏ C≤rj·T e´ekÕj·T ;e÷ dü+düú ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó*|æ+~.
áy˚Ts¡≈£î n~Ûø±]ø£+>± sêh Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ˝ÒK n+~+~. <˚X¯+˝ÀH˚
Ç+‘· uÛ≤Ø>± ˇπø @&Ü~øÏ |ü+≥\ ;e÷ kıeTTà sêe&É+ Ç<˚
yÓ T T<ä { Ï k Õ]. Á>±eT+ j· T ÷ì{Ÿ > ± |ü + ≥\ ;e÷qT neT\T
#˚j·T&É+˝À eTq sêh+ <˚X¯+˝ÀH˚ eTT+<äT+&É&É+ e˝Ò¢ á |òüTq‘·
kÕ<Ûä´yÓTÆ+~.
nìï õ˝≤¢˝À¢q÷ ˇø√ÿ Á|ü<Ûëq |ü+≥≈£î Á>±eT+ j·T÷ì{Ÿ>±
;e÷ |ü<∏äø±ìï neT\T #˚j·T&É+ e\¢ |ü+≥ qcÕº\qT ø£∫Ñ·+>±
˝…øÏÿ+#·>∑*>±s¡T. ªªÁ>±eT+ j·T÷ì{Ÿ>± ;e÷ neT\T #˚j·T&É+
s¬ ‘’ T· \≈£î m+‘· y˚T\T ø£*–düT+Ô <äH~˚ Bìï ã{Ϻ n+#·Hê y˚dTü ø√e#·TÃ.
n+<ä T π ø nìï õ˝≤¢ \ ¬ s ’ ‘ · T \T ≈£ L &Ü ;e÷ kÂø£ s ê´ìï
$ìjÓ÷–+#·Tø√yê\ì y˚T+ |ü<˚ |ü<˚ #ÓãT‘·THêï+. m+‘· ;e÷
qe+ãsY, 2009
RuralDevTelNov09_Colour.pmd 8 10/28/2009, 6:53 PM
kıeTàsTTHê düπs ‘·q yê{≤ #Ó*¢+#·{≤ìøÏ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ≈£L&Ü
dæ<äΔ+>± O+~. sêh+˝Àì |ü+≥\ ;e÷ ¬ø¢sTTyéT yÓTT‘·Ô+>± 801
ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\≈£î ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ e´ekÕj·T ;Ûe÷ ø£+ô|˙
*$Tf… & é ˝Ò K ≈£ L &Ü |ü + |æ + ~μμ nì e´ekÕj· T eT+Á‹ l
s¡|òüTTMsê¬s&ç¶ #ÓbÕŒs¡T.
|üì rπs ÁbÕ‹|ü~ø£
e´ekÕj·T+, nqTã+<Ûä s¡+>±˝À¢ Á|üuÛÑT‘·« dæã“+~øÏ, ¬s’‘·T\≈£î
eT<Ûä´ dü+<Ûëqø£s¡Ô\T>± O+&˚+<äT≈£î Á|üy˚X¯ô|{Ϻq Ä<äs¡Ù ¬s’‘·T\
e´edüú düÁø£eT+>± q&Ée&É+ ˝Ò<äì >∑T]Ô+∫q e´ekÕj·T XÊK Bìô|’
Ç{°e˝Ò πøåÁ‘·kÕúsTT qT+∫ ìy˚~ø£\T rdüT≈£î+~. eT÷&˚fi¯¢ ÁøÏ‘·+
Á|ü‹ 250 eT+~ ¬s’‘·T\≈£î ˇø£ÿs¡T #=|ü⁄Œq sêh yê´|üÔ+>± 49,161
eT+~ Ä<äs¡Ù ¬s’‘·T\qT Á|üuÛÑT‘·«+ ìj·T$T+∫+~. nsTT‘˚ M]˝À
677 eT+~ dü«#·Ã¤+<ä+>± yÓ’<=*>±s¡T. Á|üdüTÔ‘·+ |üì #˚düTÔqï yê]˝À
6607 eT+~ |ü ì rs¡ T n<Û ë «q+>± O+<ä ì >∑ T ]Ô + ∫ yê]ì
‘=\–+#·qTHêïs¡T.
Á>±MTD ObÕ~∏ Vü‰MT
|ü<∏äø£+˝ÀdüVü‰j·T≈£î\T
C≤rj· T Á>±MTD ObÕ~Û Vü ‰ MT |ü < ∏ ä ø £ +
neT\T˝À øÏ+~ kÕúsTT ≈£L©\qT düMTø£]+∫,
yê]øÏ |ü ì Ç|æ Œ +#· & É + ‘√bÕ≥T dæ ã “+~øÏ
dü V ü ≤ ø£ ] +#· & ÜìøÏ dü V ü ‰ j· T ≈£ î \ (y˚ T {Ÿ ) qT
Áb˛‘· ‡ Væ ≤ +#ê\ì Á|ü u Û Ñ T ‘· « + ìs¡ í s TT+∫+~.
düVü‰j·T≈£î\ $<Ûëq+ >∑‘·+qT+#˚ ø=qkÕ>∑T‘·THêï.
. . <ëìøÏ dü + ã+~Û + ∫q Ä<˚ X Ê\ìï+{Ï ˙
s¡<äT›#˚dæ+~. ≈£L©\‘√bÕ≥T |üì#˚dü÷Ô yê]˝À
ˇø£]>± ø£*dæb˛j˚T düV‰ü j·T≈£î\qT ìj·T$T+#ê\ì
ìs¡ísTT+∫+~. Ç+‘·≈£îeTT+<äT Oqï düVü‰j·T≈£î\T
≈£L©\ô|’ Ä»e÷sTTw” #˚j·T&É+ ‘·|üŒ yê]‘√ ø£*dæ
|üì#˚ùdyês¡T ø±<äT. á $<Ûëq+˝À neø£‘·eø£\T
»s¡T>∑T‘·THêïj·TH˚ Äs√|üD\T sêe&É+‘√, bÕ‘·
düVü‰j·T≈£î\ e´edüúqT s¡<äT›#˚dü÷Ô Á|üuÛÑT‘·«+ Ç{°e˝Ò n<˚XÊ\T
C≤Ø#˚dæ+~.
ø=‘·>Ô ± |ü⁄q]ïj·T$T+#˚ düV‰ü j·T≈£î\ ø√dü+ q÷‘·q e÷s¡<Z sä Ù¡ ø±\T
s¡÷bı+~+∫+~. ø=‘·Ô ìj·Te÷e[ Á|üø±s¡+, ≈£L©\ ãè+<ä+˝À
düuÛÑT´\T>± O+≥÷ yê]‘√ ø£*dæ |üì#˚j·÷*‡ O+≥T+~. >∑‘·
@&Ü~ ø±\+˝À ø£˙dü+ 40 s√E\T |üì#˚dæ O+&Ü*. |ü<√‘·s¡>∑‹
OrÔs¡Tí˝…’, #·<äe&É+, sêj·T&É+ e∫Ãq yês¡T düVü‰j·T≈£î\T>±
|üì#˚ùd+<äT≈£î ns¡TΩ\T. M] ìj·÷eTø±˝À¢ eTVæ≤fi¯\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+
kÕúìø£ bÕ\q 57
 Çyê«*. Á>±eT+˝Àì yÓTT‘·Ô+ düVü‰j·T≈£î˝À¢ eT÷&√e+‘·T eTVæ≤fi¯\T Á|üuÛÑT‘·«+ e∫Ã+~. ObÕ~ÛVü‰MT˝À >∑T‘˚Ô<ës¡¢ Á|üy˚XÊìøÏ neø±X¯+
O+&˚˝≤ #·÷&Ü*. kÕ+πø‹ø£ düVü‰j·T≈£î\T, πøåÁ‘· düVü‰j·T≈£î\T, Á>±eT ˝Ò<äT. á H˚|ü<∏ä´+˝ÀH˚ |üqT\ ø£$T{°\qT @sêŒ≥T #˚j·÷\qï
ø±s¡´<ä]Ù, düs¡Œ+∫, O|üdüs¡Œ+∫, XÊK b˛dtº e÷düºs¡T¢, Ç‘·s¡ n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ e#êÃs¡T.düs¡Œ+#Y n<Ûä´ø£å‘·q @sêŒ≥j˚T´ á ø£$T{°˝À
n~Ûø±s¡T\ ã+<ÛäTe⁄\T, ¬s’‘·T$TÁ‘·, ªÄXÊμ es¡ÿs¡T¢, $<ë´s¡Tú\T, düuÛÑT´\T mes¡T O+&Ü\qï~ Á>±eT düuÛÑ˝À¢ ìs¡ísTTkÕÔs¡T. á ø£$T{°
n+>∑ H é y ê&û ø±s¡ ´ ø£ s ¡ Ô \ T, $<ë´ yê\+{° s ¡ T ¢ ‘· ~ ‘· s ¡ T \ <ë«sêH˚ |üqT\T #˚j·÷*‡ O+≥T+~.
|ü˝…¢ $<ä´≈£î ô|<ä›|”≥
$<ë´s¡+>±ìøÏ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ô|<ä› |”≥
y˚k˛Ô+~. C≤rj·T $<ë´ø£$TwüHé ìπs›•+∫q 15
XÊ‘· + \øå ± ´ìï #˚ s ¡ T ø√e&ÜìøÏ õ˝≤¢ ø √
$X¯«$<ë´\j·T+ @sêŒ≥T #˚j·÷\H˚ \ø£å´+‘√
sêh Á|üuTÑÛ ‘·«+ n+<äTø√dü+ ã&Ó{
® Ÿ øπ {≤sTT+|ü⁄\T
ô|+∫+~.
Oqï‘· $<ä´qT Áb˛‘·‡Væ≤+#˚+<äT≈£î ô|fÒº
Ks¡TÃ˝À <˚X¯+ yÓT‘·Ô+ MT<ä sêhy˚T yÓTT<ä{Ï
kÕú q +˝À O+~. 2004˝À Á|ü u Û Ñ T ‘· « + 33
\ø£å\eT+~ ù|<ä $<ë´s¡Tú\≈£î O∫‘· $<ä´qT
n+~+#˚ ø±s¡´Áø£e÷ìï #˚|ü{Ϻ $»j·Te+‘·+>±
neT\T #˚k˛Ô+~. á $<ë´dü+e‘·‡s¡+˝À eTs√
10 \ø£ å \ eT+~øÏ ≈£ L &Ü O∫‘· $ <ä ´
n+~+#ê\ì ìs¡ísTT+∫+~.
düV‰ü j·T≈£î\T>± O+&É&ÜìøÏ nqs¡TΩ\T. kÕúì≈£î\πø neø±X¯+ Çyê«*. Ç&ÉT|ü⁄\bÕj·T, q÷õM&ÉT, u≤düs¡˝À sêJyé Á{Ï|ü⁄˝Ÿ ◊{°ì
md”‡, md”º ≈£L©\ ãè+<ë\≈£î, Ç‘·s¡ esêZ\≈£î #Ó+~qyês¡T m{Ϻ @sêŒ≥T#˚dæ Á>±MTD $<ë´s¡Tú\≈£î n+‘·sê®rj·T Á|üe÷D≤\Tqï
|ü]dæú‘·T˝À¢q÷ düVü‰j·T≈£î\T>± O+&É≈£L&É<äT. b˛kÕº|ò”düT\T, kÕàsYº Oqï‘· $ <ä ´ qT n+<ä T u≤≥T˝ÀøÏ rdü T ø=#êÃs¡ T .n+‘˚ ø ±ø£ ,
ø±s¡T¶\ <ë«sê ≈£L©\≈£î y˚‘·Hê\T Ç|æŒ+#˚ u≤<Ûä´‘· M]<˚. $XÊK|ü≥ï+˝À es¡˝Ÿ¶ ø±¢dt j·T÷ìe]‡{°ì ÁbÕs¡+_Û+#˚+<äT≈£î
õ˝≤¢ |ü]wü‘Y, eT+&É\ |ü]wü‘Y\≈£î
ObÕ~ÛVü‰MT ì<ÛäT\T
C≤rj·T Á>±MTD ObÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ (mHé
ÄsY áJmdt) øÏ+<ä sêÁcÕºìøÏ e∫Ãq ì<ÛäT˝À¢ |üqT\
ø£ $ T{° \ <ë«sê s¡ ÷ .1,264 ø√≥T¢
yÓ∫Ã+#·uÀ‘·THêïs¡T. Ç+<äT˝À eT+&É˝≤ìøÏ s¡÷.50
\ø£å\ #=|ü⁄Œq s¡÷.564 ø√≥T¢ $\Te ø£*–q |üqT\
eT+ps¡ T u≤<Û ä ´ ‘· q T eT+&É \ |ü ] wü ‘ Y \ ≈£ î
n|üŒ–+#ês¡T. s¡÷. 700 ø√≥¢≈£î dü+ã+~Û+∫q
|ü q T\qT õ˝≤¢ |ü ] wü ‘ Y \ T ìs¡ í s TTkÕÔ s TT. á
yÓTT‘·Ô+˝À s¡÷.500 ø√≥¢qT md”‡, md”º ø±\˙˝À¢H˚
yÓ∫Ã+#ê*‡ O+&É>±, $T–*q s¡÷.200 ø√≥¢qT
Ç+‘· es¡ ≈ £ î m˝≤+{Ï s¡ V ü ≤ <ë] kÂø£ s ¡ ´ +˝Ò ì
Á>±e÷˝À¢ $ìjÓ ÷ –+#ê\qï n_Û Á bÕj· ÷ ìøÏ

58 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY, 2009

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 9 10/28/2009, 6:53 PM

 ≈£î\, eT‘·, <Ûäìø£, ù|<ä e+{Ï
‘˚ & Ü\T ˝Ò e ⁄, |ò ” E
]sTT+ãsY‡yÓT+{Ÿ‘√ <Ûäìø£`ù|<ä
‘ês¡‘·eT´y˚T düeTdæb˛sTT+~.
#·<äTe⁄≈£îH˚+<äT≈£î ÄdüøÏÔ ˇø£ÿfÒ
ns¡ Ω ‘· . Ä]ú ø £ k˛Ô e T‘· ‘ √
dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü j·TTe‘·qT
Oqï‘· $<ë´e+‘· T *ï
#˚ j · T &ÜìøÏ Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
ÁbÕ<Ûëq´$Tk˛Ô+~. 33 \ø£å\
eT+~ $<ë´s¡ T Δ \ ≈£ î |ò ” E
ØsTT+ãsY‡yÓT+{Ÿ #Ó*¢düTÔHêïs¡T.
sêJyé >±+BÛ j·T÷ìe]‡{° Ä|òt
Hê˝…&é® f…ø±ï\J (Á{Ï|ü⁄˝Ÿ ◊{Ï)
e+{Ï yê{Ï‘√ Á>±MTD, |ü≥ºD
dü]Vü≤<äT›\T #Ó]–b˛j·÷sTT.
sêJyé Á{Ï|ü⁄˝Ÿ ◊{Ï ø√dü+ sêh
Á|ü u Û Ñ T ‘· « + s¡ ÷ . 500 ø√≥T¢
πø{≤sTT+∫q+<äT≈£î j·TTõdæ
≈£L&Ü ÄX¯Ãs¡´+ e´ø£Ô+ #˚dæ+~.
Á|üy˚XÊ˝À¢ eTT+<ä+»
$<ë´dü+düú˝À¢ $<ë´s¡Tú\
Á|üy˚XÊ\ ìwüŒ‹Ô C≤rj·T dü>∑≥T
11.6 XÊ‘·+ O+&É>±, eTq sêh
uÛÑ÷ùdø£s¡D |üPs¡ÔsTT+~.yÓT<äø˘˝À ◊◊{Ï,cÕMTsYù|≥˝À _{Ÿ‡ |æ˝≤˙ kÕúsTT˝À n~ 14 XÊ‘·+ O+~. 2003`2004 dü+e‘·‡s¡+˝À Oqï‘·
≈£L&Ü n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e#êÃsTT. $<ë´s¡+>±ìøÏ á @&Ü~˝À 11 $<ä´≈£î s¡÷.887 ø√≥T¢ πø{≤sTTùdÔ, 2008`2009 dü+e‘·‡s¡+˝À ‘·eT
y˚\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\≈£î ô|’>± πø{≤sTT+#ês¡T. Ç|ü&ÉT neT\T Á|üuÛÑT‘·«+ s¡÷. 1920 ø√≥T¢ πø{≤sTT+∫+~.
#˚düTÔqï 33 \ø£å\ eT+~øÏ O∫‘· $<ä´ ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ s¡÷.2333
ø√≥T¢ ≈£L&Ü n<äq+>± πø{≤sTT+#ês¡T. >∑‘·+˝À mqï&É÷ ˝Òì $<Ûä+>±
ø£eT÷´ì{° ø±˝ÒJ\T
á ◊<äT dü+e‘·‡sê˝À¢ ø±˝ÒJ\ dü+K´qT eT÷&ÉTy˚\ qT+∫ Äs¡T sêh+˝À ø=‘·Ô>± ø£eT÷´ì{° ø±˝ÒJ\T Á|üy˚X¯ô|{Ϻ, Á|üuÛÑT‘·«
y˚\≈£î ô|+#ês¡T. >∑‘·+˝À 23 $X¯«$<ë´\j·÷\T e÷Á‘·y˚T O+&É>±, $X¯«$<ë´\j·÷˝À¢, ø±˝ÒJ˝À¢ kÕj·T+ø±\+ ø√s¡T‡\qT Á|üyX˚ ¯ ô|{≤ºsT¡ .
á ◊<˚fi¢̄˝À 18 $X¯«$<ë´\j·÷\˝À ø=‘·Ô>± @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. nìï O<√´>±\T #˚dTü ≈£îH˚ yê]øÏ &çÁ^, &çbı¢e÷ ø√s¡T‡˝À¢ #˚sπ neø±XÊ\T
$X¯« $<ë´\j·÷\˝À 12 y˚\ eT+~ uÀ<ÛäHê dæã“+~ OHêïs¡T. $düèÔ ‘· |ü]∫ ObÕ~ neø±XÊ\T ø£*Œ+#˚ ~X¯>± ø±sê´#·sD ¡ qT #˚|{ ü ≤ºsT¡ .
>∑‘· ◊<˚fi¢̄˝À Á|üuÛÑT‘·«+ rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷\ e\¢ <˚X¯+˝ÀH˚ $<ä´˝À »eVü≤sY Hê˝…&®é øπ +Á<ë\qT ≈£L&Ü sêh yê´|ü+Ô >± @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.
sêh+ nÁ>∑>±$T>± ì*∫+~. kı+‘· Ç+{Ï ì , kı+‘· yê]ì e~*ô|{Ï º yÓ T s¡ T ¬ > ’ q ObÕ~Û ,
$C≤„q $|ü¢e+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ <˚XÊìπø Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤k˛Ô+~. O<√´>±eø±XÊ\ø√dü+ $<˚XÊ\≈£î yÓfi¯¢e\dæq nedüs¡+ ˝Ò≈£î+&Ü
H˚&ÉT $<ä´ n+<ä] Vü≤≈£îÿ. uÛ≤s¡‘· <˚X¯ $<ë´s¡+>∑+˝À mH√ï sêh+˝ÀH˚ dæsú |¡ &ü ˚ s√E <ä>sZ∑ ˝ ¡ ÀH˚ O+~. #ÓH’ ê Á|ü|+ü #· bòÕ´ø£Øº >± ù|s¡T
‘ês¡‘·e÷´\THêïsTT. ø±ì sêh $<ë´ s¡+>∑+˝À Á>±MTD, |ü≥ºD, >∑&dç Tü +Ô fÒ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ Á|ü|+ü #·˝≤´uŸ>± s¡÷bÕ+‘·s+¡ #Ó+<äT‘√+~.

qe+ãsY, 2009 kÕúìø£ bÕ\q 59

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 10 10/28/2009, 6:53 PM

 Çã“&ç eTTã“&ç>± |ü+≥ ~>∑Tã&ç
eT+∫ kÕ>∑ T uÛ Ñ ÷ $T, »\eqs¡ T \T |ü ⁄ wü ÿ \+>± e⁄qï
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À 72 XÊ‘·+ Á|ü»\T |ü˝…¢ d”eT˝À¢ ìedædü÷Ô e´ekÕj·T+ sêh+˝À ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ øÏ+<äe⁄qï $d”Ôs¡í+, O‘·Œ‹Ô
` <ëì nqTã+<Ûä s¡+>∑+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç Jeq+ kÕ–düTÔHêïs¡T. sêh dü+e‘·‡s¡+ $d”Ôs¡í+ O‘·Œ‹Ô
uÛÑ÷>√[ø£ $d”Ôs¡í+ 275.04 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢˝À 62.10 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢ (\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢) (\ø£å\ yÓTÁ{Ïø˘ ≥qTï\T)
$d”Ôs¡í+ (22.6 XÊ‘·+) n≥M uÛÑ÷$T. yÓTT‘·Ô+ kÕ>∑TuÛÑ÷$T 1.36 ø√≥¢ 1999`2000 71.40 136.97
ôV≤ø±ºs¡T¢ ø±>±, n+<äT˝À 74 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢˝À ÄVü‰s¡<ÛëHê´\qT
|ü+&çdüTÔHêïs¡T. Ç+<äT˝À 43 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢˝À ÄVü‰s¡<ÛëHê´\≈£î 2000`01 76.73 160.27
kÕ>∑T˙{Ï dü<äTbÕj·T+ e⁄+~. ÄVü‰s¡<ÛëHê´\˝À ‘·èD`∫s¡T<ÛëHê´\T, 2001`02 70.56 148.36
|ü | ü  <Û ë Hê´\T $T[‘· y Ó T Æ e⁄+{≤sTT. ‘· è D <Û ë Hê´\˝À e] 2002`03 62.89 106.56
Á|ü<ÛëqyÓTÆ+~. |ü|ü<ÛëHê´\˝À ø£+~, ô|düs¡, $TqTeTT, X¯q>∑ 2003`04 68.07 136.97
|ü+≥\T eTTK´yÓTÆq$. ì‘·´J$‘·+˝À á ÄVü‰s¡<ÛëHê´\T $]$>±
yê&ÉT‘·÷ e⁄+{≤s¡T. sêh Á|üuÛÑT‘·«+ sêÅcÕºìï Vü≤]‘ê+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ>± 2004`05 62.66 133.94
s¡÷|ü⁄~<ë›\ì <Ûäè&ÛÉ dü+ø£\Œ+‘√ ˙{Ï bÕs¡T<ä\ s¡+>±ìøÏ n~Ûø£ 2005`06 71.68 169.50
ÁbÕ<Û ë q´‘· ì∫à sêh+˝À ãVü Q ø±\+>± ô|+&ç + >¥ ˝ À e⁄qï 2006`07 72.74 162.29
˙{ÏbÕs¡T<ä\ ÁbÕC…≈£îº\qT dü‘·«s¡+ |üP]Ô #˚j·÷\qï dü+ø£\Œ+‘√
2007`08 73.87 198.17
»\j·T»„+ nH˚ $q÷‘·ï ø±s¡´Áø£e÷ìï Á|ü‹cÕº‘à· ø£+>± #˚|{ ü ,ºÏ Ç|üŒ{Ïøπ
|üHÓï+&ÉT ÁbÕC…≈£îº\ ìsêàD+ |üP]Ô #˚j·T>±, eTs√ |ü<äeT÷&ÉT 2008`09 74.30 204.04
ÁbÕC…≈£îº\ ìsêàD+ ∫e]<äX¯˝À e⁄HêïsTT. u≤dü ≥ >± ì\e&É + e\¢ ÄVü ‰ s¡ < Û ë Hê´\ O‘· Œ ‹Ô 2008`09
sêh+˝À e´ekÕj· T s¡ + >∑ + ˝À #˚ | ü { Ï º q $$<Û ä n_Û e è~Δ dü+e‘·‡s¡+˝À ø£˙$˙ ms¡T>∑ì Ø‹˝À 204.04 \ø£å\ yÓTÁ{Ïø˘
ø±s¡´Áø£e÷\ |òü*‘·+>± ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ O‘·Œ‹Ô yÓTT‘·Ô+ MT<ä ≥qTï\≈£î ô|s¡>∑≥y˚T ø±≈£î+&Ü, á ◊<äT dü+e‘·‡sê\˝À yÓTT‘·Ô+
>∑D˙j·T+>± ô|]–+~. >∑‘· <äXÊãΔ ø±\+˝À #·÷ùdÔ sêh+ yÓTT‘·Ô+ MT<ä sêh+˝À ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ O‘·Œ‹Ô˝À 10.5 XÊ‘·+ ø±+bÂ+&é
MT<ä ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ øÏ+<ä Oqï $d”Ôs¡í+ 1999`2000 dü+e‘·‡s¡+˝À n_Û e è~Δ π s ≥T qyÓ ÷ <ä s TT+~. >∑ e Tì+#· < ä > ∑ Z $X‚ w ü y ˚ T eT+fÒ ,
71.40 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ qT+∫ 2003`04 dü+e‘·‡s¡+˝À 68.07 \ø£å\ ÄVü‰s¡<ÛëHê´\˝À Á|ü<Ûëq |ü+≥ nsTTq e] $d”Ôs¡í+˝À 1999`2000
ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ‘·–Z, á ◊<äT dü+e‘·‡sê\˝À 2.9 XÊ‘·+ e´‹πsø£ eè~Δ qT+&ç 2003`04 es¡≈£î >∑\ ◊<äT dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝À yÓTT‘·Ô+
πs≥T qyÓ÷<äsTT´+~. ø±>± 2004`05 dü+e‘·‡s¡+˝À yÓTT‘·Ô+ MT<ä 9.6 XÊ‘·+ e´‹πsø£ eè~Δπs≥T qyÓ÷<äT ø±>±, 2004`05 qT+&ç
ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ ÁøÏ+<ä Oqï $d”Ôs¡í+ 62.66 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ‘·–ZHê 2008`09 es¡≈£î >∑\ ◊<äT dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝À e] $d”Ôs¡í+˝À
sêh Á|üuÛÑT‘·«+ #˚|ü{Ϻq #·s¡´\ e\¢ $d”Ôs¡í+ Áø£eTÁø£eT+>± ô|s¡T>∑T‘·÷ 7.2 XÊ‘·+ ø±+bÂ+&é n_Ûeè~Δ πs≥T qyÓ÷<äsTT+~. e] O‘·Œ‹Ô˝À
2008`09 dü+e‘·‡s¡+˝À 74.30 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ô|s¡>∑≥y˚T ø±ø£ ≈£L&Ü 1999`2000 qT+&ç 2003`04 es¡≈£î >∑\ ◊<äT dü+e‘·‡sê\
á ◊<äT dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝À yÓTT‘·Ô+ MT<ä 3.8 XÊ‘·+ ø±+bÂ&é ø±\+˝À 8.4 XÊ‘·+ e´‹πsø£ eè~Δ πs≥T qyÓ÷<äTø±>± 2004`05
n_Ûeè~Δ πs≥T qyÓ÷<äsTT´+~. qT+&ç 2008`09 es¡≈£î >∑\ ø±\+˝À e] O‘·Œ‹Ô˝À 9 XÊ‘·+
Çø£ ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ O‘·Œ‹Ô $wüj·T+˝À kÕ>∑T˙{Ï kÂø£s¡´+ ø±+bÂ+&é n_Ûeè~Δ πs≥T qyÓ÷<äsTT+~.
ø£*Œ+#·&É+ e\¢ HÓ’‘˚H˚$T, ¬s’‘·T#Ó’‘·q´ j·÷Á‘·\T, bı\+ ã&ç ˝≤+{Ï ô|’ $X‚¢wüD ã{Ϻ >∑eTìùdÔ sêh+˝À e´ekÕj·Ts¡+>∑+˝À
ø±s¡´Áø£e÷\T ‘·>∑T düeTj·T+˝À ìs¡«Væ≤+#·≥+ e\¢ düø±\+˝À ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ O‘·Œ‹Ô >∑D˙j·T+>± ô|]+–+<äq≥+˝À @e÷Á‘·+
esê¸\T |ü⁄wüÿ\+>± ≈£îs¡e&É+ e\¢ ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ O‘·Œ‹Ô 2008`09 dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT. düø±\+˝À düeTs¡úe+‘·+>± e´ekÕj·T |üqT\T
dü+e‘·‡s¡+˝À ]ø±s¡T¶ kÕúsTTøÏ #˚s¡T≈£î+~. >∑‘· <äXÊãΔ ø±\+˝À #˚|≥ ü {º ≤ìøÏ |üìeTT≥T¢, j·T+Á‘ê\T nedüs+¡ . ø±ã{Ϻ sêh Á|üuTÑÛ ‘·«+
#·÷dæq≥¢sTT‘˚ 1999`2000 dü+e‘·‡s¡+˝À sêh+˝À ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ e´ekÕj·T<ës¡T\≈£î #˚j·T÷‘·ì#˚Ã+<äT≈£î düVü≤ø±s¡ kÕ>∑T |ü<∏äø±ìï
O‘· Œ ‹Ô 136.97 \ø£ å \ yÓ T Á{Ï ø ˘ ≥qTï\T e⁄+&É > ± 2002`03 Á|üy˚X¯ô|{Ϻ ¬s’‘·T\≈£î á s¡ø£yÓTÆq düVü≤ø±s¡ ùd<ä´+˝À >∑\ ˝≤uÛ≤\qT
dü+e‘·‡s¡+˝À 106.56 \ø£å\ yÓTÁ{Ïø˘ ≥qTï\≈£î ‘·–Z 2003`04 $|ü⁄\+>± ‘Ó*j·T#ÓbÕŒ*. n+<äTHê eTTK´+>± düqï, ∫qï ø±s¡T
dü+e‘·‡s¡+˝À ‹]– 136.97 \ø£å\ yÓTÁ{Ïø˘ ≥qTï\≈£î ô|]–Hê á ¬s’‘·T\≈£î düVü≤ø±s¡ kÕ>∑T˝À bÕ˝§ZH˚+<äT≈£î Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. á #·s¡´\T
◊<äT dü+e‘·‡sê\˝À ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ O‘·Œ‹Ô˝À 4 XÊ‘·+ e´‹πsø£ #˚|ü≥º≥+ e\q sêh+ n‹ ‘=+<äs¡˝ÀH˚ Vü≤]‘ê+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ>±
eè~Δπs≥T qyÓ÷<äsTT´+~. 2004 dü+e‘·‡s¡+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ ¬s’‘·T s¡÷|ü⁄~<äT›ø√e&É+ ‘·<∏ä´+.
ÁX‚j·TdüT‡qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì, nqï<ë‘·>± ù|s=+~q ¬s’‘·qï≈£î ` sê<Ûë ø£èwüí
60 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY, 2009

RuralDevTelNov09_Colour.pmd 11 10/28/2009, 6:53 PM

 e÷$T&ç
ø=‘·Ô ∫>∑Tfi¯flô|’
N&É|”&É\T
Ä•kÕÔsTT
Ä+ Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ >∑‘· ø=ìï dü+e‘·‡s¡eTT\T>± |ü+&É¢‘√≥\
ô|+|üø£+ ô|’q nìï s¡ø±˝…’q Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T n+~düTÔqï~. ø=‘·Ô>± e÷$T&ç
‘√≥\T yù̊d ¬s’‘ê+>±ìøÏ C≤rj·T ™bÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+˝À uÛ≤>∑+>± yÓTTø£ÿ\
qT ™∫‘·+>± Çe«&É+, >∑T+‘·\T rdüTø√&ÜìøÏ, Hê≥Tø√e&ÜìøÏ nj˚T´
Ks¡TÃqT n+<ä#˚j·T&É+, n˝≤H˚ yÓTTø£ÿ\T ø±j·T <äX¯≈£î e#˚Ães¡≈£î ms¡Te⁄\
qT, |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\qT ≈£L&Ü ™∫‘·+>± n+<ä#˚j·T&É+, Á&ç|t ô|≥Tºø=H˚
¬s’‘ê+>±ìøÏ nj˚T´ Ks¡TÃ˝À 75-90 XÊ‘·+ es¡≈£î dü_‡&û Çe«&É+˝≤+{Ï$
#˚düTÔHêïs¡T. á Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\ e\q >∑‘· ◊<äT dü+e‘·‡sê\T>± eTq
sêh+˝À e÷$T&ç $d”sÔ +í¡ >∑D˙j·T+>± |ô ]–+~. $d”sÔ +í¡ |ô s¡>&∑ +É ‘√ bÕ≥T
N&É|”&É\ düeTdü´\T ≈£L&Ü ô|]>±sTT.
eTTK´+>± ‘=\ø£]˝À ø=‘·Ô ∫>∑Tfi¯ófl e#˚à düeTj·T+˝À e÷$T&ç yÓTTø£ÿ\
qT nH˚ø£yÓTÆq |ü⁄s¡T>∑T\T, ‘Ó>∑Tfi¯ófl Ä•+∫ qwüº|üs¡TdüTÔHêïsTT. M{Ïì ì|òü÷
y˚dæ eTT+<äT>±H˚ >∑T]Ô+∫ dü¬s’q düeTj·T+˝À ìyês¡D #·s¡´\T #˚|ü≥ºe\
dæq ÄeX¯´ø£‘· m+‘Ó’Hê e⁄+~. Ä≈£î\qT Ä•+#˚ |ü⁄s¡T>∑T\T, ø=ìï Ä≈£î\
qT+&ç |üÁ‘·Vü≤]‘êìï >√øÏ ‹q&É+ e\q, s¡kÕìï |”\Ã&É+ e\q ˝Ò<ë
|üP]Ô>± Ä≈£î\qT ‹ìy˚j·T&É+ e\q ˝Ò‘· yÓTTø£ÿ\T ã\V”≤qyÓTÆ –&Édüu≤]
b˛‘êsTT. n<˚ ô|]–q #Óf…Æ¢‘˚ Ä≈£î\T qwüºb˛e&É+ e\¢, ø=‘·Ô ø=eTà\T
>∑{Ϻ|ü&Éø£ b˛e&É+, &çôd+ãs¡T e÷dü+˝À |üP‘·ô|’ ø√‘· dü]>± sêø£b˛e&É+
»s¡T>∑T‘·T+~.
˝Ò‘ê≈£î\Hê•+#˚ |ü⁄s¡T>∑T\˝À eTTK´yÓTÆq~ Ä≈£î ø£‹Ô]+#˚ eTT≈£îÿ Ä≈£î\ô|’ Á>∑T&ÉT¢ ô|&É‘êsTT. ø±ì Ä≈£î ø£‹Ô]+#˚ |ü⁄s¡T>∑T ø£Hêï ∫qï
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q
Sthankapa_Novcolo.indd 25
|ü⁄s¡T>∑T. Ç$ qs¡‡Ø˝ÀqT, ø=‘·Ô>± Hê{Ïq yÓTTø£ÿ\˝ÀqT m≈£îÿe>±
ø£ì|ædTü +Ô {≤sTT. á |ü⁄s¡T>∑T sêÁ‹ y˚fi˝¯ À¢ Ä≈£î\qT ø£‹]Ô +∫ uÛ÷Ñ $T˝ÀìøÏ
yÓ [ flb˛‘êsTT. eTs¡ T dü { Ï s √E ™<ä j · ÷ q yÓ T Tø£ ÿ yÓ T T<ä \ T <ä > ∑ Z s ¡
#·÷dæqf…Æ¢‘˚ dü>∑+ ø£‹Ô]+∫q Ä≈£î\T yÓTTø£ÿ #·T≥÷ºº ø£ì|ækÕÔsTT.
q\T|ü⁄ >√<ÛäTeT s¡+>∑T˝À ˝Ò<ë ã\|ü|ü⁄ s¡+>∑T˝À bı&Éyê{Ï eT÷‹‘√
e⁄qï≥Te+{Ï ô|+≈£î |ü⁄s¡T>∑T\T ˝Ò‘· Ä≈£î\ ÁøÏ+<ä uÛ≤>∑+˝À Á>∑T&ÉT¢ ô|{Ϻ
‘=&çeT <ä>sZ∑ ¡ s¬ +&ÉT n+>∑Tfi≤\T e~* Ä≈£î\qT ø£‹]Ô kÕÔsTT. ø£‹]Ô +|üã&ç
ÁøÏ+<ä |ü&çb˛sTTq Ä≈£î\qT @] HêX¯q+ #˚dæqf…Æ¢‘˚, Á>∑T&É¢qT HêX¯q+
#˚dæ ‘·s¡Tyê‘· dü+‘·‹ì n_Ûeè~› #Ó+<ä≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô |ü&Ée#·TÃ. M{Ï
‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T\T uÛÑ÷$T˝À e⁄+{≤sTT ø£qTø£, uÛÑ÷$T˝À y˚|ü |æ+&çì y˚dæ
≈£L&Ü M{Ï u…&<É ä ø=+‘·es¡øπ ‘·–+Z #·e#·TÃqT. M{Ï ™<Ûèä ‹ m≈£îÿe>± e⁄qï
‘√≥\‘√ 10 XÊ‘·+ bòÕ*<ë˝Ÿ bı&çì yÓTTø£ÿ\ ø±+&É+ #·T≥÷º bÕ<äT˝À
ø£\>∑*|æ y˚düTø√yê*. Ä ô|’ ø±s¡“]˝Ÿ bı&çeT+<äTqT 3 Á>±eTT\ #=|üq
©≥s¡T ˙{Ï˝À ø£*|æ |æ∫ø±] #˚j·÷*.
Çy˚ #·s¡´\qT #˚|ü{Ϻ N&É |ü⁄s¡T>∑T\qT ≈£L&Ü ìyê]+#·Tø√>∑\
s¡T. Ç$ ≈£L&Ü ms¡T|ü⁄ ˝Òø£ eTT<äTs¡T >√<ÛäTeT s¡+>∑T˝À e⁄+&ç ˝Ò‘·
|ü]e÷D+˝À e⁄+{≤sTT. M{Ï |æ\¢, ‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T\T >∑T+Á&É+>±
e⁄+&˚ »˝…¢&É˝≤+{Ï ∫qï ∫qï s¡+Á<Ûë\T #˚j·T&É+ e\¢ Ä≈£î\T e&É*
sê*b˛‘êsTT.
j·÷»e÷q´+ dü]>±Z ˝Òì ‘√≥\˝À ‘·s¡#·T>± Ä≈£î »˝…¢&É (>∑÷&ÉT)
|ü⁄s¡T>∑T Ä•düTÔ+~. ø√‘· nq+‘·s¡+ rdüTø√e\dæq ø£‹Ô]+|ü⁄ #·s¡´\T
#˚j·Tq≥Te+{Ï, #Ó≥¢ eT<Ûä´ n+‘·s¡ ø£èwæ #˚j·Tø£ ø£\T|ü⁄ u≤>± ô|]–
q≥Te+{Ï ‘√≥\˝À m≈£îÿe>± ø£ì|ædüTÔ+~. M{Ï |æ\¢ |ü⁄s¡T>∑T\T
eTT<äTsê≈£î\qT <ä>∑Zs¡>± #˚]à dæ\Tÿ <ësê\‘√ >∑÷fi¯ófl #˚düTø=ì n+<äT˝À
e⁄+≥÷ |üÁ‘·Vü≤]‘êìï ‹+≥÷ áHÓ\qT $T–*à ìÁ<ä <äX¯≈£î #˚s¡T‘êsTT.
M{Ï ™<Ûäè‹ Ä>∑düTº qT+&ç nø√ºãs¡T HÓ\˝À¢ m≈£îÿe>± e⁄+≥T+~.
61
10/28/09 4:48:32 P
 ø±ã{Ϻ #Ó≥Tº≈î£ s¬ +&ÉT eT÷&ÉT >∑Tfi¯ófl >∑eTì+∫q|ü⁄&˚ bı&Éyê{Ï yÓ<Tä s¡T
u§+>∑T≈£î ÇqTeTT ø=¬øÿ+ ‘·–*+∫ >∑÷fi¯flqT ø£~*+∫ rdæy˚j·÷*.
rÁe‘· m≈£îÿe>± ø£ì|æ+∫qf…Æ¢‘˚ ø°«Hê˝Ÿ bòÕdt (2 $T.©) ˝Ò<ë ø±s¡“]˝Ÿ
(3 Á>±.) ˝Ò<ë ø√¢s√ô|’Ø bòÕdt (2.5) $T.© ˇø£ ©≥s¡T ˙{Ï˝À ø£*|æ
|æ∫ø±] #˚j·÷*.
n|ü  &É | ü  &É T #Ó ≥ ¢ ÁøÏ + <ä ˝Ò ‘ · Ä≈£ î \T ‘=&ç e T‘√bÕ≥T
sê*|ü&çb˛sTTq <äèX¯´+ ø£ì|ædüTÔ+~. M{Ïô|’ ‘Ó\¢ bıs¡\T ø£ì|æ+∫
qf…Æ¢‘˚ Ç$ Ä≈£î ‘=\T#·T |ü⁄s¡T>∑T #˚ùd qwüº+>± >∑T]Ô+#ê*. Ä≈£îkÕs¡
|ü⁄s¡T>∑T ˝Òø£ Ä≈£î ‘=\T#·T |ü⁄s¡T>∑T ˝Ò‘ê≈£î\T eTT~πs <äX¯˝À m≈£îÿe>±
ø£qã&ÉT‘·T+~. á bıs¡\T, ˝Ò‘· ‘=&çeT\T, ø±+&É+ ∫es¡¢ MT<ä ≈£L&Ü
>∑eTì+#·e#·TÃ. M{Ï ¬sø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T Ä≈£î bıs¡\˝À Á>∑T&ÉT¢ ô|&É‘êsTT.
M{Ï qT+&ç yÓ\Te&˚ |üdüT|ü⁄ |ü#·Ã ˝Ò<ë ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T |æ\¢|ü⁄s¡T>∑T\T
Ä bıs¡\˝À |üÁ‘· Vü≤]‘êìï ‹+≥÷ ìÁ<ëedüú≈£î #˚s¡T‘êsTT. rÁe‘·qT
ã{Ϻ Ä≈£îô|’ ˇø£{ÏqT+&ç 4-5 bıs¡\T e⁄+&É≥+ e\q Ä≈£î\T m+&ç
sê*b˛‘êsTT.
M{Ïì ìyê]+#·{≤ìøÏ yÓ÷H√Áø√{ÀbòÕHé (1.6 $T.©) ˝Ò<ë &Óø’ √¢sêyêdt
(1$T.©) ©≥s¡T ˙{Ï˝À ø£*|æ |æ∫ø±] #˚j·÷*.
˝Ò‘· Ä≈£î\ô|’ ∫qï, ô|<ä› ãT&çô|\T ø£ì|æ+∫qf…‘¢Æ ˚ Ç$ Ä≈£î ãT&çô|\T
ø£*–+#˚, 3-4 $T,MT bı&Ée⁄>∑\ á>∑ C≤‹øÏ #Ó+~q |ü⁄s¡T>∑T\T e\q
ø£*–+<äì >∑T]Ô+#·e#·TÃ. M{Ï rÁe‘· eTTK´+>± ˝Ò‘· ‘√≥˝À¢ ø£ì|ædTü +Ô ~.
‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T\ ø=‘·Ô Ç>∑Ts¡¢ ô|’qT+&˚ Ä≈£î\ n&ÉT>∑T uÛ≤>±q Ä≈£î bıs¡˝À¢
150- 200 Á>∑T&ÉT¢ ô|&É‘êsTT. M{Ï |æ\¢ |ü⁄s¡T>∑T\T Ä≈£î˝Àì ø£DC≤˝≤ìï
‹q≥+ e\¢ ãT&çô|\T @s¡Œ&É‘êsTT.
¬s+&ÉT s¡ø±˝…’q ãT&çô|\qT Ä≈£î\ô|’ >∑eTì+#·e#·TÃ. ø=ìï
∫qï$>± e⁄+&ç Äø£ + ‘ê m≈£ î ÿe dü + K´˝À yê´|æ + #· & É + e\¢
øÏs¡D »q´ dü+jÓ÷>∑ÁøÏj·T≈£î n+‘·sêj·T+ ø£*–düTÔ+~. Bì e\¢
yÓTTø£ÿ ô|s¡T>∑T<ä\ eT+<ä–+∫ m≈£îÿe qwüº+ ø£\T>∑T‘·T+~. ¬s+&Ée s¡ø£+
ãT&çô|\T ô|<ä›$>± á H˚Ó\ô|’ e÷Á‘·y˚T @s¡Œ&ç Ä≈£î\T e+ø£s¡ ‹]–
m+&ç sê*b˛‘êsTT. á ¬s+&ÉT s¡ø±˝…’q ãT&çô|\T >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚
Ä≈£î\qT ø£‹Ô]+∫ rdæy˚dæ, |ü⁄s¡T>∑T\T yê´|æ+#·≈£î+&Ü yÓ÷H√Áø√{ÀbòÕdt
(1.6 $T.©) ˝Ò<ë &Ó’MT<∏√j˚T{Ÿ (2 $T.©) ˇø£ ©≥s¡T ˙{Ï˝À ø£*|æ ˝Ò‘·
Ä≈£î\ô|’ |æ∫ø±] #˚j·÷*.
‘√≥˝À e∫Ãq ˝Ò‘· ∫>∑Tfi¯ófl e&ç*b˛sTTq≥T¢ ø£ì|æ+∫qf…Æ¢‘˚ ¬seTà
˝Òø£ ø=eTà ‘=*#˚ |ü⁄s¡T>∑T ™qï≥T¢ >∑T]Ô+#ê*. M{Ï ‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T Ä≈£î\
áHÓ\ô|’ ˇø=ÿø£ÿ Á>∑T&ÉT¶ e÷Á‘·y˚T ô|&ÉT‘·T+~. Á>∑T&ÉT¶ qT+&ç yÓ\Te&çq
\<Ó› |ü⁄s¡T>∑T\T áHÓ\qT+&ç ∫s¡Tø=eTà\˝ÀøÏ s¡+Á<Ûä+ #˚dæ ˝À|ü\ ‘=*∫
‹+≥÷ kıs¡+>∑+ #˚düTÔ+~. Bì e\¢ ∫>∑Tfi¯fl≈£î ˙s¡T, b˛wüø±\T n+<äø£
e&É*b˛‘êsTT. Ä•+∫q ø=eTà\ô|’ |ü⁄s¡T>∑T #˚dqæ s¡+Á<Û+ä qT+&ç |ü⁄s¡T>∑T
$dü]®+∫q eT\+ yÓ\T|ü\øÏ sêe&Üìï >∑eTì+#·e#·TÃ.
á ù|s=ÿqï \ø£åD≤\T ø£*–q ø=eTà\qT >∑T]Ô+∫, |ü⁄s¡T>∑T #˚dæq
s¡+Á<Ûä+ qT+&ç ˇø£ n+>∑Tfi¯+ ÁøÏ+<ä es¡≈£î ø£‹Ô]+∫ HêX¯q+ #˚j·÷*.
Ä ô|’ |ü⁄s¡T>∑T yê´|æÔì n<äT|ü⁄ #˚j·T&ÜìøÏ øÏ«Hê˝ŸbòÕdt (2 $T.©) ˝Ò<ë
yÓ÷H√ø√{≤bòÕdt (1.6 $T.©) ©≥s¡T ˙{Ï˝À ø£*|æ ˝Ò‘· ø=eTà\T ‘·&çùd˝≤
|æ∫ø±] #˚j·÷*.
62 kÕúìø£ bÕ\q
Sthankapa_Novcolo.indd 26
e÷$T&ç ø√‘· düeTj·T+˝À m≈£îÿe>± ø£ì|æ+#˚ |æ+&ç q*¢, ø√‘·
nq+‘·s¡+ rdüTø√e\dæq ø£‹Ô]+|ü⁄\ #·s¡´\T ø±ì, #Ó≥¢eT<Ûä´ <äTìï
ø£\T|ü⁄ ìyês¡D #·s¡´\T ø±ì #˚j·Tqf…Æ¢‘˚ ø=‘·Ô>± e#˚à ˝Ò‘· ∫>∑Tfi¯flô|’øÏ
bÕøÏ yÓTTø£ÿ\ m<äT>∑T<ä\ô|’ <äTÁwüºuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘·T+~. M{Ï ‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T\T
#Ó≥¢ ÁøÏ+<ä eT{Ϻ˝À Á>∑T&ÉT¢ ô|&É‘êsTT. |æ\¢ |ü⁄s¡T>∑T\T ø±+&É+ MT<ä
ÁbÕ≈£î≈£î+≥÷ #Ó≥Tº ô|’øÏ b˛sTT ˝Ò‘· Ä≈£î\ qT+&ç, ¬seTà\qT+&ç s¡kÕìï
|”*à yÓTTø£ÿqT ã\V”≤q|üs¡#·&Éy˚T ø±≈£î+&Ü ~>∑Tã&çì ‘·–ZdüTÔ+~.
n+‘˚ø±ø£ Ç$ ‘˚HÓ˝≤+{Ï õ>∑Ts¡T |ü<ësêúìï $dü]®+#·&É+ e\¢ Ä≈£î\ô|’
eTdæ‘Ó>∑T\T eè~Δ #Ó+<äT‘·T+~.
∫qï yÓTTø£ÿ\˝À |æ+&çq*¢ ø£ì|æ+∫ qf…Æ¢‘˚, Ä•+∫q ˇø£{Ï ¬s+&ÉT
ø=eTà\qT, Ä≈£î\qT ø£‹Ô]+∫, ø±*à HêX¯q+ #˚j·÷*. ô|<ä› #Ó≥¢¬ø’‘˚
ø±+&É+ yÓTT<ä\T≈£î ˇø£ n&ÉT>∑T yÓ&É\TŒ˝À bÕ¢dæºø˘qT #·T{Ϻqf…Æ¢‘˚ |æ\¢
|ü⁄s¡T>∑T\T ô|’øÏ bÕø£≈£î+&Ü ìyê]+#·e#·TÃ. ø=~› bÕ{Ï>± Ä•+∫q
|æ+&çq*¢ì &Ó’ø√¢sYyêdt (1MT.©) ø±ì ndæù|ò{Ÿ (1.5Á>±) ©≥s¡T ˙{Ï˝À
ø£*|æ |æ∫ø±] #˚düTø=ì ìyê]+#·>∑\s¡T |æ+&çq*¢ nH˚ø£ ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\
qT ≈£L&Ü Ä•+∫ yê´|ædüTÔ+~. ø£qTø£, ø£\T|ü⁄ ìyês¡D ô|’ ¬s’‘·T\T
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ÁX¯<äΔ eVæ≤+#ê*.
kÕ<Ûës¡D+>± s¡dü+ |”˝Òà |ü⁄s¡T>∑T\qT >±˙, Ä≈£î ˝Òø£ ¬seTà ˝À|ü\
<ë–j·TT+&ç |üÁ‘·Vü≤]‘êìï ‹H˚ |ü⁄s¡T>∑T\≈£î n+‘·sê«Væ≤ø£ ™<äs¡+,
Ä$] #·s´¡ ‘√ |üì#˚ùd s¡kÕj·Tq eT+<äT˝…q’ yÓ÷H√Áø√{ÀbòÕdt (1.6$T.©)
ø±ì &Ó’$T<∏√j˚T{Ÿ (1.$T.*) ˝Ò<ë ndæù|ò{Ÿ (1.5Á>±) ˝Ò<ë ø√¢sêô|’ØbòÕdt
(2.5$T.*) ˝Ò<ë ø°«Hê˝ŸbòÕdt (2 $T.©) ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ e÷]
à e÷]à |æ∫ø±] #˚düTø=ì ìyê]+#·Tø√e#·TÃ.
Ä≈£î\qT ø£‹Ô]+∫ ‹H˚≥Te+{Ï eTT≈£îÿ |ü⁄s¡T>∑T\T, \<Ó›|ü⁄s¡T>∑T\
ìyês¡D≈£î düŒs¡Ù #·s¡´e\q |üì#˚ùd ø±s¡“]˝Ÿ (3 Á>±) ˝Ò<ë MT<∏Ó’˝Ÿ
|üsê~j·÷Hé (1.5$T.©) ©≥s¡T ˙{Ï˝À ø£*|æ |æ∫ø±] #˚düTø√yê*. á
ÁøÏ$T dü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT\‘√ bÕ≥T õ>∑Ts¡T˝≤+{Ï düãT“ Á<ëeD≤ìï (dæºø£sY)
©≥s¡T≈£î 0.5$T.© #=|ü⁄Œq yê&çq≥¢sTT‘˚ |ü⁄s¡T>∑T\qT düeTs¡Δe+‘·+>±
n<äT|ü⁄ #˚j·Te#·TÃ.
- &܈ˆ $.nì‘·, ÄsY.u≤˝≤J Hêj·Tø˘, ÄsY.düT<Ûëø£sY ¬s&ç¶
m\Áø±ºìø˘ MT&çj·÷$+>˘, m.ÄsY.◊.,
Ä#ês¡´ j·THé.õ.s¡+>± e´ekÕj·T $X¯«$<ë´\j·T+, sêCÒ+Á<äq>∑sY
qe+ãsY 2009
10/28/09 4:48:34 P
 |”]Fø± bÕ≥e+
Ä~ ø£$ qqïj·T‘√H˚ ªne‘ê]ø£μ Ä$s¡$I“ +∫+~. n#·Tjà T· +Á‘+· e#êÃø£ |ü]wüÿs¡\Ô T, |Á #ü T· s¡Dø£s\Ô¡ T e#êÃsT¡ . ø=Hêïfi¯fl es¡≈î£ |”]øF \£ T yÁ êsTT+#˚
u≤<Ûä´‘· Á|ü#·Ts¡Dø£s¡Ô˝Ò eVæ≤+#ês¡T. ÁbÕNq Á>∑+<∏ë\˝À #ê˝≤yê{ÏøÏ ‘·+»es¡+ ‘˚eô|as¡Te÷fi¯flj·T´, Hê>∑|üP&ç ≈£î|üakÕeTj·T´>±s¡T Ä˝Àø£q\
qT n+~+#ês¡T. ‘·sê«‘· ø±\+˝À me] Á>∑+<∏ë\≈£î yêπs |”]ƒø£\T ÁyêdüTø√e&É+. ˝Ò<ë yê]øÏ ÇwüºyÓTÆq yê]#˚‘· ÁyêsTT+#·Tø√e&É+ ÄqyêsTTr
nsTT+~. Á>∑+<∏ëìï nqTdü]+∫ Äj·÷ s¡+>±\˝À Á|üdæ<äTΔ˝…’q yê]ì düVü≤»+>± á |”]ƒø£ Áyêj·T&ÜìøÏ ìj·T$T+#·&É+ »s¡T>∑T‘·÷ e⁄+≥T+~.
Ç+<äT˝À yÓTT>∑e÷{≤\T, eTTK|ü]#·j·÷\T e¬>’sê e⁄Hêï e⁄+&Ée#·TÃ.
ø=+<äs¡T Á|üeTTK s¡#·sTT‘·\ |”]ƒø£\ u≤D°\T m˝≤ e⁄+{≤jÓ÷ #·÷<ë›+:
düs¡«l nH˚ nuÛÑT´<äj·T ø£$ ‘·q e#·q ø£$‘ê dü+|ü⁄{ÏøÏ |”]ƒø£ Áyêj·T+&Éì ø√]q|ü⁄&ÉT - Äj·÷ Á|üeTTKT\ ÄeTTU≤\T m˝≤ e⁄+{≤sTT
nH˚~ á ù|s¡&ûøÏ edüTÔe⁄.

|üs¡ì+<ä
‘·q≈£î ÇwüºyÓTÆ‘˚ $|üØ‘·+>± bı>∑&É&É+, ø±q|ü⁄&ÉT ìwüÿs¡¸>± ‘Ó>∑&É&É+
$X¯«Hê<∏ä >±s¡T ‘·q |”]ƒø£\˝À #˚kÕÔs¡T. ‘·q≈£î, s¡#·sTT‘·≈£î >∑\ dü+ã+<Ûä H˚qTμμ nì dü«j·T+>± #Ó|üŒ≈£îqï ≈£î+<äT]Ô >±] |”]ƒø£\˝À k˛«‘·ÿs¡¸
u≤+<Ûyä ê´\qT yês¡T n+<äT˝À ™≥+øÏ+#·≈î£ +&Ü e⁄+&ÉsT¡ . yê] Ä˝À#·Hê e⁄qï<äì jÓTe¬s’Hê n+fÒ n<˚MT >=|üŒ nH˚«wüD ø±uÀ<äT. yê]
Áø£eT+:
dü s ¡ « l >±] Á>∑ + <∏ ä e TTqT p∫‹ì, |”]ƒø± bÕ≥e+:
#·~$‹ì. Hê e<ä›≈£î ã]#·j·T yêø£´eTT\
q]Δ+#·T#·T e#ÓÃ&ç yê] dü+K´ j·T~Ûø£eTT.
ãVüQX¯ H˚&Ü+Á<Ûä <˚X¯eTTq Hê≈£î >∑\ ù|s¡T
Á|ü‹wü˜\T n+<äT≈£î ø±s¡DeTT >±e#·TÃqT.
yÓ\Hê{Ï Áu≤Vü≤àDT\˝À ø=+<äs¡T eT+∫
ø£ e ⁄˝Ò e⁄Hêïs¡ T . M] ‘· + Á&ç > ±]ì
H˚ H Ó s ¡ T >∑ T <ä T qT. Ä yÓ T T>∑ e ÷≥eTT
#˚ ‘ · H ˚ ø±<ä q ˝Ò ø £ b ˛‹ì. Äj· T q
ne<ÛëqeTT\T #˚ôd&çyê&ÉT. eT+∫
<ÛësêX¯ó~› j·TTqï~. ø£qTø£ Ms¡T
ã+&ç‘· |ü⁄Á‘·T\T.
düs«¡ l nqTq~ M] nC≤„‘·
HêeTeTT, C≤„‘· HêeTeTT y˚s¡T>± j·TTqï~. <ëì‘√
eTq≈£î ãì ˝Ò<äT. M] Á>∑+<∏äeTT˝À #Û·+<√ã<äΔyÓTÆq
|ü<ä´eTT\T ø±qT|æ+#·e⁄. |ü<ä´eTq>± H˚$T? n~ >∑D
j·T‹ ÁbÕdü\ #˚‘· ìã<äΔyÓTÆq jÓTTø£ #Û·+<ä:K+&ÉeTT,
n+<ä T uÛ ≤ eeTT ìøÏ å | ü Ô e TT ø±e˝… . n+<ä T ø=ìï
yêø£´eTT\T ™+&ÉTqT. yêø£´eTTq+<äT X¯ã›eTT\T+&ÉTqT.
n#·TÃ\j·TT, Vü≤\T¢\j·TT ≈£L&çø£ X¯ãe› TT. y˚TeTT ìã<äT\Δ
eTT ø±eTT. nqã<äTΔ\eTì ø=+<äs¡\Œ Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\T
Áù|\T#·THêïs¡T. Ç{Ϻyê]øÏ ã]ƒ‘·\ dü+K´ H˚&É~Ûø£eTT>∑H˚
j·TTqï~. ø±e⁄qH˚ <˚X¯eTTq ø° <äTs√´>∑eTT |ü{Ϻq~.
M]øÏ sê<ä–q ø°]Ô |üs¡y˚TX¯«s¡T&ÉT ‘Ó#·TÃqT >±≈£!
✫
qe+ãsY 2009 kÕúìø£ bÕ\q
Ä‘·àdüTÔ‹
ªªn‹Áø£$T+∫ e÷eT÷\T eTsê´<ä*ï n_Ûq+~+#·T≈£î+{≤qT qqTï
ªø=Hêïfi¯ fl ÁøÏ ‘ · + MÁsêE>±]
ø=&ç>∑{Ϻq dü÷s¡T´&ÉTμ øÏ ÄeTTK+ Áyêdü÷Ô
H˚ q T sTT˝≤ nHêïqT - ªªrdæ q
ø=B› nsêú\T sêe&É+ ø£$‘ê«ìøÏ
düVü≤» \ø£åD+. nsTTHê ø±e´+˝À
dü+<˚X¯+ ø=+‘·˝À ø=+‘· düŒwüº+>±
e⁄+&Ü\H˚ Hê eT‘·+... nuÛÑT´<äjÓ÷<ä´eT+
$»è+_Û+∫q s√E\˝À
Ä<ä s ¡ Ù eTH˚ <ëìøÏ n~Û ø £
ÁbÕ<Û ë q´+ e∫à ø£ $ ‘· « |ü ⁄
$\Te\qT ìs¡¢ø£å´+ #˚j·T&É+ »]–+~.
Ç|ü&É÷ H˚qT n<˚e÷≥ n+≥THêïqT. e#·qø£$‘·«+ô|’ kÕ~Ûø±s¡+>±
#·]Ã+#·>∑\ y=ø£]<ä›]˝À H˚H=ø£&çqì qy˚Tàyê]˝À H˚q÷
y=ø£DÏí. Á|ò”esY‡ Á|òü+{Ÿì kÕú|æ+∫ e⁄+&Éø£b˛‘˚ H˚&ÉT
‘Ó\+>±D≤˝À e#·qø£$‘·≈£î Ç+‘· ÁbÕ#·Ts¡´+ e⁄+&˚~
ø±<äH˚~ düs¡«»Hê+^ø±s¡+. Ç˝≤+{Ï ns¡Ω‘·\T ø=ìï
e⁄+&ÉãfÒº H˚qT ªø£$‘ê«ìï C≤rj·T+ #˚XÊ+μ nH˚
>∑T‘êÔ~Ûø±s¡+ rdüT≈£îì Á|üø£{Ï+#·&É+ »]–+~.
düs¡«l >±]ì Á|ü‘˚´ø£+>± H˚&ÉT ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ
|ü]#·j·T+ #˚j·÷*‡q n>∑‘·´+ ˝Ò<äì Hê≈£î ‘Ó\TdüT.
nsTTHê á |”]øƒ ± Á|üÁøÏjT· qT nuÛTÑ ´<äjT· ø£$‘ê dæ<ëΔ+‘ê\
Á|ü#êsêìøÏ |ü<äTHÓ’q kÕ<Ûäq+>± eT\T#·T≈£îHêïqT ø£qTø£
kÕ«s¡Δ+‘√H˚ BìøÏ n+^ø£]+#êqT.....μ
✫
63

Sthankapa_Novcolo.indd 32 10/28/09 4:48:45 P

 qe+ãsY 1 qT+∫
ªyÓ’.j·Tdt.ÄsY. nuÛÑj·T Vü≤düÔ+μ
Á| ü uÛÑT‘·«+ Á|ü‹cÕº‘·àø£+>± uÛ≤$düTÔqï ªnuÛÑj·TVü≤düÔ+μ |ü<∏äø£+
neT\T≈£î dæ<yΔä TÓ +Æ <äì, dü«j·T+ düV‰ü j·Tø£ dü+|ò÷ü \ eTVæ≤fi¯\≈£î qe+ãsY
1 qT+∫ ªnuÛj Ñ T· Vü≤dü+Ô μ $<Ûëq|üÁ‘ê\qT |ü+|æD° #˚dTü HÔ êïeTì Á>±MTD≤_Ûeè~Δ
XÊK eT+Á‹ l e{Ϻ edü+‘·≈£îe÷sY #ÓbÕŒs¡T. ~e+>∑‘· eTTK´eT+Á‹ yÓ’.
j·Tdt. sê»X‚Ks¡¬s&ç¶ m+‘√ Çwü|º &ü ç Á|yü X˚ ô¯|{Ïqº á |ü<øä∏ ±ìøÏ Äj·Tq ù|πs
ô|{Ï,º ªy.’Ó j·Tdt.ÄsY. nuÛj Ñ T· Vü≤dü+Ô μ>± e´eVü≤]+#·qTqï≥T¢ Äj·Tq ‘Ó*bÕs¡T.
qe+ãsY ˇø£{Ï Hê{ÏøÏ ø√{Ï eT+~ eTVæ≤fi¯\≈£î ô|q¸Hé u≤+&ÉT¢ n+~+#˚
\ø£´å +‘√ pHé 22q ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ qÆ düu´ÑÛ ‘·« qyÓ÷<äT ôdŒwü˝Ÿ Å&y’Ó é p˝…’ 21
es¡≈î£ ø=qkÕ–+~.
sêh+˝À 60 @fi¯ ó ¢ <ë{Ï q @ ˇø£ ÿ eTVæ ≤ fi≤ Ç‘· s ¡ T \ô|’
Ä<Ûës¡|ü&É≈£L&É<äì, yê]øÏ Ä]úø£, kÕe÷õø£ kÕ«‘·+Á‘·´+ O+&Ü\qï
\ø£å´+‘√ ~e+>∑‘· eTTK´eT+Á‹ yÓ’.j·Tdt. sê»X‚Ks¡¬s&ç¶ s¡÷|ü⁄~~›q <ë{Ï+~. yês¡T |ü<˚fi¢̄≈£î #Ó*¢+#ê*‡q yê{≤ s¡÷. 3,650 #Ó*¢+#·&É+‘√
ªnuÛÑj·TVü≤düÔ+μ |ü<∏äø£+ ø±s¡´s¡÷|ü+ <ë\ÃqT+~. Hê\T>∑Tqïs¡ \ø£å\ |æ+#Û·Hé≈£î ns¡Ω‘· kÕ~Û+#ês¡T.
eT+~ eTVæ≤fi¯\≈£î yÓ’mkÕ‡sY nuÛÑj·TVü≤düÔ+ |ü<∏äø£+ øÏ+<ä qe+ãsY ns¡ T Ω˝… ’ q 4.5 \ø£ å \ eT+~øÏ HÓ \ HÓ ˝ ≤ |æ + #Û · H é |ü + |æ D °
HÓ\ ˇø£{À ‘˚B qT+∫ Á|ür HÓ˝≤ 500 s¡÷bÕj·T\ |æ+#Û·Hé ÁbÕs¡+_Û+#ê\ì eTTK´eT+Á‹ l s√X¯j·T´ Ç{°e\ ìs¡«Væ≤+∫q
#Ó*¢+#ê\ì Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡ísTT+∫+~. dü M Tøå ± dü e ÷y˚ X ¯ + ˝À ìs¡ ¿ s TT+#ês¡ T . qe+ãsY ˇø£ { À ‘˚ B H˚
sêhyê´|üÔ+>± Oqï eTVæ≤fi≤ dü+|òü÷˝À¢ì 72 \ø£å\ eT+~øÏô|’>± eTVæ≤fi¯\≈£î |æ+#ÛH· é u≤+&ÉT¢ |ü+|æD° #˚kÕÔsT¡ . yÓj
’ T· dt≈î£ m+‘√ Çwüyº TÓ qÆ
eTVæ≤fi¯\T á |ü<∏äø£+˝À ù|s¡T¢ qyÓ÷<äT #˚düT≈£îHêïs¡T. ø£˙dü+ |ü~ #˚yÓfi¯¢ qT+#˚ á |ü<∏äø±ìï l s√X¯j·T´ ÁbÕs¡+_Û+#·qTHêïs¡T. n<˚
dü+e‘·‡sê\T yê{≤ #Ó*¢+∫q yêπs |æ+#Û·Hé≈£î ns¡TΩ\T. düuÛÑT´\T>± dü eTj· T +˝À nìï õ˝≤¢ ˝ À¢ q ÷ ÇHé # ê]® eT+Á‘·T \T |ü<∏äø±ìï
qyÓ÷<Ó’q yê]˝À Hê\T>∑Tqïs¡ \ø£å\ eT+~øÏ 60 @fi¯ó¢ ej·TdüT‡ ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T.
eT+&É\ kÕúsTT˝À Äj·÷ ìjÓ÷»ø£esêZ\ XÊdüqdüuÛÑT´\T
@ ej·TdüT‡˝À #˚]‘˚ m+‘· |æ+#Û·Hé edüTÔ+~... u≤+&É¢qT |ü+|æD° #˚ùd˝≤ #·s¡´\T rdüTø√yê\ì eTTK´eT+Á‹
ej·TdüT‡ 60 @fi¢̄øÏ »eTj˚T´ HÓ\yê] n~Ûø±s¡T\≈£î dü÷∫+#ês¡T. ˇø£kÕ] eT+ps¡T #˚ùdÔ J$‘ê+‘·+
ø±s¡Œdt |òü+&é ô|q¸Hé (s¡÷.) ô|q¸ H é Çyê«*‡ Oqï+<ä T q \_Δ < ës¡ T \qT C≤Á>∑ ‘ · Ô > ± m+|æ ø £
18 2,62,959 2,118 #˚j·÷\ì, m˝≤+{Ï bıs¡bÕ≥T¢ #˚j·T≈£L&É<äì #ÓbÕŒs¡T.
25 1,41,890 1,143 |æ+#Û·q¢ eT+ps¡T u≤<Ûä´‘·qT õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºs¡¢≈£î n|üŒ–+#ês¡T.
eT<Ûä´<äfi≤Ø\ <ä+<ë ˝Ò≈£î+&Ü ãjÓ÷yÓTÁ{Ïø˘ |ü<äΔ‹˝À \_Δ<ës¡T\
30 90,238 727 ù|s¡¢‘√ u≤´+≈£î˝À¢ nøö+≥T¢ ‘Ós¡yê\ì ls√X¯j·T´ dü÷∫+#ês¡T.
35 56,419 625 á |ü<∏äø£+ ø√dü+ uÛ≤s¡rj·T J$‘· ;e÷ dü+düú‘√ ˇø£ ne>±Vü≤Hê
40 34,275 600 ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<äTs¡TÃø√yê\ì ìs¡ísTT+#ês¡T.
45 19,777 575 dü e ÷y˚ X ¯ + ˝À d” j · T + eTTK´ø±s¡ ´ <ä ] Ù l ø=|ü ⁄ Œ\ sêE,
50 10,284 550 |ü+#êsTTrsêCŸ, Á>±MTD≤_Ûeè~ΔXÊK eTTK´ø±s¡´<ä]Ù l m+M|”d”
55 5,894 525 XÊÁdæÔ, ôdsYŒ d”áy√ l $»jYT≈£îe÷sY, yÓ’.j·Tdt.ÄsY nuÛÑj·TVü≤düÔ+
Á|ü‘˚´ø£ n~Ûø±] l _. sê»X‚KsY ‘·~‘·s¡T\T bÕ˝§ZHêïs¡T.
60 3,650 500
` õ.mdt.
Printed & published by Phani Kumar, Commissioner, on behalf of Andhra Pradesh Academy of Rural Development, Printed at Caxton Offset Pvt. Ltd., 11-5-416/3,
Red Hills, Hyderabad-4. A.P. Published at Andhra Pradesh Academy of Rural Development, Rajendranagar, Hyderabad-30, Rangareddi. Editor : Phani Kumar

64 kÕúìø£ bÕ\q qe+ãsY, 2009

RuralDevTelNov09_Colour_centerspride.pmd 1 10/28/2009, 5:14 PM

 Á>±MTD ø£<∏ä\T, Vü‰dü´ø£<∏ä\ b˛{°
kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T˝À¢ ø£<∏ä kÕúq+ ø£<∏ä<˚. nsTT‘˚, sêqT sêqT Vü≤è<äj·÷ìï ‘êRø eT+∫ ø£<∏ä\T ø£s¡TesTTb˛‘·THêïsTT. n+<äTe\¢ eT+∫ ø£<∏äøÏ |ü≥º+
ø£{≤º\ì ªkÕúìø£ bÕ\qμ |üÁ‹ø£ ìs¡ísTT+∫+~.
á dü+<äs¡“I+>± Á>±MTD ø£<∏ä\T, Vü‰dü´ ø£<∏ä\T nH˚ ¬s+&ÉT $uÛ≤>±˝À¢ b˛{° ìs¡«Væ≤düTÔHêï+. Á>±MTD H˚|ü<∏ä´+ ™+&ç, Á>±MTD yê‘êes¡D≤ìï
Á|ü‹_+_+#˚ ø£<∏ä\T ˇø£ $uÛ≤>∑+˝ÀqT, Vü‰dü´ ø£<∏ä\qT eTs=ø£ $uÛ≤>∑+˝ÀqT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√e≥+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ãVüQeT‘·T\ $esê\T
¬s+&ÉT $uÛ≤>±\≈£î $&ç$&ç>± á øÏ+<ä ù|s=ÿqï ãVüQeT‘·T\T+{≤sTT.
ñ‘·ÔeT Á>±MTD ø£<∏ä s¡÷.15, 000
ñ‘·ÔeT Vü‰dü´ ø£<∏ä s¡÷.15, 000
~«rj·T ™‘·ÔeT Á>±MTD ø£<∏ä s¡÷.10,000
~«rj·T ™‘·ÔeT Vü‰dü´ ø£<∏ä s¡÷.10,000
‘·èrj·T ™‘·ÔeT Á>±MTD ø£<∏ä s¡÷. 8,000
‘·èreT ™‘·ÔeT Vü‰dü´ ø£<∏ä s¡÷. 8,000
Á|ü‹ $uÛ≤>∑+˝À eT÷&ÉT ø£H√‡˝ÒwüHé ãVüQeT‘·T\T (ˇø=ÿø£ÿ ø£<∏äøÏ) s¡÷. 5,000
kÕ<Ûës¡D Á|ü#·Ts¡D≈£î m+|æ¬ø’q Á>±MTD, Vü‰dü´ ø£<∏ä\≈£î s¡÷. 2,000
Á>±MTD, Vü‰dü´ ø£<∏ä\ b˛{°øÏ ø£<∏ä\T |ü+ù| s¡#·sTT‘·(Á‘·T)\T á øÏ+~ dü÷#·q\qT >∑eTì+#ê*:
✫ ø£<∏ä\T øÏ+<ä ù|s=ÿqï ∫s¡THêe÷≈£î &çôd+ãsY 1e ‘˚B ˝À>± n+<˚ $<Ûä+>± |ü+bÕ*.
✫ ˇø=ÿø£ÿs¡T mìï ø£<∏ä\sTTHê |ü+|üe#·Tà ✫ ¬s+&ÉT $uÛ≤>±\ b˛{°\˝ÀqT bÕ˝§Zqe#·TÃ.
✫ ø£<∏ä sê‘·Á|ü‹ MT<ä ø£<∏ä ù|s¡T e÷Á‘·y˚T ñ+&Ü*. s¡#·sTT‘· ù|s¡T ø£<∏äøÏ »‘·|ü]#˚ Vü‰MT |üÁ‘·+˝À e⁄+fÒ #ê\T.
✫ ø£<∏ä ì&ç$ #˚‹ sê‘·˝À A4 ôd’E ø±–‘ê˝À¢ 6 ù|J\T $T+#·≈£L&É<äT. ôd’E≈£î $T+∫q ø£<∏ä\qT |ü]o*+#·≥+ kÕ<Ûä´|ü&É<äT.
✫ ù|JøÏ ˇø£ |üø£ÿ e÷Á‘·y˚T, <ädü÷ÔØ ns¡úeTj˚T´ $<Ûä+>±, düawüº+>± sêj·÷*.
✫ kÕe÷õø£ n+XÊ\‘√ bÕ≥T nìï n+XÊ\ô|’ ø£<∏ä\T |ü+|üe#·TÃ. no¢\‘·, ndüuÛÑ´‘·, ≈£î\eT‘ê\qT ¬s#·Ã>=fÒº <Û√s¡DT\T, sê»ø°j·÷\T,
e´øÏÔ>∑‘· <ä÷wüD, yÓøÏ*‘·q+ ˝Ò≈£î+&Ü ™+&˚ ø£<∏ä\T |ü+bÕ*.
✫ b˛{°øÏ |ü+ù| ø£<∏ä\T ‘Ó\T>∑T dü+düÿè‹øÏ <ä>∑Zs¡>± ñ+&Ü*. ns¡Te⁄ ‘Ó#·TÃ≈£îqï ø£<∏ë+XÊ\T, $<˚o dü+düÿèr ø£<∏ä˝À Á|ü‹|òü*+#·≈£L&É<äT.
nqTø£s¡D bÕÁ‘·\‘√ ≈£L&çq ø£<∏ë+XÊ\≈£î <ä÷s¡+>± ñ+&Ü*.
✫ m+|æø£ ø±ì ø£<∏ä\ô|’ m≥Te+{Ï ñ‘·Ôs¡ Á|ü‘·T´‘·Ôsê\T ñ+&Ée⁄. m+|æø£ø±ì |üø£å+˝À ‘·eT ø£<∏ä\qT Á‹|æŒ |ü+bÕ\ì ø√s¡T≈£îH˚yês¡T n+<äT≈£î
nedüs¡yÓTÆq kÕº+|ü⁄\T n+{Ï+∫q ø£es¡¢qT ≈£L&Ü ‘·|üŒø£ »‘·#˚j·÷*.
✫ Hê´j·Tìπsí‘·\ ø£$T{° e÷Á‘·y˚T ãVüQeT‹ bı+<˚ ø£<∏ä\qT ìs¡ísTTdüTÔ+~.
✫ m+|æ¬ø’q ø£<∏ä\T ªkÕúìø£ bÕ\qμ |üÁ‹ø£˝À Á|ü#·T]‘·eTe⁄‘êsTT.
✫ |òü*‘ê\qT »qe] 2010 ªkÕúìø£ bÕ\qμ |üÁ‹ø£˝À #·÷&Ée#·TÃ.
∫s¡THêe÷:
m&ç≥sY, ªkÕúìø£ bÕ\qμ
m.m+.ÄsY. nbÕsY¶, sêCÒ+Á<äq>∑sY, ôV’≤<äsêu≤<é-500 030.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X`, Ç+&çj·÷.
bò˛Hé: 040-24018656, bòÕ´ø˘‡: 040-24017005
E-mail: phanikumar@ap.gov.in

stanikaCov_Nov09.indd 2 27/10/09 8:23 PM

 Sthanika Palana APTEL / 2009/27888
qe+ãsY, 2009

ôV’≤<äsêu≤<é˝À
qe+ãsY 14 qT+∫ 20 ‘˚~ es¡≈£î dü+|ü⁄{Ï: 1 dü+∫ø£: 9 ù|J\T: 64 yÓ\: s¡÷. 20/-

Printed at: Caxton Offset Pvt. Ltd., Hyd.

sêÅcÕºìï eTT+#Ó‹Ôq es¡<ä\T-Ä<äT≈£îqï Á|üuÛÑT‘·«+

stanikaCov_Nov09.indd 1 27/10/09 8:23 PM