Mieczystaw Klimowicz Literatura Oswiecenia e iv Wydawnictwo Naukowe PWNLAS 5A4 Oktadke i strony tytutowe projektowat Marek Zalejski Noty biograficane oraz indeks opracowala Zofia Lewinéwna Wskaz6wki bibliograficzne opracowat 0171471 Pawel Kaczytiski Recenzent tomu Preemystawa Matuszewska © Copyright by Patistwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1988 ka Glown: etu Gdariskiego Bibliote a 1 ene => = ISBN 83-01-14046-1 oS =a Wyda wnictwo Naukowe PWN SA 00-25 1 Warszawa, ul. Miodowa 10 tel.: (0-22) 695-43-21 faks: (0-22) 826-71-63 mail: pwn@pwn.com.pl Wydawnictwo Naukowe PWN SA nie cewarte, zmienione Atkuszy drukarskich 15,0 , _ Druk Ukoficzono w sierpniu rn Pru i eprawa: Zaktady Gen rpniu 2003 ficzne im, KEN, Bydgoszcz Rozdziat pierwszy OSwiecenie — epoka kultury ”, ” ly wpro- i ”, ybarok”, ,,romantyzm” zostaly w Jest rate akceslenia rownied kierunku czy pradu mea ome ooo enie” ma nieco inny, ideologiczno- ile ficzny cha eommule bowiem swoim zakresem catoksz! Zia is charakter, obejmuj enw. Euro miowa for stosujemy termin { hatomiast eer OO ewiecenic” upowszechnila sig na terenie w czasie. Nazwa ,, ielski f Enlightenment), asl. ng), angielskim | ‘Age of st niemieckim a Re te okresla si¢ jako ,Wiek (le sidcle des we Francji za ee ue) albo ,,wiek Oswiecenia” jibcte des (le siecle phitosophig terminé kim odpowiednikiem j lumi Cl Lo, 9 5 iad”, iny uzywane m.in. ieres), Ny et ‘O$wiecenia”, terminy u: n se a Sn ge eres Cee przez Ignacego rnie przetomowoS¢ epoki nasty nowepe Oddaja one wie! w kt6rej awans spoleczny i ku Noone mity i praywileje, bohatera taczy! sie z zakwes Ka spod dos mieszczariskieg0 temu. Uwolnienie cztowieka 20: istniejacego SYS zdziat moralnosci od religii podstaw istniejae teologicznych, roz th aienmien minacji autorytet ch i ferment intelektualny, ‘ernie wywolaly szok w umyslacr nauki oraz jej upowszechniania, tadniajacy oe econ cechuje kult ronumu, WY2 volonegc i faze logmatéw, oraz zna wiara, pera seholastyeznyer opracowa zasady _Sprawiedliwego Ze za jego pomo awoli¢ energie tworcza mas spoleczny systerou spolecznego yey sie uzyskiwaé cance reales) ; Marzenia o Arkadii ojawiajace sig najpierw w Ang! fe once Nowe tendencje, P przede wszystkim W rozkwici uk Wa, widoczne SA yrodniczych, w licznych odkryciac! wie 4 eksperymentalnych, Poy rozszczepienia Swiatia i przyciagal dziedzinie, jak P-6 a ice = epota utwry Podstawy filozoficzne 7 cs cn rs sds. a ., sale a saktat Philoso Dezyderatom calkowitej laicyzacji zycia towarzyszyty, glad) G (1687 hiae naturalis principia : ‘ace li i obrzedowosé, uznajace jedynie Lmvelwegn. W pot odSawONa Tle na rchu TnjZae tg, re rads meshanamem woz i wiecki charakter etyp; © POWStaja liczne dzieta formutujace ben ei le za pomoca ustalonych praw natury. W p6é- Anglii tez u schytku xv ‘awionej motywacji_ religijnej. Posrednio, al i i ie) i osu poglady ateistyczne i materialis- _. W. Wystapili filozofowj Iw Plerwszych dziesiecioleciach vom vokresie on are Poe i spre i rawieraly zasadnicze konce nei: i Moraligci z publikacjami, ktére -eane. ol t ak Sar ce powiac prob) a lohna Locke’a Roawi ies | lozofii i kultury o$wieceniowej, wy razoburea Spoke vat a ie ero seein anc Hu omens Shaftesbu ” George ese nom moralnych i w sposéb odczuwania opozycyjny wobec i; = uMe’a. Koncepe) ry, George'a Berkeleya Li w spos 7 “W wien owszechniy sie w eepeesione na kontynent, do ony tien Ste analazly najbardziej dojrzaly wyraz w tworczo$ci 9 el ea pis ene XVI w. J I aes Rousseau Emil 1762.i Umowa sj alec: 1762 pe ch edn hl y uwatane Pe ie Beli ate roblemy wychowania nowego cz! jowieka i stwo- i ce vine Ludwika ‘I yuary vita Eh °. Franc) i to reenia Koncepeji sprawiedliwego ustroju urosly do rangi spraw sie we . Ewiecznych filozc ‘witu klasycyzmu, jak zs spr ; "pe literatury met WejSciem do kal Wiek XVIII panaczy} PAY Ponce eure} wiecej do 1740 r. panowala niepodzielnie a Uys DOWych mi, ‘ Przede wszystkim di W nie; Mieszc; ys! 0 ne bee Zafiskich w, ktérzy istnieli jezuici zaczeli wp Avans ith o.oo Pi2ezywania wenesOWe: przewadnie komicz~ ofwieceniowa filozofie i i i oraz pijarzy, a po roku 1750 takze pari Pie ee do ow cich szkét niemiecka wezesno- Christiana Wolffa, stanowiaca eklektyczna, ‘okresu przejsciowego; odegrata ona oo i Kompromisowa propozyel: ieceni 0 w Polsce. WAY W okres: lonowali ¢ 1 z natury a eeeiS ote ozofi francuskiej obj clekuala - ‘eninge cr deen’ Rei ty ae nome ose cp HOE clock enn Fr en yan, ea, make oie, orf Lge noes afta fw aptenr Mme # Set Eo atonh -Byt to worl m eranice ny 2 angi Podmiotem najbardetej radykalnycn)Sposr6d cry OY Sawa Staseieg owen rodkryio calorie owickow Stat sie umyst koncepeji nalezy wyrmieni Le et eT@); Hugona. (I redakcja ukoficzona W cayli Nauka o.nalezytasciach OW a chow Bi Gel filozofii, nauk ee coueem Zain Kollataja Porzqdek fizyezn praw_wiecznych oats pi a 7syP2mez0 F ot en Jka ey : Lo ley ip own sciach czto! Pp & Ere akotcz., tl ‘Pi = incyklopedia , iciach pych pr bez, tT Rousseau, Bore a 2, 2 Ktérym wspéip ped nieodmiennych. i 2h Pre eiaymatematyk i Prey ch 1 1810). Zawodowym iej i Wileriskiej, Jan Sniadecki, i Krakowskiej i nik, profesor AKG Tg22 r. dzieta_Filozofia urnysta Lud eRe : ji mi kiej.(w Polsce eA olucji mieszczanis| tagod- we Fanci do Jeciach wieku XVIII opracoWano, program. lage a ne[rewoluc" Jansujacy koncepcje szlachecko- La. eee1 OSw, ie ecenie ~ enoka kultury Narodu, zamkn; Kowsk gmkniety Konstytuc; a ee i ramatyorcit 3 maja, insurekcja zag Polityczna sity tug ’nych okolicznogej Cja zas kosciusz- Owe. Wprowadzita na aC] mon; 5 ie UustOos ring Onarchie ab, ' Wschodrie szacymi Polske Wwojnami SQ) it E ence 0. “ha i eae buduja sey poneiala nowoczesne Y pre, Nackiej tezlachta praeciw ae fundamencie feudaine Prowadzaja 'Sarchii, protegu entralizacyjnym “YpospaIe Odrobkowes . Majatkach ziemerne oe tabi Szla heckier! 8Spodarke czyn, ‘Mskich zamiast Pretenduja pei kréla “nistepuje rozklad owt ~ W Rze- atyfundigy °° Udziein Ost znacz, Patistwowosci Netrzna, Prowadz: acych Nych whadcow €nia magnaterii, Bong a rPetyzacja ht Wlasna. olityke such olbrzymich qilachies yaa, odcz Wee i mieszczan brn i we- KtStym doch” Oi traci ©! "OWniez przez yla_preyczyna 1 cia, pode PAlealych gee mienia na % drobna i Srednig Tigled de nzdkowag sopin PO2@alaja pro cz oligarchéw. staboe see ‘ WSK wobec obie Klientele salachea wystawny SE Rec. Pierweyq: POW i mieszc-, Cka i stosi Suto ejsk z ‘Yp Uli, Swiad Z inicjat vy ecuttua Z ied ch 0 pojawieniu sie ‘alozona w roku_ 1765 _ aimierza Czartoryskiego — Szkole Z1e do fori Wypracowanych przez aK 0 Wiele w laicyzagji j unowoczeSnie- tae H Zapowiedziq owolanej famie Tozbiorow: m, z inicjatywy Krol Msi Ed| ukacji Narodowej, Pierwszego WsKali Swiatowej, atowy przez nia nalny Osiagniecia okryty siecig szk6t rafialnych. Akade- wane we Wezesnych Tatach ~pronna iLitewska, miaty ike, ov atZystwo do Ksia; hose znikS Twéorey tego system, Aa 2 typowego dla nowej epoki 80 Czko) tanowi Jedyna szanse Y krola j aga Mlezy wymienic z, ty, Najwiekszego; Ystem og yj My SPosdb orygi Taj Zostat p ; ANawet Pa 10" “lOWieka ¢ asach saskich zalozenie " Publicznego przez zeja Stanistawa, Biblioteki wry fOdeK naukowy- promis. 2 eel Program naukowy, odje ry lO8taficznych oraz, nie re Hees Stanistawa Augusta, auk, kt6ra Mialaby staé twa, Nowe inicjatywy tJ6zef Andrzej ie ee ena TIERED kd owt druk wv jeayku polskim pic Prog idw_pod-rozw6j Zalusi osobuiy o sro budowy fundamentow- _ wAkGeym' zavrar pre Polsce. seat i, literatury, nauk ama ON ci i upowszechnienia ey Europie Far er cajace’ HCZnienW XVIII-wieezne} Europ tuey lel byly Pence arzeszajace. czlon skusje, inspirowaty lowarzystwa nee wialy one zebrania i ysku ena. W Polsce Krajow, Fae eeesta posiadaly wiasne owes formie mozna Prace naukowe, oaewarzystwa w eee jednakze pierwsze istnienie takiego Bibliotece Zatuskic a oswieconym pro- dostrzec juz pray two naukowe, oparie na onic Towarzys- whasciwe eee zane w 1800 r. v N acaehurogaeee gramie, to dopiero K. Istotna role odegraly asiousr wigkszosci pio Erzyjaciol a ny _magnackie; wpraw Kt6re jednak, jak “wym stofeczne sae vg (de société), meee Oe episiezy. Krdlowal teatr ama ‘Caartoryskiego, skipia a towarzystwem Adama Razimer dey salonem hier ede PoSsrednia orm tyne obiady crsearton Talkowymn ae i tawicieli elity inte! Stanistawa Augusta na = spotlcania prze od kolo 1770 Fr. przez Lazienkach; obok CZyz, urzadzane od rei fazie niekiedy ea tu wiersze i inne amku, a Ww oO paristwow yn yn to czasopismo ,,Za— dyskusji nad Se aie onwatthowy 777), kt6re odegrato utwory literackie. ( Podytecz {1770 - Elasyeystyezne}. bawy Przyjemne_i waniu sig literatury dek skupiony przy “Tstoing role w uformo Cateroletniego | osro wplyw na rozw6j Do okresu Seine wywierat nia eS sztuki w_ procesie Stanistawie Augu: ar Krél doceniat ro aval w tym zakresie literatury Oe spoleczeristwa, Me tanduste, W latach wychowania Oey na fen cel powaane fundusre, We Czat- Siedenjecatyeh isnial- kicgu—Adama 16 konkurencyjny siedemdziesiatycl laszeza_jego Zony, Iza Sem rownie? W iC Lopyskiezoyia zis “patacu_Biekitnym, tyaey.rokokowy model Diese menetlsy dlosci Powazkd lansua Czartoryskich do Podwarszawskiej ee 0 prasifesieniu sig stanislawowskiego sliteratury, a oe opozycyny viazany, z sentymentaliz- Pulawyuksztaliow tury i literatury, awigeany by! Franciszek Klasycyzmu ‘yp Seen poeta tego ost J mem; najwy itn ionizy Kniaznin. | ity wh eee iPulawy sta no Eps w XVIII w. osrodki rozwoju Ii j iczace sie éciwie jedyne liczace si¢ ‘raidy przybyly z prowincjt _ PeA iego osrodek kr dominujaca-role. Na=rz, Z icy Kolhg a vch-ugrupowar Anicy Kollatajowski j i lewego skrzydta ni ctw au 5 ‘m ponistom 2 kregu Przysztych ta, » W czym celowali Tanciszek Zablocki 1 Franciszek Salezy Jezierski, w Czasie insurekejj kosciusz Owskiej w kai ach Stolicy uktadali ee i Plesnj Tewo! Ucyjne jakobinj Warszaw: fea a yee inie znanych Przedtem insiyi aie sae nal Wwymienié jeszcze Zespot Jak czotow i ae neoo “Mae C2Y Wreszcie zal i wows fehauzac| Powolanych Tedakcyjny icystyczny, Monitor” (1765 - 1785), tycznego Przedsiebiorstwa, fasna Polityke naktadowa. ani Ogtoszenia az, we wh ch Ksiegar. Cia sztuki drukarskie; lub Klasy Zujacymi Prawa kontrastow, LY Z opas 1 saskimi Opusculami” I, binety literatu; fo Za od- nstytucje Wej epoki, ‘YE je do dom, ienione j eJed yMienione q HEN ksigakj Stanowity Produkt no W Zwiazanych z nimi Srodowis- esié Sejmu Wielki Glewski traci Politycznych, skupiajacej Przedstawicielj ie 13 y literackie Nowe inicjatywy — Prady litera L étistnienie kilku dln Os wie oe a ROtyen jak TD. ar teton prey czym definicje a Do wsgpienia na Prad6w eae kontrowersje t ominowakbaro , Ktorego rokoka, do dzis aes sta na prowincji a eer poetow tron Stanistawa Ese w giebi enol a zwlaszcza oe wplywy widaé Jee Kniagnin, Zab! baroku w Polsce che takich jak Rea eawicicianie cyzmu widoczne byto Stancja Benistawsk " francuskiego klasy a6 Graciotti w swojej préb werowatlzania: [ to udowodnit San r. 1991), juz w kon- wy czasachy seslctets ri do OSwiecenia (t. astoralnej, inspirowanej ksiazce Od Se wersji tradycji ele] w Rzymie drugie} Wynuacit unowocz wii arkadyjskiej, ae ozostawal Stanislaw wplywami Akademii “Pod je} wplywem Brel liryki wiejsko- Polo y XVI Wicks Te clan Warnidal glbo. Herakliusz oe dramatyczne) s Typowe dla Akadem ~bukolicznej jako raz poematu Orfeust., stuzylo odnowieniu Krélewna pasterska 2) i poezji i erudycj ou oswiecenia, a naj- arkadyjskiej polar pasterskiej u ae Pietro Metastasio,) takze 'w Polsce trady¢jj wybitny arkadyj ator wloskiej opery, wieksza stawa cieszy! o w Wiedniu, ee aEe réwniez jako od r. 1730 przeby eh arie krazyly ce znacznym opm vo autor librett, z kt6i zynily sig acej w klasycyz1 ue Wier liners Elsi oe one vantaisoiiate dojéé Powstania wzoru DT sposobie poznaw nalezato el Opartym na intelel skiej_ Akademi oe leszezynslaegos 0 glow. Do seymes TyIRO krola Stay Zaluskiego, czy Adama Polakéw, by wymieni¢ Jézefa Andrzeja Za yy wspomniane juz Stanistawa eee zag dla sracey, Mletastasié sleeyly Kazimierza Czartorys ji oraz WZOT) astoralnej i znala Polaczenie poezji i io polskie tradyelt a baroku Elzbiety Schowienin europel sie) "Pe Soe eee Gy TANI oryginalny wyraz zarown w, zwiaszcza Kras kiego i Kniafnina. Drugbackte} eee nentilie) see et oy Na rozwoju poezj w liryce oraz oli nowa epoka literatury. iat s tak Deigki tym probor wi ie pow i typ literatury zos fancusiewo Re aR Titeracka siomast za epoke Sea sycyzni\ jako 2 w., ni ércezoscia Klasycyzm\jako de oji XVI w.. ans Z tworc 1 uksataltowany” 2 ae uanaWee "Plejacla, Mecenasem tej Klasycyzmu Oe lave poetow enolate Ludwik lie Pierre Ronsarda i grea monarchii eaenatileoue poemac literatury by! ckodyfikowal Ja 3), Wybitne dzicla Moliera, »krél-storice”, seni poetycka (1674). ' dydaktyeznym Sz - i.e,15 Klasycyzm ! Oswiecenie — &poka kuttury .. sdtineuwedichu Beets, ; ocjonalnym, jaskiyeany 1 moralsijezno-spoleczny Corneille’ Racine’a Wwysunely ja na Czolowe miejsce w Europie, Grom emoch Odrzuca dydaktycany Decadal worskit ; uznana Zostata za niedoscigniony w26r, Klasyeyzm francuski epikurejs Tispatry, jest wyrazem abaya jest! pEZepoIODY ‘worzyt Program sztukj dydaktyczngj miat propagowaé cnoty ees hastom yyranno nay ee oat 1 wartogcj pielegnowane w srodowist? dworskim jego podstawa oldujacy obyczajowym i eroty: w literaturze pols iego yt XVIL-wie, nY racjonalizm, Poezje wliczano do nauk wy- liberalizmem Sdoiesiatych XVIII vies Scan ezemu 2wolonych”, EPsPisywano je} podobve jak nauce finkeje Boe Od lat pied plan pierwszy_wyst ramy teoretyezne. Wpraw le za _kryterium Piekna uwazano rozum, kt6remu scigle ee wypowiedzi U eworzatee moralny prea ue ipa ovate Wyobraznie, Literatiraoparta na wiedzy Cee 208 veyemie, a do literatury W : Sluzyta celom Praktycznym, stad dyskursywn charakter du. Izie zakwes rezentowany W Klasy! ea iyaiprzeeiwsiaviony tees poezil oraz nadrze, NOSé Tetoryki, Uznawane| za szkole aera sae poatowien i procesie za$ posnawezym magevzm.C Powiazy Wala zasada sJasnych i wyraznych idei™ mae einach ee ae = w Palace pothanie i Zt6dto w intelektualizmie Kartezjariskiej metody podelivic stanowi nie racjona F elardworskes klasyeyan a Tzedny Wobeo eo Zeczywistogé zewnetrzna — to swiat pod- Tozwija sig, inspirowany Pee i rodzimych tra Hei owo ma on c a y zkiej, latwo Poznawalny, ale poznanie wiagujaty do wzorow HC ee nadal tendencje do fee Zan Poraeny GRD. Pal edeeratcOnY Jest jego wasyeyzmu renesansowego, ny, olrzymuje On seabmadenie Zmystow ate, Remy Wprawdzie. Sadzili Klasycyéci, za pomoca wania go jako calosciowe} aedueedost isroine pe estes hieistotnych: Stere Oe ich PoStednictwem Szereg wrazeii oSwieceniowa motywacje, oe daznos¢ do enon atone 'dotrzeé do wstbstangis ca ey y eh, Nalezy je Gdrzucié W samej doktrynie. ek popozycl otwaite poda ES Pp ies takic Zatozen wyniky ous wyboru pewnych Jako szkoly ME wspélezesnc pojawiaja sie pie t¥ch idee redstawiane] ree) seore Dewny. awiazane 2 wymag czasach sas jak np. nieodolne i Prowadzityby do jj sh ‘&dstawianej TZeczywistosci, ktore Wprawdzie juz _w ak np. i Pat powstaly 1g 8 INoSer” koszten Stezesst6w, konkretéw, _ iSt¥CZNY.M,. viel -Poetyki_w_ duchu Klasyeystyc70y" b b odznaczat Sie 7 aor anie, satbo rTsT) 16 é poezji tych czasow Zeni ‘ach poss ybitnych osiagnie iskiej (1762), s ierszopiskiej (1763 8 zaliczany do wyb nauce wierszopiskie, »Porzadek naturalny” pean Rzewu: oon €Slonego Porzadku filo; i - jacy stosowanie sce, zalecajacy stosowame unifest Klasyeyzmu ae dnpiere jednak lees z0ficznego lerwszy manifest-klasy: oji i umiaru — owiedzi tye ei absolute), Widaé to wyrazitie Hien Klarownosci, pe eatokO rozbudowane ie evan " Son ja petwszym Miejscu stawiane Stanistawowski PT ch najwazniejsze to: ee ori cielh ine Lity 4 i agedia, j ‘ylko bohaterom W tej dziedzinie, z hee tioa Nereusza Golai Bo away aA Wielkie Uezucia, dworskie} dane byto Przezywaé 0¢ ieceniowego traktal oezji_(1786) ora ~% Czasem, wy Wyniky C2! © Wwielkich Wwydarzeniach, Kostnienig Teguti yn ath ; yeyzniua ciate Proces. Sziuce poetyckiej Boil rymotworeza (I 5 -2mu dodali jeszcze ciszka Ksawerego e ), dla rokoka zaé 1 cji na Postepujac Hs ‘ Yacy z wol, Jedna kate, Orie ane ; ‘Pis6w feoretycy Klas dex /doway mS ke azyli_smaku (1779). jowskiego-Sztuke Tae 0 guscie, core saad przevbka id © Zar6wno OW tal on jako forma rozsadku efa Szymanowskiego Golafskiego, samodziet Rat IdevInego brazu Swi ematu, jak j © konstrukeji _O wymowie i poez 763) La Porte’a, pi ss oath Ludwika XV, 2a zyna = W Poczatku XVIII w., podezas rzadéw Ecole de littérature (1 Bien c zie Zo klasye, OrZzyé Kierunek w, ‘asta =" koko.) Y2MU, ale won ae yrasta Ate i pyjnego ieee ech pod wl wa ny, mianowicie literackich. Zwiaze ee stycznej, ograni publ Pe, polmowania dokryny SE ch i tropach, rozwina} @ elokucyjna o stylu, Mg! hth "Lee, *’Prowadza a “OD Catkowioia : Blt cea Owicie j By fies , & Sentiment, role de inne Tozumienie 8ustu, jako tzw. Satuce przypisuje Waca w Sadach 916 ! OSwiecenie — ¢poka kultury TOZzwazania B6lniejszej natury, elokucji inwencje, Plzy czym Jaz dobrej Znajomosei jo literackiej widoczne Saw Je Golatiski ni dopuszeza Wt Wyraénym us} Przeciwstawit barokowej oon Wzorem Konarskiego wywodzit giki. Koncesje na tzecz_praktyki “4 W traktowaniu tragedii j €popei; eksponuje Adal jako czotowe gatunki poetyckie, jednak Tagedii bohateréw © nizszej_kondycji, co bylo tepstwem ng "eez dramy (zob, nizej, s. 90). Nie janyeh nest W SWoim taktacie wzorem La Porte’a nowych, nerewianych wewerae form literackich, celem Jego jest zatem “, Przystosowanie go do wymogéw Spektowania eczyWwistosci literackiej, w ktorej = epg ji Pozytywnego bohatera miato miejsce My fatunkach zn ACYCh sie noza Zasiegiem poetyki, mianowicie a WieSci, Wiekszy ces Odnids} Dmochowski w TOZWazar 8raniczony ZO! 8raniczenie Pozwolito Dy sep Cee mochor seutron SJE Zalozeni klag yemu z aktual a a "olWoreza g 4 Sie dzieki tem oy chownym, UogdInieniem fa ee} lat sie lemdziesiaty, ie p:., PhOPOzycj i trynie kierunty “¥Cja ot Sztuce rymotworczej, stat do poezji. Moze wskiemu na wnikliwa na praktyka literacka. lu rzeczywistym, choé doswiadezer polskiej ch j osiemdziesiatych. ‘ujaca objaé w swojej Wet Opozycyjne wobec i (80 byla aprobata elementéw sen- AV tel Kome nog Oe Koncesje na rzecz wier- ri i ‘ als, 7 rz a fe 'e}_przepisy Klasycystyezne nieczesto Klasyoystg on » Jak to Midaé w twérezog¢4 najwybitniejszych Ozna bylo 5. VS2¥stkim, Tasickiego. Nie wszystkie j22Wlaszez, W. Wielkich pec 40 Nowych potrzeb, Dotyczyto i epopeja, Okazato sj, Ch, KrOlewskich salunkow, jak tragedia Sielanka, eMmat hergik, MMnicjsze formy, jak oda, list poetycki, atne dla out2RY, bajka, Satyra i poemat opisowy, i kongeclow Swieceniowej dydaktyki, wyrazaé rab mad Zabraklo Natomiast narzedzi do tera, Ga AJacych 214 celu okreslenie wzoru po- Moye et wie do form Spychanych dotad 7 PrZez poetyki, jak owiesé, czy ie 1 Wanye gatunkow, jai dna opera ‘asycyzmie poezje Wiedzi Prozaicznej, eletrystyka”, i sentymentaltz) 17 Rokoko i senty falizm ‘0 Stns Ki: jety z historii sztul f in przejety 2 roslinne, zji rokokowej (termin przej motywy roslinne Program poezji ee linia falista Seaway w Listach styl, w ktérym pet — ,,rocaille”) ree ona na odmiennej kwiaty, formy my adnowskiezo: Soe a Ktorego »przy- See te arte fase, Cautose 10 dysporyeja od klasycystyczne] k 1 nO a aiiaceeoisiecna wySO miotamy" sa: Se naomi Ee peymity wnych whadz So im powodHiesa 105 zawsze onanowanychy Poziomie intelektualny! gwaltownyeh in likatnosé. Pozwala He teakcji emocjonalnyc! tkliwose”, czyli ¢ senoscl: co w tej Pr skad ich »stodycz” 5,’ wyrafinowane aay niewolnicza brzy' i dostrzec najbardziej e — ,nowosei Ses tworczym stanowi Jest szezegolnie eee instance Waku, Kategoria eatkowinl Sie kopia”. Sey przymiot ena wlasciwego wy' ae ptrafnosé”, melee aie) mozna dolor “delikatnosé obEazew intelektualna, dzie i pieed vezi xlasyeystycznym, Pun ut *Posréd BEY charakterze 3 edreucenie wszelkich hich imvéli 6 0 5 to odrz > éw literac Imysli. Glownym, kiego by ku i wzoro' h nowskieg\ k do anty! sztaltowanycl Programu Szymanow stosunek do nych, ukszta _ 1 przyktadow, Pe cieie aT wiecziyel. w a Peracoscl akeeplacye 1°") sey ogéle w XVIII Sesto W wykwintnej a skiego ani W 08 é6wno ze zde - wazaniach Szyianewebiees trudnosci jaisranetadle, jak z va fermi ,fokoko”, Isinieja ow rgw, poniewWad elementy Toko ae niem tego pradu, peeeslavetl autorow Bo! ojawiaja sie i u Z Pisaniem mu a tej A Oe Oe Oswies a S) nul mm i ier age mners iM us miejsce Eee dence arowan: i rokoka iawity sie : Obok klasyeyzmu i rentaliZID Objewiy 6 nowego penne il zajimowal io ieas i one oe eae eseEbaRebig 1 chopsiedt wrediug etyki uly w XVIIL W. Mieszezariskiego truowanej wee wyrazaly W ” s : ; z atur TeADuCencti losu skonstuoy” a a a a peumnoty wacje lozen UEcipnssaraay anadysen Ziela Rousseau, a prze' ktora W ene Rousseau sq i &enewskiego a ea Se rE ese ascicioe m po ent h na rzecz Motywem przewodni a do degene tyeznyc! ze cyyilizesie doprowadzita wartosci Se wytworzonymi | ctowieka, do web viele sig siby stan rownos Eeornyeh. sc neby. Ideatem Pan osobowo: ee Sy ade uzewnetrznialby 01 “ ” vs istota, ue spos6b naturalny18 T OSwiecenie — epoka kultury — Przywdziewania rm, asck Sztucznych poz, Tealizowaliby pod- fil ion ezane Zar6wno w Dekalogu, jak i w pismach Szof6w oe ieceniowych, Naczelnym zadaniem byta stata powroty jaca Sie w »czulosci”, zwiazana z realizacjq Odayshrowrotu o ZrSdet”, 0 ",stanu natury”, jako préba cig Jednosej 2 odtworzenie w indywidual- twem f 2 Wwiezi e ‘jonalnej laczacej jednostke ze ajwezesniet bo. wi nlem, nowego typu odezuwania. J, bo w witach Siedemdziesiatych, wystapit senty- i, na Wielka skale q pice Komicenej, a nawet “4 ‘OWoScia, dazenie do przedstawienia Zak tenia te sagt * Zawartych czesto Ww dlugich tyradach. wlnel, mianowicie ora meuthifescie poezji sentymen- Wie W prom” aly {oePFawce Franc itiskiego O wymo- krytericen selekey W Wierszu (1782), ‘asycystycznym it’ do” ai ‘SNOW inspiragji {w6rezej stwierdza Karpitiski, stWorzeniami ‘yMowy’ nalezy »Ziemia cala ze swoimi de Weston. Zapedy mySli 2 niezliczonych ezynione Pobu- i rene Wont praydatnoge Jakichkolwiek norm C2y,seroa inne Ymienia trzy Zrédta Poezii: ,,pojecie émpiryczny, ma indo” JeSli .pojecie weczy” oznacza Poznavanig win’ ody Widualnym doswiadczeniu spos6b cepeje ides wang aisey, Wszelkie z géry powzigte & aneciIU, to postal 2 {YPOWE dla sr ionalistycznej isle 2 Rassowskim ha Postuat aSerca caulego” zwiazany byl sunk6w emocjonainyes, ‘nczacyeh Karpty2veh 6h REM, tadu opancionalnyeh laczacy j i. Sterna eartego na poszukiwaniu c2towie 1 Rousg, istotng Tole 7 aocionalnych wyznacza oNaty ye W struktu Natedeniy wenn 0’ Pigkne TZ oOsobowosci Ory ~ to dziela o silaym Nera cay pig) np. Noce You, 5 i Szkockich (2 Plesni Oar (1760. 1793), 1742-1744), sietanke J , lizowane na poezje Mentalizmy wy Europje © °degtaly wielka ih Ff . opie j ‘4 role w Tozwoju senty- tyid ine Sentymentaj; W Polsce. Si i ject emuijac naleg Stwierdzi¢, ze i Fat wieci ifiskiegy Nowego we in AZEOAny, tan SREB Wynika pak Stanowiac inspira, ji WYCh te, aratury, We Xe inspiracje w rozwoju ‘ndeng}j Oly keer C2 Nabari Postepo- nia, 19 Trzy okresy polskiego OSwiecenia aes ‘ logicznych literatury A acji i granic chronoli y gywe Iskiege Oswecena prowadzon0 W okresie aod, Uwagi kor polskiego Oswiecent sprzeczne nieraz opinie (zot 7 pogiad, Ze yskuste i evietle ostatnich badafi mozna La kulturalno- cowe). W Swie jodokresy tworzace} sie formacji kulturalno- W podziale na tesciwsze kzyterium stanowi nie ie oveniowege iub sankete hreaow literackich, oe dynamika ro2- zanil P m etapie, it A Programu realizowany o san chodeate ¥ aycie Pokolenia doen pisarzy. Oczywiscie w Famach dos’ pééniejszym, manaczy | Kolenia istnieja, zwlaszcza Ww o odmiennych czesto TéaneoSrode dysporyeyjne | uguPOWan zeniach ideowych i artystyebwiecenie, zamykamy datami *aroeenia tzw. wezesne OSwiece tron Stanistawa xolo 1750 1764 czyli do rodzone pod Koniec XVII lub okoto - , ie urodzone ( Sar Augusta. Tworzy Fe Pk esztalcone na Se eee ovina tains preynajnnie w ewe ri instytugji nowego jatopo ja wtedy W ne, choci yp ela Rows ujetej ven ofa tw. recentioram, pn, poczal dal dominuje barok. rigksz08€ podejmowanych coh wineli a ch, przenikala wie! alosciowym programie Czyli mySlicieli ee dnak ofrodka 0 c: os tniezo zapOznienia inicjatyw. Zabrakto j celu odrobienie wielol le ni eo yeh alania, one ejmnua cego wszystkie dzi a fa 1787, powstat Ay oweeo, obejn Wye datami Augusta, grupujacy gm okét Stani: ie] wigce} po taki ofrodek skupiony W 6w Augusta III, mniej ackiego Pokolenie urodzone a jo realizacje, reebudowy sarma cyjne}. 2730 ry {tore ech nowoczesnej monarct wyoyzmu Zwanego Spoleczeristwa w ee siagnieci: . Krasic- ‘ jwybitniejsze Osias i szewicza, C Prayniést on najwybitni ene nazwiskami Nannie rozbija sie Stanistawowskim, Okres 1765-1787 Me ITT, acza kiego, Trembeckiego, . ieta datami hia W moan nie aa dwie czg6ci: pier tkowym Opty 7 Jucznymi w publicystyce Sig poczatkowo wyjat formy paristwa, widocz federacja barska 7 epoczetego oat "Zakoficzona zostala kona spoleczeristwa ) teatrze tycl at. stanowit wstr witej pegs indo wnyouin meter callow Polskiego, u$wiado! i. W drugiej czesci teg ez So dowisko utraty niepodlegtosci. kontynuowaniu prz ia. (ale Mie ak eiomny byta éwiadomoSé tego zagrozenia. lewskie akcj aI OSwiecenie — €poka kultury Obok gtéwne, 80 ni paligmy, wok6t Cana rlasyeystycznego istniato, jak wspomi- anny ean’? 220 roku 1783 Wig | Stodowisko wyznajace gusta 3 ewakie centrum Magna tawskiej Tezydencji powstato 1 lityee kr6la kule daw, Przeciwstawiajace antysar- model nych tradycji, republikatiski talna, kt6ra kwitha "2 ¥liajac trad) Mi Witla 2resz Wied Pe eiterature sentymen- Rozdziat drugi i trae Obek j msraone- thi poezji klasycystycznej Bogan ne oko lata 1787-1795, zdominowato Pocaaitt poerh ‘Ogustawski, : Strony cee, OSWieconyop, 2 PoKolenie Koltataja, Staszica, Wiel wl my jebublikanéw, ktéray z jednej vice rel peiny Udzial wy cue jarmackich, z drugiej M StWorzona ppereszaC dO niej orygh Md Wymianie mysli _, . Ko-miesseo Zostala konce, nie} oryginalny wkiad. W okresie Walkao unowoczesnienie ioe narodowego, webogacenie frazeologil, 0 = krenjace ¢tkiego, ‘Peja nowoczesnego . jego stowni literacpiee obatera chlopee ly utwory lterackie { drematye mee Wego wysunela sie na czolo zagadniett literackich juz od poczatku aktywnoge mit: Kugnica 46°: Dzialaly w6wezas 16% obodki OSwiecenia. Odrzucajac konstrukeje oparte na barokowym Spotecans’ ‘Klubu j cbinkOlatajowska, w ezasie I ne osrodki koncepcie i makaronicznej ornamentyce, postulowano ksztatt Obie literatiny Rony decydowala o rad cal eke zaS Wypowiedzi jasny i zrozumialy, przydatny do wyrazania prob- Sie pro, Poniewaz y 1795 motna uwazaé oy kres nos mysli leméw wspdlczesnosci. Tendencje te pojawily sie juz w okresie Rozwija sie P2Ygotowy; k patistwa spowod 1 oe skiego Tenesansu, wtedy jednak uznawano wyzszos¢ kultury antyku, seatymens a Klasyeye 80 NadeScie ,krdlectwa Recona™ faciny | sreki, ratomiast w czasach OSwiecenia dochodzi do ale ie mlz Wspétistnien, 1888 Wybitne suke a Rozumu”. wysunii ia na Jan pierwszy jezyka narodowego jako narzedzia fan reki te stnieje 7 asycyzmem j cesy Ww tragedii, preydatne yi mbkratyzacjl stosunk6w, zdolnego obstugiwaé yeh lat do dak oWybiePoWiadad na inne nid dotad oan wszystkie dziedziny zycia. i Tomantyzmy® ™@ niepodlegt CO ott pytania, DoS¢ istotna role w tym procesie odegrat prowadzony pod ! . » CO Zbliza literature koniec XVI Francji tzw. spor nowozytnikéw ze starozyt- ‘ ikami w. we Fae des modernes), w ktérym przeciw- nikami (querelle des anciens et mes), w kt6rym pr stawien’ literaturze greckiej i rzymskiej osiagniecia literatur Narodowych, przede wszystkim francuskiego klasyeyzmu: Mo- liera, Comneille’a, Racine’a, z wloskich Ariosta i Tassa, uwazajac, é icie wzorom antycznym, uznanym | dotad za niedoscignione, 2 W I j wyaszala, Saleen postulaty zerwania z naéladownictwer, Uprawiania twérezogci_wyrostej Ze tr6det rodzimych, wspét- Czesnych, co wyrazalo sie w polemice 0 machine bogéw w epopei, W kwestionowaniu praydatnosci rekwizyt6w mnitologicznyet h, Stanowigcych gtéwne tworzywo Klasycystyeznej me ory. Istotna role odegraly spory © eufonie stowa i zdania, sposd wi ‘ezyka narodowego przez tworzenie i i h itd. Ogniskowaly neologizméw, wskrzeszanie wyrazdw dawnych Sig one Woks “Mownika ‘Akademii Francuskiej (1694). >. ee23 Walka o jezyk — Proby klasycys 2 1 ! | 22 I Poczatki Poezi Klasycystycznej I. : Kie} jezyka mitosnego, intymnych zwierzen, i izania si skiej, np. jezyka eee one pao Saskich w mare obnizania sie kultury dovcing. J < ‘aju. “leg palace} bezpostednn Poziom zycia umystowego sda gg ies aa f stala

You might also like

• ballada.

  

  Document4 pages

  ballada.

  ola

  No ratings yet
• Odbiorca I Gatunki Głowiński

  

  Document1 page

  Odbiorca I Gatunki Głowiński

  ola

  No ratings yet
• Łódź młodzi Kasper Twardowski

  

  Document1 page

  Łódź młodzi Kasper Twardowski

  ola

  No ratings yet
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Georges Poulet

  

  Document33 pages

  Georges Poulet

  ola

  No ratings yet
• Sielanki I Pozostałe Wiersze Polskie - Szymon Szymonowic

  

  Document206 pages

  Sielanki I Pozostałe Wiersze Polskie - Szymon Szymonowic

  ola

  No ratings yet
• F Karpiński

  

  Document2 pages

  F Karpiński

  ola

  No ratings yet
• Emblemata - Zbigniew Morsztyn

  

  Document127 pages

  Emblemata - Zbigniew Morsztyn

  ola

  No ratings yet
• Boguslawski Cud Mniemany

  

  Document75 pages

  Boguslawski Cud Mniemany

  ola

  No ratings yet
• Łódź Młodzi - Kasper Twardowski

  

  Document67 pages

  Łódź Młodzi - Kasper Twardowski

  ola

  No ratings yet
• Utwory Poetyckie. Wybór Wespazjan Kochowski

  

  Document309 pages

  Utwory Poetyckie. Wybór Wespazjan Kochowski

  ola

  No ratings yet
• Roksolanki To Jest Ruskie Panny - Szymon Zimorowic

  

  Document110 pages

  Roksolanki To Jest Ruskie Panny - Szymon Zimorowic

  ola

  No ratings yet
• Wybór Poezji Cz. 1 - Hieronim Morsztyn

  

  Document141 pages

  Wybór Poezji Cz. 1 - Hieronim Morsztyn

  ola

  No ratings yet
• Wiśniewski M - Zarys Fonetyki I Fonologii Współczesnego Języka Polskiego. Wy

  

  Document102 pages

  Wiśniewski M - Zarys Fonetyki I Fonologii Współczesnego Języka Polskiego. Wy

  ola

  No ratings yet
• Od Dokumentu Do Wyznania - M. Głowiński

  

  Document22 pages

  Od Dokumentu Do Wyznania - M. Głowiński

  ola

  100% (1)
• John Donne

  

  Document2 pages

  John Donne

  ola

  No ratings yet