İNSANLARIN DOĞAYI KULLANMA BİÇİMLERİ

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde insanların doğal çevreyi
kullanma biçimlerini, doğada insan
etkisiyle meydana gelen değişimleri ve bu
değişimlerin sonuçlarını ve doğaya karşı
duyarlı olma konusunu öğreneceksiniz.

Kazanım: 9.4.1. İnsanların doğal çevreyi kullanma

biçimlerini örneklendirir.
Kazanım: 9.4.2. Doğal ortamda insan etkisiyle meydana
gelen değişimleri sonuçları açısından değerlendirir.
İnsanların ve diğer canlıların sürekli etkileşim içinde olduğu doğal ve beşerî yaşam alanına çevre denir.
İnsan, çevresine uyum sağlarken aynı zamanda onu ihtiyaçları doğrultusunda değiştirmektedir. Beslenme,
barınma, ulaşım ve dinlenme gibi ihtiyaçlarını karşılamak için doğal çevreden yararlanmaktadır.
 Aşağıda, insanların doğal çevreden yararlanmasına ait görseller vardır.

1. Verilen görsellerde insanlar doğal çevreden hangi amaçlarla yararlanmaktadır?

2. Siz de bu örneklerden yola çıkarak insanın doğal çevreden yararlanma biçimlerine
örnekler veriniz.
İnsan, farklı ihtiyaçlar doğrultusunda doğal çevreden yararlanmaktadır.
Arabalarımızda, evlerimizde, iş
Göl, deniz ve okyanuslardan yerlerimizde kullandığımız bazı
balıkçılık, ulaşım ve turizm aletlerin ya da inşaatta
faaliyetlerinde yararlanırız. kullandığımız demirin kaynağı
doğadaki madenlerdir.

Doğadan elde ettiğimiz ham Konutların ısıtılmasında, ulaşım

maddeleri işleyerek kullanırız. araçlarının çalışmasında ve
Örneğin ağaçlar, kullandığımız elektrik enerjisi üretiminde de
ahşap malzemelerin ham petrol, doğal gaz ve kömür gibi
maddesidir. madenlerden yararlanmaktayız

Topraktan, sudan, bitkilerden ve İnsan, ulaşım için de köprüler,

hayvanlardan elde ettiğimiz ham tüneller, kara yolları,
maddeleri de ihtiyaçlarımız havalimanları, demir yolları ve
doğrultusunda kullanırız. limanlar inşa etmiştir.
İNSANLARIN DOĞAYI KULLANMA BİÇİMLERİ
İnsanların doğal çevre üzerinde ihtiyaçları doğrultusunda yaptığı değişikler geçmişten
güzümüze doğru artarak devam etmektedir. Özellikle 20. ve 21. yüzyılda teknolojinin
gelişmesi ve nüfusun artması ile birlikte doğal çevrede çok önemli değişiklikler yapılmıştır.

DÜNYADAN ÖRNEKLER TÜRKİYE’DEN ÖRNEKLER

Manş Tüneli Marmaray
Palmiye Adası Avrasya Tüneli
Kansai Havaalanı Karadeniz Sahil Yolu
Hollanda Polderleri Maltepe Sahil Parkı

Gotthard Base Tüneli Ordu-Giresun Havalimanı

Hong Kong-Zhuhai-Macao Köprüsü Osmangazi ve 1915 Çanakkale Köprüsü
 MANŞ TÜNELİ
İngiltere ile Fransa’yı Manş Denizi’nin altından birbirine bağlayan
demir yolu tünelidir. 50,5 km uzunluğundaki Manş Tüneli’nin 38 km’si
denizin altından geçmektedir.
PALMİYE Birleşik Arap Emirliği’nin Basra Körfezi kıyısındaki Dubai Emirliği’nde yer
alan Palmiye Adası, denizin kum ve taşlarla doldurulmasıyla oluşturulan

ADASI dünyanın en büyük yapay adalarından biridir.

 KANSAİ HAVAALANI

Japonya’nın Osaka Körfezi açıklarında, 4 km

uzunluğa ve 2,5 km genişliğe sahip yapay bir ada
üzerine kurulu havaalanıdır. Ada 3 km uzunluğunda
bir köprü ile ana karaya bağlanmıştır.
HOLLANDA “Alçak topraklar” manasına gelen ve kendi dilinde “Nederland” olarak
adlandırılan Hollanda’nın yüzde 26’sı deniz seviyesinin altında. Bu

POLDERLERİ nedenle denizin doldurulması veya bataklıkların kurutulmasıyla elde

edilen polderler ülke toprakların önemli bir kısmını oluşmaktadır.
 GOTTHARD İsviçre'de Alp Dağları'nın altından geçen, 57 kilometre uzunluğa ve 2.300

BASE TÜNELİ metre derinliğe sahip dünyanın en uzun ve en derin demir yolu tünelidir.
 HONG KONG-ZHUHAİ-MACAO KÖPRÜSÜ

Hong Kong ve Makao Yarımadası'nı anakaraya bağlayan 55

kilometre uzunluğundaki dünyanın en uzun deniz üstü
köprüsüdür. Yaklaşık 7 kilometrelik kısmı denizin altından geçer.
 Avrupa ile Asya kıtasını demiryolu ile birbirine bağlar.
MARMARAY Uzunluğu 76,6 km’dir. 60,46 metre derinliği ile raylı sistemler
tarafından kullanılan dünyanın en derin batırma tüp tünelidir.
AVRASYA İstanbul Boğazı’nın altından geçen Avrasya Tüneli, Asya ve Avrupa’yı iki
katlı kara yolu tüneli ile birbirine bağlamaktadır. Toplam uzunluğu 14,6
TÜNELİ km olan tünelin 5,6 km’lik kısmı deniz tabanının altından geçmektedir.
KARADENİZ Sinop'tan başlayıp Sarp Sınır Kapısı'nda sona eren 648 kilometrelik kara
yoludur. Yapılış amacı, Karadeniz Karayolu'nu güvenli ve kısa hale
SAHİL YOLU getirmek, ticareti ve turizmi artırmaktır.
 MALTEPE SAHİL PARKI

Maltepe Sahil Parkı, İstanbul’da Marmara denizi kıyı

kuşağında denizin doldurulmasıyla yapılmıştır.
Dünyanın en büyük şehir parklarından biri olan Maltepe
Sahil Parkı, çok sayıda sosyal alandan oluşmaktadır.
 ORDU-GİRESUN HAVALİMANI

Ordu'nun Gülyalı ilçesi ile Giresun'un Piraziz ilçeleri arasında

inşa edilmiş sivil kategorideki havalimanıdır. Türkiye'de ve
Avrupa'da deniz üzerine inşa edilen ilk ve tek havalimanıdır.
 Osmangazi Köprüsü ya da İzmit Körfez
OSMAN GAZİ Köprüsü, 1.550 metre orta açıklığı ve
2.682 metre uzunluğu ile dünyanın
KÖPRÜSÜ dördüncü en uzun asma köprüsüdür.
1915 ÇANAKKALE 1915 Çanakkale Köprüsü, Çanakkale Boğazı'nın ilk ve
Marmara Bölgesi'nin beşinci asma köprüsüdür. Köprü, 18
KÖPRÜSÜ Mart 2022'de hizmete girdi. 2.023 metre orta açıklık uzunluğu
ile Japonya'daki Akashi Kaikyō Köprüsü'nü geçerek dünyanın
en uzun orta açıklığına sahip asma köprüsü olmuştur.
 DOĞAL ORTAMDA İNSAN ETKİLERİ
İnsanın, doğayı ihtiyaçları doğrultusunda kullanırken doğaya müdahalesi de tarih
boyunca farklı şekillerde olmuştur. Sanayi Devrimi’nden sonra nüfusun hızla artması ve
gelişen teknoloji, insanın doğaya daha fazla müdahale etmesine neden olmuştur. Doğal
çevre, insanın bilinçsiz bir şekilde kullanmasıyla bozulmaktadır. Özellikle hayatımızın
her alanında fosil yakıtların kullanımının artması hava, su ve toprak kirliliğine neden
olmaktadır.

su kirliliği hava kirliliği toprak kirliliği radyoaktif kirlilik besin kirliliği

 İNSANLARIN ATMOSFERE ETKİLERİ
Son yüzyılda çok sanayide, ulaşımda ve meskenlerde fosil
yakıt kullanımı artmıştır. Bu durum; atmosferde
karbondioksit, karbonmonoksit, metan gibi ısıyı artıran
gazların miktarını artırmıştır. Bu gazlar sera etkisine
sebep olmaktadır. Sera etkisi iklim değişmelerine neden
olmaktadır. Küresel iklim değişimi kuraklaşmaya,
çölleşmeye, buzulların erimesine, ormanların azalmasına
ve canlıların neslinin tükenmesine neden olmaktadır.
İNSANLARIN HİDROSFERE ETKİLERİ

İnsanlar; okyanuslar, denizler, göller, akarsular ve yer

altı sularının oluşturduğu hidrosferi etkilemektedir.
Bu etkilerin başında sanayi tesislerinin atık suları ile
yerleşim birimlerinin kirli sularının akarsu, göl ve
denizlere boşaltılmasıyla ortaya çıkan su kirliliğidir.
Kirli akarsularla tarım alanlarının sulanması, toprağın
ve yer altı sularının da kirlenmesine yol açmaktadır.
 Aral Gölü

Orta Asya'daki Aral Gölü'nün kuruması tarih boyunca insan eliyle gerçekleştirilen en büyük doğal
afetlerden birisidir. Pamuk rekoltesini artırabilmek için Sovyetler Birliği döneminde yapılan plansız
sulama projeleri, dünyanın en büyük dördüncü gölü olan Aral'ın yüzde 90'ını kurutup çöle çevirmiştir.
‘’Dünyanın nazar boncuğu’’ Meke Gölü kurudu
Yeraltı sularının bilinçsiz kullanımı ve kuraklık nedeniyle, 'Dünyanın
nazar boncuğu' olarak bilinen Konya'nın Karapınar ilçesindeki Meke
Gölü tamamen kurudu.
İNSANLARIN BİYOSFERE ETKİLERİ
İnsanların biyosfer üzerindeki etkilerinin başında
bitki örtüsü tahribi gelmektedir. Tarım ve
yerleşme alanı açmak, sanayi tesisleri kurmak,
yakacak odun ve kereste elde etmek, hayvanları
otlatmak için yapılan tahribatlar doğal bitki
örtüsüne yönelik başlıca olumsuz etkilerdir. Bu
tahribatlar, bitki topluluklarının yeryüzündeki
dağılış alanlarını da ciddi bir şekilde etkilemiştir.
 İNSANLARIN LİTOSFERE ETKİLERİ
Tarımsal faaliyetler sonucu oluşan erozyon, eğimli
yamaçlardaki teraslama çalışmaları, tarımsal
ilaçların toprağı kirletmesi litosfere zarar
vermektedir. Ayrıca insanların ihtiyaçları
doğrultusunda bataklıkları kurutması, denizi
doldurması, akarsuların yataklarını değiştirmesi;
jeomorfolojik yapıda değişimlere neden olmaktadır.
Madenlerin açılması ve işletilmesi faaliyetleri sırasında ortaya çıkan çeşitli
büyüklüklerdeki çukurluklar insanların litosfere etkilerine örnek olarak gösterilebilir.
Doğanın insana, insanın da doğaya etkisini örneklendiren aşağıdaki tabloyu
örneğe uygun olarak tamamlayınız.

Aşırı avlanma sonucu birçok canlı türü

Meraların
tamamen tarlaya dönüştürülmesi
yok olmuştur. Ayrıca 17 bitki örtüsünü
bine yakın
Biyosfer tahrip
tür ise etmektedir. Erozyonu artırmakta ve mera
yok olmak üzeredir.
hayvancılığını olumsuz etkilemektedir.
Aşırı su kullanımı su döngüsünü olumsuz
Hidrosfer İnsanların ve diğer canlıların
etkilemektedir. Doğadakizehirlenmesine yol açar.
su kaynaklarının
Yeryüzü
Ozon şekillerinin
tabakasının
azalmasına tahrip olmasına
nedenseyrelmesine
olmaktadır. nedenzararlı
ve güneşin olur.
Atmosfer
Litosfer-Biyosfer Bitki örtüsüne
ışınlarının yeryüzüne ve canlılara
ulaşarak zarar neden
cilt kanserlerine verir.
olmaktadır.
Baraj inşaatı
Erozyonun Sera etkisineden
sırasında
artmasına ise yerkürenin
birçok ısınmasına
bitki türü
olmakadır. tahrip
buzulların erimesine ve iklim değişimine neden olur.
Biyosfer-Litosfer edilmekte ve hayvanlar göçe zorlanmaktadır.
Ayrıca yeryüzü şekilleri tahrip edilmektedir.
Bitki örtüsünün tahrip olmasına ve bölgede
Biyosfer yaşayan canlıların yok olmasına neden
olmaktadır.
 2019 - AYT
İnsan etkisine bağlı olarak doğal sistemlerde meydana gelen değişimler bütün
canlı yaşamını ciddi oranda etkiler. Bu etkinin artarak devam etmesi hâlinde
doğal sistemlerde geri dönülmez sorunların yaşanacağı öngörülmektedir.
Aşağıdakilerden hangisinin devam etmesi durumunda gelecekte bu sorunlar
daha fazla ortaya çıkacaktır?
A) Enerji üretiminde fosil kaynakların kullanımının teşvik edilmesi
B) İhtiyaç duyulduğu kadar tüketim yapılarak israfın önlenmesi
C) Enerji verimliliği yüksek teknolojilere geçilerek enerji tasarrufunun sağlanması
D) Mevcut ormanların korunması ve ağaçlandırma faaliyetlerinin artırılması
E) Atıkların geri dönüştürülerek tekrar kullanımının sağlanması
 2016 – LYS4
Daha iyi ve güvenli yaşama arzusu, insanoğlunun çevresel koşullara
müdahale etmesine neden olmuştur.
Aşağıdakilerden hangisi, bu duruma örnek gösterilemez?
A) Gel-git etkisini azaltmak için Batı Avrupa’da kıyıya bariyerler yapılması
B) Bazı Orta Doğu ülkelerinde denizin doldurularak yerleşmeye açılması
C) Büyük projelerle kurak alanların sulamalı tarıma açılması
D) Deprem riski yüksek bölgelerde dayanıklı binaların yapılması
E) Dağlık ülkelerde kara ve demir yolu ulaşımının köprü ve tüneller
aracılığıyla yapılması
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
 BOŞLUK DOLDURMA
İnsanların ve diğer canlıların sürekli etkileşim içinde olduğu doğal ve beşerî
çevre
yaşam alanına ……………………… denir.

Yeraltı sularının bilinçsiz kullanımı ve kuraklık nedeniyle ‘’Dünyanın nazar

Meke
boncuğu’’ olarak bilinen ……………………… Gölü tamamen kurumuştur.
Gotthard Base
………………………………… Tüneli, Alp Dağları'nın altından geçen, 57 kilometre uzunluğa
ve 2.300 metre derinliğe sahip dünyanın en uzun ve en derin demir yolu tünelidir.

Aral
Orta Asya’da yer alan ………………… Gölü’nün büyük bir kısmı plansız sulama
projeleri sonucu kurumuştur.
Marmaray
………………………. Avrupa yakasındaki Halkalı ile Asya yakasındaki Gebze
ilçelerini demiryolu sistemiyle birbirine bağlar.
 DOĞRU-YANLIŞ
İnsanlar doğal çevreyi kendi ihtiyaçları doğrultusunda her zaman
olumsuz yönde değiştirmektedir.
Palmiye Adası, denizin kum ve taşlarla doldurulmasıyla oluşturulan
dünyanın en büyük yapay adalarından biridir.
Sanayi Devrimi’nden sonra teknolojinin gelişmesi ile insanın doğaya
müdahalesi azalmıştır.
Güneşten ve rüzgardan elektrik elde edilmesi çevre kirliliğini artıran
faktörler arasındadır.
İnsanlar beslenme, barınma, ulaşım ve dinlenme gibi ihtiyaçlarını
karşılamak için doğal çevreden yararlanmaktadır.
1) Aşağıda verilen faaliyetlerden hangisinin doğal çevre üzerindeki
olumsuz etkisi diğerlerine göre daha fazladır?
A) Su sporları
B) Tarımsal faaliyetler
C) Hayvancılık faaliyetleri
D) Nükleer enerji santralleri
E) Güneş enerjisi panelleri
Doğal çevre ve insan faaliyetleri ile ilgili olarak,
I. Doğal çevre koşulları her yerde aynı özellik göstermektedir.
II. Doğal çevre koşulları insanların ekonomik faaliyetlerini
etkilemektedir.
III. Sanayi Devrimi’nin yaşanması insanın doğal çevre üzerindeki
etkisini artırmıştır.
verilenlerden hangileri söylenir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Marmaray: İstanbul’un Avrupa ve Asya yakalarındaki demiryolu hatlarını İstanbul Boğazı
altından geçen bir tüp tünelle birleştiren, bir demiryolu iyileştirme ve geliştirme projesidir.
Güneydoğu Anadolu Projesi: Fırat ve Dicle Nehirleri üzerinde yapımı öngörülen barajlar,
hidroelektrik santralleri ve sulama tesislerinin yanı sıra kentsel ve kırsal altyapı, ulaştırma,
sanayi, eğitim, sağlık ve diğer sektörlerin gelişmesini kapsayan geniş kapsamlı bir projedir.
3) Verilen bilgiler aşağıdakilerden hangisine örnek oluşturur?
A) Su kaynaklarının insanların ekonomik faaliyetlerinin temelini oluşturduğuna
B) Doğal kaynak kullanımın son dönemde artış gösterdiğine
C) İnsanların doğal çevrede değişiklikler yaptığına
D) İnsanların barınaklar oluşturduğuna
E) Doğal çevrenin tahrip edildiğine
İzmit Körfezi'ndeki Dilovası Dil Burnu ile Altınova Hersek Burnu arasında inşa edilen,
1.550 metre orta açıklığı ve 2.682 metre toplam uzunluğu ile dünyanın dördüncü en
uzun açıklıklı asma köprüsüdür.
4) Yukarıda özellikleri anlatılan köprü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Galata Köprüsü
B) Osman Gazi Köprüsü
C) Yavuz Sultan Selim Köprüsü
D) 15 Temmuz Şehitler Köprüsü
E) Fatih Sultan Mehmet Köprüsü
İnsan, farklı ihtiyaçlar doğrultusunda doğal çevreden yararlanmaktadır.
5) Aşağıdakilerden hangisi bu durumu örnek değildir?
A) Elazığ depremi sonucu insanların ölmesi ve binaların yıkılması
B) Hollanda’da denizin doldurulması ile polderlerin oluşturulması
C) Ordu-Giresun Havalimanı’nın denizin doldurulması ile inşa edilmesi
D) Alp Dağları’nın altından dünyanın en uzun ve en derin demir yolu
tünelinin yapılması
E) İngiltere ile Fransa’yı Manş Denizi’nin altından demir yolu tüneli ile
birbirine bağlanması
 KAYNAKLAR
MEB Coğrafya 9 MEB Coğrafya 9
Ders Kitabı, 2023 Ders Kitabı, 2021
Yazarlar Yazarlar
Kenan TÜRKEZ Alper SOYATLAR
Mutlu KARAKOÇ Bülent AKÇA
Nurullah BALŞEN Halil COŞAR
Tolga PEKTAŞ İsmail SOLAK
İsmail ÖZDOĞAN Mehmet KARAGÖZ