Podstawowe prawa elektrotechniki.

Prawo Ohma i prawa Kirchhoffa.

Materiały dydaktyczne dla kierunku Technik Optyk (W12) Kwalifikacyjnego kursu zawodowego.
 Prawo Ohma
NatęŜenie prądu zaleŜy wprost proporcjonalnie od napięcia
i odwrotnie proporcjonalnie od rezystancji:
U  V
I=  A =
R Ω 
Prawo Ohma jest spełnione tylko wtedy, gdy rezystancja nie zaleŜy od napięcia
ani od natęŜenia prądu.
Oznaczenia
R - rezystancja;
U - róŜnica potencjałów (napięcie);
I - natęŜenie prądu

Prawo Ohma dla obwodu zamkniętego:

E
I=
R + rw
Oznaczenia
R - rezystancja obciąŜenia; E - siła elektromotoryczna ogniwa; I - natęŜenie
prądu; rW - rezystancja wewnętrzna ogniwa.
Obwody rozgałęzione. Prawa Kirchhoffa
I5 Węzeł

I1+I2+I5=0

Oczko

E1- I1*R1- E2+ I2*R2+E3+ I3*R3+E4- I4*R4=0

Pierwsze prawo Kirchhoffa.

Suma natęŜeń prądów wchodzących do węzła sieci elektrycznej jest równa
sumie natęŜeń prądów wychodzących z punktu węzłowego.

Drugie prawo Kirchhoffa.

Suma sił elektromotorycznych w oczku jest równa sumie spadków napięć
na wszystkich rezystorach w tym oczku:
n m

∑ E = ∑ (I
i =1
i
j =1
j ⋅ Rj )
 Metoda praw Kirchhoffa

W ogólnym przypadku w kaŜdej gałęzi obwodu płynie inny prąd, z czego wynika
Ŝe liczba prądów jest równa liczbie gałęzi obwodu. Do obliczenia tych prądów
naleŜy ułoŜyć tyle niezaleŜnych równań, ile dany obwód ma gałęzi. Korzysta się
tu z zaleŜności, jaka zachodzi między liczbą gałęzi g, liczbą węzłów w oraz liczbą
oczek o obwodu w postaci g=(w-1)+o

Tok obliczeń jest następujący:

1. Strzałkuje się dowolnie prądy we wszystkich gałęziach obwodu.
2. Strzałkuje się napięcia (przeciwnie do strzałki prądu) na wszystkich elementach
rezystancyjnych oraz źródła napięcia.
3. Układa się (w-1) równań gałęziowych według pierwszego prawa Kirchhoffa
opuszczając jeden dowolny węzeł.
4. Układa się tyle równań według drugiego prawa Kirchhoffa ile dany obwód
zawiera oczek.
5. Rozwiązuje się powyŜszy układ ze względu na nieznane prądy gałęziowe.
Zaletą metody równań Kirchhoffa jest duŜa prostota w trakcie układania równań,
natomiast wadą jest duŜa pracochłonność przy ich rozwiązywaniu.
 Rozwiązywanie obwodu metodą praw Kirchhoffa
I1 I2
I3 E1-(I2+I3)*R1-I3*R3=0
R1=5Ω R2=10Ω E2+I3*R3-I2*R2=0
R3=10Ω
E1-I2*R1-I3*R1-I3*R3=0
E1=10V E2=5V E2-I2*R2+I3*R3=0

I1=I2+I3 E1-I2*R1-I3*(R1-R3)=0
E1-I1*R1-I3*R3=0 E2-I2*R2+I3*R3=0 ⇒ I2=(E2+I3*R3)/R2
I3*R3-I2*R2+E2=0
E2 + I 3 ⋅ R3
E1 − ⋅ R1 − I 3 ⋅ (R1 + R3 ) = 0
R2
R1 R ⋅R
E1 − E2 ⋅ − I 3 ⋅ 3 1 − I 3 ⋅ (R1 + R3 ) = 0
R2 R2
R1  R ⋅R 
E1 − E2 ⋅ = I 3 ⋅  1 3 + R1 + R3 
R2  R2 
E1 ⋅ R2 − E2 ⋅ R1 10 ⋅10 − 5 ⋅ 5 75
I3 = = = = 0,375 A
R1 ⋅ R3 + R1 ⋅ R2 + R2 ⋅ R3 5 ⋅10 + 5 ⋅10 + 5 ⋅ 5 200
5 + 0,375 ⋅10
I2 = = 0,875 A
10
I1 = 0,375 + 0,875 = 1,25 A
 Metoda oczkowa E1 − I1′ ⋅ (R1 + R3 ) + I 2′ ⋅ R3 = 0
I1 I2 I1′ ⋅ R3 − I 2′ ⋅ (R3 + R2 ) + E2 = 0
I3
R1=5Ω R2=10Ω E1 + I 2′ ⋅ R3
I1′ =
R3=10Ω R1 + R3
E1 + I 2′ ⋅ R3
I’1 R1 + R3
⋅ R3 − I 2′ ⋅ (R3 + R2 ) + E2 = 0
E1=10V E2=5V
I’2 R3 R32
E1 ⋅ + I 2′ ⋅ − I 2′ ⋅ (R2 + R3 ) + E2 = 0
R1 + R3 R1 + R3
 R32  R3
W rozpatrywanym obwodzie wprowadzamy I 2′ ⋅  − R2 − R3  + E1 ⋅ + E2 = 0
 R1 + R3  R1 + R3
prądy oczkowe, krąŜące jak gdyby wzdłuŜ
 R32 − R1 R2 − R1 R3 − R2 R3 − R32  R3
poszczególnych oczek obwodu. I 2 ⋅ 
′  + E1 ⋅ + E2 = 0
 R1 + R3  R1 + R3
Najwygodniej jest przyjąć, Ŝe zwroty prądów R3  R R + R1 R3 + R2 R3 
E1 ⋅ + E2 = I 2′ ⋅  1 2 
oczkowych są takie same we wszystkich R1 + R3  R1 + R3 
oczkach, na przykład są zgodne z ruchem E1 R3 + E2 (R1 + R3 )
wskazówek zegara. Prądy w gałęziach I 2′ =
R1 R2 + R1 R3 + R2 R3
zewnętrznych obwodu, tj. w gałęziach nie 10 ⋅10 + 5 ⋅ (5 + 10) 175
będących wspólnymi dla dwóch oczek, są I 2′ = = = 0,875 A
5 ⋅10 + 5 ⋅10 + 10 ⋅10 200
równe odpowiednim prądom oczkowym. 10 + 0,875 ⋅10
I1′ = = 1,25 A
Prądy w gałęziach wspólnych dla dwóch 5 + 10
oczek równają się róŜnicy odpowiednich I1 = I1′ = 1,25 A
prądów oczkowych. I 2 = I 2′ = 0,875 A
I 3 = I1′ − I 2′ = 0,375 A
 Rozwiązywanie obwodów metodą potencjałów węzłowych
I1 A I2 I1 = I 2 + I 3
I3 E1 − VA E2 + V A VA
I1 = I2 = I3 =
R1=5Ω R2=10Ω R1 R2 R3
R3=10Ω
E1 − V A E2 + V A VA
= +
E1=10V E2=5V R1 R2 R3
E1 V A VA E2 VA
B − = + +
R1 R1 R2 R2 R3
Tok obliczeń prądów gałęziowych jest następujący: E1 E2 V A VA VA
− = + +
1. Strzałkuje się dowolnie prądy we wszystkich R1 R2 R1 R2 R3
gałęziach obwodu. E1 E2
−
2. Strzałkuje się napięcia (przeciwnie do strzałki prądu) R1 R2
VA =
na wszystkich elementach rezystancyjnych obwodu. 1 1 1
+ +
3. Oznacza się potencjały węzłów, przyjmując potencjał R1 R2 R3
jednego dowolnego węzła równy zeru (węzeł 10 5
−
odniesienia). VA = 5 10 = 1,5 = 3,75 V
4. Układa się równania węzłowe dla (w-1) węzłów 1 1 1 4
+ +
obwodu, opuszczając węzeł odniesienia. 5 10 10 10
5. Rozwiązuje się powyŜszy układ równań ze względu
na potencjały węzłowe. I1 =
10 − 3,75
= 1,25 A
6. Oblicza się napięcia występujące na poszczególnych 5
gałęziach wzorem Ukl=Vk-Vl. 3,75 + 5
I2 = = 0,875 A
7. Prądy gałęziowe wyznacza się z prawa Ohma. 10
3,75
I1 = = 0,375 A
10
Metoda źródła zastępczego. Twierdzenie Thevenina i Nortona
 Rozwiązywanie obwodu metodą Thevenina

KaŜdy liniowy dwójnik aktywny moŜna przedstawić w postaci źródła napięcia

o sile elektromotorycznej równej napięciu między rozwartymi zaciskami
wyjściowymi dwójnika aktywnego. Rezystancja wewnętrzna tego źródła jest
równa rezystancji tego dwójnika po usunięciu wszystkich źródeł energii.
 Rozwiązywanie obwodu metodą Thevenina
I1 A I2
I3 Rozwieramy zaciski A i B
R1=5Ω R2=10Ω
E1 + E2
R3=10Ω U AB = E1 − I1 ⋅ R1 = E1 − ⋅ R1
R1 + R2
E1=10V E2=5V
10 + 5
U AB = 10 − ⋅5 = 5V
B 5 + 10
A Likwidujemy źródła napięa
R ⋅R 5 ⋅10 1
Rw = 1 2 = =3 Ω
Rw R1 + R2 5 + 10 3
U3
R3 U AB 5 15
I3 = = = = 0,375 A
UAB 1
Rw + R3 3 + 10 40
3
B
Rozwiązywanie obwodu metodą Nortona

Twierdzenie Nortona
KaŜdy liniowy dwójnik aktywny moŜna przedstawić w postaci źródła prądu.
Prąd źródłowy tego źródła równy jest prądowi płynącemu w bezoporowym
przewodzie zwierającym zaciski dwójnika aktywnego, zaś rezystancja
wewnętrzna tego źródła jest równa rezystancji tego dwójnika po usunięciu
wszystkich źródeł energii.
 I 3 = I 3′ − I 3′′
Zasada superpozycji
Zakladamy E2 = 0
I1 I2 R1
E1 − E1 ⋅
I’3 RR
R1 + 2 3
R1=5Ω R2=10Ω U ′AB R2 + R3
I 3′ = =
R3=10Ω R3 R3
5
E1=10V I”3 E2=5V 1−
10 ⋅10
5+
I 3′ = 10 ⋅ 10 + 10 = 0,5 A
10
Zakladamy E1 = 0
Odpowiedź liniowego układu E 2 − E2 ⋅
R2
fizycznego, obwodu elektrycznego RR
R2 + 1 3
lub jego gałęzi na kilka wymuszeń, U ′AB
′ R1 + R3
I 3′′ = =
równa się sumie odpowiedzi na R3 R3
kaŜde wymuszenie z osobna. 10
1−
5 ⋅10
10 +
I 3′′ = 5 ⋅ 5 + 10 = 0,125 A
10

I 3 = 0,5 − 0,125 = 0,375 A

Literatura:
J.Nowicki „Podstawy elektrotechniki i elektroniki dla ZSN” WSiP 1999
S.Okoniewski „Technologia dla elektroników” WSiP