38 HAN HAN, TAC HAI CUA NO DEN SAN XUAT NONG NGHIGP VA BIEN PHAP PHONG CHONG 6 GIA LAI KS. Ta Dang Hoan, KS. Nguyén Van Huan Dai Khi tuong Thi van khu vuc Tay Nguyén Gia Lai 1a-mot tinh mién ndi va cao nguyen rong 16n nim 6 vi 9 12°58 N dén 14°36N, kinh do tir 107°27E dén 108°34E. Phia bac giép tinh Kon Tum, phia nam gidp tinh Dic Léc, phfa dong gidp tinh Binh Dinh, Quang Ngai, Phi Yen, phia tay gidp Rattanakiri (Campuchia). Dién tich dat ty nhién 1.549.570 ha, phan lén nam bén phia sudn Tay cia day Truéng Son Nam voi nhiing dinh cao trén 2000m. . Nhu ching ta da biét, han han Ja thién tai khéic nghiét o6 téc dong xéu dén nhiéu mat trong hoat dong san xust, doi song, qudc phong cia con nguti, t6i ning suat mila mang, vat nudi. Trong nhiing nam gin day, khi hau toan cdu ndi chung, tinh Gia Lai néi ring c6 nhiéu bién déi. Han & Gia Lai thudng xuyén xay ra lam thiét hai lén dén ddi sGng con ngudi do vay, can cé nhiing bién phap cinh bdo va phdng chéng han dé né trénh dugc thién tai, bao vé nang suat mia ming 1a mot vigc lam c6 ¥ nghia thiét thuc. 1. Ban chat cita han néng nghiép va qua trinh hinh thank Han nong nghiép Ia hién tuong khi tung nng nghiép (KTNN) rat phitc tap, he qua cita n6 1a phé huy sur can bing nuéc ca thuc vat do béc hoi qué 1én hoac khong c6 mua kéo dai lam thu vat bi kho héo hoac bi chét. ‘Vé qué trinh sinh han nong nghiép c6 thé xem tren hinh 1 Qua tinh khi quyén Diéu kien ky thuat trén quy mé lén nong nghiép khong phi hop voi diéu kién han Mute nuéc ngim thap Thoi gian khong mua kéo dai, nhiét}—>|_ Do dm dat thap 9 cao, do dm thap| y Su chéng chiu kém ; cia cay trong voi Han hin - nhiét do cao Hinh 1. Qua trinh phét sinh han C6 2 loai han doi v6i cay tréng dé 1a han dat va han khong khf.Nhu cdu nuéc cita thyc vat va phén ting cla cay tréng véi han hén phu thudc vao nhiéu yéu t6. Trong dé cdc yéu t6 cin chit ¥ la diéu kien thdi tiét, dac diém sinh vat clia cay, mite bao dam dinh duéng khong cho cay tréng. Céc nhém cay tréng khéc nhau, trong nhig diéu kién han hén khéc nhau thi viée diéu tiét nude cing phai khéc nhau. Cay tréng nao c6 t6c do béc thoat hoi nude bé thi thich nghi véi han khong khf. Nguge lai, cay tréng ndo cé kha nang tw diéu chinh qué tinh hp thy nuéc thi cé kha nang thich nghi véi han dat, Déi vai thuc vat chiu han, thudng c6 cau triic té bao nhé, s6 lugng khi khéng trén mot don vi bé mat thap. 2.Nhimg chi tiéu dénh gid han nong nghiép Han nong nghiép dugc dénh gid da vao céc chi tiéu sau: ; Luong mua, béc thoat hoi, hign trang nuéc trong dat, céc giai doan phat duc, phat trién ciia cay tréng.. ~ Nhiing hinh thai cla cay tréng biéu hién han hén (su thiéu ‘hut nuéc cia cay tong): cay héo, lé d6i mau, 14 rung, than déi hudng, kha nang sinh trudng kém, ld than bj dai-va mém.... Béc hoi, béc thoat hoi theo tudn, theo thing trong mila sinh truéng cia cay {tong IA céc chi tiéu thudng duge ding dé dénh gid mute 49 han hén nong nghigp. Cu thé duoc tinh nhu sau: Ja (chi s6 kh6 han) = Béc thoat hoi thyc té - Béc thoat hoi Béc thodt hoi tiém nang Khi Ia < 25% 1a han trung binh, Khi Ia = 26+50% 1a han han, Khi Ja > 50% 1a han nang. + Ngodi ra cin c6 nhiéu chi sé khéc nifa dé dénh gid han hén nongwaghiép nh chi s6 kh6 han ciia Buduko: R K= Lr Trong dé: K - chi s6 kho han, R - cn can bite xa, 1- lugng mua, L - nhigt hod hoi. ~ Chi s6 am cita Xelianninop 06 dang: r K= 0,1 Zt> 10° Trong d6: K- chi s6 am, r-Iuong mua. Bt>10" - tich 39Céc nung dénh gid va phén loai: * K <0,2: tuong tng véi ving sa mac, * KK <0,4: han rét ning, * K=0,4+0,5: han vita, it dau kho han. Uu diém: $6 ligu thu thap don gién, phuong php tinh dé, yéu 16 nhiet duge ngoai suy dé dang, chinh xé¢,cao, tan dung duge céc s6 ligu- mua nén duge nhiéu nude ing dung. : Bang s6 ligu nay c6 thé tinh duoc ngay bat dau va ket thiic cée giai doan thira 4m, thiéu dm, han dé ti d6 thuc hign phan ving kho han. Nhuge diém: Chi ting dung cho giai doan cé nhiét d6 > 10°C (46i v6i nuée ta c6 thé ding dugc), chua tinh dén do dm dat. Trong cong thtie nay, tiém nang béc hoi duoc tinh qua 0,1 E1>10", néu tinh them céc yéu t6 khéc thi béc hoi tiém nang s€ chinh xéc hon. 6 Gia Lai han thudng xuét hin Ja han dat. Dé dénh gid mite dO han va thoi gian kho han, ding cong thiic he thity nhiét ctia gido sw G.T. Xéliannin6p tinh dugc chis6 K (bang 1). Bang 1. Chi s6 kho han trung binh nhiéu nam (K) Thang 1 2 3 4 3 6 7 8 9 | 10 in 12 | Truong Tan — binh Preiku_[O1| O1 [05 [12 [732 [44 [36 | 65 | 361 32) 12 | 03 [27 AnKhé | 0,3 [0,3 03 0,6 17 1,0 14 18 24 49 42 23 18 Ayunpa | 0,0 | 0,1 0,2 07 18 15 | 15. 18 2.8 32 2.0 | 06 14 Qua sGligu tinh todn 6 céc tram cho thay han 6 Gia Lai xay ra & mita kho véi miic 6 khacshhau.tuy ting nam. Ngoai ra, do tinh chat bat én dinh cia gié mia mia ha nén trong mia mua cia tinh'van cé nam xay ra han gitta mia mua do gid. mia tay nam hoat dong yéu, do 46 khong c6 mua lién tuc trong nhiéu ngay din dén han, Dua vao cde chi tiéu cia G.T. Xéliannindp, Pleiku o6 do cao 800 m, han cé thé xay ra tir théng XI dén théng II nam sau. 6 An Khe, han c6 thé xy ra tir théng XII dén thing TV nam sau, # Ayunpa, han khong nhting xay ra trong mia kh6 ti thang XI dén thang TV nam sau ma con Ia noi thudng xuyen bi han ngay trong cd mia mua, 3. Pac dong cita han han dén san xudt nong nghiep ‘Trong san xuat nong nghiép, han hén la hién twong nguy hiém sau 1d, lut "nhat thuj, nhi hoa". Thiéu dm, cay tréng khong phat trién, sinh trudng binh thudng. Han hén 1a t6 hgp cita cc yéu 16 khi tong cue doan nhu Iuong muta va cutng 46 mua, nhiét d6 dat va khong khf, bitc xa mat trdi va sé gid nang, t6c d6 gid, cdc yeu 16 nong nghiép co ban: dang va gidng cay tréng, thdi ky phat duc va phat trién cita cay, bién phap canh tac. Cac yéu t6 moi trudng tu nhién nhu: dat, thay vin, dic diém cia dat, dia hinh. Céc yéu t6 téc dong cita nhan ching hoc vé vain dé sit dung dat, van dé pha rimg va déng cé lam tang phin xa bite xa mat trdi. D6 Fi nhiing higu tg lm gidm do dm dat. Do 4m dat giam dén mite 18 cay khong htit duge thi cay bat dau kho héo va chét. Han han o6 thé tré thanh thién tai do hau qua mat su can bang nue trong hé dat - cay trong - khi quyé: Han c6 nghiia la khong mua. N6 téc dng truc tiép dén 46 dm dat lam gidm mu nude ngém, nhiét 49 cao hon binh.thu’ng, do am khong khi gidm manh. Han lam gid 40tiém nang tw6i, giam nguén nuéc cho sinh hoat va gidm nguén nuéc cho chay céc tuabin thuy dig 2 Ti dé g dinh mua 14 yéu t6 cuc ky quan trong truc tiép anh hudng dén doi sOng x hi va nang suat san Jugng mia mang. Han hén lam cho cay tréng sinh truéng va phat trién khong binh thutng dan dén nang sudt va san luong cay tréng thap. Mia kho han xuat hién 6 Tay Nguyen noi chung 6 Gia Lai noi rieng, 1a thoi ky ning dep, trdi lin tuc quang may. vA khé réo. Mita kho kéo dai khoang 5 théng tir thang XII dén thang IV nam sau, do dé can phdng trénh cé hiéu qua. Han han & Gia Lai trong mia khé c6 tin suét khé cao, xéc sudt han lén dén 100%, cn trong mia mua, han thudng it xdy ra. Han hén c6 téc dung sau sic dén dé séng va sin xudt nong nghigp, dac bigt 1 an ninh Iuong thuc dugc thé hién trén cdc mat sau da - Gidm nang suat va sn lugng thuc phdm, cé thé gay ra giém nguén Ivong thyc thuc phdm phuc vu, dap ting yéu cu x hdi. Vi dy d6i véi mién Trung, vu hia he thu 1 vu Ita cho nang suat tuong d6i cao sau vu dong xuan nhung vy hé thu thudng xuyén bj kh6 han do anh hudng cia gi6 tay kho néng. Nhiéu nam gin day Ivong mua ti théng I én thang VII thiéu hut so voi TBNN. Tham chi co nam lugng mua tir thang I dén thang VII chi bing 1/3 TBNN. Nhu vy hé thu nam 1993, cd mién Trung xéy ra han hén nghiém trong lam 34000 ha lta hé thu khong gieo sa dugc. Dién tich bi han 18175000ha, chiém 30% dién tich gieo sa, trong d6 han nang 35000ha bi ch4y kho khong cé kha nang thu hoach 26000ha, san lugng that thu do dot han nam 1993 lén téi 150000 tan. - Hay vu han han nam 1997-1998 gay thiét hai 1én cho SXNN, dign tich Iifa bj han lén t6i 570000ha, trong do vu dong xuan 1a 109000ha, vy hé thu 322000ha (chét 6800 ha la hé thu) va vu mia 1a 139000ha. Dién tich rau mau bj hai lén tdi 116000ha, dién tich cay an qua 15500ha, 140000ha ca-phé, lam gidm sin lugng cd-phé cd nuéc khodng 710%, gén 10000ha mia bi chét & ving Dong Nam Bo va duyén hai mién Trung... u6c tinh tn that khoang 6000 ty déng. - Han nam 1998+1999 xay ra trén dién rong & cd 3 mién Bac, Trung, Narn va c6 mét sé ving tram trong hon nh mién nti phia Bac, khu 4 ci. Gieo cy vu dong xuan 6 mién Bac chi dat 97% so véi vu dong xuan nam truéc, khoang 160000ha bi han nang trong d6 mét tring khong 30000ha va lam gidm nang sudt 2+3%, 6 Gia Lai ca- phé non chét nhiéu. 4, Phuong phap canh béo va phong chong han han Nhu i biét d6i véi SXNN, moi bién php canh t4c déu nhiim gidi’ quyét duoc mau thudn gitta lugng nuéc cay yéu cau va luong nusc cay hit duge 4 dat. Day 14 co sé dé xem xét dé phong chéng han. D6i véi nhiing noi do 4m khong déng déu va bat én dinh thi viéc git nudc trong dat JA nhiem vu hang dau. Tao nhiing gidng.c6 kha nang chiu han t6t 1a nhimg van dé cn duge quan tam cht ¥ trong SXNN.” e Tang cudng hé thong canh tdc dé gitt nudc mua va xay dung cdc hé chita nude nhd. Vi thuc té hién nay 1/2 litong mua roi IA dong chay mat va thm thu xudng lép dat sau ma cay tréng khéng sir dung dugc, gay khé khan cho san xuét. Dé ra bién phép higu qua dé lam ting d6 am dat (bién phap canh téc thich hop v6i timg khu vuc khi hau dat dai va phii hop véi timg loai cay trong). 4tTrong khi gieo tréng phai tinh toén nhu cau nuéc cita cay tréng trong 1 vu, -trong 1 nam va kha nang dap ting cdc nguén nuéc dén. Tit d6 bé tri sp x€p co cfu mia ‘vu cay tréng hop ly. Xay dung hé thong thuy loi dé gitt nuéc va tuéi tiu nuée hop Iy c6 higu qua cho sin xuat nong nghiép. Chuyén déi co cau va ging cay trong cho phi hyp véi diéu kign khf hau, da: cia timg noi, dac bigt Ia lai tao gidng c6 kha ning chiu han. ‘Tréng cdc dai ring. chan gid, gift nudc va diéu tiét nudc cho cay tréng trén ting loai dia hinh dat dai cu thé. Xay dung hé théng gidm sat va cdnh b4o’s6m han hén tren toan tinh dé c6 gidi phép phong chong va tng pho kip thdi cdc co $6 sn xuat theo mo hinh (hinh 2) sau day: | | | ‘S6 ligu nén va lich sir | cia han hén i | [Thong tin tir cdc Phuong phép phan tich dénh |, | S6 ligu khi tugng j uén_khac. gid va nhan dinh hién tugng 47 gan day | han han L | v Nhan dinh khi hau va dur béo han hn. Tur van va dénh gid kha nang tac dong ca han hén dén san xuét nong nghiép ¥ Nhiing ngudi sir dung - Céc eo quan vé nude va quan IY nuéc | - Uy ban quéc gia vé phdng chéng thién tai - Nhém céng tac cia co quan lién nganh - Nhém dénh gi kha nang tac dong ciia En Nino - Co quan quan ly néng nghiép va cong cong - Nhiing ngudi sit dung khéc Hinh 2. M6 hinh hé théng giém sat va canh bao sém han hén Tai ligu tham khao 1. Pham Ngoc Toiin, Phan Tat Dic. Khi hu Viet Nam. 2. Neuyén Van Viet. Thién tai kht hdu va chuyén d6i co cdiu cdy trong 6 ede tink ven bién mién Trung: - 1998. 42