მოსწავლის ბარათი 8 კლასი ფიზიკა 11.11.

23

საკვანძო შეკითხვა -

კატაპულტის მოდელის საშუალებით როგორ ავხსნა ენერგიის რა გარაქმნები მომდინარეობს კატაპულტით

სხეულის გატყორცნის პროცესში და რა ფაქტორებზეა დამოკიდებული მისი მოქმედების ეფექტურობა

კომპლექსური დავალების იდეა

კატაპულტი მოწყობილობაა, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელია ტვირთის გასროლა დიდ მანძილზე.
შექმენით კატაპულტის მოდელი/ ნახატი/ ნახაზი. და ახსენით მისი მოქმედების პრინციპი, გამოიკვლიეთ რა
ფაქტორებზეა დამოკიდებული კატაპულტის მოქმედების ეფექტურობა და ენერგიის რა გარდაქმნები
მიმდინარეობს კატაპულტით ტვირთის გატყორცნისას. თქვენი არგუმენტირებული დასკვნები წარმოადგინეთ
პრეზენტაციის სახით.
კომპლექსური დავალების განხორციელების ეტაპები

ეტაპი I – კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა

რესურსები/განსახილველი ქეისები:
 რესურსი1.კომპლექსური დავალების პირობა
 რესურსი 2. კატაპულტი https://www.youtube.com/watch?v=cs8gamnMIS0
 რესურსი 3. კატაპულტის მოდელის დამზადება: https://www.youtube.com/watch?v=Qmg94EpmzCY
კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა
აქტივობა 1. რესურს 1;2-ზე დაყრდნობით, მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს გაეცნონ კატაპულტის გამოყენებას, მოიძიონ
ინფორმაცია კატაპულტის გამოყენების შესახებ , რესურს 3, -ზე დაყრდნობით მოსწავლეები გაეცნობიან, რა რესურსი დასჭირდებათ
კატაპულტის მოდელის დასამზადებლად, შესაძლებელია მასწავლებელმა სთხოვოს მოსწავლეებს თავად მოიძიონ ინტერნეტ სივრცეში
კატაპულტის სასურველი მოდელი, შეადარონ და იმსჯელონ არჩეული მოდელების უპირატოსებებზე.
კომპლექსური დავალების პირობის გააზრებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:
კატაპულტი (რესურსი1;2;)
 რა არის კატაპულტი?
 ისტორიული წყაროებზე დაყრდნობით როდის გამოიყენეს საბრძოლო დანიშნულებით პირველად?
 რატომ ითვლებოდა კატაპულტი მძლავრ იარაღად?
 საბრძოლო გამოყენების გარდა კიდევ რისთვის შეიძლება გამოეყენებინათ კატაპულტ
 რა მასალას გამოიყენებთ კატაპულტის მოდელის დასამზადებლად?
ეტაპი II – კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა
ნაბიჯი 1 - შეფასების კრიტერიუმი 1.
 კატაპულტის მოდელზე დაყრდნობით რა სახის ენერგია გააჩნია კატაპულტის დეფორმირებულ სამაგრს/ზამბარას, რა მუშაობას
ასრულებს იგი და ენერგიის რა გარდაქმნები ხდება მისი განთავისუფლებისას . (ე.1;2; )
რესურსი 1.
სახელმძღვანელო:
1.3 მექანიკური მუშაობა
1.7-1.9 მექანიკური ენერგია
რესურსი 2.
კატაპულტის მოდელის დამზადება: https://www.youtube.com/watch?v=Qmg94EpmzCY
რესურსი 3.
ვირტუალური ლაბორატორია: დრეკადობის ძალა, ჰუკის კანონი, დრეკად-დეფორმირებული ზამბარის პოტენციალური ენერგია.
https://phet.colorado.edu/ka/simulations/hookes-law
აქტივობა 1. სადემონსტრაციო ცდა:
მასწავლებელი კლასში გაასრიალებს რაიმე საგანს (მაგ. სკამი). მოსწავლეები რვეულში სქემატურად გამოსახავენ საგანზე მოქმედ ძალებს
და რესურს 1-ზე დაყრდნობით მსჯელობენ სხეულზე მოქმედი თითოეული ძალის მიერ შესრულებულ მუშაობის შესახებ.
აქტივობა 2.
მოსწავლეები იხსენებენ: სიმძიმის ძალას, ხახუნის ძალას, დრეკადობის ძალას,ჰუკის კანონს. რესურს 3-ზე დაყრდნობით ისინი
აკვირდებიან დრეკადობის ძალის ცვლილებას ზამბარის გაჭიმვის/შეკუმშვის დროს, მსჯელობენ თუ როგორ მუშაობას ასრულებს
დრეკადობის ძალა ზამბარის გაჭიმვის/შეკუმშვის დროს და ასევე, დრეკადად დეფორმირებული ზამბარის ენერგიის შესახებ.
აქტივობა 3.
მოსწავლე რესურს 2-ზე დაყრდნობით, ან მოძიებული ინტერნეტ რესურზე დაყრდნობით ამზადებს კატაპულტის ნახატს, ნახაზს,
მოდელს, შექმნილ რესურსზე და რესურს 3-ზე დაყრდნობით მსჯელობს, როგორ მუშაობას ასრულებს დრეკადობის ძალა კატაპულტის
საბრძოლო მდგომარეობაში მოყვანისას და ტვირთის გასროლისას, ასევე დეფორმირებული ზამბარის ენერგიისა და მისი ცვლილების
შესახებ.
ამოცანები სახელმძღვანელოდან
 გაგისვრიათ თუ არა შურდულიდან კენჭი? მშვილდიდან ისარი?
 რა იწვევს კენჭისთვის სიჩქარის მინიჭებას? ისრისთვის სიჩქარის მინიჭებას?
 სრულდება თუ არა ამ დროს მექანიკური მუშაობა? რატომ?
 რა ძალა წარმოიქმნება ზამბარის დეფორმირებისას?
 რაში მდგომარეობს ჰუკის კანონი?
 როგორ გამოითვლება დრეკადობის ძალის მუშაობა?
 როდის ასრულებს კატაპულტის ზამბარაში აღძრული დრეკადობის ძალა დადებითი/ უარყოფითი, მუშაობას?
 რა არის ენერგია?
 რა სახის ენერგია აქვს კატაპულტის დეფორმირებულ ზამბარას და რატომ?
 როგორ იცვლება კატაპულტის ზამბარის პოტენციალური ენერგია მისი განთავისუფლების შემდგომ და რისი ტოლია ამ
ენერგიის ცვლილება?

ნაბიჯი 2 - შეფასების კრიტერიუმი 2

მექანიკური ენერგიის რა გარდაქმნები მიმდინარეობს კატაპულტით ტვირთის გატყორცნის დაწყებიდან ტვირთის დავარდნამდე და
სრულდება თუ არა მექანიკური ენერგიის მუდმივობის კანონი ტვირთის მოძრაობის პროცესში. (განიხილეთ მოძრაობა ჰაერის
არსებობის და არ არსებობის შემთხვევებში) (ე.2; 3; )
რესურსი 1.
სახელმძღვანელო:
1.10 მექანიკური ენერგიის მუდმივობის კანონი.
რესურსი 2.
სიმულაცია: ენერგიია გარდაქმნა
Trampoline (Conservation of Energy, Energy Conversion) | Physics | CK-12 Exploration Series (ck12.org)
ვირტუალური ლაბორატორია: ენერგია სკეიტერების პარკში
https://phet.colorado.edu/ka/simulations/energy-skate-park-basics
აქტივობა 1. მოსწავლეები მსჯელობენ სიმძიმის ძალის მუშაობაზე სხეულის ზევით,ქვევით, ჰორიზონტალურად მოძრაობისას და
ხახუნის ძალის მუშაობის შესახებ.
აქტივობა 2. ენერგიის გარდაქმნაზე და მექანიკური ენერგის მუდმივობის კანონზე დაკვირვება.
რესურს 2-ზე დაყრდნობით, მოსწავლეები სიმულაციების დახმარებით აკვირდებიან ენერგიის გარდაქმნას და მექანკური ენერგიის
შენახვის კანონს, იკვლევენ რა პირობებში სრულდება მექანიკური ენერგიის შენახვის კანონი და როგორ მიმდინარეობს პროცესები
ხახუნის ძალის არსებობისას. გამოაქვთ დასკვნები.
ქტივობა 3.
მოსწავლეები აკვირდებიან კატაპულტის მოდელიდან ტვირთის გატყორცნას, მსჯელობენ ა) ტვირთზე მოქმედ ძალებსა და მათ მიერ
შესრულებული მუშაობის შესახებ, ბ) მექანიკური ენერგიის რა გარდაქმნები მიმდინარეობს კატაპულტით ტვირთის გატყორცნის
დაწყებიდან ტვირთის დავარდნამდე და გამოაქვთ დასკვნა, სრულდება თუ არა მექანიკური ენერგიის მუდმივობის კანონი.
აქტივობა 4.
ამოცანები სახელმძღვანელოდან.
 რას ეწოდება სრული მექანიკური ენერგია?
 რაში მდგომარეობს მექანიკური ენერგიის მუდმივობი/შენახვის კანონი?
 რა ანიჭებს ტვირთს მექანიკურ ენერგიას?
 რომელი ენერგიის ხარჯზე გაიტყორცნება ტვირთი კატაპულტიდან და რაზე არის ამ ენერგიის სიდიდე დამოკიდებული?
 რაზეა გასროლის მომენტში ტვირთის კინეტიკური ენერგია დამოკიდებული?
 ტვირთის ფრენის მთელ ტრაექტორიაზე როდის ასრულებს სიმძიმის ძალა დადებით/უარყოფით მუშაობას?
 როგორ მუშაობას ასრულებს ჰაერის წინააღმდეგობის ძალა და როგორ აისახება იგი ტვირთის მექანიკურ ენერგიაზე?
ნაბიჯი 3 - შეფასების კრიტერიუმი 3
 რა ფაქტორები განაპირობებს კატაპულტიდან ეფექტურ გასროლას და როგორ შეაფასებდით კატაპულტის სიმძლავრეს?
(ე.2;3; მ.1;2;)
ეტაპი II – კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა
რესურსი 2.
კატაპულტის მოდელის დამზადება: https://www.youtube.com/watch?v=Qmg94EpmzCY
რესურსი 3.
ვირტუალური ლაბორატორია: დრეკადობის ძალა, ჰუკის კანონი, დრეკად-დეფორმირებული ზამბარის პოტენციალური ენერგია.
https://phet.colorado.edu/ka/simulations/hookes-law
აქტივობა 1. სადემონსტრაციო ცდა:
მასწავლებელი კლასში გაასრიალებს რაიმე საგანს (მაგ. სკამი). მოსწავლეები რვეულში სქემატურად გამოსახავენ საგანზე მოქმედ ძალებს
და რესურს 1-ზე დაყრდნობით მსჯელობენ სხეულზე მოქმედი თითოეული ძალის მიერ შესრულებულ მუშაობის შესახებ.
აქტივობა 2.
მოსწავლეები იხსენებენ: სიმძიმის ძალას, ხახუნის ძალას, დრეკადობის ძალას,ჰუკის კანონს. რესურს 3-ზე დაყრდნობით ისინი
აკვირდებიან დრეკადობის ძალის ცვლილებას ზამბარის გაჭიმვის/შეკუმშვის დროს, მსჯელობენ თუ როგორ მუშაობას ასრულებს
დრეკადობის ძალა ზამბარის გაჭიმვის/შეკუმშვის დროს და ასევე, დრეკადად დეფორმირებული ზამბარის ენერგიის შესახებ.

აქტივობა 3.
მოსწავლე რესურს 2-ზე დაყრდნობით, ან მოძიებული ინტერნეტ რესურზე დაყრდნობით ამზადებს კატაპულტის მოდელს, შექმნილ
მოდელზე და რესურს 3-ზე დაყრდნობით მსჯელობს, როგორ მუშაობას ასრულებს დრეკადობის ძალა კატაპულტის საბრძოლო
მდგომარეობაში მოყვანისას და ტვირთის გასროლისას, ასევე დეფორმირებული ზამბარის ენერგიისა და მისი ცვლილების შესახებ.
მოსწავლეები ადარებენ დამზადებულ მოდელებს ერთმანეთს და მსჯელობენ არჩეული მოდელების უპირატესობებზე.
აქტივობა 4.
ნაბიჯი 2 - შეფასების კრიტერიუმი 2

 მექანიკური ენერგიის რა გარდაქმნები მიმდინარეობს კატაპულტით ტვირთის გატყორცნის დაწყებიდან ტვირთის დავარდნამდე
და სრულდება თუ არა მექანიკური ენერგიის მუდმივობის კანონი ტვირთის მოძრაობის პროცესში. (განიხილეთ მოძრაობა
ჰაერის არსებობის და არ არსებობის შემთხვევებში) (ე.2; 3; )
რესურსი/აქტივობა/დამხმარე კითხვები:
რესურსი 1.
სახელმძღვანელო:
1.10 მექანიკური ენერგიის მუდმივობის კანონი.
რესურსი 2.
სიმულაცია: ენერგიია გარდაქმნა
Trampoline (Conservation of Energy, Energy Conversion) | Physics | CK-12 Exploration Series (ck12.org)

ვირტუალური ლაბორატორია: ენერგია სკეიტერების პარკში

https://phet.colorado.edu/ka/simulations/energy-skate-park-basics
აქტივობა 1. მოსწავლეები მსჯელობენ სიმძიმის ძალის მუშაობაზე სხეულის ზევით,ქვევით, ჰორიზონტალურად მოძრაობისას და
ხახუნის ძალის მუშაობის შესახებ.
აქტივობა 2. ენერგიის გარდაქმნაზე და მექანიკური ენერგის მუდმივობის კანონზე დაკვირვება.
რესურს 2-ზე დაყრდნობით, მოსწავლეები სიმულაციების დახმარებით აკვირდებიან ენერგიის გარდაქმნას და მექანკური ენერგიის
შენახვის კანონს, იკვლევენ რა პირობებში სრულდება მექანიკური ენერგიის შენახვის კანონი და როგორ მიმდინარეობს პროცესები
ხახუნის ძალის არსებობისას. გამოაქვთ დასკვნები.
აქტივობა 3.
მოსწავლეები აკვირდებიან კატაპულტის მოდელიდან ტვირთის გატყორცნას, მსჯელობენ ა) ტვირთზე მოქმედ ძალებსა და მათ მიერ
შესრულებული მუშაობის შესახებ, ბ) მექანიკური ენერგიის რა გარდაქმნები მიმდინარეობს კატაპულტით ტვირთის გატყორცნის
დაწყებიდან ტვირთის დავარდნამდე და გამოაქვთ დასკვნა, სრულდება თუ არა მექანიკური ენერგიის მუდმივობის კანონი.
აქტივობა 4.
ამოცანები სახელმძღვანელოდან.
 რას ეწოდება სრული მექანიკური ენერგია?
 რაში მდგომარეობს მექანიკური ენერგიის მუდმივობი/შენახვის კანონი?
 რა ანიჭებს ტვირთს მექანიკურ ენერგიას?
 რომელი ენერგიის ხარჯზე გაიტყორცნება ტვირთი კატაპულტიდან და რაზე არის ამ ენერგიის სიდიდე დამოკიდებული?
 რაზეა გასროლის მომენტში ტვირთის კინეტიკური ენერგია დამოკიდებული?
 ტვირთის ფრენის მთელ ტრაექტორიაზე როდის ასრულებს სიმძიმის ძალა დადებით/უარყოფით მუშაობას?
 როგორ მუშაობას ასრულებს ჰაერის წინააღმდეგობის ძალა და როგორ აისახება იგი ტვირთის მექანიკურ ენერგიაზე?

ნაბიჯი 3 - შეფასების კრიტერიუმი 3

 რა ფაქტორები განაპირობებს კატაპულტიდან ეფექტურ გასროლას და როგორ შეაფასებდით კატაპულტის სიმძლავრეს?
(ე.2;3; მ.1;2;)
რესურსი/აქტივობა/დამხმარე კითხვები:
რესურსი 1.
სახელმძღვანელო:
1.4 სიმძლავრე
რესურსი 2.
ვირტუალური ლაბორატორია: დრეკადობის ძალა, ჰუკის კანონი, დრეკად-დეფორმირებული ზამბარის პოტენციალური ენერგია.
https://phet.colorado.edu/ka/simulations/hookes-law
რას გვიჩვენებს და როგორ გამოითვლება სიმძლავრე?
 რაზეა დამოკიდებული კატაპულტის სიმძლავრე?
 გამოთქვი ვარაუდი, თუ როგორაა დამოკიდებული დეფორმირებული ზამბარის განთავისუფლების დრო ზამბარის
სიხისტეზე.
 რას ეწოდება გასროლილი სხეულის ფრენის სიშორე?
 ზამბარის რომელი მახასიათებელია მნიშვნელოვანი ეფექტური კატაპულტის დასამზადებლად?
 კატაპულტის მოდელის როგორ სამაგრს/ზამბარას ექნება დიდი პოტენციალური ენერგია ?
 როგორ მუშაობას ასრულებს ჰაერის წინააღმდეგობის ძალა და როგორ აისახება იგი ტვირთის ტვირთის ფრენის სიშორეზე?
 ტვირთის ფრენის სიშორეზე გარემოს რომელ მახასიათებლებს ექნება გავლენა?
 რა ფაქტორებია გასათვლისწინებელი გასროლილი სხეულის მაქსიმალური ფრენის სიშორის მისაღწევად?
 თქვენ მიერ შექმნილი კატაპულტის მოდელის კონსტრუქციაში რა უნდა გაითვალისწინოთ მაქსიმალური ფრენის სიშორის
მისაღწევად?