MSD MANUAL

Phiên bản dành cho chuyên

gia A-Z

TRANG CHỦ CÁC CHỦ ĐỀ Y KHOA NGUỒN TIN TỨC

CHUYÊN GIA / ... / RỐI LOẠN GIẢI THỂ NHÂN

CÁCH/TRI GIÁC SAI THỰC TẠI

Rối loạn giải thể nhân cách/tri

giác sai thực tại
Theo David Spiegel, MD, Stanford University School of
Medicine

Xem lại/Duyệt lại toàn bộ lần cuối Thg3 2021

NHẤP Ở ĐÂY ĐỂ HƯỚNG DẪN BỆNH NHÂN

Nguyên nhân Triệu chứng và Dấu hiệu

Chẩn đoán Tiên lượng Điều trị

Rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai

thực tại là một dạng của rối loạn phân ly
mà có những cảm giác kéo dài dai dẳng
hoặc tái diễn việc cảm giác bị tách rời (bị
phân ly) khỏi cơ thể hoặc các quá trình
tâm thần, thường là cảm giác như một
người quan sát bên ngoài về cuộc sống
của mình (giải thể nhân cách), hoặc bị
tách rời khỏi những cái xung quanh mình
(tri giác sai thực tại). Rối loạn này thường
được khởi phát bởi căng thẳng nặng.
Chẩn đoán dựa trên các triệu chứng sau
khi các nguyên nhân khả thi khác được
loại trừ. Việc điều trị bao gồm trị liệu tâm
lý cộng với liệu pháp điều trị bằng thuốc
cho bất kỳ chứng trầm cảm và/hoặc lo âu
kèm theo.

(Xem thêm Tổng quan về các rối loạn phân ly.)

Khoảng 50% dân số nói chung đã từng có ít nhất một

lần trải nghiệm thoáng qua về giải thể nhân cách hoặc
tri giác sai thực tại trong cuộc đời của họ. Tuy nhiên, chỉ
có khoảng 2% số người trong số đó đáp ứng các tiêu chí
có rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại.

Giải thể nhân cách hoặc tri giác sai thực tại có thể xảy ra
như một triệu chứng trong nhiều rối loạn tâm thần khác
cũng như trong các bệnh lý cơ thể khác như các rối loạn
co giật (liên quan tới co giật hoặc sau co giật). Khi giải
thể nhân cách hoặc tri giác sai thực tại xảy ra độc lập với
các rối loạn tâm thần hoặc bệnh lý cơ thể khác, liên tục
hoặc tái phát, và gây suy giảm chức năng, khi đó là hiện
diện của rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại.

Rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại có thể
xảy ra tương đồng giữa nam và nữ. Độ tuổi khởi phát
trung bình là 16 năm. Rối loạn này có thể bắt đầu trong
giai đoạn sớm hoặc giữa thời thơ ấu; chỉ có 5% trường
hợp bắt đầu sau tuổi 25, và rối loạn hiếm khi bắt đầu
sau tuổi 40.

Nguyên nhân

Những người có rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai
thực tại thường trải qua các căng thẳng nghiêm trọng, ví
dụ như sau:

Bị lạm dụng tình cảm hoặc bị bỏ rơi trong thời thơ

ấu (một nguyên nhân phổ biến nhất)

Bị lạm dụng thể chất

Chứng kiến bạo lực trong gia đình

Có bố mẹ bị bệnh lý gây suy giảm chức năng hoặc

bệnh lý tâm thần nặng nề

Có một người trong gia đình hoặc người bạn thân

chết bất ngờ
Các giai đoạn có thể được khởi phát bởi các căng thẳng
giữa các cá nhân, tài chính hoặc nghề nghiệp; trầm cảm;
lo âu; hoặc sử dụng các loại chất bất hợp pháp, đặc biệt
là cần sa, ketamin, hoặc các chất gây ảo giác.

Triệu chứng và Dấu hiệu

Các triệu chứng của rối loạn giải thể nhân cách/tri giác
sai thực tại thường mang tính chất từng giai đoạn và
dao động về cường độ. Các giai đoạn có thể kéo dài chỉ
vài giờ hoặc vài ngày hoặc vài tuần, vài tháng, hoặc đôi
khi vài năm. Nhưng ở một số bệnh nhân, các triệu
chứng liên tục xuất hiện ở cường độ không đổi trong
nhiều năm hoặc nhiều thập kỷ.

Triệu chứng giải thể nhân cách bao gồm

Cảm giác tách ra khỏi cơ thể, tâm trí, cảm xúc

và/hoặc cảm giác của một người
Bệnh nhân cảm thấy như một người quan sát bên ngoài
cuộc sống của họ. Nhiều bệnh nhân cũng nói rằng họ
cảm thấy không thực hoặc giống như một con robot
hoặc tự động (không kiểm soát những gì họ làm hoặc
nói). Họ có thể cảm thấy tình cảm và thể chất tê liệt
hoặc cảm thấy tách ra, với ít cảm xúc. Một số bệnh nhân
không thể nhận ra hoặc mô tả cảm xúc của họ (chứng
mù cảm xúc). Họ thường cảm thấy bị ngắt kết nối khỏi
ký ức và không thể nhớ rõ ràng.

Các triệu chứng tri giác sai thực tại bao gồm

Cảm giác bị tách rời khỏi môi trường xung quanh

(ví dụ, người, đồ vật, mọi thứ), có vẻ như không
thực tế
Bệnh nhân có thể cảm thấy như thể đang ở trong một
giấc mơ hoặc sương mù hoặc như thể một bức tường
bằng kính hoặc tấm màn chia tách họ ra khỏi môi
trường xung quanh. Thế giới dường như vô hồn, không
màu hoặc giả tạo. Sự méo mó chủ quan về thế giới là
phổ biến. Ví dụ, vật thể có thể xuất hiện mờ hoặc không
rõ ràng như thường lệ; chúng dường như bằng phẳng
hoặc nhỏ hơn hoặc lớn hơn bản thân chúng. Âm thanh
có vẻ như to hơn hoặc nhẹ nhàng hơn; thời gian dường
như trôi quá chậm hoặc quá nhanh.

Triệu chứng hầu như luôn gây khó chịu, và khi nặng nề,
không thể dung nạp được. Lo âu và trầm cảm thường
phổ biến. Một số bệnh nhân lo ngại rằng họ có tổn
thương não không hồi phục hoặc họ đang dần trở nên
điên loạn. Những người khác thì ám ảnh về việc liệu họ
có thực sự tồn tại hoặc liên tục kiểm tra để xác định liệu
tri giác của họ là có thật hay không. Tuy nhiên, bệnh
nhân luôn giữ được nhận thức rằng những trải nghiệm
không thực tế của họ là không có thực mà chỉ là cách
mà họ cảm thấy (nghĩa là họ vẫn còn nguyên vẹn khả
năng kiểm tra thực tế). Sự nhận biết này giúp phân biệt
rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại với các rối
loạn loạn thần, trong đó sự thấu hiểu bên trong là luôn
thiếu.

Chẩn đoán

Tiêu chuẩn lâm sàng

Chẩn đoán rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực
tại là lâm sàng, dựa trên sự hiện diện của các tiêu chuẩn
sau trong Cẩm nang chẩn đoán và thống kê về rối loạn
tâm thần, Ấn bản lần thứ năm (DSM-5):

Bệnh nhân có các giai đoạn kéo dài hoặc tái phát
giải thể nhân cách, tri giác thai thực tại, hoặc cả
hai.

Bệnh nhân biết rằng những trải nghiệm phân ly

của họ là không có thực (nghĩa là họ vẫn có một
cảm giác về thực tế nguyên vẹn).

Các triệu chứng gây ra tình trạng đau khổ đáng kể

hoặc làm suy giảm đáng kể chức năng xã hội hoặc
nghề nghiệp.
Ngoài ra, các triệu chứng không thể giải thích hợp lý
hơn bởi rối loạn tâm thần hoặc bệnh lý khác (ví dụ, co
giật, đang lạm dụng chất gây nghiện, rối loạn hoảng sợ,
rối loạn trầm cảm chủ yếu, rối loạn phân ly khác).

MRI và điện não đồ được thực hiện để loại trừ nguyên

nhân cấu trúc, đặc biệt nếu triệu chứng hoặc tiến triển
là không điển hình (ví dụ, nếu các triệu chứng bắt đầu
sau 40 tuổi). Xét nghiệm độc tính trong nước tiểu cũng
có thể được chỉ định.

Các kiểm tra tâm lý, các buổi phỏng vấn có cấu trúc và
các bộ câu hỏi đặc biệt rất có hữu ích.

Tiên lượng

Các bệnh nhân với rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai
thực tại thường cải thiện mà không cần can thiệp. Việc
hồi phục hoàn toàn thì khả dĩ đối với nhiều bệnh nhân,
đặc biệt là nếu các triệu chứng là kết quả của những
căng thẳng điều trị được hoặc thoáng qua hoặc không
kéo dài. Ở những người khác, giải thể nhân cách và tri
giác sai thực tại trở thành mạn tính và kháng trị.

Thậm chí các triệu chứng giải thể nhân cách và tri giác
sai thực tại kéo dài hoặc tái phát chỉ gây suy giảm ở mức
độ tối thiểu nếu bệnh nhân có thể tách bản thân họ
khỏi những cảm giác chủ quan bằng việc giữ cho tâm trí
họ luôn bận rộn và tập trung vào các suy nghĩ và hoạt
động khác. Một số bệnh nhân trở nên tàn tật do cảm
giác xa lánh mạn tính, do có lo âu hoặc trầm cảm kèm
theo hoặc cả hai.

Điều trị

Tâm lý trị liệu

Việc điều trị chứng rối loạn giải thể nhân cách/tri giác
sai thực tại phải tìm ra tất cả những căng thẳng liên
quan tới việc khởi phát rối loạn bệnh cũng như các căng
thẳng sớm trong đời (ví dụ, lạm dụng trẻ hoặc bỏ bê),
vốn là những căng thẳng dẫn đến làm bệnh nhân bị rối
loạn giải thể nhân cách và/hoặc tri giác sai thực tại khởi
phát muộn.

Các liệu pháp tâm lý khác nhau (ví dụ, liệu pháp tâm lý
động, liệu pháp nhận thức-hành vi) tỏ ra thành công đối
với nhiều bệnh nhân:

Kỹ thuật nhận thức có thể giúp chặn các suy

nghĩ ám ảnh về trạng thái không thực.

Kỹ thuật hành vi có thể giúp bệnh nhân tham gia

vào các nhiệm vụ làm họ tách khỏi giải thể nhân
cách và tri giác sai thực tại.

Kỹ thuật tiếp đất sử dụng 5 giác quan (ví dụ,

bằng cách chơi nhạc lớn hoặc đặt một miếng băng
trong tay) để giúp bệnh nhân cảm thấy kết nối
hơn với bản thân và thế giới và cảm thấy thực hơn
trong những thời khắc đó.

Liệu pháp tâm động giúp bệnh nhân đối phó với
những cảm xúc tiêu cực, những mâu thuẫn bên
dưới, hoặc những trải nghiệm mà gây ra tình
trạng không thể dung nạp với bản thân và từ đó
bị phân ly.

Theo dõi thời điểm và ghi nhãn tác động và

phân ly trong các buổi trị liệu có hiệu quả tốt cho
một số bệnh nhân.
Nhiều loại thuốc đã được sử dụng, nhưng không thuốc
nào có thể chứng minh hiệu quả rõ ràng. Tuy nhiên,
một số bệnh nhân có thể được trợ giúp với thuốc ức chế
chọn lọc trên serotonin (SSRI), lamotrigin, thuốc đối
kháng opioid, thuốc giải lo âu và thuốc kích thích. Tuy
nhiên, các loại thuốc này có thể hoạt động chủ yếu bằng
cách nhắm vào các rối loạn tâm thần khác (ví dụ, lo
lắng, trầm cảm) thường kết hợp hoặc khởi phát bởi rối
loạn giải thể nhân cách và tri giác sai thực tại.

Mang đến cho quý vị Merck & Co, Inc., Rahway, NJ, USA (được gọi là MSD bên
ngoài Hoa Kỳ và Canada) — chuyên sử dụng khoa học tiên tiến hàng đầu để
chăm sóc và cải thiện cuộc sống trên toàn thế giới. Tìm hiểu thêm về Cẩm nang
MSD Manuals và cam kết của chúng tôi về Kiến thức Y khoa Toàn cầu.

GIỚI THIỆU TỪ CHỐI TRÁCH NHIỆM

Bản quyền © 2022 Merck & Co., Inc., Rahway, NJ, USA và các chi
nhánh của công ty. Bảo lưu mọi quyền.