Ikonostas

Ikonostas to centralny i najbardziej charakterystyczny element architektury

wschodnich Kościołów chrześcijańskich tradycji bizantyńskiej.
Jest to ozdobna, potężna ściana, bogato zdobiona ikonami, oddzielająca nawę
główną kościoła (nawa przeznaczona dla wiernych, gdzie odprawiane są obrzędy
liturgiczne ) od prezbiterium. Jest więc to ściana oddzielająca laików od świętości.
To oddzielenie nie jest jednak barierą, lecz raczej zasłoną, która pozwala wiernym
poczuć się uczestnikami boskich tajemnic, jednocześnie podkreślając świętość i
tajemniczość liturgii sprawowanej za ikonostasem.
Ściana ta może być wykonana np. z drewna, kamienia czy metalu.
Stanowi nie tylko element architektoniczny, ale też teologiczny oraz pełni funkcje
liturgiczne. Ikonostas symbolizuje granicę między niebem a ziemią, a dokładniej
powstał niejako z przeżywania świątyni jako “ nieba na ziemi” między światem
widzialnym a niewidzialnym. Ikony na ikonostasie są jakby oknami do wieczności,
przez które wierni mogą kontemplować tajemnice boskie i świętych, również
reprezentuje on bramę do królestwa Bożego, które się przybliżyło.
Słowo Ikonostas pochodzi od słów:

1. Eikon (εἰκών):
● Znaczenie: Obraz, ikona, podobizna, odbicie
● Pochodzenie: Wyraz ten wywodzi się z greckiego czasownika „eikō”
(εἴκω), co oznacza „być podobnym” lub „przypominać”. W kontekście
religijnym „eikon” odnosi się do przedstawienia świętych postaci lub
scen na malowidłach, mozaikach, freskach, ikonach i innych formach
sztuki sakralnej
2. Stasis (στάσις):
● Znaczenie: Stanie, postawa, miejsce, postawienie
● Pochodzenie: Wyraz ten wywodzi się od czasownika „histēmi” (ἵστημι),
który oznacza „stawać”, „stać” lub „umiejscawiać”. W kontekście
liturgicznym, „stasis” odnosi się do ustalonego miejsca lub pozycji, co
w połączeniu z „eikon” tworzy termin oznaczający miejsce, gdzie
umieszczane są ikony.

Etymologia słowa „ikonostas” odzwierciedla jego podstawową funkcję: jest to

struktura przeznaczona do umieszc §zania ikon, jest też bramą do świętości,
miejscem kontemplacji i modlitwy, prowadzącym wiernych ku zjednoczeniu z
Bogiem.

…powinny być przedmiotem kultu nie tylko wizerunki drogocennego i ożywiającego krzyża, ale
także czcigodne i święte ikony malowane, ułożone w mozaikę lub wykonane innym sposobem
(gr. kai heteran hyles epitedeios echousen), które ze czcią umieszcza się w kościołach, na
sprzęcie liturgicznym czy na szatach, na ścianach, czy na desce, w domach, czy przy drogach, z
wyobrażeniem Pana naszego Jezusa Chrystusa, Boga i Zbawiciela, świętej Bogurodzicy,
godnych czci aniołów oraz wszystkich świętych i świątobliwych mężów […] oddaje się [im] hołd
przez ofiarowanie kadzidła i zapalenie świateł przed wizerunkiem czcigodnego i ożywiającego
krzyża, świętej Ewangelii i innych świętości, jak to było w pobożnym zwyczaju u przodków. Kult
bowiem ikony skierowany jest do wzoru (gr. epi to prototypon), a kto składa hołd ikonie, ten go
składa Istocie, którą obraz przedstawia (gr. tou engraphomenou ten hypostasin)”[9].

Sztuka sakralna jest namaszczona przez Piękno transcendentne. Bóg-

Piękno czyni z piękna miejsce swojej Teofanii. Dlatego też ikona pozostaje w
opozycji do obrazu czysto materialnego i kształtów cielesnych. Ikona przenika
przez „zasłonę” zjawisk, aby dotrzeć do eschatologicznego realizmu
przemienionego świata. U podstaw sztuki ikony nie tkwi indywidualność twórcy,
ale Chrystus objawiający się każdemu malarzowi ikon w jedyny i niepowtarzalny
sposób[1].

[1] P. Evdokimov, Sztuka ikony. Teologia piękna, s. 180.