Politechnika Koszalińska

Wydział Inżynierii Lądowej, Środowiska i Geodezji

Kierunek: Budownictwo

SPRAWOZDANIE NR 1

Twardość wody

LABORATORIUM CHEMII
Data wykonania: 14.03.2024
WYKONAWCA:
Data oddania: 19.03.2024
Grzegorz Rudnik
Kacper Mazurkiewicz
studia stacjonarne

rok akademicki 2023/24

semestr 2 I rok, grupa 2

 1. Wstęp teoretyczny

Podział twardości wody

Stopień twardości wody Jednostka twardości wody

[mval/l] [mg CaCO3]/l [°n] [mmol/l]
Woda bardzo miękka <2 < 100 < 5,6 <1
Woda miękka 2-4 100 - 200 5,6 - 11,2 1-2
Woda średnio - twarda 4-7 200 - 350 11,2 - 19,6 2 - 3,5
Woda twarda 7 - 11 350 - 550 19,6 - 30,8 3,5 - 5,5
Woda bardzo twarda > 11 > 550 > 30,8 > 5,5

● Usuwanie twardości wody

Twardość wody jest jej cechą wynikającą głównie z obecności jonów wapnia i magnezu, w
znacznie mniejszym stopniu żelaza i manganu na drugim stopniu utleniania. Im więcej w wodzie
znajduje się tych związków, tym wyższy jest stopień twardości wody.

Zazwyczaj mówimy o twardości ogólnej, która jest sumą twardości węglanowej oraz niewęglanowej.
Mianem twardości węglanowej określa się sumaryczną liczbę jonów wapnia i magnezu
występujących w wodzie w formie wodorowęglanowej, czyli soli kwasu węglowego.
Twardość niewęglanowa to ilość jonów wapnia i magnezu występujących w wodzie w postaci innych
soli niż wodorowęglany, a więc między innymi: siarczany, chlorki, azotany.

Twardość węglanową można usunąć poprzez podgrzewanie wody, wtedy wytrąca się osad. Do
usuwania twardości niewęglanowej potrzebny jest chemiczny dodatek w postaci choćby węglanu
sodu.

Z twardą wodą można poradzić sobie na kilka sposobów. Redukcję związków odpowiedzialnych za
tworzenie wysokiego stopnia twardości wody nazywa się ogólnie zmiękczaniem wody. Wybór metody
zmiękczania wody jest zależny od rodzaju wiązania jonów odpowiedzialnych za twardość wody.

● Termiczne metody na twardą wodę

Termiczna metoda uzdatniania wody nie jest w pełni skuteczna i jest w stanie usunąć z wody jedynie
twardość węglanową. Tą metodę można zastosować jako wstępną obróbkę poprzedzającą inne
metody.

Termiczne zmiękczanie wody polega na ogrzewaniu jej do temperatury zazwyczaj sięgającej 60-80°C.
W trakcie podgrzewania wodorowęglany wapnia i magnezu strącają się w postaci trudno
rozpuszczalnych osadów wapnia i magnezu. W reakcji strąceniowej wydziela się kwas węglowy.
Powstałe węglany można usunąć na drodze filtracji bądź sedymentacji.
 Ca(HCO3)2 –> CaCO3 + H2O + CO2

2Mg(HCO3)2 –> Mg2CO3(OH)2 + H2O + 3CO2

Mg2CO3(OH)2 + H2O –> 2Mg(OH)2 + CO2

● Chemiczne metody na twardą wodę

W zmiękczaniu wody metodą chemiczną chodzi przede wszystkim o wytrącanie nierozpuszczalnych

osadów lub wiązanie w związki kompleksowe jonów wapnia i magnezu.

Jedną z częściej stosowanych metod jest sodowo-wapienna. Wapno gaszone obniża twardość
przemijającą. Podczas zmiękczania powstają nierozpuszczalne węglany wapnia i magnezu. Osady
można odfiltrować lub pozostawić do samodzielnego osadzenia się na dnie zbiornika. Metoda
sodowo-wapienna jest stosunkowo tania, a wodę można zmiękczyć nawet do około 2 dH.

Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 –> 2 CaCO3(osad) + 2H2O

Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 –> MgCO3(osad) + CaCO3(osad) + 2H2O
MgCO3 + Ca(OH)2 –> Mg(OH)2(osad) + CaCO3(osad)

Znacznie rzadziej stosowana jest metoda fosforanowa. W reakcji z wodą fosforan trójsodowy tworzy
nierozpuszczalne fosforany w połączeniu z jonami wapnia i magnezu.

3Ca2+ + 2Na3PO4 –> Ca3(PO4)2(osad) + 6Na+

3Mg2+ + 2Na3PO4 –> Mg3(PO4)2(osad) + 6Na+

● Wymiana jonowa na twardą wodę

W tej metodzie chodzi głównie o zastosowanie jonitów. Jonity lub wymienniki jonowe są ciałami
stałymi organicznymi bądź nieorganicznymi, które nie rozpuszczają się w wodzie. Ich cechą
charakterystyczną jest zdolność do wymiany swoich jonów z jonami pochodzącymi z otaczającego je
roztworu. Do reakcji dochodzi na powierzchni ziaren jonitu.

Jonity, które wymieniają kationy są nazywane kationitami, natomiast jony wymieniające anionity –
anionitami. W przypadku zmiękczania wody musi dochodzić do usuwania kationów wapnia i magnezu
z wody. Są one zastępowane głównie kationami sodu.

Twardość całkowitą wody oznaczać można różnymi metodami, jednak wszystkie stosowane dawniej
metody zastąpiono obecnie metodą wersenianową. Metoda ta polega na miareczkowaniu próbki
wody roztworem wersenianu disodowego (EDTA) przy pH 9 – 10, w obecności czerni eriochromowej T
jako wskaźnika. Po dodaniu wskaźnika do badanego roztworu tworzy on z wapniem i magnezem
kompleksy o barwie różowofioletowej (czerwonej).
 Mg2+ + HT2- MgT- + H+

Ca2+ + HT2- CaT- + H+

W trakcie dodawania roztworu wersenianu disodowego zachodzą kolejno reakcje:

1. tworzenia kompleksów EDTA z wolnymi jonami Ca2+

Ca2+ + H2Y2- CaY2- + 2H+

2. wypierania jonów wapnia z kompleksu wapnia ze wskaźnikiem

CaT- + H2Y2- CaY2- + HT2- + H+

3. tworzenia kompleksów EDTA z wolnymi jonami Mg2+

Mg2+ + H2Y2- MgY2- + 2H+

4. wypierania jonów magnezu z kompleksu magnezu ze wskaźnikiem

MgT- + H2Y2- MgY2- + HT2- + H+

(różowofioletowy) (niebieski)

Po zajściu tej ostatniej reakcji roztwór przybiera barwę niebieskawą, gdyż taki kolor posiada roztwór
wolnego barwnika.
 2. Obliczenia
a. Twardość węglanowa:

𝐶𝐻𝐶𝑙*( )𝑎+𝑏
2
𝑇𝑤𝑤 = 2*𝑉

Gdzie:

CHCl – stężenie molowe kwasu solnego

a, b – objętość roztworu kwasu solnego zużytego na miareczkowanie podczas pierwszej i drugiej

próby

V – objętość próbki badanej wody

Dane:

CHCl = 0,1 mol/dm3

a = 3,25 cm3

b = 3,25 cm3

V = 100 cm3 = 0,1 dm3

𝑂,1
𝑚𝑜𝑙
𝑑𝑚
3 (
*
3,25+3,25
2 )*0,001 𝑑𝑚
3
𝑚𝑚𝑜𝑙 𝑚𝑣𝑎𝑙
𝑇𝑤𝑤 = 3 = 1, 625 3 = 3, 25 3 = 9, 13 °𝑛
2*0,1 𝑑𝑚 𝑑𝑚 𝑑𝑚

Analiza błędów

∆𝑇𝑤𝑤 = 𝑇𝑤𝑤 * ( ∆𝑎+∆𝑏

𝑎+𝑏
2
+
∆𝑉
𝑉 )
Gdzie:

ΔTww – błąd maksymalny wyznaczenia twardości węglanowej badanej wody

Δa, Δb – błąd pomiaru objętości roztworu HCl zużytego do zmiareczkowania obu próbek badanej
wody (dokładność biurety wykorzystanej podczas miareczkowania)

ΔV – błąd pomiaru objętości próbki badanej wody użytej do miareczkowania (dokładność cylindra
miarowego wykorzystanego do odmierzenia objętości badanej wody)
Dane:

Δa = 0,05 cm3

Δb = 0,05 cm3

ΔV = 1 cm3

( ) = 0, 1325
3 3 3
𝑚𝑣𝑎𝑙 0,05 𝑐𝑚 +0,05 𝑐𝑚 1 𝑐𝑚 𝑚𝑣𝑎𝑙
∆𝑇𝑤𝑤 = 3, 25 3 * 3 + 3 3 = 0, 372°𝑛
𝑑𝑚 3,25 𝑐𝑚 100𝑐𝑚 𝑑𝑚

Twardość węglanowa wody wynosi:

𝑇𝑤𝑤 = 9, 13 ±0, 372°𝑛

b. Twardość ogólna:

𝐷𝐸𝐷𝑇𝐴* ( ) 𝑎+𝑏
2
𝑇𝑜 = 𝑉

Gdzie:

CEDTA – stężenie roztworu EDTA

a, b – objętość roztworu EDTA zużytego na miareczkowanie odpowiednio podczas pierwszej i drugiej

próby

V – objętość próbki badanej wody

Dane:

CEDTA = 0,05 mol/dm3

a = 4,50 cm3

b = 4,60 dm3

V = 100 cm3 = 0,1 dm3

0,05
𝑚𝑜𝑙
𝑑𝑚
3 (
*
4,50+4,60
2 )*0,001 𝑑𝑚 3
𝑚𝑚𝑜𝑙 𝑚𝑣𝑎𝑙
𝑇𝑜 = 3 = 2, 275 3 = 4, 55 3 = 12, 8 °𝑛
0,1 𝑑𝑚 𝑑𝑚 𝑑𝑚
Analiza błędów:

∆𝑇𝑜 = 𝑇𝑜 * ( ∆𝑎+∆𝑏
𝑎+𝑏
2
+
∆𝑉
𝑉 )
Gdzie:

ΔTo – błąd pomiarowy twardości ogólnej badanej wody

Δa, Δb – błąd pomiaru objętości roztworu EDTA zużytego do zmiareczkowania obu próbek badanej
wody (dokładność biurety wykorzystanej podczas miareczkowania)

ΔV – błąd pomiaru objętości próbki badanej wody użytej do miareczkowania (dokładność cylindra
miarowego wykorzystanego do odmierzenia objętości badanej wody)

Dane:

Δa = 0,1 cm3

Δb = 0,1 cm3

ΔV = 1 cm3

∆𝑇𝑜 = 4, 55
𝑚𝑣𝑎𝑙
𝑑𝑚
3 *
( 3
0,1 𝑐𝑚 +0,1 𝑐𝑚
3
4,50 𝑐𝑚 +4,60 𝑐𝑚
2
3
3
+
1 𝑐𝑚
100 𝑐𝑚
3

3
) = 0, 2455
𝑚𝑣𝑎𝑙
𝑑𝑚
3 = 0, 690 °𝑛

Twardość ogólna wynosi:

𝑇𝑜 = 12, 8 ± 0, 690 °𝑛

c. Twardość niewęglanowa:

𝑇𝑛𝑤 = 𝑇𝑜 − 𝑇𝑤𝑤

gdzie:

To – twardość ogólna = 12,8 °n

Tww - twardość węglanowa = 9,13 °n

𝑇𝑛𝑤 = 12, 8 − 9, 13 = 3, 67 °𝑛
Niepewność twardości nie węglanowej:

∆𝑇𝑛𝑤 = ∆𝑇𝑜 − ∆𝑇𝑤𝑤

gdzie:

ΔTo = 0,690 °n

ΔTww = 0,372°n

∆𝑇𝑛𝑤 = 0, 690 − 0, 372 = 0, 318 °𝑛

Twardość niewęglanowa wynosi:

𝑇𝑛𝑤 = 3, 67 ±0, 318°𝑛

d. Zawartość jonów wapnia Ca2+

𝐶𝐸𝐷𝑇𝐴* ( )*µ
𝑎+𝑏
2 𝐶𝑎
𝐶 2+ = 𝑉
𝐶𝑎

gdzie:

CEDTA – stężenie molowe roztworu EDTA

a, b - objętość roztworu EDTA zużytego na miareczkowanie odpowiednio podczas pierwszej i drugiej

próby

V – objętość próbki badanej wody

μCa – masa molowa wapnia

Dane:

CEDTA = 0,05 mol/dm3

a = 1,80 cm3

b = 1,60 dm3
V = 50 cm3 = 0,05 dm3

μCa = 40,08 g/mol

0,05
𝑚𝑜𝑙
𝑑𝑚
3 (
*
1,8+1,6
2 )*0,001 𝑑𝑚 *40,08
3 𝑔
𝑚𝑜𝑙 𝑚𝑔
𝐶 2+ = 3 = 68, 136 3
𝐶𝑎 0,05 𝑑𝑚 𝑑𝑚

Analiza błędów:

∆𝐶
𝐶𝑎
2+ =𝐶
𝐶𝑎
2+ * ( ∆𝑎+∆𝑏
𝑎+𝑏
2
+
∆𝑉
𝑉 )
gdzie:

∆CCa2+ - błąd maksymalny wyznaczenia zawartości jonów wapnia w badanej wodzie

Δa, Δb – błąd pomiaru objętości roztworu EDTA zużytego do zmiareczkowania obu próbek badanej
wody (dokładność biurety wykorzystanej podczas miareczkowania)

ΔV – błąd pomiaru objętości próbki badanej wody użytej do miareczkowania (dokładność cylindra
miarowego wykorzystanego do odmierzenia objętości badanej wody)

Dane:

Δa = 0,1 cm3

Δb = 0,1 cm3

ΔV = 1 cm3

∆𝐶
𝐶𝑎
2+ = 68, 136
𝑚𝑔
𝑑𝑚
3 *
( 3
0,1 𝑐𝑚 +0,1 𝑐𝑚
3
1,8 𝑐𝑚 +1,6 𝑐𝑚
2
3
3
+
1 𝑐𝑚
50 𝑐𝑚
3

3
) = 9, 379
𝑚𝑔
𝑑𝑚
3

Zawartość jonów wapnia wynosi:

𝑚𝑔
𝐶 2+ = 68, 136±9, 379 3
𝐶𝑎 𝑑𝑚
 e. Zawartość jonów magnezu Mg2+

- nie oznaczono

3. Wnioski:
Twardość ogólna wody mieści się w przedziale 11,2-19,6 °𝑛 co wskazuje na to, że woda jest
średnio twarda. Taką wodę możemy wykorzystać jako wodę zarobową między innymi do
wytworzenia betonu.