1078 Straf(proces)recht

Kroniek van het

straf(proces)recht

Joost Nan, Pieter Verrest & Chantal van der Vis1

Naast de oorlog in Oekraïne en de voortslepende politieke discussies over het stikstofbeleid, de opvang van
vluchtelingen en de aardbevingsschade, brak ook de strafrechtelijke actualiteit een aantal malen door in de
hoofdlijnen van het nieuws. Dat gebeurde door een aantal uiteenlopende gebeurtenissen die sprekende
beelden opleverden. Die volgen in vogelvlucht in de inleidende beschouwingen van deze kroniek. Vervolgens
worden in de gebruikelijke rubrieken (beleid en onderzoek, wetgeving en rechtspraak) de overige strafrechtelijke
actualiteiten van het afgelopen half jaar besproken.

1. Inleidende actualiteiten Beelden en discussie van een heel andere orde,

Op 17 november 2022 deed de Rechtbank Den Haag uit-
spraak in het MH17-proces.2 Drie van de vier verdachten
werden tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld
wegens het medeplegen van moord en het opzettelijk
doen verongelukken van een luchtvaartuig. Een vierde
verdachte, tegen wie eveneens levenslang was geëist, werd
vrijgesproken. Het vonnis in eerste aanleg betekende met-
een ook het einde van deze in veel opzichten unieke straf-
zaak: de verdachten noch het OM tekenden hoger beroep
aan. Voor een antwoord op de vraag of er hiermee sprake
was van een positieve afloop van de zaak, werd vooral
naar de nabestaanden van de slachtoffers gekeken. Dat
was geheel in lijn met de gekozen insteek tijdens de ver-
volging en berechting: er is niet eerder een strafzaak in
Nederland geweest waarin zoveel rekening is gehouden
met de positie van slachtoffers. Bij de slachtoffers kwam
opluchting naar voren: zowel over het feit dat de strafzaak
eraan had bijgedragen de feiten helder te krijgen als over
het aanwijzen van verantwoordelijkheden die gestraft
waren. De opluchting kwam ook omdat er met het einde
van het strafproces iets afgesloten kon worden. Het Joint
Investigation Team (JIT) dat de MH17-zaak onderzocht, gaf
op 8 februari 2023 een persconferentie3 waaruit toch
enigszins een beeld van onvolkomenheid ontstond. Er
werd in detail gesproken over delen van het onderzoek
(vooral naar degenen die de beslissing hebben genomen
om te schieten met het BUK-luchtdoelsysteem) die wegens
gebrek aan bewijs niet tot concrete verdachten hadden
geleid, en zelfs over sterke aanwijzingen dat de Russische
president persoonlijk betrokken zou zijn geweest bij de
inzet van het BUK-systeem. Tegelijk werd door het JIT en
het OM echter ook aangekondigd dat (vooralsnog) geen
verder onderzoek meer naar de zaak zou worden gedaan.4
leverden de acties op van Extinction Rebellion en van
protesterende boeren. Want waarom werd er – bijvoor-
beeld – tijdens de acties van boeren zo weinig door de
politie opgetreden en werden in januari 2023 leden van
Extinction Rebellion aangehouden enkel omdat zij had-
den opgeroepen om op de snelweg A12 te protesteren?
Aan de tafels van de talkshows en in radioprogramma’s
werd dit geframed als willekeur. Diende het strafrecht
om het demonstratierecht de kop in te drukken? Het
College voor de Rechten van de Mens zei die indruk te
hebben.5 Dit onder meer omdat enkele activisten van
Extinction Rebellion na hun aanhouding op verdenking
van opruiing een gebiedsverbod hadden gekregen (in de
vorm van een gedragsaanwijzing in de zin van artikel
509hh Sv) voor de omgeving van de A12 waar ze wilden
demonstreren.6 De afgelopen jaren, vooral ook door de
polarisatie in het maatschappelijk debat over de corona-
maatregelen, zijn we getuige van een soort herontdek-
king van het misdrijf opruiing. Het delict lijkt sterk ver-
De afgelopen jaren zijn we
getuige van een soort her-
ontdekking van het misdrijf
opruiing. Het delict lijkt sterk
verbonden met het tijdsgewricht
waarin we ons bevinden

1186 NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15

bonden met het tijdsgewricht waarin we ons bevinden.
De kern van het misdrijf is de bescherming van de open-
bare orde tegen direct gevaar van geweld tegen het open-
baar gezag of het oproepen tot het plegen van strafbare
feiten – die kern rechtvaardigt ook de aanzienlijke maxi-
mumstraf (vijf jaren gevangenisstraf). De rechtspraak
over opruiing lijkt een ruime toepassing toe te laten.7
Dat daar slechts sporadisch gebruik van wordt gemaakt
heeft te maken met de afwegingen die het OM (op de
achtergrond) maakt over de wenselijkheid van strafrech-
telijk optreden, op basis van het opportuniteitsbeginsel.
De lijn is daarbij steeds terughoudendheid in de toepas-
sing van het strafrecht. Deze positieve uitleg van het
opportuniteitsbeginsel vindt volgens auteurs als Moons
en ’t Hart zijn oorsprong in een ander tijdperk van socia-
le onrust: de veranderende samenleving na ’68. Toen
zocht en vond het OM op deze manier ruimte om in
roerige tijden van maatschappelijke conflicten verdere
polarisatie te voorkomen.8
Een ander, dominant beeld van de strafrechtelijke
actualiteit is de omvang en de dreiging van de georgani-
seerde drugscriminaliteit. In 2022 werd in de havens van
Rotterdam en Antwerpen 160 ton cocaïne in beslag
genomen. De hoeveelheid in beslaggenomen drugs in
Antwerpen (110 ton) wordt opgeteld bij de vangst in Rot-
terdam, mede omdat uit politieonderzoeken blijkt dat de
daders voor een groot deel uit Nederland afkomstig zijn.9
Criminele organisaties plegen niet alleen onderling
geweld, enkele organisaties bedreigen ook journalisten,
magistraten, (oud-)politici, en H.K.H. prinses Amalia. Dat
hebben we inmiddels allemaal door berichtgeving in de
media meegekregen. Voeg daaraan toe de vermeende
betrokkenheid van Nederlandse verdachten bij de ernsti-
ge bedreiging van de Belgische Minister van Justitie.10 Er
wordt naarstig gezocht naar manieren om die dreiging
tegen te gaan. Zo is reeds een aantal maatregelen geno-
men om gedetineerde verdachten en veroordeelden die
zich bezighouden met voortgezet crimineel handelen
vanuit detentie in hun mogelijkheden om met de bui-
tenwereld te communiceren, te beperken.11 Nog weer
andere maatregelen, zoals een wijziging van de Peniten-
tiaire beginselenwet, zijn in gang gezet.12 Ook een verho-
ging van de maximumstraffen voor grootschalige in- en
uitvoer, productie en bezit van harddrugs valt te ver-
wachten.13 Nederland is zeker geen narcostaat, maar de
bestrijding van georganiseerde drugscriminaliteit levert
wel grote uitdagingen op.14 Op 1 maart 2023 werd het
rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid over het
bewaken en beveiligen van bedreigde personen open-
baar.15 Uit dat rapport, toegespitst op getuigenbescher-
ming en het stelsel bewaken en beveiligen rond de
kroongetuige Nabil B., naar aanleiding van de moorden
op de broer van de kroongetuige, Derk Wiersum en Peter
R. de Vries, komt naar voren hoezeer het capaciteits-
vraagstuk in het centrum staat van de strafrechtelijke
bestrijding van georganiseerde criminaliteit. Een ade-
quaat functionerend stelsel voor getuigenbescherming
vereist een grote inzet van capaciteit om intelligence te
verzamelen en te delen, en om de beveiliging uit te voe-
ren. Dit naast de reeds tekortschietende capaciteit om
zoveel mogelijk zaken van georganiseerde drugshandel
op te sporen, en vooral ook te berechten. Dat ontbreken
van capaciteit heeft serieuze gevolgen, bijvoorbeeld voor
de plannen om de kroongetuigenregeling uit te breiden,
waardoor juist het aantal personen dat moet worden
opgenomen in een getuigenbeschermingsprogramma
zal stijgen.16 Het vergt ook dat op tactisch en strategisch
niveau een fundamenteel andere insteek in de bestrij-
ding van georganiseerde criminaliteit wordt gekozen.
Dat besef is er wel, maar verwezenlijking gaat in de prak-
tijk moeizaam, zo blijkt uit recent onderzoek dat is ver-
richt door onderzoekers van de Universiteit Maastricht
en van de Erasmus Universiteit.17
Berichten over de dreiging van de georganiseerde
misdaad in Nederland verschijnen ook in buitenlandse
media. Dat geeft niet zo’n fraai beeld van het Nederlandse

Auteurs nen tegen Rusland bij het EHRM. De Grote beginsel. Enige notities over zijn inhoud en van de Raad van State over het concept-

1. Alle auteurs zijn werkzaam bij de Erasmus Kamer van het EHRM verklaarde de klach- omvang’, NJB 1969, p. 485-495 en A.C. ’t wetsvoorstel tot wijziging van de Penitentiai-

Universiteit Rotterdam. Prof. mr. J.S. Nan ten op 22 november 2022 voor een deel Hart, Openbaar ministerie en rechtshand- re beginselenwet in verband met aanvullen-

en prof. mr. P.A.M. Verrest zijn hoogleraar ontvankelijk: EHRM 22 november 2022, having, Arnhem: Gouda Quint 1994, de maatregelen tegen georganiseerde

straf(proces)recht. Mr. C.L. van der Vis is appl. nrs. 8019/16, 43800/14 en p. 30-57 en 120-121. criminaliteit tijdens detentie van 6 april 2023.

wetenschappelijk docent straf(proces)recht. 28525/20. 9. ‘Onvoorstelbaar grote hoeveelheid drugs Zie verder Kamerstukken II 2022/23, 24587,

De kroniekperiode loopt grofweg van half 5. mensenrechten.nl/actueel/ in Rotterdam en Antwerpen gevonden: 160 nr. 894 en de brief in de bijlage bij Kamer-

september 2022 tot maart 2023. Met ont- nieuws/2023/01/31/demonstratierecht- ton coke in 2022’, AD 10 januari 2023. stukken II 2022/23, 29911, nr. 374.

wikkelingen nadien is slechts mondjesmaat onder-druk-blijkt-uit-aanhouding-klimaat- 10. ‘Gearresteerde Nederlanders waren van 13. Kamerstukken II 2022/23, 29911, nr.

rekening gehouden. activisten. plan Belgische minister te ontvoeren’, NU.nl 394.

6. Zie Rb. Den Haag 28 februari 2023, 25 september 2022. 14. Zie D. van Toor, ‘Nederland is geen

Noten ECLI:NL:RBDHA:2023:2284: het gebied 11. Zo is een extra grond voor plaatsing in narcostaat: over de (on)zin van een omstre-

2. Rb. Den Haag 17 november 2022, waarop de gedragsaanwijzing betrekking de EBI toegevoegd. Zie Wijziging van de den concept’, AA 2022, p. 896-901.

ECLI:NL:RBDHA:2022:12216, had werd verkleind tot enkel het zich Regeling selectie, plaatsing en overplaatsing 15. Onderzoeksraad voor Veiligheid, Bewa-

ECLI:NL:RBDHA:2022:12217, ophouden op de A12 en niet in de omge- van gedetineerden in verband met de wijzi- ken en beveiligen, Lessen uit drie beveili-

ECLI:NL:RBDHA:2022:12218, ving. ging van de regeling inzake de plaatsing in gingssituaties, Den Haag, februari 2023.

ECLI:NL:RBDHA:2022:12219. 7. Zo kan opruiing op indirecte wijze plaats- de extra beveiligde inrichting en de herbe- 16. Zie Kamerstukken II 2022/23, 29911,

3. politie.nl/informatie/transcriptie-van- vinden, zie HR 24 maart 2020, oordeling hiervan en het uitsluiten van nr. 395, p. 13-18.

persconferentie-jit-mh17-op-8-februa- ECLI:NL:HR:2020:447 (Context). Zie verder gedetineerden met een verhoogd vlucht- of 17. Zie H. Nelen e.a., Koers bepalen.

ri-2023.html. ook HR 15 december 2020, maatschappelijk risico van regionale plaat- Over de lessen van de versterking aanpak

4. Wel is er o.a. nog de procedure die ECLI:NL:HR:2020:2020 (Blokkeerfriezen). sing, Stcrt. 2022, 33928. georganiseerde drugscriminaliteit, Den

Oekraïne en Nederland hebben aangespan- 8. Zie J.M.A.V. Moons, ‘Het opportuniteits- 12. Zie het advies van de Afdeling advisering Haag: Boom criminologie 2023.

NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15 1187

 Straf(proces)recht
Berichten over de dreiging van de
georganiseerde misdaad in
Nederland verschijnen ook in
buitenlandse media. Dat geeft niet
zo’n fraai beeld van het Nederlandse
strafrecht
strafrecht.18 Daarvan moeten we ons terdege bewust zijn.
Dit komt ook geregeld terug in officiële evaluaties van het
strafrecht en de strafrechtspleging in Nederland, door
internationale organisaties.
Wat is eigenlijk breder het beeld dat die internatio-
nale organisaties hebben van Nederland? Daarover ver-
schenen de afgelopen maanden interessante aankno-
pingspunten. Het gaat om evaluaties die plaatsvinden op
basis van internationale wetgeving en beleid waaraan
Nederland moet voldoen. Er zitten ook duidelijk rechtsver-
gelijkende aspecten in een dergelijke evaluatie: doordat de
evaluatoren de situatie in verschillende landen met elkaar
vergelijken en die evaluatoren (on)bewust ook een verge-
lijking maken met de situatie in hun eigen land. Tezamen
bieden de evaluaties een soort externe blik op ons recht
– un regard extérieur.19
In 2022 werd Nederland geëvalueerd door de Financial
Action Task Force (aanpak van witwassen en terrorisme-
financiering),20 door de EU in het kader van de negende
ronde van onderlinge evaluaties inzake criminaliteitsbe-
strijding (met als thema strafrechtelijke samenwerking
met andere lidstaten van de Europese Unie)21 en door het
European Committee for the Prevention of Torture (CPT)
van de Raad van Europa (detentie).22 Helaas is het rapport
van het CPT nog niet gepubliceerd – het wordt wel eer-
daags verwacht – anders was sprake geweest van een min
of meer volledige dwarsdoorsnede van het strafrecht. Toch
geven ook de FATF en EU-evaluaties al een interessant
beeld. Beide evaluaties vallen zeer positief uit voor Neder-
land.23 De FATF stelt vast dat Nederland erin is geslaagd
om de afgelopen jaren te komen tot een goede onderlinge
coördinatie tussen alle autoriteiten en instanties die
betrokken zijn bij de bestrijding van witwassen.24 De pre-
ventie van witwassen, met onder andere meldingen van
ongebruikelijke transacties, lijkt (inmiddels) aan te sluiten
bij de opsporingspraktijk. Er worden veel onderzoeken ver-
richt naar witwassen, zowel kleine als grote onderzoeken.
De doorlooptijden zijn soms relatief lang en er is hinder
van de te lange procedures over mogelijke toepasselijkheid
van het verschoningsrecht bij inbeslagneming van admi-
nistratie van bedrijven.25 Maar de evaluatoren oordelen
positief over het geheel van opsporing en vervolging. Als
het tot berechting komt zijn de straffen in de ogen van de
evaluatoren evenwel laag: voor zelfstandige witwasvervol-
ging wordt gemiddeld een gevangenisstraf van ongeveer
159 dagen opgelegd. De vraag wordt hardop gesteld of dat
een voldoende afschrikwekkende straf is.26 De FATF toont
zich ook tevreden over de resultaten op het terrein van het
1188 NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15
afnemen van crimineel vermogen.27 De FATF-evaluatie en
de EU-evaluatie zijn beide positief over de wijze waarop
Nederland rechtshulp verleent aan andere landen, binnen
en buiten Europa.28 Daarbij wordt vooral lof uitgesproken
over specialisatie binnen politie, OM en rechtspraak, met
een bijzondere rol voor de Interregionale rechtshulpcentra
(IRC’s) waarin politie en OM samenwerken.29 De EU-evalua-
tie leidt tot slechts enkele aanbevelingen, onder andere
met betrekking tot de positie van het Hof Arnhem-Leeu-
warden dat in het kader van de Wet wederzijdse erkenning
en tenuitvoerlegging vrijheidsbenemende en voorwaarde-
lijke sancties (WETS) de Minister van Justitie en Veiligheid
adviseert over de toelaatbaarheid van overname van de
tenuitvoerlegging van een strafvonnis van een andere EU-
lidstaat waarin een vrijheidsstraf is opgelegd.30 De conclu-
sie is duidelijk. De evaluatoren van de beschreven interna-
tionale evaluaties zijn onder de indruk van de Nederlandse
strafrechtspleging. Dat geldt zowel de wetgeving, de orga-
nisatie als de resultaten.
2. Beleid en onderzoek
Strafbaarstelling van lijkschennis; necrofilie
De Wilde, Van Beers, Buisman & Bökenkamp deden onder-
zoek naar de noodzakelijkheid van aanvullende strafbaar-
stelling van lijkschennis en eventuele aanpassingen van
bestaande strafbepalingen in dat verband.31 Aanleiding
voor dit onderzoek was onder meer de zaak van iemand
die in een mortuarium seks had met een lijk, maar daar-
voor niet werd en kennelijk ook niet kon worden vervolgd.
Diverse vormen van lijkschennis (zoals het verplaatsen of
wegmaken van een lijk, het verrichten van seksuele gedra-
gingen met een overleden lichaam en allerlei vormen van
fysieke aantasting) zijn langsgelopen ter signalering van
mogelijke hiaten in de strafrechtelijke dekking hiervan.
Toegespitst op necrofilie, is de uitkomst van het onder-
zoek dat dit niet zonder meer een strafbaar feit oplevert.
Het kan wel vallen onder beschadiging van een goed (arti-
kel 350 Sr), verplaatsing van een lijk (artikel 150) of lokaal-
vredebreuk (artikel 138 Sr), maar dit hoeft niet het geval
te zijn. Strafbaarstelling zou gerechtvaardigd zijn omdat
necrofilie een zeer ernstige aantasting van de integriteit
van de overledene oplevert en schade kan berokkenen aan
de nabestaanden in verband met diens nagedachtenis.32
Uit de rechtsvergelijking komt naar voren dat in veel
andere landen seks met een overleden persoon strafbaar
is gesteld. Soms via generieke strafbepalingen, soms als
een specifiek delict. Er zijn niet zo veel gevallen van
necrofilie bekend, maar volgens de onderzoekers is daar-
mee niet gezegd dat het weinig voorkomt. Geadviseerd
wordt om seks met een lijk specifiek te zien als zedenmis-
drijf en als zodanig strafbaar te stellen. De Minister van
Justitie en Veiligheid lijkt hier wel wat voor te voelen.33
Strafbaarstelling van psychisch geweld
Ook het (nader) strafbaar stellen van psychisch geweld
staat volop in de aandacht. Janssen, Dreissen & Juncker
deden daarnaar onderzoek.34 Psychisch geweld is een
groot probleem, voornamelijk achter de voordeur.35 Het
fenomeen geweld kent diverse definities (breed en smal)
en de onderzoekers maken zelf geen keuze. Hoe ruim de
grenzen worden getrokken is een uitkomst van maat-
schappelijke opvattingen en het onderzoek draagt daar-
aan bij. Soms is dit psychisch geweld wel strafbaar, zoals
in geval van dwang (artikel 284 Sr) en bedreiging (artikel
285 Sr). Maar onder mishandeling lijkt het toebrengen
van psychisch leed vooralsnog niet te vallen, omdat het
beschermde rechtsgoed van dat delict lichamelijk welzijn
is. Een haakje zou wat ons betreft wellicht nog kunnen
zijn dat met mishandeling wettelijk gelijk wordt gesteld
‘opzettelijke benadeling van de gezondheid’ (artikel 300
lid 4 Sr). Als daaronder in de eenentwintigste eeuw ook de
geestelijke gezondheid wordt verstaan (waarover thans
natuurlijk veel meer bekend is dan in de tijd van Freud),
kan psychische terreur ook als mishandeling worden
gekwalificeerd. De onderzoekers geven uiteindelijk een
genuanceerd antwoord op het eerste deel van de hoofd-
vraag of aparte strafbaarstelling van psychisch geweld kan
worden gerechtvaardigd (in verband met de criteria voor
strafbaarstelling). Enerzijds verbetert een zelfstandig
delict de bewustwording en kennis en kunde bij politie en
hulpverleners, kan dit positief werken voor de aangiftebe-
reidheid en kan hulpverlening beter worden afgedwongen.
Maar anderzijds is de verwachting dat het feit in de regel
lastig te bewijzen zal zijn (met alle teleurstelling van dien
als handhaving uit- of achterblijft), zou hulpverlening
voorop moeten staan en niet het strafrecht en is het lastig
een concrete strafbepaling te formuleren.36
Beelden van geweld tegen journalisten
Recent onderzoek door onderzoekers van de Erasmus Uni-
versiteit laat zien dat er toegenomen aandacht is voor
geweld (en agressie) tegen journalisten.37 Hoewel dé jour-
nalist en hét geweld niet bestaan (dit zijn diffuse begrip-
pen die verschillend worden ingevuld), staat het onder-
werp dus wel echt op de kaart. Het geweld is ongelijk
verdeeld over situaties en soorten journalisten en is con-
textafhankelijk. Vooral journalisten die ter plaatste duide-
Het kan geen kwaad de Nederlandse
bevolking het belang voor onze
democratische rechtsstaat van een
goed functionerende pers nog eens
bij te brengen
lijk herkenbaar aan het werk zijn krijgen ermee te maken.
Maar ook online komt een hoop vuilspuiterij voor tegen
journalisten. Het geweld of de agressie is zelden door-
dacht en komt vaak voort uit emotie. Vandaar dat repres-
sieve maatregelen, zoals in het bijzonder het taakstrafver-
bod, weinig of geen zoden aan de dijk zal zetten om dit
ongewenste gedrag te beteugelen. Met name via het
samenwerkingsverband PersVeilig wordt al veel onderno-
men. Strafzaken waarbij journalisten het slachtoffer zijn,
behoren prioriteit te krijgen – met een verhoging van
200% van de strafeis. In de praktijk laat de uitvoering
daarvan echter te wensen over, (b)lijkt. Aandacht zou moe-
ten uitgaan naar een betere uitvoering van de bestaande
afspraken. Geweld en agressie tegen journalisten past
voorts in een bredere ontwikkeling van geweld tegen bij-
voorbeeld personen met een publieke taak. Het kan geen
kwaad de Nederlandse bevolking het belang voor onze
democratische rechtsstaat van een goed functionerende
pers nog eens bij te brengen.
Publiek-private verhoudingen in het strafrecht;
zelfmelding en zelfonderzoek
De toenemende aandacht voor private verschijningsvor-
men binnen de strafrechtelijke rechtshandhaving roept de

18. Jessica Loudis, ‘The cartel, the journalist andere lidstaten voor de bestrijding van evaluaties wel eens anders geweest. dood’, NJB 2017/774, afl. 14.

and the gangland killings that rocked the criminaliteit, en 6) de tenuitvoerlegging van 24. FATF-rapport, p. 7, 41-47. 33. Kamerstukken II 2022/23, 34843, nr.

Netherlands’, The Guardian 6 oktober straffen – inclusief vrijheidsbeneming (o.a. 25. FATF-rapport, p. 48. 68, p. 19.

2022; Jean-Pierre Stroobants, ‘La Mocro CPT). 26. FATF-rapport, p. 73-74. 34. J.H.L.J. Janssen, W.H.B. Dreissen & K.

Maffia terrorise les Pays-Bas pour faire 20. FATF, Anti-money laundering and 27. FATF-rapport, p. 9, 79-82. Men zou Juncker, Naar een aparte strafbaarstelling

libérer son chef’, Le Monde 22 oktober counter-terrorist financing measures - The hieruit kunnen afleiden dat de noodzaak van psychisch geweld? Voor- en tegen-

2022. Netherlands, Fourth Round Mutual Evalua- van het wetsvoorstel Confiscatie criminele argumenten, Expertisecentrum Veiligheid

19. Om helemaal compleet te zijn, zouden tion Report, Paris: FATF/OECD 2022. goederen dat op het moment voor advies Avans Hogeschool 2022.

de volgende bronnen en invalshoeken moe- 21. Council of the European Union, Evalua- aanhangig is bij de Raad van State, niet zo 35. Zie ook T. Engelfriet, ‘Psychisch geweld.

ten worden gecombineerd, die tezamen een tion report on the ninth round of mutual hoog is. Vaak nauwelijks zichtbaar en niet expliciet

vrijwel volledige externe blik op het Neder- evaluations (report on the Netherlands), 28. FATF-rapport, p. 12, 32, 181-184 en strafbaar’, PROCES 2021, p. 371-374.

landse strafrecht opleveren: 1) rechtspraak Brussel, 2 december 2022. Voorwerp van EU-rapport. 36. De onderzoekers hebben als concept

van internationale hoven, het EHRM en het evaluatie waren de uitvoering door Neder- 29. EU-rapport, p. 12-13, 77, 95. opgesteld: ‘Hij die wederrechtelijk stelsel-

Hof van Justitie voorop, 2) andere dwin- land van het kaderbesluit inzake het Euro- 30. De evaluatoren vinden dat het hof matig ernstig inbreuk maakt op de geestelij-

gende beoordelingen van het Nederlandse pees aanhoudingsbevel, het kaderbesluit feitelijk de hoogste rechter is en dus de ke integriteit van een ander, terwijl hij weet

recht (zoals evaluaties over adequate imple- wederzijdse erkenning vrijheidsbenemende bevoegdheid (of plicht) moet hebben om of redelijkerwijs moet vermoeden dat zijn

mentatie en uitvoering van EU-wetgeving maatregelen, het kaderbesluit voorwaarde- prejudiciële vragen te stellen aan het Hof handelen ernstig inbreuk maakt op de gees-

door de Europese Commissie, 3) systeem- lijke sancties en het kaderbesluit inzake van Justitie. Zie EU-rapport, p. 10. telijke integriteit van die ander wordt

beoordelingen, zoals die van CEPEJ, 4) toezichtmaatregelen als alternatief voor 31. B. de Wilde e.a., Strafbaarstelling van gestraft met ….’

evaluaties die zien op wetgeving en praktijk voorlopige hechtenis. lijkschennis, Den Haag: WODC 2022. Zie 37. N.L. Holvast e.a., Beelden van geweld.

ten aanzien van de bestrijding van bepaalde 22. coe.int/en/web/cpt/-/council-of-euro- kort J.M. ten Voorde, ‘Seksuele misdrijven: Een mixed-methods onderzoek naar geweld

strafbare feiten – denk aan o.a. de FATF, pe-anti-torture-committee-carries-out- vijf ontwikkelingen’, PROCES 2023, p. 5-9. en agressie tegen journalisten, Den Haag:

GRECO, 5) evaluaties van de strafrechtelijke 16-day-visit-to-the-netherlands. 32. Zie ook W.L.J.M. Duijst & T. Krap, Boom juridisch 2022.

samenwerking die Nederland heeft met 23. Dat is zeker wat betreft eerdere FATF- ‘Lichamelijke integriteit bij leven en na de

NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15 1189

 Straf(proces)recht
vraag op of het strafrecht nog altijd een louter publiek-
rechtelijke aangelegenheid is of dat private partijen daar-
in ook een rol toebedeeld kunnen (of moeten) krijgen. Er
lijkt sprake van verschuivende publiek-private verhoudin-
gen die mogelijk de weg vrijmaken voor publiek-private
samenwerking in het strafrecht.38 Los van de breedvoerige
fundamentele discussie over de karakterisering van ons
strafprocesrecht en de vraag of er plaats is voor privatise-
ring, is het goed de verschillende private verschijningsvor-
men te onderscheiden en te onderzoeken. Onderzoekers
van de VU Amsterdam hebben in opdracht van het WODC
in dit kader rechtsvergelijkend en empirisch onderzoek
verricht naar de zelfmelding van fraude en corruptie door
bedrijven in Duitsland, Engeland, Wales, Frankrijk en de
Verenigde Staten.39 Daaruit worden de eventuele opbreng-
sten en risico’s voor de Nederlandse situatie gedestilleerd,
daar het in ons land (nog) ontbreekt aan enig beleids- of
wettelijk kader. Er wordt in het onderzoek ook aandacht
besteed aan de rol van de advocaat die als leider van het
interne onderzoek een onafhankelijke rol dient aan te
nemen die vervolgens niet strookt met diens partijdigheid
in relatie tot de cliënt. Op basis van de rechtsvergelijkende
studie hebben de onderzoekers voorwaarden, incentives,
aandachtspunten voor de procedure en rechtswaarborgen
geformuleerd. Uit het empirische onderzoek volgt onder
meer dat zelfonderzoek als positief wordt ervaren, met
name vanwege de efficiëntie en de grote opbrengst aan
informatie die tijdens dat onderzoek door het bedrijf zelf
vergaard is. Voor zelfmelding ligt dit anders, omdat de
voordelen daarvan nog niet opwegen tegen de nadelen,
zoals de onduidelijkheid over de gevolgen van die mel-
ding, de rol van advocaten en spanningen tussen de OM-
transactiepraktijk en het oordeel van de rechter in een
strafzaak. Ook voor zelfonderzoek worden risico’s c.q.
nadelen onderkend. Daaronder worden – niet verrassend
– verstaan het risico op zelfincriminatie, kosten van het
onderzoek, reputatieschade en de vraag in hoeverre het
OM kan vertrouwen op de informatie die vergaard is tij-
dens het zelfonderzoek. Het is volgens de meerderheid
van de bevraagde deskundigen een goed streven om deze
vorm van privaat onderzoek te reguleren, maar met dien
verstande dat de bereidheid om zelfonderzoek te verrich-
ten en tot zelfmelding over te gaan, kan afnemen. Als
Nederland tot regulering overgaat, verdient volgens de
onderzoekers de rol van advocaat als onafhankelijk onder-
zoeker enerzijds en als partijdig raadsman anderzijds in
het bijzonder de aandacht. Regulering kan volgens hen
voorts bijdragen aan transparantie (en daarmee ook als
middel tegen het idee van een klassenjustitie) en bescher-
ming bieden aan slachtoffers van fraude en corruptie als-
mede aan natuurlijke personen die als verdachten worden
aangemerkt. Vervolgonderzoek is ten slotte aangewezen
Er valt winst te behalen door de rollen van deze private partijen
in het strafrecht te vergroten, maar zowel op het gebied van
beleid als regelgeving moet nog veel gebeuren om die samen-
werking tot een juridisch succes te maken
1190 NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15
indien zelfonderzoek en zelfmelding uitgebreid zouden
moeten worden naar andere strafbare feiten dan fraude
en corruptie.
Publiek-private verhoudingen in het strafrecht; de rol van
de poortwachter
Hoewel dat strikt genomen niet binnen deze kroniek-
periode valt, sluit het voorgaande aan bij Rotterdamse
onderzoek naar de bijzondere rol van advocaten als poort-
wachter. Van Wingerde & Hofman onderzochten de invul-
ling van de rol van poortwachters (accountants, advocaten,
belastingadviseurs en notarissen) bij de bestrijding van
criminaliteit, in het bijzonder witwassen.40 De beroeps-
groepen zijn volgens de onderzoekers gegroeid in hun rol
die aanvankelijk vooral werd ervaren als aan hen te zijn
opgelegd. Desondanks blijkt de invulling van die rol nog
altijd moeilijk. Met betrekking tot de hiervoor besproken
dubbelrol van advocaten is het interessant dat ook in dit
onderzoek de poortwachters aangeven de meldplicht
tegenstrijdig te vinden aan de vertrouwensrelatie met cli-
enten.41 Bovendien is een gebrek aan ‘guidance’ als pro-
bleem gesignaleerd. De invulling van de rol brengt dan
ook nog altijd veel onzekerheden met zich, hetgeen speci-
fiek ten aanzien van het anti-witwasbeleid vanwege de
zogenoemde ‘risk based-benadering’ spanningen oplevert.
Ook over de gevolgen van hun handelen bestaan onzeker-
heden. De angst om het verkeerd te doen kan dan de over-
hand nemen en soms kiezen poortwachters er dan voor
om bepaalde dienstverlening niet meer aan te bieden. In
zoverre lijken de open normen een averechtse werking tot
gevolg te hebben. De uitvoeringspraktijk van de poort-
wachter, die in ieder geval op papier een zeer waardevolle
en efficiënte rol vervult, staat voor uitdagingen.
Dat is eigenlijk symptomatisch voor de publiek-priva-
te samenwerking in het strafrecht. Er valt winst te beha-
len door de rollen van deze private partijen in het straf-
recht te vergroten, maar beide onderzoeken laten vooral
zien dat er zowel op het gebied van beleid als regelgeving
nog veel moet gebeuren om die samenwerking binnen de
strafrechtelijke rechtshandhaving tot een juridisch succes
te maken.
3. Wetgeving
Modernisering Wetboek van Strafvordering
Het wetsvoorstel voor het gemoderniseerde Wetboek van
Strafvordering heeft inmiddels een eigen Kamerstuknum-
mer: het omvangrijke wetsvoorstel werd op 17 maart 2023
ingediend bij de Tweede Kamer.42 De parlementaire
behandeling is daarmee officieel begonnen. Vorig jaar had
de Afdeling Advisering van de Raad van State thematisch
haar visie op dit wetgevingsproject gegeven en begrijpe-
lijk is dat men op het ministerie even de tijd nodig had
om in het bijzonder dat (opbouwende) commentaar te
verwerken.43 Ook is het advies van de diverse organisaties
betrokken bij de strafrechtsketen tot op zekere hoogte ter
harte genomen.44 Dat zal de verdere voortgang en accepta-
tie waarschijnlijk ten goede komen, al is het de vraag of
een nieuw wetboek alle praktijkproblemen zal kunnen
oplossen. Ter verdere progressie zal worden gewerkt met
diverse wetgevingssporen. Het Innovatiespoor omvat de
onderdelen van de Innovatiewet,45 die eind vorig jaar in
werking is getreden: prejudiciële procedure in strafzaken,
vastleggen en kennisnemen van gegevens na inbeslagne-
ming, opnamen van beeld en geluid als onderdeel van de
verslaglegging en als wettig bewijsmiddel, bevoegdheden
van de hulpofficier van justitie en mediation na aanvang
van het onderzoek op de terechtzitting. Met het vaststel-
lingspoor zullen in twee pakketten de boeken 1 tot en
met 6 en 7 en 8 vastgesteld worden. Dan is er het spoor
voor de invoeringswetgeving, die bestaat uit aanpassings-
wetgeving. Hierdoor worden andere wetten, zoals het Wet-
boek van Strafrecht, aangepast aan het nieuwe wetboek.
Ook wordt het overgangsrecht hierin geregeld. Daarnaast
worden door middel van een aparte invoeringsrijkswet de
diverse wijzigingen in de rijkswetten doorgevoerd. In het
aanvullingsspoor kunnen nadere ontwikkelingen worden
meegenomen.46 Een groep van wetenschappers van vier
universiteiten – Vrije Universiteit, Universiteit Utrecht,
Radboud Universiteit en Erasmus Universiteit – zal op
verzoek van de Tweede Kamer aan het begin van het wet-
gevingstraject enige bijstand verlenen.
Verhoging strafmaximum voor doodslag
Op Valentijnsdag vond de plenaire behandeling plaats en
een week later, op 21 februari, stemde de Eerste Kamer in
met de verhoging van de maximum gevangenisstraf op
doodslag.47 Deze gaat van vijftien jaar naar vijfentwintig,
om het ‘strafgat’ tussen moord en doodslag wat te dich-
ten.48 Op moord staat levenslang of – inmiddels – dertig
jaren, terwijl op het soms zeer vergelijkbare doodslag
‘slechts’ vijftien jaren staan. Dat zou knellen. Wij merken
op dat onder het nieuwe strafmaximum de poging tot
doodslag al hoger uit zou komen dan de huidige voltooide
variant. Het betreft kortom een forse verhoging, zeker als
via voorwaardelijk opzet tot een poging een ander van het
leven te beroven wordt gekomen (zoals bij een harde
schop tegen het hoofd). Enkele senatoren hadden nog
opgeroepen meer systematisch naar een aantal wettelijke
strafverhogingen te kijken en het onderhavige voorstel
dus (nog) niet aan te nemen. Het systematische onder-
zoek naar strafverzwarende effecten ligt weliswaar in het
verschiet nu de motie alsnog is aangenomen, maar in
deze volgorde lijkt de betekenis van het toekomstige
Het systematische onderzoek naar
strafverzwarende effecten ligt
weliswaar in het verschiet maar in
deze volgorde lijkt de betekenis van
het toekomstige onderzoek vooral
symbolisch
onderzoek vooral symbolisch. Met de komst van meer
heel lang gestraften heeft Van Hattum eerder al opgeroe-
pen te onderzoeken wat hiervan de gevolgen zijn voor de
detentiekwaliteit en (kansen op) resocialisatie.49
Verhoging strafmaximum voor deelneming aan een
terroristische organisatie
Ook de maximumstraf op deelneming aan een organisa-
tie die tot oogmerk heeft het plegen van terroristische
misdrijven moet omhoog. De Minister van Justitie en Vei-
ligheid stelt in de inmiddels gesloten consultatie voor om
de huidige maximumstraf van vijftien jaren te verhogen
naar twintig jaren.50 De strafbaarstelling is in 2004 inge-
voerd en het strafmaximum bleef sindsdien voor het eer-
ste lid ongewijzigd. De redenen voor verhoging ziet de
minister in de ontwikkelingen (welke precies?) op het
gebied van terrorisme en het gevaar dat van deze organi-
saties uitgaat.51 De verhoging naar twintig jaren sluit aan
bij de wettelijke systematiek, omdat poging of medeplich-

38. Over die verschuivingen sprak Cleiren notarissen in hun rol als poortwachter, Den lid 4 sub c Wwft (kunnen) vallen bij hun En eerder Kamerstukken II 2015/16, 29279,

tijdens de Thorbeckelezing in 2010: C.P.M. Haag: Sdu 2022. werkzaamheden als in die Wwft beschre- nr. 325 en Kamerstukken II 2019/20,

Cleiren, Evolueren naar meer horizontale en 41. De rol van poortwachter houdt volgens ven. 29279, nr. 539.

multidimensionale verhoudingen in het de onderzoekers in dat de professionele 42. Kamerstukken II 2022/23, 36327, nrs. 49. W.F. van Hattum, ‘Straffen met meer

strafrecht, Deventer: Kluwer 2010. Zie over dienstverleners (periodiek) onderzoek moe- 1-3. dan twintig jaar: aantallen en aandachts-

publiek-private samenwerking in het straf- ten doen naar hun cliënt, bij twijfel over de 43. Zie daarover de Beslisnota van 20 okto- punten’, Sancties 2020/74.

recht ook D.G.J. Grimmelikhuijzen, goede bedoelingen van die cliënt hun dien- ber 2022, 4269964. 50. Conceptwetsvoorstel Wijziging van het

‘Publiek-private samenwerking bij strafrech- sten moeten weigeren of stopzetten en dat 44. Kamerstukken II 2022/23, 36327, nr. 3, Wetboek van Strafrecht in verband met de

telijke rechtshandhaving’, BSb 2022-6, zij transacties waarvan het vermoeden par. 6. verhoging van het strafmaximum voor deel-

p. 239-243. bestaat dat die verband houden met illegale 45. Stb. 2022, 276. neming aan een terroristische organisatie.

39. C.A. Meerts e.a., Zelfonderzoek en zelf- geldstromen moeten melden als ongebrui- 46. Kamerstukken II 2022/23, 36327, nr. 3, 51. Concept-memorie van toelichting bij

melden van fraude en corruptie door kelijk bij de FIU. Een en ander om te voor- par. 7.3. Wijziging van het Wetboek van Strafrecht

bedrijven, Den Haag: WODC 2023. komen dat hun dienstverlening wordt 47. Kamerstukken I 2022/23, 35871, D en in verband met de verhoging van het straf-

40. K. van Wingerde & C. Hofman, Wach- misbruikt en om de integriteit van het Verslag van de vergadering van 21 februari maximum voor deelneming aan een terro-

ters aan het woord. Dilemma’s van accoun- financieel stelsel te beschermen. Specifiek 2023 (2022/23 nr. 20). ristische organisatie, p. 3.

tants, advocaten, belastingadviseurs en voor advocaten geldt dat zij onder artikel 1a 48. Kamerstukken II 2020/21, 35871, nr. 3.

NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15 1191

 Straf(proces)recht
tigheid aan de meest ernstige levensdelicten eenzelfde
maximum oplevert.
Wetsvoorstel seksuele misdrijven
Op 10 oktober is het wetsvoorstel seksuele misdrijven
naar de Tweede Kamer gestuurd.52 Na de tweede consulta-
tieronde is het wetsvoorstel op een aantal punten gewij-
zigd naar aanleiding van de verkregen input uit de advie-
zen. Zo is bijvoorbeeld door de ruimere reikwijdte van
aanranding en verkrachting de eerder voorgestelde zelf-
standige strafbaarstelling van seksuele handelingen bij
een persoon die als gevolg van een staat van geestelijke
dan wel lichamelijke onmacht in een positie verkeert dat
hij/zij niet in staat is om de wil te uiten, komen te verval-
len. In voorgesteld artikel 254 zijn de strafverzwarings-
gronden voorts bij elkaar gebracht; denk aan de gevallen
waarin het feit wordt begaan in de hoedanigheid van
ambtenaar, of indien de schuldige werkzaam is in een
penitentiaire inrichting dan wel in de maatschappelijke
of gezondheidszorg, etc. Verkrachting en aanranding zelf
zijn uitgebreid met een aantal specifieke strafbaarstellin-
gen ten aanzien van kinderen in drie leeftijdscategorieën
(respectievelijk zestien tot achttien jaren, twaalf tot zes-
tien en beneden de twaalf jaar). In de memorie van toe-
lichting worden de overige wijzigingen ten opzichte van
de laatste consultatieversie uitgebreid besproken.53 In de
brief van 12 december, waarin de Minister van Justitie en
Veiligheid de Kamer heeft geïnformeerd over het imple-
mentatietraject, wordt duidelijk gemaakt dat de wet
urgentie heeft.54 Het is de bedoeling dat de wet in 2024 in
werking zal treden.
Landelijk verbod op bezit en verkoop gebruiksmessen
Om het steekwapengeweld onder jongeren terug te drin-
gen is ter consultatie aangeboden het wetsvoorstel tot
een verbod op de verkoop van gebruiksmessen aan min-
derjarigen en het dragen daarvan in de openbare ruim-
te.55 Dit wetsvoorstel is onderdeel van het ‘Actieplan
wapens en jongeren’ en betreft een uitbreiding van de
reeds bestaande verboden in artikel 13, 26, 27 en 31
WWM. Een aantal gemeenten dat kampt met steekwapen-
geweld heeft inmiddels via de APV, ter aanvulling op de
WWM, het dragen van messen of andersoortige scherpe
voorwerpen die als steekwapen gebruikt kunnen worden,
verboden. Door de gemeenten wordt het landelijk verbod
toegejuicht vanwege de eenheid in regelgeving, omdat er
thans regionale verschillen (kunnen) bestaan. Maar de
Raad van State is kritisch over het voorstel. Zo vraagt de
Raad zich in het licht van rechtszekerheid af of de delicts-
omschrijving voldoende bepaald is. Bovendien wijst de
Raad op het risico van een omgekeerde bewijslast die het
voorstel tot gevolg lijkt te hebben. In artikel 27 lid 3
WWM wordt een categorie toegevoegd onder de Ministe-
riële vrijstelling, en wel voor zover het wapens betreft
van de categorie IV onder 6, of wanneer het gaat om
maatschappelijk aanvaardbare activiteiten, waaronder
activiteiten op het gebied van educatie, recreatie, sport,
beroeps- of bedrijfsuitoefening en onderhoudswerkzaam-
heden. Een algeheel verbod betekent aldus dat de bezitter
steeds zal moeten aantonen dat hij maatschappelijk aan-
vaardbare redenen heeft om het voorwerp bij zich te dra-
gen. Ter zake wordt in de memorie van toelichting
1192 NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15
De ruime reikwijdte van het
voorstel en de mogelijke
omkering van de bewijslast
stuiten op bezwaren die vast
en zeker onderwerp van
parlementaire discussie worden
gesteld dat ‘de drager een aannemelijke, verifieerbare en
niet op voorhand onaannemelijke verklaring aannemelijk
[zal] moeten maken dat het (onverpakte) bezit van het
desbetreffende voorwerp, mede gelet op de aard van het
voorwerp en de omstandigheden van het geval, een der-
gelijk maatschappelijk aanvaardbaar doel dient’. Dat is
bepaald geen messcherpe formulering. De ruime reik-
wijdte van het voorstel en de mogelijke omkering van de
bewijslast stuiten op bezwaren die vast en zeker onder-
werp van parlementaire discussie worden. Tegelijkertijd
moet de vraag worden gesteld wat deze wetswijziging toe-
voegt aan het bestaande instrumentarium. Artikel 27
WWM behelst immers al het verbod op het voorhanden
hebben van voorwerpen van de genoemde categorie IV
onder 6, inhoudende alle door de minister aangewezen
voorwerpen die geschikt zijn om daarmee personen ern-
stig lichamelijk letsel toe te brengen. Is dit wetsvoorstel
dan louter symbolisch?
4. Rechtspraak
Post-Jaddoe
Er was in de vorige kroniekperiode wat gedoe over de
beoordeling in cassatie van een veroordeling die pas in
hoger beroep tot stand is gekomen. In de zaak Jaddoe had
het Mensenrechtencomité namelijk geoordeeld dat de ver-
korte motivering van de Hoge Raad op de voet van artikel
81 RO, niet door de beugel van artikel 14 lid 5 IVBPR kon.
Die laatste bepaling geeft immers het (zachte) mensen-
recht om een veroordeling door een hoger rechtscollege te
laten beoordelen. Daarbij moeten zowel de feiten als het
recht aan een herbeoordeling (kunnen) worden onderwor-
pen. Het Comité viel – niet unaniem overigens – over het
feit dat met de verkorte motivering ‘the Supreme Court
did not provide adequate details of its considerations of
the lawfulness and sufficiency of the facts and evidence
used and the reasoning of its re-assessments. The Com-
mittee therefore considers that in the present case, the
Supreme Court did not properly assess the sufficiency of
facts and incriminating evidence which supported the
author’s conviction’. Het lijkt er dus op dat, in de woorden
van Bektesevic en Gonzalez Bos, een gebrek aan motive-
ring door de Hoge Raad doet vermoeden dat dus onvol-
doende naar de inhoud is gekeken.56 Het hele systeem
hoeft niet op de schop. Er is veeleer sprake van een moti-
veringsprobleem, aldus ook procureur-generaal Bleichrodt
in diens conclusie voor het Post-Jaddoe-arrest van de Hoge
Raad.57
 In de vorige kroniek vroeg Lestrade zich af of een
fundamentele herziening van ons rechtssysteem nodig
was of dat kon worden volstaan ‘met een uitgebreide uitleg
van het systeem inzake afdoening met behulp van artikel
81 RO’.58 De Hoge Raad heeft inmiddels voor dat laatste
gekozen.59 Hij is niet van de leg geraakt van een anders-
denkend ‘higher tribunal’ en kiest er – onzes inziens
terecht – voor om de zienswijze van het Comité inderdaad
slechts te zien als een motiveringsprobleem. Geduldig en
serieus (beide vicepresidenten zaten in de vijfkamer) legt
hij aan Genève uit dat ook in geval van een verkorte afdoe-
ning via artikel 80a of 81 RO, wel degelijk sprake is van een
inhoudelijke beoordeling door de Hoge Raad. Er wordt dan
niet alleen naar het recht gekeken, maar ook naar de feite-
lijke kanten van de zaak. Sprake is dus volgens de Hoge
Raad van ‘een inhoudelijke beoordeling (…) van zowel de
juridische als de feitelijke gronden van een schuldigverkla-
ring en veroordeling’. In zoverre komt de verdachte dus
niets te kort. Alleen licht de Hoge Raad die beoordeling in
geval van toepassing van artikel 80a of 81 RO niet nader
toe, omdat daarvoor wat hem betreft geen reden is. Zo
Uiteindelijk dus Much Jaddoe
about nothing
wordt tijd bespaard voor de zaken die er in cassatie wel toe
doen en zouden moeten worden uitgeschreven. Ondanks
dat de Hoge Raad aldus aangeeft niet van koers te hoeven
wijzigen is hij ‘desalniettemin’ voornemens in voorkomen-
de gevallen vaker met een motivering te komen die meer
is toegesneden op de concrete zaak. Aangenomen wordt
dat een verwijzing naar de conclusie van de procureur-
generaal daarvoor zou kunnen volstaan.60 Uiteindelijk dus
Much Jaddoe about nothing.
Bewijsvoering en verklaring van de verdachte
In een vijf-kamer-arrest van 20 december 2022 zet de
Hoge Raad in een Caribische doodslagzaak het gebruik in
een bewijsredenering van de verklaring van de verdachte,
of het uitblijven daarvan, uiteen.61 De Hoge Raad brengt
enkele bekende regels overzichtelijk bijeen. Het is een
nuttig arrest, omdat de strafrechter niet zelden iets wil of
moet met een verdachte die de kaken stijf op elkaar houdt
of met een alternatief scenario komt.62 De Hoge Raad
geeft nog maar eens aan dat ‘in bepaalde gevallen beteke-
nis kan toekomen aan de omstandigheid dat een aanne-
melijke verklaring van de verdachte voor een – in het licht
van het tenlastegelegde – relevante omstandigheid is uit-
gebleven’. Als de verdachte niet of ongeloofwaardig c.q.
onwaarachtig verklaart over hem belastende omstandig-
heden, kan dat in de bewijsvoering tegen hem gebruikt
worden. Denk bijvoorbeeld aan de situatie dat de verdach-
te niet kan uitleggen hoe hij vlak na een diefstal in het
bezit van de gestolen goederen bleek te zijn.63 Als de ver-
dachte een alternatief scenario aanvoert tegen de aan-
klacht, zal de rechter die tot een bewezenverklaring wil
komen, die verklaring in beginsel expliciet moeten weer-
leggen.64 De (niet-)verklaring is in alle voorgaande geval-
len dan géén bewijsmiddel.
Verdergaand is het aannemen dat de verdachte een
kennelijk leugenachtige verklaring heeft afgelegd om de
waarheid te verhullen/bemantelen. Dan is die verklaring
wél een bewijsmiddel tegen de verdachte. Dat is op zich
gek, omdat de rechter voor het bewijs in principe alleen
bewijsmiddelen mag kiezen die betrouwbaar zijn en cor-
responderen met de materiële waarheid.65 Toch is ook dit
vaste jurisprudentie. De onwaarheid van de verklaring van
de verdachte moet dan echter wel volgen uit ander bewijs
dan enige, andersluidende (indirecte) verklaring van de
verdachte (of het verdere uitblijven daarvan). Ook moet de
onwaarheid in het concrete geval als een voor het aanne-
men van de bewezenverklaring relevante omstandigheid
kunnen worden aangemerkt. In het licht van de andere
bewijsmiddelen moet aldus kunnen blijken dat de ver-
dachte aantoonbaar heeft gelogen om af te dekken dat
hij bij het strafbare feit betrokken was. Denk aan een vals
alibi. Gemakkelijk is dit echter niet, want de rechter moet
dan van de Hoge Raad aangeven ten eerste welke
verklaring(en) door hem (deels) als kennelijk leugenachtig
wordt of worden aangemerkt, ten tweede op welke door
de rechter vastgestelde feiten en omstandigheden het oor-
deel berust dat de betreffende verklaring van de verdach-
te niet alleen onverenigbaar is met die feiten en omstan-

52. Kamerstukken II 2022/23, 36222, nr. 2. 58. S.M.A. Lestrade, ‘Kroniek van het 62. Met een bekennende verdachte is de zijn dat deze geen uitdrukkelijke weerleg-

53. Zie Kamerstukken II 2022/23, 36222, straf(proces)recht’, NJB 2022/2363, afl. 33. strafrechter doorgaans natuurlijk snel klaar ging behoeft. Een aangevoerd alternatief

nr. 3, onder 8. 59. HR 24 januari 2023, (in bewijsrechtelijke zin dan), getuige ook scenario kan ook tot een onterechte vrij-

54. Kamerstukken II 2022/23, 34843, nr. ECLI:NL:HR:2023:40. art. 359 lid 3, tweede volzin Sv. Waarmee spraak leiden, zie daarover L. Stevens,

65. 60. Concl. P-G Bleichrodt, niet gezegd is dat ook een bekennende Onterechte vrijspraken? Over hoe de rech-

55. Wijziging van de Wet wapens en muni- ECLI:NL:PHR:2022:1143, bij HR 24 januari verklaring met voldoende gezonde argwaan ter redeneert met een alternatief scenario

tie in verband met de invoering van een 2023, ECLI:NL:HR:2023:40; en D. Bektesevic moet worden beoordeeld. De diverse her- van de verdachte (oratie VU), Den Haag:

verbod op de verkoop van bepaalde & N. Gonzalez Bos, ‘De Hoge Raad als zieningszaken zijn daarvan steeds pijnlijke Boom juridisch 2017. Zie ook L. Stevens,

gebruiksmessen aan minderjarigen en het higher tribunal in de zin van artikel 14 lid 5 voorbeelden. ‘Komt een verdachte met een alternatief

dragen daarvan in de openbare ruimte. De IVBPR’, NJB 2022/2488, afl. 35. 63. Vergelijk HR 19 januari 2010, scenario’, Strafblad 2017/2.

consultatietermijn is inmiddels verstreken. 61. HR 20 december 2022, ECLI:NL:HR:2010:BK2880, NJ 2010/475, 65. Zie bijvoorbeeld A.N. Biersteker & B. de

56. D. Bektesevic & N. Gonzalez Bos, ‘De Hoge ECLI:NL:HR:2022:1864. Zie in algemene zin m.nt. J.M. Reijntjes. Wilde, ‘Het gebruik van kennelijk leugen-

Raad als higher tribunal in de zin van artikel ook T.J. van der Rijst & L. Stevens, ‘Meer 64. De Hoge Raad verwijst naar HR 16 achtige verklaringen van verdachten in

14 lid 5 IVBPR’, NJB 2022/2488, afl. 35. (ruimte) voor het gebruik van zwijgen in de maart 2010, ECLI:NL:HR:2010:BK3359, NJ bewijsmotiveringen’, DD 2015/77.

57. HR 24 januari 2023, bewijsconstructie of oude wijn in nieuwe 2010/314, m.nt. Y. Buruma. Een lezing van

ECLI:NL:HR:2023:40. zakken?’, BSb 2021-6, p. 218-222. de verdachte kan wel zo onwaarschijnlijk

NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15 1193

 Straf(proces)recht
digheden maar ook als kennelijk leugenachtig – en niet
bijvoorbeeld als een vergissing – moet worden beschouwd
en ten derde wat de relevantie is voor de bewijsvoering als
geheel en dus voor het aannemen van de bewezenverkla-
ring van de omstandigheid dat de verdachte op een
bepaald punt kennelijk leugenachtig heeft verklaard (nog
los van de omstandigheid dat de feitenlezing van de ver-
dachte naar het oordeel van de rechter niet aannemelijk is
geworden). De Hoge Raad adviseert feitenrechters uitein-
delijk dan ook terughoudend gebruik te maken van deze
wat bijzondere bewijsconstructie. Veelal zal het voldoende
zijn om een onwaar gebleken verklaring van de verdachte
in de bewijsvoering te betrekken – ook zonder deze als
bewijsmiddel te bezigen – als het uitblijven van een ont-
zenuwende verklaring over sterk belastende feiten of
omstandigheden of ter weerlegging van een alternatief
scenario. Het betreffen, nogmaals, geen nieuwe regels,
maar duidelijk is wel geworden dat de kennelijk leugen-
achtige verklaring niet (te) snel van stal moet – en ook
niet hoeft – te worden gehaald.
Het betreffen geen nieuwe regels,
maar duidelijk is wel geworden dat
de kennelijk leugenachtige
verklaring niet (te) snel van stal
moet – en ook niet hoeft – te
worden gehaald
Dat het natuurlijk wel kan, volgt uit de onderhavige
zaak. Het hof had tegen de verdachte diens aantoonbare
leugenachtige verklaring over het moment waarop hij wel
en wanneer niet met het slachtoffer seks zou hebben
gehad, als bewijsmiddel gebruikt. In verband hiermee
werd door het hof ook overwogen dat de verdachte een
verhaal had verzonnen over een heimelijke relatie met
het slachtoffer toen hij geconfronteerd werd met de belas-
tende omstandigheid dat zijn (sperma)sporen op het
lichaam van het slachtoffer waren aangetroffen. Dit laat-
ste mocht ook van de Hoge Raad.
Nemo tenetur; De Legé/Nederland
In een uitspraak van 4 oktober 2022 heeft het EHRM de
beperkte invulling door de Hoge Raad van het nemo tene-
tur-beginsel geaccordeerd.66 Het beginsel houdt in algeme-
ne termen in dat iemand (natuurlijk) niet hoeft mee te
werken aan zijn eigen veroordeling. De fiscus pleegt in
voorkomende gevallen evenwel via een civiele dwangsom
van de belastingplichtige bepaalde stukken te verkrijgen.
Maar mag dat wel van Straatsburg, als een criminal char-
ge aanwezig is of te verwachten valt of die informatie
nadien in een dergelijke procedure tegen hem wordt
gebruikt? Ja, dus. De klacht van De Legé dat artikel 6
EVRM was geschonden omdat hij in verband met een fis-
1194 NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15
cale boeteprocedure gedwongen was onder andere bank-
afschriften van een Luxemburgse bank (waar hij een of
meer rekeningen zou hebben) over te leggen aan de Belas-
tingdienst, haalde het niet.
De zaak is heel belangrijk omdat het EHRM naar ons
weten voor het eerst een volledig kader schept om te toet-
sen of het nemo tenetur-beginsel van toepassing is en
eventueel geschonden wordt. Allereerst moet worden beke-
ken sprake is van enige druk die is uitgeoefend op de
betrokkene. Vervolgens is het de vraag of die druk is uitge-
oefend rondom een procedure die kan worden bestempeld
als een ‘criminal charge’ of de verkregen, belastende infor-
matie daarna alsnog in een zo’n procedure tegen hem
wordt gebruikt. Het EHRM noemt dit de twee voorvereis-
ten. Daarna moet worden beoordeeld of het gebruik van
de door dwang verkregen belastende informatie wel onder
het bereik van het nemo tenetur-beginsel valt. Dat heeft
met de bekende kwestie te maken van de wils(on)afhanke-
lijkheid van het te verkrijgen materiaal. Het beginsel
beoogt hoofdzakelijk de verklaringsvrijheid c.q. het zwijg-
recht te respecteren en beslaat niet wilsonafhankelijk
materiaal.67 Het belang van de onderhavige zaak is erin
gelegen dat duidelijk is dat de overheid onder dwang docu-
menten, dus wilsonafhankelijk materiaal, mag opvragen.
Voorwaarden zijn wel dat de documenten reeds bestaan
(en dus niet door de betrokkene moeten worden gecre-
eerd) en dat de overheid weet dát zij bestaan (een zogehe-
ten fishing expedition is daarmee uit den boze). Hierna
moet worden nagelopen of de wijze van verkrijgen niet als-
nog onoverkomelijk is. Als de toegepaste dwang namelijk
een schending van artikel 3 EVRM oplevert, is het gebruik
van de resultaten ervan niet toegestaan. Dat is ook het
geval bij wilsonafhankelijk materiaal. Ten slotte moet, als
sprake is van (potentieel) gebruik in een punitieve proce-
dure van door druk afgedwongen materiaal dat binnen het
bereik van het nemo tenetur-beginsel valt, worden bezien
of de gang van zaken per saldo niet de beschermende wer-
king van het beginsel tenietdoet (‘extinguish the very
essence of the privilige’), waardoor artikel 6 EVRM toch
nog geschonden zou worden. Daarvoor moet worden geke-
ken naar drie eerder al geformuleerde factoren: ‘the nature
and degree of compulsion used to obtain the evidence; the
existence of any relevant safeguards in the procedure; and
the use to which any material so obtained is put.’
De Legé kreeg nul op het rekest omdat de opgevraag-
de documenten reeds bestonden en de overheid van het
bestaan daarvan al op de hoogte was (de Belastingdienst
was dus niet aan het vissen). De dwangsom leverde op
zich wel de vereiste dwang op en door de fiscale boete kon
gesproken worden van een criminal charge, maar van een
schending van artikel 3 EVRM was daarmee natuurlijk
geen sprake. Aan de (laatste) vraag of de procedure niet
toch nog oneerlijk was voor De Legé, kwam het EHRM
daarom niet toe.
Beklag tegen beslag
In januari kwam de Hoge Raad tot enige bijstelling van
zijn rechtspraak over beklag tegen beslag, specifiek over
de beoordeling door de beklagrechter of voortzetting van
het beslag in overeenstemming is met de vereisten van
proportionaliteit en subsidiariteit en de mogelijkheden
tot het doen van een hernieuwd beklag.68 Maar eerst
wordt de ‘hoogst onwaarschijnlijk-maatstaf’ besproken.
Het belang van strafvordering dat het voortduren van het
beslag vordert, zal aanwezig zijn indien het niet hoogst
onwaarschijnlijk is dat de later oordelende strafrechter de
verbeurdverklaring of onttrekking aan het verkeer van het
voorwerp zal bevelen. Dit criterium is veelvuldig bekriti-
seerd en de gemeenschappelijke deler van deze kritieken
is dat de maatstaf strenger zou moeten zijn.69 Onder meer
de inbreuk op het eigendomsrecht en de bescherming van
de beslagene zouden nopen tot een indringendere toet-
sing door de beklagrechter. De Hoge Raad ziet echter geen
aanleiding om dit criterium te laten vallen of aan te pas-
sen. Dat heeft te maken met de complicatie dat de beklag-
rechter voorafgaand aan de inhoudelijke behandeling (en
daarom) slechts beperkt het beslag kan toetsen. Het sum-
miere karakter van het onderzoek in de raadkamer laat
weinig ruimte voor de in de literatuur voorgestelde
indringendere toetsing.
De bijstelling van de standaardjurisprudentie inzake
beklag tegen beslag houdt dan het volgende in. In het geval
van beklag tegen beslag ex artikel 94(a) Sv is de rechter niet
gehouden ambtshalve te onderzoeken of de voortzetting
van het beslag in overeenstemming is met de beginselen
van proportionaliteit en subsidiariteit. Maar als de klager
aanvoert dat zijn persoonlijke belangen zwaarder wegen
dan de voortzetting van het beslag en wanneer de waarde
van de conservatoir inbeslaggenomen voorwerpen niet in
redelijke verhouding staat tot de te verwachten hoogte van
de eventuele betalingsverplichtingen, kan de rechter gehou-
den zijn die beginselen te toetsen. Wanneer de rechter blijk
moet geven van dit onderzoek en welke eisen gelden voor
diens motivering van de beslissing op het beklag, valt niet
in zijn algemeenheid te stellen. Het is steeds afhankelijk
van de concrete onderbouwing en de indringendheid van
de door klager aangevoerde argumenten. De persoonlijke
belangen van de klager worden wel zwaarwegender naar-
mate het beslag voortduurt. Het ligt bovendien op de weg
van het OM om de benodigde informatie te verschaffen
over het beslag, zoals over de waarde van de conservatoir
inbeslaggenomen voorwerpen in relatie tot de te verwach-
ten hoogte van de betalingsverplichting. Mocht de beklag-
rechter zich niet voldoende geïnformeerd achten, dan dient
hij zich nader te laten informeren en kan hij ex artikel 23
lid 1 Sv het OM bevelen om (nadere) stukken te overleggen.
Als het OM die stukken niet overlegt, kan dit in negatieve
zin meegenomen worden bij het oordeel over het belang
van de voortzetting van het beslag.
Voorts wordt het belang van de eisen van proportio-
naliteit en subsidiariteit door de Hoge Raad doorgetrok-
ken naar de mogelijkheid van hernieuwd beklag. Om als
klager de ontvankelijkheidsdrempel voor hernieuwd
beklag te halen, dient er sprake te zijn van een onherroe-
66. EHRM 4 oktober 2022, accused through the use of compulsory
ECLI:CE:ECHR:2022:1004JUD005834215 powers but which has an existence inde-
(De Legé/Nederland). pendent of the will of the suspect such
67. EHRM 17 december 1996, as, inter alia, documents acquired pursuant
ECLI:CE:ECHR:1996:1217JUD001918791 to a warrant, breath, blood and urine sam-
(Saunders/het Verenigd Koninkrijk), par. ples and bodily tissue for the purpose of
69:‘(…) the use in criminal proceedings of DNA testing’.
material which may be obtained from the 68. HR 31 januari 2023,
pelijke eerdere uitspraak en van nieuwe feiten en omstan-
digheden (andere dan die waarop het eerdere klaagschrift
gebaseerd was), die nopen tot een hernieuwde beoorde-
ling van de beklagrechter over de voortzetting van het
beslag. En daarvan kan sprake zijn als de voortzetting van
het beslag (zeker na verloop van tijd) niet langer in over-
eenstemming is met de eisen van proportionaliteit en
subsidiariteit. Voor deze toets gelden dezelfde aandachts-
punten als de bovengenoemde (onderbouwing, persoonlij-
ke belangen van de klager en een informatieplicht aan de
zijde van het OM). In zijn slotopmerkingen stipt de Hoge
Raad nog een belangrijk nadeel van het gesloten stelsel
van rechtsmiddelen aan. Tegen de beschikking van artikel
552a Sv staat enkel cassatieberoep open. Gelet op de toets
in cassatie en de tijd die verstrijkt alvorens de Hoge Raad
uitspraak doet, blijkt het lastig recht te doen aan de nieu-
we ontwikkelingen na behandeling van het klaagschrift
door de beklagrechter. Er wordt dan ook een duidelijk sig-
naal aan de wetgever gegeven; moet het stelsel van rechts-
middelen inzake de beklagprocedure niet op de schop? De
Hoge Raad geeft in overweging om het instellen van
hoger beroep tegen de beschikking van artikel 552a Sv
mogelijk te maken en ziet hier voor zichzelf (enkel) een
prejudiciële taak weggelegd.
Eerste prejudiciële vragen aan de Hoge Raad
Met ingang van 1 oktober 2022 bestaat na de inwerking-
treding van de Innovatiewet de mogelijkheid voor lagere
rechters om prejudiciële vragen aan de Hoge Raad te stel-
len.70 Van die mogelijkheid hebben de Rechtbank Noord-
Nederland en de Rechtbank Overijssel gelijk maar gebruik
gemaakt. In december zijn door deze rechtbanken vragen
gesteld over de toepassing van het interstatelijke vertrou-
wensbeginsel inzake de betrouwbaarheid en rechtmatig-
heid van buitenlandse onderzoeksresultaten.71 In deze
zaken ging het om verdenkingen van strafbare feiten die
zijn gerezen uit buitenlandse (Franse) onderzoeken naar
telecomaanbieders van applicaties met versleutelde chat-
functies: EncroChat en SkyECC. Er is in de afgelopen jaren
veel te doen geweest om de gekraakte EncroChat-commu-
De Hoge Raad geeft in overweging
om het instellen van hoger
beroep tegen de beschikking
van artikel 552a Sv mogelijk te
maken
ECLI:NL:HR:2023:81 en van de Innovatiewet Strafvordering en het
ECLI:NL:HR:2023:128. Besluit innovatie strafvordering, Stb. 2022, 362.
69. Zie de uiteenzetting daarvan in Concl. 71. Rb. Noord-Nederland 19 december
A-G Harteveld, ECLI:NL:PHR:2022:889, 2022, ECLI:NL:RBNNE:2022:4797 en Rb.
par. 4.3-4.7, bij HR 31 januari 2023, Overijssel 30 december 2022,
ECLI:NL:HR:2023:128. ECLI:NL:RBOVE:2022:4015.
70. Besluit van 15 september 2022 tot vast-
stelling van het tijdstip van inwerkingtreding
NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15 1195
 Straf(proces)recht
nicatie. De Franse autoriteiten hebben de in- en uitgaande
communicatie gekraakt, vastgelegd en uiteindelijk gedeeld
met de Nederlandse autoriteiten.72 De omvang van deze
gedeelde communicatie en de inbreuk op de persoonlijke
levenssfeer van de gebruikers die hiermee gepaard ging,
leverden voor advocaten redenen op om de betrouwbaar-
heid en rechtmatigheid van deze operatie en de daaruit
verkregen gegevens ter discussie te stellen. Een bestude-
ring van de Nederlandse EncroChat-jurisprudentie leidde
volgens Schermer & Oerlemans tot de conclusie dat door
de rechter soms wel erg snel verwezen werd naar het ver-
trouwensbeginsel.73 Daarover stelt de Rechtbank Overijssel
de volgende vraag: mag de Nederlandse rechter, gelet op
het interstatelijke vertrouwensbeginsel, ervan uitgaan dat
in het buitenland een opsporingsbevoegdheid rechtmatig
is ingezet en de betrouwbaarheid van de resultaten ervan
gegeven is, zolang de (on)rechtmatigheid van dat opspo-
ringsmiddel en de (on)betrouwbaarheid van die resultaten
niet onherroepelijk in rechte zijn komen vast te staan in
dat land?74 De Rechtbank Noord-Nederland heeft het daar
niet bij gelaten en heeft maar liefst negentien (sub)vragen
aan de Hoge Raad gesteld.75 De vragen zijn steeds vrij spe-
cifiek geformuleerd. Er wordt onder meer gevraagd naar de
toepassing van het interstatelijke vertrouwensbeginsel in
het geval de gebruikers zich steeds op Nederlandse bodem
bevonden, maar de diensten in een EU-lidstaat plaatsvon-
den, de verhouding tussen dit beginsel en het equality of
arms-beginsel van artikel 6 EVRM, de betekenis van de
machtiging R-C voor de eventuele gebreken bij het bewijs-
garingsproces en/of het veiligstellen van de gegevens uit
het buitenland en het eventuele onderzoek daarnaar door
de Nederlandse strafrechter. Het is nu wachten op de eer-
ste prejudiciële beslissing(en) van de strafkamer van de
Hoge Raad. Een Duitse rechter heeft over deze kwestie
inmiddels ook al vragen voorgelegd aan het Hof van Justi-
tie in Luxemburg.76
Cassatie in het belang der wet; beëdiging raadsheren
Procureur-generaal Bleichrodt stelde beroep in cassatie in
het belang der wet in, omdat bij het afleggen van de eed
of de belofte tijdens de beëdiging van een aantal raadshe-
ren de verkeerde tekst was gebruikt.77 Deze raadsheren
zijn later opnieuw en op de juiste wijze beëdigd bij het
Gerechtshof ’s-Hertogenbosch, maar de vraag lag voor of
de eerdere, onjuiste beëdiging gevolgen had voor de
rechtskracht van de uitspraken door één of meer van deze
raadheren gewezen.78 Als aan de formaliteit zo zwaar
wordt getild dat het verkeerd uitspreken van de eed of
belofte tot gevolg heeft dat de persoon in kwestie nooit
tot raadsheer is beëdigd, wordt niet aan het vereiste aan-
tal raadsheren voldaan. Artikel 5 lid 2 jo. 6 lid 2 Wet RO
verbindt de nietigheid aan uitspraken die niet met het
vereiste aantal rechters – drie voor een meervoudige
kamer – zijn uitgesproken. Maar de Hoge Raad beperkt
zich niet tot de formele vereisten en benadert de kwestie
inhoudelijker, zoals ook is voorgesteld door de P-G. De eed
en belofte voor rechterlijke ambtenaren worden vergele-
ken met die voor rijksambtenaren. Volgens de Hoge Raad
heeft de raadsheer-plaatsvervanger tijdens de beëdiging
tot uitdrukking gebracht dat hij ‘ niet op onoorbare wijze
het ambt heeft verkregen’, terwijl hij met het afleggen van
de (weliswaar tekstueel onjuiste) belofte heeft getoond de
1196 NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15
wezenlijke verantwoordelijkheden en verplichtingen te
aanvaarden die aan de uitoefening van het rechterlijk
ambt zijn verbonden. De gebreken worden dus als het
ware geheeld. De raadsheer-plaatsvervanger heeft onder
meer beloofd te handelen overeenkomstig de kernwaar-
den die net als voor rijksambtenaren ook voor rechterlijke
ambtenaren gelden, zoals het niet aanvaarden van giften
in zaken waarin ambtsverrichtingen van de rechterlijke
ambtenaar te pas kunnen komen en het met onzijdigheid
uitoefenen van het ambt. De Hoge Raad gaat ten slotte
ook in op andere door de P-G besproken situaties waarin
de rechterlijk ambtenaar die de raadsheren beëdigde zelf
niet op de juiste wijze is beëdigd en advocaten-generaal
die onjuist zijn beëdigd, omdat de eed/belofte van rijks-
ambtenaren is uitgesproken. Kort gezegd geldt voor deze
gevallen hetzelfde als in de onderhavige zaak. Het uitspre-
ken van de verkeerde tekst heeft voor deze rechterlijke
ambtenaren niet tot gevolg dat de beëdiging nietig is.
Eind goed, al goed.
Ambtshalve oplegging GVM
1 januari 2023 markeert het vijfjarige bestaan van de
gedragsbeïnvloedende en vrijheidsbeperkende maatregel
(GVM).79 We zullen nog even moeten wachten op de resul-
taten na tenuitvoerlegging, maar inmiddels is wel duide-
lijk dat de rechter de maatregel steeds vaker oplegt. Zo
ook het Hof Arnhem-Leeuwarden bij arrest van 27 juli
2021.80 Het hof heeft na bewezenverklaring van poging tot
moord de verdachte veroordeeld tot een gevangenisstraf
van tien jaren en – overeenkomstig de rechtbank in eerste
aanleg – de GVM ambtshalve opgelegd. In cassatie wordt
vergeefs geklaagd dat het hof bij die oplegging van de
maatregel ten onrechte niet beschikte over een recent
opgemaakt reclasseringsadvies als bedoeld in artikel 38z
lid 2 Sr.81 Die eis wordt namelijk in de wet slechts in het
geval van een vordering tot oplegging door de officier van
justitie gesteld. Het onderhavige arrest bevestigt dat dit
vereiste aldus niet geldt voor de rechter die de maatregel
ambtshalve oplegt (lid 1). Deze bevestiging schept welis-
waar duidelijkheid, maar neemt de tegenstrijdigheid tus-
sen de wettekst en de wetsgeschiedenis niet weg. In de
memorie van toelichting, die ook door de Hoge Raad bij
de bespreking van het middel wordt aangehaald, wordt
immers gesteld dat de rechter bij de beoordeling van het
toekomstige recidiverisico over een recent opgemaakt
gemotiveerd reclasseringsadvies beschikt.82 In de litera-
tuur zijn ook al eens vraagtekens geplaatst bij deze con-
tradictie.83 De Hoge Raad wijst voorts terecht nog op het
feit dat dit anders is voor de fase van tenuitvoerlegging.
Op grond van artikel 6:6:23a lid 1 jo. artikel 6:6:23c lid 3
Sv dient altijd een recent opgemaakt, met redenen
omkleed en ondertekend reclasseringsrapport aan de
rechter te zijn overlegd als deze uiteindelijk de tenuitvoer-
legging van de maatregel gelast. Hier tekent zich het bij-
zondere karakter van de maatregel af. Artikel 6:6:23a lid 1
Sv bepaalt dat de maatregel slechts na vordering door het
OM ten uitvoer kan worden gelegd. Die vordering moet
uiterlijk dertig dagen voor de beëindiging van de tbs-
maatregel dan wel voordat de tenuitvoerlegging van de
vrijheidsstraf wordt beëindigd, worden ingediend, zo
bepaalt lid 2. Het feit dat er aldus jaren verstreken kun-
nen zijn sinds de initiële (ambtshalve) oplegging van de
maatregel, maakt dat de tenuitvoerlegging logischerwijs
niet anders dan op basis van een oordeel naar de laatste
stand van zaken kan geschieden. De Hoge Raad heeft met
dit arrest de opleggingsvoorwaarden verduidelijkt en een
belangrijk verschil met de tenuitvoerleggingsvoorwaarden
benadrukt. Struijk meent dat de positie van de rechter
inzake de oplegging van de GVM (inmiddels) helder is,
maar dat zou niet gelden voor diens positie bij de tenuit-
voerlegging.84 Het is dan ook wachten op de eerste (vragen
over) tenuitvoerleggingsperikelen.
Geoorloofde beperkingen aan toezichtsopdracht
reclassering
Twee weken eerder sprak de Hoge Raad zich over een
andere sanctierechtelijke vraag uit, namelijk of het hof
beperkingen kon stellen aan de toezichtsopdracht aan de
reclassering (art. 14c lid 6 Sr) met betrekking tot de contro-
le aan huis van digitale gegevensdragers van de verdach-
te.85 De rechtsvraag die hier voorligt, legt het probleem van
de door Jörg genoemde ‘hybride positie’ van de reclasse-
ring bloot.86 Verdachte is in hoger beroep voor het ver-
spreiden, verwerven en in bezit hebben van kinderporno
veroordeeld tot een gevangenisstraf van achttien maan-
den, waarvan zes voorwaardelijk met een proeftijd van drie
jaren met bijzondere voorwaarden.87 Een van die voorwaar-
den houdt onder meer en kortgezegd in dat de veroordeel-
de zich gedurende de proeftijd onthoudt van digitale, sek-
sueel getinte communicatie met minderjarigen en van
gedragingen gericht op internetomgevingen waarin kin-
derpornografisch materiaal kan worden verkregen of
gecommuniceerd wordt over seksuele handelingen met
minderjarigen. Het reclasseringstoezicht op deze voor-
waarde kan vervolgens bestaan uit controles van geauto-
matiseerde werken en digitale gegevensdragers. In ver-
band met de potentiële grote inbreuk op de persoonlijke
levenssfeer van de veroordeelde beperkt het hof de toe-
zichtsopdracht ter zake van de maximale hoeveelheid en
frequentie van de controles en de wijze waarop kennis
wordt genomen van aangetroffen gegevens. Bovendien
bepaalt het hof dat de controles niet door een opsporings-
ambtenaar worden uitgevoerd. Onder verwijzing naar de
jurisprudentie van de Hoge Raad stelt het hof ten aanzien
van dat laatste punt dat een gedragsvoorwaarde niet mag
inhouden dat de veroordeelde wordt verplicht mee te wer-
Met deze uitspraak lijkt wederom
een signaal te zijn afgegeven aan
het OM dat verkapt opsporings-
onderzoek via de band van
(toezicht op) de bijzondere
voorwaarden ongeoorloofd is
ken aan door de politie uit te oefenen veelomvattende en
ingrijpende dwangmiddelen. Dat zou dan mutatis mutan-
dis ook gelden voor het toezicht op de voorwaarden.88 In
cassatie wordt dit punt door de Hoge Raad bevestigd.89 De
genoemde hybride positie zou bij een ander oordeel van
de Hoge Raad (nog) moeilijk(er) worden gemaakt. De
reclasseringsmedewerkers zijn immers enerzijds in relatie
tot de veroordeelde als vertrouwenspersoon betrokken in
de tenuitvoerleggingsfase, maar zijn bovendien een bron
van informatievoorziening aan justitie. Met de beperking
van de toezichtsopdracht, die ondanks het gebrek aan een
wettelijke regeling90 volgens de Hoge Raad wel degelijk kon
worden aangebracht, heeft het hof gewaarborgd dat het
toezicht niet leidt tot een meer dan beperkte inbreuk op
de persoonlijke levenssfeer van de veroordeelde. Daarbij
komt aldus volgens de jurisprudentie van de Hoge Raad
betekenis toe aan de frequentie van de controles, de wijze
waarop die mogen worden uitgevoerd en welke (politie)
functionarissen daarbij betrokken mogen zijn.91 Met deze
uitspraak lijkt wederom een signaal te zijn afgegeven aan
het OM dat verkapt opsporingsonderzoek via de band van
(toezicht op) de bijzondere voorwaarden ongeoorloofd is.
5. Slot
Men sprak van een aardverschuiving na de uitslagen van
de recente verkiezingen. In zoverre klopt het gezegde ‘in
de lente begint alles opnieuw’. Gelukkig was dat voor het
strafrecht in deze kroniekperiode niet het geval, al gebeur-
de er genoeg om over te schrijven. Het strafrecht b(l)oeit,
ook dit voorjaar.

72. Dat is een lang verhaal kort. Zie uitge- 2022, ECLI:NL:HR:2022:1438, NJ 2023/43, beïnvloedende en vrijheidsbeperkende dentie HR 31 mei 2022,

breid hierover o.a. J.J. Oerlemans, ‘Meer m.nt. W.H. Vellinga. maatregel: wet en werkelijkheid’, DD ECLI:NL:HR:2022:807, NJ 2022/250, m.nt.

duidelijkheid over EncroChat-operatie’, 78. HR 21 oktober 2022, 2022/6, p. 84-85. J.M. ten Voorde.

Computerrecht 2021/195. ECLI:NL:HR:2022:1438, NJ 2023/43, m.nt. 84. Zie de recent verschenen editorial over 90. Art. 14c lid 6 Sr geeft slechts de moge-

73. B.W. Schermer & J.J. Oerlemans, ‘De W.H. Vellinga. het vijfjarig bestaan van de GVM-maatre- lijkheid tot geven van toezichtsopdracht aan

EncroChat-jurisprudentie: teleurstelling voor 79. Ingevoerd als onderdeel van de Wet gel: S. Struijk, ‘Risicovolle GVM-toepassing’, de reclassering en art. 6:3:14 lid 1, aanhef

advocaten, overwinning voor justitie?’, Langdurig Toezicht (Stb. 2015, 460) en in Sancties 2023/19. en onder a sub 4 Sv houdt in dat het OM is

TBS&H 2022/2. werking getreden op 1 januari 2018. 85. HR 29 november 2022, belast met het toezicht op de naleving van

74. Rb. Overijssel 30 december 2022, 80. Hof Arnhem-Leeuwarden 27 juli 2021, ECLI:NL:HR:2022:1763. voorwaarden die in dit geval aan een

ECLI:NL:RBOVE:2022:4015. ECLI:NL:GHARL:2021:7359. 86. Zie annotatie N. Jörg bij HR 7 juli 2020, (gedeeltelijk) voorwaardelijke straf zijn

75. Rb. Noord-Nederland 19 december 81. HR 13 december 2022, ECLI:NL:HR:2020:1215, NJ 2020/410. verbonden.

2022, ECLI:NL:RBNNE:2022:4797. ECLI:NL:HR:2022:1860. 87. Hof Den Haag 24 maart 2021, 91. HR 9 maart 2021,

76. Zie Landgericht Berlin 19 oktober 2022 82. Zie Kamerstukken II 2013/14, 33816, ECLI:NL:GHDHA:2021:569. ECLI:NL:HR:2021:248.

– (525 KLs) 279 Js 30/22 (8/22). nr. 3, p. 15. 88. HR 7 juli 2020, ECLI:NL:HR:2020:1215,

77. Concl. P-G Bleichrodt, 83. E.A.E. Fechner, M.H. Nagtegaal, P.M. NJ 2020/410.

ECLI:NL:PHR:2022:819, bij HR 21 oktober Schuyt & M.J.F. van der Wolf, ‘De gedrags- 89. Onder verwijzing naar recente jurispru-

NEDERLANDS JURISTENBLAD − 28-04-2023 − AFL. 15 1197