Jan był dziewiątym z jedenaściorga rodzeństwa.

W dzieciństwie
złamał sobie nos, który nigdy nie zrósł się prawidłowo i stąd wziął
się słynny krzywy nos u Jana Matejki.

Matka artysty zmarła, gdy, miał on siedem lat. Z ojcem nie miał zbyt
dobrego kontaktu. Rodzinne ciepło odnalazł w rodzinie sąsiadów-
Giebułtowskich. Najchętniej spotykał się ich najmłodszą córką,
Teodozją.

Teodozja początkowo nie odwzajemniała jego uczuć. Dopiero, kiedy

Matejko odniósł sukces po namalowaniu „Kazania Skargi” Teodozja
została jego żoną. Największy wpływ na Jana Matejkę miał jego
najstarszy brat, Franciszek, który był docentem Uniwersytetu Z tego
powodu nie otrzymał promocji po klasie III. Dlatego też w wieku
trzynastu lat Matejko rozpoczął naukę w krakowskiej Szkole Sztuk
Pięknych. W trakcie nauki problemem dla niego była znaczna wada
wzroku oraz trudności finansowe.

Matejkę do tworzenia szkiców krakowskich zabytków, studiowania

detali i obrazów zainspirowali akademiccy nauczyciele: Józef
Kremer i Władysław Łuszczkiewicz.

Kiedy myślimy „największy obraz

Matejki”, przed oczami wyobraźni staje
nam pewnie Bitwa pod Grunwaldem. To
faktycznie pokaźnych rozmiarów płótno,
do obejrzenia w Muzeum Narodowym w
Warszawie, jednak nie jest największe. W
pięknej galerii w Rogalinie koło Poznania
znajduje się dzieło mistrza Jana, które
rozmiarem przewyższa tak
popularną Bitwę pod Grunwaldem – jest
to obraz pt. Dziewica Orleańska (Joanna
d’Arc) (484 × 973 cm). Jeden z najwyżej cenionych
malarzy w historii sztuki polskiej, twórca narodowej szkoły malarstwa
historycznego, które miało spełnić szczególną rolę w państwie
pozbawionym suwerenności Ojciec artysty był czeskim emigrantem
(osiadłym w Polsce ok. 1807), matka wywodziła się ze spolonizowanej
rodziny niemieckiej, jednak w krakowskim domu Matejków panowała
polska, patriotyczna atmosfera, żywe były ideały niepodległościowe - dwaj
bracia Jana walczyli w okresie Wiosny Ludów na Węgrzech. Istotny wpływ
na ukształtowanie wyobraźni i zainteresowanie historią przyszłego
malarza wywarł jego starszy brat, Franciszek Matejko, docent nauk
pomocniczych historii i pracownik Biblioteki Jagiellońskiej. Nie bez
znaczenia była tu również atmosfera rodzinnego miasta - jego zabytki
sięgające epoki średniowiecza, sanktuarium narodowe na Wawelu z
Zamkiem Królewskim i grobami władców Polski w katedrze oraz
stosunkowo duża (w porównaniu z innymi zaborami) swoboda w
kultywowaniu tradycji narodowych.politycznej w wyniku traktatów
rozbiorowych z lat 1772-1795. Ukazując dawną wielkość Rzeczypospolitej i
chwałę jej oręża, Matejko pragnął kształtować serca i umysły Polaków,
wskrzesić wiarę w odrodzenie niepodległej ojczyzny.