İÇİNDEKİLER

4. BAĞIMLILIK YAPAN DAVRANIŞLAR

- Kimler Sigara Kullanır?

- Kimler Alkol Kullanır?

- Sigara Ve Alkol Kullanımının Sağlığa Etkileri

- Bağımlılık Nedir?

- Bağımlılık Yapan Davranışları Öğrenme Süreçleri

- Hastalık Ve Sosyal Öğrenme Bakış Açılarının Bütünleşmesi

- Madde Kullanımının Aşamaları

- 1. Ve 2. Aşama: Bağımlılık Yapan Davranışın Başlaması Ve Sürdürülmesi

- 3. Aşama: Bağımlılık Yapan Davranışı Sonlandırmak

- Sonlandırmayı Teşvik Etmek İçin Yapılan Müdahaleler

- Halk Sağlığı Müdahaleleri Toplumda Sonlandırmanın Teşvik Edilmesi

- 4. Aşama: Nüks
4. BAĞIMLILIK YAPAN DAVRANIŞLAR
 Kimler Sigara Kullanır?

Genel olarak, sigara kullanımı ile ilgili veriler kullanıcılarla ilgili aşağıdakileri
göstermektedir:

• Sigara kullanımı azalmaktadır ancak bu azalma erkeklerde, kadınlara göre daha

fazladır.
• Sigara kullanıcıları genellikle vasıfsız işçi grubuna dâhildir.
• Sigara kullanıcıları, sigara kullanmayanlara göre daha az para kazanma eğilimindedir.
• Orta katran seviyesindeki sigaraları kullanan kullanıcıların sayısında çarpıcı bir düşüş
görülmektedir.
• Sigara kullanıcılarının 2/3’ü sigarayı bırakmak istediklerini belirtmektedir.
• Sigara kullanıcılarının %58’i gibi büyük bir çoğunluğu bütün bir günü sigara içmeden
geçirmenin çok zor olduğunu belirtmektedir.
 Kimler Alkol Kullanır?

Alkol alımıyla ilgili veriler göstermektedir ki:

• Yetişkin nüfusunun büyük bir çoğunluğu son bir yıl içerisinde alkol kullanmıştır.
• Erkeklerin kadınlara göre alkol kullanma ihtimalleri daha fazladır.
• Erkeklerin kadınlara kıyasla son haftanın 5 günü veya fazlasında alkol kullanma ihtimalleri daha fazladır.
• En çok içenler 16-24 yaş aralığındaki erkeklerdir.
• 24-35 yaş aralığında cinsiyet açısından bir fark yoktur.
 Sigara Ve Alkol Kullanımının Sağlığa Etkileri

Sigara Kullanımı Sağlığa Zararlı Mıdır?

Olumsuz Etkiler
Doll ve Hill , sigara kullanımının akciğer kanseri ile ilişkili olduğunu rapor ettiler. O zamandan beri sigara
kullanımı; kalp-damar hastalıkları ve gırtlak, mide ve bağırsak gibi çok sayıda kanser türüyle ilişkili
bulundu. Ayrıca, son 150 yılda artan ortalama beklenen yaşam süresi sigara kullanıcıları için sigara
kullanmayanlara göre büyük ölçüde daha azdır.

Olumlu Etkiler
Sigara kullanımının çok az da olsa sağlığa olumlu etkileri vardır. Sigara kullanıcıları, sigara kullanımının
duygu durumlarını olumlu etkilediğini belirtmekte ve sigara kullanımının bireylerin farklı durumlarla baş
etmelerine yardımcı olabileceği öne sürülmektedir.
 Bağımlılık Nedir?

Bağımlılıkları ve bağımlılık yapan davranışları açıklamak için çok fazla kuram geliştirildi. Bu kuramlar
içerisinde bağımlılığı, zayıf olmanın ve ahlaki yapı eksikliğinin bir sonucu olarak gören ahlaki modeller,
bağımlılığı bir hastalık olarak gören biyomedikal modeller ve bağımlılık yapan davranışları öğrenme
kuramının prensiplerine göre öğrenilen davranışlar olarak gören sosyal öğrenme kuramı yer
almaktadır.

Örneğin:

• Bağımlı: “Davranışları üzerinde kontrolü olmayan”, “ahlaki yapısı eksik olan”, “işlevsel olmayan baş
etme stratejilerini kullanan”, “bağımlılık yapan davranışlara sahip olan” kişi.
• Bağımlılık (addiction): “Bir maddeye ihtiyaç duymak”, “psikolojik ve fizyolojik bağımlılık yapan madde
kullanımı”, “tolerans ve yoksunluk göstermek.”
• Bağımlılık (dependency): “Psikolojik ve fizyolojik yoksunluk belirtileri göstermek.”
• Madde: “Bağımlılık yapan madde”, “bağımlılığa neden olan madde”, “herhangi bir tıbbi madde.”
 Bağımlılık Yapan Davranışları Öğrenme Süreçleri

Sosyal öğrenme perspektifine göre bağımlılık yapan

davranışlar;

(1) Klasik koşullanma,

(2) edimsel koşullanma,
(3) gözlem yoluyla öğrenme\model alma ve
(4) bilişsel süreçler yoluyla öğrenilir.
 Hastalık Ve Sosyal Öğrenme Bakış Açılarının
Bütünleşmesi

Araştırmacılar, bağımlılıklar için hastalık modelini ve sosyal öğrenme kuramını sıklıkla

kutuplaştırmışlardır. Örneğin, bazı araştırmacılar sigara kullanımının tamamen nikotinin bağımlılık yapıcı
özelliğinden kaynaklandığını savunurken; diğerleri de bunun öğrenilmiş bir davranış olduğunu
savunmaktadır. Fakat her yaklaşımın içerisinde alternatif bir açıklama saklıdır.
 Madde Kullanımının Aşamaları

Bağımlılık yapan davranışlarla ilgili araştırmalar, madde kullanımını 4 aşama olarak

tanımlamaktadırlar (1) başlangıç; (2) sürdürme; (3) sonlandırma ve (4) nüks. Bu 4 aşama, Şekil’ de
örneklendirilmiş olup, sigara ve alkol kullanımı için detaylıca incelenmektedir.
1. Ve 2. Aşama: Bağımlılık Yapan Davranışın Başlaması Ve
Sürdürülmesi

Sigara Kullanmaya Başlama Ve Kullanımın Sürdürülmesi

Önceden de bahsedildiği gibi, 1954 yılında, Doll ve Hill sigara kullanımının akciğer kanserinin
yordayıcısı olduğunu gösterdiler. 50 yıldan fazla bir zaman sonra, yetişkin nüfusunun yaklaşık %30’u,
çoğunluğu sigara kullanımının sağlıkla ilişkili risklerinin farkında olmalarına rağmen, hâlâ sigara
kullanmaktadırlar.

Alkol Kullanmaya Başlama Ve Kullanımın Sürdürülmesi

Çoğu insan hayatının bazı zamanlarında alkolü denemiştir; bütün yetişkinlerin yaklaşık %90’ı geçtiğimiz
yıl alkol kullanmıştır. Bazıları kendilerini ömür boyu alkol kullanmayan olarak tanımlamaktadır ve hiç
alkol kullanmamış olmanın en bilindik nedenleri din ve alkolü sevmemektir. Bu sebeple, bu bölüm “asla”
ya da “ara sıra” alkol kullanımının yordayıcılarını incelemek yerine, hangi faktörlerin alkol kullanım
problemini yordadığını incelemektedir.
 3. Aşama: Bağımlılık Yapan Davranışı Sonlandırmak

Hem sigara hem de alkol kullanımının olası sağlık sonuçları nedeniyle, araştırmalar sigara ve
alkol kullanıcılarının bu davranışları bırakmalarına yardımcı olmak için farklı yolları incelediler
(Bu çalışmaların pek çoğu, Bölüm 8’de anlatılan davranış değişimi stratejileri açısından
anlaşılabilir). Bağımlılık yapan bir davranışın sonlandırılması; sonlandırma süreçleri ve bireylerin
bu davranışları bırakması için bireyleri motive eden müdahaleler açısından incelenebilmektedir.
 Sonlandırmayı Teşvik Etmek İçin Yapılan Müdahaleler

Sonlandırmayı teşvik etmek için yapılan müdahaleler (1) bireyi hedefleyen klinik müdahaleler; (2)
kendine yardım hareketleri ya da (3) toplumu hedefleyen halk sağlığı müdahaleleri olarak
tanımlanabilir. Bu müdahalelerin pek çoğu Bölüm 8’de tanımlanan davranış değişim stratejilerini
kullanmaktadır.
 Halk Sağlığı Müdahaleleri
Toplumda Sonlandırmanın Teşvik Edilmesi

Halk sağlığı müdahalelerinin amacı, toplumdaki davranış değişimini teşvik etmektir ve son yıllardaki
bilinirliği giderek artmıştır. Böyle müdahaleler sadece yardım arayanlar için değil, bütün bireylere yöneliktir.
Bu müdahaleler sigara kullanımının sonlandırılması için doktor tavsiyesi, iş yerinde yapılan müdahaleler,
toplum temelli programlar ve devlet müdahaleleri şeklindedir. Alkol kullanım davranışı için ise çoğu halk
sağlığı müdahaleleri devlet müdahalesi şeklindedir:

1. Doktor tavsiyesi.
2. İş yerinde yapılan müdahaleler
3. Toplum temelli programlar
4. Devlet müdahaleleri
 4. Aşama: Nüks

Birçok kişi başlangıçta sigarayı bırakmada ve alkol

tüketim davranışını değiştirmede başarılı olsa da, nüks
oranları yüksektir.

Örneğin, sigara bırakma girişimi olan kişilerin yaklaşık

yarısı bir yıl içerisinde sigara kullanımına geri
dönmektedir.

Yüksek oranların bir yıl içerisinde giderek azalması

şeklinde olan nüks örüntüsü diğer bağımlılık yapan
davranışlarda da ilginç bir şekilde tutarlıdır. Bu nüks
örüntüsü Şekil ’de gösterilmektedir.