Lenda : Fizike

Klasa : X-A
Tema : Zbatime te ligjeve te fizikes ne prodhimin e energjise
Gr III : Mekanizmat dhe centralet qe prodhojne energji nga perdorimi
i burimeve te pariperteritshme
1.Njohja me burimet e pariperteritshme – Esli Prifti
2.Avantazhet dhe disavantazhet e perdorimit te tyre – Enio Hitaj
3.Funksionimi i centraleve qe prodhojne energji me burime te
pariperteritshme – Endi Karabolli
4.Ndotja qe shkakton ne mjedis shfrytezimi i burimeve te
pariperteritshme – Fjona Xhuveli
5.Prezantim Poster/Power Point – Gloria Zekaj

Pranoi : Pavlina Kicaj

1.Njohja me burimet e pariperteritshme
Burimet e pariperteritshme jane burime natyrore qe nuk mund te
ringjallen ose te rindertohen ne nje kohe te shkurter ose te shpeshte ne
kohe te shkurter per shkak te shkalles se tyre kohore te shume te gjate.
Kjo perfshin burime te cilat shfrytezohen me shpejt se sa mund te
rindertohen, duke rezultuar ne zbritjen e tyre te vazhdueshme. Disa
shembuj te burimeve te pariperteritshme jane:
Nafta dhe Gazet natyror: Nafta dhe gazet natyror jane burime te
shfrytezuara gjeresisht per energji dhe perdorime te tjera industriale.
Keto burime formohen shume ngadale nen siperfaqen e tokes dhe nuk
jane ne gjendje te rindertohen brenda nje periudhe kohore te shkurter.
Karburantet e Fosilit: Perfshijne qymyr, hekurin dhe bakrin. Keto
materiale jane te rendesishme per ndertimin, industrine dhe
transportin. Shfrytezimi i tyre ne nivel global ka shkaktuar zbritje te
thelle te rezervave dhe ndotje te mjedisit.
Mineralet e Reres: Perfshijne materiale te tilla si rere, qymyr, dhe
gure te tjere te cilet jane te rendesishem per ndertimin, prodhimin dhe
industri te ndryshme. Shfrytezimi i tyre ne nje norme me te larte se sa
mund te formohen natyrshem ka shkaktuar probleme te medha
mjedisore.
Ujerat nen toka: Keto perfshijne ujera nen toka te perdorura per pijen,
ujitjen dhe per te shfrytezuar burime te tjera natyrore. Shfrytezimi i
tepert i ketyre ujrave mund te shkaktoje zbritje te niveleve te ujit dhe
ndikim te demshem ne ekosistemet e tokes dhe shtimin nen-tokesor.
Pyjet natyrore: Edhe pse mund te shikohen si burime te ringjallshme,
kohezgjatja per rindertimin e nje pylli natyror eshte shume e gjate ne
krahasim me shfrytezimin e tyre. Prandaj, shfrytezimi i tepert i pyjeve
mund te shkaktoje shkaterrim te perhershem te ketyre mjediseve.
Kuptimi i ketyre burimeve te pariperteritshme eshte i rendesishem per
te mbajtur nen kontroll shfrytezimin dhe per te zhvilluar alternative te
qendrueshme qe mund te zevendesojne nevojat per to. Perdorimi i
teknologjive te pastrimit, efikasitetit te energjise, dhe zhvillimi i
burimeve te rinovueshme jane disa nga menyrat per te reduktuar
varesine nga burimet e pariperteritshme dhe per te promovuar
zhvillimin e qendrueshem.Ne Shqiperi, disa nga burimet e
pariperteritshme qe perdoren me shume jane te ngjashme me ato qe
perdoren ne nivel nderkombetar.
Nafta dhe Gazet Natyror: Shqiperia ka burime te konsiderueshme te
naftes dhe gazit natyror, veçanerisht ne zonen e bregdetit. Keto
burime perdoren per te prodhuar energji, per transportin, dhe per
industrine.
Minierat: Shqiperia ka burime minerare te rendesishme, duke
perfshire miniera te bakrit, qymyrit, hekurit dhe te tjera. Keto burime
perdoren per industrine e ndertimit, metalurgjine dhe per prodhimin e
energjise.

2.Disavantazhet dhe avantazhet e perdorimit te burimeve te

pariperteritshme

Disavantazhet
 Ndotja eshte disavantazhi kryesor i karburanteve fosile. Kjo
pasi ato clirojne dioksid karboni kur digjen duke shkaktuar
efektin sere. Ky eshte njeheresh faktori kontribues kryesor ne
ngrohjen globale qe perjeton toka ne ditet e sotme.
 Qymyri gjithashtu prodhon nje sasi me te larte dioksidi karboni
kur digjet krahasuar me djegjen e naftes dhe gazit. Per me teper
ai jep dioksid sulfuri, nje lloj gazi qe krijon shiun acid.
 Nga pikepamja mjedisore, germimet per qymyr cojne ne
shkaterrimin e zonave te gjera ne toke. Germimi i ketij
karburanti eshte gjithashtu i veshtire dhe mund te rrezikoje jetet
e minatoreve. Germimi i qymyreve konsiderohet si nje nder
punet me te rrezikshme ne bote.
 Centralet energjetike qe perdorin qymyr kane nevoje per sasi te
medha te karburantit. Me fjale te tjera, nuk nevojiten vetem
vagona por trena me qymyr me ngarkesa te rregullta, qe
operojne dhe gjenerojne elektricitet. Kjo do te thote se centralet
 qe punojne me qymyr duhet te kene rezerva qymyri ne nje zone
prane centralit.
 Perdorimi i gazit natyror mund te shkaktoje aroma te
pakendshme dhe disa probleme te lidhura me transportin.
 Perdorimi I naftes te paperpunuar shkakton ndotje dhe perben
rreziqe mjedisore si derdhje te naftes kur per shembull
kontenieret rrjedhin apo bien thelle ne det. Nafta e paperpunuar
permban kimikate toksike te cilat ndotin ajrin kur digjen.

Avantazhet e karburanteve fosile :

 Nje avantazh kryesor I karburanteve fosile eshte kapaciteti i
tyre per te gjeneruar sasi te madhe elektriciteti ne nje
vendndodhje te vetme.
 Karburantet fosile jane lehtesisht te gjendshme.
 Kur qymyrguri perdoret ne termocentrale, ai eshte shume kost-
efektiv. Qymyrguri eshte gjithshtu nje product i gjendur me
shumice.
 ➢ Transportimi i naftes dhe gazit ne stacionet e prodhimit te
energjise mund te kryhet perms perdorimit te tubave cka e ben
kete nje detyre te lehte.
 ➢ Stacionet e prodhimit te energjise qe perdorin gaz jane shume
eficente. Ndersa stacionet qe perdorin karburante fosile mund te
konstruktohen ne thuajse cdo vendndodhje. Kjo eshte e mundur
per aq kohe sa sasi te medha te karburantit mund te cohen
lehtesisht ne stacione.
3. Funksionimi i centraleve qe prodhojne energji me burime te
pariperteritshme

Centralet qe prodhojne energji me burime te perparesishme luajne nje

rol kyç ne furnizimin me energji te qendrueshme dhe ne perpjekjet per
te zvogeluar ndikimin e njeriut ne mjedis. Keto qendra perdorin
teknologji te avancuara per te shfrytezuar burime natyrore si dielli,
era, hidroenergjia dhe energjia e valeve per te prodhuar energji
elektrike. Per shembull, hidrocentralet perdorin potencialin e ujit per
te rrotulluar turbinat dhe per te prodhuar energji, ndersa panelet
diellore perdorin qarkullimin e drites diellore per te krijuar energji
elektrike permes nje procesi te quajtur fotogalvanik.Ne kete drejtim,
eshte e rendesishme te permendet edhe rendesia e investimeve ne
kerkim-shkence dhe zhvillim per te permiresuar efikasitetin dhe
performancen e ketyre teknologjive. Per shembull, zhvillimi i baterive
me te avancuara per te ruajtur energjine e prodhuar nga panelet
diellore ose zhvillimi i teknologjive te reja per te konvertuar energjine
e eres se ajrit ne menyre me efikase jane fusha ku kerkimi-shkences
dhe inovacioni kane nje rol thelbesor.Perveç kesaj, politikat dhe
mbeshtetja financiare per energjine e perparesishme jane gjithashtu
faktore kyç per te inkurajuar zhvillimin dhe ndertimin e me shume
kapaciteteve te ketilla. Keto politika perfshijne subvencionet per
prodhimin e energjise se perparesishme, taksa te uleta per pajisjet dhe
teknologjite qe perdoren per kete qellim, si dhe politika qe inkurajojne
investimet private ne sektorin e energjise se perparesishme.

Ne pergjithesi, zhvillimi dhe perdorimi i centraleve qe prodhojne

energji me burime te perparesishme jane thelbesore per te permbushur
qellimet e qendrueshme te prodhimit te energjise dhe per te reduktuar
ndikimin negativ ne mjedis.
Perveç kontributit te tyre ne prodhimin e energjise se qendrueshme,
centralet qe perdorin burime te perparesishme kane ndikim te
rendesishem ne ekonomine dhe zhvillimin rajonal. Keto qendra mund
te krijojne vende pune te reja ne sektorin e energjise, duke ndihmuar
ne rritjen ekonomike te komuniteteve lokale dhe duke kontribuar ne
reduktimin e varesise nga energjia e importuar.Nje aspekt tjeter i
rendesishem eshte ndikimi pozitiv ne sigurine energjetike te nje
vendi. Duke diversifikuar burimet e tyre energjetike dhe duke u
perqendruar ne burime te perparesishme, vendet mund te zvogelojne
varesine e tyre nga burimet tradicionale te energjise, siç jane nafta dhe
gazet natyror. Kjo i ben ata me te pavarur ne rast te nderprerjeve te
furnizimit ose fluktuacioneve ne çmimet e karburanteve fosile ne
tregun boteror.Gjithashtu, investimet ne energjine e perparesishme
mund te sjellin perfitime sociale, duke perfshire uljen e ndotjes se ajrit
dhe ujit, ndersa gjithashtu perparojne ne shendetin publik duke
reduktuar ndikimin e ndotjes se ambientit ne shendetin e
qytetareve.Ne kete drejtim, qeverite dhe organizatat nderkombetare
jane terhequr nga nevoja per te zhvilluar politika dhe ligje qe
inkurajojne dhe promovojne perdorimin e burimeve te perparesishme
per prodhimin e energjise, si dhe per te mbeshtetur hulumtimin dhe
zhvillimin e teknologjive te reja ne kete fushe. Kjo perfshin ndihme
financiare, taksa te uleta dhe incentiva per investitoret qe perdorin
teknologjite e energjise se perparesishme.
4.Ndotja qe shkakton ne mjedis perdorimi i burimeve te
pariperteritshme
Shifrat alarmante,te publikuara ne prag te samitit te klimes COP28 ne
Dubai, pritet te rrisin presionin ndaj lidereve boterore per te
ndermarre veprime,si per shembull te bien dakord per te hequr dore
nga karburantet fosile.Hulumtimet kane treguar se kalimi nga lendet
djegese fosile ne energjine e rinovueshme do te shpetoje jete dhe do te
trajtoje krizen klimatike. Ndotja e ajrit nga perdorimi i lendeve
djegese fosile ne industri, prodhimin e energjise dhe transportin eshte
pergjegjes per 5.1 milione vdekje ne vit, sipas shifrave te publikuara
ne British Medical Journal.Lendet djegese fosile kontribuojne ne 61%
te vdekjeve nga ndotja e ajrit. Ndotja e ajrit eshte nje shkak kryesor i
semundjeve dhe vdekjeve.

Efektet respiratore: Ndotesit e ajrit te prodhuar nga djegia e qymyrit

veprojne ne sistemin e frymemarrjes, duke kontribuar ne defekte
serioze te shendetit siç jane astma, semundjet e mushkerive, kancerin
e mushkerive dhe ndikojne negativisht ne zhvillimin e mushkerive te
femijet.

Efektet kardiovaskulare: Ndotesit e prodhuar nga djegia e qymyrit

çojne ne semundje kardiovaskulare siç jane mbyllja arteriale
(bllokime te arterieve – qe çojne ne sulme ne zemer) dhe formimi i
infarktit (vdekja e indeve per shkak te privimit te oksigjenit, qe çon ne
demtime te perhershme te zemres) si dhe aritmiat kardiake – deshtimi
i zemres kongestive. Ekspozimi per nje kohe te gjate ndaj ndotjes rrite
vdekshmerine kardiovaskulare.

Efektet ne Sistemin Nervoz: Studimet tregojne nje korelacion midis

ndotesve te ajrit te lidhur me qymyrin dhe sulmeve ne tru. Ndotesit e
qymyrit gjithashtu veprojne ne sistemin nervor duke shkaktuar
humbje te kapacitetit intelektual, kryesit permes merkurit. Studimi ka
analizuar zhvillimin e femijeve dhe kane verejtur se femijet e
ekspozuar ndaj ndotjes se merkurit kishin zhvillim me te dobet te IQ.

Nje ekip nderkombetar studiuesish nga Britania, SHBA, Gjermania,

Spanja dhe Qipro perdori nje model te ri per te vleresuar numrin e
vdekjeve per shkak te ndotjes se ajrit nga lendet djegese fosile.Ekipi
vleresoi gjithashtu perfitimet shendetesore te zevendesimit te
karburanteve fosile me burime te energjise se rinovueshme.Gjetjet e
shkencetareve tregojne se ne vitin 2019 grimcat dhe ozoni ne ajrin
atmosferik (61% e tyre e prodhuar nga lendet djegese fosile) ishin
pergjegjese per 5 milione vdekje. Sekretari i Pergjithshem i Kombeve
te Bashkuara Antonio Guterres u tha lidereve boterore se djegia e
lendeve djegese fosile duhet te ndalohet plotesisht dhe se reduktimi i
perdorimit te tyre nuk do te mjaftoje per ta ndaluar edhe ngrohjen
globale.